MEDYA FORUMU

IV. TÜRK DİLİ KONUŞAN 

ÜLKELER VE TOPLULUKLAR 

MEDYA FORUMU 

TÜRK DİLİ KONUŞAN ÜLKELER VE TOPLULUKLARIN 

GÜNCEL SORUNLARI BAĞLAMINDA MEDYA 

15-17 Kasım 2014 

Girne/Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti



MEDYA FORUMU 

IV. МЕДИА-ФОРУМ 

ТЮРКОЯЗЫЧНЫХ 

СТРАН И ОБЩИН 

15-17 KASIM 2014 

GİRNE/KUZEY KIBRIS 

TÜRK CUMHURİYETİ 

15-17 НОЯБРЯ 2014 

ГИРНЕ/ ТУРЕЦКАЯ РЕСПУБЛИКА 

СЕВЕРНОГО КИПРА 

www.turkmep.org

TÜRK DİLİ KONUŞAN 


MEDYA PLATFORMU GENEL 

SEKRETERLİĞİ 

ISBN: 978-975-19-6531-8 

Mayıs 2016 

KOORDİNASYON: 

Sinan KÜRÜN 

DEŞİFRE: 

Recep KARAGÖZLÜ 

Şebnem TEBRİZLİ 

Hüseyin SAĞMAK 

Onur BALÇINER 

TERCÜME: 

Zamira ÖZTÜRK 

Diana ÇETİNDAĞ 

Laura YELEMESSOVA 

Egor TCACİ 

REDAKSİYON: 

Recep KARAGÖZLÜ 

TASARIM: 

Doruk Grup 

GÖRSELLER: 

Selvinaz DALYAN 

Egor TCACİ 

FOTOĞRAF DÜZENLEME: 

Doğan GİRGİN 

BASKI: 

Doruk Grup 

TEL: (0 312) 472 8 444

SUNUŞ 

A. Göktürk İNAN 

GENEL MÜDÜR 

Başbakanlık Basın-Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğü (BYEGM); ülkemizde basın sektörünün 

gelişimi, ifade ve düşünce özgürlüğü alanının genişletilmesi yönünde yüzyılı aşan deneyimi ile önemli 

faaliyetler gerçekleştirmektedir. BYEGM, Türkiye’nin, dünya kamuoyunda doğru şekilde algılanması 

temel ilkesinden hareketle, görev ve sorumluluklar çerçevesinde bölgesel ve uluslararası işbirliği 

imkânı yaratmakta, ikili ve çok taraflı organizasyonlara ev sahipliği yapmaktadır. Söz konusu 

çalışmalar sağlıklı bir enformasyon ve bilgi akışını sağlarken, ülkeler arasında karşılıklı deneyim 

paylaşımına da zemin hazırlamaktadır. 

Tarih, dil ve ortak değerler halkların en önemli iletişim kaynaklarını oluşturmaktadır. Teknolojik 

gelişime paralel bilginin hızlı dolaşımı medya sektörü ile birlikte günümüz yaşam biçimlerine de 

yön vermektedir. Demokratik sistemlerde basına atfedilen önem ve kamuoyu üzerindeki etkisini 

göz önünde bulundurduğumuzda küresel düzeyde karşılıklı diyaloga duyulan ihtiyaç da ortaya 

çıkmaktadır. Türk dili konuşan ve Orta Asya, Kafkasya, Balkanlar, Avrupa gibi geniş bir coğrafyaya 

yayılan ülke ve topluluklardan medya temsilcilerinin ortak platformlarda buluşması, bölgesel ve 

uluslararası konuları değerlendirmesi, var olan sorunlara çözümler üretmesi büyük öneme haizdir. 

Bu temel ilkelerden hareketle Genel Müdürlüğümüzce, Ankara’da 21-22 Aralık 2010 tarihinde 

“Türk Dili Konuşan Ülkeler ve Topluluklar Medya Forumu” başlatılan ve geniş bir alana yayılan Türk 

dünyasından gazetecileri buluşturan çalışmamızın dördüncüsü 15-17 Kasım 2014 tarihlerinde Türk 

dili konuşan 21 ülke ve topluluktan basın mensupları, sivil toplum kuruluşu temsilcisi, akademisyen ve 

devlet yetkililerinin katılımlarıyla Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin Girne kentinde gerçekleştirilmiştir. 

Forum kapsamında dile getirilen, mevcut bölgesel sorunların yanı sıra medya sektörünün bugünü 

ve geleceğine yönelik çözüm önerilerin ve görüşlerin dillendirildiği oturumlardan Türkçe ve Rusça 

hazırlanan “4. Türk Dili Konuşan Ülkeler ve Topluluklar Medya Forumu” kitabı, büyük önem atfedilen 

bu düşüncelerin Türk dünyası ile birlikte dünya kamuoyunun bilgisine sunulmasına vesile olacaktır. 

Bu çerçevede; başta Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı, Başbakanlığı ve Dışişleri 

Bakanlığı olmak üzere, Azerbaycan Matbuat Şurası, Kırgızistan Kültür, Enformasyon ve Turizm 

Bakanlığı ile foruma katkı sağlayan kurum ve kuruluşlara, değerli katılımcılara, Genel Müdürlüğümüz 

personeline ve emeği geçenlere teşekkür ediyorum.

İÇİNDEKİLER 

BİRİNCİ GÜN 

15 Kasım 2014, Cumartesi 

AÇILIŞ KONUŞMALARI 

Murat KARAKAYA – BYEGM Genel Müdürü ............................................................................................... 9 

Prof. Dr. Ata ATUN – TÜRKMEP Başkanı ................................................................................................ 11 

Bülent ARINÇ – T.C. Başbakan Yardımcısı ............................................................................................ 13 

Özkan YORGANCIOĞLU – KKTC Başbakanı ............................................................................................ 15 

Sibel SİBER – KKTC Cumhuriyet Meclisi Başkanı ................................................................................... 16 

Cemil ÇİÇEK – TBMM Başkanı ............................................................................................................. 17 

İKİNCİ GÜN 

16 Kasım 2014, Pazar 

BİRİNCİ OTURUM 


GÜNCEL SORUNLARINA MEDYANIN YAKLAŞIMI..................................................................................... 21 

Moderatör: Prof. Dr. Ata ATUN................................................................................................................. 22 

Prof. Dr. Zakir AVŞAR – Uluslararası Sorunların Medyada Yer Alış Biçimleri ............................................. 22 

Başaran DÜZGÜN – Kıbrıs Sorununun Medyada Yer Alış Biçimi: 

Kıbrıs Türklerinin “40 Yıllık” Görünmeyen Mücadelesi .............................................. 24 

İsmet YÜKSEL – Ukrayna’da Yaşanan İç Çatışma Sürecinde Kırım Tatarları ve Medya............................... 24 

Hikmet BABAOĞLU – Dağlık Karabağ Sorunu ve Uluslararası Medyanın Yaklaşımı ................................... 28 

İKİNCİ OTURUM 


GÜNCEL SORUNLARININ ÇÖZÜMÜNDE MEDYANIN KATKISI................................................................... 37 

Moderatör: Aflatun AMASHOV................................................................................................................. 38 

Akay CEMAL – Uluslar arası Sorunların Çözümüne Medyanın Katkısı: Barış Gazeteciliği........................... 38 

Aynura TEMİRBEKOVA – Sürdürülebilir Barışın Sağlanmasında Medya Etiğinin Önemi.............................. 40 

Ersan SARIKAHYA – Etnik ve Mezhepsel Çatışmaların Çözümünde 

Medyaya Düşen Sorumluluk: Irak Örneği ................................................................ 42 

Aidos KYDYRMA – Türk Dili Konuşan Ülkeler ve Toplulukların 

Güncel Sorunlarının Çözümünde Medyanın Sorumluluğu ........................................... 47 

ÜÇÜNCÜ OTURUM 

TÜRK DİLİ KONUŞAN ÜLKELER VE TOPLULUKLARDA İŞ BİRLİĞİ HAREKETLERİ VE 

MEDYANIN ROLÜ: ÖLÜMÜNÜN 100. YILINDA İSMAİL BEY GASPIRALI ÖZEL OTURUMU ......................... 55 

Moderatör: Metin ERSOY........................................................................................................................ 56 

Prof. Dr. Yavuz AKPINAR......................................................................................................................... 56 

Doç. Dr. Hakan KIRIMLI.......................................................................................................................... 62

ÜÇÜNCÜ GÜN 

17 Kasım 2013, Pazartesi 

DÖRDÜNCÜ OTURUM 

TÜRK DİLİ KONUŞAN ÜLKELER VE TOPLULUKLARDA MEDYA MENSUPLARININ EĞİTİMİ, 

MEDYA KURULUŞLARI ARASINDA İŞ BİRLİĞİ İMKÂNLARI VE KURUMSALLAŞMA................................... 75 

Moderatör: Ahmet YEŞİLTEPE................................................................................................................. 76 

Bilge NEVZAT – Türk Dünyasının Kültürel İş Birliği Çalışmalarında Medyanın Rolü ve Katkısı..................... 77 

Düsen KASAİNOV – Türk Dünyasında Kültürel İş Birliğinin Kurumsallaşması: TÜRKSOY Örneği................ 78 

Ela KASAP – Türk Dili Konuşan Ülkeler ve Topluluklarda Medya Mensuplarının Eğitimi: 

Türkiye Medya Eğitim Programı (TÜMEP) Örneği ................................................................ 79 

Eran HASİPİ – Türk Dili Konuşan Ülkeler ve Topluluklar Arasında İş Birliğinin 

Kurumsallaşmasında Medya Faktörü ................................................................................ 81 

DEĞERLENDİRME VE KAPANIŞ OTURUMU.................................................................................................... 93 

SONUÇ BİLDİRGESİ..................................................................................................................................... 105 

MESAJLAR.................................................................................................................................................. 107 

GENEL GÖRÜNÜM....................................................................................................................................... 108

ÖZGÜRLÜK ANITI / GAZİMAĞUSA


15 KASIM 2014

AÇILIŞ KONUŞMALARI



/ 

9 

MURAT KARAKAYA* 

Sayın Meclis Başkanları, 

Sayın Başbakanım, 

Sayın Başbakan Yardımcım, 

Türk Dünyasının Saygıdeğer Temsilcileri, 

Kıymetli Misafirler, 

Başbakanlık Basın-Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğü olarak 2010 yılında Ankara’dan güzel bir 

yolculuğa çıktık. Başladığımız bu çok anlamlı ama sonuçları itibarıyla bir o kadar verimli birliktelik bizi 

bugün Akdeniz’in bu güzel adasında buluşturdu. Hepinize hoş geldiniz diyerek sözlerime başlamak 

istiyorum. 


Dünya medyası, sektör temsilcileri, sivil toplum kuruluşları ve akademik çevreleri aynı platformda 

buluşturduğumuz bu süreç, Sayın Bülent Arınç’ın himayelerinde 21 Aralık 2010 tarihinde Ankara’da 

gerçekleştirdiğimiz “Türk Dili Konuşan Ülkeler Medya Forumu” ile başlamıştır. 

Azerbaycan’ın başkenti Bakü’de Matbuat Şurası’nın büyük katkı ve desteğiyle organize edilen ikinci 

buluşmamızda TÜRKMEP olarak adlandırdığımız Türk Dili Konuşan Ülkeler ve Topluluklar Medya 

Platformu’nun kuruluşunu tamamladık. Böylece daha organize bir yapı içerisinde çok daha fazla 

meslektaşımızı, medya kuruluşumuzu kucaklama fırsatı elde ettik. Kırgızistan’ın başkenti Bişkek’teki 

üçüncü buluşmamızın ardından şimdi de burada dördüncü buluşmamızı gerçekleştiriyoruz. 

Cumhuriyetinizin 31’inci yıl dönümünde, bu anlamlı bayramınızda Türk dünyasından dostlarla size 

konuk olmaktan büyük onur duyuyoruz. Göstermiş olduğunuz misafirperverlik için başta Sayın Cumhurbaşkanı 

olmak üzere, Meclis Başkanımız, Başbakanımız ve tüm Dışişleri Bakanlığı çalışanları ile 

katkısı olan tüm yetkililere teşekkür ediyorum. 

Saygıdeğer Misafirler… 

Geçen süreç içinde, kurumsal kimliğimizi hukuki bir altyapıya kavuşturmamızın ardından çalışmalarımızı 

sürekli hâle getirdik. Karşılıklı haber ve bilgi akışının etkinleştirilmesi yönündeki iş birliği çabalarımızı 

yoğunlaştırdık. Bu noktada büyük önem atfettiğimiz www.turkmep.org internet sitemizi yeniledik. 

Sizlerin katkıları ile bu sitenin yakın bir gelecekte önemli bir bilgilenme mecrası hâline geleceğine 

inanıyorum. 

Ankara’da dört yıl önce altı ülke ile ilk adımı atmıştık. Bugün salona baktığımızda Sibirya’dan 

Bosna’ya, Tuva’dan Batı Trakya’ya 21 ülke ve topluluktan arkadaş ve dostlarımızı görüyoruz. Kararlı 

ve inançlı bir şekilde zenginleşerek belirlediğimiz ilkeler yolunda yürüyoruz. 

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– 

* Başbakanlık Basın-Yayın ve Enformasyon (BYEGM) Genel Müdürü

10 / BİRİNCİ GÜN AÇILIŞ KONUŞMALARI 

Bu yılki programımızı oluştururken, 100. ölüm yıl dönümünde UNESCO tarafından dünya genelinde 

anılan İsmail Bey Gaspıralı’ya özel bir parantez açmak, ona, eserlerine ve bize kazandırdıklarına 

duyduğumuz minneti bir kez daha paylaşmak istedik. Bu noktada, Kırım’dan gelen dostlarımıza da 

kendileri ile birlikte olduğumuzu ifade etmek istiyorum. 

Bugün aramızda aynı amaç ve ilkeler doğrultusunda faaliyetlerini sürdüren kardeş kurum ve kuruluşlarımız; 

Türk Dili Konuşan Ülkeler İşbirliği Konseyi (TÜRK KENEŞİ), Türk Dili Konuşan Ülkeler 

Parlamenter Asamblesi (TÜRKPA), Uluslararası Türk Kültürü Teşkilatı (TÜRKSOY), Türkiye Radyo ve 

Televizyon Kurumu (TRT), Basın İlan Kurumu, Radyo ve Televizyon Üst Kurulu Başkanlığı (RTÜK), 

Yurt Dışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı (YTB) ile Yunus Emre Enstitüsü temsilcilerine katılım 

ve destekleri şükranlarımı sunuyorum. Platform Başkanlığını yürüten Sayın Ata Atun ve Azerbaycan 

Matbuat Şurası Başkanı Sayın Aflatun Amashov’a destek ve katkıları nedeniyle bir kez daha teşekkür 

ediyorum. 

Bu yolda bizlere yarenlik eden, hislerimizi paylaşan tüm dostlarımıza, kardeşlerimize bir kez daha 

hoş geldiniz diyor, en derin saygı ve muhabbetlerimi sunuyorum.



/ 

11 

Prof. Dr. Ata ATUN* 

Sayın Türkiye Cumhuriyeti Meclis Başkanı Çiçek, 

Sayın Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Meclis Başkanı Siber, 

Sayın Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Başbakanı Yorgancıoğlu, 

Sayın Türkiye Cumhuriyeti Başbakan Yardımcısı Arınç, 

Sayın Türkiye Cumhuriyeti Büyükelçisi Akça, 

Değerli Konuklar, Türk Dili Konuşan Ülkeler ve Topluluklar Medya Forumu’nun Kıymetli Üyeleri, 

Bugün dördüncüsünü gerçekleştirdiğimiz Türk Dili Konuşan Ülkeler ve Topluluklar Medya Forumu’nun 

kurulması fikri 2008 yılında ortaya çıkmış, çalışmaları da 2007 yılında başlamıştır. Size bu konuşmamda 

2010 yılı öncesinde yaşadığımız gelişmeleri anlatmak istiyorum. 2007 yılında özellikle fiilen içinde 

olduğum ve gözlemlediğim Batı dünyasında etkili olan bir haber ajansının siyasi bir olayı farklı bir 

yorumla işine geldiği şekilde tarafından dünya medyasına servis edilmesi, bende “olayları doğru 

olduğu şekliyle nasıl Türk dünyasına duyurabilirim?” soru işaretinin oluşmasına neden olmuştur. 

Yalova Folklor Eğitim Merkezinin 2007 yılında Yalova’da düzenlediği I. Türk Dünyası Gazeteciler 

Buluşması’na Batı Trakya, Azerbaycan, Afganistan, Irak, Suriye, Kazakistan, Kırgızistan, Yakutistan, 

Gagauz Yeri, Çuvaşistan’dan gazeteci arkadaşlar katılmıştır. Aramızda yaptığımız sohbetlerde, 

kardeş ülkelerde yaşayanları ilgilendiren konularda o ülkenin devlet ajanslarından gelen haberlerle 

Türk meslektaşlardan gelen haberler arasında farklılıklar olduğu konusundaki uyarılarım üzerine Türk 

Dünyası Gazeteciler Birliği kurulması fikri oluşmuştur. 

Yalova’da 2008 yılında yapılan II. Türk Dünyası Gazeteciler Buluşması’nda önerimle Türk Dünyası 

Gazeteciler Birliğini kurmak için tüzük çalışmaları yapılması gündeme gelmiştir. İçinde Türk kelimesi 

geçen birlik veya derneklerin Türkiye Cumhuriyetinde hemen kurulabilmesine olanak olmadığı için 

bunu Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyetinde kurarak hayata geçirmek görevini üstlenmiştim. Bir sonraki 

2009’daki buluşmada, KKTC’de yabancıların dernek veya birlik kurması ve üye olması yasak olduğundan 

Türk Dünyası Gazeteciler Birliğinin kulüp olarak kaydının yapılması konusunu katılımcıların 

bilgisine getirdim. Birliğin Türkiye Cumhuriyeti Devleti bilgisi dâhilinde ve Dışişleri Bakanlığı bünyesinde 

veya desteğinde kurulmasının çok daha sağlam bir yapı oluşturacağı önerim oy birliği ile kabul 

edilince T. C. Dışişleri Bakanlığı ile görüşmek görevi bana verildi. 

Dönemin Bakanlık Müsteşarı kıymetli dostum, ağabeyim gibi sevdiğim Sayın Büyükelçimiz Ertuğrul 

Apakan Beyi aradım ve randevu aldım. İki hafta sonra Ankara’ya giderek Ertuğrul Bey ile bir 

görüşme yaparak konuyu kendisine açtım. “Dışişleri Bakanlığı olarak konuyu çok ciddi buluyoruz. 

Bir ay sonra hazırlığını yap ve gel” demesi üzerine de tüm hazırlıklarımı tamamlayıp, bir ay sonra 

tekrar kendisini ziyarete gittim. Sayın Apakan beni Türk Dili konuşan ülkeler ile ilgili dairelerin 

tüm başkan ve yardımcılarından oluşan büyük bir ekiple karşıladı. Verdiğim brifingten sonra Sayın 

Apakan’a son şeklini verdiğim amaç bildirgesiyle tüzük taslağını sundum. Böylesi bir düşünce ve 

girişimden çok memnun olduklarını dile getirerek konuyu inceledikten sonra benimle tekrar temas 

kuracaklarını belirttiler. 

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– 

* TÜRKMEP Başkanı


Kısa bir müddet sonra önce Türkiye Cumhuriyeti Başbakanlığından, sonra da Basın-Yayın ve Enformasyon 

Genel Müdürlüğünden aradılar. Başbakanlıkta katıldığım toplantıda konunun çok ciddi 

ve Türk dünyasına katkıda bulunacak bir düşünce olması nedeniyle Başbakanlık tarafından bu kuruluşun 

hayata geçirilmesi için tüm desteğin verileceği belirtilerek çalışma ve temaslarıma devam 

etmem istendi. Artık her şey yavaş yavaş yoluna girmeye başlamıştı. Bu toplantıdan birkaç hafta 

sonra Basın-Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğünden görüşmeye çağırdılar. Görüşmemiz Sayın 

Genel Müdür ve ekibiyle oldu. Kendilerine gerekli evrak ve çalışmaları sundum. Konuyu değerlendireceklerini 

ve çalışmalar bitince beni arayacaklarını belirtmeleri üzerine toplantı son buldu. Kısa bir 

müddet sonra çalışmalarını tamamladıklarını ve 2010 yılının Ekim ayında Türk Dünyası Gazeteciler 

Birliğinin kuruluş toplantısını yapacaklarını bildirdiler. Dışişleri Bakanlığı ile yaptığım görüşmelerde de 

kuruluşun şekli ismiyle birlikte yavaş yavaş belirginleşmeye başladı. Politik endişelerden dolayı “Türk 

Dünyası” tanımı yerine “Türk Dili” tanımı girdi. “Birlik” kelimesi çıktı yerine “Forum” kelimesi girdi. 

Ve ilk Kurucular Toplantısı Ekim 2010 yerine, 21 Aralık 2010 tarihinde Ankara’da “Türk Dili Konuşan 

Ülkeler Medya Forumu” adı altında yapıldı. Ve yola çıktık. 

Foruma, Türk dili konuşan ülkelerin yanında Türk halk ve topluluklarından da temsilciler katıldı. Diğer 

ülke temsilcileriyle birlikte benim de yer aldığım Komite Sonuç Bildirgesini hazırlarken Forumun içinde 

fiilen Türk halkı ve topluluklarının da yer almasını Bildirgeye ilave etti. Türk Dili Konuşan Ülkeler 

Medya Forumu’nun onaylanan Bildirgesi uyarınca çalışmalar devam etti. Kurucular Kurulu Toplantısı 

17 Ekim 2011 tarihinde Ankara’da yapıldı. Tüzük ve Forumun adına son şekli verilerek yeni adının 

“Türk Dili Konuşan Toplumlar Medya Platformu” olmasına, Forumun ikincisinin Azerbaycan’ın başkenti 

Bakü’de yapılmasına karar verildi. Türk Dili Konuşan Ülkeler ve Topluluklar Medya Forumu’nun 

ikincisi 27-30 Ekim 2011 tarihleri arasında Azerbaycan’ın başkenti Bakü’de yapıldı. Genel Kurul’da 

Platformun oluşum şekli, çalışma kuralları, Genel Sekreterliğin Ankara’da tesis edilmesi, Genel Sekreterin 

Türkiye Cumhuriyeti Basın-Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğünün en yüksek amiri olması, 

Genel Sekreterlik görevinin Basın-Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğü personeli tarafından 

yürütülmesi, dönem başkanlıklarının Forum hangi ülkede yapılıyorsa o ülke temsilcisinin olması, 

üçüncü toplantının Kırgızistan’da, dördüncünün de Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nde yapılması 

kararı alındı. 

Dördüncüsünü düzenlediğimiz bu Forum artık emin ellerde faaliyetini sürdürmektedir. Geleceği ve 

gelecekte yapacakları beni çok heyecanlandırmaktadır. Türk dili konuşan ülkelerin ortak bir süzgeçten 

geçmiş bir haber havuzunu kullanmaları ileride hem ortak bir alfabeye geçilmesine hem de medya 

iş birliği ile ülkeler arasındaki iş birliği ve bağların daha da güçlenmesine kapı açacaktır. 

Hepinize hoş geldiniz der, sevgi ve saygıyla selamlar, Forum üyelerine iyi çalışmalar diliyorum. Saygılarımla.



/ 

13 

Bülent ARINÇ* 

Sayın Meclis Başkanlarım, 

Saygıdeğer Başbakan, Başbakan Yardımcımız, 

Çok Değerli Dostlar, Hanımefendiler, Beyefendiler, 

Türk Dünyasının Saygıdeğer Temsilcileri, 

Hepinizi saygıyla selamlıyor, toplantımızın hayırlı geçmesini temenni ediyorum. Bugün bendeniz de 

hem bu toplantıda sizlerle birlikte olmak ama onun öncesinde de Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin 

kuruluşunun 31. yıl dönümü sevgisini, coşkusunu paylaşmak üzere Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanımızla 

birlikte Kıbrıs’a geldik. İki güzel iş bir araya geldi, sizleri selamlama fırsatımız da oldu. 

Benden sonra Sayın Başbakan ve Meclis Başkanlarımız da konuşacaklar, zamanınızı almayacağım. 

Esasen Basın-Yayın ve Enformasyon Genel Müdürümüz dördüncü kez tertiplenen bu güzel Forum 

ile ilgili olarak teknik bilgiler verdi. Başbakan Yardımcılığım döneminde bana bağlı olan Genel Müdürlük 

çok başarılı işler yaptı. Bunlardan bir tanesi de Türk Dili Konuşan Ülkeler ve Topluluklar Medya 

Forumu’nu başarıyla ve ısrarla devam ettirmesidir. Ankara’da 2010’da başladığımız bu toplantı, daha 

sonra Bakü ve Bişkek’te devam etti. Kuzey Kıbrıs’ta değerli arkadaşlarımızın davetiyle de dördüncüsü 

yapılıyor. Umuyorum ki bundan sonraki toplantının ev sahipliği Kazakistan’da olacaktır. Kendilerinin 

bu toplantıya talip olduklarını işittim, onlara da tebriklerimi sunuyorum. İnşallah önümüzdeki toplantının 

daha kalabalık, daha coşkulu ve daha verimli bir hâlde Kazakistan’da olmasını arzu ediyorum. 

Basın-Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğümüz sadece bu çalışmayı yapmadı. Türk-Arap Medya 

Forumu’nu da yaptı. Şüphesiz o da çok başarılı geçti. Türkiye-Afrika Medya Forumu’nu da yaptı, 

bu hatta bir defa de Afrika’da tekrarlandı. Ve bazı kıtaları da dikkate almak suretiyle Avrupa’da bazı 

ülkelerin başkentlerinde, özellikle Türk basınının temsilcileriyle toplantılarımız oldu. Paris’te, Berlin’de, 

Kuzey Amerika’da, New York’ta ve bazı ülkelerde bunları tekrarladık. 

Burada amacımız şudur; basın mesleğinde çalışanların, gazeteci arkadaşlarımızın ve özellikle aynı 

ortak dili paylaştığımız dostlarımızın bir araya gelmesi, birbirleriyle tanışması, bilgi ve fikir alışverişinde 

bulunması, bazı ortak konularımızı müzakere etmesi ve karara bağlamasıdır. Beş buçuk yıldır bu 

görevi yapıyorum. Gerçekten bine yakın, -değil mi Sayın Genel Müdürüm?- bugünkü forumlarda bine 

yakın gazeteci ile bir arada olduk. Birbirimizle her an haberleşecek noktaya geldik. Çok köklü dostluklar 

temin ettik. Bugün de yüz civarında çok güzel ülkelerden gelen siz değerli temsilciler var. Kuzey 

Kıbrıs büyük bir zenginlik yaşıyor. Ben Ata Atun Beyi de çok tebrik ediyorum, güzel bir ev sahipliği 

yaptılar. Sayın Cumhurbaşkanı geleceklerini vadetmişlerdi ama fırsat bulamadılar. Bildiğim kadarıyla 

hem bayram telaşı içindeler hem de bir gribe yakalandılar. Ben onun da selamlarını iletmiş olayım. 

Çünkü geleceklerdi ve bir konuşma yapacaklardı. Belki Sayın Başbakanımız aynı konulara girer. 

Değerli Dostlar, 

Medyanın önem kazandığı bir dönemde yaşıyoruz. Haber kaynaklarımızın sağlıklı olması lâzımdır. 

Özellikle birbirimizin ülkelerinden haberlerin doğru ve seri şekilde ulaşması lâzımdır. Çünkü bulundu- 

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– 

* Başbakan Yardımcısı


ğumuz coğrafya içerisinde büyük sorunlar yaşanıyor. Bu sorunların kökenlerini, nedenlerini mevcut 

şartlarını ve geleceklerini gazetecilerin çok iyi analiz etmesi ve dezenformasyon içerisinde değil, 

doğru kaynakları dikkate almak suretiyle birbirlerinden alışveriş yaparak bilgi edinilip ortaya koyması 

lâzımdır. 

Dördüncü kuvvet medya olarak biliniyor. Ama bazı ülkelerde medya dördüncülükten şikâyetçi, biz 

birinci güç olmak istiyoruz diyorlar. Önemli olan halkın gözü, kulağı, dili olabilmektir. Objektif olabilmektir. 

Doğru olabilmektir. Artık bir tıklamayla bütün dünyada olup bitenler birkaç saniye sonra önünüze 

gelebiliyorsa bu sürati gerekli şekilde yenileyebilmektir. Tabii yazılı ve görsel medya önemlidir. 

Fakat son yıllarda özellikle sanal alem, sosyal medya veya yeni medya dediğimiz konu da çok büyük 

önem kazandı. Bizler bu konuda internet haber sitelerini çok önemsiyoruz. Şüphesiz paylaşım siteleri 

de milyonlarca insan tarafından kullanılıyor. Orada sınırsız ve sorumsuz bir dünya var. Bu sınırsız ve 

sorumsuz dünyada insanların özel hayatlarının, kişilik haklarının korunmasına ihtiyaç var. Bunlar için 

de belki yasal düzenlemeler yapılacaktır. Yani süratli ve baş döndürücü bir dünyada yaşadığımızı 

ifade etmek istiyorum. 

Bugün başlayan ve pazartesi günü sonuçlanacak olan toplantıda çok önemli konular görüşülecektir. 

Bu tür toplantılara Türkiye’de paydaş olduğumuz kurumların genel müdürlerini, temsilcilerini, üyelerini 

de davet ediyoruz. Şu anda Türkiye’nin 15 kanallı Türkiye Radyo Televizyon Kurumu Genel 

Müdürü, Genel Müdür Yardımcıları ve Yönetim Kurulu Üyeleri, Kuzey Kıbrıs’ta bulunuyorlar. Belki şu 

anda bir iki arkadaşımız var çünkü buradan çıktıktan sonra bir açılış yapacağız. Bayrak Radyo Televizyonunun 

yeni stüdyo binalarının kurulmasına TRT katkıda bulunmuştur. Sanıyorum Sayın Genel 

Müdür orada bizi bekliyor. Bunun yanında, Anadolu Ajansımızdan değerli üst düzey arkadaşlarımız 

var. Basın İlan Kurumu, Türkiye’deki çok önemli bir kurum, özellikle yerel medyanın tek destekçisi 

durumunda olan Basın İlan Kurumunun Sayın Genel Müdürü var. 

Radyo Televizyon Üst Kurulu, sizin ülkelerinizde de bir muadili vardır şüphesiz, düzenleyici ve denetleyici 

bir kuruldur. Kurul üyelerinden Sayın Ali Öztunç Bey aramızda. Pek çok kurumdan gelmiş arkadaşlarımız 

var. Sizlere bilgilerini, tecrübelerini, bir sohbet ortamında bile aktarabileceklerdir. Çünkü 

bu tür toplantılardan sonra vardığımız bazı gelişmelerden birisi mesela RTÜK’ün benzeri kurumlarla 

ilişkisinin güçlendirilmesi olmuştur. Ve RTÜK’ün önderlik ettiği yeni birtakım kurumlarda bazı ülkelerde 

bölgesel olarak hizmete alınmıştır. Çok önemli dostlarımız var, listeye baktığımız zaman, Balkanlardan 

Rusya içlerine kadar, Ortadoğu’dan Kafkaslara kadar. 

Değerli Dostlar, 

Bir önemli konu, şüphesiz siyaset gündemimizde değil. Böyle bir toplantıyı siyaset odaklı yapmıyoruz. 

Ama öncelikli olarak bulunduğunuz toprağa, ülkeye, vatana, millete bir bakmanızı rica ediyorum. 

Burası Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin topraklarıdır. Bugün 31. yılını idrak ediyoruz ki artık bir devlettir. 

Parlamentosu vardır, Sayın Başkanı aramızdadır, 50 milletvekili vardır. Hükûmeti vardır, Sayın 

Başbakan da aramızdadır. Ama bu Ada’nın gerçek sahipleri olan Türkler ve Rumlar gerçek ortak 

iradelerini ortaya koyarak müzakere sonucu bir uzlaşmaya, bir çözüm bulmaya da çalışıyorlar. Türk 

tarafı bu müzakerelerde her zaman bir adım önde olma prensibiyle hareket ediyor. Fakat Rum tarafı 

anlaşılmaz sebeplerle çözüm sürecini engellemeye gayret ediyor. Şimdi yeni bir sürecin başlamasına 

ihtiyaç var. Sonucundan inşallah ümitli olmaya çalışacağız. 

Ama bulunduğunuz ülkenin insanlarını bu vesileyle gördüğünüz Lefkoşa’yı, Girne’yi, Gazimagosa’yı, 

mutlaka bir sosyal gezi de yapacaksınız, daha yakından inceleyiniz. Burada yaşayanlar sizlerin dostlarınızdır. 

Sizleri çok seviyorlar. Onlarla yakın ilişki kurunuz. Ve ülkenize gittiğinizde bilin ki bu dünyada 

bir Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti var. Ada’nın şu kadar kilometresine sahiptir. Orada bizim dilimizi 

konuşan insanlar var. Onların haklı bir davası var, onlar çok haklıdır, ama dünyada yalnız bırakılmıştır. 

Hiç anlamsız ambargolarla tecrit edilmiş bir ülkedir. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin ve Kıbrıs Türk 

halkının haklı mücadelesine gönlünüzde bir miktar yer verirseniz ve buradaki dostlarınızı unutmazsanız 

bence bu toplantının amacından en büyüğü de gerçekleşmiş olur. 

Sizlere verimli çalışmalar diliyorum. Sağlıkla, mutlulukla ülkenize dönmenizi temenni ediyorum. Tekrar 

hoş geldiniz. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti ve halkı sizleri kucaklamakla büyük bir sevinç duydu. 

Tekrar hepinize teşekkür ediyorum.



/ 

15 

Özkan YORGANCIOĞLU* 

Saygıdeğer Bakan, 

Ülkemizde dördüncüsü düzenlenen Türk Dili Konuşan Ülkeler ve Topluluklar Medya Forumu’na katılan 

değerli konuklar. 

Bütün kardeş ülke ve topluluk temsilcilerini en içten duygularımla selamlıyorum. 

Hepiniz hoş geldiniz. 

Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin 31. kuruluş yıl dönümüne tesadüf eden bu anlamlı buluşmanın 

“Türk Dili Konuşan Ülkeler ve Toplulukların Güncel Sorunları Bağlamında Medya” başlıklı gündemiyle 

biz siyasetçilerin de ihtiyaç duyduğu yararlı sonuçlar üreteceğine inanıyorum. Toplantınızın amacı 

ülkeler arası ilişkilerin sağlam temeller üzerine inşa edilebilmesi için bu ülkelerde yaşayan halkların 

karşılıklı anlayış ve kültürel etkileşimi gibi ortak paydalar üzerinde buluşturulmasıyla gerçekleşebileceği 

biçiminde belirtiliyor. Bu saptamanızı yürekten kutluyorum. 

Oldukça geniş bir coğrafyada, Sibirya’dan Balkanlara uzanan Avrasya Bölgesi’nde Türkçenin çeşitli 

lehçelerini konuşan uluslar ya da topluluklar bulunuyor. Kıbrıs, Türkiye, Bulgaristan, Azerbaycan, 

Tataristan, Dağıstan, Kazakistan, Özbekistan, Türkmenistan, Çin gibi ülkelerde Türkçe ya resmi dil ya 

ikinci dil ya da yerel bir topluluk dili olarak kabul görüyor. Bunun yanında dünyanın pek çok yerindeki 

Türk asıllı çeşitli topluluklar bizim dilimize yakın, akraba olan değişik Türkçe lehçelerini kullanıyor. 

Bu kadar yaygın bir dile sahip olmakla övündüğümüz gibi bu toplantınızın birçok ülke arasında 

KKTC’de yapılmasının tercih edilmesini gururla karşılıyoruz. Kıbrıs Adası’nda 16. yüzyıldan beri, yani 

beş yüzyılı aşkın bir zamandan bu yana Türk dili varlığını canlı bir biçimde sürdürüyor. Sadece komşu 

topluluklarda etkileyen bu konuşma olarak değil, yazılı dil de Türkçenin söz sahibi olduğu bir ülkedir 

burası. Birkaç yüz bin kişilik Kıbrıs Türk halkının, Osmanlı döneminden bu yana yaratmış olduğu 

güçlü bir Türkçe edebiyatı söz konusudur. Dil konusunda çalışan, eğitim veren, üretimde bulunan 

kültürel kurumlarımız, üniversitelerimiz, basın-yayın organlarımız, gazetecilerimiz, edebiyat insanlarımız, 

şair ve romancılarımız vardır. 

Böyle yaygın bir iletişim dili olan ana dilimiz Türkçeyi aramızdaki diyalogu ve kültürel alışverişi daha 

da artırmak ve pekiştirmek için kullanmamız gerekiyor. Bu konuda her alanda atılabilecek birçok 

adım vardır. Özellikle medya alanında iş birliğini artırmak, birbirimizden daha çok haberdar olabilmeliyiz. 

Ve bu bilgi akışının doğru olması gerektiğine inanıyorum. Yazılı ve görsel medya yanında şimdi 

sosyal medya da küresel anlamda etkili bir iletişim aracına dönüşmüştür. Türkçe konuşan ülkeler 

ve topluluklar olarak bizim bütün bu noktalardaki iş birliğimiz, teknik donanımlarımız, medya iletişim 

olanaklarımız birbirimize halkımızla genelde yazılı kültürlerimiz hakkındaki farkındalığımız nedir, ne 

orandadır, nasıl daha ileri noktalara götürülebilir? Bunu tartışabilmeliyiz. 

Türk Dili Konuşan Ülkeler ve Topluluklar Medya Platformu TÜRKMEP’in buradaki toplantısının bütün 

bu konularda verimli bir görüş alışverişi sağlayacağına, aramızda daha kapsamlı bir diyalog kurulmasına 

yardımcı olacağına olan inancımı tekrarlar, katılan herkese teşekkür eder, saygılar sunarım. 

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– 

* KKTC Başbakanı


Türkiye Büyük Millet Meclisinin Değerli Başkanı Sayın Çiçek, 

Değerli Konuklar, Değerli Katılımcılar, 

Aranızda olmaktan mutluyum, hepiniz hoş geldiniz. 

Sibel SİBER* 

Bizler bu güzel Ada’da kendi dil ve kültürümüzle, özgür bir biçimde yaşamak için yarım yüzyılı aşan 

bir zaman mücadele ettik. O nedenle Kıbrıs Türkünün basın tarihine bakacak olursak, aslında bir 

mücadele tarihi olduğunu görürüz. İlk gazetemiz 11 Temmuz 1889’da çıkmıştır, Saadet gazetesi. 

Ve o zamandan beri 11 Temmuz, Kıbrıs Türk Basın Günü olarak kutlanmaktadır. Mücadele basınıdır 

basınımız. Hep kendimizi, var olmamızı dünyaya anlatmaya çalıştık. O dönemdeki gazeteleri de 

incelediğimiz zaman aslında resmi tarihin dışında gerçek tarihi görmüş oluruz. Köşe yazarlarının 

neler yazdığını, toplumun sosyal yaşantısını, o günün reklamlarını ve o günün haberlerini, günbegün 

izleme olanağı bulursunuz. 

Meclis Başkanı olduktan sonra, 1920’den itibaren yayınlanmış Türkçe gazetelerin millî arşivimizde 

olduğunu tespit ettim. Bu gazeteleri tarayıcıdan geçirip bir yangın, herhangi bir su baskını tehlikesine 

karşı korumak, tozlu raflardan çekip almak ve internet sitesinde yayımlamak inisiyatifini yüklendim. 

Ve hâlen KKTC resmi internet sitesinde bunları bulabilirsiniz. Henüz çalışmalarımız sürüyor ama birçok 

gazeteyi, 1930’lar, 40’lar görebilirsiniz. Bu da bizim için önemlidir. Amacımız bu arşivden hem 

basınımızın, hem akademik çalışma yapanların, yazarların, tarihçilerin, halkımızın yararlanmasını 

sağlamaktır. 

Özellikle siz Türkçe konuşan, Türk dili konuşan ülkelerin bu sitemize girerek basınımızı, tarihimizi 

görmenizin, bizi daha yakından anlamanız için önemli olduğunu düşünüyorum. O yüzden bugün 

bunu dikkatinize getirmek istedim. Bizim için de toplumsal aidiyetimizin güçlü olması, geçmişimizi 

bilmek ve onu geleceğe taşımaktan geçer. Bu çalışmamız Meclis Başkanlığı Milli Arşiv ve Doğu 

Akdeniz Üniversitesi iş birliğinde devam etmektedir. Bu kürsüden de onlara bir kez daha teşekkür 

etmek istiyorum. 

Ülkemiz 31. yılında demokrasi kültürü, özgür medyası, siyasi partileri, sivil toplum örgütleri ve üniversiteleriyle 

demokratik bir yapıdadır. Elli yılı aşkın bir süredir çözülemeyen bir sorunumuz vardır: 

Kıbrıs Sorunu. Bu çözülemeyen sorunun maalesef olumsuz etkilerini biz görmekteyiz. İzolasyon ve 

ambargo altında yaşadığımız için çok önemlidir bizim için bu forumlar. Onun için çok önemlidir bizim 

için ülkeler arası iş birliği. Özellikle Türkçe konuşan ülkelerin bizi anlaması, dost kardeş ülkelerin bizi 

anlaması. Ve kültürel yönde özellikle paylaşımlarımızın artması bizim için çok önemlidir. Çünkü maalesef 

kültürel yönden de ambargo altındayız. 

Türkçe konuşan bir ülkede seyahat etmek, Türkçe konuşan bir ülkeden insanlar tanımak ayrı bir 

özellik taşır. Kendi dilinizle kendinizi daha iyi ifade edersiniz. Ve yakınlaşma başlar, ilk kültürel alışveriş 

başlar. O yüzden bunun bizler için, bu forumun çok ayrı bir anlamı vardır. İlişkilerimizi geliştirelim 

istiyoruz. Basınımızın takip edilsin, sizlerin basın organlarını takip olanağı yakalayalım ve birbirimizi 

anlayalım. Özellikle bu mevcut durumumuzda bize Türk dili konuşan ülkelerden gelecek destek çok 

önemlidir. Bu Forumu düzenleyenlere de çok teşekkür ediyorum. Başarılı olmasını diliyorum. 

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– 

* KKTC Meclis Başkanı



/ 

17 

Cemil ÇİÇEK* 

Saygılar, sevgiler. 

Sayın Cumhuriyet Meclisi Başkanı, 

Sayın Başbakan, 

Değerli Başbakan Yardımcılarımız, 

Bu anlamlı toplantıda bulunmak üzere 21 ülke ve topluluktan bir araya gelmiş değerli dostlar, değerli 

kardeşlerim hepinizi sevgiyle, saygıyla selamlıyorum. 

Evvela böylesine anlamlı, önemli buluşmayı hazırlayan, emeği geçen herkese teşekkür ediyorum. 

KKTC Dışişleri Bakanlığına, Başbakanlık Basın-Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğüne, fiilen ve 

fikren katkı veren herkese teşekkür ediyorum. Ama özel bir teşekkürüm de Başbakan Yardımcımız 

Sayın Bülent Arınç’a, eski Meclis Başkanımız. Çünkü böylesine anlamlı buluşmayı kurumsallaştıran, 

baştan beri çaba, gayret göstererek bugüne gelmesinde muhakkak önemli katkısı oldu. Onu da bu 

vesileyle ifade etmek isterim. 

Bu toplantı zaman itibarıyla gerçekten anlamlıdır. Bugün Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin devlet 

olarak kuruluşunun 31. yılını kutladık. Bu sadece Kuzey Kıbrıslı Türk kardeşlerimizin değil; kendisini 

Türk kabul eden, buradaki Türk kardeşlerine ilgi duyan, onu kendi kanından, canından bir parça 

olarak kabul eden ne kadar Türk varsa dünyada, onların hepsinin bayramıdır ve öyle olmalıdır. Öyle 

olmadığı takdirde bu toplantının başlığı anlamsız hâle gelir. Onu bir defa baştan belirteyim. Böylesine 

anlamlı bir günde bu toplantıyı gerçekleştiriyoruz. 

İkincisi, 21 ülke ve topluluktan katılanlar var. Bunlardan 9 tanesi bağımsız devlet statüsünde, diğerleri 

de özerk. Ama biliyoruz ki bu katılan ülkelerin hepsinin sorunları var. Bazıları etnik ve mezhepsel 

çatışmanın bataklığına sürüklenmiş çırpınıp duruyor. Huzur bulmak, barışı elde etmek, varlığını ve 

hayat hakkını sürdürebilmesi bakımından. Bazıları var ki toprakları işgal altında, Azerbaycan gibi. Şu 

an topraklarının dörtte birinden fazlası 20 seneye aşkın bir zamandan beri gasp edilmiş, haksız ve 

hukuksuz işgale maruz kalmıştır. Eğer bunun acısını, sıkıntısını içimizde duyamıyorsak, bunu duyuramıyorsak 

o takdirde yine bu başlık anlamsız hâle gelir. 

Başka yerlerden gelen kardeşlerimiz var. Daha kısa bir süre önce uluslararası hukuka aykırı, haksız, 

hukuksuz bir işgale ve neticede bir başka ülkeden koparılıp bir başka ülkenin parçası haline getirildi. 

Kırım’daki Tatar kardeşlerimizden bahsediyorum. Tarihin en dramatik acılarını yaşamış, sıkıntı 

çekmiş, yerinden yurdundan edilmiş, sürgüne maruz kalmış, önemli bir kısmı da doğduğu toprakları 

göremeden hayata veda etmiştir. Bugün ise bir başka sıkıntı ile karşı karşıya. Yani 21 ülke ve topluluk 

diyoruz, bir kısmında önemli insan hakları sorunları var. Dolayısıyla böylesine sıkıntılı bir dünyada 

kendisini Türk olarak kabul eden bir Türk dünyası kabul ettiğimiz ülkelerde statüsü, sıfatı, görevi ne 

olursa olsun birbirlerinin sorunlarına ilgi duymak mecburiyetindedir. 

