Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.plprawo i dyscyplinaOdpryski służbynie nieakceptowalnych społecznie form zachowańjednych żołnierzy względem drugich 2 , jak równieżincydentalnych zachowań będących nieuprawnionymwykorzystywaniem nadrzędnej pozycji w hierarchii<strong>wojsk</strong>owej.Ochrona prawnaW systemie ochrony prawnej przed tego typupraktykami znalazł się przepis w części <strong>wojsk</strong>owejkodeksu karnego, penalizujący znęcanie się.Właściwie ocenićO uznaniu za znęcanie się zachowania sprawiającegoból fizyczny lub dotkliwe cierpienia moralne ofiary powinnadecydować ocena obiektywna, a nie subiektywne odczucieosoby pokrzywdzonej. Pewne jest to, że za znęcaniesię w rozumieniu art. 184 § 1 k.k. [obecnie art. 207 § 1 k.k.– przyp. autora] nie można uznać zachowania się sprawcy,które nie powoduje u ofiary poważnego bólu fizycznego lubcierpienia moralnego, ani sytuacji, gdy między osobą oskarżonąa pokrzywdzoną dochodzi do wzajemnego znęcaniasię. Przez znęcanie się w rozumieniu art. 184 § 1 k.k. [obecnieart. 207 § 1 k.k. – przyp. autora] należy rozumieć takżeumyślne zachowanie się sprawcy, które polega na intensywnymi dotkliwym naruszaniu nietykalności fizycznej lub zadawaniucierpień moralnych osobie pokrzywdzonej w celujej udręczenia, poniżenia lub dokuczenia albo wyrządzeniajej innej przykrości, bez względu na rodzaj pobudek.Jego treść brzmi następująco:Art. 352. § 1. Żołnierz, który znęca się fizycznielub psychicznie nad podwładnym, podlega karzepozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.§ 2. Jeżeli czyn określony w § 1 połączony jestze stosowaniem szczególnego okrucieństwa,sprawca podlega karze pozbawienia wolności odroku do lat 10.§ 3. Jeżeli następstwem czynu określonegow § 1 lub 2 jest targnięcie się pokrzywdzonegona własne życie, sprawca podlega karze pozbawieniawolności od lat 2 do 12.Zatem przestępstwo określone w przepisieart. 352 k.k. ma charakter indywidualny, gdyżjego zakres podmiotowy obejmuje trzy kategoriesprawców mających określone właściwości,tzn.:a) żołnierza będącego przełożonym;b) żołnierza, który nie jest przełożonym, ale jeststarszy stopniem (art. 353 k.k.);c) żołnierza, który jest równorzędny stopniem, jednakżedłużej pełni służbę <strong>wojsk</strong>ową (art. 353 k.k.).Konstrukcja prawna określona w art. 352 k.k.jest wzorowana na przepisie art. 207 k.k., typizującymprzestępstwo znęcania się nad osobą zależną.Jednak ze względu na to, że przedmiotowyprzepis ma charakter lex specialis, nie można stosowaćprzepisu art. 207 k.k. Nie ogranicza towszakże możliwości odwoływania się do ustaleńzawartych w tym artykule. Z tego też względu zapisydoktryny i judykatury dotyczące rozwiązańprzewidzianych w jego treści należy przyjąć odpowiedniodo konstrukcji przestępstwa ujętejw art. 352 k.k.Zachowanie sprawcy omawianego przestępstwapolega na znęcaniu się fizycznym lub psychicznym,co stanowi kluczowe znamię czynu ujętegow art. 352 k.k. Oznacza to, że ma ono charakterwielorodzajowy oraz że żołnierz może znęcać siętylko fizycznie albo tylko psychicznie bądź też jegozachowanie obejmuje obie formy (fot.).Gra sprawcy z ofiarąPojęcie „znęcać się” oznacza zadawanie komuścierpień fizycznych lub psychicznych, męczenie,dręczenie, pastwienie się nad kimś 3 .Znęcanie fizyczne będzie się łączyło zawsze z naruszeniemnietykalności ofiary. Do jego form zaliczasię m.in.: popychanie, poszturchiwanie, szczypanie,klapsy, wymierzanie policzków, uderzaniepięścią, obezwładnianie, ciskanie przedmiotamiw ofiarę, kopanie, gryzienie, drapanie, ciągnięcieza włosy, wykręcanie rąk, duszenie, przypalanie,podpalanie, ciosy nożem lub innym narzędziemsprawiające ofierze ból, wyrzucanie przez okno,topienie, polewanie wrzątkiem, strzelanie, otrucie,ograniczanie swobody, zamykanie, głodzenie, na-2Więcej na temat fali w <strong>wojsk</strong>u: M. Jędrzejewski: Subkultury a przemoc.Warszawa 2001, s. 142–147.3O. Górniok, S. Hoc, M. Kalinowski et al.: Kodeks karny. Komentarz.Gdańsk 2002/2003, s. 1013. Zob. także na temat znęcania:H. Kolakowska-Przełomiec: Przemoc w rodzinie. RPEiS 1985 nr 1,s. 141–143.76 przegląd <strong>wojsk</strong> lądowych 2012/02
Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.plOdpryski służbyprawo i dyscyplinarażenie na wyziębienie ciała żołnierza, jak równieżnarażenie go na skrajne niebezpieczeństwo 4 .Natomiast znęcanie psychiczne może obejmować:przymus, groźby, zastraszanie, emocjonalnewykorzystywanie, za które uważa się: oskarżanie,upokarzanie, poniżanie, obwinianie i manipulowaniepoczuciem winy, wyzwiska, wmawianie chorobypsychicznej, izolowanie żołnierza przez kontrolowaniejego kontaktów z innymi. Z wymienionychprzykładów przemocy psychicznej wynika, że niezawsze zachowania te da się łatwo udowodnić jakoformy przemocy. Często przejawom znęcania siępsychicznego towarzyszy swego rodzaju finezyjnagra sprawcy z ofiarą, która polega na kamuflowaniuintencjonalnych zachowań zorientowanych nauprzykrzenie drugiej osobie życia przez zasłanianiesię działaniem na przykład dla jej dobra, czy też dladobra wspólnego drużyny, plutonu itd.Jak słusznie zauważają znawcy przedmiotu,sprawcy przemocy psychicznej posługują się kamuflażemi często, naruszając prawo moralne, niełamią jednak norm prawnokarnych. Nie ujawniająswoich zachowań i przekonań przed osobami,od których zależy ich funkcjonowanie. Przez innychczęsto są postrzegane jako osoby układne,niezależne. Są czarujący, dowcipni, a swoje kontrowersyjnepoglądy uzasadniają chęcią podtrzymaniarozmowy. Skutkuje to tym, że przemoc emocjonalnaodbywa się bez świadków 5 .Mówiąc o znęcaniu, nie wolno zapominaćo jego seksualnych przejawach. Otóż w opiniiJ. Cichli przemoc seksualna charakteryzuje sięprzedmiotowym traktowaniem drugiej osoby w celuzaspokojenia własnych potrzeb 6 . Jej zdaniem,występuje ona łącznie ze znęcaniem się fizycznymi psychicznym 7 .Znęcanie może mieć formę zarówno działania,jak i zaniechania. Przykładem znęcania przez działaniesprawcy jest zadawanie bólu przez szarpanieza włosy itp. Natomiast znęcanie przez zaniechaniemoże sprowadzać się do ograniczenia racjiżywnościowych lub możliwości załatwiania potrzebfizjologicznych.Wyczerpanie znamionprzestępstwaW ocenie Sądu Najwyższego: Zadawanie cierpieńmoralnych, psychicznych osobie pokrzywdzo-Znęcanie się nad żołnierzem skutkujearesztowaniem sprawcy takiego czynunej w celu jej udręczenia, poniżenia lub dokuczeniaalbo wyrządzenia jej innej przykrości, bezwzględu na rodzaj pobudek, nie będzie stanowiło„znęcania się” [...], skoro nie miały one charakterudziałań „dotkliwych” i „ponad miarę”, a więcswą intensywnością wykraczających poza granicezwyczajnego naruszenia nietykalności fizycznej,znieważenia, poniżenia czy innego naruszeniaczci pokrzywdzonej osoby. Kryterium podmiotowo-przedmiotowezachowania się sprawcy, wy-4P. Bucoń: Przemoc w rodzinie w ujęciu prawnokarnym. W: Zjawiskoprzemocy we współczesnym świecie. Wybrane aspekty. J. Maciaszek(red.). Stalowa Wola 2010, s. 11.5E. Pragłowska: Zbrodnia doskonała. Mechanizm działania przemocyemocjonalnej – podejście poznawczo-behawioralne. NL 2006nr 1/42, s. 6.6J. Cichla: Przemoc wobec dzieci w ocenie Policjantów. W: Agresjawirtualna vs realna. Poglądy i badania. Z. Majchrzyk, J.F. Terelak(red.). Białystok 2011, s. 143.7Taże: Przemoc wobec kobiet. Diagnoza i profilaktyka. W: Probacjai resocjalizacja instytucjonalna. Wybrane problemy teorii i praktyki.H. Kupiec (red.). Szczecin 2010, s. 214.FOT. sylwia guzowska2012/02przegląd <strong>wojsk</strong> lądowych77