Kalisia nr 10-11-12/2008 - Kalisz

W listopadziei grudniu...Tadeusz Krokos10•11•122008 15dokończenie ze str. 13Pomnik w Przygodzicach z 1938 rokuPomnik w Przygodzicach z 1960 rokuPod koniec miesiąca (24 listopada) zorganizowanezostanie sympozjum popularnonaukowez okazji 90. rocznicy wybuchu powstania. Zapraszająna nie Oddział Polskiego TowarzystwaHistorycznego i IV Liceum Ogólnokształcąceim. Ignacego Jana Paderewskiego w Kaliszu.W czasie spotkania zaprezentowane zostanąnastępujące referaty: „Powstanie 1918-1919zwycięskim zrywem niepodległościowym luduWielkopolski” (prelegent – dr Marek Kozłowski,wiceprezes Oddziału PTH, historyk), „Rok 1918na pograniczu ostrowsko-kaliskim (mgr MaciejKowalczyk, prawnik, prezes Ostrowskiego TowarzystwaGenealogicznego, członek PTH), „IBatalion Pograniczny” (mgr Tadeusz Krokos,prezes Oddziału Polskiego Towarzystwa Historycznego,historyk).Tablica odsłonięta w Przygodzicach w 2004 rokuFot. archiwum Towarzystwa Miłośników PrzygodzicPo II wojnie światowej pamięć o Janie Mertcebyła wśród historyków przez długi czas uśpiona.Mimo ukazanego w „Polskim Słowniku Biograficznym”biogramu powstańca w opracowaniu JanaPietrzaka (1975 rok), w wydanej w 1978 roku przezhistoryków poznańskich: Antoniego Czubińskiego,Zdzisława Grota i Benona Miśkiewicza pracy „Powstaniewielkopolskie” wspomniano tylko: „PodBoczkowem pada Jan Mertka”; ani słowa więcej,choćby o okolicznościach śmierci poległego.„Wielkopolski Słownik Biograficzny” z 1983 rokunawet nie wspomina o żołnierzu z Przygodzic.Bohater walk pozostał znany właściwie tylko wregionie ostrowskim. Dla jego mieszkańców JanMertka stał się symbolem uosabiającym wszystkichpowstańców wielkopolskich.Anachroniczne kontrowersjeDla mieszkańców Poznania pierwszym poległympowstańcem jest Franciszek Ratajczak,który zginął w tym samym dniu, co Jan Mertka,ale pięć godzin później. Według relacji świadkówjego śmierć także była przypadkowa. Historycypoznańscy podchodzą do faktów bardzo formalnie:27 grudnia w Wielkopolsce miało miejscekilka incydentów polsko-niemieckich, w wynikuktórych zostali ranni i zmarli żołnierze wielkopolscy.Za początek powstania przyjęto jeden z nich– incydent, w wyniku którego w Poznaniu zginąłFranciszek Ratajczak.Jan Mertka, zanim poległ, musiał założyć polskimundur i przekraść się w nim przez granicę, byznaleźć się po polskiej stronie; dwa razy składałprzysięgę jako żołnierz. Czy nie zdawał sobie sprawy,co może go spotkać w każdej chwili? Czy nieoddał życia za wolną ojczyznę? Spór więc o to, ktobył pierwszym poległym powstańcem wielkopolskim,po 90 latach od wybuchu powstania wydajesię anachroniczny, ale jest on zarazem sporem oto, kto powinien jawić się jako symbol walki Wielkopolano wyzwolenie spod władzy pruskiej.Edmund Radziszewski – na stałe mieszka w Przygodzicach.Jest historykiem i regionalistą.Grudniowe uroczystościKoniec roku także obfitował będzie w jubileuszoweuroczystości. 11 grudnia szkolnyTeatr na Widoku zaprezentuje widowiskohistoryczne pt. „Plac Wolności” w reżyseriiWłodzimierza Garsztki i Grażyny Sakowicz--Garsztki. Spektakl przy współpracy OddziałuPolskiego Towarzystwa Historycznego tymrazem pokazany zostanie na deskach CentrumKultury i Sztuki. Uroczystości na placu św.Józefa w Kaliszu będą służyły upamiętnieniu90. rocznicy złożenia w tym miejscu przysięgiprzez żołnierzy I Batalionu Pogranicznego.Program uroczystości 13 grudnia rozpoczniemsza święta w intencji żołnierzy I BatalionuPogranicznego i powstańców wielkopolskich wSanktuarium św. Józefa. Po niej, na placu przybazylice, nastąpi odtworzenie przysięgi żołnierzyI Batalionu, a także uroczyste poświęcenietablicy upamiętniającej udział powstańcóww walkach. Organizatorami uroczystości są:Oddział Polskiego Towarzystwa Historycznegow Kaliszu, Sanktuarium św. Józefa wKaliszu, Centralny Ośrodek Szkolenia SłużbyWięziennej w Kaliszu-Szczypiornie oraz MiejskiKomitet Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwaw Kaliszu.Na początku przyszłego roku organizatorzyprzewidują jeszcze konkurs historyczny o powstaniuwielkopolskim dla uczniów szkół ponadgimnazjalnychpołudniowej Wielkopolski (finałw Kaliszu 13 lutego 2009 roku). Zagadnieniakonkursowe obejmować będą między innymiutworzenie w Kaliszu I Batalionu Pogranicznego,udział żołnierzy w walkach powstańczychoraz przebieg powstania.Jubileuszowy program obchodów przygotowałOddział Polskiego Towarzystwa Historycznegow Kaliszu we współpracy z licznymiinstytucjami i szkołami.