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– 

* TBMM Başkanı


Ama hepimiz kabul ediyoruz ki, Sayın Başbakan Yardımcımızın ifade ettiği gibi, medya günümüzde 

çok önemli bir imkân sunmaktadır. Ama medya, teknolojinin gelişmesiyle beraber bana kalırsa 

dünyadaki en önemli sorun nedir derseniz bilgi kirliliğidir. Maalesef hiçbir dönemde, hiçbir asırda 

görülmediği kadar günümüz dünyasında bilgi kirliliği yaşıyoruz. Bunun sorumlusu medyadır çözümü 

de medyadır. Başka bir çözüm bulma imkânı yok. Dolayısıyla bu 21 ülke ve topluluk, katılamayan 

başka yerlerde doğru yanlış, eksik fazla ne olup bitiyorsa medya kanalıyla öğreniyoruz. Kararlarımızı 

ona göre veriyoruz. Tercihlerimizi ona göre yapıyoruz. Değerlendirmelerimizi de bu okuduklarımızdan 

yola çıkarak belli bir yere bağlamaya çalışıyoruz. 

Onun için medya hayatımızın ayrılmaz bir parçası. Ne kadar şikâyet de etsek ne kadar eksikliklerini 

de söylesek belli ki en önemli bilgi kaynağıdır. Hiç olmazsa bu 21 ülke ve toplulukta medya görevini 

yapan basın mensubu dostlarımız, kardeşlerimiz en azından bizim ortak sorunlarımızla ilgili olarak 

kendi toplumlarımıza doğru bilgi aktaralım. Olup bitenleri doğru verelim ki başka kaynaklardan kirletilen 

bilgilere göre amel etmesin, ona göre karar vermesin, ona göre olup bitenleri değerlendirme 

konusu yapmasın. 

Elbette bu toplantılarda çok şey konuşulacaktır. Ama somut bir sonuca varmaya ve en azından bir 

de muhasebe yaparak bu toplantıları yapmamızda ve kapatmamızda faydalı olacaktır diye düşünüyorum. 

Bu toplantıyı Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nde yapıyoruz. Çok şükür ki 31 yıldır bir devletleri 

var. Emeği geçen herkesi, kahramanları, siyaset, devlet adamlarını, şehitlerimizi, gazilerimizi, mücahitlerimizi 

rahmet ve saygıyla anıyoruz. Ancak bir tanıtım sorunu var. En haklı davayı anlatmakta 

ciddi olarak güçlük çekiyorlar. Türkiye olarak çırpınıp duruyoruz, çok açık. Dış politikamızın en önemli 

gündem maddelerinden biri KKTC’deki kardeşlerimizin sorunlarıdır. 

Barış arıyoruz, barıştan yana olmak istiyoruz. Her türlü çabayı ortaya koyuyoruz ama tek taraflı da 

olmuyor. Hem haksız ama öbür taraftan da haklıymış gibi kendisini dünyada tanıtma başarısını, becerisini 

elde etmiş, maalesef dünya terazisinin, uluslararası adaletin de biraz terazisi bozuk, ayarı 

bozuk, haksızı pekâla haklı kabul ederek parlamentolardan lehine kararlar çıkarılabiliyor, en son Avrupa 

Parlamentosu’nda olduğu gibi. Onun için hiç olmazsa bu salonda bulunan medya mensubu, eli 

kalem tutan, televizyon programları yapan dostlarımızın, kardeşlerimizin başta KKTC’nin tanıtılması, 

haklılığının dünyaya anlatılması bakımından önemli bir rollerinin olduğuna ve olacağına inanıyorum. 

Bir de geriye dönüp muhasebe yapalım. Sene 365 gün olduğuna göre acaba kaç gününüzü 

KKTC’nin böyle bir sorunu veya başkaca sorunları var diye kaç makale yazdık, programda söyledik? 

Veya Kırım Tatar Türkünün veya Azerbaycan’daki, Karabağ’daki kardeşlerimizin veya başkalarının 

hak ve özgürlük sorunu ile ilgili ne yazdık, ne ettik ona dönüp bakmak gerekir diye düşünüyorum. 

Ayrıca bu toplantıda Türk dünyasının değerli fikir adamı, düşünce adamı ve tarihi şahsiyeti İsmail 

Bey Gaspıralı’ya yer ayrılmış olması gerçekten şükranla anılması gereken, hatırlanması gereken bir 

husustur. Çünkü, biz kendi dünyamızın fikir adamı, düşünce adamı, kahramanlarını tanımaz, tanıtamazsak 

fikirlerimizi anlatabilmek için başka ülkelerin değerlerine ihtiyaç duyarız. Elbette onlara da 

atıfta bulunulabilir. Onlar da insanlığın kazanımıdır ama kendi kazanımlarımızı göz ardı ederek, kendi 

kahramanlarımızı, kendi fikir ve düşünce adamlarımızı göz ardı ederek bir fikir dünyası, bir medeniyet 

inşa edemeyiz. 

Elbette insanlar Jean-Jacques Rousseaou’dan bahsetsin. Montesquieu’den bahsetsin, Balzac’ı 

okusun vs. Bunların hiçbirisine karşı olamayız. Onlar da insanlığın değerleridir. Ama diğer tarafta 

Farabi’den haberi olmayan bir Türk dünyası olabilir mi? İbn-i Sina’dan haberi olmayan bir Türk dünyası 

inşa edilebilir mi? İsmail Bey Gaspıralı’yı bilmeyerek bu nereden çıktı diyorsak o zaman oturup, 

geriye dönüp bir bakmak lazımdır. Hepinize düşen sorumluluklar var. Onun için böyle bir başlığın ona 

tahsis edilmesini de bir vefakârlık örneği olduğunu ifade etmek istiyorum. 

Bunun yanı sıra bağımsızlığını kazanmış dokuz devlet burada görünüyor, onlardan ricamız şudur; 

çünkü bu tür toplantıların, forumların, kuruluşların, -TÜRKPA’dır veya benzeri TÜRKSOY gibi birçok 

kuruluş kurduk çok şükür- hepsinin en önemli, kuruluş sebebi Türk dünyası arasındaki dayanışmayı,



/ 

19 

yardımlaşmayı, birlikte bir şeyleri inşa etmeyi düşündüğümüz, arzuladığımız için. Burada madem 

KKTC diye bir cumhuriyet, bir devlet var, onun bir parlamentosu, meclisi var bu meclisin başkanı bu 

ülkelere davet edilmelidir. Davet edilmesi gerektiği, bu ülkenin parlamentosuyla, devlet kurumlarıyla 

bir şekilde ilişki kurulması gerektiğini mutlaka yazınız. Özellikle TÜRKPA için söylüyorum. Türkiye 

olarak uğraşıp duruyoruz. Eğer bunu yapamazsak, o zaman Anadolu’da söylenen, Anadolu irfanının 

bir vecizesiyle sözlerimi bitirmek isterim: “Guru guru gurban olayım takır takır derini süreyim…” O 

zaman boş laftan başka hiçbir şey söylememiş oluruz. Şimdi tam da bunları yapmanın zamanıdır. 

Tekrar hepinizi saygıyla selamlıyor, emeği geçen herkese teşekkür ediyorum.

20 / İKİNCİ GÜN I. OTURUM 

I. OTURUM 


ÜLKELER VE TOPLULUKLARIN 

GÜNCEL SORUNLARINA 

MEDYANIN YAKLAŞIMI


I. OTURUM 

/ 

21 

I. OTURUM 

Türk Dili Konuşan Ülkeler ve Toplulukların Güncel Sorunlarına 

Medyanın Yaklaşımı 

Moderatör 

: Prof. Dr. Ata ATUN 

TÜRKMEP Başkanı-KKTC 

Konuşmacılar : Prof. Dr. Zakir AVŞAR 

Gazi Üniversitesi İletişim Fakültesi Dekanı-Türkiye 

Başaran DÜZGÜN 

Havadis Gazetesi-KKTC 

İsmet YÜKSEL 

Kırım Haber Ajansı-Kırım 

Hikmet BABAOĞLU 

Yeni Azerbaycan Gazetesi-Azerbaycan


Prof. Dr. Ata ATUN 

Moderatör 

Hepiniz hoş geldiniz. Özellikle dönem başkanı olarak Başbakan 

Yardımcısı Sayın Bülent ARINÇ Bey’e, Basın Yayın Enformasyon 

Genel Müdürümüz Sayın Murat KARAKAYA’ya ve Genel Müdürlüğünün 

fedakâr çalışanlarına gerçekten çok teşekkür etmek 

istiyorum. Olağanüstü bir konferans düzenlediler, olağanüstü 

bir başarı. Aslında 2010, 2011. 2012 ve 2013 gibi dört yıllık bir 

adım ve bu adım gerçekten son derece iyiye gidiyor. Bunların 

neler getireceğini hissediyorum. Medya forumunu, platformunu 

kurmaktan neleri kazanacağımızı on sene sonra nelerin olabileceğini gerçekten çok iyi görmekteyim. 

Aslında TÜRK KENEŞİ’nin ortak alfabe, ortak televizyon kurulması yönünde çalışmaları var. Özellikle 

de Türk Dili Konuşan Ülkeler ve Topluluklar Medya Platformu’nun hazırladığı internet sitemiz artık 

açıldı. (www.turkmep.org) Bundan sonra haber akışları onun içinde yer alacak. Ayrıca forum bölümü 

var. Forum bölümünde de istediğimiz tartışmaları kapalı olarak yapabileceğiz. Zaten hedeflediğimiz 

adımlardan bir tanesi de buydu. Oturumumuzu açıyorum hayırlı olsun. 

Uluslararası Sorunların Medyada Yer Alış Biçimleri… 

Prof. Dr. Zakir AVŞAR 

Büyük dünyamızın kuzeyinden, güneyinden, doğusundan, batısından 

gelen hanımefendiler ve beyefendiler hepinize sözlerime 

başlarken saygıyla sevgiyle selamlıyorum. 

Sunacağım konu bizimkiyle ortak özellikler taşıyor. Biliyorsunuz 

ki dört bir tarafımızda yüzlerce binlerce sorun var. Fakat bu 

sorunların medyada yer alma biçimi hepimize rahatsızlık veriyor, huzursuz ediyor, hepimizi üzüyor. 

Diyoruz ki biz bu dünyada yaşamıyor muyuz? Biz yok muyuz? Biz varız, bu dünyada yaşıyoruz, 

sorunlarımız hakikat. Nasıl gösterilirse gösterilsin önemli değil ama netice itibarıyla bu sorunlar öyle 

gösterilmekle çözülmüyor. Hz. Mevlana diyor ki: “Bilgi candır. Kim ki daha bilgilidir o daha canlıdır 

cancağızım”. Burada Mevlana’nın bahsetmiş olduğu bilgi, kuşkusuz ki sadece bilimsel bilgi değil. 

Haber dediğimiz, enformasyon dediğimiz kavramda bu bilgiye dâhildir değerli dostlarım. 

Bu bakımdan haberlerin sunumunda geleneksel olarak şöyle bir metot vardır. Bir; ajanslar. Ajanslar, 

çok büyük iktisadi yapılanmayı gerektirir. Diğer taraftan, bunların iktisadi yapılanmasının, idari yapılanmasının 

bir de siyasi tarafı vardı. Eğer ajans sizin değilse yani ağız sizin değilse ses size ait olarak 

çıkmaz. İçinde bulunduğumuz dünya ne yazık ki böyle eşitsizlikçidir. Hepiniz de zaten bu dünyanın 

insanlarısınız. Biraz daha dikkatle baktığınız zaman, Türk dünyasına ilişkin haberlerin son derece 

edilgen bir pozisyonda, adeta sorunlarını yok sayarcasına verildiğini görmektesiniz. Zaten hepimizi 

rahatsız eden hususlar da buralarda temellenmektedir. Sadece Türk dünyası değil, İslam dünyası da 

aynı şekilde bu kategorileştirilmekten bol miktarda nasibini almaktadır. 

Bir iki güncel örnekle olayı somutlaştıracağım. Ancak bizim iletişimciler olarak bu olaylara kafa yorarken 

üzerinde çalıştığımız bazı kuramlardan da burada müsaadenizle bahsedeceğim. Birisi “gündem 

kurma kuramıdır” değerli arkadaşlar. Gündemi kuranlar kuşkusuz ki gündeme egemen olmak 

için kurarlar. Bizim kara kaşımız kara gözümüz için kendi kurdukları gündemi bize teslim etmezler. 

Diyeceksiniz ki evet bu gündemin içerisinde biz de varız bunun bir öznesi de biziz. Doğrudur bunun 

bir öznesi de biziz değerli arkadaşlar. Peki, bizi biz olarak temsil ettiriyorlar mı? İşte problem burada 

yatmaktadır. Bir diğer problem ise “suskunluk sarmalı kuramı” dediğimiz bir yapı içerisindedir. Sanki 

biz yokuz, sanki bizim sorunlarımız yok, sanki biz yaşamıyoruz, sanki bunlar böyle gösterdikleri 

zaman bunlar dünyanın ve bizim gündemimizden düşüyor. Keşke bu kadar kolay olsa, bunu arzu 

ederiz. Deriz ki suskunluk sarmalına boğsunlar bizi, bütün sorunlarımız da kendiliğinden yok olsun 

ama böyle değil.


I. OTURUM 

/ 

23 

Burada Kıbrıs, Kerkük, Karabağlı var, Suriye, Irak, Filistin var, var, var. Mısır var. Yani mazlum, mağdur, 

sıkıntılı milletler, uluslar, etnisiteler var. Bunları bu kavramlar içerisine hapsetmek suretiyle yok edemeyiz. 

Bu bakımdan değerli dostlarım bu var olan hakikatleri ne yapacağız, nasıl dile getireceğiz? 

Öncelikle kendi iletişim platformlarımızı oluşturmak gerekiyor. İki, mücadelemizde kararlı olmamız 

gerekiyor, daha örgütlü olmamız gerekiyor, daha organize olmamız gerekiyor, dayanışmamızı artırmamız 

gerekiyor. Şu ana kadar ne yazık ki bu dayanışma etkin ve verimli değildi. Bu bir öz eleştiridir. 

Karabağ’daki sorun büyük bir dramdır. Kaç kişinin ilgisini çekiyor? Nerede dile getiriyoruz? Şimdi 

Kırım, nerede dile getiriyoruz? Suriye oradaki Türkmenler, nerede dile getiriyoruz? Daha sayayım mı? 

Saymamıza gerek yok çünkü hepiniz zaten bunları yaşayan insanlarsınız. Bu bakımdan da değerli 

dostlar, mutlak suretle sorunlarımızı her platformda dile getirmek bizlerin birinci vazifesidir. 

Bir diğer husus ise, şu anda fevkalade etkin verimli bir şekilde yapılan Türkiye Cumhuriyeti’nin hakikaten 

birçok kurumuyla takdir ettiğim kamu diplomasisi meselesidir. Kamu diplomasisi yine bizim 

bu sorunları daha etkin ve verimli şekilde aşmamızı, sesimizi istediğimiz bir şekilde kendi çerçevelediğimiz 

bir iklimde duyurmamızı bize temin edecektir. Çünkü görüyorsunuz bir çerçeve çiziyorlar. 

Bu çerçevenin içerisine bizi hapsedip, göstermek istedikleri gibi gösteriyorlar. Aslında biz bu muyuz? 

İslamofobi kavramıyla mücadele ediyoruz. Müslümanların şiddetle ne alakası var? Şiddet uygulayanlar 

din adına deseler bile böyle yola çıkmış olsalar bile dindar mıdır, Müslüman mıdır? Bu kavramı 

kabul edebilir miyiz herhangi bir şekilde? Kendimize yakıştırabilir miyiz? Şuradaki hanımefendiler, 

beyefendiler; içinizden hanginiz karıncayı incitebilirsiniz? Hanginiz bir diğer canlıya zarar verebilirsiniz? 

Pek çoğumuz Müslüman değil miyiz? Böyle bir kavram bize hiçbir şekilde yapışabilir mi? Ama 

görüyorsunuz ki tarih, dil, milliyet birçok husus ne yazık ki bu ön yargıların, bu şablonların temelini 

teşkil edebilmektedir. İşte ön yargısız bir dünya bunun için arzuluyoruz. Barış ve huzur ancak bu ön 

yargıların kırıldığı olayların daha nesnel bir şekilde irdelendiği, sorunların gerçekten çözüm odaklı bir 

yaklaşımla ele alındığı bir süreçte ancak giderilebilir. Diğer türlü sorunları ortadan kaldırmamız hiçbir 

şekilde mümkün değildir. Bu bakımdan kamu diplomasisi meselesine yeniden döneceğim. Kamu 

diplomasisi gerçekten önemlidir. 

Şimdi Basın Yayın Enformasyon Genel Müdürlüğümüz, TİKA, TÜRKSOY, AFAD, TRT ve Basın İlan 

Kurumu gibi birçok kurumumuz kamu diplomasisi noktasında ve Kamu Diplomasisi Başkanlığımız 

gayet güzel büyük çalışmalar yapmaktadır. Burada bir somut öneri daha getireceğim. Mademki 

bunun beşincisini yapacağız o zaman kamu diplomasisi ağırlıklı yapalım Sayın Başkanım beşinci 

oturumu, çünkü buna hepimizin ihtiyacı var. Değerli Genel Müdürüm, sayenizde hakikaten Türkiye 

kamu diplomasisiyle fevkalade güzel bir şekilde tanıştı. Kamu diplomasisi aslında bizim devletimiz 

oluşurken öne çıkarılmış bir husustu. Dün Sayın Bülent Arınç da konuşmaları esnasında gayet açık 

bir şekilde ifade ettiler. Atatürk yola çıktığı zaman iki kurum kurmuştu. Birisi neydi? Basın-Yayın Enformasyon 

Genel Müdürlüğü eski adıyla Matbuat ve İstihbarat Umum Müdürlüğü. Bir diğeri ise Anadolu 

Ajansımız. Buradaki mesele ve bu ikisini kurmaktan kasıt meydi? Hem yurt içinde insanlarımıza 

doğru bilgiyi vermek bozgun psikolojisini yok etmek, hem de bütün dünyaya Türklerin sürdürmüş 

olduğu mücadelenin gerçek anlamını kavratmak. Çünkü orada bir özgürlük, bağımsızlık mücadelesi 

vardı. Çünkü orada yakılan ateş insanların bir işgale karşı bir hukuksuzluğa karşı direnişiydi. Yok, 

olmama çabasıydı. Bunu nasıl ortaya koyacaksınız? İşte bu oluşumlarla ama bu oluşumlar kurulduğu 

anda kurulduğu gibi kalırsa görevlerini yerine getirebilirler mi? Dünya değişiyor bizim de değişmemiz 

gerekiyor, o değişime ayak uydurmamız gerekiyor, o kurumları sürekli dinamize etmemiz gerekiyor, 

takviye etmemiz gerekiyor değerli arkadaşlar. Bu yüzden de kamu diplomasisi bizim için çok önem 

ve değer taşımaktadır. 

TRT gayet güzel bir atılım yapmıştır, şu anda 16 kanallı bir kuruluştur. Ama mutlak suretle İngilizce yayının 

olması gerekiyor. İngilizce yayın olmadığı sürece ne kadar uğraşırsak uğraşalım sadece personel 

sayısını artırırız, BBC’yi de geçeriz, ama asla bir BBC gibi olamayız, etki alanı yaratamayız. Bunu hiçbir 

şekilde başkalarından beklemeyelim. Biz kendimiz yapmak zorundayız. Kendi medya platformumuzu 

şurada görüldüğü gibi kendimiz oluşturmak zorundayız. Kendi sesimizi duyurabildiğimiz ölçüde başkaları 

da bizim koyduğumuz çerçeveyi bir şekilde vereceklerdir. Yoksa olduğumuz gibi duralım, bizim 

gerçeğimizi onlar yansıtsın, hakikat neyse o şekilde versinler. Yok, böyle bir şey şimdiye kadar olmadı 

bundan sonra da olması çok zor. Bu bakımdan değerli dostlarım bu platforma katılmanız hakikaten 

çok önemliydi. Beni dinlediğiniz için çok teşekkür ederim. Burada sorunların somut bir şekilde dile 

getirecek sahipleri var. Sözü onlara bırakmak istiyorum. Teşekkür ederim Sayın Başkanım.


Kıbrıs Sorununun Medyada Yer Alış Biçimi: 

Kıbrıs Türklerinin 40 Yıllık Görünmeyen Mücadelesi… 

Başaran DÜZGÜN 

Çok teşekkür ediyorum Sayın Başkanım. 

Bu organizasyona da teşekkür ederim. Türkçe konuşan ülkeler 

veya Türkçe anlaşan ülkeler ile ilgili organizasyonlara ilk kez 

katılıyorum. Bugüne kadar yüzlercesi yapıldı izliyorum, görüyorum. 

Dolayısıyla benim için enteresan bir deneyim olacak. Ancak Türkçe konuşan ülkeler gazetecilerinin 

buluşmasına daha önce katıldım. Amerikalıların bir organizasyonuydu. Türkçe konuşan ülkelerin 

gazetecilerini Vaşington’da topladılar, yaklaşık yedi sene önceydi ve hiç görmediğim akrabalarımı 

görmüş gibi hissettim. İlk kez dünyanın çeşitli yerlerine dağılan ve varlıklarından haberdar olduğum 

ama görmediğim insanlarla çok güzel 15 gün geçirmiştik. Şimdi tabii bu Türkçe konuşan ülkeler ve 

bunlarla ilgili yapılan organizasyonlar hakkında kısa bir şey söylemek isterim. Çünkü bugüne kadar 

maalesef belli bir ideolojinin ve belli bir görüşün bir araya gelmesi şeklinde hep lanse edildi. Bir de 

ağabeyler var ortada. Biz küçüklerde, yani nüfus olarak küçük olanlar da bu ağabeylere tabii, onların 

ortaya koyduğu Turan hedefine çalışan küçük parçaları gibi bir anlayış vardı. Şimdi sevgili hocam 

Gazi Üniversitesi İletişim Fakültesi Dekanı -ki ben de oradan mezunum, Gazi İletişimden mezunumdedi 

ki, ajansa sahip olmak sese sahip olmaktır. Çok doğru bir şey de o ses nedir? Şimdi buna çok 

iyi bakmak gerekiyor. 

Kıbrıs sorununu uzun uzun anlatmayacağım, ama neyi öngörüyorsunuz? Şimdi dünler bizi anlamıyor 

ama biz ne söylüyoruz da dünler bizi anlamıyor. Biz bu sureci çok yakından yaşadık. Yıllarca ta 1974 

ve sonrası dünyaya fetihçi, efendime söyleyeyim, işte kanla aldık asker aldı burayı veya tek bir noktasını 

da vermeyiz ve eğer bana yan bakarsanız da başınızı ezerim, direkten indirip başını ezdiğimiz 

insanlar, Rumlar gibi. Şimdi bu politika maalesef dünyada yalnız kaldı ve biz de hep böyle bir araya 

gelip niye bizi dünya anlamıyor diye şikâyet ettik. Gagauzya’daydım oradan yetkililerden birisi şöyle 

dedi: “Demirel hükümetiydi o zaman bize çok yardım vaadinde bulundular, işte baktık 2 milyar dolar, 

biz bu parayla ihya oluruz. Şimdi gele gele on tane polis arabası gelmiş onun dışında bir yardım 

gelmemiş Türkiye’den”. Gagauzlar bunu anlatıp dururlar. 

Şimdi yeni Türkiye ne yapıyor biliyor musunuz? Boruyu Anadolu’dan koyup buradan Girne’den çıkarıyor. 

Eğer bir oyuncu olmak istiyorsanız bu sözü de veya bir araya gelip hep beraber birbirimizi dolduruşa 

getirmekle olmuyor. Bir güç olarak nasıl Batı ve Rum tarafı sondaj makinesini oraya koydu ve 

kazıyor denizin altını, 3000 m altını kazıyor. Türkiye’nin adımı da karşılığı da boruyu getiriyorum buyur 

bu oyunu birlikte oynayalım. Yani uzun dönem tamamen ideolojik ve Turanist saiklerle, kör milliyetçilik 

propagandası yaptık birbirimize. Özür dilerim yani hep beraber birbirimize bunu yaptık. Şimdi eğer 

birbirimize doğru söz söylemezsek hem de dünyaya doğru söz söylemezsek elbette karşılığımız da 

olmaz. Eğer gerçekten eşit ve birbirini seven kardeşler gibi birbirimize davranmazsak değil dünyayı, 

birbirimizi anlayamayız. Benim söylemek istediklerim bunlar. Sayın Başkan soru cevaplarda Kıbrıs 

sorunlarına da gireriz. 

Ukrayna’da Yaşanan İç Çatışma Sürecinde 

Kırım Tatarları ve Medya… 

İsmet YÜKSEL 

Teşekkür ederim Sayın Başkan. 

Değerli Türk Dili Konuşan Ülkeler ve Topluluklar Medya Forumu 

katılımcıları, sayın misafirler. Kırım ve Ukrayna ile ilgili herkesin 

kafasında bazı sorular ve merak ettikleri konular var. Hakikaten Kırım’da son zamanlarda yaşanan 

trajedi biz Kırım Tatarları için muhakkak çok acı verici bir olaydır. Bunun için Kırım’dan güncel konuları 

biraz daha böyle hafızaları tazelemek amacıyla vaktinizi almak istiyorum, diğer konuşmacılardan 

Sayın Başkan da müsaade ederse buna. Hatırlarsanız Ukrayna’daki iç karışıklık bundan bir yıl önce,


I. OTURUM 

/ 

25 

yani tam bugünlerde patlak vermeye başlamıştı. Hepimizin bildiği gibi Ukrayna halkı ve Kırım’ın gerçek 

sahipleri olan Kırım Tatarları Avrupa Birliği’ne girmek istiyordu. Rusya ise Ukrayna’nın AB ile 

bütünleşmesine şiddetle karşı çıkıp Rusya, Kazakistan ve Beyaz Rusya’dan oluşan Gümrük Birliği’ne 

girmesi için ısrar ediyordu. Aslında Ukrayna penceresinden baktığımız zaman, Ukrayna halkının çok 

büyük bir çoğunluğu kendisini Avrupalı gibi hissetmesinden daha ziyade her dönemde zulüm gördüğü, 

asırlardır bağlı bulunduğu Rusya’nın boyunduruğundan kurtulmak istiyor, gerçek bir bağımsızlığı 

arzu ediyordu. 

Ukrayna ile AB arasında 29 Kasım 2013 tarihinde imzalanması planlanan Ortaklık Anlaşması öncesinde 

Rusya, Ukrayna’ya önce doğal gaz fiyatlarında şok edici indirim, milyonlarca dolar yardım 

vaatleri vermiştir. Ancak Ukrayna’da Rusya yanlısı olan iktidar, Rusya’dan tamamen kopmak isteyen 

muhalefeti ve halkı ikna edememiştir. Hemen arkasından Rusya, Ukrayna’ya yapacağı yardımların 

durdurulması, Rus gazına her daim bağımlı olan Ukrayna’ya verilen doğal gazın zamlanması gibi 

baskı ve tehdit yollarına başvurmuştur. Bu tehditler de işe yaramamış Ukrayna halkları için özgürlük 

daha ağır basmıştır. Ukrayna iktidarının AB ile Ortaklık Anlaşması’nı imzalamayacağı yönünde 21 

Kasım 2013 tarihinde yaptığı açıklamadan sonra Kiev’de halk sokaklara dökülmüş ve hükümete ait 

binalar abluka altına almış ve sonunda bilinen olaylar başlamıştır. Ve nihayet 27 Şubat 2014 tarihinde 

bayraksız, rütbesiz, yeşil adam olarak tabir edilen Rus askerleri ve milisler Kırım Özerk Cumhuriyeti 

Parlamentosuna, Başbakanlık binasına sabah saat dört sularında hiçbir direniş görmeden girmişlerdir. 

Bir gazeteci olarak işgalin en başından başlayarak her anını takip etme ve haber yapma şansını 

elde etmiştim. Ancak bir Kırım Tatarı ve Türk milliyetçisi olarak o anlarda yaşadığım ve gördüklerim 

herhalde ömrümden ömür almıştır. Gözümün önünde çok sevdiğim vatanıma askerler, tanklar, savaş 

uçakları giriyor ve yapabileceğimiz tek şey elimde fotoğraf makinesi, yanımda kamera tüm dünyaya 

Kırım’ın ve Kırım Tatarlarının düştüğü durumu çaresizce feryatlarla anlatmaya çalışmak oluyordu. 

Yeşil adam diye isim verdikleri üniformalı, maskeli, silahlı Rus askerleri ve milisler yine plakasız, bayraksız 

zırhlı savaş araçları ve tanklar birkaç gün içinde Kırım’da askeri ve sivil havaalanlarını ele 

geçirmiş, Ukrayna Silahlı Kuvvetlerine ait askeri alanları ablukaya almışlardır. Rusya’nın tek bir silah 

bile patlatmadan Kırım’ı bu kadar kolay işgal etmesi kesinlikle buna daha önceden hazırlıklı olması ve 

işgale yıllar öncesinden başlayarak zemin hazırlamasındandır. Rusya’nın Kırım’a girdiği gün itibarıyla 

Kırım’da Ukrayna ordusuna bağlı yaklaşık 17 bin silahlı ve tam donanımlı askerleri mevcuttu. Bunu 

daha önceden planlayan Kremlin, kendisine bağlı Yanukoviç iktidarı sayesinde Kırım’da Rusya’ya yakın 

olan komutanların atamalarını çok önceden yapmıştır. Ukrayna’nın güvenliğinden sorumlu SBU, 

Ukrayna Milli Güvenlik Teşkilatı Kırım Bölümü’nün çoğunluğu hiç tereddüt etmeden onlara katıldı, 

yani Rusya Federal Güvenlik Servisine tabii oldular. 

Kırım’da bulunan Ukraynalı emniyet güçlerine yıllarca tehlikenin Kırım Tatarlarından gelecek propagandası 

yapılmıştır. Aynı ırktan olan kardeşleri Ruslardan böyle bir tehlikenin geleceğini hiç tahmin 

etmiyorlardı. Gerçi Ukrayna’nın milliyetçi kesimi ve Kırım Tatarları, Rusya’nın yaptığı bu işgali yıllar 

öncesinden her ortamda söylüyorlardı, hatırlatıyorlardı. İşgalden önce Ukrayna Silahlı Kuvvetlerine 

ait en iyi anti-terör grubu da tam donanımlı olarak Kırım Kefe yakınlarında bulunan askeri bir birlikte 

konuşlandırılmıştır. İşin en ilginç ve tuhaf tarafı Ukrayna’da meydan hareketleri başladığı sıralar bu 

anti-terör grubu Kırım Özerk Cumhuriyeti Başbakanlık binasında bir tatbikat yapmıştır. Tatbikat senaryosuna 

göre, bina maskeli, sakallı, üniformalı Kırım Tatar teröristler tarafından işgal ediliyor, bu 

grup da binayı kurtarıyordu. Hani derler ya “perşembenin gelişi çarşambadan bellidir” diye. Aslında 

Rusya’nın Kırım’ı işgal edeceği çok önceden belliydi. Yıllar öncesinden başlayarak Kırım Tatarlarının 

liderleri, siyasetçileri, gazetecileri her ortamda bunu dile getirmeye çalıştı. Rusya Akyar’da yani 

Rusça adı Sivastopol’da kendi vatandaşlarına gizliden gizliye pasaport dağıtıyor dediğimizde tüm 

dünya kulaklarını tıkayıp görmezlikten gelmişlerdir. Rusya, Osetya’ya 2008 yılında girdiğinde Kırım’ın 

işgal provasını yapıyor, yarın Kırım’a da girebilir dediğimizde “Hangi devirde yaşıyoruz uluslararası 

anlaşmalar var.” cevabını alıyorduk. 

Şimdi size 2008 yılı Kasım ayında Kırım Tatarlarının lideri Sayın Mustafa Abdulcemil Kırımoğlu’nun, 

Kırım Haber Ajansına yaptığı açıklamanın bir kısmını okumak istiyorum. Lütfen dikkat yıl 2008 Kasım 

ayı; “Rusya, Gürcistan’a girmek için bölgede Rusya vatandaşlarının haklarının ihlal edildiği gerekçesini 

kullandı. Rusya, Ukrayna’da özellikle de Kırım’da yasa dışı bir şekilde pasaport dağıtıyor.


Kırım’da on binlerce Rus pasaportlu insan mevcut. Bu göz önünde tutulursa Kırım’da böyle bir senaryo 

oynanabilir. Yani şovenist Rus teşkilatları faaliyete geçmeye başladı. Ukrayna ardından önlem 

almaya başlayınca “Rus vatandaşlarının hakları ihlal edildi” feryatları başlıyor. İşte buyurun size Osetya. 

Rusya ordularını Kırım’a getirmesine gerek yok zaten Rusya’nın Karadeniz filosu burada. Her an 

çatışma meydana gelebilir. Kremlin, istediği zaman başlama kararı alabilir. Burada çok sayıda Rus 

taraftarı teşkilat var. Örneğin haydi çocuklar çalışmaya başlayın emri gelir onlarda yapılması gereğini 

yapar”. Evet, bu açıklama 2008 yılında yapılmıştı. Altı yıl sonra Kırım Tatarlarının endişeleri birebir 

gerçekleşti. Kırım’da yaşayan Rusların hakları ihlal ediliyor bahanesiyle işgal yapıldı. Rusya’nın, Kırım’daki 

Rusların hakları ihlal ediliyor bahanesi saçmalıktan başka bir şey değildir. 

Kırım Özerk Cumhuriyeti’nde işgalden önce Kırım Tatarlarının ve etnik grupların en büyük problemi 

asimilasyondu. Yani Kırım’da Rusya hâkimdi. Kırım Tatarlarına ait bir okula karşılık Rusların yüzlerce 

okulu mevcuttu, müfredat Rusça ağırlıklıydı. Ruslar istedikleri gibi kültürlerini, dinini ve dillerini devam 

ettirebiliyorlardı. Kırım’da hakları ihlal edilen varsa onlar da Kırım Tatarlarıydı. Kırım’ın başkenti 

Akmescit’te Rusya devasa bir kilise inşa ederken Kırım Tatarları merkezin dışında bir cami toprağı 

alabilmek için on yıl mücadele etmek zorunda kalmıştır. Kırım Tatar Kültür Merkezi inşaatı yapılmasın 

diye yıllarca mahkeme kapılarında bekletilmiştir. Kırım Tatarları, sürgün bölgelerinden vatanlarına 

dönmeye başladıklarında ev yapmak için toprak verilmedi. Yirmi dört yıl sonra sürgünden dönen Tatarların 

zorla aldıkları topraklara kurdukları mahallelerin bazılarında hâlâ yol, su, elektrik yok. Sürgün 

topraklarında hâlâ yüzbinden fazla insanımız mevcut. 

Evet, Rusya Ukrayna’nın toprak bütünlüğü için garanti olmuş bir ülke. İngiltere, ABD, Fransa ve Rusya 

1994 yılında Budapeşte’de, Ukrayna’nın Sovyetler Birliği’nden kalma silahlarının Moskova’ya geri 

verilmesi konusunda Ukrayna’nın toprak bütünlüğüne ve bağımsızlığına garantör ülke olarak anlaşma 

imzalamıştır. Demek ki, Rusya’nın imzaladığı hiçbir uluslararası anlaşmanın bir manası yok. 

Demek ki, hukuk, kural, anlaşma dinlemeyen Rusya, tüm dünya için tehlikeli bir ülkedir, özellikle 

komşuları için. Şimdi biraz abartı yapacağım. Belki sizlere uçuk gelebilir. Geçenlerde sosyal medyada 

bir fotoğraf gözüme ilişti. Antalya’da yaşayan bir Rus gelinimizin elinden tuttuğu çocuğun üzerindeki 

tişörtte Rusça “Antalya benim vatanım” yazılıydı. Türkiye’de özellikle Antalya ve çevresinde 

binlerce Rus vatandaşı yaşıyor. Ya peki yarın öbür gün Putin, Türkiye’de yaşayan Rus vatandaşlarının 

Gürcistan’da, Ukrayna’daki gibi hakları ihlal ediliyor derse ne olacak? 

Kırım işgal edildikten sonra tüm dünyanın gözünün içine baka baka 16 Mart 2014 tarihinde referandum 

tiyatrosu sahneye koyuldu. Sözde referandumu bir gazeteci olarak başından sonuna kadar 

izledim. Gördüklerimizi gazeteci arkadaşlarla elimizden geldiği kadar anlatmaya duyurmaya çalışmıştık. 

Ama yaşadıklarımız ve gördüklerimiz anlatılır gibi değildi. İnsanlar evlerinden silah gölgesinde 

çıkarılıp silahlı adamların başında beklediği zarfsız, açık oylarını, şeffaf bir sandığa attı. Gönüllü oy 

kullanıcılar sabahtan akşama kadar sandık sandık, bölge bölge dolaşıp oy kullandılar ve bunun adı 

referandummuş. Sonuçta bu durumda bile oy kullanma oranı yüzde 36 iken yapılan açıklamada tüm 

dünyaya yüzde 95 Kırım’ın Rusya’ya bağlanma kararı çıktı diye ilan edildi. Kırım’da nüfusun sadece 

yüzde 14’ünü teşkil eden Kırım Tatarlarının hemen hemen hepsi Kırım Tatar Millî Meclisinin sahte referandumu 

boykot etme çağrısına uyarak baskılara rağmen oy kullanmaya gitmemişlerdir. Kırım’da oynanan 

referandum oyunundan sonra çok demokratik Duma, Kırım’ın Rusya’ya bağlanması için 443 

milletvekili evet derken 1 kişi hayır oyu kullandı. Hayır, oyu kullanan milletvekili de galiba Rusya’dan 

kaçmak zorunda kalmıştır. 

Rusya, Kırım Tatarlarını yanına çekmek ve ikna etmesindeki amaç dünyaya “Kırım’ın köklü halkı Kırım 

Tatarları Rusya’nın yanında, bakın Kırım’da hiç problem yok her toplum Rusya’yla beraber” mesajı 

vermekti ama evdeki hesap çarşıya uymadı. Kırım Tatarları tarihten gelen tecrübelerinden dolayı 

Rusya’nın boş vaatlerine kanmadı. Tarihi kısaca hatırlayacak olursak Rusya İmparatorluğu Kırım’ı 

1783 yılında ilk işgal ettiğinde yine birçok vaat vermişti. Sonunda binlerce insanın göç etmesi, ölüm, 

gözyaşı oldu. Bolşevik Rusya’sı, 1917 yılında Kırım’a girdiğinde yine birçok söz verilmiştir. Halkların 

eşitliğinden söz etmişlerdi. Aydınlar, imamlar, liderler katledildi. Binlerce insan Sibirya ve Ural’a sürgün 

edildi. Sovyet Rusya’sı, 2. Dünya Savaşı’nın sonunda tüm halkı bir gecede sürgüne gönderip 

halkın yüzde 46’sını yok etmiştir. İşte Rusya adaleti, yani Kırım Tatarları asırlardır komşu Rusya’nın 

verdiği sözleri çok iyi bilir. Kırım Tatarları bu komşuyu çok yakından tanımaktadır. İmparatorluk bitmiş,


I. OTURUM 

/ 

27 

Sovyetler yıkılmış, Rusya bu sefer de karşımıza federasyon olarak gelmiş ve “Siz bizi Kırım’da kabul 

edin size tüm imkânları sunacağız.” diyorlar, bu zamana kadar sundukları gibi. 

Kırım Tatar halkının çoğunluğu Rusya’yı Kırım’da görmek istemiyor. Kırım Tatar Millî Meclisinin ve 

liderlerinin almış olduğu karardan halk memnun. Buna karşılık Rusya’da Kırım Tatarlarına baskılarını 

giderek artırıyor. Kültürel dahi olsa toplu gösterilerin yapılması yasak, buna teşebbüs eden hemen 

orada tutuklanıyor. İnsanlar fişlenip zaaflarına göre satın alınıyor veya suç işlettirilip istedikleri gibi 

kullanılıyor. Yaklaşık 18 bin kişi Kırım’ı, evini terk etmek zorunda kaldı. Son iki ay içinde sekiz kişi kayboldu. 

Birisi ölü olarak bulundu. Mart ayında da Reşat AHMEDOV isminde bir genç milisler tarafından 

kaçılarak işkenceyle öldürüldü. Reşat’ı kaçıranların video kayıtları olmasına rağmen hiçbir işlem 

yapılmıyor. Kırım Tatar Millî Meclisinin kapısına kilit vuruldu. Kırım Tatar Millî Meclisini bölmek amacıyla 

kendilerine birkaç kukla yönetici bulup yeni teşkilatlar kurduruyorlar. Medya ve sosyal medya üzerinden 

inanılmaz bir Rusya propagandası, Kırım Tatarlarına karşı karalama kampanyası yapıyorlar. 

Gazetecilerin özgürlüğü kısıtlandı. 

Putin ve Rusya’nın eleştirilmesi devlet karşıtı yazı yazılmasının suç ve cezası önce para sonra da 

tutuklama. Kırım Tatar liderleri Mustafa Abdulcemil KIRIMOĞLU ve Rıfat CHUBAROV’un kendi vatanlarına 

girişi yasaklandı, medyada bu iki ismin anılması yasak. Bu arada bana da Rusya Federasyonu 

tarafından beş yıl giriş yasağı konuldu. Yirmi yıldır yaşadığım vatanıma, evime maalesef giremiyorum. 

Rusya Federal Güvenlik Servisi hemen hemen tüm Kırım Tatarlarını kontrol ediyor. İnsanların telefonları 

dinleniyor, insanlar birbirleriyle konuşmaktan korkar oldu. Yani kısaca Rusya, Kırım Tatarlarını hiç 

şaşırtmadı. Zaten bunun böyle olacağını bildiğimiz için Rusya’yı Kırım’da kabullenmedik, kabul de 

etmeyeceğiz. 

Evet, bize hep şu soru soruluyor. Kırım Tatarları 23 yıldır Ukrayna içinde daha mı iyiydi? Hayır, Ukrayna 

içinde de çok iyi değildi. Hangi halk kendi bağımsızlığını, hür devletini istemez ama ortada realite 

var. Yüzde 14 nüfus oranı ile bağımsızlık nasıl olabilir ki? Ukrayna’nın da Kırım ve Kırım Tatarları politikası 

üzerinden savunulacak tarafı yok. Ancak olaylara bir de şu açıdan bakmak gerekiyor. Sovyetler 

Birliği yıkıldıktan sonra diğer bağımsız cumhuriyetler gibi Ukrayna da bir türlü Rusya’nın baskısından 

kurtulamadı. Dikkatli baktığımız zaman Ukrayna’nın başına geçen Yanukovic iktidarı Rusya yanlısıydı 

ve Rusya’nın isteği doğrultuda devleti yönetti. Rusya, Kırım’da ve Ukrayna’nın Donbass bölgesinde 

sürekli teşkilatlandı. Ukrayna milliyetçilerine ve Kırım Tatarlarına göz açtırmadı. Kırım Tatarları her 

zaman Ukrayna milliyetçileri ile birlikte hareket etti. Ukrayna milliyetçileri Kırım Tatarları ile her zaman 

kader birliği yapmıştır. Onlar da Rusya tehlikesini biliyorlardı. Ancak yönetim ve bürokrasi etkili olamadığından 

fazla da yapacakları bir şey yoktu. 

Unutmayalım ki, sürgünden 350-400 bin Kırım Tatarı vatanına döndüyse Rusya’nın engellemelerine 

karşı bu Ukrayna’nın, özellikle Ukrayna milliyetçi grupların az da olsa desteğiyle olmuştur. Kırım Tatarları, 

Kırım’da teşkilatlanmayı Ukrayna zamanında yapabilmiştir. Kırım Tatar Millî Meclisinin her zaman 

iş birliği içinde olduğu şimdiki iktidar olan milliyetçi gruplar kaçak cumhurbaşkanı YANUKOVİÇ’in 

yerinde olsaydı şimdi Kırım ve Kırım Tatarlarının durumu çok farklı olabilirdi. Gerçi Turuncu Devrim 

ile birlikte YUŞÇENKO iktidara geldi ama YUŞÇENKO sadece Kırım Tatarları için değil, Ukraynalılar 

için de hayal kırıklığıydı. Yine de tüm olumsuzluklara rağmen Kırım Tatarları, Ukrayna zamanında 

özgürdü. İstedikleri gibi olmasa da en azından teşkilatlanma, miting, eleştiri, basın özgürlüğü, ibadet 

özgürlüğü, yetersiz olsa da eğitim, siyasi organizasyon vesaire yapabiliyorlardı. 

