e - Tribuna News

20 TRIBUNA • E premte, 21.06. 2013 - e enjte, 27.06. 2013KomunitetiMë shumë vëmendje për riintegrimin e emigrantëve të kthyerKrahas vizitorëve të shumtëqë u drejtohen pikaveturistike malore, në zonënverilindore po vihet re dhe njëfenomen tjetër, ai i kthimit tëemigrantëve që kanë humburvendet e punës në vendetku jetonin e punonin. “Ështënjë fenomen që po ndjehet,ndonëse janë vetëm pak prejemigrantëve të kthyer që janëparaqitur në zyrat tona”, thotëspecialisti i Zyrës së Punëstë rrethit të Kukësit, VladimirRexhepi, sipas të cilit, janëemigrantë të kthyer kryesishtnga Greqia.“Po monitorojmë me kujdessituatën për t’u ardhur nëndihmë emigrantëve qëkanë më tepër nevojë. Kemiverifikuar se të paktën janë 12emigrantë, që janë kthyer përshkak të humbjes së vendevetë punës”, thotë Rexhepi.Gjatë vitit të kaluar janërikthyer për shkak të humbjessë vendeve të punës mbi 55persona, prej të cilëve 40 ngaGreqia, 10 nga Italia dhe 5nga Zvicra. “Problemi është sepo rritet numri i emigrantëveqë po humbasin vendet epunës. Një gjë e tillë kërkonriintegrimin e tyre me synimminimizimin e problemevesociale që rrjedhin si pasojë erikthimit të tyre”, shton ai.Ndërkohë, disa prejemigrantëve të rikthyer pobëjnë përpjekje për hapjene bizneseve të vogla private,kryesisht në sektorin eshërbimit dhe të tregtisë.Nga ana tjetër, edhe pse kyfenomen është prezent endenuk vërehet ndonjë programpër t’u ardhur në ndihmëemigrantëve të kthyer.Nga rrethi i Hasit janë nëemigracion rreth 7000persona, nga rrethi i Kukësit,6000 persona dhe nga rrethi iTropojës rreth 3000 persona.Prej 1 korrikut 500 lekë më shumëPrej 1 korrikut, rritja epensioneve ka filluar për tëgjithë pensionistët. Janë mbi600 mijë të moshuar që përfitojnënga vendimi i qeverisë për rritjene pagesës së moshës së tretë, të tëgjithë kategorive.Fondi prej 1.6 miliardë lekëmbulon rritjen e gjithë pensioneve.Rritja prej 4% do të thotë sepensioni minimal i pleqërisë pësonnjë rritje prej 445 lekë në muaj.Rritjen në masën 4% do epërfitojnë të gjithë pensionet epleqërisë, pensionet familjare dhetë invaliditetit të qytetit, ndërsarritjen në masën 5% do e përfitojnëtë gjithë pensionet e pleqërisë,invaliditetit dhe familjar në fshat.Po kështu, rritjen në masën 4% doe përfitojnë edhe të gjithë pensionete ish-ushtarakëve të caktuara dherillogaritura sipas Ligjit 10142, datë15.05.2009, trajtimet e veçanta tëpilotëve fluturues të detarëve, tëish-punonjësve të ndërmarrjeveushtarake, të ish-punonjësvetë nëntokës si dhe pensionetsuplementare të profesorëve”,shprehen burimet zyrtare pranëISSH-së.Rritja e pensioneve nis që ngadata 1 korrik. Kjo do të thotë se çdopensionist që ka tërhequr, pagesënpa rritje, do të mund ta tërheqë nëmuajin gusht pensionin e rritursëbashku me shtesën e muajitkorrik.Pra, në total numri i përfituesvenga rritja e pensionit është mbi 600mijë persona, nga të cilët 291.893pensione pleqërie urbane, 50 167pensione invaliditeti urbanë dhe 50656 pensione familjare urbane.Në fshat, përfitojnë mbi 160 188pensionistë si dhe mbi 30 900persona nga programe speciale siushtarakë, minatorë, punonjës tëish-industrisë ushtarake/pilotë/detarë dhe profesorë”, bëjnë tëditur ekspertët.Pas kësaj rritje, pensionisti,krahas të ardhurave nga pensionido të vazhdojë të marrë të ardhuratë