Kalisia nr 10-11-12/2008 - Kalisz

10•11•1210 2008Dzieje Batalionu PogranicznegohistoriaMaciej Kowalczyk, Tomasz ŁawniczakPrzed 90 laty w Kaliszu utworzony zostałoddział, który do historii przeszedł podnazwą „Batalionu Pogranicznego”. Powstanietej jednostki jest nierozerwalniezwiązane z odzyskaniem przez Polskęniepodległości i wyzwoleniem południowejWielkopolski spod pruskiego panowania.W listopadzie 1918 roku niemieckie panowaniew Kaliszu dobiegało kresu. Miasto, okupowane odsierpnia 1914 roku, powstało przeciw najeźdźcy.Wyłoniony 10 listopada Sztab Wojskowy ZiemiKaliskiej z por. Juliuszem Ulrychem na czele, do12 listopada bez walki obsadził dworzec, pocztę,telegraf, magazyny żywności oraz większośćurzędów. Następnego dnia, wraz z wymarszemz miasta żołnierzy 890-osobowego niemieckiegogarnizonu, Kalisz był wolny.Pierwsze kontakty i początek oddziałuJuż od pierwszych dni wyzwolenia SztabWojskowy Ziemi Kaliskiej nawiązywał kontaktyz pozostającym jeszcze pod zaborem pruskimOstrowem w celu podjęcia na tym terenie akcjiniepodległościowej. O ile bowiem w listopadzie1918 roku Kalisz mógł po zrzuceniu niemieckiejokupacji cieszyć się wolnością, o tyle Poznańskienadal wchodziło w skład Rzeszy, a o przynależnościtych ziem miał zadecydować dopiero traktatpokojowy.Z inicjatywy ppor. Henryka Bigoszta (adiutantaSztabu Wojskowego Ziemi Kaliskiej) 14 listopada1918 roku siłami kilkudziesięciu polskich żołnierzyz Ostrowa opanowano chwilowo Skalmierzyce. Niechcąc jednak drażnić Niemców, już 16 listopadaposterunek polski z dworca skalmierzyckiegozostał zdjęty. Tego samego dnia biorący udział wtych wydarzeniach sierżant Franciszek Twardowskiwraz z odwachem dworcowym w Skalmierzycachprzeszedł kordon graniczny i zgłosił się w Kaliszucelem wstąpienia do polskiego wojska. Żołnierze ciotrzymali tymczasowy przydział do kompanii sztabowejkaliskiego Dowództwa Okręgu Wojskowego,dając początek oddziałowi, nazwanemu z czasem„Batalionem Pogranicznym”. Jego stan liczebnystopniowo się zwiększał i wynosił: 21 listopada– około 15 żołnierzy, 22 listopada – około 25 żołnierzy,a 24 listopada – około 40 żołnierzy.Dalsze losy po rozwiązaniuKoszary w Szczypiornie w okresie I wojny światowej. Pocztówka z około 1918 roku. Ze zbiorów Macieja KowalczykaIntensywniejszy rozwój oddziału związany jestz końcem tzw. Republiki Ostrowskiej. W Ostrowiew nocy z 10 na 11 listopada 1918 roku Polacyrozpoczęli bowiem werbunek do I Pułku PiechotyPolskiej. Ten polski oddział – w skład któregowchodzili także wspomniani żołnierze obsadzającySkalmierzyce z sierż. Twardowskim na czele– na terytorium zaboru pruskiego bardzo jątrzyłNiemców i za sprawą Wydziału WykonawczegoPoznańskiej Rady Robotniczo-Żołnierskiej został21 listopada rozwiązany. Ostatniego żołnierzaostrowskiego pułku zwolniono 5 dni później. Zdemobilizowanymz roczników 1896-1899 groziłowięc wcielenie do armii niemieckiej, czego każdyz nich pragnął uniknąć.Już jednak 18 listopada 1918 roku dowódcaostrowskiej Straży Obywatelskiej, BogdanSzembek, przewidując konieczność likwidacjipolskiego oddziału w mieście ze względu nasprzeciw niemiecki, zgłosił tamtejszej PowiatowejRadzie Ludowej wniosek o utworzenie w byłejKongresówce formacji złożonej z wielkopolskiejmłodzieży. Jego propozycja została przyjęta i do22 listopada ostrowskie oraz kaliskie środowiskaniepodległościowe prowadziły pertraktacje wsprawie dalszych losów żołnierzy 1. Pułku PiechotyPolskiej w Ostrowie. Ustalono na nich ostatecznewarunki, na jakich formowany miał być Oddział Poznańskiw Kaliszu. Postanowienia te zatwierdziła,na wniosek Stefana Rowińskiego, Powiatowa RadaLudowa w Ostrowie 25 listopada.Przekraczając granicęTworzony oddział był administracyjnie i gospodarczoprzydzielony do kaliskiego 29. Pułku Piechoty.Jego podstawy materialne zabezpieczałaPowiatowa Rada Ludowa w Ostrowie. Przez całyczas występowały jednak braki w zaopatrzeniu formującejsię jednostki, zwłaszcza jego wyposażeniew broń. Aby temu zaradzić, dokonywano przerzutuwszelkiej broni i amunicji znajdujących się w polskichrękach z Ostrowa do Kalisza. Akcjami tymikierował sierż. Maksymilian Myk.Żołnierze zlikwidowanego ostrowskiego I PułkuPiechoty u schyłku listopada zaczęli przekraczaćwięc granicę, zasilając szeregi nowo powstałegooddziału, którego stan liczebny wzrósł z 40 żołnierzyw dniu 24 listopada do 89 – 2 grudnia 1918roku. 30 listopada dowódcą oddziału mianowanoprzybyłego z Ostrowa trzy dni wcześniej ppor.Władysława Wawrzyniaka. Jego zastępcą zostałppor. Zygmunt Wieliczka.Na umówiony znakStosownie do rozwoju liczebnego, oddziałotrzymywał coraz to nowe kwatery: najpierw DomPopów przy ulicy Niecałej 1, następnie koszaryprzy ulicy Łódzkiej 9, a ostatecznie koszary wSzczypiornie. Tę ostatnią siedzibę sam sobiezdobył, przybywając 2 grudnia o godzinie 8 przedkoszary w Szczypiornie, zajmowane jeszczeprzez Niemców. Ci ostatni opuścili Szczypiorno wprzeciągu dwóch godzin, po rozmowie płk. JózefaLewszeckiego, dowódcy Kaliskiego Okręgu Wojskowegoz niemieckim dowódcą mjr. Falkiem, cobyło wynikiem wrażenia wywartego na niemieckimoficerze przez żołnierzy Oddziału Poznańskiego.W dniu zajęcia Szczypiorna, tj. 2 grudnia, napierwszej stronie „Gazety Ostrowskiej” ukazało sięhasło: „Pomoc dajcie mi rodacy”. Był to umówiony