Sonuç olarak, Kırım’da yaşayan ve Kırım için mücadele eden bizlere Rusya mı Ukrayna mı diye sorarsanız 

hiç düşünmeden Ukrayna deriz. Rusya’nın Kırım’ı işgal ettiği günlerde Kırım bütün dünyayla 

birlikte Türk dünyası medyasında da geniş yer aldı. Günlerce konuşuldu, yazıldı, çizildi. Türkiye’de 

özellikle yerel medya ilk zamanlar durumu kavramakta bayağı zorlandı. Bazen öyle haberlerle karşılaşıyorduk 

ki hayret etmemek elde değildi. Adamlar Kırım’ı Rusya’ya bağlamak için bağımsızlık ilan 

ediyorlar, Türkiye’de bazı haber siteleri, gazeteler bağımsızlık ilanını Kırım Türkleri yapmış zannedip 

sevinç nidalarıyla “Sonunda Kırım Türkleri de bağımsız” diye başlık attı. Altında da bir sürü okuyucu 

yorumları. Haydi diyelim bunlar yerel medya ve ilk günlerdi. Ulusal gazetelerde köşe yazarlığı yapan 

bazıları “Referandum yapıldı, halk kendi tercihini yaptı, herkes buna saygı duymalı” diyecek kadar 

ileri gitti. Bu ilgisizlik mi yoksa Rusya hayranlığı mı hakikaten anlamak zor. Türkiye’den basının gelmesi; 

evet maalesef TRT ve Anadolu Ajansı haricinde Türk dünyası medyası Kırım’ı ve Kırım Türklerini 

yine unuttu.


Dağlık Karabağ Sorunu ve Uluslararası 

Medyanın Yaklaşımı… 


Sayın meslektaşlarım, saygıdeğer dostlar, konum “Dağlık-Karabağ 

Sorunu ve Uluslararası Medyanın Yaklaşımı”. Ama daha iyi 

anlaşılması için öncelikle “Ermenistan-Azerbaycan Dağlık Karabağ” 

sorunuyla ilgili, Ermenistan devletinin yaratılmasıyla ilgili 

birtakım tarihsel konuları özetlemek istiyorum. 

Nasıl oldu da Güney Kafkasya’da Ermenistan adlı bir devlet yaratıldı? Bu tamamen yapay bir devlettir. 

Çünkü 1828 yılına kadar Güney Kafkasya’da Ermenistan adlı bir topluluk, yerleşim yerleri yoktu, 

sadece üçer beşer, orada burada yaşayan Ermeni olabilirdi. Azerbaycan Safevi devleti ve Çarlık 

Rusya’sı arasında 1828’de çıkan savaşın ardından “Türkmençay Antlaşması” yapıldı. Buna göre 

Aras Nehri’nin kuzey tarafı Rusya’ya verildi, yani Rusya işgal etti. İşgalin ardından ilk işi Kafkasya’da 

askerî üs gibi kullanabileceği Ermeni devletini yaratmak oldu. Bu yapay devletin temelleri o zaman 

atıldı. Böylece İran’dan, Türkiye’nin çeşitli illerinden, diğer başka yakın doğu ülkelerinden Rusya’nın 

desteğiyle, zorla göç ettirilerek, Kafkasya’ya yerleştirildi. Ermeniler buralarda 1918 yılına kadar bir 

topluluk olarak yaşadı. Ermenistan adlı bir devlet yoktu. 

Yakın Doğu’da ilk demokratik ülke olarak 1918 yılında Azerbaycan Halk Cumhuriyeti kuruldu. Ne 

yazık ki, Cumhuriyet kurulur kurulmaz ilk kararları Ermenilerin de devlet olabilmesi için Azerbaycan 

topraklarının verilmesi oldu. Tabii ki karar Parlamentonun özgür iradesiyle değil, Rusya’nın baskısıyla 

alınmıştı. Böylelikle 29 Mayıs 1918’de 9.000 km2’lik bir arazi Ermeni devletinin kurulması için toprakları 

ve başkent olarak da Erivan Ermenilere verildi. Bu toprakların kira süresi yüz yıl olarak belirlenmişti, 

1918’de verdiğimiz toprakların kiralama süresi 2018 yılında bitiyor. Buralar Azerbaycan toprağıdır 

ve Ermeniler orada bir devlet kurmuştur. Devletin kurulmasının ardından Azerbaycan’ı işgal etmek 

için hep fırsat kolladılar. Oysa toprak verilirken konulan şartlardan biri bundan sonraki dönemde Ermenistan 

hiçbir zaman Zengezur, Nahcivan ve Karabağ’da toprak iddiasında bulunmayacaktı. Ama 

ne yazık ki işgal etme içgüdüsü Ermenileri terk etmedi ve toprak iddialarına yenileri eklendi. Bugün 

Zengazur da Karabağ da işgal altındadır. Dağlık Karabağ’ın dışında yedi ilimiz de yine Ermeniler 

tarafından işgal edilmiştir. 

Peki, Ermeniler bizin topraklarımızı işgal edecek kadar güçlü bir devlet midir? Nüfusu bizden üç kat 

daha az, ekonomik durumu yüz kez daha kötü ve nasıl oldu da Ermeniler Azerbaycan topraklarını 

işgal etti? Bu noktada artık kendi konuma geçmek istiyorum. Ermenilerin askerî güç olarak yaslandıkları 

Hristiyan dünyası ile Rusya faktörü, bir de Ermeni lobisine ve Hristiyan taassubuna yaslanan, 

uluslararası medya manipülasyonu buna gerekçe gösterebiliriz. Bunlarla Ermeniler, enformasyon 

ve askerî güç sahasında kendilerine destek bularak % 20 oranındaki Azerbaycan toprağını bugüne 

kadar işgal altında tutmaktadır. Ermenistan, Azerbaycan ve Dağlık Karabağ ile ilgili asılsız iddia ve 

problemler 1988 yılında başladı. Biliyorsunuz, Azerbaycan, Sovyetler Birliği bünyesindeki ülkelerden 

biriydi. Basınımız ve kendi dilimizde medyamız vardı, ancak özgür değildi. Şimdi bırakın uluslararası 

medyayı yahut trans-millî medyayı kendi öz millî medyamız bile o dönemde Ermenistan-Azerbaycan- 

Dağlık Karabağ sorunuyla ilgili olayları olduğu gibi yayımlayamıyordu. Çünkü üzerimizde Moskova 

baskısı vardı. Bunun dışında, uluslararası kamuoyunun bilgilendirilmesi için yaptığımız çabalar bir 

sonuca ulaşmıyordu. Çünkü Moskova tarafından engelleniyordu. Şimdi arkadaş konuşurken bana 

anlattıkları o kadar tanıdık geldi ki, biz de aynısını yaşadık, yaşamaktayız. Aynı emperyalist merkezdir 

size de bize de bunları yaşatan. 

Sonraki dönemde Azerbaycan ulusal basını yerine oturmaya başladı. Dünya kamuoyuna gerçekleri 

anlatmak, iletmek için atak başlattı. Ama burada da karşımıza çıkan ilk bariyer Hristiyan taassupkeşliği 

oldu. İslamofobi temelli baskıyla yüz yüze kaldık. Uluslararası medya dediğimiz o trans-millî 

medya Ermenistan-Azerbaycan-Dağlık Karabağ sorunuyla ilgili haber geçerken özellikle zorluklar 

yaşıyorduk. Şöyle bir engel sözcük ekleniyordu “Hristiyan Ermenistan-Müslüman Azerbaycan Dağlık 

Karabağ sorunu”. Bakın, aslında bu medya kendi kamuoyunu şöyle bilgilendiriyordu “Siz kendi 

safınızı, kendi tarafınızı belirleyin. Bakın Ermenistan Hristiyandır, dindaşımızdır, Azerbaycan ise Müs-


I. OTURUM 

/ 

29 

lümandır”. Uluslararası medyanın ilk manipülasyonu burada başladı. Bunun acısını çok çektik. Bu 

çirkin oyun hâlen devam etmektedir. 

Peki, bu sırada ülke dışında Azerbaycan gerçeklerini yayımlayacak bir medya yok muydu? Vardı. 

Türkiye medyası. Biz kendi içerimizde olan olayların 1988, 1991 ve 1993 yılına kadar gerçek yüzünü 

Türkiye medyasından öğreniyorduk. Çünkü o zamana kadar Azerbaycan medyası Ruslar, Moskova 

tarafından yönetiliyordu. Sonraki dönem Azerbaycan medyası bağımsız olmaya başladı. Böylelikle 

uluslararası kamuoyunu lehimize değiştirmek için faaliyete geçtik. Bu da açıkçası çok fazla verimli 

olamadı. Söylediğim gibi bir Hristiyan taassupkeşliğiyle karşı karşıya kaldık. Bunu aşmak çok zordu, 

bugün de aynı zorluk devam etmektedir. Şimdi arkadaşımız dedi ki “Dünyaya kendimizi anlatamıyoruz”. 

Hayır, dünyaya kendimizi çok iyi anlatıyoruz. Ve onlar da bunu biliyor, sadece bizi anlamak 

istemiyor. Bugün dünya kamuoyunu, siyasetini oluşturan güç Hristiyan kulübüdür, Avrupa’dır. Yani 

neyi anlatacaksın? O sadece senin anlattığından anlamak istediği kadarını alacaktır, o kadar. Onun 

dışında zaten bir şey anlatamazsınız. Kıbrıs konusunda da, Kırım Tatarları konusunda da, Ermenistan-Azerbaycan-Dağlık 

Karabağ konusunda da istediği kadarını anlayacaktır. Siz ne yaparsanız 

yapın o istediği gibi anlayacaktır. 

Bugün uluslararası medya dediğimiz CNN, BBC, Amerika’nın Sesi vb. hepsi emperyalizmin birer 

silahıdır. Amaçları ulus devleti yıkıp yerine global bir devlet kurmaktır. Ve bu Hristiyan merkezinin 

yeni emperyalizmidir. Bunu info-emperyalizm gibi nitelendiriyorum. Askerî, ekonomik, kültürel emperyalizm 

ve neo-emperyalizm vardır. Bunların zamanı bitti, şimdi enformasyon emperyalizmi dönemi 

başladı. Ulus devletin ve bizim düşmanımızdır. Uluslararası medya kolaylıkla Türkiye’de “Gezi Parkı” 

olayını tasarladı. Amaç ulus devlete karşı çıkmak, zayıf düşürmek değil mi? Aynısını Azerbaycan’da 

da tasarlıyorlar. Durum böyleyken nasıl uluslararası medyada Ermenistan-Azerbaycan-Dağlık Karabağ 

Sorunu’nun çözümü ile ilgili objektif bir yaklaşım umabiliriz, yahut düşünebiliriz? Mümkün değil, 

olmayacak bir şey. Ama bütün Azerbaycan medyası, diasporası ve halkı olarak düşündük ki bu dünyanın 

bir gerçeğidir. Bağımsız medyamız da bunun içerisinde yapabileceklerini yapmalıdır. Bunun 

için de 2007 yılında yeni bir diplomasi taktiği geliştirdik. Adı “hücum, atak yahut saldırı diplomasisi” 

olabilir. Böyle bir diplomasi geliştirdik. Yalnız bundan sonra özel olarak trans-millî medya dediğimiz, 

uluslararası medya BBC, CNN ve diğerleriyle, her biriyle ayrı ilişki kurduk ki, Ermenistan-Azerbaycan-Dağlık 

Karabağ Sorunu ile ilgili gerçekleri yayımlasınlar. Bir ölçüde bunu gerçekleştirebildik ve 

gerçekleştirmekteyiz. 

Son dönem hatta Rusya Federasyonunun önde gelen gazeteleri ve yayınlarıyla böyle ilişkiler kuruldu. 

Ve Azerbaycan hakikatlerini Azerbaycan-Ermenistan-Dağlık Karabağ Sorunu’yla objektif haberleri 

vermeye başladı. “Tribuna” gazetesini örnek gösterebilirim. Biliyorsunuz yakınlarda Soçi’de Ermenistan 

ile Azerbaycan Devlet Başkanları, Rusya Federasyonu Devlet Başkanı Putin ile üçlü görüştü. 

Ardından Tribuna gazetesi objektif bir yazı yayımladı. İlk kez Rusya’da yayımlanan bir gazete bu 

sorun hakkında objektif bir tutum sergiledi. Bu bizi çok mutlu etti. Ama buna bakmayarak tam tersi 

de yaşanabiliyor. Size BBC’den bir örnek vereceğim. Biliyorsunuz ki trans-millî medyanın her bir millî 

medya içerisinde şubesi vardır. CNN Türkiye, CNN Azerbaycan vs. BBC Azerbaycan, ülkemiz için 

yayın yaptığı hâlde, kamuoyumuza Dağlık Karabağ’ı cumhuriyet gibi sunuyor ve bunu önlemek için 

bir şey yapamıyoruz. Dağlık Karabağ’ın savunma konularından sorumlu yetkilisini resmî bakan gibi 

sunuyor. Bir şey yapamıyoruz, itiraz ediyoruz o kadar. Adam kafasındakini yapıyor ve yapacaktır. 

Çünkü onun niyeti, istediği bellidir. 

Genelde uluslararası medya dediğimiz zaman dürüst, objektif olduğunu düşünüyoruz. Aslında böyle 

değil. Bunlar birer silah ve hedef de biziz, ulus devletlerdir. Olaylar bu şekilde devam etmektedir. En 

son Azerbaycan’da bir olay yaşandı, uluslararası medyanın tutumunu dikkatinize sunmak istiyorum. 

Biliyorsunuz bu yıl Ermeniler tarafından ateşkes bozuldu, çatışmalarda elliden fazla Ermeni asker 

öldü. Uluslararası medyadan CNN, BBC vs. bu haberi nasıl geçti? “Ateşkes bozuldu, bozulmaması 

gerekir, ateşkesin korunması lâzım, ateşkes rejiminin bozulmaması lâzım vs.” Uluslararası medyada 

kimse “Ermeni askerleri Azerbaycan toprağında ne arıyordu ki? Azerbaycan askeri de onları öldürdü.” 

diye yazmadı. Önemli olan bu, yazmadı, yazmıyor. Ermenistan ile Azerbaycan silahlı kuvvetleri


arasında 12 Kasım’da meydana gelen çatışmada askerlerimiz bir helikopter imha etti. Bu haberi 

uluslararası medya aynı taktikle yazdı. “Azerbaycan tarafı Ermeni helikopterini düşürdü… bu olmaz, 

ateşkesin korunması lâzım” vs. Ama yine de hiçbiri “Ermeni helikopteri Azerbaycan’da ne arıyordu? 

Azerbaycan askeri onun için düşürdü” yazmadı. 

Uluslararası medyanın bize karşı, ulus devletlere karşı, Azerbaycan’a karşı, Ermenistan-Azerbaycan-Dağlık 

Karabağ Sorunu’na karşı sergilediği tutum bundan ibarettir. Özgürlük Radyosu da, 

Amerika’nın Sesi de aynı tutumu sergilemektedir. Bu konuda yine en objektif enformasyonu, bilgilendirmeyi 

Türkiye basınından gördük. Teşekkür ederiz. Anadolu Ajansı, TRT 1, TRT 2, SKY TÜRK, 

diğerleri, hepsi olayı olduğu gibi, objektif takdim etti. Açıklama yaptı, gerçek nedenini anlattı. Ermenistan-Azerbaycan-Dağlık 

Karabağ Sorunu ile ilgili objektif bilgi olunca Türkiye kamuoyunda gerçek 

bir algı, fikir, gerçek bir düşünce, muhakeme oluşacaktır ki, zaten Türkiye de bunu yapıyor. Temennimiz 

odur ki tüm Türk dilli, Türkçe konuşan medyada da aynı yaklaşım, objektiflik olsun. Son dönem 

bazı uluslararası medya kuruluşlarıyla özel çalışma yaptığımız için Ermenistan-Azerbaycan-Dağlık 

Karabağ Sorunu ile ilgili objektif haber yayımlamaya başlandı. 

Sonuç olarak tecrübelerimiz gösteriyor ki, uluslararası medya her zaman bizim millî çıkarlarımızı değil 

kendi çıkarını savunacaktır. Çünkü bu kuruluşlar basit yapılar değildir. Birileri kurmuştur. Kollayan, 

koruyan, arkasında duran bir hukuki yapı var. Kim kurmuşsa, parasını veriyorsa ona hizmet edecektir, 

bu kadar basit. Ve enformasyonla daima manipülasyon yapacak, kamuoyunu manipüle edecektir. 

Şimdi enformasyonla manipüle etme silahı o kadar yetkindir ki kolayca o ağa ilişip kalıyoruz. Mesela, 

Yakın Doğu’da, Kuzey Afrika’da bunu çok açık şekilde gördük. Kolayca insanlar algıyla manipüle 

edildi. Başka bir deyişle, nitelikleriyle yeni bir insan yaratırlar. Bu insanın adını biliyor musunuz ne 

koydular? Human Information, yani enformasyonla yönetilen insan. Evet, uluslararası medyanın görevi 

budur ve bunu başarıyla yerine getiriyor. Onun için de düşüncem, iştirak ettiğimiz bu konferans, 

TÜRKMEP, uluslararası yırtıcı, ekspansiyonist, işgalci medyaya alternatif bir medya gibi oluşmalıdır. 

Ve temsilcisi olduğumuz devletlerin, milletimizin çıkarını korumak için kamuoyu oluşturabilmeliyiz, 

gerçekçi ve çıkarlarımıza uygun bir kamuoyu. Umarım TÜRKMEP bunu yapacaktır. Dikkatiniz için 

teşekkür ederim. 

DEĞERLENDİRME 

ATUN 

Hikmet BABAOĞLU’na çok teşekkür ediyorum. Çok güzel analiz etti. Çok teşekkür ediyorum. Şimdi 

birinci oturumun değerlendirme ve soru-cevap kısmına geçiyoruz. Ancak geçmeden evvel konuşmacıların 

yaptıkları sunumların kısa bir özetini size aktarmak isterim. 

Zakir AVŞAR, Hz. Mevlana’nın “Bilgi candır.” sözünü bize hatırlattı. Ajanslar iktisadi yapılanma gerektirir, 

“Ağız sizin değilse ses sizden çıkmaz” dedi. Gündem kuran gündeme sahip çıkar ve empoze 

eder. Kıbrıs, Kerkük, İran, Filistin, Mısır var, mağdur, mazlum yerler var. Var olan hakikatler var. 

Kendi platformumuzu oluşturmamız gerekiyor. Karabağ büyük bir dram, Kırım, Suriye, Türkmenler 

buralarda dram var. Sorunlarımızı ortak platformda dile getirmeliyiz. Çerçeve çizip onun içine bizi 

hapsediyorlar. Kamu diplomasisi gerçekten çok önemli, Kazakistan’da yapılacak beşinci oturumu 

kamu diplomasisi başlıklı olması önerisinde bulundu, “Kamu diplomasisi çok önemli bir konudur ve 

işlemeliyiz.” dedi. 

Sayın Başaran DÜZGÜN, “Bu tür organizasyona ilk kez katıldım. Türkçe konuşan gazeteciler toplantısına 

katıldım, Amerikalılar düzenlemişti. Belli bir görüşün lanse edildiği şekilde takdim edilmişti. 

Dünya bizi anlamıyor ama biz ne söyledik de anlamadılar. Dünyaya kanla aldık yan bakarsanız başınızı 

ezeriz dendi. Bu politika yalnız kaldı. Yeni Türkiye su borusunu Anadolu’dan koyuyor buradan 

çıkarıyor. Türkiye boruyu getirerek, gelin bu oyunu böyle oynayalım.” dedi. Eşit kardeşler gibi davranalım 

mesajını verdi. 

İsmet YÜKSEL, Kırımla ilgili kafalarda bazı sorular var, Ukrayna’daki iç karışıklık geçen sene bugünlerde 

başladı. Kırım Tatarları ve Ukrayna halkları AB’ye girmek istiyordu. Rus zulmünden kurtulmak


I. OTURUM 

/ 

31 

için görev icabı orada olan gazeteciler de öldürüldü. İktidar, Ukrayna halkları ve muhalefeti ikna 

edemedi. Rusya, Osetya’ya girdiğinde yarın Kırım’a da girer dediğimizde “Hangi yıldayız uluslararası 

anlaşmalar var” demişlerdi. Sürgün topraklarında hâlâ daha yüz bin Kırım Tatarı bulunmaktadır. Putin, 

Antalya’da yaşayan vatandaşlarımın hakları yeniyor derse ne olacak sorusunu yöneltti. Kırım Tatarları 

nüfusun yüzde 14’ünü oluşturmaktadır ve referandumda da oy kullanmadılar. Burada yaptığı vurgu 

da nasıl olur da yüzde 99 gibi veya yüzde 90’lı rakamlarda bir evet çıktığını gayet güzel bir şekilde 

şüphe altına sokmuş oldu. Rusya 1873’te Kırım’ı işgal ettiğinde çok sözler verdi ama hiçbirini tutmadı. 

Kan, gözyaşı ve göç sundular. İşgalden sonra 18 bin kişi göç etti. Kırım Tatar Millî Meclisi’nin 

kapısına kilit vuruldu. Rusya, Kırım Tatarlarını hiç şaşırtmadı. 

Hikmet BABAOĞLU, konunun daha iyi anlaşılması için Kafkasya’da Ermenistan adlı yapay bir devletin 

kurulmasından başlayacağım diyerek Türkmençay Antlaşması’na (21 Şubat 1828, Rusya-İran 

arasında, çn.) vurgu yaptı. Antlaşma ile Rusya, Osmanlı Devletiyle arasında tampon bir bölge kurmak 

istediği için Ermenistan yapay olarak kuruldu. Rusya’nın baskısı ile Azerbaycan Parlamentosunda 

29 Mayıs 1918’de 9.000 km2’lik toprağın Ermenilere verilmesi kararı alındı, kira antlaşması 

2018’de bitiyor. Bu metne göre Ermeniler başka toprak istemeyeceklerini yazıyor ama taleplerini, bu 

sözlerini tutmadılar. Ermeniler arkalarına Rusya’nın gücünü, Batı’nın parasal ve medya desteğini aldı. 

Dünya kamuoyunu aydınlatmak için harekete geçtik ama önümüze Batı’nın medya manipülasyonu 

engel olarak çıktı. Hristiyan Ermenistan ile Müslüman Azerbaycan arasındaki sorun diye Batı’ya, 

Karabağ’ın işgal konusu sunuldu. Dünyaya bizi anlatmaya çalışıyoruz ama Hristiyan kulübü olan Batı 

anlamak istediği kadarını anlıyor. Emperyalizm tüm ulus devletlerin ve Azerbaycan’ın düşmanıdır. 

Trans Birliği Medya adlı yeni bir diplomasiyi 2012 yılında geliştirdik. BBC, Reuters gibi medya kuruluşlarıyla 

birebir ilişkilere geçtik ve objektif yayınlar yapmalarını sağladık. Dağlık Karabağ’ı devlet gibi, 

bakanını da bakan gibi sunuyorlar ve bir şey yapamıyoruz. 

Ermeniler 2014 yılında ateşkesi bozdu ama hiçbiri de Ermenistan askerinin Azerbaycan topraklarında 

ne işi vardı diye sormadı, yazmadı. Aynı şekilde vurulan Ermeni helikopteri için de ne arıyordu 

Azerbaycan topraklarında diye yazmadılar. Bunları kıyaslayınca nasıl bir sona ulaşacağız? Batı 

medyası kendi çıkarları doğrultusunda faaliyet gösterecek ve manipülasyon yapacaktır. Uluslararası 

medya enformasyonla yöneteceği için ona uygun insan yaratmak hedefindedir. Millî çıkarlarımız doğrultusunda 

medya platformu çalışmalarımızı devam ettirmeliyiz. 

SORU - CEVAP BÖLÜMÜ 

Güngör YAVUZARSLAN 

Bartın Gazeteciler Cemiyeti Başkanı (Türkiye) 

Teşekkürler Başkanım, bütün katılımcıları selamlıyorum. Özellikle 

Kırım ve Azerbaycan konusundaki bilgilendirme için katılımcılara 

teşekkür ediyorum. Basın-Yayın ve Enformasyon Genel 

Müdürlüğümüze de derneğimizi ve bizi çağırdıkları için teşekkür 

ediyorum. Bir hatırlatma yapacağım. Bunu bir sorumluluk 

olarak, Suriye Türkmenlerinin sorunlarının da Türk ve dünya 

medyasında daha fazla duyurulması gerektiğini düşünen biriyim. Mesela bugün Suriye’nin bir bölgesi 

isim vermeyeyim dünya gündemine gelirken Halep akşam sabah kuşatma altına alındı ve üç 

milyondan fazla insanın yaşadığı kırsalıyla beraber yedi milyonun yaşadığı bir bölge tıpkı bizim can 

Kerkük’ümüz gibi nasıl gündeme gelmezse gündeme gelmiyor. Anadolu ve Türk medyasının ya da 

Türk dünyası medyasının Ortadoğu Türkmenlerine, Ortadoğu’nun diğer masum halklarına karşı büyük 

sorumluluğu vardır. Bulunduğum derneğin başkanı olarak bu sorumluluğu üzerimde hissettiğim 

için evet Ortadoğu’da Türkmenler var, Ortadoğu sadece Kobani’den ibaret değil. Bu hatırlatmayı 

yapmak için söz aldım. Bir de Çin çok güçlü bir devlet ama orada bir Doğu Türkistan ve akrabalarımız 

var. Katıldığım toplantılarda ne hikmetse Doğu Türkistan gündeme gelmez. Ben de böyle mikrofonu 

alırım gariban ve masum bir gazeteci olarak Urumçi’yi, Kaşgar’ı hatırlatırım. Çin dünyanın en güçlü 

devleti olabilir ama masuma yapılan haksızlığı kabul edersek o haksızlığı yapandan daha büyük de 

vebal altında oluruz. Bu hatırlatmayı yapmak için söz aldım. Çok teşekkür ederim.


Doç. Dr. Elif Asude TUNCA 

Girne Amerikan Üniversitesi İletişim Fakültesi 

Dekanı (KKTC) 

Kırgızistan’da, 2005-2009 yılları arasında Kırgızistan-Türkiye 

Manas Üniversitesi İletişim Fakültesi’nde çalıştım. O dönemlerde 

de ve hatta o dönemlerden öncesinden başlamak üzere 

Türk dilini konuşan topluluklar, Türk Cumhuriyetleri arasında 

medya anlamında iş birliğini sağlamak üzere bir medya bilgi 

bankası oluşturulması, dolayısıyla haber ve bilgi akışının böyle bir bilgi bankası üzerinden yapılması 

gündemdeydi. Sonrasında bununla ilgili bir gelişim kaydedildiyse de ben en azından bundan habersizim. 

Şu anda bütün konuklar ama özellikle Hikmet BABAOĞLU ile Başaran DÜZGÜN’e sormak 

istiyorum. Sizler birbirinizin ya da Azerbaycan ile ilgili bilgi, örneğin KKTC’den Havadis Gazetesi 

Genel Yayın Yönetmeni olarak veya BABAOĞLU siz Kuzey Kıbrıs’la ilgili olarak habere ne şekilde 

ulaşıyorsunuz? Nasıl bir iş birliği var acaba sizler arasında? Teşekkür ederim. 

BABAOĞLU 

Teşekkür ederim hanımefendi. Aslında, maalesef başka bir haberleşme ilişkimiz yok. Ama diğer 

basın örgütlenmeleri aracılığıyla iletişim sağlıyoruz. Onun dışında, Kıbrıs’la ilgili haberlere Kıbrıs’ın 

Azerbaycan Temsilcisi Sadettin TOPUKÇU aracılığıyla ulaşıyoruz. Birkaç gün önce Kıbrıs Gaziler ve 

Şehitler Birliği’nden bir heyet Azerbaycan’a gelmişti, 29 Ekim civarlarındaydı. Gazetemizde misafir 

ettik, onlarla ilgili haberler yayımladık, Kıbrıs gerçeklerini bir kez daha gazetemizde yazdık. Ayrıca, 

Başkan ile de Kıbrıs’ta olup bitenler, Kıbrıs’ın 31 sene öncesi ve bugünüyle ilgili röportaj yaptık. Yani, 

genel olarak bizim Kıbrıs’la elde ettiğimiz haberler Kıbrıs’ın Azerbaycan Temsilcisi aracılığıyla oluyor. 

DÜZGÜN 

Evet, bir tek şey söyleyebilirim Anadolu Ajansı (AA) sağ olsun, Türk dünyasını AA üzerinden takip 

ediyoruz. Ajans son dönemde oldukça büyük atılım yaptı hem bütçe hem de kadro genişliği anlamında. 

Dolayısıyla Türkçe konuşan veya Türk dünyasından sayılan ülkelerdeki gelişmeleri AA üzerinden 

takip ediyoruz. Tabii İngilizce konuşanların kurduğu Reuters, BBC veya CNN hakkında Hocamın 

söylediklerine katılmıyorum, bence Soğuk Savaş döneminin tezleri bunlar. Şimdi elbet herkes kendi 

bilgi bankasını kuruyor ve bankadan faydalanıyor. AA 2003-2004 yılına kadar bir ideolojinin borazanlığını 

yaptı. Dolayısıyla bizde itibar etmediğimiz bir pozisyonda durduk. Haber ağı gelişti ve dünyanın 

her yerindeki gerek Müslüman gerek Türk haberin olduğu yerlere ulaştı. Şimdi AA’ya aboneyiz Türk 

dünyasını da öyle izliyoruz. Teşekkür ederim. 

Gökçen OĞAN 

TRT Avaz (Türkiye) 

İsmet YÜKSEL’e sormak istiyorum. Sadece Rus ve Batı medyasında 

değil, Türk medyasında hatta genel olarak Türk dünyası 

medyasında son dönemde Rusya’nın Kırım’ı işgal ve sonrasında 

ilhakını normal görmeye eğilimli bir yaklaşım hakim olmaya 

başladı diyebiliriz. Siz bu süreci tersine çevirmek için nasıl bir 

yöntem öneriyorsunuz? Daha da önemlisi Türk Dili Konuşan Ülkeler 

ve Topluluklar Medya Forumu katılımcılarına bu anlamda nasıl bir rol ve görev biçiyorsunuz? 

Teşekkür ederim. 

YÜKSEL 

Elbette ki Türk dünyasının lokomotifi Türkiye yani bu kesin ve bunu kabul etmemiz lâzım. Azerbaycan 

da Türkiye ile eşit seviyeye yavaş yavaş geliyor bunu umutla görüyoruz. Türkiye basınında bunu 

bir konuşmamızda izah ettim özellikle TRT Avaz’a çok teşekkür ederiz. Kırım’daki olayları başından


I. OTURUM 

/ 

33 

sonuna kadar, hatta şu an da devamlı takip etmekte ve vermektedir. Yalnız diğer ulusal kanallar, 

ulusal televizyonlar Kırım’daki olayları normalmiş gibi görüyorlar. Bunun çözümü nedir? Bence daha 

fazla kamuoyu baskısı, insanları biraz daha bilinçlendirmek gerekiyor. Sivil toplum kuruluşlarına daha 

fazla görev düşüyor, insanların duyarlı olmaları, medyayı, basını biraz daha yönlendirmeleri gerekiyor. 

Çünkü halk buna ilgisizse medya da ilgisiz kalıyor. Halkı biraz daha bilinçlendirmek gerekiyor. 

Türkiye’de, Kırım Tatar kökenli nüfusun 5 milyon civarında olduğu tahmininde bulunuyoruz. Ama 

maalesef onlar ne kadar duyarlı? Türkiye’deki insanların çoğu Kırım’ın haritadaki yerini dahi gösteremeyecektir. 

Konuştuğumuz zaman, Kırım’ı, Orta Asya’da ya da Çin sınırına yakın bir yerlerde tahmin 

ediyorlar. Yani medyayı oluşturan da zaten insanlardır, kamuoyudur. 

Buradaki Forum katılımcılarına düşen görev herkesin kendi medyasında Kırım’ı biraz daha ön plana, 

gündeme çıkartması olacaktır. Tabii ki ateş düştüğü yeri yakar. Elbetti ki Azerbaycan’daki, Karabağ’daki 

soruna biz ne kadar üzülüyoruz? Onlar kadar belki takip edemeyiz. Belki hepimizin kabahati 

olabilir ama Türk dünyası medyasının gelişebilmesi için ortak bir yapı oluşturulması gerekiyor. Tüm 

haberlerin buluşabileceği bir havuz olması ve tüm medya bundan faydalanması gerekiyor. Bu artık 

Rusça, Türkçe, İngilizce mi olur önemli olan haber alma özgürlüğü. Nasıl haber alacaksak o şekilde 

bir havuz oluşturulmalı. 

Elcin MİRZABAYLI 

Halk Cephesi Gazetesi (Azerbaycan) 

Teşekkür ederim. İsmet Yüksel Bey’in konusuyla ilgili bir şeyler 

söyleyeceğim. Ukrayna’nın toprak bütünlüğüne garantör olan 

devlet yalnızca Rusya değil, öyle olduğunu söylediniz, İngiltere 

ve Amerika Birleşik Devletleri de var. Ve Kırım’ın işgali konusunda 

eğer Rusya işgalciyse Büyük Britanya yani İngiltere ve 

Amerika da korkak ve sonuna kadar Ukrayna’nın toprak bütünlüğünü 

koruyamayacak devletlerdir. Bir konuyu doğru değerlendirmek önemlidir. Bugün ortaya çıkan 

durum, problemin kökünde daha önce yaşanan olaylar vardır. Karabağ’ın işgaline dayanır. Kırım’ın 

işgali Karabağ’ın işgalinden başlıyor. Kırım’ın işgali, ABD’nin BM Güvenlik Konseyi kararı olmadan 

Irak’a müdahalesiyle başlar. Sorunun kökeninde bunlar vardır. Bugünün dünyasında, adaletten, hukuktan 

çok zor kullanma hâkimdir. Azerbaycan, Kırım’ın işgal edildiğini resmen kabul etmiştir. Hepimiz 

Ukrayna’nın toprak bütünlüğünü tanıyoruz. Ama Batı’nın, AB’nin yaklaşımı nasıl? Kırım’ın işgali 

üzerine Rusya’ya ekonomik ve diplomatik baskı uygulanmaktadır. Azerbaycan toprakları yirmi yılı 

aşkın işgal altındadır. Bugüne kadar BM’nin kararlarına karşın Ermenistan’a hiçbir baskı uygulanmadı, 

hiçbir konuda. Kırım’da görülenler, Ukrayna’da yaşananlar bugüne kadar izlenen siyasetin bir 

sonucudur, sebebi değil. Neden, hukukun ayaklar altına alınmasıdır. Teşekkürler. 

Yrd. Doç. Dr. Ersan SARIKAHYA 

Trakya Üniversitesi (Türkiye) 

İlk olarak söz verdiğiniz için sizlere teşekkür ediyorum. Dördüncüsü 

düzenlenen medya Forumunda bizim de topluluk olarak 

bayrağımız, devletimiz olmadığı için söz hakkı almak istedim. 

Bugün Kerküklü biri olarak buradan seslenmek istiyorum, Irak’ta 

üç milyonu aşkın Türkmen yaşıyor. Bugüne kadar hep lanse 

edildiği gibi öğleden sonraki oturumda da Şii-Sünni mezhepsel 

çatışması içinde Irak medyası örneği konuşulacak. Şunu vurgulamak istiyorum; buraya gelmeden 

önce cep telefonuma iki fotoğraf geldi, herkesle paylaşmak isterim. Telafer’deki Türkmen kızlarımızın 

pikap arkasına bindirilerek 200 dolardan satışa çıkarıldığını paylaşmak istiyorum, duygulanarak 

anlatıyorum. Bu sorun sadece anavatan veya yavru vatan Kıbrıs’ın sorunu değildir. Ben Şedid, IŞİD 

demiyorum, Şediddir çünkü. Mensubu değilim ancak onların da inançlı olduğuna inanmıyorum. Kim 

“la ilahe illallah” kelimesini zikrediyorsa mezhebi ne olursa olsun Müslüman’dır. Bunun kellesini ya 

da namusunu satmaya kimsenin hakkı yoktur. Bugün sadece Türk medyasını suçlamıyorum, burada 

bulunan arkadaşlarımın birçoğu ile dördüncü kez bir araya geliyoruz. Her geldiğimde de kendi


toplumum, kendi toplumum demek doğru değil bizim toplumumuzun bir parçası olan Türkmenlerle 

ilgili bir sıkıntı anlatıyorum. Geçen sefer de ayrı bir sıkıntı anlatmıştım, bu sefer ki çok ağır. Benim 

namusum sizin namusunuzdur. Sizin namusunuz benim namusumdur. Bugün Telafer’de, Tuzhurmatu 

ya da Karatepe’de yaşanan olaylar, 60 günü aşkın bir süre kuşatmada kaldı, Türk dünyasından, 

Azerbaycan hariç beni ya da bizimkileri arayan olmadı. Bilhassa Azeri dostlarıma önünüzde teşekkür 

etmek isterim, her gün aradılar. 

Dün değil evvelsi gün 20 tane gencimizi infaz ettiler Karatepe bölgesinde. Başta Zakir hocamla 

şunu paylaşmak istiyorum. Bilhassa hocam da, çünkü iletişim alanında bu konuda hem akademik 

çalışmaları var hem de sorumlu olan kişilerdir. Kerküklüyüm dediğimde Türkiye’de bana Kelkitli misin 

diyorlar, bunu gençler söylüyor. Gençleri kim yönlendirir, iletişimciler yönlendirir. Benim temennim şudur; 

Türkmenlerin yüzde 90’ını abartısız söylüyorum okudu. O yüzden silah kaldıramadık, taşıyamadık. 

Anamız yemedi, içmedi okula gönderdi. Hiç okumayan varsa aramızda üniversite mezunudur. 

Onlardan birini akademisyenlerini çağırarak iletişim fakültelerinde bilhassa keza Kıbrıs’ta, KKTC’de 

hem Türk dünyasına hem de Türkiye’de diğer ülkelere yön verecek insanlar her zaman iletişimci olmuştur. 

Bu konuda eksik kalmışız. Buradan sizden bir istirhamım var, kurucu olduğum televizyonlardan 

Türkmeneli’de şunu yapabildik en azından kendi derdimizi ekarte ederek Suriye Türkmenleriyle 

ilgili haftalık bir tane program yapıyoruz. Bu bir vefa borcu olarak bunu görüyoruz ve bunu yaptık. 

Bunu kimse zorladı mı bize? Sadece biz aynı soyun vatandaşıyız. Kerkük’ten gelen bir hemşerim 

daha var, Qays JUMAH, Sınır Tanımayan Yazarlar Örgütü Başkanı. Azerbaycanlı kardeşlerimiz yan 

yana geldi bana diyor ki bunlar benim gibi konuşuyor. Elbette benim gibi konuşur, ama birbirimizi 

iyi tanımıyoruz. Yani hep Türkiye medyasını suçlayarak bir yere varmıyoruz, varamayız. Biz ilk başta 

kendi aramızdaki sorunları çözebilirsek en azından haftada bir Kerkük ile ilgili haber yayımlanırsa 

sizden başka bir şey istemiyorum.


I. OTURUM 

/ 

35

36 / İKİNCİ GÜN II. OTURUM 

II. OTURUM 


ÜLKELER VE TOPLULUKLARIN 

GÜNCEL SORUNLARININ 

ÇÖZÜMÜNDE MEDYANIN 

KATKISI


II. OTURUM 

/ 

37 

II. OTURUM 

Türk Dili Konuşan Ülkeler ve Toplulukların 

Güncel Sorunlarının Çözümünde Medyanın Katkısı 

Moderatör 

: Aflatun AMASHOV 

Matbuat Şurası Başkanı-Azerbaycan 

Konuşmacılar : Akay CEMAL 

Kıbrıs Gazetesi-KKTC 

Aynura TEMİRBEKOVA 

Kültür, Turizm ve Enformasyon Bakan Yardımcısı-Kırgızistan 

Ersan SARIKAHYA 

Trakya Üniversitesi Öğretim Üyesi-Türkiye 

Aidos KYDYRMA 

Kazcontent-Kazakistan


Aflatun AMASHOV 

Moderatör 

Sayın katılımcılar, hepinizi selamlıyoruz. Bugün dördüncü Türk 

Dili Konuşan Ülkeler ve Topluluklar Medya Forumu’na iştirak 

ediyoruz. Platformumuz beş yıldır faaliyetlerini sürdürmektedir, 

kurumsallaşmış durumdayız. Bu hayata geçirdiğimiz en önemli 

projedir. Elbette bu sonucun elde edilmesi nedeniyle Başbakan 

Yardımcısı Sayın Bülent ARINÇ’a minnettarız, Genel Müdür Murat 

KARAKAYA’ya, aynı zamanda Prof. Dr. Ata ATUN’a. Hepsine teşekkür ediyoruz. 

Aziz dostlar, iyi fikrin müellifleri çok olduğu gibi ona katılarak iş birliği yapanlar da çoktur. Sayın ATUN 

ve diğer arkadaşlar da burada ifade etti. Türk dilli halkları birleştirmek için platformun kurulması önemliydi. 

Sovyet dönemi artık geride kaldı. Türk devletleri özgürlüklerine kavuşarak egemenliklerini ilan 

etti. Rusya’nın terkibinde olan Türk halkları kendilerini tanımaya başladı. Bu dönemde böyle bir birliği 

oluşturmak çok isabetli oldu. Birliğe olan taleplerden doğmuştur. Çok iyi hatırlıyorum, Türkiye’nin 

Bakü Büyükelçiliği Basın Müşaviri Sayın Bülent UĞUR’la bu konuları 2006 yılında konuştuk. Türk ve 

Azeri gazetecilerin katılımıyla 2007 yılında ilk kez medya konferansı düzenledik. Aynı organizasyonu 

2008’de de yaptık. Buluşmalarımızda Türk halklarını kapsayacak birliğe olan ihtiyaç dile getirilmişti. 

Bunu başardık. Artık güçlendirilmesi konusunda var gücümüzle çalışmalı, yeni projeler üretmeliyiz. 

Bazı konularda yapacağım değerlendirmelere dostlarım alınmasın, doğrusunu isterseniz Türk dili 

konuşan gazetecileri bir araya getirmeye çalışan çok sayıda kurum var. Bunlar gazetecileri veya 

kuruluşları birleştirmeye uğraşmaktadır. Ancak bunlar arasında en güçlüsünün kurduğumuz Platform 

olduğunu düşünüyorum. Buna hep birlikte sahip çıkmalı, güçlendirmeli, imkânlarını geliştirmeliyiz. 

Uluslar arası Sorunların Çözümüne Medyanın Katkısı: 

Barış Gazeteciliği 

Akay CEMAL 

Değerli meslektaşlar ve konuklar. KKTC’nin 31. kuruluş yıl dönümünde 

böyle bir etkinliğin yer alması gerçekten hem Türk devletleri 

ve toplulukları arasındaki dayanışmanın, hem de bundan 

sonra gerçekleştirilecek olan birtakım projelerin, buna ilişkin fikir 

ve düşüncelerin ortaya atılması son derece önem ve anlam taşımaktadır. Barış gazeteciliği konusunda 

sondan başlamak isterim ama uzun uzadıya değinmek de gerekmiyor. Şimdi birbirimize olan ihtiyacımız, 

dayanışmamız her zamankinden önemlidir. Bu tür forumlar mutlak surette ses getirdiği gibi, bazı 

ülkelerin de yakından takibi elbette engellenemez. Tüm bunları dikkate aldığımızda bizler yolumuza 

devam etmek, tüm engelleri aşarak birlik ve beraberlik halinde dayanışmamızı pekiştirmek durumundayız. 

O bakımdan, şimdi örnek verecek olursak; Azerbaycan’ın Dağlık Karabağ sorunu acaba Türk 

devletlerinin yayın organlarında yüzde kaç oranında yer almaktadır? Urumçi’de Türklere yönelik saldırılarda 

ölenlerin sayısı 99 ise bu medyaya yansımaz kesinlikle. Oradaki rejim bunu engeller ama dokuz 

Çinli madenci kazada ölmüşse haber olur. Yani böylesi haksızlıklarla karşı karşıya bulunmaktayız. 

Kırım Türklerinin sorunları aynı şekilde, karşı karşıya bulunduğu durum medyaya ne şekilde yansır ya 

da yansır mı? Bu bakımdan diyorum ki gerçekten Türk dünyası devlet ve topluluklarının düzenlediği 

bu forum birtakım mesajlar verecektir. Biz kendi soydaşlarımızın sorunlarını daha fazla kamuoyuna 

aktarmanın yollarını, çarelerini bulmak zorundayız. Şimdi uluslararası medya patronlarının belirli ülkelerde 

verdikleri haberler bellidir. Kendi çıkarlarına göre haber yapılmakta ve servis edilmektedir. 

Kamuoyu bu şekilde ona göre yönlendirilmektedir. Bunu Irak’ ta, Suriye’ de, birçok yerde gördük 

ve görüyoruz. Onun için bunların önüne geçebilmek ve daha realist ve gerçekten Türk cumhuriyetlerinde 

ve topluluklarında olup biteni dünyaya yansıtabilmek için neler yapılmalıdır bunun üzerinde 

durmak gerekir. Mesela geçen gün, dün sanıyorum G-20 zirvesine katılan Türkiye Başbakanı Ahmet 

DAVUTOĞLU, Amerika Birleşik Devletleri Başkanı OBAMA ile yaptığı görüşmede; Myanmar’daki 

Müslümanların durumunu gündeme getirmişti. Son derece önemli çünkü orada Müslüman ırka karşı 

bir katliam yapılmaktadır. Maalesef dünyada ses getirmemektedir. Sayın Başbakan, OBAMA’ya bu


II. OTURUM 

/ 

39 

ülkeyi ziyaret ettiğini belirterek oradaki Müslümanların durumuna değindiği için olay dünya kamuoyuna 

yansıtılmıştır. Bundan dolayı teşekkür etti ve böyle bir süper gücün oradaki sorunlarla daha 

yakından ilgilenmesi gerektiği mesajını verdi. 

Keşke karşı karşıya bulunduğumuz tüm sorunlar büyük devletlerin yetkilileri tarafından zaman zaman 

dile getirilmiş olabilse. Kıbrıs’ta maalesef yıllar boyu bunları yaşadık, gördük. Bosna’da aynı şekilde 

devamlı surette Türkiye’nin tetiklemesi sonucu bir müdahale olabildi ve o katliamlar bir yerde durdu 

ama kolay değildi tabii ki. Arakan’da olup bitenlerin en azından bundan böyle gerçekçi bir şekilde 

medyada yansıtılmasının önemi OBAMA’nın bu ziyaretinden sonra çok daha fazla anlaşılacaktır. 