tjera, që jepen me vendime tëveçanta të qeverisë, si 150 lekëkompensim në muaj për diferencëne çmimit të bukës, 350 lekë nëmuaj si kompensim për energjinëelektrike dhe 414 lekë në muaj përçdo pjesëtar të familjes që është nëvarësi ekonomike të pensionistit.për të gjithë pensionistëtPërfit mi i pjesshëm,kategoritë që përjashtohennga skemaKategoritë që për motive tëndryshme, nuk i plotësojnë vitete nevojshme të punës sipas ligjit,që aktualisht janë 35 vite pune sipër burrat dhe për gratë, atëherëata mund të përfitojnë pensiontë pjesshëm të pleqërisë, pra,të marrin pensionin për aq vitepune sa kanë investuar në skemë,por jo më pak se 15 vite gjithsej.Këtë masë nuk e përfitojnë dotpersonat që kanë punuar në punë tëkategorisë së parë apo të dytë, pasiligji përcakton ndryshe për ta.Kështu, përfitojnë pension tëpjesshëm: Personi i siguruar përnjë kohë më pak se 35 vjet dhe mëshumë se 15 vjet sigurimi, ka tëdrejtë të përfitojë kur të arrijë burrimoshën 65 vjeç dhe gruaja moshën60 vjeç.Pensioni i pjesshëm caktohetsi pjesë e pensionit të plotë. Kypension llogaritet, duke shumëzuarpensionin e plotë me vitet esigurimit dhe duke bërë pjesëtiminme 35. Për efekt llogaritjeje edhepensioni i pjesshëm llogaritetnjëlloj si pensioni i plotë i pleqërisë.Masa e pensionit të pjesshëmkorrigjohet me raportin midisviteve të punës që ka pensionistipjesëtuar me 35 vite aq sa kërkonligji.Në këtë mënyrë, nëse një personii ka lindur e drejta për pensionpleqërie në vitin 2011 dhe në kohënqë kërkon pension ka vetëm 30 vjetpune.Pensioni i llogaritur po të ishtei plotë i ka rezultuar 12.000 lekë.Ndërsa, pensioni i pjesshëm për 30vite pune që ka personi, i rezulton12.000 X 30 / 35 = 10.284 lekë.Pra në këtë rast, vetëm se personiti mungonin 5 vite pune, ai do tëmarrë më pak (12.000 - 10.284) =1.716 lekë për çdo muaj.Në këto kushte gjykohet me vendqë të gjithë personat që akoma nuku ka lindur e drejta për pensiondhe i mungojnë vite pune është enevojshme dhe e domosdoshmeqë të kontribuojnë në skemën esigurimeve shoqërore.Mënyra se si mund të vazhdohetpagimi i kontributeve është endryshme, mund të punësohen,mund të vetëpunësohen nëaktivitete të ndryshme, si dhemund të paguajnë dhe kontributesi të vetëpunësuar në bujqësi atapersona që i kanë kushtet ligjore,kanë tokë në pronësi apo nëpërdorim dhe zhvillojnë veprimtaribujqësore, apo të sigurohen dhetë paguajnë kontribute në mënyrëvullnetare.Kategorizimi që do të bëhetPersonat që nuk kanë plotësuarmoshën ose vitet e nevojshme tëpunës mund të përfitojnë pensiontë reduktuar ose të pjesshëm.Me këto dy lloj përfitimesh,aplikuesit nuk mund të marrin tëardhura, aq sa do të përfitonin mepension të plotë pleqërie.Konkretisht, pensioni i përfituarmbetet i reduktuar gjatë gjithëkohës së përfitimit, ndërkohë që inënshtrohet të gjitha rritjeve që ibëhen pensioneve nga politikat eqeverisë.Ndërsa, një tjetër kategoripërfitimi janë edhe pensionet einvaliditetit, që shërbejnë për tëmbrojtur me të ardhura personate siguruar kur humbin aftësinëpër punë si pasojë e një gjendje tëcaktuar shëndetësore.Kjo gjendje mund të jetë epërkohshme apo e përhershme,ndërkohë që përfitimi mund të jetëi plotë ose i pjesshëm në varësi tëgjendjes së personit përfitues.Përfit met familjarePërveç llojeve të përfitimeve tëpërmendura, një kategori