Ama genele bakılacak olursa, tecrübelerimizden kaynaklanan bir zihniyetle yıllar boyu Kıbrıs’ta Türk 

varlığını ayakta tutabilecek basın organlarının adını “mücadele basını” olarak koyduk. Çünkü İngiliz 

sömürgesinden sonra “Böl ve Yönet Politikası” ile ortak Cumhuriyet kuruldu. Türklerle Rumların ortaklığından 

ortak bir cumhuriyet çıktı ama hedef bambaşka, amaç bambaşka. Buranın Helen adası 

olduğunu dünyaya kanıtlamak ve Yunanistan ile birleşmek, yani onların deyimiyle “ENOSİS”i gerçekleştirmek. 

Bugüne kadar sorunun çözülmemesinin başta gelen nedeni işte bu zihniyetin maalesef 

hâlâ devam etmesidir. Ve Ada’nın bu hâle gelmesinde tabii ki bu politika çok büyük rol oynamıştır. 

Ortak Cumhuriyet iki buçuk yıl kadar yaşamış ondan sonra Kıbrıslı Türkler silah zoruyla ortak devletten 

atılarak kendi başlarının çaresine bakmak zorunda kalmışlardır. 

Peki, 21 Aralık 1963’te silahlarla her taraf saldırılara uğramış ve Kıbrıs’ta kantonlardan oluşan bir 

ada görünümü ortaya çıkmıştır, küçük kantonlar. Türkler daha güvenli yerlere göç etmek zorunda 

kalmışlardır. Tabii ki o günlerde Kıbrıs Türk halkının özgürlük mücadelesinde Dr. Fazıl KÜÇÜK ve aynı 

zamanda Kurucu Cumhurbaşkanı merhum Rauf DENKTAŞ’la çok yakın ilişkilerim oldu. Birlikte Dr. 

KÜÇÜK ile aynı gazetede, onun sahibi bulunduğu “Halkın Sesi” gazetesinde uzun yıllar çalıştım. Yazı 

işleri müdürlüğü, genel yayın yönetmenliği yaptığım için yakından biliyorum, inanın öğrencilerimiz geceleyin 

nöbette, gündüz de okuldaydı. Bugünlere kolay gelmiş değiliz. Sadece belli başlı iki gazete 

vardı; “Halkın Sesi” ve “Bozkurt”. Halka, mücahide moral veren, bu davaya, evvela Türkiye’ye sonra 

da dış dünyaya yansıtan yazılar yazıyordu. Ve bu halkı, mücahidi dimdik ayakta tutabilmenin başlıca 

yolları, yöntemleri de bunlardı. Yıllar boyu bu böyle devam etti, 11 yıl ve tabii ki Türkiye’nin garantörlük 

hakkını kullanarak Ada’ya yaptığı müdahale sonucu, aradan kırk yıl geçmiştir, bugünlere ulaşabildik. 

Ama Barış Harekâtı dönemi Başbakanı merhum Bülent Ecevit demişti ki: “Siz direnmeseydiniz biz 

gelemezdik.” O da doğru, aynı durum Girit’te de yaşanmıştı. Bir gecede Girit’te yaşayan Türk topluluğu 

gözden çıkarılmış, etkisiz duruma getirilmiş ve ertesi gün Girit bir Yunan adası hâline gelmişti. Aynı 

durum burada gerçekleştirilecekti, bunu birkaç kez denediler ama sanırım Kıbrıs Türk’ünün mayası 

sağlamdır. Allah şaşırttı mı diyelim yoksa bizim direncimizden ötürü mü başaramadılar? 

Tabii ki kabul etmek gerekir ki Türkiye’nin maddi ve manevi desteği bu konularda bize büyük mesafe 

kat ettirdi. Örneğin o zor günlerde Kızılay’ın yardımları bu halkı ayakta tutabildi. Bu günleri unutmuş 

değiliz ve gelinen noktada onun için diyorum ki mutlak surette birlik ve beraberliğimizi koruyarak, 

dayanışma hâlinde neler başarabileceğimizi dikkate alarak bir yol haritası çizmenin zamanı geldi, 

hatta geçmiştir. Burada son derece deneyimli isimler, yetkililer var, herhalde o konular üzerinde de 

duracaklardır. Ama dediğim gibi küçülen dünyamızda haber ajanslarının öteden beri oluşturdukları, 

tezgâhladıkları haberler maalesef yanlı haberler olmaya, çıkar üzerine kurulmaya devam etmektedir. 

Bir bakıyorsunuz, aniden BBC’den veya diğer kaynaklardan bir haber ulaşmış elinize ama böyle 

derinliğine incelediğinizde bir koku geliyor. Demek ki emperyalist çıkarlar dikkate alınarak servis edilmiştir 

o haber. Bunları çok yaşadık, özellikle Kıbrıs mücadelesi sürerken ilk fırsatta kendi radyomuzu, 

televizyon değil daha 1963, kendi radyomuzu kurup da halka sağlıklı bilgi ulaştırmak için arabalardan 

aküler sökülerek radyo istasyonu hâline getirildi. Yani o zor günleri anlatmak günler ister, haftalar 

ister. Bu bakımdan özgürlüğe kavuşmak, devlet sahibi olmak hiç de kolay değildir. 

Bunları aştıktan sonra geldiğimiz noktada barış gazeteciliği için mücadele etmeyecek miyiz? Elbette 

edeceğiz. Onu diyorum ama bazı ülkelerde, az önce örnek gösterdim Myanmar’ı, Karabağ olayını, 

bunun yanında Türkmenlerin sorunları, Doğu Türkistan’da yaşananlar, Kırım’da olup bitenler, bunlar 

hakikaten dünya kamuoyuna günü gününe, bıraktık onu haftada, ayda bir gerçek yanlarıyla yansıtılabiliyor 

mu? Hayır. Onun için bizlere burada çok büyük görev düşmektedir. Az önce ifade ettim o 

yokluklar içinde Kıbrıs Türk’ü olarak sokaklardan arabalardan aküleri toplayarak, mühendislerimizi 

çağırarak bir radyo istasyonu kurduk ve halkımız nihayet dedi ki; “Oh, Rumların propagandasından


usandık.” Çünkü tek yanlı ve moral bozucu haberler veriyorlardı. O bakımdan kendi haber ajanslarımıza, 

radyo ve televizyonlarımıza sahip olmaktan başka çıkar yol göremiyorum. 

Konuşmamı daha fazla uzatmak istemem ama basın özgürlüğü konusunda da söylemek istediklerim 

elbette var. Evvela özlem, uzlaşı barış gazeteciliğinin temelini oluşturmaktadır. Mesela geçen gün 

Dipkarpaz’da, Kıbrıs’ta ünlü tarihî bir eser var “Apostolos Andreas Manastırı”, Rumların gittiği gibi buraya 

Türkler de yabancılar da gider. Tarihî ve kültürel bir mirastır, saygımız var ve bunun yeniden yıllar 

sonra elden geçirilmesi, onarılması için Türk ve Rumlar arasında bir komite oluşturuldu. Vakıflar İdaresi 

önemli miktarda katkı yaptı; iki buçuk milyon avro mu öyle bir şey katkıda bulundu. Türk ve Rum 

gazeteciler davet edildi. Böyle olmasına rağmen tabii ki Başpiskopos “Makarios”, “Hrisostomos” 

pardon, uzun süre bu manastırın tamiri cihetine gidilmemesi yönünde ayak diretti. Nedeni, sırf orayı 

ziyaret eden yabancılar görsünler ki; işte Kıbrıslı Türkler, Rumlardan kalma tarihî eserlere önem vermezler 

ve kendi haline terk ederler, sonunda böyle ortadan kalkar. Ama ısrar ettik, birtakım baskılar 

yaratıldı ve Rum Başpiskoposu da evet demek zorunda kaldı. Çünkü bu, ister Türk ister Rum olsun 

bu Ada’da bulunan tarihî, kültürel bir mirastır. Bu, dünyada gayet iyi bilinmektedir. Demek istediğim 

dinî, tarihî ve kültürel mirasların barış gazeteciliğinde ayrı bir önemi vardır. Bu birtakım anlaşmazlıkları 

ortadan kaldırabilmekte araç olarak kullanılabilir. 

Barış Harekâtı’ndan sonra, 1974’ten sonra, yine o günlerde gazeteciler cemiyeti başkanıydım. Rum 

gazetecilerle, onların cemiyeti ile bir araya geldik ve dedik ki; “Basında kin, intikam, düşmanlık gibi 

yayınların ortadan kaldırılması hâlinde iki halk birbirini daha iyi anlayabilecek. Siz devamlı surette 

medyada herhangi bir millet, topluluk aleyhine kin tohumları ekerseniz, bunun barışa olan hizmetini 

nasıl sorabilirsiniz?” Bir komite oluşturduk aramızda. Türk-Rum Basın Komitesi ve ilgili gazeteleri her 

gün takip edecek ve uyarılarda bulunacaklardı. Toplumu Türk düşmanlığı veya bizim gazetelerimizde 

Rum düşmanlığı oluşturabilecek yayınlar konusunda ilgilileri uyaracaklardı. Bir hafta on gün yaşayabildi 

böyle bir oluşum. Yine bizlere veryansın eleştiri, düşmanlık ve kin tohumlarını yayma, yeşertme 

ve ondan sonra Birleşmiş Milletler iki toplum arasında güven yaratıcı önlemleri nasıl başarabiliriz ve 

güvenliği iki toplum arasında nasıl arttırabiliriz diye birtakım hayali projeler üzerinde durmaktadır. Evvela 

hangi toplum ve medyası öteki toplum üzerine intikam duygularıyla gidiyorsa onların BM Genel 

Sekreteri tarafından kamuoyuna açıklanması gerekir. Maalesef bu yönde ölçü farklıdır ve her zaman 

haksızlığa uğrayan taraf da bizler olarak sesimizi duyurabilmek için her türlü yönteme başvurmak 

zorunda kalıyoruz. 

Konuşmamın başında da söylediğim gibi uzun süreli bir mücadele sonucu anavatan Türkiye’nin 

destek ve katkılarıyla ve antlaşmalardan kaynaklanan haklarınız sonucu müdahale ederek bugünlere 

gelebildik. Ama daha burada tek bir Türk askeri dahi yokken, 1950’li yıllarda dahi İngiliz sömürge 

idaresinden çeke çeke büyük bir mücadele sonucu vakıf mallarını aldık. Bugün Lefkoşa’da Atatürk 

Meydanı’nda bulunan Evkaf Dairesi’ndeki İngiliz bayrağını indirerek yerine Türk bayrağı çektik. Sene 

1956 yani ilk mevzii elde etmiş olduk. O bakımdan bunlardan ders alınması gerektiğini vurgular, beni 

sabırla dinlediğiniz için hepinize teşekkür ederim. 

Sürdürülebilir Barışın Sağlanmasında 

Medya Etiğinin Önemi… 

Aynura TEMİRBEKOVA 

İyi günler değerli meslektaşlarım. İzninizle, Kırgız heyeti ve Kültür 

Bakanlığı adına, bu harika Forumun organizatörlerine teşekkür 

etmek istiyorum. Eflatun Bey haklı, çünkü birliğimizin sunmuş 

olduğu imkânlardan tam olarak faydalanabilmemiz için Medya 

Platformumuza yeni bir ivmenin kazandırılması gerekiyor. Bu vesileyle, bir kez daha çalışmalarımızı 

kolaylaştıran ve yardımcı olan herkese, buradaki ekibe teşekkür etmek istiyorum. Ve tabii ki, bizim 

dün tanık olduğumuz, bağımsızlıklarının 31. yıl dönümü kutlayan KKTC’yi tebrik etmek istiyorum. Bu 

kutlama da bugüne renk kattı. Türkçe konuşan halkların ruhunu hissedebildik. Bizim etkinliklerimiz 

de aynı şekilde gerçekleşmekte olup, bu tür etkinlikler, böyle birlik çağrıları yapan şiirler eşliğinde 

geçmektedir.


II. OTURUM 

/ 

41 

İzinizle konuşmama başlamak istiyorum. Etnik, mezhepsel ve toplumsal çatışmaların olduğu bir ortamda 

zor zamanlar geçiriyoruz. Maalesef şu anda Formumuzun gerçekleştiği bu güzel Ada da 

geçmişte zor zamanlara tanıklık etmişti. Son yıllarda benim ana vatanım Kırgızistan’da zor zamanlar 

yaşadı. 

Tarih, bize ülkelerin barış ortamlarını muhafaza etmeleri için refahın temel şart olduğunu öğretti. Her 

zaman olduğu gibi bugün de aynı şeyler geçerli. Ne değişti? Modern çağ, insanlığa önceki çağda 

yaşayan kişilerin bilmediği yeni iletişim teknolojileri sunmuştur. Kitle iletişim araçları ülkeleri istikrarsızlaştırmada 

güçlü bir silah olabilir. Bununla beraber istikrarsızlaştırmanın gerek iç gerekse dış güçler 

tarafından tetiklenmesi, hem toplumda istikrarın sağlanması için önemli bir araç olmasını, hem de 

birikmiş çelişkilerin barışçıl ve anayasal bir yoldan çözülmesini sağlar. 

Son on yılda medya ve gazetecilerin rolü artmaya devam ediyor. Onlar kamuoyunu etkileme vazifesi 

taşıdıkları için söz ve durumlara ilişkin yorumları bakımından özellikle sorumlu olmalıdırlar. 

Kırgızistan, açık ya da kapalı hiçbir şekilde sansürün uygulanmamasından dolayı haklı olarak gurur 

duymaktadır. Medya mevzuatımız oldukça liberal. Örneğin, Anayasa’da iftiraya ilişkin cezai sorumluluğun 

bulunmadığı yazıyor. Yetkililer, bu hukuk kuralının uygulanmaya konulmasının nedenini, siyasi 

yönetimin baskıları sonucu gazetecileri zor durumda bırakacak cezai kovuşturma olasılığının ortadan 

kaldırması amacıyla alındığını açıklıyor. Tabii ki, Kırgızistan Cumhuriyeti’nde de toplumsal çıkarları 

korumak için belirli sınırlamalar getirilmiştir. Etnik çatışmalara, terör eylemlerine ve anayasal düzeni 

zorla devirmeye yönelik çağrılar, ceza kovuşturmasını öngörmüştür. 

Bununla birlikte, baskıcı önlemler istenen sonuçları getirmemiştir. Bu tür yayınları takip etmek oldukça 

güç, Kırgızistan’da 1500 kayıtlı medya kuruluşu bulunmaktadır. Bazıları okurlarının artması 

amacıyla ayrıca reklam gelirleri sonucunda zaman zaman asparagas haber yayımlanmaktadır. Bu tür 

bilgiler; siyasi, sosyal ve etnik açıdan devlet istikrarına ciddi zarar verebilmektedir. 

Bugün için en önemli ve bizi tedirgin eden konular; sınırlarımızda meydana gelen çatışmalardır. Maalesef, 

komşu ülkelerimiz ile 700 km’den daha uzun sınırımız mevcut. Ne yazık ki, şimdiye kadar 

sınırlar tam olarak belirlenmemiş, bazı yerlerde mahalle ya da apartman bahçesinden geçmektedir. 

Komşu ülke insanları arasında sınır çatışmaları meydana gelmekte ve bazı durumlarda iki taraf da 

kısmen haklı olabilmektedir. 

Şu anda bakanlığımız kitle iletişim araçlarını kullanarak bu sürecin doğru şekilde yönlendirilmesine 

katkıda bulunmak için çalışma başlatmıştır. Özellikle, Tacikistan ve Kırgızistan Kültür ve Enformasyon 

Bakanlıkları arasında medya mensuplarının katılacağı bir forum düzenlenmesi için isteğimizi bildirdik. 

Çatışmalar ve sınırlarla ilgili tartışmaların en çok meydana geldiği köylerde, Kırgız ve Tacik gazeteci 

grupları arasında temas kurmayı düşündük. Bununla beraber gazeteciler, yerli halk, sınır hizmetleri ve 

yerel yönetimlerin gazetecilerinin çalışmalarını nasıl değerlendirdikleri araştırmasını planladık. Bizim 

taraf konuyla ilgili hazırlıklarını yaptı, uluslararası örgütlerle temas kurduk ve Tacikistan yetkililerinden 

resmî cevap bekliyoruz. 

Medyaya mesleki etik şartlarına uyma çağrısı yapıyoruz. Fakat devlet medyaya zorla bir şey yaptıramaz 

ve yasalara göre yayın politikalarına müdahale edemez. Bunu doğru buluyorum. Bu durumda, 

medyanın bu sorunlarını sadece kurumsal yolla çözmesi gerekmektedir. Kırgızistan’da gazeteciler 

için etik kurallar imzalandı, ne yazık ki bugün tam olarak hayata geçirilmemiştir. 

Sonuç olarak, biz gazetecilerin kendi kurallarını geliştirmeye hazır oldukları bir ortama ulaşmış bulunuyoruz. 

Çünkü gazeteciliğin ifade özgürlüğü sorumluluğunu almaması, bugün gazeteciliğin kendi 

kendini yitirdiği anlamına gelmiştir. Bakanlığımız devlet adına yetkilendirilmiş olup, enformasyon 

sektöründe bazı yeni kuralların herkes tarafından geliştirebileceği çalışma ortamlarının oluşturulması 

görevini üstlenmesi gerekmektedir. Bir kez daha söylemek istiyorum; bizler gazetecilik etiğine ilişkin 

konularda baskıcı tedbirler değil, diyaloğun sürdürülmesi görevini hedefledik. 

Kırgızistan’da artık gazetecilik alanında çatışma ve anlaşmazlık gibi durumların çözümü ile ilgilenen 

bir kamu kültürü var. Yakın gelecekteki amacımız çözüm bulunamayan sorunların yeniden gözden 

geçirilmesi, neler yapılabileceği konusunda aktif rol üstlenmektir. Çabamız sadece sorun ve çatışma


üzerine değil, güzel olaylar hakkında da haber vermek üzerine yoğunlaşmak. Bir önceki konuşmacı 

ile bu noktada aynı görüşte olduğumuzu söylemek istiyorum. 

Kırgızistan’da düzenlenen “Dünya Göçebe Oyunları”nın Türk halklarının uluslararası düzeyde gerçekleştirdiği 

bir organizasyon olduğuna inanıyorum. “Göçebe Olimpiyatları” gibi düşünebilirsiniz. 

Belki de burada bulunan ülkelerin hepsi bu organizasyona katılamadı. Tüm meslektaşlarımızı ve 

medya temsilcilerini “Dünya Göçebe Oyunları’nda” ağırlayamadığımız için çok üzgünüm. Böylesi güzel 

olayların geniş şekilde anlatılması için karşılıklı anlayış geliştirmeliyiz. Ortak köklerimizi aramamız 

ve ortak vizyonumuzu geliştirmemizin şart olduğunu düşünüyorum. 

Ayrıca, gazetecilerin etik ilkelerinin ciddi şekilde sınanacağı parlamento seçimlerinin gelecek yıl yapılması 

nedeniyle gündeme sık sık gelmektedir. Çünkü siyasi mücadelenin şiddetlenmesi kaçınılmazdır. 

Yayın organlarının okuyucularını objektif bir şekilde bilgilendirmesini, herhangi bir siyasi partinin 

çıkarından daha üstün görme anlayışını kazandırması çok önemlidir. 

Değerli meslektaşlarım, kabul edilmiş uluslararası gazetecilik kurallarının tümünü burada belirtmeyi 

bir kenara bırakarak şunları vurgulamak istiyorum. Bana göre her yayın gerçekleri aramak üzerine 

kurulmalıdır şüphesiz. Yazarın görüşü kendi isteklerine veya tercihlerine değil, gerçeklere dayanmalıdır. 

Kırgızistan, çatışmaların ne olduğunu çok iyi biliyor. 2010 yılının Haziran ayında çok kan döküldü. 

İki halkın çatıştığı yerde gerçekleri aramak mümkün olmuyor. Bu nedenle; bizler, medyanın negatif 

rol oynayabileceğinin farkındayız. Bu nedenle, Kırgızistan’da sürdürülebilir barışın korunmasında gazetecilik 

etiği önemli rol oynuyor. Bunlar boş laflar değildir, bu istikrara ya da çok büyük sorunların 

ortaya çıkmasına neden olan sorumluluklar anlamına geliyor. 

Ülkelerimize ve tüm halklarımıza barış ve refah diliyorum. Çünkü iki defa sarsıntı geçirdik ve inanın 

bunlar iyi şeylere vesile olmuyor. Ülkeyi geriye götürüyor. Bu nedenle, burada ele alınan bütün sorunlara 

çözüm bulunmalıdır. Çabalarından dolayı medya forum düzenleyicilerine teşekkür ediyorum. 

Hepinize çok teşekkür ederim. 

Etnik ve Mezhepsel Çatışmaların Çözümünde 

Medyaya Düşen Sorumluluk: Irak Örneği… 


İzin verirseniz kürsüden sunum yapmak istiyorum. Şunu fark ettim, 

ne yazık ki Şii ve Sünni kavramlarını birçok kişi iyi bilmiyor. 

Açıkçası bilgi kirliliği ya da eksikliği var. Irak’taki Sünni ve Şii 

örneğinden hareketle genel anlamda bir tanım yapmak istiyorum. 

Şiiler kimdir? Sünniler kimdir? Din tarihçisi olarak algılanmasın yorumum, tarihçiler beni mazur 

görsün. Ancak bir derleme sonunda bilgi vermeye çalışıyorum. 

Sünniler, malûmunuz dört mezhep, Abbasi döneminde gündeme gelen, kendilerini Şii gruptan ayırabilmek 

için ortaya çıkan ve ilerleyen dönemde dört mezhebe ayrılan bir gruptur, İslami taifedir. 

Şiiler ise (Şiianın anlamı cemaattir, Ali’nin cemaati demektir) Hz. Ali’nin ilk halife olması gerektiği teorisini 

savunan cemaattir. Peygamberimizin ve Hz. Ali’den sonraki 12 İmama inanan görüşe sahiptir, 

onların masum olduklarını savunan cemaattir. Ancak burada şunu beyan etmek isterim, Türkiye’de 

Şii ve Caferi arasında bir kavram kargaşası var. Sanki Caferiler ayrı bir grupmuş gibi veya ayrı bir kitleymiş 

gibi lanse ediliyor. Öyle bir şey yok. Sadece 6’ncı İmam Cafer El-Sadık’a bağlı olanlara Caferi 

grubu denmiştir. Dolayısıyla Caferi dendiği zaman Şii’dir, Şii dendiği zaman Caferi’dir. Bunlar, konuya 

geçiş yapabilmem için verdiğim bilgilerdir. 

Sünniler ve Şiiler, Irak’ta, nüfus olarak şöyle bir bilgi var; Türk toplumunu, orada yaşayan Türkmen 

toplumunu ayrı tutuyorum. Bunu tırnak arasında vurgulamak istiyorum. Sünniler -görüldüğü gibi- 

1997 Irak’ta Saddam tarafından resmî mezhebe dayalı bir sayım sonucu Sünni Şii nüfusu: Sünniler 

16.373.096 kişi olarak belirlendi. Şiiler ise 8.601.009 kişi olarak belirlendi. Peki, neden hep Şii ve 

Sünni sayım olarak farklı algılanmıştır? Sanki Şiiler çoğunluk gibi lanse edilmiştir. Onu da size haritadan 

açıklayabilirim.


II. OTURUM 

/ 

43 

Gördüğümüz üzere, Irak haritası. Türkiye, Suriye, Ürdün, Suudi Arabistan, İran ve Kuveyt, Sünni. 

Şii Bölgesi Bağdat ve güneye doğru akan Basra Körfezi’ne kadar bir alana sahiptir. Bölge İran’a 

oldukça yakındır. Sünniler, Arap Sünnileri ise beyaz gördüğümüz bölgelerle birleşmiştir. Türkmen 

ve Kürt vatandaşları mavi bölgede gördüğümüz üzere yerleşmişlerdir. Türkmenlerde, Şii yok mu? 

Türkmenlerin neredeyse yüzde 50’si Şii, yüzde 50’si Sünni, fakat evlilik sonuç itibarıyla, mezhep 

düşüncesi olmayışı bu kavramı asla ayırt etmedim. Dolayısıyla burada harita çiziminde de ayrı bir 

bölge, örneğin, Telafer, gördüğümüz bu çizgi Tuzhurmatu ve aşağı yukarı yirminin üzerinde köyümüz 

Şiidir. Ancak içlerinde alışveriş olmuştur, evlilikler gerçekleşmiştir. Dolayısıyla ayırmıyorum, Türkmen 

bölgesi olarak nitelendiriyorum. Dolayısıyla beyaz bölgenin içinde çoğunluk olarak Sünni görünse 

de Şii aşiretler mevcut. Örneğin şuradaki Arap bölgesinde Ramadi’nin altında Semave ve Kerbela 

yakınlarında bir köy var, Necef ve Sünni bölgesi olan Ramadi arasını ayıran bir yer var. Daha doğrusu 

bir köy, o köyü hâlâ çözemediler. İdari anlamda çözemediler, iki şehir arasında. Kimi benimdir diyor 

ötekisi de sahip çıkıyor. Ama oradaki köy Sünni, bu taraftaki Şii, dolayısıyla Sünni eksenli gördüğümüz 

haritada oldukça fazla Şii aşiretler yerleşiyor. Dolayısıyla dağınık, tek kütle hâlinde değil. Herhangi 

bir birlik beraberlik gerçekleştiremiyorlar, Sünni konusunda. Ama Şii konusu tamamen bu tarafta 

yerleşmiş vaziyette olduğu için dış etkenlerin hemen müdahale etme olanağı vardır. Ve hiçbir şekilde 

Sünni aşiretler oraya yerleşmemiş, sadece evlilik olayları dışında. 

Şimdi bir takım sorular sormak istiyorum, Şii ve Sünni yapısını öğrenmek adına. 

Sünnilerin Müslüman olduklarına Şiiler inanıyor mudur? 

-Evet, ancak yanlış ideolojiye sahip olduklarını inanmaktadırlar. 

Şiilerin Müslüman olduklarına Sünniler inanıyor mudur? 

-Evet, ancak yanlış ideolojiye sahip olduklarını inanmaktadırlar. 

Şii ve Sünni halk arası birbirinin inancıyla ilgili bilgisi var mıdır? 

-Hayır, sadece birbirine düşman edecek kadar. 

Şii ve Sünni halk arası evlilik var mı? 

-Evet, oldukça fazladır. 

Bir konu daha var o da önemli, niçin düşmanlar?


Elde olan bilgiler sadece onları düşman edecek kadar vardır. Ancak bu konuda hem Sünni hem de 

Şii mercileri, örneğin Sünni grup, Şii mezhebini beşinci mezhep olarak kabul etmiştir, Şii de Sünni 

mezhebini aynı şekilde görmektedir. Ancak bu bilgileri fazla lanse etmiyorlar. Şimdi, bir ideoloji daha 

var, asıl en büyük sorun oradadır. 

Nisa süresinin 59. ayetinde “Ulu’l-emr” ayeti var. Şii mezhebine göre “ulu’l-emr”, 12 İmam’dır. Sünni 

mezhebine göre o ülkenin lideri kimse odur “ulu’l-emr”. İyi ya da kötü, örneğin Saddam dünyanın en 

kötü adamı ama bu ayete bağladıkları için itaat etmek zorunluluğunu göstermişlerdir. Dolayısıyla asıl 

sorunlardan bir tanesi de budur. 

(* Nisa suresi: Hak Teala buyuruyor ki “Ey iman edenler! İtaat edin Allah’a ve itaat edin. Sizden olan 

ulu’l-emr’e. Eğer anlaşmazlığa düşerseniz herhangi bir şeyde ona götürün Allah’a ve Rasûle eğer 

iman ediyorsanız Allah’a ve ahret gününe). 

Peki, Sünni ve Şii mezhep çatışmasının altında yatan etkenler nelerdir? 

Eğitim. Eğitim düzeyi oldukça düşmüş vaziyettedir. Aydınlar ülkeyi tamamen terk ettiği için, eğitimsiz 

kişiler yükseltilmiştir. Bunun yanında, maddi durum. Vatandaş petrol zengini tamamen, dünyanın neredeyse 

ikinci veya üçüncü rezervine sahip, kalite anlamında da çok kaliteli petrol olmasına rağmen, 

sadece hükümet ve Green Zone dedikleri yeşil bölgedekiler yararlanmaktadır. Bunun dışında halk 

sadece yaşamını sürdürecek kadar paraya sahip. 

Peki, siyasi çerçeve? Belirli kitleler birtakım siyasi amaca hizmet ediyor. Kendi çizgisine karşı gelen 

kim varsa derhâl farklı şekilde infaz ediliyor. Örneğin Haşimi bugün Türkiye’ye sığınmış vaziyette, 

idam hükmü alarak. Sebep yok mu? Belki vardır ama olması gereken şekilde, kanuni çerçevede 

lanse edilmemiştir. Peki, inanç konusunda ne kadar var? İnanç konusunda az önce bahsettiğim 

gibi hiç kimse diğer mezhebi ne biliyor ne de anlıyor. Örneğin Sistani’ye, Sünniler kimdir? sorusu 

yöneltildiğinde şöyle bir açıklama yapmış, “Benim”. Ki Şii mezhebinin yegâne liderlik merciidir. Keza 

Sünnilere de aynı soru sorulduğunda benzer cevap gelmiş. Bu görüşler hiçbir şekilde tabana inmiyor 

ve de aksedilmiyor. 

Bir örnek vermek istiyorum. Dış ülkeler ne yaptı? Kim tetikledi bu tarz aranın açılmasına? Ki bunun 

neticesinde iki mezhebe mensup aydınlar ülkeyi terk etmek zorunda kaldı. Dış ülkelerin iki mezhebin 

arasının açılmasındaki etkisi nasıldır? 

1- Farklı gruplar oluşturarak karşı mezhebe mensup insanların toplu infaz edilmesi dış güçler tarafından 

desteklendi. 

2- Saddam döneminden kalan üst düzey asker, muhaberat mensubu gruplar tarafından sistematik 

bir şekilde cinayetlerin gerçekleştirmesi dış güçler tarafından desteklendi. 

3- Üçüncü grup kim peki? Her iki mezhep mensuplarını kaçırıp fidye toplayan grup, bunlar da dış 

güçlerin desteğini aldı. 

Birlikte geldiğim arkadaşım ki aranızda oturuyor, bir dönem kaçırılmıştı. Geri alınması için ödenen fidyeyi 

söyleyeyim size, bir milyon dolar, sıradan bir vatandaştan talep edilen miktar. Buna rağmen fidye 

ödediğiniz hâlde o adam öldürülüyor. Ve bunun örnekleri çok. Süre dar olduğu için kısa geçmeye 

çalışıyorum. Bu tarz ölüm işini üstlene üç ayrı grup mevcut bölgede. Bu iş, Sünni ya da Şii meselesi 

değildir. Tamamen dış güçler tarafından organize edilmiş bir sistemdir. 

Peki, hükümet bu konuda ne yaptı? Hiçbir şey. Sadece kendi yandaşlarını korumayı tercih etti. Tabii 

şimdi yeni bir hükümet geldi, inşallah düzelir ama çok da umudum yok. Taraftarlarının Dubai’de ada 

satın aldıkları konuşuluyor. Diğer yandan benzin bedavaydı, şimdi 5 doların üzerinde, bu sadece 

Hükümetin yaptığı eksikliklerden birisi. Dolayısıyla yaşam, hayat standartları konusunda hiçbir şekilde 

destek olmadı. Partilerin, mezhep tabanlı olması halkı farklı yönlere çekti. Oysa Irak’ın genelinde 

bilhassa Bağdat’ta, -orada doğdum büyüdüm- Fırat ile Dicle nehirleri arasından geçen Kazımiye ve 

Azamiye dediğimiz yerler var, biri Sünni biri Şii kökenli mahalle. Birçoğunda evlilikler mevcut, halk


II. OTURUM 

/ 

45 

alışık birbiriyle beraberce yaşamaya, hiçbir sorun yoktu. Ancak mezhep kökenli bu partiler, ırkçı, dinci 

dediğimiz grupların tetiklemesiyle bu hâle geldi. 

Irak için en büyük eksiklik, kanunun işlemediği bir yerden bahsedilmesi. Yani hiçbir gerekçe gösterilmeden 

hükümet tarafından herhangi bir grup mensubu idam edilebiliyor. Irak’ın yapısında 

malûmunuz ben dâhil olmak üzere Saddam rejiminden çıkmış bir toplumuz. Saddam diktatörlerin 

arasında yer almış bir insan. O toplum istediğiniz kadar demokrasi eğitimi alsın yahut Avrupa’yı veya 

başka bir yeri örnek alalım, demokrasi şudur, kadın hakları şudur… Irak’ta yapamazsınız. Bu ne 

zaman olur? En az üç nesil geçtikten sonra. Çünkü kalıplaşmış bir vaziyetteyiz. Diktatör rejiminden 

çıktığımız için tek adam hükmüne alışmışız. Dolayısıyla Arap baharı tamamen yalandır. Orta Doğu’da 

bu bir gerçektir, dikta rejimi olmadan yönetemezsiniz, demokrasiye alışmış bir toplum değil. Aksini 

ispatlayan varsa buyursun. Hangi ülke Arap baharından çıkıp da bombalanmadı, yaralanmadı. 

Şii ile Sünnilerin arasının açılmasını besleyen etkenler: 

1- Hükümetlerin 2003’ten bu yana izlediği siyasetin ülkenin standart yaşam düzeyini taşıyamaması. 

2- Hükümet üyesi partileri mezhepsel ve ırkçılığa dayalı bir politika izlemesi. 

3- Hükümetteki siyasi güçlerin çözüm üretme yerine makam hırsına tutulması, yolsuzluklara bulaşması. 

4- Devletin yapılandırılmasında beceri ve bilginin yerine mezhep birliği düşüncesine sahip olanların 

tercih edilmesi. 

5- Hukuk ve yasama sisteminin olmayışı, devletin tek mezhebin lehine hareket etmesi. 

6- İki mezhebin ortak çalışan müessesler oluşturması yerine, ilişkileri bozan dış güçlerce yapılandırmanın 

sekteye uğratılması. 

7- Dış basındaki Sünni ve Şii mezheplere yönelik yayınların etkili olması. 

Vaktinizi çok almak istemiyorum, bu konuda naçizane bir bilgiyi paylaşmak istiyorum. Mezhep konusunda 

biz de payımızı aldık. Nasıl aldık, buyurun, 2003’ten sonraki resim budur: 

Tuzhurmatu katliamı: 22 Ağustos 2003, 

Telafer katliamı: 9 Eylül 2004, 

Telafer katliamı: 21 Şubat 2005, 

Musul saldırıları: 24 Eylül 2005, 

Yengice faciası: 10 Mart 2006, 

Karatepe olayı: 4 Haziran 2006, 

Amirli olayı: 7 Temmuz 2007, 

Tuzhurmatu saldırları: 20 Haziran 2009, 

Tuzhurmatu saldırısı: 23 Ocak 2013, 

Tuzhurmatu’da Türkmen liderlerinin öldürülmesi: 25 Haziran 2013. 

Son saldırılarda Türkmen liderler infaz edilmeye başlandı. Neredeyse tek başına taşıdığım, Allah rahmet 

eylesin, nur içinde yatsın, Ali Haşim MUHTAROĞLU. Bir taziye töreni sırasında bomba patladı, 

bu bir tanesi. Peki, iki fotoğraf, içinizi çok karartmayayım diye, Tuzhurmatu ile ilgili. İnsan haklarıyla 

alakalı değil farklı kurumların yayımladığı insan hakları (raporlarını kastediyor…) 500 Türkmen hayatını 

kaybetmiş ve 3.500’ü yaralanmış, 160 Türkmen kaçırılmış ve bazıları hâlen kayıp, bulamıyoruz, 

750 Türkmen ailesi ilçeden göç etmek zorunda kalmış. Patlamalardan 1.100 ev, 250 araba, 200 

iş yeri ciddi şekilde hasarlı, 8 cami yıkılmış veya zarar görmüştür. Bunlar 2003’e kadar yaşananlar


ama düne kadar olan olayı söyleyeyim. Bunlar sadece Şii değil, 40 köyümüz yandı, Tuzhurmatu’nun 

köyleri ve bunlar Sünni köyler. O yüzden Sünni, Şii ayırmadım Türkmenlerde. Bu medyada yer aldı 

mı? Hiçbir yerde almadı. 

Irak’ın genelindeki basının durumunu paylaşmak isterim. Üç medya grubu var, diğer ülkelerde de 

muhtemelen böyle bir şey var ama Irak genelinde; 

1- Siyasi partiler bağlı olup onun hedefleri doğrultusunda hareket edenler. 

2- Irkçı Sünni ve Şii grupların yönlendirmesiyle hareket eden kanallar. 

3- Dış güçler tarafından toplumu bölmek için kurulan basın organları mevcuttur. 

En kötüsü dış güçler tarafından toplumu bölmek için yapılan yayınlardır. Bu da şu anlama geliyor, 

Irak’ın içindeki kanallar var, -uyduya çıktıktan sonra- bir de Irak dışından yayın yapan kanallar. Irak’ta 

150 uydu kanalı var, basın organından bahsetmiyorum. Sünni ekseninde belirli kanallar onlar bir 

milletin beynini bombalamak için hedeflenmiştir. Peki, Irak’ın bütçesinden ne kadar ayrılmış, basınyayın, 

enformasyona ve gazeteciler sendikasına? -Tabii bu arada Basın-Yayın ve Enformasyon Genel 

Müdürlüğüne, tüm çalışanlarına teşekkür etmeden geçemem. Çünkü hangi şartlar altında çalıştıklarını 

biliyorum. Allah razı olsun- 9 milyar dinardan bahsediyoruz, yıllık. Ama vatandaşa hizmet var 

mı? Hayır. 

Çözüm için ne yapılması lazım? Ekranda gördüğünüz bu önerileri hazırladım ama bugün basını kanalize 

edebilmemiz için öncelikle partilerin bu işe yönlendirilmesi gerekir. Çözüm önerileri; 

1- Vatandaş temelli partilerin oluşmasını desteklemek, mevcut olan siyasi partiler görüşlerini tekrar 

gözden geçirip ulus menfaatine çevirmelidirler. 

2- Sünni ve Şii mercilerin, ülkenin ekonomik, siyasi, kültürel bakımdan kalkınması amacıyla ortak 

siyasi program yürütmesi zorunludur. 

3- Halk katmanları arasındaki kopukluğu yeniden tamir etmek gerekir. 

4- STK’ları insan haklarını savunacak şekilde yeniden kalkındırmak gerekir. 

5- İki tarafı bileştirmek adına «Akil Heyetler» oluşturulmalıdır. 

6- Makamları paylaştırmak politikası yerine ehil kimselerin önü açılmalıdır. 

7- İslam birliği görüşünü savunan sempozyum ve seminerler düzenlenmelidir. 

8- Ülkenin zengin kaynakları sayesinde işsizliğin önünü kesmek ve petrolden vatandaşa pay vermek 

gerekir. 

9- Eğitim programları tekrar gözden geçirilmeli, ülke kanunlarına saygı geliştirilmelidir. 

10- Mezhep bölücülüğü yapanları caydırmak için ağır hükümler içeren ve tüm tarafların üzerinde 

mutabık kaldığı yasal düzenlemeler yapılmalıdır. 

Hiçbir kanal dış etken olmadan hareket etmemektedir. Bilhassa şunu vurgulamak istiyorum, Türkmen 

kanalları olarak, -hiçbir şekilde ayrı gayrı kanalımız yok- bir devlet televizyonumuz, bir de özel 

kanalımız var, ikisi de millet menfaatine çalışıyor, Şii-Sünni ayırt etmeden. Nerede kanayan bir yaramız 

varsa o kanallar orada. Onun dışında hiçbir karşı taraf, örneğin Bağdadiye, El-Şarkiye bunlar 

Londra’dan yayın yapan kanallar. Keza İran’dan, Suudi Arabistan’dan, farklı yerlerden yayın yapan 

kanallar var. Hiçbiri vatandaşın hizmetinde değil. Tamamen çatışma amaçlı yayın politikası gütmektedir. 

Bundan dolayı halk birbiriyle sürekli isyan içerisindedir. 

Beni dinlediğiniz için teşekkür ediyorum.


II. OTURUM 

/ 

47 

AMASHOV 

Teşekkür ederiz. Konuşmanızda 9 milyar dinar dediniz, doğru değil mi bu rakam? 

SARIKAHYA 

Evet, doğrudur, 9 milyar dinar. Size bir şey daha söylemek istiyorum. Maliki ile kendi hükümet sözcüsü 

arasında Rusya’dan alınan silah meselesi vardı. Orada Irak hükümeti içerisinde yolsuzluk herkes 

tarafından duyuldu, haberler yayımlandı. Şimdiye kadar onun ne olduğu açıklanmadı. 

Türk Dili Konuşan Ülkeler ve Toplulukların Güncel 

Sorunlarının Çözümünde Medyanın Sorumluluğu… 

Aidos KYDYRMA 

Konuşmama başlamadan önce bu güzel Forumu organize 

eden arkadaşlara ve meslektaşlarıma çok teşekkür etmek istiyorum. 

Son konuşmacı olduğum için anlatmak istediklerimi 

kısa ve öz vermeye çalışacağım. İki bölüm hâlinde sunacağım. 

Birincisi Kazakistan’daki Türk dili ve basın yayındaki konular, ikincisi medya platformu çerçevesinde 

yapabileceklerimiz. Kazak heyeti olarak dile getirilmesi uygun olan meseleleri konuşacağız. 

Forumu düzenlediğimiz zaman dilimi zor ve tarihî bir dönemeçte yer almaktadır. Birinci ve ikinci oturumdaki 

konuşmacı meslektaşlarımız ifade ettiler. Allah’a şükür Kazakistan bağımsızlığına kavuşalı 

23 yıl oldu. Tek bir milletiz, bütün sınırlarımız resmen, hukuki olarak belirlenmiş ve onaylanmıştır. 

Bugün ülkemizde 4.800 basın-yayın kuruluşu faaliyet göstermektedir. 

Cumhurbaşkanımız Nursultan NAZARBAYEV’in kararıyla 1995’te Kazakistan Hakları Asamblesi 

kurulmuştur. Gelecek yıl, yani 2015 20. yıl dönümü olacak. Cumhurbaşkanımızın kararı ile 2015’i 

“Asamble Yılı” olarak kutlayacağız. Bu yılın özelliklerine değinmek istiyorum kısaca. İlk önce biliyorsunuz 

bizde 135’ten fazla etnik grup bulunmaktadır. Her bölgede, her valilikte birer Dostluk Evi 

oluşturulacak ve oradaki, o bölgedeki ağırlık kazanan etnik grupların dil ve kültürünün geliştirilmesi 

yolunda çalışacaklardır. Önceki oturumda bir arkadaşımızın vurguladığı gibi bağımsızlığı kazanmak 

pek bir anlam ifade etmiyor, onu elinde tutmak önemli. Yani bağımsızlığı kalıcı kılmak için çok çaba 

göstermemiz gerekiyor. 

Türk dillerine gelecek olursak… Kazakistan’da, Kazak Türkçesi biliyorsunuz devlet dili. Onun dışında 

başka Türkçe lehçeleri ve etnik gruplara ait 30’a yakın dilde yayın bulunmaktadır. Gazete olsun, televizyon 

programları olsun vs. Geçen yıl 6 Temmuz’da Bodrum’da toplanan TÜRK KENEŞİ Cumhurbaşkanları 

Zirvesi’nde 2015 “Enformasyon Yılı” ilan edildi. Önümüzdeki yıl ağustos ayında yapılacak 

bir sonraki zirvede bununla ilgili somut sonuçları alacağız. 

Şimdi Medya Platformu ile ilgili çalışmalara gelecek olursak dört yıllık bir geçmişe sahiptir. Tabii ki 

bugün çok güzel, somut ve net sonuçları görmekteyiz. Bu uğraşın ardında büyük çaba ve fedakârlık 

bulunmaktadır, bunu biliyoruz. Bundan ötürü öncülük eden, uğraş veren bu arkadaşlarımıza bir kez 

daha teşekkürlerimizi sunuyoruz. Enformasyon savaşı yaşanmaktadır hepinizin bildiği gibi. Bu savaşta 

en önemli kural mücadele silahlarının eşit olması gerekiyor. Tank, tüfeğe karşı çıkamazsanız 

uygun bir silah elinizde yoksa. Bu nedenle Platform içerisinde gerçekleştirilecek somut ve neticesi 

olan çalışmalar ön plana çıkmaktadır. Meseleleri bu boyutuyla konuşmalıyız. 

Kazakistan heyeti olarak Türk dilli konuşan ülkelerin üzerinde mutabık kaldıkları önemli şahsiyetler 

adına ödüller organize edilmelidir. Bu insanların anılarını kutlamak gerekiyor. Tarihî sebeplerle birbirimizden 

ayrılmışız, öyle büyümüşüz Kazaklarda bir atasözü var, “Aynı anne babadan aynı çocuk 

doğmaz” şeklinde. Onun için farklıyız ama kökenimiz aynı. O nedenle öylesi bir ödülle köklerimiz ve 

tarihimizle ilgili değerleri devam ettirebiliriz, gelecek nesillere aktarabiliriz. Bugünün iletişim formatıyla 

yeniden ele alabiliriz. Eskiden gazeteler vardı, daha önce deri üzerine, taşlara, ağaçlara yazıyorduk. 

Tarihî emanetlerimiz buralarda hâlâ mevcut. Ama şimdi internet sayesinde gelişen medyaya da bunu


aktarmalıyız. Başkanlığını yaptığım sitede “e-history” başlıklı bir bölüm var. Buradaki meslektaşlarımızı 

siteyi ziyaret etmeye, katılmaya davet ediyoruz. Ve her birisinin ortak tarihe ait bir konu varsa oraya 

iletmenizi, koymanızı istiyoruz. 

Bir noktanın altını çizmek gerekiyor. Burada arkadaşlarla sürekli bu konu üzerine konuşuyoruz. Köklerimiz 

tarihin derinliklerinde ama artık biz büyüdük, yani çok zaman geçti aynı dili, Türkçeyi oluşturamayız. 

Ama ortak değerlerimiz üzerinden bunu bir oranda halledebiliriz. Örneğin büyük Kazak 

şairlerimiz var, bunların kitaplarını Türkçeye çeviriyoruz, bu şekilde ortak bir değer yaratabiliriz. Sayın 

Bakan Yardımcımız ile biraz önce konuştum, Kırgızcaya da çevirmeye çalışacağız. Bunun dışında 

İngilizce, Fransızca, Rusça ki mutlaka olmalı, yedi dilde yayımlamayı planlıyoruz. Ve bu eserleri yeni 

formatta, internet üzerinden herkesin serbest ulaşımına sunmak başlangıç olacaktır. Bu çalışmayı 

devam ettirmeyi düşünüyoruz. 

Tabii ki burada benden önce konuşan arkadaşlar, meslektaşlarımız bir sürü problemden bahsetti, 

bunların tarihî nedenlerine değindi. Bunlar acı ve çok duygusal meseleler. Gerçekten bunu Kazakistanlı 

olarak hissetmedik ama şimdi otururken ve böyle dinlerken bunu duyduk, tekrarlanmaması 

için çaba harcamamız lazım. Onun için Türk dili konuşan ülkeler arasında sürekli iletişim olmalıdır. 

Olağanüstü durumlarda irtibat kurmalıyız. 

Birbirimizin güzelliklerini, ne hâlde olduğumuzu birbirimize anlatmalıyız. Mesela Sayın Bakan Yardımcımız 

eylül ayında çok önemli bir organizasyonu gerçekleştirmişler. Kırgızistan’daki bu etkinlikten 

haberim olmadı. Bu elbette üzücü bir durum, bir gazeteci olarak bundan kendimi sorumlu tutmalıyım. 

Bunu hepimiz hissetmeliyiz. Onun için Platform (TÜRKMEP) çerçevesinde birbirimize sistemli olarak 

enformasyon akışı mekanizmasını kurmalıyız. Bunu ikinci önemli husus olarak kaydediyorum. 

Üçüncü mesele, bugün Platform ve konuşulanlar bence biraz tek taraflı oldu. Sadece kendi problemlerimizi 

anlatmaya başladık. İştirak edenlere yabancı olmayan olaylar konuşuldu. Böyle toplantılara, 

buluşmalara bence başka türlü düşünen insanların çağrılmasında da fayda var diye düşünüyorum. 

Benim söylemek istediklerim kısaca böyleydi. Teşekkür ederim. 


AMASHOV 

Saygıdeğer katılımcılar, genel değerlendirme ve soru-cevaba geçmeden önce sunumlardaki önemli 

noktalara ilişkin değerlendirme yapmak istiyorum. Değerli ifadeleriniz için teşekkür ederim Aidos Bey, 

programın KKTC’nin 31’inci yıl dönümüne rastlamasından duyduğunuz memnuniyetin altını çizdiniz, 

aynı memnuniyeti bizler de duyuyoruz. Bir kez daha, Kıbrıs Türklerini, bütün Türk dünyası adına tebrik 

ediyorum. 

Ve siz daha çok ayrı yerlerde yaşayan; Dağlık Karabağ’da, Urumçi’de, her yerdeki Türk halklarının 

problemlerinden, yaşadıklarından bahsettiniz. Olayları ve onların dünyaya ulaştırılmasındaki problemleri 

açıkladınız. Gerçekten çok ciddi sorunlar. Bunları dünyaya anlatmak için neler yapmalıyız? 

Bunun üzerinde düşünmemiz gerektiğini ifade ettiniz. Sayın DAVUTOĞLU’nun, Sayın OBAMA’yla konuşurken 

Myammar’daki Müslümanların problemlerini de gündeme getirdiğini anlattınız. Konuşmanızda 

Kıbrıs Türklerinin mücadelesinden söz ettiniz, radyonun kurulması, gazetelerin mücadelesini 

anlattınız. Mücadelenin kazanılmasında medyanın önemli rolü olduğunu vurguladınız. Artık başka bir 

ana tanıklık ediyoruz. Türkiye’nin maddi ve manevi olarak Kıbrıs Türklerini desteklediğini belirttiniz. 

Artık yeni bir dönem, yol haritası çizme vakti, barış medyasının zamanı geldi. Apostol Andereas Manastırının 

tamirinde Kıbrıs Türklerinin katkısının olumlu etkisini örnek gösterdiniz. Bu dünyadakilerin 

Allahları bir olduğu gibi birbirlerine yakın olmalı. İnsanları din, mezhep bölüyor. Allah’ın nimetleri herkes 

içindir ki, bu da olumlu bir mesajdır. Anlatıldığı gibi Türk-Rum komitesinin oluşturulması önemli 

problemlerin çözümünde rol oynayabilirdi, on gün devam edebildi. Ne yazık ki dünya genelinde çifte 

standartlı yaklaşım hâkimdir. Durum böyle olsa da Türk dünyası kendi sorunlarına objektif yaklaşmalı, 

haklarımızı savunmalıyız. Dünyaya sesimizi ancak böyle duyurabiliriz.


II. OTURUM 

/ 

49 

Sayın Aynura Hanım da konuşmasında, KKTC’nin 31’inci yılı dolayısıyla Kıbrıs Türklerini tebrik etti. 

Medyanın üzerine düşen sorumluluğun ne kadar önemli olduğunu anlattı, dünyanın herhangi bir 

bölgesinde kolaylıkla medyanın kaos çıkarabileceğini vurguladı. Ayrıca, Kırgızistan’da 1500 medya 

birliğinin bulunduğundan bahsederek faaliyetler, medyanın liberal yapısı ve mevcut sorunlar üzerinde 

durdu. Sovyet dönemi kaynaklı Türk devletlerinin Rusya ile mevcut sınırları hâlen çözüme kavuşmamıştır, 

Ukrayna’da da öyle. Rusya-Ukrayna problemi sınırların belirlenmemiş olmasındandır. Çoğu 

zaman sınırların belirsizliği problem yaratabiliyor. Azerbaycan, Gürcistan ve Rusya ile bu problemi 

halletti. Ancak Orta Asya ülkelerinde devam etmektedir. Bu anlamda bazen sınır bölgelerinde çatışma 

ve problemler yaşanmaktadır. Bunların çözümünde medyanın rolünü anlattınız. Bu anlamda 

medya barışçı tutum sergilemektedir. Medyadan, Kırgızistan’da yapılan işlerden ve sosyal faaliyetlerden 

bahsettiniz. Medyanın şeffaf olması gerekliliğine vurgu yaparak yakın gelecekte düzenlenecek 

parlamento seçimlerinde medyanın bu tutumunun nasıl katkı sağlayacağını aktardınız. Karşılıklı iş 

birliğinin önemine dikkat çekerek, ülkeler arasında enformasyon paylaşımının önemini hatırlattınız. 

Ersan Bey, Sünni-Şii gruplarının böylesi bir ortamda birbirime kaşı olmasının gereksizliğini harita 

üzerinden göstererek ifade etti. Yaşananların siyasi birer malzemeye dönüştürülme çabalarından 

kaynaklandığını, çeşitli grupların çıkarlarını önceleyerek mezhep hassasiyetlerinin kullanıldığını söyledi. 

Ve ne yazık ki bunlar olurken hükümetin herhangi bir müdahalesinin olmadığını, bunun da ülke 

içerisinde, bölgelerde çatışmaya sebebiyet verdiğini aktardı. Rakamlarla şehirlerdeki kayıpları vererek 

Arap baharının aslında yalan bir tanımlama olduğunu, yaşanan sürecin dünya medyasıyla birlikte 

Türk dünyası medyasında da yeterince yer bulamadığını, haftada en az bir haberin verilmesiyle insanların 

yaşadıkları hakkında bilgi alınabileceğini sözlerine ekledi. 

Aidos Bey, Kazakistan Halkları Konfederasyonu ve rolünü anlattı. İlginçtir, Kazakistan’da 135’ten 

fazla etnik grup var. Kazakistan Halkları Birliği kararları çerçevesinde çeşitli etnik grupların yaşadığı 

bölgelerde Dostluk Evleri’nin kurulacağını, bunların o bölgedeki etnik grupların kültürel değerlerinin 

gelişmesine katkı sağlayacağını söyledi. Ülke içerisinde 30 farklı dilde gazete çıkarıldığını, radyo ve 

haber kuruluşlarının bulunduğunu, medyanın geliştirilmesi konusunda çalışmaların yoğun şekilde 

sürdürüldüğünü, bilgi alışverişi ve haberleşmenin önemini vurguladı. Özellikle Türk dünyası için sembol 

kişilikler ve tarihler adına düzenlenecek ödüllerin halkların birbirine yakınlaşmasına vesile olacağını 

aktardı. Bildiğim kadarıyla GASPIRALI ile ilgili böyle bir ödül düzenlenmesi gündeme gelmişti. 

Bunu da hatırlatmak isterim. 


İbrahim İBRAHİMOV 

Zagatala Gazetesi (Azerbaycan) 

Öncelikle emeği geçen herkese teşekkür ediyorum. Doğrusunu 

söylemek gerekirse ilk defa böyle bir toplantıya katılıyorum ve 

burada olmaktan çok mutluyum. Bugün Türk dünyası ve toplumunu 

temsil eden medya mensupları bir araya gelerek 21’inci 

yüzyılda medyanın yaşadığı problemleri müzakere ediyorlar. 

Anlatılanlardan ve müzakerelerden anladık ki işimiz zor. Uzun yıllar bu böyle. Ama bugün halklar 

mukadderatını kendileri belirliyor, egemenliklerini konuşuyor. Türkiye Cumhuriyetiyle birlikte müstakilliğini 

konuşan cumhuriyetlerimiz var ve eminim ki iş birliği hâlinde medyamız daha büyük başarı elde 

edecektir. Burada pek çok konunun müzakere edildiğini söyleyebilirim. Yaşadığım bölgede yirminin 

üzerinde farklı etniğe sahip topluluk var. Genellikle Azerbaycan dünyada en hoşgörülü ülkelerden 

biri olarak tanınıyor. Ülkemizde çok kültürlülük ve medeniyetler arası ilişkiler, diyalog çok yüksek. 

Bakü’de düzenlenen forumlara Türk dili konuşan ülkelerin temsilcileri iştirak etti. Kısacası ülkemizde 

birlik, beraberlik ve barış içinde yaşamak tüm halkın içsel özelliği, duygusudur. 

Ne yazık ki Karabağ gibi köklü bir problemle, işgalle yüz yüzeyiz. Bu halkımızın en büyük sıkıntısı, yarası, 

problemidir. Yani bütün meselelerde başta Sayın Cumhurbaşkanımız İlhan ALİYEV olmak üzere 

bütün vatandaşlarımız bunun barış yoluyla halledilmesini arzuluyor. Maalesef, Ermenistan bugüne


kadar BM tarafından kabul edilerek onaylanmış kararları dikkate almıyor. Bu nedenle süreç uzuyor 

ve bir netice alınamıyor. Ama bu demek değildir ki, topraklarımızı birilerine vermek fikrindeyiz. Hayır. 

Sadece sorun barış içinde, sulh içinde çözülsün istiyoruz. Bir daha kan dökülmesin. Haklı davamızın 

arkasındayız, halkımızın yanındayız. Ülkemiz, gençliğimiz, vatandaşlarımız bunu temin edeceklerdir. 

Bundan hiç kimsenin şüphesi olmasın. Kanaatim budur ki, buradaki fikirler ve sonraki müzakereler 

her birimize düşünmek ve fazlasıyla çalışmamız için materyal verecektir. Beni davet edenlere, bu 

ortamı yaratanlara çok teşekkür ederim Burada çok sayıda arkadaş edindim, dost kazandım. Her 

birinize uğurlar arzuluyorum. 

Menderes DEMİR 

Türk Dünyası Gazeteciler Federasyonu Başkanı (Türkiye) 

Öncelikle memnuniyetimi bildirmek istiyorum. Türk dünyasının 

tüm renkleriyle birlikte aynı çatı altında olmaktan onur duyuyorum. 

Bu onuru bize yaşatan T.C. Basın-Yayın ve Enformasyon 

Genel Müdürlüğüne, KKTC Dışişleri Bakanlığına teşekkür 

ediyorum. Aramızda Azerbaycan’da Ağsakal diye tarif edilen 

en yaşlı Akay CEMAL ağabeyimiz var, KKTC’nin ellili yıllardan 

bağımsızlığının 31’inci yılına kadar olan mücadeledeki basını, 

“Mücadele Basını” olarak adlandırdı. Iraklı kardeşimiz var üç 

buçuk milyon Türkmen var Irak’ta, acı sıkıntı içerisinde. Ama Irak’taki basın mensubu olan arkadaşlarımın 

şu anda KKTC’deki mücadele basını gibi bir basını olduğunu göremiyoruz. İnşallah bunlar da 

bir mücadele içerisine girerler, yine Akay CEMAL beyin söylediği gibi 74’te Kıbrıs’a müdahale eden 

ECEVİT’in, “Kıbrıs Türk mücahitleri bir direniş göstermeselerdi biz bu mücadele içerisine girip size 

gelemezdik” sözünü hatırlattı. Dolayısıyla Türk dünyası yaşadığı coğrafyada toprağına sahip çıkmalıdır. 

Suriye Türkmen’i Suriye’de toprağına sahip çıkmalıdır. Irak Türkmen’i toprağına sahip çıkmalı, 

mücadele vermeli, buna da öbür kardeş devletler, kardeş topluluklar katkı koymalıdır. 

Basın, enformasyon, iletişim çağımızın en önemli aracı. Bu aracı Türk dünyası olarak kullanmak 

zorundayız. Devlet başkanlarımızın önümüzdeki buluşmasını iletişim, basın gündemli toplamaları 

çok önemli. Bu gündeme Başbakanlık Basın-Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğü dört yıllık bilgi 

birikimini aktarmalıdır. Türk dünyasının yaşadığı bölgelerde, haber isteği, haberi paylaşma arzusu 

herkeste görünüyor. Herkes birbiriyle iletişim kurma gayretinde. Bunu yerine getirmek mecburiyetindeyiz. 

Devletimiz bunu, Azerbaycan, Kırgızistan ve Kazakistan devleti yetkililerini göndererek burada 

bir kurumsal yapı oluşturmuş, bu oluşan yapıyı sivil toplum ile desteklersek esas hedefimize ulaşırız 

diye düşünüyorum. Çünkü nihayetinde gerek Türk Cumhuriyetlerinde gerek özerk bölgelerde gerek 

Türkiye’de basın, televizyon, iletişim ve internet özel kişi, şahıslar vasıtasıyla yürütülüyor. Yani 

sivil insanlar, inisiyatif tarafından haber kaynakları, gazeteler çıkartılıyor. Bunları bu organizasyonun 

içerisine katmamız lazım diye düşünüyorum. Ben tekrar bu güzel atmosferde Türk dünyasının tüm 

renkleriyle bir arada olduğumdan dolayı memnuniyetimi bildiriyor, saygılar sunuyorum. Sağ olun. 

Kuat MUHTAR: 

Strategy2050.kz (Kazakistan) 

Elbette Türk dünyasında sorunlarımız çok. Üzülüyoruz ancak 

son yıllarda Türk dünyasındaki başarılar da göz ardı edilmemeli. 

Daha önce sadece Türkiye vardı, şimdi bağımsız dokuz devletimiz 

var. Bu da bir başarıdır. Bu kuruluşlar, TÜRKPA, TÜRK 

KENEŞİ, Türk Akademisi ve toplantılarımız, hepsi birlikte ileriye 

doğru yürüdüğümüzü gösteriyor. Dolayısıyla bağımsız, özerk 

devletlerimiz var, bu milletlerin arasındaki bağları yoğunlaştırmalıyız. 

Burada sıklıkla ifade edildiği gibi mesela internet sitemizi kurduk, başka medya kurumları 

var. Bunlar sayesinde bilgi alışverişini daha yoğun hâle getirmeliyiz. Yani birbirimizi daha da yakından 

tanımamız lazım medya mensubu olarak. Ancak böylece yakın bir dayanışma, birbirimizle ilişki sayesinde 

bağımız artar. İnşallah gelecekte Türk dünyası daha da güçlenir diye düşünüyorum. Teşekkür 

ederim.


II. OTURUM 

/ 

51 

Güngör YAVUZARSLAN: 


Çok kısa, önce Akay CEMAL Beye Doğu Türkistan’a Urumçi 

dediği için çok teşekkür ederim. Böyle toplantılarda bir gazeteci 

olarak Doğu Türkistan’ı duymak, o bölgeye uhdesi olan, kan 

ve gönül bağı olan bir insan olarak da mutlu ediyor. Menderes 

Beye bir katkıda bulunmak istiyorum. Belki Irak Türkmenlerini, 

-Kerkük’ün Sesi Gazetesi Yazı İşleri Müdürüyüm de aynı zamanda- 

Irak Türkmen Basın Konseyi’nde Ersan Bey ile beraber 

delegeyiz. Belki Kıbrıs’taki gibi Mücadele Basını, Irak ya da Ortadoğu Türkmenlerinde olmadı. 

Ama mücadele eden bir basın var. Osmanlı sonrası ve İngiliz sömürgesi, diktatörlükler döneminde 

Irak Türkmenleri birçok neşriyat ve gazete yayımlanmıştır, Ersan Bey’in alanına girmek istemiyorum. 

Yaklaşık olarak 2008 ya da 2007 yılında kurulan Irak Türkmen Basın Konseyi var. Ersan Bey’in anlattığı 

Şii, Sünni ya da Irak’taki medya çalışmaları konusunda Irak Türkmenleri özgün bir çalışmayı 

gerçekleştirdi. 

Irak Türkmenlerinden Türk medyasında görev yapan merhum İzzettin KERKÜKLÜ, rahmetle anıyoruz. 

Bir süre önce kaybettiğimiz Sadun KÖPRÜLÜ gibi isimler Türkiye’de de gazetecilik yaparak Irak 

Türkmenlerinin sesini duyurmuştur. Irak Türkmen Basın Konseyi’nin tecrübesinin son bir gelişmesini 

söyleyeyim. Eskişehir’de yaptık, Irak Türkmen Basın Konseyi’nden elde edilen tecrübe ile ilk defa 

Eskişehir Kültür Başkenti çerçevesinde Suriye Türkmen Medya Çalıştayı düzenledik. Bu çalışmamızı 

Basın-yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğümüze bildirdik. Keşke Suriye Türkmenleri burada olsaydı. 

Keşke Doğu Türkistan’dan kardeşlerimiz, gazeteciler de burada olsaydı. 

Bir de İsmail Bey GASPIRALI’nın “Dilde, işte, fikirde birlik” şiarı doğrultusunda Türk Dili Konuşan 

Ülkeler ve Topluluklar Medya Forumu’nda dil birliği ile ilgili, önceki toplantılarda da gündeme geldiği 

konusunda tartışıyoruz. Birbirimizi hâlâ tercümanlarla ya da başka şekilde anlıyoruz. Eğer İsmail Bey 

GASPIRALI’nın şiarı doğrultusunda devam edeceksek dil birliği olmadan fikir birliği olmaz, fikir birliği 

olmadan da iş birliği olmaz. Bu düşüncelerimi katılımcılarla paylaştım. Çok teşekkür ederim. 

Raif KİRKUL 

Haber Gazetesi (Kosova) 

Gerçekten epeyce yol kat ettik. Önceleri Türkçe anlaşamayanlar 

artık yavaş yavaş Türkçe konuşanların sayısı arttı. Dört yıl 

önce konuştuğumuzda birbirimizi çok az tanıyorduk. Ve her şey 

biraz tuhaf geliyordu. Dostlarımız geldikleri yerlerden bahsediyor 

ama karşı tarafa pek anlatamıyordu, daha doğrusu anlaşılamıyordu. 

Birbirimizi pek bilmiyorduk. Bunları zamanla aştık, 

bir yerlere geldik. Galiba şimdi asgaride buluşma zamanı. Buluşalım 

ve müşterek hareket edelim. Aidos Bey’in önemli bir önerisi vardı, bir ödül meselesi, bu da 

bizi biraz daha birleştirebilecek bir nokta. Birleştirici bir unsur olabilir. Yalnız bir eksikliğimiz daha 

var, tamam devletleri birleştirdik. Sivil toplum kuruluşları için de teklif vardı arkadaşlardan onları da 

bir şekilde katmalıyız, iş dünyasını. Bunu nasıl yapacağız? Bir şekilde onların desteğini almalıyız. Ki 

Platformu, bu Medya Forumu biraz daha ileri taşıyabilelim. Teşekkür ederim. 


Yeni Azerbaycan Gazetesi (Azerbaycan) 

Öncelikle Forumu tamamlamalıyız. Ardından Özbekistan ve 

Türkmenistan yok, bunun nedenlerini gözden geçirmeli, katılımlarını 

sağlamalıyız. Niçin yoklar? İkincisi, Saha’dan da eksik var, 

Yakutistan, Afganistan Türkleri yok. Var mı? Kusura bakmayın 

sizi göremedim. Türk halkları olarak çok hoşgörülüyüz. Hristiyan 

Türk var mıdır? Vardır. Şamanist Türk var mıdır? Vardır.


Müslüman Türk var mıdır? Vardır. Türk Şii, Sünni, Hanefi, Alevi var mıdır? Hepsi var. Bu var olanların 

içerisinde, bir şey daha var, o da Türk kimliğimizdir. Bence bu gururlu bir kimlik, güzel bir numunedir. 

Irak kongresinde gördüğümüz gibi. Şimdi bu var olan yüksek değerlerimizin tebliğ olunması için bir 

portal oluşturalım dediniz. Ama portal nasıl olacak? Nasıl aktif olacak? Kuşkuluyum. İnternet televizyonu 

daha iyi, TÜRKMEP’in internet televizyonu olsun. Çok fazla maliyete gerek yok. 

Ödüllendirme olmazsa olmazlardan biridir. Yani TÜRKMEP’in faaliyetinde, katkıda bulunan herkesin 

ödüllendirilmesi çalışmalarımızı motive edecektir. Bu işimizi kolaylaştıracak, dolayısıyla kurumsal bir 

yapı oluşturarak aşama kaydedeceğiz. Bence, bunlar önemlidir. Ayrıca, eğer enformasyon portalı 

veya televizyonu olursa, örneğin Ersan Bey Irak’taki olaylarla ilgili çok etkili konuştu, içimiz sızladı, 

bunu yansıtabiliriz. Her medya grubu kendi memleketinde Kerkük’le ilgili kamuoyu yaratarak yetkili 

kurumlara haber sunmalıdır. Soydaşlarımızın durumuyla ilgili araştırmalarla yardımların gündeme getirilmesi 

sağlamalıdır. Konuyu gündeme getirerek Türk dünyasının sorunlarının çözümü için kamuoyu 

oluşturulması şart. Bunun zamanı gelmiştir. Fikrimce önemli meselelerden biridir. 

AMASHOV 

Yakutları selamlıyoruz, daha önce Nikolay (Valery Lukovtsev) katılıyordu, çok aktifti hep konuşurdu. 

Burada neler konuşuldu? Birinci meselemiz Platformun genişlemesiyle ilgili. Türkler, Uygurlar, 

Afganistan’da var onlar da gelsin. Gelecek toplantılarımızda genişletebiliriz. Sonraki Forum Orta 

Asya veya Kazakistan’da olursa davet edebiliriz. Birinci mesele budur. Bildiğim kadarıyla TÜRK KE- 

NEŞİ ortak televizyon kurmak istiyor. Gerçekleşirse muhtemelen BBC, CNN gibi olacaktır. İngiliz tipi 

bir televizyon, Al Jazeera gibi önemli bir etki yaratacaktır. Artık zamanla gerçekleştirilebilecek projedir. 

Esasen, sunumlarda bu altı çizilerek vurgulandı, yaşadığımız bölgelerdeki olayların dünyaya 

duyurulması için neler yapmalıyız? Bunun üzerinde düşünmeli, proje geliştirmeliyiz. Kendi dilimizi, 

hislerimizle yazdıklarımızı dünyaya ulaştıramayız. İnternet, haber siteleri, gazeteler ve televizyonlarda 

vereceğimiz haberleri dünya kamuoyunun anlayacağı dille sunmalıyız. Ancak böyle ulaşabiliriz. Muhtemelen 

yarın Forum Sonuç Bildirisi kabul edilecek, 21 ülkeden temsilci var, metinde Dağlık Karabağ, 

Kerkük ve diğer problemlerle ilgili ortak beyanı ifade eden bir maddeye yer vermeliyiz. Ülkelerimizde 

Bildiri içeriğinde yer alan talepleri, yaptıklarımızı, maksadımızı anlatmalıyız. Böylelikle dünya basınının 

problemlerimizi dikkate almasını sağlayabiliriz. Bunun önemli olduğuna inanıyorum.


II. OTURUM 

/ 

53

54 / İKİNCİ GÜN III. OTURUM 

III. OTURUM 


ÜLKELER VE TOPLULUKLARDA 

İŞ BİRLİĞİ HAREKETLERİ 

VE MEDYANIN ROLÜ: 

ÖLÜMÜNÜN 100. YILINDA 

İSMAİL BEY GASPIRALI ÖZEL 

OTURUMU


III. OTURUM 

/ 

55 

III. OTURUM 

Türk Dili Konuşan Ülkeler ve Topluluklarda İş birliği Hareketleri ve 

Medyanın Rolü: Ölümünün 100. Yılında İsmail Bey 

GASPIRALI Özel Oturumu 

Moderatör 

: Metin ERSOY 

Doğu Akdeniz Üniversitesi Öğretim Üyesi-KKTC 

Konuşmacılar : Prof. Dr. Yavuz AKPINAR 

Ege Üniversitesi Öğretim Üyesi-Türkiye 

Doç. Dr. Hakan KIRIMLI 

Bilkent Üniversitesi Öğretim Üyesi-Türkiye


Yrd. Doç. Dr. Metin ERSOY 

Moderatör 

Değerli Konuklar, 

Öncelikle çok teşekkür ediyoruz, son oturumda bizleri yalnız 

bırakmadınız. Teşekkürle başlamak istiyorum, kendimi daha 

sonra tanıtırım. Öncelikle T.C. Başbakan Yardımcılığına, Basın- 

Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğüne teşekkürle başlayalım. 

Aynı zamanda TÜRKMEP Başkanı Sayın Prof. Dr. Ata ATUN da aramızda, ona teşekkür edelim. 

Onların ve emek veren insanların yardımlarıyla KKTC’de buluştuk. Ben de buranın bir evladı olarak, 

ev sahibi sıfatıyla merhaba diyorum. 

Doğu Akdeniz Üniversitesi İletişim Fakültesi’nde öğretim üyesiyim. Ağırlıklı olarak medyanın, özellikle 

çatışma bölgelerindeki rolü, barış gazeteciliği, medya okur-yazarlığı ve haber yazımı konusunda 

dersler vermekteyim. Bugün sizlere bir önceki panelde medyanın rolünü tartışmıştık, bunun arkasından 

medyanın rolünü uzun yıllar önce kavramış ve bu alanda Türk toplumuna, Türk ırkına ciddi 

hizmetlerde bulunan İsmail Bey GASPIRALI ile ilgili özel bir oturum düzenlendi. Bu aslında bizler 

için çok önemli. Çünkü doğrusunu söylemek gerekirse bu toplantıları takip ediyordum ama İsmail 

Bey GASPIRALI’nın bu şekilde önemli, özellikle basın alanında katkı yaptığını bilmiyordum. Nitekim 

bu oturum başkanlığını yürütme görevi söylendiğinde -iki değerli hocamla birlikte bu bana nasip 

oldu- biraz araştırma yaptığım zaman her iki hocamın da bu alanda çok ciddi yayınları ve kitapları 

bulunduğunu gördüm. Onlara da ayrıca akademimize yaptıkları katkı için teşekkür ediyorum. 

Bunun dışında moderatör olarak sözü çok fazla uzatmak istemiyorum, bu zaten pek benimsenmez. 

Ama sonrasındaki sorular bölümünde sorularınız olursa onları yanıtlamaya çalışırım. İki değerli akademisyen 

hocamız aramızda, Prof. Dr. Yavuz AKPINAR Ege Üniversitesi’nden ve Doç. Dr. Hakan 

KIRIMLI Bilkent Üniversitesi’nden. 

Prof. Dr. Yavuz AKPINAR 

Öncelikle hepinizi saygıyla selamlayarak sözlerime başlamak 

istiyorum. Ve özellikle de İsmail Bey GASPIRALI’nın medya ile 

ilgili böyle bir toplantıda hazırlanarak, özel bir bölüm tahsis 

edilmesi çok önemli. Bunun için tertipçilere yürekten teşekkür 

ediyorum. Hakikaten İsmail Bey bütün Türk dünyasının saygıyla 

andığı ve kendisinden hâlen birçok şey öğrenebileceğimiz bir 

şahsiyet. 

İsmail Bey hakkında çok şey söylenebilir. Ama ana hatlarıyla onun görüşlerini ve faaliyetlerini özetlemek 

istiyorum. Yine tertipçi arkadaşlarımız bence yerinde bir tedbirle ve nezaketle onun kitaplarını sizlere 

hediye etti, katılanlar bunlardan haberdar. GASPIRALI’nın bugüne kadar birçok eseri yayımlanmamıştı. 

Hatta neredeyse yakın bir döneme kadar Türkiye’de hiçbir eseri neşredilmemişti. Şimdi onlar yeniden 

su yüzüne çıkıyor, yayımlanıyor. Ben de uzun yıllardan bu yana İsmail Bey GASPIRALI’nın külliyatını 

neşretmek için faaliyet gösteriyorum. Bugüne kadar elinizdeki üç cilt yayımlandı, onlar daha da fazla 

olacak inşallah. Böylece bugüne kadar İsmail Beyi “Dilde, Fikirde, İşte Birlik” adlı bir slogan diyeceğim 

artık çünkü çoğu zaman onu kullandığımızda bu sözlerin içeriğini tam anlamıyoruz. Anlamadığımız için 

de sağlıklı değerlendiremiyoruz. O bir uzunca muhakemelerden sonra söylenmiş bir söylemdir. Bugün 

bunu yeniden idrak etmek lazımdır. Dolayısıyla eserleri ortaya çıktıkça İsmail Bey Türk fikir hayatında 

ve edebiyat hayatında yerini daha sağlıklı bir şekilde alacaktır diye düşünüyorum. İsmail Bey’in hayatı 

hakkında pek fazla bir şey söylemek istemiyorum. Çünkü herhangi bir internet sayfasına girerseniz 

hayatı hakkında yeteri kadar bilgi bulacağınızı düşünüyorum. 

Kırım Türklerinden, Kırım, her zaman Türkiye ile yakın ilişkiler içerisinde olmuş ve tarihî-coğrafi konumu 

itibarıyla kuzeyde Rusya’daki Kıpçak kavimleriyle yakın ilişkiler içerisinde olmuş bir coğrafya. 

Dolayısıyla böyle bir coğrafyadan Türk dünyasının büyük bir fikir adamının ortaya çıkması pek de 

şaşırtıcı değil. O coğrafya kendi şartlarıyla bir yerde bunu belirliyor. Dolayısıyla İsmail Bey Rus askeri


III. OTURUM 

/ 

57 

okulunda eğitimini yapıyor, oradaki Pan-Slavistlerin fikir hareketlerinin, onların bir Türk ve Müslüman 

düşmanlığı üzerine kurulduğunu da görünce herhalde Türklük ve Müslümanlık hakkındaki genç bir 

delikanlı olarak, 16-17 yaşlarında, ilk algılarını oluşturuyor. Ondaki millî şuur bu tepkiyle oluşmaya 

başlıyor. Sonra Fransa’ya gidiyor, orada kalıyor, dönüşte Türkiye’ye geliyor, bir yıl kadar kalıyor ama 

Türk ordusuna girme niyeti var giremiyor. Girit’teki Müslüman Türklere, Rumların yaptıkları eziyet için 

onların yanına gidip yardımcı olmak istiyor. Bunlar tahakkuk ediyor. Kırım’a döndükten sonra da sosyal 

hayatta, belediye reisi muavinliğinde, belediye reisliğinde ve orada daha sonra işe başlıyor. Asıl 

yapmak istediği şey bir matbaa kurup neşriyata başlamak. 

Şimdi İsmail Beyi hangi saikler bir matbaa kurmaya, bir gazete çıkarmaya itti? Daha çok kitaplar tabii. 

Onu biraz daha geniş açmak lâzımdır. 19. yüzyılın sonları Avrupa’da İtalyan milliyetçiliğinin ortaya 

çıkmasıyla birlikte İtalyan Birliği sağlanmış ve artık bir devlet çatısı altında toplanmışlar. Kültürleri var, 

bir yazı dilleri var. Alman milliyetçiliği ortaya çıkarak, Almanya’da Germen milliyetçiliği Alman dilini ki 

ayrı ayrı coğrafyaya dokundukları için günümüzde de öyle Alman bölgelerinin bazıları konuşma dilini 

anlamakta zorluk çekiyor. Almanlar bu milliyetçi hareket neticesinde tek bir dile hot-doc dediğimiz 

yüksek Almancaya ve tek bir edebiyata sahip olmuş. Ve Almanlaşma süreci bitmiş. 

Bu yüzyılın ilk çeyreğinden itibaren Pan-Slavizm ortaya çıkıyor, Slav kavimleri birleşmek istiyorlar. 

Rusya bunlara siyasi ve dinî açıdan önderlik etmek niyetindedir. Rusya’da Pan-Slavizm çok güçlü bir 

cereyan hâline geliyor. Fakat bugün bakıyoruz Slav dünyasında milletleşme süreci arzu edilen gibi 

gitmemiştir. Eğer Pan-Slavistlerin arzu ettiği gibi gitseydi Bulgarlar, Sırplar ve diğer Ukraynalılar, hatta 

Çekler, Slovaklar bir Slav birliği oluşturacaktı ama olmadı. Bunun en önemli sebeplerinden biri de 

Almanların bilinçli şekilde bu bütünleşmeyi engellemiş olmasıdır. Çeşitli sebepleri var bunun, bunlara 

girmek istemiyorum. 

Şimdi bunlar İsmail Bey GASPIRALI’nın Avrupa’dayken de gözlemlediği ve bu meselelere dikkatle 

yöneldiği zaman sürekli okumalarla kendini geliştirdiği bir dönemden sonra onun kafasında Türk 

halklarının da milletleşme sürecine, eninde sonunda Batı’dan gelen tesirler sebebiyle gireceği kanaati 

var. Ve dolayısıyla bu kanaati kendisi bilinçli olarak başlatmak istiyor. Osmanlı Türklerinin o gün 

içerisinde bulundukları durum Türkleşme sürecini resmen sürdürmeye müsait değil. Halife’nin ülkesi, 

İslamiyet çok önemli, ön planda ve dolayısıyla da Türkiye’de Pan-İslamizm demeyelim ama İslamcılık, 

devlet siyasetinde çok önemli bir etken. Türklükten veya Türklüğün açığa çıkmasından birçok 

Osmanlı aydını da rahatsız, bunu bilerek yapmak istemiyorlar. İslam topluluklarını bir arada tutmak 

istiyorlar. Dolayısıyla Rusya’da, Rus yönetimi altında yaşayan Türkler arasında böyle bir durum yok. 

Müslümanlık dini onların büyük bir kısmını birleştiren önemli bir unsurdur. Soy birliği var, evet, Türk 

halkı onlar. 

O sırada Ruslar ve Avrupa’nın Türkoloji çalışmaları ilerlemiştir. Göktürk Kitabeleri çözülmüş, Türklerin 

Orta Asya’da İslam’dan evvel de büyük bir medeniyet sahibi oldukları hakikati ortaya çıkmıştır. İşte 

bunların hepsini İsmail Bey geçmişteki Türk yazı dillerinin fonksiyonunu biliyor. Mesela Çağatayca, 

ondan evvel Hakaniye Türkçesi Türk dünyasının ortak yazı dili. Ama ondan sonra parçalanma 

başlamıştır. Selçuklularla beraber Oğuzların Batı’ya kayması, Kıpçak yazı dilinin Altınorda’nın erken 

yıkılması sebebiyle tam teşekkül edememesi, bunun aksine Oğuzcanın yazı dili olarak Azerce Türkçesi 

olarak iki dalda gelişmesi, arkasından Karlukçadan Çağatay Türkçesinin ortaya çıkması Ali Şir 

NEVAİ ile yükselmesi ve Kırım Hanlığı’na kadar Çağataycanın etkisi, yürümesi. Bunları, Türk dilinin 

bu sürecini çok iyi biliyor. 

Tarihi de çok iyi biliyor, GASPIRALI bilinçli olarak Türk oluşumunu, Türk milletinin oluşumunu başlatmak 

istiyor. Ve bunu yapmak için o gün çok önemli olan kitap ve gazete lâzımdır. Tabii gazetenin 

Avrupa milletlerinin de milletleşme süreci içerisinde ne kadar önemli bir yere sahip olduğunu, yine 

milletlerin ortak bir ruha sahip olmasında gazetenin ne kadar birleştirici, toplum üzerinde etkileyici 

rolü olduğunun da çok iyi farkında. Dolayısıyla önce matbaa kuruyor, arkasından süreli yayın çıkarmak 

için faaliyetlere geçmek istiyor. GASPIRALI matbaa kurmada da epeyce sıkıntı çekiyor. Bunların 

ayrıntılarına girmeme lüzum yok. Bahçesaray gibi küçük bir yerde o zaman nüfusu 20-25.000 civarında 

küçük bir kasabada öyle bir gazete çıkarıyor ki Doğu Türkistan’da, Çin’de okunuyor, Batı’da 

Bulgaristan Türkleri okuyorlar, İran Türklerine kadar gidiyor, Türkiye takip ediyor. Yani bugün dahi 

hiçbir Türk gazetesi bu kadar geniş bir Türk muhitinde okunma şansına sahip olamadı. Üstelik bu 30


yıldan aşkın bir süre devam ediyor, 1883’ten -GASPIRALI ölünceye kadar desek- 1914’e kadar. Ondan 

sonra da oğlu ve yetiştirdiği Hasan Sabri AYVAZOV 1918’e kadar çıkarıyor gazeteyi. Dolayısıyla 

bu gazete bütün Türk dünyasında hâlen aşılamamış bir rekora sahiptir. 

Peki, nasıl oldu da GASPIRALI böylesi bir gazeteyi bütün Türk dünyasının ortak malı hâline getirebildi? 

Ortak değeri hâline getirebildi? Şimdi bunun üzerine düşündüğümüz zaman iki kaynaktan yararlanıyor. 

Gazete, halkın büyük bir kısmı okuma yazma bilmiyor. Tabii GASPIRALI’nın tespit ettiği de şu: 

Türk dünyası epeyce geniş bir coğrafyaya yayılmış, diller, konuşma dili, örfler farklılaşmış, Türklerin 

birbirinden haberi yok ve gittikçe ayrı ayrı yollara gitmeye devam ediyorlar. O hâlde bunların dikkatini 

bir yerde toplamak, bütünleştirmek lâzım. O da cehaleti önlemek, yeni bir eğitim sistemi başlatmakla 

ve gazete ile olur. Dolayısıyla cehaletle mücadele GASPIRALI’nın birinci problemidir. Onun için gazetesinde 

cahil halkın anlayabileceği sade bir Türkçe kullanıyor. Zaten Türkçülüğün veya herhangi bir 

milliyetçiliğin malzemesi halkın anlayabileceği dili kullanmaktır. 

Osmanlıcaya orada çok ciddi tenkitleri vardır. Diyor ki, Osmanlıca resmî devlet dairelerinde kullanılan 

ve artık kavmi niteliğini, vasfını kaybetmiş bir suni yazı dilidir. Arapça, Farsça unsurlar fazla 

girmiştir ve halk bu dili anlamakta sıkıntı çekiyor. O hâlde halka kendi diliyle hitap etmek lâzımdır. 

Dolayısıyla da GASPIRALI, Osmanlı yazı dili ile değil, İstanbul’da konuşulan sade bir Türkçe ile Türk 

dünyasına hitap etmeyi tercih etmiştir. Ve gazetesinde de bunu yapmıştır. Yer yer Kırım Tatarcasından, 

İdil-Ural Bölgesi’ndeki Kıpçak veya Başkırt, Tatarcadan, bazen Özbekçeden alınan kelimeler 

olmasına rağmen Tercüman’ın dili sade bir İstanbul Türkçesidir. 1883’te Türk gazetelerine baktığınız 

zaman Tercüman-ı Hakikat’i bugün anlayamazsınız. Ama eğer Arap alfabesini biliyorsanız veya Latin 

alfabesine çevrilmişse GASPIRALI’nın dilini çok rahat anlarsınız. Dolayısıyla GASPIRALI’nın en büyük 

sağladığı dil başarısıdır. Yani Türkiye’den çok daha önce, bizim millî edebiyat cereyanından, onu 

başlatan Ömer SEYFETTİN, Ali Canip YÖNTEM, Ziya GÖKALP’in bu meselelerle uğraşmasından 

önce dilde fiilen sadeleşmeyi başlatan GASPIRALI’dır. Ve kendisi de açıkça diyor ki, “Benim kalemim 

balta bir kalemdir, henüz yontulmuş bir kalem değildir. Onun için dil kusurlarıma bakmayın”. Dili güzel 

yazmak GASPIRALI için dilin estetik değeri taşıması önemli değil. Maksadını anlatabilmek, karşı 

tarafla iletişim kurabilmek önceliktedir. Onun için kendisi de diyor ki bu dilin daha olgunlaşması için 

çok uzun zamanlar geçmesi lâzımdır. 

Şimdi bu adamın gazeteye başladığı zaman (açabilir miyiz sinevizyonu lütfen?) GASPIRALI, Tercüman 

gazetesine geçmeden evvel burada gördüğünüz gibi ilk yazısını Tiflis’te çıkan Ziya gazetesinde 

yayımlıyor. Azerbaycanlı Ünsizade kardeşlerin çıkardığı, Sait ÜNSİZADE’nin çıkardığı, bu taş 

basmadır. İlk defa belediye reisi olduğu zaman ilk mektubu bugüne kadar matbuatta ele geçen ilk 

yazısı budur. Yani Tercüman çıkmadan evvel, 1881’de Tonguç’u, işte ilk Tonguç budur, bunu yayımlamadan 

evvel Tiflis ile ilişkisi vardır. Daha sonra Tiflis ile bu ilişkisi devam ediyor. Kafkasya’da da 

GASPIRALI’nın yazılarını ve sürekli Tercüman’dan alıntılar görüyoruz. Yani Tiflis ile Azerbaycan muhitiyle 

böyle bir ilişkisi var. Ve tabii Rusya Türkleri arasındaki ilk gazeteyi çıkarmış olması sebebiyle de 

Hasan Bey Melikzade (ZERDABİ) ile ilişkisi var, ondan saygı ile söz etmiştir. 

Bundan sonra Şafak’ı yayımlıyor. Ve böylece 10’a yakın risale yayımlamış oluyor. Birkaç sayfalık olanlar 

var, bunlar birbirlerinin sayfası devam ediyor. Ve Rus Hükümeti en sonunda “Ne yapıyorsun? Biz 

sana süreli yayın çıkarma izni vermedik” diyor ve bunları kapatıyor. O arada da Kırım’ın, Rusların eline 

geçmesinin 100. yılı dolayısıyla GASPIRALI’ya Tercüman gazetesini çıkarma izni veriliyor. Bir mecburiyet 

var, gazete Türkçe ve Rusça çıkacak, dolayısıyla iki dilde yayımlama mecburiyeti var. GASPIRALI 

Türk dili ifadesini kullanıyor. Tercüman’ın üzerine bakarsanız, biraz sonra ilk sayıyı göstereceğim, Türk 

dili ifadesi vardır. Yalnız ondan evvel Tavrida’da çıkan, Rusça Tavrida gazetesinde Kırım’da, önce 

Bahçesaray Mektuplarını yazıyor, ondan sonra onu geliştirerek Rusya Müslümanları adı verilen, daha 

sonra da müstakil kitap olan eserini yayımlıyor. 

Böylece Ruslarla, Müslüman Türklerin ilişkileri ne olmalıdır? Ruslar, Müslümanlara ne yapmalıdır? 

Müslümanlar, Rus Hükümetine karşı nasıl davranmalıdır? İki grup, iki toplum arasındaki ilişkiler ne 

olmalıdır? Ve bu yolla Rus yönetimini çok usta bir dille Türklere ve Müslümanlara karşı davranışları 

dolayısıyla eleştirir. Mesela “Asimilasyon çalıştınız, bundan vazgeçin, bu asimilasyon olmaz. Bizim 

cehalette bulunmamızı, biliyorsunuz, Rus mekteplerinde çocuklarımız Hristiyanlık propagandası dolayısıyla 

okuyamıyor. Bizim ana dilimizde eğitimimiz lâzım, ana dilde eğitimimize imkân verin” diye


III. OTURUM 

/ 

59 

sürekli eleştirir ve Rusya Müslümanlarında ileri sürdüğü prensipler GASPIRALI’nın hayatı boyunca 

sadık kaldığı temel prensiplerdir. Dolayısıyla Ruslarla iyi geçinmeyi, onları Türk-Müslüman grubun 

kendi ana dilinde eğitim yapması için ikna etmeye çalışır. Bunun karşılığında da Rusya Müslümanları, 

Rusya’ya bir vatandaş olarak vergi vermeli, icabında Rusya’yı savunmalı, bir Rus ile birlikte Rusya’ya 

karşı dışarıdan gelen tehlikelerde birleşmeli ama Ruslar da Türklere, Müslümanlara karşı eşit davranmalıdır. 