tjetërqë mund të përfitojnë nga skemae sigurimeve shoqërore janëedhe ato familje që kanë humburkryefamiljarin.Këto përfitime quhen pensionefamiljare dhe shërbejnë përtë mbrojtur personat që janënë ngarkim të mbajtësit tëfamiljes, i cili është ndarë ngajeta, pavarësisht nëse ka qenëose jo i siguruar. Në kushtet përtë përfituar pension familjarështë dhe periudha e nevojshmee sigurimit që duhet të kishtei ndjeri në momentin që vdes.Periudha e sigurimit e nevojshmepër një pension familjar llogaritetsipas nenit 35 të ligjit nëpërmjetformulës (moshë- 20 vjet) /2.Njohja e kontributeveshoqëroreEmigrantët e kanë të vështirë tëaplikojnë për marrjen e pensionitnë vendet ku qëndrojnë, përshkak se periudhën e sigurimeveshoqërore e kanë të njohur dhe tëvlefshme ligjërisht vetëm në vendine tyre të origjinës.Specialistët e Institutit tëSigurimeve Shoqërore tregojnë se,të gjitha ato kategori emigrantëshqë për vite të caktuara kanë punuardhe kontribuar në skemën esigurimeve shoqërore në vendintonë, e kanë të pamundur që këtëta bëjnë të njohur në vendet fqinje,ku tashmë janë transferuar për tëjetuar.Kjo ndodh për shkak të mungesëssë marrëveshjeve që lejojnë njohjene kontributeve të paguara nëvendin tonë, apo një shteti tjetër kubanojnë tashmë shtetasit shqiptarë.“Aktualisht, nuk ka njëmarrëveshje bilaterale shtetërorendërmjet Republikës së Shqipërisëdhe Republikës greke, apo ndonjështeti tjetër, për transferiminreciprok të kontributeve të paguara.Në këtë kuptim, aktualisht vitet epunuara në Shqipëri nuk merrenparasysh në shtetin përkatës”,pohojnë ekspertët pranë Institutittë Sigurimeve Shoqërore.Përfit met dhe njohja e tyreNë pamundësi të njohjes sësigurimeve në vendin ku banojnë,emigrantët mund të përfitojnëmarrjen e së drejtës së pensionitpranë vendit të tyre të origjinës.Konkretisht, kategori tëndryshme emigrantësh që për njëkohë të caktuar kanë punuar nëvendin tonë (para se të emigronin)si dhe kjo periudhë është e faktuarpranë institucioneve të sigurimeve,kur kthehen për të jetuar në vendkanë të drejtë që të aplikojnë përmarrjen e pensionit. Megjithatë,marrja e së drejtës së pensionitqë duan të përfitojnë kërkon tëpaktën 15 vjet të njohur (ku kanëkontribuar në skemën e sigurimeveshoqërore, duke derdhur masënpërkatëse të kontributeve qëkërkohej sipas viteve respektive).Pjesa dërrmuese e emigrantëvemund të aplikojnë dhe të marrinpension të pjesshëm në rast sekanë vitet e mësipërme të njohurasi periudha kontributesh nëskemën e pensioneve. Për çdorast përfitimi, kjo kategori duhettë paraqitet pranë institucionevepërkatëse të sigurimeve shoqërorepër të aplikuar për të bërë pjesë nëskemën e trajtimit.Sigurimet vullnetareMegjithatë, ekziston edhe njëtjetër variant që emigrantët tëplotësojnë vitet e duhura për tëfituar të drejtën e pensioneve.Përveç viteve të sigurimit qëtashmë u njihen në vendet eorigjinës, mund të aplikojnë nëskemën e kontributeve, dukederdhur pagesat vullnetare, përtë siguruar kështu vitet që umungojnë.Ndërkohë, që në kohën qëarrijnë moshën e marrjes sëpensionit të përfitojnë jo masën epjesshme, por mbase dhe pensiontë plotë, në rast se mbulojnë vitete munguara të sigurimeve qëkërkon skema. Pagesat që ata duhettë derdhin janë të përcaktuarasipas rregullores së sigurimeveshoqërore për skemën e sigurimevevullnetare.