İşte Tercüman’ın ilk sayısı bu, maalesef bu fotokopi pekiyi değil, burada Rusça kısım da var. Rusça 

kısmı ben almamışım. Başlık klişesini genişlettim, başlık kısmında da göreceksiniz Tercüman’ın o 

“Dilde, Fikirde, İşte Birlik” ifadesi yok. O 1912’den sonra Tercüman’ın başlık klişesi altında yer alır. 

Bazı kaynaklar onu zannediyorlar ki ilk çıktığı tarihten itibaren var. Tercüman gazetesinde GASPIRA- 

LI, bir şey daha yapıyor, sade bir dille yeni bir edebiyat başlatıyor. O edebiyat kelimesini çok geniş 

anlamda kullanır. Der ki, “Yazılı olan her şey edebiyattır”. Dolayısıyla bir matematik, kimya kitabı, 

oradaki anlatım dili GASPIRALI için edebiyattır. Yani bilimsel dili de bedii neşriyat içerisine atar. Fakat 

aynı zamanda modern romanın, hikâyenin bir toplumdaki rolü üzerindeki öneminin farkındadır. Dolayısıyla 

da hikâye ve romanlar yazmaya başlar. “Frengistan Mektupları”nı, daha sonra “Darürrahat 

Müslümanları”nı yazar, Molla Abbas imzasını kullanarak birçok eser neşreder. 

Burada bir şey görüyoruz, GASPIRALI iki imza kullanıyor. Başlangıçta Molla Abbas, daha sonra başkaları, 

İsmail imzası var. Tercüman’daki yazılarının hepsinde sadece İsmail imzasını kullanmıştır. Niçin 

bu iki imzaya müracaat ediyor? İsmail imzasıyla yazdığı yazılar ılımlı, yumuşak, İslam toplumunun kusurlarını 

eleştiren ama çok da fazla sarsmayan, yaralamayan tenkitlerden ibarettir. Babaca nasihatler 

bunlar. Fakat Darürrahat Müslümanları ve Frengistan Mektupları’nda Molla Abbas Fransevi imzasını 

kullanıyor ki bu imza Taşkentli bir mollaya aittir. Güya Fransa seyahatine çıkmıştır, oradan hatıralarını 

Tercüman’a mektuplar şeklinde göndermektedir. Molla Abbas, GASPIRALI’nın bir Avrupalı gözüyle 

aynı zamanda İslam dünyasına, Türk dünyasına bakmasını sağlar. Ve dolayısıyla Molla Abbas imzasının 

altında yazdıklarında çok daha rahattır. İslam cemiyetinin kusurlarını, tenkitlerini, hurafelerini, 

medeniyet meselelerinin yetersizliğini, din adamlarının cahilliğini çok daha sert eleştirmiştir. Yani asıl 

fikirlerini, GASPIRALI’yı yakalamak istiyorsak diğer takma adlar altında yazdığı konularda çok daha 

açık görebiliyoruz. Çünkü orada çok acı, sert tenkitler var. Bunun sebebi bence Tercüman gazetesini 

ve kendi faaliyetlerini riske atmak istememiş. Yani Molla Abbas’ın yazdıkları eğer toplumda çok fazla 

tepkiyle karşılanırsa herhâlde yazıyı kesecekti. Ama Tercüman çıkmaya devam edecekti. İsmail imzasıyla 

yazılar devam edecekti. Demek ki o imzaları daha ileri, daha sert fikirler söylemek için kullanıyor. 

Molla Abbas’ı Taşkentli bir şahsiyet olarak, Batı Türkistanlı bir şahsiyet olarak seçmesi de tesadüf 

değil. Çünkü GASPIRALI Rusya Müslümanlarının büyük, en önemli kitlesinin Türkistanlılar olduğunun 

farkında ama Batı Türkistan’da yaprak kıpırdamıyor. Yenilik adına hiçbir şey yok. Buhara Emirliği’nde 

korkunç bir fanatizm var. Medreseler berbat vaziyette. Hiçbir yenilik adına kıpırdama yok. GASPIRALI 

biliyor ki Türkistan, Rusya Müslümanları için de ayağa kalkmazsa sonuç alınamaz. Yani Kuzey Türkleri 

Kırım, İdil-Ural Bölgesi veya Azerbaycan’da olan Kafkasya Müslümanları arasındaki bir hareket 

yeterli değil. Bütün Türk dünyasının milletleşme süreci içerisine birlikte girmesi lâzım. Dolayısıyla da 

Türkistan’a verdiği bu dikkat çok önemlidir. 1893’te gidiyor Buhara Emiri ile görüşmeler yapıyor, onu 

ikna etmeye çalışıyor. Ama maalesef başarılı olamıyor. 

Türkistan seyahati de bir hayal kırıklığından ibarettir. İşte elinizde olan üçüncü cilde bakarsanız, Türkistan 

Seyahati’nde, iki kısım var, 1908 seyahati de var orada. Türkistan’dan pek de ümitli ayrılmıyor. 

Dolayısıyla Molla Abbas ve daha sonraki eserlerinde Türkistan tenkitlerinin de gittikçe ağırlaştığını 

görüyoruz. Buhara’daki din adamları özellikle dünyadan habersiz, son derece cahil ve aynı zamanda 

da affedersiniz ahlâksızlar. O dönem bütün Türkistan, Kazakistan, Türkmenleri, Tacikleri, Özbekleri, 

Kırgızları etkileyen ve onlara medrese olarak en büyük kaynak olan Buhara örf ve adetleri, göreneklerinin 

bu kadar sert tenkidi önemlidir. Ve zaman GASPIRALI’nın ne kadar haklı olduğunu gösterdi. 

Çünkü hakikaten Türk dünyasında yenileşme hareketleri ki bu hareketler kurtuluş, bir uyanış hareketidir. 

En geç başladığı yer maalesef Buhara’dır. Bunun acılarını da Özbekler bugün de çekiyor. Bu 

sıkıntı devam ediyor. 

GASPIRALI’nın millet görüşünü ana hatlarıyla söylemeliyim. Kazak, Kırgız, Özbek, Türkmen, bunlar 

farklı, Türk halkları olduğunun farkında. Dillerinin ortak olduğunun da farkında ama GASPIRALI


bunları tek bir milliyet çatısı altında toplamak istiyor. O zaman da Osmanlılar kendilerine Osmanlı 

demedikleri için en uygun soy ismi Türktür ve Türk halkı adına da o günlerde kimsenin itirazı yok. 

GASPIRALI diyor ki bir Kazak, bir Kırgız, bir Özbek hatta bir Dağıstanlı, Çeçen, Çerkes, onlar çocuklarını 

mektebe verdikleri zaman üç yıl kendi ana dillerinde okusunlar. Okuma-yazmayı iyice öğrensin, 

ondan sonra ortak edebi Türk diline geçilsin. Ortak edebi Türk dili ile bahsettiğim gibi sadece İstanbul 

Türkçesinden başka bir şey değil. Yani GASPIRALI ayrı Türk milliyetlerinin teşekkül etmesini arzu 

etmiyor. Bugün duruma bakıyoruz, tarihin akışı değişti, Sovyetler Birliği içinde de bu meseleyi bilinçli 

bir şekilde kışkırttılar, bugün artık 20’ye yakın milliyete bölünmüş durumdayız, belki de daha fazla. 

Bu iyi mi kötü mü oldu? Bunun üzerinde ayrı bir tartışma yapılabilir ama GASPIRALI’nın fikrini soruyorsanız, 

tek bir Türk milliyetinin oluşmasını arzu ediyor. Ve benim yaptığım araştırmalardan edindiğim 

kanaat şu, 1917’ye kadar bu fikir Rusya Türkleri, Müslümanları arasında epeyce yaygın. Aydınların 

büyük kısmı buna sahip çıkıyor. Hatta SULTANGALİYEV gibi Neriman NERİMANOV gibi komünist, 

bu ideolojiye meyilli olan aydınlar da tek bir Türk ve Turan devleti fikrinde birleşmişlerdir. Ve onların 

Türk kimliği ve Türk edebi dilinin tek olması kanaatleri dikkatimi çekiyor. Bunların birçoğu STALİN 

zamanında zaten tasfiye ediliyor. Günümüzde bu din meseleleri yeniden tartışılıyor, ona girmek istemiyorum. 

GASPIRALI’nın eseri “Darürrahat Müslümanları” çok önemli. Frengistan Mektupları’nın aslında bir 

uzantısı ama çok ilgi gördüğü için ayırıyor, ayrı bir eser yapıyor. Burada İslamiyet hakkındaki fikirlerini 

görüyoruz. Çünkü GASPIRALI’nın dikkatten kaçan bir tarafı var: Dini yenileyen bir fikre sahip. Aslında 

GASPIRALI bir din adama değil ama fiilen baktığınız zaman bir müçtehit, müçtehitten de çok farklı 

değil. İslam dini algısını yeniliyor. Hatta bir yazısı var, diyor ki milletin hayatında tevhid-i din kadar 

tevhid-i dil de önemlidir. Yani dini birleştirmek kadar dili de birleştirmek önemli. Neyini ayrıştıracaksın? 

İslam algısını birleştirmek istiyordu. İslam’dan kim ne anlıyor? Müslümanlıktan neyi anlayacak? Bu 

anlayışı birleştirmek istiyordu. Dolayısıyla da medreselerin oluşturduğu yanlış din anlayışına karşı 

çıkıyordu. Yetersiz din anlayışına karşı çıkıyor. Hatta halkın arasında Müslümanlık zannedilen hurafelerin 

yıkılması için çok sert bir şekilde hücum ediyor. 

“Darürrahat Müslümanları”nda geçen İslâm toplumu nasıl olur? Bunun cevabı var. Endülüs’te güya 

İspanyol hâkimiyeti sırasında kaçmış ve bir gizli vadiye saklanmış Müslümanlar, Molla Abbas’ın yolu 

oraya düşüyor, gizli Müslüman ülkesine, orada İslâm hayatını görüyor. Bunlar yalan söylemiyorlar. 

Yalan söyleyeni hapse atmıyorlar. Toplumdan dışarı atıyorlar, toplumun dışında o adam ıslah-ı nefs 

edinceye kadar topluma katılamıyor. Islah olduğuna dair toplum inanırsa onu kabul ediyor. Yoksa 

almıyorlar. Hapishane yok, yalan söylemek yok. Bu memlekette en önemli şey kadın ve erkeğin 

eğitimli olmasıdır. 

İslâm medeniyetinde ve dinindeki algıları birleştirmek isterken meselâ kadın meselesi GASPIRALI’nın 

üzerinde durduğu en önemli konu. Ve 19. Yüzyıl Türk aydınlarının içerisinde kadın problemini onun 

kadar ciddi ele alan yoktur. Hatta burada çok ileri giderek bir fantezi hikâye de yazar: Kadınlar Ülkesi, 

20-30 sayfa, fazla değildir. Orada Türk-İslâm toplumunu tersine çevirmiştir. Kadınların yönettiği 

bir modeli bize sunar. Erkekler evin içerisinde otururlar, çoluk çocuk bakarlar, yemek pişirirler, ev 

işleriyle uğraşırlar, ülke bir kraliçe tarafından yönetilir. Ordu kadınlardan ibarettir. Erkeklerin bir tek 

çocuk doğurmadığı kalır. Tıpkı kadınlar gibi yaşmak takmak mecburiyetindedir. Kaytan bıyıklarını 

namahreme gösteremezler. Ve tabii daha da vurucu olan bir kadının birkaç erkek alma hakkı vardır. 

Yani tam Türk cemiyetinin ters çevrilmesi ve o cemiyette kadının ne kadar kötü pozisyonda olduğunu 

bu kadar vurgulayan, 1880’lerde, 1890’larda yazılmış bir eser yoktur. Dolayısıyla GASPIRALI, Türk 

toplumuna, İslâm toplumuna bakarken kadınların da erkekler gibi eğitimli olması meselesinde çok 

ileri söz sahibidir. 

Burada 1894’e ait Osmanlı Devleti arşivinden çıkardığım belgeyi sunmak istiyorum. Tercüman gazetesi 

Türkiye’de okunuyor ama Abdülhamit’in muhbirleri de az değil. Her ajana ihbarından dolayı 

para veriliyor. Tercüman gazetesinin zaman zaman demokrasiden, hürriyetten vs. bahsettiği, hatta 

bazen de Sultan Abdülhamit’in yazı yazdığı yolunda sürekli ihbarlar var. İşte 1894’te Tercüman gazetesi 

yasaklanmış, burada diyor ki, yasaklanmasına rağmen hâlen İstanbul’da satılıyor. Ve Emniyet 

Müdürlüğüne, Tercüman gazetesi toplatılsın diye şikâyet var. Böyle otuzdan fazla arşiv belgesi buldum. 

Tercüman’ın yasaklanması, Türkiye’ye gizli giren Tercüman’ların yakılıp imha edilmesi hakkında


III. OTURUM 

/ 

61 

bilgiler. Fakat GASPIRALI geliyor, Abdülhamit ile görüşüyor. Rusya’da basılmış 120’den fazla kitap 

getiriyor. Bir de el yazma Ali Şir NEVAİ Divanı’nı getiriyor. Ve ondan sonra kendisine üçüncü seviyede 

Mecidiye Nişanı veriliyor ve Tercüman serbest bırakılıyor. Fakat maalesef bu serbest bırakılma kararına 

rağmen yine de muhbirler sebebiyle sık sık kapatılıp açılıyor. 

Ancak daha sonra GASPIRALI, Tercüman’nın -10, 20 ve 25. yılı dolayısıyla gerçekleştirilen çeşitli 

jübilelerde- açıklamalar yapıyor. Bir hesap kitap defterini de açıklıyor. Çünkü kendisine yardım eden 

zenginler var. O paralar nereye gitti onun hesabını veriyor. Diyor ki, “Türkiye’de satılan Tercüman gazetesinden 

elde edilen gelir, Rusya’da, Çarlık Rusyası içinde “satılanın üzerinde bir gelir.”. Miktarları 

hatırlamıyorum ama Türkiye’deki gazetenin satılmasının böyle maddi ehemmiyeti var. Ve Osmanlı 

aydınları üzerinde etkili olmaya başladığını o yıllardan itibaren çok iyi biliyoruz. Kendisi hakkında 

1895 yılına gelindiğinde Malûmat gazetesinde çıkıyor bu yazı, Türkiye’de gazeteden ve İsmail 

GASPIRALI’dan bahseden ilk yazı, Malûmat’ta çıkıyor, resmini de basmışlar, hatta burada karısı Zehra 

Hanım’ın ona ne kadar yardımcı olduğu hakkında da çok ciddi bilgiler var. 

Azerbaycan’da çıkan “Molla Nasreddin Dergisi”nde sürekli GASPIRALI’nın Tercüman gazetesinden 

bahsediliyor. Burada da yine GASPIRALI’yı görüyorsunuz, bir başka karikatür mollalar var 

elinde, GASPIRALI’nın elinde Hocay-ı Sibyan ile Tercüman gazetesi var. Onlarda tekfir diyorlar, yani 

GASPIRALI’nın Tercüman gazetesi çıkarması ve fikirlerinden dolayı mollalar tarafından kâfirlikle itham 

edildiğine dair bir karikatür. Bu da o zamanki Usûl-u Cedid ve Usûl-u Kadimci dediğimiz zihniyet 

farklılıklarının ortaya çıktığını gösteriyor. Tercüman gazetesinde 1914’te GASPIRALI’nın ölüm haberini 

veren sayıdır. Önce hastalandığını, ağır ve artık iyileşmeyecek durumda olduğunu bildiren haberler 

çıkar. Sonra da Tercüman gazetesi kapanır, 15 gün falan mı o zamanı yanlış söylemeyeyim, ama 

çıktığı zaman da ölüm haberi bu fotoğrafla çıkar. 

Türk Yurdu, Yusuf AKÇURA çok güzel bir yazı yazar Ahmet AĞAOLU, Hüseyinzade Ali Bey vs. Türk 

Yurdu’nda çıkan resmi ve altında da yazı imzası, İsmail Bey imzasını görüyorsunuz. Bu da İkdam 

gazetesinde, Türkiye’de çıkan ölüm haberidir. Bu da Azerbaycan’da meşhur gazeteci ZERDABİ. 

GASPIRALI yenileşme hareketini yaparken Tercüman okuturken der ki, “Rusça okumuşlarımızın bize 

bir hayrı olmadı”. Başkan fazla uzatıyorsam kesebilirim, lütfen uyarın beni, çünkü bizim öğretmenlik 

alışkanlığımız var 45 dakika nefessiz konuşuyoruz, bu çok kötü bir alışkanlık. Lütfen keseyim… 

ERSOY 

Süremiz var ama sorular da geleceği için orada da devam edebiliriz… 

AKPINAR 

Tamam, şimdi toparlıyorum, bir şey daha ilave etmek istiyorum. GASPIRALI şunun farkında, “Gazeteyi 

çıkarıyorum ama kim okuyacak?” Halkın büyük kısmı cahil, medreseye gidip okuma-yazma 

öğrenen insanlar var. Dolayısıyla din adamlarını, medreselileri yenileşme hareketine çekebilmek için 

çok büyük gayret sarf eder ve bunu başarır. Daha sonra da Akgül Destesi adlı bir eser yazar. Akgül 

Destesi’nde Rusya Türkleri arasında modernleşme hareketlerine kimler önderlik etmiştir? Onların 

adlarını, kısa biyografilerini ve hizmetlerini anlatır. Ondan daha evvel de “Mebadi-yi Temeddün-i 

Islamiyan-i Rus” adlı, Rusça bir eseri var, hiçbir eserinde böyle Rus kullanmaz, çok nadirdir. Rusya 

Müslümanlarının medenileşme hareketlerinin başlangıcı diyelim. Orada der ki Rus mekteplerinde 

okuyanların bize bir hayrı olmaz. Medreseliler ve mollalar yazarlığa girişerek ki Tatarların ilk romanını 

yazan Musa AKCİGİT, daha sonra Zahir BİGİ, bunlar din adamıdır. Musa BİGİ değil de Zahir 

BİGİ doğrudan doğruya din adamı. “Mollalar bize yardım etti ve yenileşme hareketlerimizde ilk 

adımları attı.” der. Tabii biraz abartıdır ve kasıtlı yazılmış politik yazıdır. Yoksa kendisi Rus tahsillidir, 

Azerbaycan’da ZERDABİ Rus tahsillidir, Ekinci gazetesini çıkaran ZERDABİ. Rus tahsillilerin arasında 

millet meselesini problem eden o kadar az insan var ki GASPIRALI bilerek onları yok sayıyor ve din 

adamlarını onore ederek bu işin içerisinde tutmaya çalışıyor. 

Buradaki din adamları o “Akgül Destesi”ndeki biyografilerdir. Mesela şu Ataullah BEYAZİDOF, Petersburg 

Akhunludur, meşhur Ernest RENAN’nın İslâm hakkındaki iddialarına cevap veren çok önemli 

bir şahsiyettir. Ahmet Mithat Efendi de bunların eserlerini tercüme edip Türkçe bastırmıştır. Mesela


Zakircan FURKAT Özbekler arasındaki liderlerden. Ahundzade Azerbaycan’da ilk edebiyatı başlatanlardan. 

Kayyum NASIR yine Kazan Tatarları arasında önemli faaliyet gösterenlerden. Şihabüddin 

MERCANİ dinde yenileşme hareketinin önünü açan meşhur reformist. Sultan Mecid GANİZADE, 

Süleyman VELİBEYOF bunlar arasında yetişen Azerbaycanlı öğretmenler, GASPIRALI’nın önde tuttuğu 

insanlar. Ve Neriman NERİMANOF daha o zaman çok genç, Tercüman gazetesinde yazıları var, 

Odessa’da Tıp Fakültesi’ndeyken GASPIRALI’nın yanına gidip geliyor. 

Böyle ilişkiler var, Azerbaycanlı Nesip Bey ile de. Hayrullah OSMANOF, Ufa’da meşhur din adamı 

müderris yenileşme hareketlerini destekleyenlerin başında geliyor. Bu da Hadi MAKSUDİ, medresede 

yetişmiş, Sadri MAKSUDİ’nin ağabeyisi zannediyorum. Abdusselam AHUNDZADE, Hüseyinzade 

ALİ BEY’in dedesi, yenileşme hareketlerini, Tercüman gazetesini önemli ölçüde destekleyen hatta 

Tercüman’da yazıları da var. Fatih KERİMİ, İstanbul’da Mülkiye’de tahsilini yapıp Ufa’ya giden, Vakit 

gazetesini, Şura’yı çıkaran meşhur, aynı zamanda öldürülenlerden biri de Fatih KERİMİ’dir. İşte bu 

Muhammed Zahir BİGİYEV, ilk Tatar romanlarını yazan şahsiyet, medrese kaynaklı. Sibirya’da Molla 

Sabircan EFENDİ, Tercüman okuyucularından ve destekleyenlerden. Abdurreşid İBRAHİM daha da 

çok biliniyor. Ziyaeddin FAHREDDİN. Son olarak Ahund VAHAPZADE, Enver Paşa ile beraber çok sadık 

ve Enver Paşa ile beraber de Türkistan’da şehit oldu. Bunun da önemli rollerinden bahsedebiliriz. 

Şimdi ayrıntılara girmek istemiyorum ama ana hatlarıyla GASPIRALI’nın fikirlerini anlatmaya çalıştım. 

Bir tek şey söyleyerek bitirmek istiyorum, madem gazetecilik ve medyadan bahsediyoruz biraz önce 

ifade ettim 20-30 binlik Bahçesaray gibi küçük bir şehirden Doğu Türkistan’a kadar okunabilen, satılabilen 

ve geliriyle çıkarılabilen bir gazetedir Tercüman. Tatar burjuvazisinin, Azerbaycan zenginlerinin 

yardımları var ama Tercüman’ın kendisi de para kazandırıyor, cetvelde açıklıyor. Hatta o derecede 

ki yeni usûl eğitim ve öğretim başlasın diye kitaplar basıyor. Hocay-ı Sibyan, Rehber-i Muallimi’ni 

basıyor, Tercüman’da ilanlar var. Bu kitapları yeni usul eğitim ve öğretim yapmak isteyenlere parasız 

gönderiyor. Basılı kitapları da parasız gönderiyor. Bunların hepsini Tercüman’dan elde ettiği gelirle 

yapıyor. Sadece zenginlerin desteğiyle değil. İşte bu büyük bir gazetecilik başarısıdır. Küçücük bir 

kasabadan koca Türk-İslâm alemine açılan gazete çıkarmak büyük başarıdır, iş adamı başarısıdır. 

GASPIRALI’nın çoğu zaman gözümüzden kaçan özelliği budur. O da dediğim gibi zamana göre 

konuşulmasıdır. Rus Hükümeti ile ilişkilerine çok dikkat eder ve karşısındaki insanları da ikna ederek 

yenileşme hareketleri içerisine çeker. 

Beni sabırla dinlediğiniz için hepinize teşekkür ederim. 

ERSOY 

Prof. Dr. Yavuz AKPINAR’a teşekkür ederim… Aynen GASPIRALI’ya, hayatını bize güzel bir şekilde 

hem özetlemiş oldu hem de bahsetmiş olduğu o yalın, sade dil içerisinde kendisi de aynı şekilde o 

sade dili kullanarak bizlere bir tarih yolculuğu yapmıştır medya alanında. 

Doç. Dr. Hakan KIRIMLI 

Türk dünyası medya toplantısında bulunduğumuz, Türk dünyasında 

birleştirme konusunu gündeme getirdiğimiz zaman son 

yüzyıllık tecrübede, hatta umumen İsmail Bey GASPIRALI’dan 

daha sembol bir isim aklımıza getirmemiz mümkün değildir. 

Hatta bir Türk dünyası medyası söz konusuysa, eğer bu gerçekleşmiş 

ise bunun tarihte gerçekleştiği en önemli fenomen bizzat 

İsmail GASPIRALI’nın Tercüman’ı ve onun yaydığı fikirlerdir. 

Bugün hiç şüphesiz söylemeye gerek yok ama internetin, televizyonun akla hayale gelebilecek her 

türlü teknolojik imkânın bulunduğu bir çağda yaşıyoruz. Bugün Türkiye dâhil yedi kadar bağımsız, 

-yedi kadar diyorum çünkü birçok şeyi tartışmalıdır- Türk ülkesi var. Şu veya bu şekilde bağımsız 

olmayan Türk ülkeleri, cemaatleri, halkları, toplulukları ortada, herkes bunlardan haberdardır. Bunlar 

arasında irtibatı kurabilmek için teknoloji hayal edilemeyecek boyutta. Bugün Skype’tan herkesle, 

dünyanın her yeriyle konuşmamız mümkün. Fakat bütün bu teknolojik imkânlarımızda birisine sorsak 

bugün Türkiye’nin en şanlı, en muazzam gazetesi hangisi? X diyelim. Türkiye’nin en güçlü, en etkili


III. OTURUM 

/ 

63 

televizyon kanalı hangisi? Y diyelim. Bunun mesela Kazakistan’da, Tataristan’da, Kırgızistan’da ve 

hatta Azerbaycan’da ahaliye soralım, yüz kişiden birisi bilir mi acaba? Tersini sormak için yüz kişi 

değil bin kişiyi, onbin ya da yüzbin kişiyi verebiliriz. Yani Kırgızistan’daki en meşhur televizyon kanalının 

ya da gazetenin, Kazakistan’ın en ünlü, en etkili gazetesinin adını Türkiye’de yüz binde bir kişinin 

bilme şansı var mıdır acaba? 

Bütün bu soruların cevaplarının hayır olduğunu hepimiz biliyoruz. Bütün imkânlara, bütün fırsatlara 

rağmen bu bahsettiğimiz gazetelerin, televizyonların umumen medya organlarının, bir de buna isterseniz 

sosyal medya adı takılan yeni fenomeni de katalım. Maddi imkânları herhalde 19. asırdaki 

birçok devletin bütçesinin çok çok üzerindedir. Ama böyle bir gazete vardı. Hani Rusça bilenler bilecektir 

Lenin’in meşhur lafı vardır, “Yest Takaya Partiya?” (Ест такая партия?) diye, -öyle bir parti var 

mı? 1917 Nisanında böyle bir gazete vardı. “Bıla Takaya Gazeta” (Была такая газета) diyeceğim. Bu 

Tercüman’dı. Hocam söyledi, tekrardan kaçınmak isterim ama mecburen bazı şeyleri tekrar etmek 

zorunda kalacağız. Tercüman gazetesinin 19. asrın sonunda yahut 20. asrın diyelim ilk on, onbeş, 

yirmi yılında Türk dünyasının bir tarafında olup da, aydın olup da, ziyalı olup da, münevver olup da, 

entelektüel olup da, intellegent olup da –bilmegen-, bilmeyen bir kişi olması mümkün değildi. Böyle 

bir ihtimâl yoktu. Tercümanı bilmeyen değil okumayanın olmaması mümkün değildi. Bugün insanlara 

fantezi gibi gelebilir, Yavuz Hocam da gayet iyi bilir, naçizane ben de biliyorum, Tercüman’ı birazcık 

tetkik etmiş olan insanlar da bilir. 

Tercüman gazetesinde Tataristan’daki bir aydın ile Rumeli’deki bir aydının polemiğiyle rahatlıkla karşılaşırdınız. 

Onun getirdiği yol ile 1905 sonrasında yine Kazan’daki, Samara’daki bir gazetedeki yayına 

Makedonya’dan, Üsküp’ten cevap geldiği son derece sık rastlanırdı. Bugün bunu fantezi olarak 

bile konuşamayız. Bugün için en baştan, Türkçe Konuşan Ülkeler Zirvesi başlığından başlayarak 

Türkçe konuşan ülkeler falanları, Türkçe konuşan ülkeler filanları diye birçok platforma sahibiz. Daha 

da artsın, daha da faaliyetleri bereketli olsun inşallah. Ama Türkçe Konuşan Ülkeler Zirvelerimizde, 

Türkçe konuşan falan toplantımızda Türkçe konuşanlar ancak Rusça konuşarak, bu toplantıda da 

olduğu gibi, kulaklıklarla Türkçe konuşup anlaşıyorlar. 

Bugün bütün bunları gördüğümüzde, bildiğimizde İsmail Bey GASPIRALI’yı hakikaten yakından tetkik 

etmezseniz anlamamız, öyle bir şeyin, öyle bir fenomenin var olabildiğine inanabilmemiz gerçekten 

mümkün değildir. Nasıl olur deriz, bir gazete ki hakikaten sadece bir slogan olarak değil; 

bilfiil Kaşgar’da da, Kazan’da da, Perm’de de, Omsk’ta da, Tebriz’de de, Kahire’de de, Üsküp’te 

de Rusçuk’ta da okunuyor. Bu bir fantezi değil çünkü oralardaki listeden biliyoruz. Nasıl oluyordu 

bu? Bugün bağımsız olan yahut olmayan Türk toplumlarının modern çağdaki en büyük sosyal, fikri, 

politik, kahramanlarının, büyüklerinin 20. yüzyılın ilk yarısındaki isimlerine bir bakalım, hangi toplum 

olursa olsun, Rusya İmparatorluğu dahili, bunların istisnasız hepsinin şu veya bu şekilde, dolaylı 

dolaysız olarak İsmail Bey GASPIRALI’nın talebeleri olduğunu, onun getirdiği fikir, tahsil sisteminin 

mahsulleri olduğunu görürüz. 

Bugünün dünyasında şu veya bu sebepten maalesef pek çoğunda hatırlatılmazsınız Kazakistan’ı Ahmet 

BAYTURSUN’suz, ALİHAN’sız yahut CUMABAY’sız nasıl düşünebilirsiniz ki? Yahut Özbek varlığına 

bir FURKAT’sız, HOCAYEV’lersiz olmadan yahut ÇOLPAN’sız kim düşünebilir? Bütün bunlar doğrudan 

ya da dolaylı İsmail Bey GASPIRALI’nın mahsulleriydi. Bütün diğer ülkelerde, Azerbaycan’da 

da böyledir. Bugün Tataristan adını taşıyan, Başkurdistan adını taşıyan İdil-Ural memleketinde de 

böyleydi. Aslında dolaylı olarak Türkiye’de de öyle. Ve bu insanlar, demin şu kulaklıklara atıfta bulundum, 

bu insanlar 1905’te, 1906’da, 1907’de, 1914’te, 1917’de büyük kongreler de yaptı. Bu kongrelerde 

bu kulaklıklar kullanılmıyordu. Bu toplantıların bütün zabıtları elimizde var. Bu toplantıdaki 

insanlar kendi dilinde, kendi şivesinde konuştular ve birbirlerini anladı. 

Tabii bunun pek çok faktörü var ama hakikaten hangi faktörü ele alırsak alalım GASPIRALI’yı başrolden 

çıkartmamız mümkün değil. Bir tarihçi olarak tek şahsa indirgenmiş tarih anlatımından hoşlanan 

biri değilim. Benim hoşlanmam da önemli değil; gerçek dışı bir şeydir. Ama bazı olaylar, bazı insanlar 

var ki hakikaten onları çıkarttığınız zaman tarih bambaşka oluyor. İsmail Bey GASPIRALI da bence 

bu nadir insanlardan birisidir. Muhakkak ki GASPIRALI yine var olabilirdi biyolojik olarak ama İdil-Ural 

Bölgesi’nin Müslüman Türk dilli aydınları, zenginleri ve burjuvazisi olmasaydı İsmail Bey GASPIRALI 

Kırım tarihindeki unutulmuş bir dipnot olarak da kalabilirdi. Eğer bugün Azerbaycan dediğimiz top-


raklarda yaşayan Türk halkının zenginleri, hususen petrol zenginleri yani TAGİZADE’ler, İSMAİLOF’lar 

ve diğerleri olmasaydı da bu hareket hâkim kalabilirdi. Başka diğerlerinin katkısı olmasa da ama hiç 

şüphesiz ki ateşi, ateşini ateşleyen insan İsmail Bey GASPIRALI’ydı. 

Biraz daha hatırlayalım, İsmail Bey GASPIRALI’nın özelliklerini. GASPIRALI’yı bilmeyen insanlar sadece 

soy olarak bilen insanlar yabancılar değil; söz konusu olan Türk halklarından bilenler dahi 

Pan-Türkist, Pan-İslamist, Turancı, Turan İmparatorluğunu kurmak isteyen bir insan gibi son derece 

basmakalıp, aslı hakikatten uzak fikirlerle tarif ederler onu. Hele hele 20., 21. asrın fanatik, mutaassıp 

milliyetçileriyle özdeşleştirip bir halkı birleştirip bir halkın mensuplarını bir imparatorluk hâlinde 

birleştirip başka halkları –her kimse düşman onlar- tepelemeyi hedefleyen işte sıradan milliyetçilerden 

biri olarak görürler. Bu İsmail Bey GASPIRALI’yı zerre kadar anlamamak manasına gelir. İsmail 

GASPIRALI’ya en uzak kelime dersek bu herhâlde taassup olur, fanatizm olur. İsmail Bey GASPIRALI 

ne dini, ne medeni ne de başka bir manada hiçbir zaman mutaassıp, fanatik ya da inatlaşmacı bir 

adam olmadı. Son derece kararlı, ne yaptığını son derece iyi bilen bir adam hakikaten. Fakat onun 

bütün bu hareketleri her şeyden önce pragmatik ve rasyonel bir temele dayanıyordu. 

Adam şunu görüyor, önce Kırım tarihini bilmemiz lâzım anlayabilmemiz için. 19. asrın ikinci yarısının 

Kırım’ı. Kırım 1783’te Rusya tarafından basılıp alınmış, işgal edilmiş. Kırım Tatarlarına Kırım’ı 

boşaltmak için her şey yapılmış. Ve Kırım adeta dibine delikler açılmış su dolu bir torba gibi aşağıya, 

Türkiye’ye akmaya başlamış. Kırım Tatarları artık bugün mü yok olur yarın mı yok olur, son kalıntısı 

kalmış halk diye görülmeye başlanmış. O Kırım Tatarları ki Rusya’yı zamanında 200 sene idare etmiş 

Altınorda İmparatorluğu sıfatı altında. Ve işte bu Kırım’da İsmail Bey GASPIRALI ortaya çıkıyor. Tahsil, 

adı kalmış Orta Çağ diyecekseniz, Orta Çağın gerisine gitmiş bir tahsil. Sosyal olarak, ekonomik ve 

psikolojik olarak çökmüş bir toplum. Burada baktığınız zaman Kırım Tatarlarının, Rusya’ya karşı şansı 

nedir? Şansı ne olabilir var olabilmek için? Muazzam Rusya, şimdi nasıl insanların, pek çok insanın 

gözü büyüleniyor ya, muazzam Rusya. Hiç kimsenin gücü yetmez, her şeyi yapabilir. Ne yapsa yeridir 

dediğiniz Rusya var ya o zaman da birçok akılsız adam böyle görüyordu. Kırım Tatarının ne sözü 

olabilir ki böyle bir Rusya’da? 

Ya da tersten bakalım, Kafkasya. Yüz sene direnmiş Kafkasya ama kâğıt üstünde o bile diz 

çöktürülmüş gözüküyor. Koskoca Rusya karşısında gücü ne? Koskoca Şamil’i bile Petersburgh’da 

gezdirmişler, “İşte bak senin savaştığın ülke budur. Sen kimsin ki buna karşı savaşabilirsin? Ne 

yapabilirsin ki?” fikrini uyandırmaya çalışmışlar. Türkistan’ı tam da o sıralarda, 1860’lı, 70’li, 80’li 

yıllarda, Türkistan’ın üzerinden Rusya geçmiş, istediğimi alırım demiş. Aynı bugünkü gibi, “Rusya’dır 

ne yapsa yeridir!” Hatta birileri o zaman aynı şimdikini hatırlatır şekilde Rusya’nın medeniyetlendirici 

misyonudur, “Svilizatsonnaya Missiya” (цивилизационная миссия) demişler. “Pravitelskaya Missiya” 

(Правительская миссия) yani aydınlatıcı misyondan söz etmişler. Hiç kimse bir şey yapamaz denmiş. 

Şöyle bir baktığınızda Kırım Tatarı mı, Kazan Tatarı mı, Kafkas Tatarı mı, o zaman Kafkas Tatarı 

denilirdi bugünkü Azerbaycan Türklerine, Kafkasyalı diğerleri mi? Türkistan’daki o geri kalmış denen 

halklardan biri mi? Rusya’ya baktığımız zaman da küçücük zavallı birer parçalar gibi görmüşler. 

Hakikaten de öyle tek tek baktığınızda. 

Ama İsmail Bey GASPIRALI’nın fark ettiği şey şuydu: Tek başına, muazzam ucube bir dev karşısında 

bu kadar güçsüz olan bu toplumlar bir şekilde birlikte hareket ettiklerinde çok daha farklı bir konuma 

gelebiliyorlardı. İlki bu toplumların içinde bulundukları muazzam derecedeki geri kalmış ve yenilmişlik 

fenomenlerinin altındaki sebepler de aslında son derece benzerdi. GASPIRALI’nın kendi vatanında, 

Kırım’da gördüğü problemler üç aşağı beş yukarı Saha’da, Samara’da, Perm’de, Ufa’da, Taşkent’te 

yahut diğer yerlerde daha farklı değildi üç aşağı beş yukarı. O zaman şunu düşündü: Ortak ve aynı 

kökenden gelen dertlere ve problemlere etnik ve dinî ortaklığa sahip olan bu insanlar ortak olarak 

çareler bulabilir, ortak olarak mücadele edebilir. Yavuz Hocamın burada gösterdiği deminki “Ruskaya 

Müsülmanska” (Русское мусульманство) kitabı, -daha doğrusu ilk olarak makale şeklinde çıktı- yani 

Rus İslamı kitapçığı, risalesi çok ilginç bir argümanı getirir 1881 senesinde. Sanırım ilk sayfasındaydı 

yine Yavuz Hocam şöyle bir lafla başlar GASPIRALI, der ki, “Rusya, dünyanın en büyük İslam ülkelerinden 

biridir.” 

Şimdi bu ilk etapta pek çok adam tarafından yadırganmıştır. Adam doğru söylüyor. Hakikaten de 

öyle. Sene 1880’lerin Rusya’sı dünyada en çok Müslüman’ı barındıran ülkelerden biriydi. Bu kimse-


III. OTURUM 

/ 

65 

nin aklına gelmiyordu, ne Müslüman’ın ne Hristiyan’ın. O buradan şunu diyordu, “O hâlde bu böyledir. 

Çünkü Ruslardan sonra ikinci çoğunluk insan bu İmparatorlukta Müslümanlardır.” doğru vallahi. 

O hâlde bu ikinci halkın hakkı da verilmeliydi ona göre. Buradan yola çıkarak, o halde son derece 

pragmatik ve rasyonel olarak bu halklar güçlerini birleştirmeliydi. Tek başına hiçbir şey ifade etmeyen 

bu halklar, dediğim gibi, birleştikleri zaman şu veya bu şekilde sonradan formüle edeceği şekilde 

dillerinde, fikirlerinde, işlerinde birleştiği şekilde sadece bir slogan olarak değil, ultra nasyonalist bir 

şiar olarak değil, bilfiil birleştikleri takdirde dediğim gibi hakikaten İmparatorluğun bilfiil ikinci gücü 

hâline geleceklerdi. Zaten öyleydiler de. Ama sihirli kelime birleştikleri zaman, o zaman da şimdiki 

gibi Kırım’daki adamın varlığından Kazak steplerinden -pardon o zaman Kırgız stepleri deniyorduadamın 

haberi bile yoktu. Sadece Kırım’ın Kırk Bakırı efsanesinde adını belki işitiyorlardı belki de 

işitmiyorlardı. Ya da hacca giderken Akyar’dan şimdiki Sevastepol’den geçiyorlardı. Taşkent’tekinin 

var mıydı yok muydu bilinmez. Eğer tüccar olarak dolaşmıyorlarsa yerlerinin varlığından bile haberleri 

olduğu şüpheliydi. Varsa da beş yüz sene evvelki efsanelerden kalan haberlerdi. 

Yani esas irtibat, varlığından haberdar etmek. Peki, ne ile haberdar edeceksiniz? Televizyon, internet 

veya radyonuz yoksa o zaman ki basınla. İyi ama bir dakika hangi basınla? Öyle bir basın yok ki. 

Basının olması için ne lâzım, bu insanların okuması, yazması. Okuma-yazma oranı felaket. O hâlde 

önce bu insanlar okuma-yazmayı kolayca öğrenebilir hâle gelmeli, sonra, sonra da değil aslında bununla 

eşzamanlı olarak basınla birbirine yakınlaştırılmalı, birbirinden haberdar edilmeliydi. Yani İsmail 

Bey GASPIRALI’nın ünlü muazzam eğitim reformu olan Usul-ü Cedid, yani Yeni Usûl ile Tercümanı 

yaratması hemen hemen aynı zamana denk gelir. Zaten öyle olması da gerekiyordu. Bu öyle ki kelimenin 

gerçek manasıyla İsmail Bey GASPIRALI, bizzat kendi aile fertlerini kullanarak hem bizatihi gazeteyi, 

onun yazarlarını ve okuyucularını sıfırdan üretmek zorundaydı. Restoran kuruyorsunuz, bütün 

yemekleri, hayvanı da bitkiyi de kendiniz üretiyorsunuz, o da yetmiyor müşteriyi de kendiniz bulmanız 

gerekiyor. İsmail Bey GASPIRALI’nın yaptığı tamamen budur, inanılmaz bir şey. 

Başlangıç noktasına bakarsanız akıl alır şey değil. Adamın birisi çıkmış Kırım’da dünya güzeli ama 

dünyadan uzak kalmış Bahçesaray’da kendi başına üç beş adama okur-yazarlık öğretip, üç beş 

adama gazete okutmaya uğraşıyor. Sene 1883’ün ortaları, hakikaten acıyarak bakacağınız bir durum 

bilmiyorsanız. Ama acıyarak baktığınız adamın gazetesi şu anda isimlerini vermeye gerek yok 

hepinizin bildiği, hepimizin ülkesindeki bütün televizyon kanallarından ve gazetelerden ve sosyal 

medyadan yüz bin kere daha etkili Türk dünyasında bir hareketi kurabildi. Ve onun işte bu mütevazı 

imkânlarla ortaya çıkarttığı Usûl-ü Cedid Eğitim Sistemi Türk dünyasının fiilen, hele hele Rusya İmparatorluğu 

dâhilindeki kısmının istisnasız tamamının aydın sınıfını 20. asra getirdi. 

İsmail Bey GASPIRALI’nın vizyonu sadece Türk halklarıyla da sınırlı değildi. Hatta şunun da farkındaydı, 

Türk halkları dediklerimizin yüzde 90’ı zaten Müslüman’dı. Asıl onun auditoryası, yani dinleyici 

kitlesi oydu. Yani din de onun için birleştirici faktör olarak son derece önemli. Hatta bütün İslâm 

dünyasına bakıyor. Genel bir Türk dünyasına bakıyor, Rusya İmparatorluğu’nun dışında. Problemler 

gene aynı. Devlet-i Aliye’deki Müslüman’ın da problemi aynı, Hindistan’daki yahut genel olarak 

Osmanlı toprağındaki Mısır’daki yahut İran’daki Müslüman’ın da problemi üç aşağı beş yukarı aynı, 

geri kalmışlık sebepleri. Onun Usûl-ü Cedid’i, onun eğitim fikirleri buna da hizmet edebilecek ölçüde. 

Hakikaten bu sahâlâra da ürünlerini çıkartıyor, bugün kapitalist diliyle konuşacak olursak. Onun tüketicileri 

arasına bugünün kapitalist diliyle, Türk-İslam dünyasında, gerçekten İslâm dünyasının, tüm 

Türk dünyasının Rus İmparatorluğu dışında kalan kısmı da katılıyor. 

Tercümanı okuyan herkes yine görecektir, çok çok ilginçtir, hâlâ daha inanmakta güçlük çekiyorum. 

Hâlâ daha inanamıyorum. Her sayısında düşünüyorum adamcağızın nasıl imkânı vardı postadan 

başka. Hâlâ ben dahi bilmem Yavuz Hocam bir cevap verebilir mi varsa söylesin, Cava Müslümanlarından, 

Güney Afrika Müslümanlarından, Şarki Türkistan Müslümanlarından, pardon Sincan Müslümanlarından 

değil Şarki Türkistan Müslümanlarından haber var. Bulgaristan Müslümanlarından, 

Tebriz’den, her yerden haber var. Böyle bir gazete, ulaşılabilirliği falan bırakalım dostlar, bütün bunlardan 

haber veren böyle bir gazete yok zaten şu anda, yok gerçekten öyle bir gazete. Ve bütün 

bunlardan çoğu hâlâ milletimiz, halkımız niye bahsediyor? Benimseyerek, kucaklayarak bahsediyor. 

GASPIRALI’nın birkaç özelliği var, çok önemli, onları vermeden geçemeyiz. Son derece dikkatli bir 

adam, aslında kafası son derece siyasidir. Fakat şuna inanıyor, belli şeylerin alt yapıları olmadan


siyasi olarak ortaya çıkmak ancak bela getirir. Cahil bir toplumun altyapısını, fikri ve ekonomik altyapısını 

kurmamış bir toplumun şu veya bu siyasi birlik iddialarıyla ortaya çıkmasının hiçbir işe yaramayacağını, 

sadece dert konusu olabileceğini düşünüyor. Gerekli altyapı olmadan bir sonraki adıma 

gitmemek İsmail Bey GASPIRALI’nın son derece klasik düşüncesi. Asla siyasetten uzak değil fakat 

sadece bunları zaman içinde yapmak görüşünde. Bir şeyi daha var, mevcut kanunlara son derece 

saygılı. Hiç hoşuna gitmeyen kanun da olsa yaptığını o kanun içinde yapıyor. O dönemin gazetelerini 

tetkik eden herkes şunu çok iyi bilir, bizzat Rus gazeteleri bile pek çoğunun sütunları bomboş çıkardı 

o zamanlar. İstanbul’da da öyle çıkardı ya. İnanılır gibi değildir, Tercüman’ın 34 senelik hayatında bir 

tek boş sütun çıkmadı. Var mı çıktı mı Yavuz Hocam? 

AKPINAR 

Görmedim. 

KIRIMLI 

Bir tek boş satır çıkmadı. Bu imkânsız yahu o zaman herhangi bir haberde bile işkillenirdi sansürcü 

adam “kesiver şurayı” derdi, keserdi. Hayır, Tercüman’da böyle bir şey çıkmadı. Bu nasıl bir sanattır. 

Bu hiçbir zaman rejime, mevcut rejime yağcılık ya da tavassuttan olan bir şey de değil. “Ulu 

önderimiz Çar Hazretlerinin ayağını şöyle bir öperiz!” diyerek böyle bir yazıya da rastlayamazsınız 

Tercüman’da. Hiçbir zaman rastlamazsınız. Fakat her şey çok ustaca, çok dikkatlidir. Ve çok önemli, 

son derece hayati bir unsuru daha İsmail Bey GASPIRALI, son derece samimi olarak bütün halklara, 

dinlere saygılı bir insandı. Hâlbuki milliyetçi önderler diye bildiğimiz her toplumdaki, Müslüman, Hristiyan 

veya başka dinlerden toplumlardaki her milliyetçi önder diye bildiğiniz adamlar, millî kahraman 

diye bildiğiniz adamların adeta ilk özelliğidir. Düşman diye belledikleri her kim varsa o hain, alçak, 

her türlü diğer kötü sıfatları hak eden adamlardır, hatta ne kadar çok onlardan öldürmüşse o kadar 

toplumu tarafından daha bir yüceltilir, kahraman denilir. Kendi toplumunu ise hiç fark etmez, göklere 

yerleştirir. İsmail Bey GASPIRALI böyle bir insan değil. Asla değil. Tam tersine aklınıza gelebilecek, 

çevresindeki ve çevresinde olmayan bütün toplumlara Ruslar, Ukrainler, Ermeniler, Gürcüler, İngilizler, 

Fransızlar, kim aklınıza gelirse, hepsine son derece samimi derecede saygılı. Onların insanlığa 

olan bütün katkılarına, hepsine hürmetkâr, her zaman övgüyle söz ediyor. Bu toplumların hepsinden 

her zaman övgüyle söz ediyor. Aklınıza gelebilecek herhangi bir toplumu küçültecek tek bir kelimeye 

Tercüman’da rastlamanız mümkün değil. Ve bu bir taktik de değil. Gerçekten de biz onun özel konuşmalarından 

yahut diğer çalışmalarından da biliyoruz, hakikaten son derece samimi bunda. 

Şaşırtıcı değil, İsmail Bey GASPIRALI’nın öldükten sonra Ortodoks Kilisesi’nde, Pravoslavnik 

Kilisesi’nde de onun için ayin yapıldı, onun hürmetine. Ve işte İsmail Bey GASPIRALI’nın bize bıraktığı 

en önemli miraslardan biri, bence insanlığa bıraktığı en önemli miraslar arasında yer alır. İsmail Bey 

GASPIRALI’nın bu mirası bugünkü insanlık tarafından millî kuruluşlar yahut enternasyonal kuruluşlar 

tarafından her ne kadar özümsenebilirse, ne kadar yansıtılabilirse insanlığın daha iyi olacağını düşünüyor. 

Onun bu düşünceleri, mum dibini aydınlatmaz derler ama galiba İsmail Bey GASPIRALI’da 

mum dibini de bayağı aydınlattı. Onun yaşadığı toplum olan Kırım Tatarlarına birinci derecede yansıdı. 

Hakikaten de bu bahsettiğim ilkeler ve prensipler yani başka milletleri aşağılamamak, ırkçı yahut 

ezici bir çizgiyi hiçbir zaman benimsememek, sivil ama son derece kararlı mücadele etmek fikri 

1917’de ilk Türk ve Müslüman demokratik parlamentosunu 1917’de Kırım’da kuran Numan Çelebi 

CİHAN, Hasan Sabri AYVAZ, Cafer SEYDAHMED gibi insanların da temel düsturu oldu. 1944 sürgününden 

sonra sürgün yerlerinde teşekkül eden Kırım Tatar Milli Hareketi bugünkü güne kadar bu 

prensipleri sonuna kadar başının üstünde taşıdı. Kesinlikle harfiyen bunlara uydu. 

Bu yıl İsmail Bey GASPIRALI’nın ölümünün 100. yılı. UNESCO hakikaten kadirbilir bir hareketle bu 

yılı İsmail Bey GASPIRALI Yılı ilan etti. Bugünkü toplantının bu yılda yapılması son derece manalı bir 

olaydır. Ve İsmail GASPIRALI Yılı’nda, 2014 yılında İsmail Bey GASPIRALI’nın varlığını sürdürebilmesi, 

ayakta kalabilmesi için her şeyini ortaya koyduğu halkı ve vatanı bir kere daha tanklar tarafından hunharca 

ve alçakça çiğnendi ve bugün de çiğnenmektedir. 1783’te Kırım’a giren barbar sürüler 2014 

senesinde GASPIRALI Yılı’nda, GASPIRALI’nın mezarının üzerinden bir kez daha geçti. GASPIRALI 

üzerine Türkiye’de bu yıl bir çok sempozyum yapıldı. Daha önümüzdeki aylarda da olacak. Şöyle 

büyük adamdı, böyle güzel adamdı, şöyle önemli adamdı diye konuşmalarla geçiyor.


III. OTURUM 

/ 

67 

Tüm bunlar varken geçmişin hatıralarından bahsetmek de inan insanın içinden çok gelmiyor. Kırım 

Tatarlarının başına bu felaket 1783 yılında geldi. 1783 yılında Kırım’da bir Rus bile yaşamıyordu. Bugün 

Kırım’ın Rusya’ya dönmesinden, Rusça söylersek “Vazvraşeniya Kırıma Rassii” (Bозвращение Kрыма 

Rоссии) tabiri kullanılıyor. Bunu utanmazca söyleyen insanların ülkesinde bu söylenirken 1783’te bir 

tek Rus Kırım’da yaşamıyordu. Oranın halkı bizzat o zamanki işgalden sonraki Rus makamlarına göre 

yüzde 98 Kırım Tatarlarından yani Türk dili konuşan Müslümanlardan müteşekkildi. Bu iki küsur asırlık 

Rus hâkimiyeti Kırım’da Kırım Tatarlarına sadece ve yalnızca felaket getirdi. GASPIRALI yok olmanın 

ucuna gelmiş bir toplumu kurtarmaya uğraşmaktaydı. GASPIRALI’dan sonra da bu toplumun gerek 

Rus Çarlığı ve Sovyetler Birliği tarafından yok edilmek için her şey yapıldı. Sadece bunları anlatmak 

için sabahtan akşama kadar burada konuşmamız gerekirdi. 

İşte GASPIRALI’nın tarihteki yeri bu ama onun, çocuklarının, çocuklarının derken gerçek manada 

torunlarının bugün yaşadıkları. İnşallah bunlardan hepimizin çıkartacağı çok dersler vardır diye düşünüyorum. 

İnşallah bu gibi toplantılar geleceğin ve bugünün GASPIRALI’nın anlamını çıkartmaya 

vesile olur. Ama şunları son olarak ifade etmek isterim, Rusya’nın gücü sadece övünerek söylediği 

nükleer değerlerinden, tanklarından, toplarından, füzelerinden ibaret değil. En önemli silahlarından 

birisi tam bir Sovyet geleneğine bağlı olarak son derece keskince kullandığı dezenformasyon yani 

dezinformatsiya (Дезинформация) teşkil ediyor. Bu o kadar kuvvetli bırakın Rus halkının tamamen 

beyninin yıkanmasını olayların akıl almaz derecede saptırılarak gösterilmesini, maalesef hür dünya 

diyebileceğimiz, tam Soğuk Savaş tabiri oldu ama artık bunlara dönmenin gereği gözüküyor. Batı 

dünyasında ve kardeş ülkeler dediğimiz ülkelerde, Azerbaycan’da, Kazakistan’da ve diğerlerinde 

bile dezenformasyonun son derece etkili olduğunu görüyoruz. 

Bütün bunlar tabii ki sadece Kırım için geçerli değil. Konu İsmail Bey GASPIRALI olduğu için söyledim. 

Hakikaten de Türk dünyası sadece Türkiye değil. Kazakistan, Azerbaycan ya da Türk dünyasının 

bütün diğer parçaları Doğu Türkistan’da olan biteni Çin haber ajansından öğrenirse ne olur? 

Dünyanın en aşağılık katliamlarından birisi sürdürülürken İslami fanatiklere karşı kendini savunan Çin 

rejimine inanıyorsa yahut Irak’taki, Suriye’deki katliamlar medyada yer almıyorsa Kırım’a insanlar Rus 

gözüyle, başka yerleri Azerbaycan’ı diğerlerinin gözüyle görebiliyorsa bitmiştir. Yazıklar olsun dememek 

insanın elinden gelmiyor ama bunun mutlaka bir çaresini bulmamız lâzım diye düşünüyorum. 

Çok teşekkür ederim sabrınız için sağ olunuz. 


Elchin MİRZABAYLI 

Halk Cephesi Gazetesi (Azerbaycan) 

Tabii ki tarihçi değilim, Yavuz Hocama teşekkür ederim. İsmail 

Bey GASPIRALI, Tercüman gazetesi ve gazetede Azerbaycan 

Türklerinin rolü hakkında verdiği bilgiler önemli. Ama bu oturumda, 

tarihî detaylarla ilgili Sayın Hakan Bey’in sözlerine karşı 

fikirlerimi söyleyeceğim. Önce bir şeye dikkatinizi çekmek isterim 

ki, Azerbaycanlıların Tatarlar olarak adlandırıldığını vurguladınız. 

Doğru, bu kısa bir süre olmuş, önce Kafkas Müslümanları, 

Kafkas Tatarları, Kafkas Türkleri, son olarak da Azerbaycan Türkleri olarak adlandırılmışlar. Sovyet 

döneminde, 1937’den sonra pasaportlar değişmiş ve Azerbaycan Türkleri, Azerbaycanlı olarak adlandırılmışlardır. 

Bir detaya dikkat edilmesini istiyorum, Tercüman gazetesine ilişkin söylediklerinizi 

doğru bulmuyorum. Eğer Azerbaycan zenginlerinin, o cümleden, “Azerbaycan veya diğer Türk dünyasının 

önemli isimlerinin rolü olmasaydı İsmail Bey GASPIRALI tek başına Tercüman gazetesini yine 

çıkarabilirdi”, ifadesi, böyle bir yaklaşım kanaatime göre tümüyle yanlış. 

KIRIMLI 

Ben olmazdı dedim, olardı demedim, olmazdı dedim.


MİRZABAYLI 

Söylediniz, olardı dediniz. 

KIRIMLI 

Olmazdı dedim. Bir yanlışlık oldu herhalde. Olamazdı dedim. 

MİRZABAYLI 

Tamam. Hakan Bey, olamazdı dediniz, olsun, tamam, öyle söylediniz ama olmazdı diye kabul edelim. 

Ancak, ortak tarihimizde GASPIRALI Türk dünyasının çok büyük isimlerinden biri. Aynı zamanda 

Ali Bey HÜSEYİNZADE, Ziya GÖKALP ve adını sayamadığım diğer aydınlar. Ve onların yaptıklarına, 

tarihteki rolüne dikkat ettik, lakin birini küçümsemek, diğerini övmek bizi birbirimizden ayırır. Bu 

nedenle birleştirici unsurlar üzerinde düşünmeli, kıyas yapmadan hepsinin rolünün önemli olduğunu 

vurgulamalıyız. Tarihî akış içerisinde önemli olsa da bazen bunun üstünde olan değerler vardır. 

Başka bir detaya da dikkatinizi çekmek isterim. Kırımla ilgili son söylediğiniz siyasi bakış açınız, 

elbette Kırım’ın işgal edilmesini kınıyoruz. Azerbaycan bu konuda BM’de Ukrayna’nın toprak bütünlüğüne 

destek vermiştir. Bu meselede alnımız açık ve her zaman da Kırım Tatarlarının yanındayız. 

Ama Azerbaycan’da, Kırım Tatarlarının, Rusya’nın yanında olmasıyla ilgili haberlerin yayılması 

hakkında söyledikleriniz yanlış. Kazakistan’da ve diğer yerlerde bunun nasıl olduğunu bilemiyorum, 

Azerbaycan’da her zaman Kırım’ın işgal edildiği vurgulandı. Ukrayna’nın toprak bütünlüğü desteklendi. 

Bugün de basın ve enformasyon desteği ile birlikte Azerbaycan Kırım Tatarlarının yanındadır. 

Yani bu bakımdan objektif olmak gerek. Teşekkür ederim. Sağ olun. 

KIRIMLI 

Birincisi, burada besbelli bir yanlış anlama var. Hiçbir şekilde, tam tersine burada İsmail Bey 

GASPIRALI’nın, İdil-Ural aydınları, pardon aydınları da zenginleri de burjuvazisi de aynı şekilde. Bugün 

Azerbaycan dediğimiz yerin aydınları olmadan GASPIRALI’nın olamayacağını sadece Kırım’da 

unutulan bir dipnot kalacağını söyledim. Orada yanlış olmaz. 

MİRZABAYLI 

Özür dilerim, anlaşmazlık aslında şundan kaynaklı: TAGİZADE veya İSMAİLOV şeklinde bir zengin 

yok Azerbaycan’da, Zeynel ABİDİN BEY TAGİYEV ve Musa NAVİYEV var. O yıllarda Müslüman Hayır 

(Hayriyye) Cemiyeti kurmuşlar ve saydığım isimler dâhil olmuş. Ali Bey HÜSEYİNZADE, TOPÇU- 

BAŞOV ve diğerleri Tercüman gazetesi için yardım toplamışlar. Tercüman gazetesi yayınları Zeynel 

Abidin TAGİYEV’in ayırdığı paralarla ücretsiz olarak basılmıştır. 

KIRIMLI 

Söylediğim de bu zaten, HÜSEYİNZADE, TOPÇUBAŞI, GASPIRALI’nın en yakın dostları. Sadece onlar 

değil, diğerleri olmazsa olamazdı diyorum. Aksine burada birini küçültmek diğerini büyütmek diye 

bir şey yok. Konu GASPIRALI olduğu için vurguladık. Yoksa diğerlerini küçültmek, o büyüktür bu küçüktür, 

zaten elimde öyle bir mezura da yok. Onun için öyle bir şey söylemem söz konusu bile değil. 

Diğerine gelince; sadece Azerbaycan’da değil birçok yerde hâlen sadece mahalli gazeteyi söylemek 

de gerekmez şu bir gerçek ki pek çok insan Rus kanallarını, medyasını takip ediyor. Bunun etkisini 

inkâr etmemiz kolay değil, keşke tersi olsa. Azerbaycan veya diğer yerlerde zaten özel olarak Azerbaycan 

için de demedim, genel olarak söylüyorum. Maalesef bunlar Türk dünyasında olan problemler. 

Bilgi, birbirimizden haberdar olma eksikliği, daha da kötüsü saptırılmış olma gerçeği sadece 

Azerbaycan’a ait bir problem değil.


III. OTURUM 

/ 

69 

Kürşad Melih SARIASLAN 

TÜRPA Genel Sekreter Yardımcısı 

Hocalarıma teşekkür ediyorum. Sorulan soruyla alakalı da söylüyorum. 

Gerçi sizin yıllardır yaptığınız çalışmaları, Yavuz Hocamın 

da ortada. Belki daha uzun süre sunum olsaydı bazı şeyler 

gözden kaçmazdı. Sizin Hocam gazeteyi çıkarıp finansal kaynağı 

o şekilde sağladığını söylediğinizde belki böyle bir soru 

doğmuş olabilir. Yavuz Hocam, Azerbaycan konusunda epey 

çalıştığı için belki bu finansal kaynakla ilgili sizin karşılaştığınız 

kaynaklar veya nasıl elde edildiği ile ilgili sorum olacaktı. Aynı zamanda edebiyatçı ve dilbilimci kimliğinize 

dayanarak gazetenin ilk çıktığı andan sonraki yıllara kadar geçen sürede lehçe olarak evrilmesi 

hakkında nasıl bir saptamada bulunurdunuz? Bunu merak ediyorum çünkü uzun yıllar çıkıyor. Bazı 

araştırmacıların belki iç Rusya’daki Tatarların lehçesine daha yakın yayımlanması daha iyi olurdu gibi 

görüş var. Bu konuda ne diyeceksiniz? 

Bir de Hakan Hocama soracağım, şuna pek değinmediniz fikri muhiti yani yetişme, onun eğitimi 

ve yetişmesi gerçekten büyük bir proje kurguluyor ve bunu adım adım eğitimden medyaya kadar 

uygulamaya başlıyor. Hem eğitimi, çünkü etki ettiği dediğiniz meselâ din adamları, Fransa’da eğitim 

almış önemli aydınlar da var, onlardan fazla bir eğitim almadığını biliyoruz. Fikri muhitini de kısaca bir 

anlatırsanız memnun olurum. Teşekkür ederim. 

AKPINAR 

Önce gazetenin finansmanı meselesini konuşalım. Yani orada başlangıçta ne Tatar burjuvazisinin ne 

de Azerbaycan zenginlerinin burada bir rolü var. Aile serveti üzerinden giderek gazeteyi çıkardığını 

biliyoruz. Yani karısının hatta annesinin kıymetli eşyalarını, mücevherlerini rehin verdiğini hatta her 

ikisinin de sandıklarını o zaman ipek ve kadife kumaşlar bile birer meta aynı zamanda. Onları satarak 

veya rehin vererek gazeteyi çıkardığını biliyoruz. Dolayısıyla başlangıçta bu etki yok. Ama muhite 

kendisini tanıttıktan, kabul ettirdikten sonra bu yardımlar başlıyor. Ve kendisi de zaten onuncu yılda, 

yirminci yılda bu zenginlerden kimlerin kendisini desteklediğini, hatta daha evvelki sayılarda da teker 

teker ilk yıllardan itibaren “Tercüman’a yardımları dokunan şuna müteşekkiriz…” diye kısa kısa bildiriyor. 

Yani o isimler malûm. Onların ayrıntısına girmeye lüzum yok. 

Gelelim dil meselesine. İdil-Ural Türkleri kendi dil tarihlerini değerlendirme açısından objektif değiller. 

Bugüne kadar hiçbir Tatarın kendi dil tarihinin teşekkülü hakkında objektif bir yazı yazdığına rastlamadım. 

Söylenen şudur; Kayyum NASIRİ modern Tatarcanın yazı dilini başlattı. Hayır, Kayyum NASI- 

Rİ’deki dil bugünkü Tatarca değil. NASIRİ’nin dili Osmanlıca Türkçesi ile Çağatay Türkçesinin ve aynı 

zamanda mahalli Tatarcanın karışımından oluşmuş pratik bir dil. Kazan 1830’lardan sonra bir kitap 

basma merkezi hâline geldiği zaman kitap tacirleri oluştu. Bunlar çok dikkatli adamlardı, muhiti ve 

kitapların nerelerde okunduğunu biliyorlardı. Dolayısıyla başta Abdullah Battal TAYMAZ olmak üzere 

dilci Saadet İshaki ÇAĞATAY ve Ayaz İSHAKİ’nin kızı olmak üzere Ahmet TEMİR’in kendisi Kazan kitap 

dilinden söz eder, Tatarcadan değil. Kazan kitap dili Osmanlı Türkçesi, Çağatay Türkçesi, mahalli 

Tatarca ve geniş bir coğrafyada anlaşılabilen bir dildir. Dolayısıyla bugünkü Kazan Tatarcasının kökü 

olarak değerlendirilemez. Orada bir yanlışlık var. 

Dolayısıyla Kazan’da da eksik koleksiyonunu tamamlamak için uzun zaman çalıştım. Kütüphanede 

bulundum. Kazan Tatarları kendi gazetelerini okuyamıyorlar. Vakit gazetesindeki birçok yazıyı gelip 

bana sordular, kelimeleri okuyamıyorlar eski yazıda. Şuradaki birçok kelimeyi getirip bana sordular. 

Çünkü onlar GASPIRALI’nın diline çok yakın. Demin Fatih KERİMİ’nin resmi vardı, üzerinde durmadım. 

Yani Tatar aydınlarının da ilk itiraz TUKAY’da başlar. Tatarcada yaygınlaşma TUKAY ile birlikte 

devam eder. Buna rağmen Tercüman gazetesinde sürekli Tatarların en iyi şairlerinden birisinin TUKAY 

olduğu hakkında yazılar vardır. Tercümanı ve GASPIRALI’yı hicvetmesine rağmen TUKAY’daki şairlik 

başarısını görmüştür. Dili işleyebilme kabiliyetini görmüştür ve TUKAY’ın aleyhinde tek bir satır yazmamıştır. 

Ama diğer ilk Tatar hikâye ve romanları, gazeteler hep Kazan muhbiri de bunun içerisinde 

GASPIRALI’nın dilinin çok yakınındadır. Ufa’da, Orenburg’da çıkan Şura-yı Vakit de öyledir. Fatih 

KERİMİ’nin kendisi de bu idealleri benimseyen, GASPIRALI’ya üstadım diyen bir insandır. Onun için


Kazan Tatarlarının İdil-Ural Türkçesi, göstersinler, metinler ortada. Ben yayımladım, üç cilt, orijinal, 

elinizde var. Hiçbir kelime değişmemiştir. Orijinal metin yayımladım, orada Kazan Tatarcasının özelliklerini 

siz bana gösterin Allah aşkına!.. Ayda yılda birkaç kelime o da bazen öyle bir şey oluyor ki 

haberlerde var birazcık. İdil-Ural Bölgesi’ni çok ilgilendiren bir haber varsa orada bir iki kelime, çünkü 

karısı İdil-Ural Tatarlarından. Kendisi o bölgeye sık sık gidiyor. Elbette ki Kazan Tatarcasını çok iyi 

biliyor. O kelimeyi kullanıyor. 

Türkistan hakkında yazdığı şeylerde Çağatay Türkçesi, Özbekçeye doğru kaydırıyor dilini. Yani öyle 

haber metinlerinde ama kendi yazılarında yoktur bu zaten. Dediğim gibi 3 cilt dolusu metin neşrettim. 

Daha diğer metinler de var. GASPIRALI’nın bütün yazılarını çevirdim. Aşağı yukarı 10 cilt tutacak 

bir külliyatı var. Tercüman’da yazdığı yazılar. Yani dört yüz-beş yüz sayfalı bir ciltten küçük boy on 

sayfa oluşur. Bence Kazan Tatarcasının etkisi yoktur. İstanbul Türkçesidir merkezde olan. Arada bir 

Kırım Tatarcasından kelime kullanıyor, Kazan Tatarcasından kullanıyor. Ama genel çoğunluk yüzde 90 

neredeyse Türkiye Türkçesidir. Ve zaten onun dil anlayışı da GASPIRALI’nın dil anlayışını bilmemek 

demek. Onun için Kazan Tatar dilinin müfrit, milliyetçi bir tarafı vardır. O da Sovyet görüşüyle, Sovyet 

döneminde ortaya çıktı. Unutmayalım Başkurtlar kendi dillerinde hiçbir şey yazmamışlar 1920’li yıllara 

kadar. İşte bu Kazan kitap dilini kullanıyorlardı, Tatarcayı değil. Bugün İdil-Ural Bölgesi’ndeki birçok 

hareketi Tatarlara mal ediyoruz. Onların içerisinde Kazan, Başkurtların çok önemli rolü var. Yani böyle 

bir Tatar, Başkurt kavgası Sovyetler başlattı. Günümüzde bu, dilde, edebiyatta devam edip gidiyor. 

Hâlbuki halk edebiyatının neredeyse tamamı ortaktır. Burada Tatarların bir aşırı milliyetçilik tarafı var 

o doğru değil bence. 

KIRIMLI 

Hocamın dediklerine tabii ki katılıyorum. Gerçekten de Tercüman’ın dili esasta okuyucuya kolaylaştırılmış 

bir İstanbul Türkçesidir. Aslında ilginç bir şey İsmail Bey GASPIRALI’nın Türkçe de yazıp 

konuşması da bizzat yazarak gelişmiştir. Sanıldığı gibi İsmail Bey GASPIRALI’nın aslında sağlam 

bir Türkçe tahsili yok. Kendisi de itiraf eder zaten başlangıçta bunu. Hakikaten, dilbilgisi sonradan 

gerçekten çok da gelişmiş olduğu için Azerbaycan’da meselâ bahsederken bir konuda tekrar yapar. 

Mesela kentleri, köyleri der, diğerleri anlasın diye. “Başa düşürdüğü” yani anladığı der. Yahut 

Kazan’dan bir tabir bahsediyorsa “aytganı” yani söylediği der. Yahut ne bileyim Özbekistan’dan bahsediyorsa 

“dehgânı” yani köylü, ırgat diyerek bu şekilde yazar. Oraya özellikle hitap etmeye çalışırdı. 

Bu onun klasiğiydi. Aslında böyle yarım saat, bir saat neyse konuşarak bahsettiğimizde İsmail Bey 

GASPIRALI’yı hâliyle sayısız malûmatı da kaçınılmaz şekilde atlamak durumundayız. Özetlemek hatta 

kaba hatlarıyla bahsetmek zorundayız. Aslında iş o kadar basit değil tabii ki. Burada bahsediyorum 

işte bakın GASPIRALI mucize gibi çıktı, herkes otuz sene sonra ortak Türk dilinde yazmaya, konuşmaya 

başladı. Ana hatlarıyla bu iyi kötü gerçek olmakla birlikte bunun büyük ayrıntıları var. Hiçbir 

şey böyle bu kadar birkaç cümleyi arka arkaya söylediğim kadar kolay olmadı. Son derece zorlukla 

ve zaten ontolojik sıkıntıları var her şeyden önce işin. Yani bunlara kaçınılmaz olarak girmedik. Zaten 

girebilmek için başlı başına bu konuda seminer, toplantı yapmak icap eder. 

GASPIRALI’nın kendi tecrübesi meselesine gelince, dille ilgili, anlatmakta fayda var. GASPIRALI’nın 

bulunduğu yerin dili çok önemli herkes bunu unutuyor. Kırım Tatarcasının aslında herkesin unuttuğu 

sihirli bir tarafı var bugün. Bu diğer hiçbir Türk dilinde yok, herkesin gözünden kaçıyor. Aslında 

bugün büyük bir tehlike altında olan Kırım Tatarcasının kaybolmasının Allah korusun Türk dünyası 

için nasıl bir kayıp olduğunun da, olabileceğinin de insanlar idrak etmiyor. Çünkü Kırım Tatarcası, 

Türk dilleri arasında hem Oğuz, hem Kıpçak unsurlarını barındıran yegâne dildir. Oğuz Türkçesi ile 

konuştuğumuz toplantıda Kazak şunu takıp Rusçadan dinlemek zorunda kalır. Ama Kırım Tatarcası 

konuşursanız hiç değilse ana konularda Makedonya’daki Türk de Kazakistan’daki adam da sizi orta 

Kırım Tatarcasında anlar. Bahçesaray şivesinde aslında sizi anlayacaktır. Ve İsmail Bey GASPIRALI’yı 

GASPIRALI yapan unsurlardan biri de doğuştan bu dile hâkim olmasıydı. Onun için Kıpçak asıllı, 

Kıpçak özelindeki kuzey ve doğu dillerini, Oğuz, güney ve batıdaki Oğuz özellikli Türk dillerine de 

doğuştan, daha doğrusu yetişme çevresinde aşinalığı vardır. 

Yetişmesine gelince, GASPIRALI’nın çevresi kendi hemşerilerine göre son derece sıra dışı. İster Kırım’daki 

ister diğer yerlerdeki Türk halklarına göre. Çünkü küçük yaşta klasik Müslüman tahsili alıyor. 

GASPIRALI’yı da hatırlayalım, Mirza ailesinin çocuğu, yani asilzade ailenin çocuğu, herhangi biri


III. OTURUM 

/ 

71 

değil. Herhangi bir insan olsaydı herhâlde bunları yapmaya imkânı olmazdı. Çünkü kendisini ayakta 

tutacak öz geliri ve itibarı var. İtibarı için Mirzalık o zaman önemli bir faktör. Hem bundan doğan Müslüman 

tahsilini ve Müslüman çevresini görüyor, Rusya’ya gidiyor. Varanej’de, Moskova’da kalıyor. 

Hakikaten kaderin cilvesi çok ilginç insanların yanında kalıyor. Mesela bunlardan birisi Mihail Nikiforoviç 

KATKOV. Dönemin çok ünlü, tam manasıyla Pro-Slavist diyebiliriz. O Rus konservatif düşüncesinin 

çok önemli isimlerinden biri. Onun yanında adeta ona adapte olmuş çocuğu gibi yetişiyor, 

küçükken daha. Rus Harbiye Mektebi’ni görüyor. Oradan Osmanlı memleketine geliyor. Bir müddet 

orada dolaşıyor, İstanbul’u tanıyor, 1860’ların İstanbul’unu tanıma imkânı oluyor. Oradaki psikolojiyi 

görüyor. Oradan uzun bir maceradan sonra Fransa’ya gidiyor. Fransa tamam meşhur Fransa ancak 

bunun yanında bir özelliği de var o yıllarda, özellikle 19. asrın ikinci yarısında Rus diasporasının, 

entelektüel siyasi diasporasının son derece yoğunlaştığı bir yer. Çünkü Çarlık istibdadından kaçan 

her türlü fikir, siyaset, yer altı ve edebiyat adamları Paris’e geliyor. Ve Paris’te genç İsmail’in sermayesinde, 

mektepten de okuduğu iyi kötü Fransızcası ve Rusçası var tabii ki. Bu ona sermaye oluyor, 

orada Fransızca-Rusça tercümanlık yapıyor. 

Ve yine kaderin büyük bir tesadüfü yanında sekreterlik yapmak için iş bulduğu adam da kim dersiniz? 

İvan Sergenyeviç TURGENYEV, meşhur TURGENYEV. Onun yanında sekreterlik yapma, çalışma 

imkânı buluyor. Ve sonra Kırım’a geliyor. Hem şarkı hem garbı muhtelif yönleriyle tanıma imkânı 

oluyor hasbelkader, hayatın cilvesi diyelim. Bunlarla Kırım’a geliyor ve bu şekilde, hani Azerbaycan 

Türkçesinde söyleyeyim “formalaşıyor”. 

AKPINAR 

Bir şeyi ilave etmek istiyorum. Özellikle okuyucuyla Tercüman’ın ve GASPIRALI’nın ilişkisi üzerine. 

Okuyucuları aynı zamanda gazetenin muhabirleri oluyor. Yani nerede gazeteyi okuyorlarsa onlar aynı 

zamanda o bölgede olup bitenler hakkında Tercüman’a haber gönderiyor. Ve bunlar Tercüman’ın 

mektuplar kısmında yayımlanıyor. Hatta çoğu zaman adam istemiyorsa ismini vermiyor GASPIRALI, 

ilk harflerini koyuyor. Veya açık istiyorsa meselâ Sibirya’dan ENVEROV’un dünya kadar yazısı var. 

Dolayısıyla, o dönemde ajans yok, Türk dünyasında olup bitenleri ne ile duyacaksınız? Bu insanlar, 

okuyucular mektup yazarak kendi muhitlerini anlatıyor. Doğu Türkistan’dan gelen dünya kadar mektup 

var. İran’dan gelen mektuplar var. Onlara ayrıntı olduğu için giremedim, dolayısıyla okuyucusunu 

muhabire dönüştürüyor. Hatta hangi yıldır bilemiyorum kelime başı haber gönderene para veriyor. 

Bir de o tarafı var o çok ilginç. Bazen uzun uzun yazıyorlar kelime başına para veriyorlar diye ama bu 

kadar da uzun yazmayın diyor, kısa öz şeyler yazın. Böyle tarafları da ayrıntısıyla burada konuşamıyoruz 

tabii. Dolayısıyla bunlar atlanıyor. 

Ahmet YEŞİLTEPE 

NTV (Türkiye) 

Yavuz Bey, Hocam ile tanışmış olmaktan çok büyük memnuniyet 

duyuyorum. Hakan Hocamı izlemek üzere Dil-Tarih ve Coğrafya 

Fakültesi’ndeki bir sunumuna günübirlik uçakla gidip gelmiştim. 

O kadar zenginleştirdi ki beni referandum döneminde 

Kırım’da hem program hem de haber yapmak üzere maalesef 

kötü olaylar sırasında diyelim o tesadüfü yaşamıştım. Yani kendisiyle 

zenginleşmiştim. Yavuz Hoca ile de kendisini uzaktan tanıyordum ama bugün itibarıyla gerçekten 

bir medya mensubu olarak çok eksik kaldığımı hissettim. GASPIRALI’nın matbaasını görmüş, 

orada program yapmış, Türkiye’ye tanıtmak için gayret içerisinde olmuş televizyonculardan birisiyim. 

Burada özellikle katkı değil altını çizmek istediğim bir konu var. Kendi programımda da dile getirdim. 

Yaklaşık üç yıldır Türk dünyasında kişisel çaba ya da hobi belki demek daha doğru olacak Orhun 

Vadisi’nden başlayıp Türkiye’ye kadar uzanan bir maceranın içerisindeki gazetecilerdenim. İdeolojik 

saik ya da maddi amaç yok bunun içinde. Sadece Türk dilinin peşindeyim. Bir program yapıyorum, 

adı “Türklerin İzinde”. İkinci sezonu bu yıl NTV televizyonunda gösterildi. 

Kırım’a gitme şansım ama diğer yandan da şansızlığım oldu. Çünkü gittiğimde malûm olaylar yaşanıyordu. 

Tam üstüne denk geldik. Tabii bir habercinin çok arzu ettiği o gürültü patırtının içerisindesiniz 

ama insani olarak ve tabii ki bir Türkiyeli olarak akraba bir ulusun yaşadığı sıkıntıları yakından görmek


gibi bir talihsizliğe de maalesef sahip olduk. Şimdi özellikle Hakan Bey’in ve Yavuz Hocamızın da 

ısrarla belirttiği ve altını çizerek söylediği konu hem programımı yaparken hem de sonrasındaki dostlarımla 

ve etrafımdaki insanlarla paylaştığım bir konu. Çok zamandır bu coğrafyada yani çok büyük 

bir coğrafyanın içerisinde Türkçe iletişim kurma çabası içerisindeyim. İyi derecede İngilizce biliyorum 

ama yukarıya çıkınca Kıpçak coğrafyası diyelim, Moğolistan’dan başlayıp Anadolu’ya kadar ortak dil 

Rusça. Rusça öğrenmemiş, öğrenememiş olmanın ya da Rusçanın bu coğrafyada bu kadar etkin 

olduğunu daha yeni kavrayan bir gazeteci olarak çok da büyük bir hicap, pişmanlık içerisindeyim, 

keşke zamanında Rusça öğrenseymişim. Hâlbuki bu coğrafyanın dili Türkçe ya da Ural-Altay, çok 

rahat aslında anlaşabileceğimiz sözcüklerimiz, dil yapımız var. Bu zenginliği geliştirmek, birbirimizle 

daha kolay anlaşmanın yollarını bulabilmek için yüzyılın başında GASPIRALI’nın yaptığı işi hakikaten 

mucizevi buldum, bir fantaziya. 

Biliyorsunuz yine yüzyılın başında Esperanto diye bir dil çabası içerisine girdi bir lehçe doktoru. O 

dönemde Esperanto dünya halklarını bir araya getirecek. Yani konuşabilen insanlar arasında fikir 

alışverişinin bir barış toplumu yaratabilmenin adımlarının atılabileceği düşüncesiyle ortaya çıkmış bir 

fantaziya. GASPIRALI bunu Türk toplulukları için düşünüyor. Bu bende çok heyecan uyandırdı. Bunu 

programımda hem ısrarla vurguladım hem de Hakan Bey’in özellikle ısrar ettiği yani ısrarla altını çizdiği 

Kırım lehçesinin aslında hem Kıpçak hem de Oğuz özellikleri nedeniyle aslında bir değer olduğunu 

da vurguladım. Şimdi içinde bulunduğumuz dönemin ya da zamanın ruhu itibarıyla maalesef bir 

değeri de yitirmek olduğumuz endişesini taşıyorum. Yani Kırım’ın işgalinin -işgal demek doğru olacak 

sanıyorum- içinde aslında çok önemli bir, Türkçenin çok önemli güçlü bir lehçesini kaybediyoruz. Aslında 

birbirimizi çok rahatlıkla anlayabileceğimiz, geliştirebileceğimiz, üzerine yeni yapılar inşa edip 

birbirimizle daha fazla iletişim içerisinde olabileceğimiz bir imkânı, bir kanalı da kaybediyoruz. Öyle 

değil mi Hocam? En üzücü yanlarından birisi bu. 

Az önce Kazak meslektaşımla kahve arasında konuşuyorum, Kazakçayı öğrenmeye çaba sarf ediyorum, 

elbette Kazakçanın ya da Kıpçak coğrafyasındaki diğer dillerin ya da lehçelerin de katılımıyla 

ortak bir dil arayışı fantaziya gibi gelebilir bugün, günümüzde. Bir hayal ama büyük bir hayal, bunu 

GASPIRALI’nın gerçekleştirme çabasını alkışlamamak mümkün değil. Birçok amaçla tabii neden 

yaptığı konusunda ayrıca tartışılabilir ama Türkleri bir araya getirebilmek, Türk dünyasını ama hepsinden 

öte bir mazlum halkları ayağa kaldırmak, güç birlikteliği oluşturmak için göstermiş olduğu çabayı 

alkışlamak gerekiyor diye düşünüyorum. O yüzden GASPIRALI’yı rahmetle hatırlamak yanında tabii 

şiarı olan dilde birliği öncelikle gerçekleştirmenin çok ama çok mühim olduğunu düşünüyorum. O 

yüzden de GASPIRALI’yı bu özel oturumda anmanın yanı sıra dilde birlik olmadan fikirde veya işte 

birliğin de olmasının çok da zor olduğunu bilen birisi olarak söylüyorum. Bütün amacım, buradaki 

katkım belki de bu ve tabii ki Kırım lehçesini kaybetme gibi bir endişeyle de biraz bu mikrofona sarıldım. 

Yavuz Hocaya ayrıca teşekkür edebilmek için, çok zenginleştik. 

AMASHOV 

Türk Dili Konuşan Ülkeler ve Topluluklar Medya Forumu’nda toplandık, güncel konularını konuştuk. 

Bugüne gelmemizde herkesin emeği var, akademik düzeyde yapılan çalışmalar hep dikkat çekicidir. 

Böylesi bir kişiliği konuşuyoruz, GASPIRALI hakkında. Biliyoruz ki bu aydınlar fazladır, Türkiye’de, 

Orta Asya ülkeleri Kazakistan, Kırgızistan, Azerbaycan ve diğerlerinde. Bence her toplantımızda bir 

bölümü bu şahsiyetlerden birine ayırmalıyız. Bunun yararlı olacağını, bilgilerimizi zenginleştireceğini 

düşünüyorum. Geçmişimizi ne kadar iyi öğrenirsek geleceğimizi bir o kadar aydınlatırız. Gelecek 

Forumda Ali Bey HÜSEYİNZADE, Ahmet AĞAOĞLU, Ziya GÖKALP vb. şahsiyetlerin araştırmalarına, 

eserlerine yer verelim. 

AKPINAR 

Arkadaşımıza bir şey hatırlatmak istiyorum. Burada bulunan, Türkistan’ı biraz dolaşmış olanların 

günlük hayatlarını müşahede ettiği bir hadise var. Bugün standartlaşan, Sovyet döneminde standartlaşan 

yazı dilleri üzerinden konuşuyoruz. Halk bu yazı dillerini bilmez. Chimkent’te pazara gittiğiniz 

zaman Özbek ile Kazak veya oradaki başka bir Türk halkı varsa, Ahıskalı aynı dille konuşur, anlaşır 

alışveriş yaparlar. Bu dil konuşma dilidir, ortak dildir. Bu Türkistan’da yok değil. Bir Türkmen ile Özbek 

hiçbir hazırlığı olmadan, cahil oturur konuşur, anlaşır. Kırgız ile bir Kazak, Özbek yine aynı şekilde. 

Yani Türkistan’da bu vardı. Bu insanlar kapılarını kapatmış, ayrı devletlerde yaşamıyorlardı ki. Bu


III. OTURUM 

/ 

73 

dillerin geçiş daireleri vardı. Ama Sovyetler öyle bir yazı sistemi, Kiril alfabesiyle beraber getirdiler ki 

Özbekçedeki vokallerin bulanıklığı kaldı eski yazıya benzer bir şekilde üçe indirdiler vokallerin sayısını. 

Kazakçada ve Türkmencede vokallerin sayısını on ikiye kadar çıkardılar. Türkmencede dokuzda 

kaldı. Ve böylece fonetik ayrımların en uç noktasını kullanarak yeniden yazı dilleri oluşturdular. Bugün 

birçok arkadaşımız bunun farkında değil ama bir dil tarihçisi bunun farkında. Yani Sovyetler Birliği yıkıldığında 

Türk dilleri birbirinden uzaklaşabilecekleri en uzak noktaya gitmişlerdir. Demin Aflatun Bey 

bir şey söyledi, sabahki oturumda dikkatten kaçtı. Şimdi birbirimizle oturup konuşa konuşa yeniden 

bir konuşma dili oluşturuyoruz. Bunun adı yok, bunun adı Türkçe. Hiçbirimizin Türkçesi değil. Ha bir 

Kazak bakıyor ki yahu benim ce ile kullandığım jiv kelimesine adam yer diyor. Ben jer diyor. Bunu 

fark ettiği zaman problem kalkıyor. Men kitgen diyorum adam diyor ki gidem. Gan gen ekiyle an en 

değişimi hiç problem değil. Azerinin kapını aç demesi ile kapıyı aç arasında büyük bir fark yok. Bu 

konuşula konuşula kendiliğinden törpüleniyor. Onun için bu ayrımı çok büyütmeyelim. 

Bir şahsi tecrübemi söyleyeyim. Kazakistan Üniversitesi’nden davet aldım, gittim, orada hatta 

GASPIRALI’yı da anlattım. Türk dünyasında modernleşme derslerini anlatıyorum. Biraz Özbekçe bilirim. 

Özbekistan ile alakam var. Ve orada mümkün olduğu kadar Özbekçeye yaklaştırarak konuştum. 

Ve hiç kimseden bir soru gelmedi. Yanımda da İzmir’de doktora yaptırdığım bir Kazak kızı var. Çok 

güzel Türkiye Türkçesi biliyor geldi yanıma çevirecek. Talebe ne dedi biliyor musunuz? “Tercüme 

kerekemez, düşünemiz”, bitti. Ben de kelimelerimi seçtim ama. Mesela tam bir Türkiye Türkçesi, 

hele biraz öz Türkçe dediğimiz gruptan bir kelime kullansam Kazak anlamayacak. Hemen Arapçası, 

Farsçası aklıma geliyor onu kullanıyorum. Yani GASPIRALI’nın yaptığını yaptım. Sinonimleri yan 

yana kullandım. Orada dilin güzelliği önemli değil fikrinizi anlatmanız önemli. İşte burada yapa yapa, 

konuşa konuşa birbirimizi daha iyi anlayacağız. Bin yıldır Kazakla konuştuğumuz yok. Yeni başladık 

konuşmaya. Nerede görmüştük Kazak Türkiye Türkünü ne zaman görmüştü? Belki hacca giden bir 

Kazak zengini İstanbul’dan böyle bir geçmiştir. Onun için bu ilişkiler dilimizi, yani bırakın ortak dili 

birbirimizi anlama, münasebet dili ünsiyet dili, Azerbaycan Türkçesindeki tabiri, ünsiyet dilini kendiliğinden 

geliştirecektir. Şimdi televizyonlarımızı seyrediyor. Ben çok hayıflanıyorum Azerbaycan’ın 

dışında hiçbir Türk televizyonunu evimizde izleyemiyoruz. Madem bir medya forumu düzenliyoruz, 

şimdi aklıma geldi, bunu halledecek bir çareye başvurmalıyız. Zar zor bir Kazakça televizyonu çıkıyor, 

Hazar. Caspian mıydı adı şimdi hatırlayamıyorum. Yok, Türkmen televizyonu, Özbek televizyonu 

yok. Diğerlerinin hiçbirini dinleyemiyoruz. Tatar televizyonu yok. Bunlar olacak ki işte bu dil gelişsin 

veya ünsiyet dili kendiliğinden teşekkül etsin. Yani biz nasıl ki bir Erzurumlu ile bir Aydınlının hiçbir 

hazırlığı olmadan cahil insanlar konuşup anlaşıyorlar kendi mahalle şivelerini kullanarak biz de öyle 

bir duruma geleceğiz. Ünsiyetin artması lâzımdır. İlişkiler oldukça ben onun da olacağına inanıyorum. 

Teşekkür ederim. 

Pelin MUSABAY 

TÜRK KENEŞİ (Türkiye) 

Teşekkürler, sağolun. TÜRK KENEŞİ’ndenim. Hocalarımıza 

çok teşekkür ederiz bu bilgilendirme için. Ben de kısaca birkaç 

örnek vererek aslında halklarımızın kendi aralarında ne kadar 

kaynaştığını göstermek istiyorum. TÜRK KENEŞİ olarak dört 

ülkemiz var öncelikle ondan bahsedeyim, Azerbaycan, Kazakistan, 

Kırgızistan ve Türkiye. Bu dört ülkenin arasında iş birliğinin 

geliştirilmesi için çok çeşitli alanlarda projeler yürütüyoruz. 

Bunlardan bir tanesi olan “Genç Diplomatlar Arasında Eğitim Programı”nı geçen sene başlattık. Dört 

ülkemizin genç diplomatları arasında ve aynı zamanda dil dersleri de koyduk. Dil dersleri koyunca 

iki gruba ayırdık: Oğuz lehçesi, Kıpçak lehçesi grubu. İki grupta da hocalarımız lehçeler arasındaki 

farklılıklardan bahsetti. Öğrettiler ve iki hafta sonunda iki gruptaki diplomatlar birbirlerini anlar hâle 

geldi. Onun dışında, aynı zamanda ortak iletişim dilinden bahsetti Hocam, ortak iletişim için ortak 

alfabe üzerinde çalıştık. Bununla ilgili bir grup kurduk. Bu kurulan grup ortak bir alfabe üzerinde 

uzlaştı ve şimdi biz TÜRK KENEŞİ olarak ortak alfabeyi yazışmalarımızda kullanmaya çalışıyoruz. Bu 

tür projeler geliştikçe dediğiniz gibi halklar arasındaki şu ana kadar olan kopukluk zamanla aşılacaktır. 

Buna inanıyoruz ve böylelikle diğer projelerimizi de bunun üzerine kuruyoruz. Bununla ilgili bilgi 

almak isteyenlerle ayrıca daha kahve molalarında ve diğer aralarda konuşabiliriz. Hocalarıma tekrar 

teşekkür ederim. Ayrıca organizatörlere de çok teşekkür ederiz. Sağ olun.

74 / ÜÇÜNCÜ GÜN IV OTURUM 

IV. OTURUM 


ÜLKELER VE TOPLULUKLARDA 

MEDYA MENSUPLARININ 

EĞİTİMİ, MEDYA 

KURULUŞLARI ARASINDA 

İŞ BİRLİĞİ İMKÂNLARI VE 

KURUMSALLAŞMA


IV OTURUM 

/ 

75 

IV. OTURUM 

Türk Dili Konuşan Ülkeler ve Topluluklarda Medya Mensuplarının 

Eğitimi, Medya Kuruluşları Arasında İş birliği İmkânları ve 

Kurumsallaşma 

Moderatör 

: Ahmet YEŞİLTEPE 

NTV-Türkiye 

Konuşmacılar : Bilge NEVZAT 

Star Gazetesi-KKTC 

Düsen KASAİNOV 

TÜRKSOY Genel Sekreteri 

Ela KASAP 

Devlet Televizyonu-Kosova 

Eran HASİPİ 

Devlet Televizyonu-Makedonya


Ahmet YEŞİLTEPE 

Moderatör 

Sayın Başkan, değerli katılımcılar Türk Dili Konuşan Ülkeler ve 

Topluluklar Medya Platformu’nun KKTC’de düzenlenen dördüncü 

Medya forumundayız. Üçüncü gün dördüncü oturumda 

konu başlığımız “Türk Dili Konuşan Ülkeler ve Topluluklarda 

Medya Mensuplarının Eğitimi, Medya Kuruluşları Arasında İş 

birliği İmkânları ve Kurumsallaşma”. 

Bu oturum medyada uzun yıllar yöneticilik yapmış birisi olarak benim açımdan heyecan verici, son 

derece önemli ve değerli bir içerik çalışması ve beyin fırtınası olacak. Konuklarımız ise birbirinden 

değerli, alanlarında çok önemli isimler. Ama az önce de belirttiğim gibi televizyon sunuculuğundan 

ve karşılıklı iletişimi kolaylaştırmak adına bir alışkanlık, kısaca kendimi tanıtmak istiyorum. Türkiye’de 

dijital yayıncılıkta pek çok ilki gerçekleştirmiş Doğuş Yayın Grubu’nun bir mensubuyum. Uzun yıllar 

NTV’nin ABD Temsilciliği görevini üstlendikten sonra Türkiye’ye döndüm. Çünkü dilimi konuşmak 

istiyordum, dilimi daha rahat konuşabileceğim bir topluluk içerisinde yaşamak istiyordum. O yüzden 

herkes Amerika’da kalmak için mücadele ederken ben 10 yıl sonra Türkiye’ye dönmeyi başaran az 

sayıda gazeteciden birisiyim. Daha sonra farklı dönemlerde Doğuş Yayın Grubu’nda farklı kalemlerde 

görev yaptım. Özellikle Doğuş Yayın Grubu’nun radyolarının genel yayın koordinatörlüğü ve dijital 

yayınlarından sorumlu genel yayın yönetmenliği, www.ntvmsnbc.com genel yayın yönetmenliği yaptıktan 

sonra son iki yıldır belki aranızda izleyenler vardır, Türk dünyasında kültür ve tarih programları 

yapmaya başladım. 

Aktüel belgesel adı “Türklerin İzinde” iki sezondur NTV’de yayımlanıyor. Orta Asya’da Orhun 

Vadisi’nden çıktık yola, yaklaşık 36 bin km’lik bir yola devam ediyoruz. Üçüncü sezonu “Selçuklu 

Yolu” olarak Balkanlar’a, Kafkasya’ya inşallah devam edecek. Ama Kıpçak coğrafyası ve ağırlıklı 

olarak Orta Asya’da çalışmalar gerçekleştirdik. Bu sırada hem yönetici hem de gazeteci olarak 

oradaki iletişim bilimleri fakültelerindeki eğitim imkânlarını yakından görme, tanıma imkânına sahip 

oldum. Hatta ve hatta iki üniversitenin adını zikretmek istiyorum, Hoca Ahmet Yesevi ve Manas 

Üniversitesi’nde çok değerli öğrencilerle akademisyenlerle karşılaştım. O öğrencilerden bir kısmına 

NTV’de staj imkânı yaratarak kazandırmak, hem kendi ülkelerine hem de Türkiye’ye, Türkçe konuşan 

akraba topluluklar arasında etkin görevlere gelebilmeleri için staj imkânları sağladık. Kendi çapımızda, 

bünyemizde katkı sağlamak istedik. Hatta bu arkadaşlardan bir kısmı kendi ülkelerinde şu 

anda gazeteci olarak görev yapmanın yanı sıra, yayıncılık faaliyetlerinde de bulunuyorlar. Ayrıca NTV 

kadrosunda da şu anda bize intisap (bağlanmak, girmek) etmiş olan Kazak, Kırgız öğrencilerimiz, 

meslektaşlarımız var. Bunu gurur duyarak aktarmak istedim sizlere, paylaşmak istedim. 

Konuklarımızı hemen kısaca tanıtacağım, aralarına geçeceğim. Çok değerli konuklarımız var. Katılımcılarımıza 

hakikaten çok değerli beyin fırtınası olacağı düşüncesindeyim. Enerjik bir oturum olsun 

istiyorum. Sizlerin de katılımının karşılıklı iletişim bakımından çok önemli olduğunu düşünüyorum. 

Bu yüzden soru cevap kısmı benim için daha önemli, dediğim gibi bu televizyon sunuculuğunun bir 

dezenformasyonu herhâlde. Evet, Sayın Bilge NEVZAT, Kıbrıs Medya Grup Başkanı, İmtiyaz Sahibi. 

Türk dünyasının kültürel iş birliği çalışmalarında medyanın rolü ve katkısı konusunda bir sunum yapacak. 

Tabii TÜRKSOY çok önemli bir örgüt biliyorsunuz, akraba toplulukları arasında iletişimi, anlayışı 

ve kültürel iş birliğini geliştirmek bakımından son derece değerli bir kurum. Üstelik KASEİNOV’u çok 

yakından tanıyoruz, çalışmalarını sürekli alkışlıyoruz. Kendisini en son Türk dünyası kültür başkenti 

projesiyle yakından, daha yakından tanıma imkânı buldum. Kazan’da elini sıktım, röportaj yaptım. 

Ayrıca çok başarılı bir keman virtüözü, bilmiyorum biliyor musunuz? Müthiş bir keman virtüözü, üstelik 

klasik müzik konusunda bir uzman, çok iyi bir sanatçı, tabii bu bana düşmez ama. Ayrıca kendisinden 

küçük bir partisyon dinleme şansına da sahip oldum. Kendisi Türk dünyasında kültürel iş 

birliğinin kurumsallaşması konusunda bize bir sunum yapacak. 

Genç bir gazeteci arkadaşımız var aramızda. Türk dili konuşan ülkeler ve topluluklarda medya mensuplarının 

eğitimi gibi son derece önemli bir konu başlığı. Aslında burada bir araya gelmemizin temel 

nedenini teşkil eden eğitim konusunda kendi tecrübelerini aktaracak. TÜMEP eğitimine katılmış, Tür-


IV OTURUM 

/ 

77 

kiye Eğitim Programı’na katılmış Ela KASAP Kosova’dan yanımızda. O da bize bir sunum yapacak 

bu konu hakkında. Yani somut konuları konuşacağız çok şükür. 

Ve nihayet Eran HASİP Makedonya’dan katılıyor. Türk dili konuşan ülkeler ve topluluklar arasında iş 

birliğinin kurumsallaşmasında medya faktörü konusunda bir sunum yapacak, Makedonya örneğini 

verecek, Makedonya televizyonunda Türkçe yayınlardan sorumlu müdür yardımcısı. Öncelikle Bilge 

Hanım’la başlamak istiyorum. Hoş gediniz ve teşekkür ederiz bu zarif misafirperverliğiniz için. İki 

gündür Kuzey Kıbrıs’tayız. Hem Cumhuriyet Bayramımızı kutladık hem de tabii Kuzey Kıbrıs’ı bir kez 

daha tanıma fırsatı bulduk. Buraya gelince insan hatırlıyor maalesef. Efendim sunumunuzu yapmak 

için söz sizde buyurun. 

Bilge NEVZAT 

Çok kısa bir sunum olacak. Öncelikle hepinize tekrar günaydın 

demek istiyorum ve konuklarımıza bu kadar dıştan gelen konuklara 

güzel Kıbrıs’ımıza hoş geldiniz demek istiyorum. 

Sayın Başkan, Kıymetli Katılımcılar, 

Böylesine kapsamlı bir organizasyonu üstlendiği ve gerçekleştirdiği için Türk Dili Konuşan Ülkeler ve 

Topluluklar Medya Forumu Genel Sekreteryası olan Türkiye Cumhuriyeti Başbakanlık Basın-Yayın ve 

Enformasyon Genel Müdürü’ne, KKTC makamlarına teşekkür ederim. Türk dünyası ülkeleri arasında 

geçmişten gelen derin, tarihî ve kültürel bağların yeniden hatırlanması, geliştirilmesi Türk dünyasını 

oluşturan ülke ve topluluklar arasında yakın ve samimi ilişkilerin hissedilerek sürdürülmesi büyük 

önem taşımaktadır. Türk dili konuşan ülkeler ve topluluklar arasında var olan köklü ortak tarih, dil, 

kimlik ve kültüre dayanan ortak çıkar ve ilişkileri daha yoğun iş birliği yoluyla geliştirmek yönünde 

temel ideal desteklenmelidir. Bu yönde üye ülke ve topluluklardaki medya kuruluşları görev üstlenmelidir. 

Bizler bu görevi yapmaktayız ve bunu sürdüreceğiz. 

Geniş bir coğrafya içinde yer alan Türk dünyasında, Türk halkının demokrasi altyapısını güçlendirecek 

gelişmelerin yakından takip edilmesi çok önemlidir. Teknolojiyi kullanabilen bir medyanın yaratılması, 

geleceğimizin sağlıklı bir şekilde kurgulanmasına yadsınamaz katkı sağlayacaktır. Kontrolsüz 

ve düzensiz bilgi yayılımının yoğun olarak gözlemlendiği çağımız medya ortamında, bu platformun 

üzerinde uzlaşılan ilke ve değerler doğrultusunda düzenleyeceği ortak organizasyonların ve çalışmaların 

Türk dünyasının kültürel iş birliğine katkısı büyük olacaktır. Türk dünyasında yaşamlarını sürdüren 

halkların doğru ve tarafsız haber almasını amaçlayan ortak organizasyonların mevcut süreci 

güçlendirecek şekilde devam ettirilmesinin kültürel birliğe büyük katkı sağlayacağı ve yeni medya 

araçlarının kullanımının kültürel bağları daha da geliştireceği apaçık ortadadır. Dünya üzerinde serpiştirilmiş 

bir şekilde yaşamlarını sürdüren Türk halklarına ulaşmanın en etkili yolu olan medya ile kitle 

iletişim araçlarının ortak yayınlar için kullanmak suretiyle ortak bilincin ve kültürün oluşmasına büyük 

katkıda bulunabilir. 

Bu medya forumunun bu yöndeki çalışmalarını kutlar, kültürel birliğin sağlanması yönünde üzerimize 

düşecek her görevi yapmaya hazır olduğumuzu belirtir, katılımcıları ve dinleyicileri saygılarımla selamlarım. 

Teşekkür ederim. Yalnız bir cümle daha eklemek istiyorum. Bugün benim için çok değerli 

anılar tekrar canlandı. Otuz yıl önce, -birçoğunuz herhalde bebektiniz- Vestel şirketinin açılışında 

kardeşim bir konuşma yapmıştı. O dönemde Türkçe konuşan devletler daha Rusya bağlantılıydı ve 

30 yıl önce bir gün bu oluşumun sağlanabileceğini o gün orada anlatmıştı. Türk dünyasının bir araya 

geldiği takdirde dünyada ne kadar önemli bir güç olabileceğini 30 yıl önce vurgulamıştı. Bugün bunu 

hissediyorum bunu belirtmek istedim. Teşekkür ederim. 

YEŞİLTEPE 

Buradan Sayın Asil Nadiri de saygıyla hatırladığımızı, andığımızı belirtelim. Sayın Bilge NEVZAT’a 

çok teşekkür ediyorum. Bu kısa ve değerli konuşmasının soru cevap bölümü de özellikle KKTC’deki 

medya ve medya eğitim faaliyetleri hususunda sanıyorum sorularınız olacaktır.


Düsen KASEİNOV 

Sayın Başkanım, Türk Dili Konuşan Ülkeler ve Topluluklar Medya 

Forumu’nun saygıdeğer katılımcıları, saygıdeğer konuklar, 

bayanlar, baylar; sizlere şahsım ve Türk dili konuşan ülkeler kültür 

bakanları adına saygıyla selamlıyorum. 

Dört yıl önce ilki Ankara’da düzenlenen benim de panelist olarak 

katıldığım Türk Dili Konuşan Ülkeler ve Topluluklar Medya 

Forumu’nun dördüncüsünde sizlerle yeniden bir arada olmaktan 

büyük mutluluk duymaktayım. Bu önemli buluşmaya süreklilik kazandıran ve bizleri bir araya 

toplayan Basın-Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğüne teşekkürlerimi ve tebriklerimi sunuyorum. 

TÜRKSOY, Türk dünyasının en eski platformu ve kurumsallaşmasını büyük ölçüde tamamlamış bir 

kuruluştur. Türk dünyasının UNESCO’su olarak 21 yıldır faaliyet göstermekte, Türk dili konuşan halklar 

ve topluluklar arasında kültürel bağların güçlenmesi, zengin Türk kültürünün dünyaya tanıtılması 

ve gelecek nesillere aktarılması amacı doğrultusunda çalışmaktadır. Sizlerin de büyük katkılarıyla 

son yıllarda TÜRKSOY’un tanınırlılığı düzenlediğimiz etkinliklerle sürekli artmaktadır. Kültürün tanıtılmasında 

ve aktarımında basın yayın organlarına, yazılı ve görsel medya kuruluşlarına büyük görev 

düşmektedir. 

Bu hususa dikkat çekmek ve nitelikli kültür muhabirliği ve yayıncılığını teşvik etmek için son beş yıldır 

TÜRKSOY basın ödülleri vermekteyiz. Ödül verdiğimiz basın mensuplarında aradığımız temel kriter 

kendi kültür ve değerlerini ortak Türk kültürünü, TÜRKSOY’un temel faaliyetlerini araştıran ve tanıtan 

yayınlar yapmış olmalarıdır. Bu vesileyle sizleri de TÜRKSOY basın ödüllerine aday olmaya, hoşgörü, 

tevazu, incelik ve gönül işleri, güzelliğin ön planda olduğu Türk kültürünü daha fazla araştırmaya ve 

bu alanda daha nitelikli yayınlar yapmaya davet ediyorum. 

Değerli katılımcılar, yaşadığımız dönemde sosyal medya olarak adlandırılan olgu klasik medyanın 

önüne geçmiş durumdadır. Sınırları belli olmayan, uçsuz bucaksız bir dünya olan avantajları ile birçok 

dezavantajı da bünyesinde barındıran sosyal medya içerisinde aramızdaki bağları sağlam tutmak 

ve kültür dünyamızı inşa etmek suretiyle güçlü olabiliriz. Nefreti, düşmanlığı araştırmayı hedefleyen 

yayınlara karşı, sanatı kültürel zenginliği ve estetiği anlatarak karşı koyabiliriz. TÜRKSOY olarak önem 

verdiğimiz konulardan biri de sosyal medya üzerinden gençlerimize değerlerimizi aktarabilmektir. 

Bildiğiniz gibi edebiyattan müziğe, tiyatrodan operaya sanatın ve kültürün pek çok dalında faaliyet 

gösteren TÜRKSOY’un adı Türk dünyası kültür başkenti ile daha sık anılmaktadır. Kazakistan’ın başkenti 

Astana 2012 yılında, Eskişehir 2013 yılında, Tataristan’ın başkenti Kazan 2014 yılında bu unvanı 

üstlenmiştir. Önümüzdeki yıl ise Türkmenistan’ın Merv şehri kültür başkenti görevini üstlenecektir. Bu 

sene de adı geçen şehirlerimiz son derece anlamlı olan bu unvanı kazanmanın yanında, zenginleşen 

kültür sanat hayatı ile kültürlerarası etkileşim ve yakınlaşma sürecine daha aktif katılmaktadırlar. 

Kültürel yakınlaşma ve paylaşmaya ilişkin BM, UNESCO, Avrupa Konseyi, Türk Konseyi gibi örgütler 

nezdinde başlatılan iş birliği süreçlerinin tamamında TÜRKSOY yer almakta ve bu alanda aktif uygulayıcı 

unsurların başında gelmektedir. TÜRKSOY’un Nevruz’un UNESCO’da, BM’de kutlanılması, 

Türk dünyasına hizmeti geçmiş değerli şahsiyetlere ilişkin anma yılı ilan edilmesi, ressamlar buluşması, 

opera festivalleri gibi geleneksel etkinlikler ile kültür tarihinde iz bırakacak pek çok ortak başarıya 

imza atması hepinizce bilinmektedir. Bu faaliyetler New York, Vaşington, Moskova, Pekin, Brüksel, 

Strasbourg, Rabat ve Tahran başta olmak üzere farklı kıtalardaki önemli şehirlerde icra edildiği gibi, 

Ankara, Bakü, Astana, Bişkek, Kazan, Ufa gibi üye ülkelerimizin başkentlerinde de sıklıkla düzenlenmektedir. 

Bu arada hatırlarsanız TÜRKSOY’un 20. yılında 20 farklı şehirde etki hedefiyle Anadolu’nun 

dört bir yanına yoğunlaşılmıştır. Dolayısıyla sadece metropoller değil, TÜRKSOY faaliyetleri küçük 

şehirlerden ilçelere her yere ulaşmaktadır. 

TÜRKSOY’a ilişkin bir başka olgu da eskiden faaliyetleri sadece Türkiye’nin ev sahipliğinde farklı 

şehirlerde düzenlenirken, günümüzde üye ülkelerimizin farklı şehirlerine taşınmıştır. Bu şekilde yerel 

yönetimlerle, üniversitelerle yürüttüğümüz iş birliği son derece verimli sonuç doğurmaktadır. Ben 

şimdi size kısa bir film göstermek istiyorum. Filmin ardından yorumlayacağım. 

…


IV OTURUM 

/ 

79 

Teşekkürler. Gördüğünüz gibi Cumhurbaşkanlarımız, Kültür Bakanlarımız, yerli ve yabancı entelektüeller 

TÜRKSOY’un çalışmalarını çok güzel değerlendirmektedir. Bu iltifata mazhar olabilmek yoğun 

çalışmayı ve emek harcamayı gerektirmektedir. Görece küçük ya da büyük, önemli ya da önemsiz 

değerlendirebileceğiniz çalışmaların her birine sağlam bir inanç, hassas bir titizlik, yüksek bir özveri, 

samimi gayret gösteriyoruz. Bu emeklerin sonucunda parçası olduğumuz medeniyet ve taşıdığımız 

kültür adına gurur duyacağımız tüm bu faaliyetler, Türk dilini konuşan halkların ortak çabası, başarısı 

ve kıvancı niteliğindedir. Her bir faaliyet değerlidir zira kardeşliğimiz, kültürel ortaklığımız ve insanlık 

adına mütevazı bir katkıdır. İnanıyorum ki siz değerli medya mensuplarının emekleriyle bu katkı daha 

da artacaktır. Önümüzdeki yıla ilişkin birkaç projemizden bahsederek sözlerimi tamamlayacağım. 

Türkmenistan’ın Merv şehri 2015 yılında kültür başkenti unvanı taşıyacaktır. Bu kapsamda Türk Dünyası 

Kültür Başkenti ve Avrupa Kültür Başkenti arasında ortak program gerçekleştirilmesi gibi pek 

çok proje üzerinde çalışmalarımızı sürdürmekteyiz. 2015 yılında Türkiye piyes ve öykü yazarı Haldun 

TANER, Kazak yazar İlyas ESENBERLİN, Azerbaycanlı tiyatrocu Mirza Fatali AHUNDZADE gibi 

önemli şahsiyetleri anma etkinlikleri düzenleyeceğiz. Geleneksel faaliyetlerimizin yanında özel projelerimiz 

de sürecek. UNESCO’nun kuruluşunun 70. yıl dönümünde Nevruz’u yeniden UNESCO Genel 

Kurul Salonu’nda kutlamayı planlıyoruz. Bunun dışında TÜRKSOY Karma Gençlik Korosu kurulması, 

TÜRKSOY Kültürel Miras Listesi ilan edilmesi, üye ülkelerimizin üniversitelerinde yeni TÜRKSOY kürsüleri 

açılması gibi pek çok faaliyet için de hazırlık yapıyoruz. TÜRKSOY siz değerli Türk dünyası 

gönüllüleri ve medya mensuplarının ilgi ve destekleriyle faaliyetlerini sürdürecek ve hepinizin ortak 

gururu olmak için çalışmaya devam edecektir. Bir kez daha bizleri buluşturan Başbakanlık Basın-Yayın 

ve Enformasyon Genel Müdürlüğüne minnettarlığımı sunar, beni dinlediğiniz için sizlere teşekkür 

ederim. Saygılar. 

YEŞİLTEPE 

Efendim çok teşekkür ederiz, Düsen KASEİNOV TÜRKSOY Başkanı, Türk dünyasında kültürel iş 

birliğinin kurumsallaşması konusunda yaptığı sunum, aslında çok değerli bir örnek hepimiz açısından. 

TÜRKSOY’un başarılarını yakından takip eden birisi olarak son 20 yılda gerçekleştirdiği işleri, 

çalışmaları hakikaten takdirle karşıladığımı söylemek, belirtmek isterim. Şimdi genç bir meslektaşımız, 

aslında burada bulunmamızın temel sebeplerinden birisi, eğitim konusunda bize Türkiye’den 

TÜMEP örneğini verecek olan bir Kosovalı meslektaşımız Ela KASAP yanımızda. Ela Hanım Türk dili 

konuşan ülkeler ve topluluklarda medya mensuplarının eğitimi hususunda, tırnak içinde belirtiyorum 

“eğitim” hususunda Türkiye Medya Eğitim Programı’na katılmış bir isim, Basın-Yayın ve Enformasyon 

Genel Müdürlüğü aslında bu konuda yapmış olduğu çalışmaları, kendisini anlatmak için çok değerli 

bir katılımcıyı seçmiş oldu. Biz TÜMEP’in ne yaptığını, neleri başardığını, neleri yapmak istediğini 

aslında bir katılımcıdan Ela KASAP’tan öğreneceğiz bu şekilde. 

YEŞİLTEPE 

Ela KASAP 

Belli ki sadece bir eğitim değil, epey kaynaşmışsınız. 

KASAP 

Öncelikle bu fırsatın sunulmasından dolayı çok teşekkür ediyorum. 

TÜMEP gerçekten çok değerli bir programdı, bize çok şeyler 

kattı ama konuşmama başlamadan önce güzel bir videomuz 

var TÜMEP ile ilgili isterseniz öncelikle onu izleyelim arkadaşlardan 

rica edelim sonra ben konuşmama geçerim. 

… 

TÜMEP sadece bir eğitim programı olmaktan çıkıp aynı zamanda bir iş birliği, dostluk programı 

hâline geldi. Çok güzel dostluklar kuruldu bu sayede. Bu eğitimin yanında bizim kazandığımız en 

önemli şey bu oldu.


YEŞİLTEPE 

Bu işten biraz da muradımız buydu galiba değil mi dostlukların pekişmesi, kaynaşması. 

KASAP 

Bu güzel videonun ardından konuşmaya başlamak istiyorum. Bildiğiniz gibi özellikle birçok halkın 

bir arada yaşadığı ülkelerde basının önemi daha da artıyor. Balkan ülkelerinde ve bu bağlamda 

Kosova’daki medyada da her grubun hassasiyetleri göz önünde bulundurularak programlar yapılır. 

Kosova Radyo Televizyonu’nda Arnavutça başta olmak üzere Türkçe, Sırpça, Boşnakça ve Romence 

yayınlar vardır. Bunun dışında farklı toplulukların dillerinde yayınlarını sürdüren özel medya kuruluşlarına 

rastlamak mümkün. Kamu medyasında azınlıklara ayrılan yayın süresinin yetersiz olması bu 

bağlamda özel medya kuruluşlarının da doğmasına vesile olmuştur. İster kamu medyasında azınlık 

yayınlarının kısıtlı olması, isterse de özel basın kuruluşlarının artması medya mensuplarının eğitimi 

ile yakından ilgilidir. 

İşte tam bu noktada da basın mensuplarına sunulan eğitim programları devreye giriyor. Buna örnek 

olarak Türkiye Medya Eğitim Programını örnek gösterebiliriz. Geçen yıl aralık ayında Ankara’da 

Başbakanlık Basın-Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğü tarafından düzenlenen Türkiye Medya 

Eğitim Programı (TÜMEP), Balkanlar’daki Türk ve diğer azınlık medya mensuplarına internet gazeteciliğinden 

televizyon ve radyo programlarının hazırlanışına, sosyal medyanın günümüzdeki önemi 

ve kullanımına kadar değişik alanlarda eğitim imkânı sunmuştur. Program kapsamında TRT, Anadolu 

Ajansı, RTÜK, Gazi Üniversitesi İletişim Fakültesi gibi kuruluşlar ziyaret edilmiş, bu kuruluşlar tarafından 

yürütülen faaliyetler yerinde incelenmiştir. 

Diğer yandan TÜMEP sayesinde değişik Balkan ülkelerinden katılan basın mensupları ile fikir alışverişi 

ortamı yaratılmış, bu ülkelerdeki medya çalışmaları hakkında daha detaylı bilgi sahibi olanağı 

sunulmuştur. Programının ilk günlerinde özellikle sosyal medyanın kullanımı ve basın kuruluşlarının 

sosyal medyadan nasıl faydalanabileceği konusu işlenmiştir. Türkiye’de basın kuruluşları ve mensuplarının 

oldukça yaygın olduğu sosyal medyaya dair örnekler sunuldu. Usta muhabir, sunucu ve 

programcılardan kısıtlı olan yayın saatlerinde izleyici ve dinleyicilere kaliteli ve kapsayıcı programlar 

sunulması konusunda eğitim alma imkânımız da oldu. Günümüzde gazetenin yerini tutan haber 

sitelerinin daha çok okuyucuya ulaşması, kalite unsuru ve ne tür haberlerin yer aldığı konusunda 

işin uzmanları tarafından önemli bilgiler verildi. Kısacası TÜMEP katılımcılarının deneyimlerine katkı 

sağlanmış, daha kaliteli yayınlar için önemli ipuçları sunulmuştur. 

TÜMEP kapsamında kültürel etkinlikler de unutulmadı gördüğünüz üzere. Ayrıca şunu da eklemek 

isterim Şeb-i Aruz açılışı için gittiğimiz Konya’da değişik basın örgütlerini ziyaret ederek basın çalışanlarının 

hakları hakkında yürüttüklerin faaliyetlerin ne kadar önemli olduğunu görmüş olduk. Bu 

aslında kısa bir özet, neden toparladım, neden notlar aldım? Sosyal medya Kosova’da, Balkanlar’da 

Türkiye’deki kadar yaygın kullanılıyor. Ancak basın açısından aynı durum söz konusu değil. Sosyal 

medyayı yaygın basın ile nasıl buluşturabiliriz? Basınımızı sosyal medyada nasıl tanıtabiliriz? 

TÜMEP’te bunun çok iyi örneklerini aldık aslında. Azınlık yayınları, Türkçe ve diğer dillerde yaptığımız 

için, süreleri kısıtlı olduğu için bizler daha etkili yayın yapmak zorundayız. Kosova’da yaşayan Türklerin 

televizyon, radyo açısından ya da haber siteleri açısından çok fazla seçeneği yok. O yüzden var 

olan, elimizdeki imkânları ne kadar iyi kullanırsak o kadar kaliteli yayın yapabiliriz. Bunu TÜMEP’te 

çok güzel örneklerle ve anlatımlarla öğrenmiş olduk. Kısıtlı zamanda kaliteli yayın yapmanın, ne kadar 

çok izleyiciye, dinleyiciye ulaşırsak sesimizi o kadar duyurabileceğimizi görmüş olduk. Bu açıdan 

TÜMEP çok değer kattı. 

Bu tür programlar gazetecilerin eğitimsiz olduğu anlamına gelmiyor. Bizler, katılımcılar eğitimli gazetecilerdik. 

Birçoğumuz genç yaşımıza rağmen uzun yıllar bu mesleği yapan kişilerdik. Ama TÜMEP’in 

bize kattığı az önce de bahsettiğimiz gibi dostluk gibi çok önemli değerler oldu. Kaçırdığımız bazı 

noktaların, önemli ipuçlarının yakalanması açısından önemli oldu. Ve şunu da gördük ki en basit 

örneği ile komşumuz Makedonya’da ve Makedonya Radyo Televizyonu ile iş birliğimizin bir süre 

sonra kopma noktasına gelmiş olduğunu fark ettik. Biz katılımcılar genç gazetecilerdik, bu özellikle 

seçilmişti, genç gazeteciler, basın mensupları oturup konuşurken bu iş birliğinin yavaş yavaş kopma


IV OTURUM 

/ 

81 

noktasına geldiğini fark ettik. O andan itibaren neler yapılabilir, iş birliği tekrar nasıl alevlendirilir, canlandırılır, 

nasıl ayakta tutuluru konuşma fırsatı bulduk. Bu sadece Makedonya ile olmadı, Yunanistan, 

Bulgaristan ile de oldu. Bu yüzden her zaman sadece eğitim değil, biz çok güzel bir eğitim aldık 

ama bunun dışında hâlâ devam eden çok güzel bir dostluk, iş birliği oluşturduk. Son olarak şunu 

söylemek istiyorum, TÜMEP, Türkiye gibi medya alanında büyük ilerlemeler kaydetmiş bir ülkenin 

deneyimlerinden yararlanma imkânı sunmuştur. Beni dinlediğiniz için çok teşekkür ediyorum. 

YEŞİLTEPE 

Çok teşekkürler sağolun. Ela KASAP aslında o kadar iyi özetledi ki bundan yaklaşık 23 sene, şimdi 

hesabını yapıyorum, İngiltere’de Reuters Foundation’ın Fellowship Programı’na bir yıl katıldım. BBC 

College’da da eğitim almış bir gazeteci olarak o yıllarda kendi kendime şunu söylemiştim. Kendi 

dilimde gazetecilik eğitimi yani hizmet içi eğitim vermeliyim. Şimdi TÜMEP’in yapmış olduğu iş ya da 

görev, keşke Türkiye’de de böyle bir çalışma gerçekleştirilse, çok değerli gazeteciler var. Basın yayın 

alanında son derece birikimli, deneyimli bir kitle, haber öbekleri, gruplar var, niye bizde yapılmıyor 

diye. Çok şükür Basın-Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğünün vizyonu sayesinde TÜMEP gibi 

çok değerli bir program hayata geçirilmiş. Kendilerini de ayrıca kutluyorum ve teşekkür ediyorum 

bir gazeteci meslektaşınız olarak. Ayrıca buradan TÜMEP’in devam etmesi gerekliliği anlaşılıyor. 

Türk dili konuşan ülkeler ve toplulukların iş birliğinin kuvvetlendirilmesi açısından özellikle. Şimdi bir 

başka ilginç örnek diyelim. İlginç örnek çünkü Makedonya hep dikkatimi çeken daha önce de ziyarette 

bulunduğum, programlar yaptığım bir ülke. Makedonya’da nüfusun önemli bir bölümünü Türk 

kökenliler oluşturuyor. Üçüncü grup bildiğim kadarıyla yanlış mı? Eran HASİP, HASİPİ değil HASİP. 

Makedonyalı Slav bir isim, açıklamasını siz yapın. Türk dili konuşan ülkeler ve topluluklar arasında iş 

birliğinin kurumsallaşmasında medya faktörü, Eran HASİP. 

Eran HASİPİ 

Müsaadenizle ayakta konuşmak istiyorum, göz göze temas 

önemli aslında iletişimde, tabii hocalarımızın önünde bu kadar 

önemli bir konu aslında, kurumsallaşmayı konuşmak. İllaki benim 

haddim değil ama madem söz verilmiş biz de bu fırsattan 

faydalanarak üç beş kelime edelim. Önce kendimden bahsedeyim. 

Gazi İletişim mezunuyum, 2003 yılında mezun oldum, 2004 

yılında Makedonya’ya döndükten sonra devlet televizyonunun 

açmış olduğu ilana başvurarak başladım. Bir sene sonra parlamento 

muhabiri oldum. Makedonya’da maalesef 20 yıldır bir geçiş dönemi yaşıyoruz ve tüm devlet 

kurumları her yıl bir reform içine giriyor. 2008 yılında benim işime yaradı aslında bu süreç biraz, ikinci 

kanalımız var aslında MTV1 ve MTV2, iki tane kanalımız var. MTV2 daha fazla Makedonların dışındaki 

halklara, topluluklara yayın yapan kanalımız. O kanalın nasıl işleyeceği ile ilgili proje istediler bizlerden, 

çalışanlardan daha doğrusu en azından ilgilenenlerden diyeyim. Avrupa Birliğinin de temsilcileri 

vardı. Benim sunmuş olduğum proje beğenildiği için ekibe, yönetici ekibine aldılar. 

İşe girdikten sonra kanalın koordinatörlüğüne yükseldim ve müdür yardımcılığına getirildim. O kanalda 

iki buçuk saatlik bir yayınımız var Türkçe. Dolayısıyla Türk olduğum için -herkes bunu bildiği 

için belki de- Türkçe yayınların sorumlusu yaptılar. Şunu söyleyeyim Makedonya Devlet Televizyonu 

bugün 50. yılını kutluyor, TRT gibi, Türkçe yayınlar ise 45. yılını. Az değil, Türkiye dışında herhâlde 

bu kadar uzun süre kesintisiz devletin finansmanı ile sağlanmış başka bir televizyon kurumu yoktur. 

Kosova örneği var ama biz aynı coğrafyadan, aynı bölgeden geldiğimiz için çok fazla görmüyoruz. 

Ela’nın dediğine çok katılıyorum, iletişimsizlik konusunda ama en büyük sıkıntı herhâlde kafalardaki 

sınırları kıramamak. Kosova ile yarım saatlik mesafedeyiz Ela ile ama burada tanışma fırsatı bulduk. 

Böyle saçma bir durum oluştu; Balkanlar’da ama takdir edersiniz ki çok kanlı, çok zor dönemden 

geçti Balkanlar. İlla ki bu sıkıntılar çok kısa sürede aşılacak türden değil ama önemli görev biz medya 

mensuplarına düşüyor. Yayınlarımızla, yapmış olduğumuz yayınlarla bu kafalardaki sınırların kırılmasına 

katkı sunmalıyız. 

Şöyle biraz da kurumla alakalı küçük bir bilgi vermek istiyorum. Mesela gündem de konuşuluyor Kırım 

meselesi, Ukrayna, Türkmenlerin durumu, Kıbrıs meselesi… Özellikle sorumlu olduğum kanalda


yayın yapılırken mutlaka ama mutlaka en az günde bir Türkiye haberi olacak. Yani çok büyük olay 

olmasına gerek yok. O gün Türkiye’nin gündemini ne belirliyorsa, iki üç konu varsa önemli onlar da 

yer alacak. Kıbrıs haftada en az iki üç gün haberlerimizde yer alacak, bu önemli kurallarımızdan biri. 

Ukrayna krizi konuşulduğunda, diğer kanallara baktığımızda, tamamen PUTİN, OBAMA ve MERKEL 

üzerinden giden bir Ukrayna tartışması bizim haberlerimizde aslında biraz Kırım Türklerinden başlayarak 

verilen bir konu. Suriye, Irak meselesinde aynı şekilde eğer bir haber yapılacaksa mutlaka 

orada yaşayan Türkmen kardeşlerimizin de, onlarla ilgili en az bir haberin geçmesi gerekiyor. Bu kriterlere 

biz çok dikkat ediyoruz. Ne kadar diğerleri biliyor bilmiyorum. Çünkü dünden bu yana şikâyet 

işittik kimse bizim haberlerimizi doğru dürüst vermiyor diye. Ama Makedonya’da emin olun bu böyle 

yapılmıyor. İşte bunu bilmiyor olmamız aslında bizim iletişim konusunda, iletişimciler olarak kendi 

aramızda iletişimi sağlama konusunda ne kadar sıkıntı çektiğimizi gösteriyor. 

Kurumsallaşma dediğiniz zaman tabii bu kurumsallaşmaya gitmeden önce bazı ön şartların oluşması 

gerekiyor. Bana göre, tekrardan özür dileyerek haddime değil belki ama hocalarımdan da izin 

alarak, bana göre iki üç önemli şart gerekiyor diye düşünüyorum kurumsallaşmada. Birincisi güven, 

eğer kendi aramızda Türkler olarak, Türk toplulukları olarak, Türk dili konuşan ülkeler ve topluluklar 

gibi uzun bir açılıma gerek kalmadan, Türkçe medya forumunu yapacağımız zaman işte siz şusunuz 

aslında ama buradan geliyorsunuz. Mesela ben Türkçe konuşan ülkelerden gelmiyorum, topluluklardan 

geliyorum şimdi benim ne kadar söz hakkım var onu da bilmiyorum burada. Yani herkes kadar 

konuşabilir miyim? Bir denge sağlanması için önce güven gerekiyor. Tabii ki güven önce öz güvenden 

de geliyor olması lazım. Bu güven sağlanmadan hiçbir şeyin yapılmasının mümkün olmadığını 

düşünüyorum. Çünkü dördüncüsü bu sene düzenleniyor ben ilk defa katılıyorum, Kıbrıs’a da ilk defa 

geliyorum. Çok güzel bir ülke olduğunu gördüm, şahit oldum. Şunu söylemek istiyorum dördüncü 

yıl, biz hâlâ iletişimsizlik çekiyorsak, dördüncü yıldan sonra hâlâ iletişimsizlik çekiyorsak, sanki böyle 

hedefe çok fazla konsantre değiliz gibime geliyor. Yani, ya hedef yanlış bir kelime de kullanmak istemiyorum 

aslında ama hedefi biraz daha yakınlaştırmak söz konusu olabilir. En azından iletişim kurma 

açısından. Makedonya’da yaşayanlar olarak ya da en azından Balkanlar’da tanıdığımız coğrafyadaki 

arkadaşlarla birlikte buna son derece katkı sağlayacağımızdan emin olabilirsiniz. 

İkincisi bilgi. Güven sağlandıktan sonra bilgi sahibi olmamız lazım. Eğer siz bir ülkede sırf Türk’tür 

diye iş birliği yaparsanız çok sağlıklı şey yapmış olmazsınız. O ülkede Türk olmasının yanında iyi iletişimci, 

bu insanın iyi iletişimci olması lazım. En azından yaptığı işi doğru dürüst yapıyor olması lazım. 

Bu işin eğitimini belki almamış olabilir ama en azından yapmış olduğu işlerle, geçmişine bakılarak 

bu alanda iş birliği yapılabilir mi yapılamaz mı, hangi kurumda çalıştığı çok önemli çünkü kurumlar, 

özellikle bizim gibi akraba topluluklarında kurumlar çok önemli. Balkanlar’da hâlâ o eski devlet yapısından 

kurtulmuş değiliz. Devlet kurumları biz de hâlâ önemli. İnşallah zamanla özel sektör çok daha 

fazla gelişince medya anlamında belki biz de rahatlayacağız biraz ama hâlâ devlet kurumları çok 

önemli. Bunlar varken ve mesela Makedonya’da bir televizyon 45. yılını kutlarken muhatap alınması 

gerektiğine inanıyorum. Çünkü orada hayatlarını gazeteciliğe vermiş insanlar var. Belki ben gencim 

ama orada benim ağabeylerim, hocalarım sayabileceğim insanlar var. Onlardan çok şey öğreniyoruz, 

o ülkenin yapısı hakkında hem de medyanın işleyişi hakkında. 

Bilgi yetmez para da lazım, çok önemli faktör. Eğer bugün 200-300 kişiyi bir yere toplayacaksanız bu 

çok büyük bir külfettir. Her ülke ya da organizasyonun kaldıracağı boyutta olmayabilir. Balkanlar’da 

bunu yapamayız kesinlikle. Ancak birilerinin bize sahip çıkması lazım, bizde belki fikir olabilir ama 

bunu gerçekleştirecek finansmana sahip değiliz maalesef. Bir gün belki de biz de o duruma gelebiliriz. 

Ama bu üçü olmadan bir kurumsallaşmaya geçmenin mümkün olmadığını düşünüyorum. 

Son bir nokta daha izin verirseniz söylemek istiyorum. Benim şahsi fikrim kim yapabilir, çok düşündüm 

kim yapabilir? Çünkü malum ülkeler var, ülkeler dediğimiz zaman Türkiye dışında da çok güçlü 

ve canımız olan ülkeler. Ancak şunu da göz önünde bulundurmak lazım, bazen arkadaşlarla konuşurken, 

“Türkiye ağabeylik mi yapıyor bize?” falan muhabbeti de oluyor. Bunu hiç anlamış değilim, 

çünkü şöyle düşünün, Türk nüfusunun, Türk insanının yaşadığı coğrafyaya baktığımız zaman çok 

geniş, çok uzun bir coğrafya yani siz gezdiniz, dolaştınız. Hani haritaya göre baktığınız zaman dünyanın 

ortasından böyle upuzun bir şerit gidiyor. Şimdi bu şeridin ortasında, Türk dünyasının ortasında 

Türkiye yer alıyor. Yani stratejik olarak, konum olarak Türkiye Cumhuriyeti’nin bunu yapmasına müsait


IV OTURUM 

/ 

83 

bir konumu var. Bunun dışında Türkiye Cumhuriyeti’nde bilginin, illaki diğer ülkelere göre, hepsiyle 

kıyaslamam doğru olmaz çünkü çoğunu da bilmiyorum zaten ama en azından tanıdıklarımla ilgilendiklerimle, 

Türkiye’nin bilgi anlamında da diğer ülkelerin bir adım önünde olduğunu düşünüyorum. 

Onun dışında çok şükür Türkiye’nin de parası var bu işi yapabilmek için. Buraya gelmeden önce 

Antalya’daydım, TRT’nin bir organizasyonuna katıldım. Genel müdürler vardı, bir çok dünya çapında 

televizyoncular gelmişti orada toplantı yaptık. Şimdi onu düşünüyorsun, orada bir arkadaşımız sordu 

da o yüzden bu soru aklıma geldi. Niye Türkiye’de bunu yapıyoruz? Çünkü Türkiye’nin parası var 

bunu yapacak, TRT gibi bir kurumla şu anda bölgede boy ölçüşebilecek herhangi bir televizyon 

yoktur diye düşünüyorum, 15 kanal sahibi bir televizyon. Bizim ülkede o kadar kanal yok yani, şimdi 

dolayısıyla buna, niye böyle oluyor bakacak yerde, iyi ki yapıyor demek gerekiyor ve o dediğim noktaya 

geliyoruz. Burada güven çok önemli. Ben tekrardan çok teşekkür ediyorum. Özür dilerim yanlış 

bir şey de konuştuysam. 

YEŞİLTEPE 

Çok teşekkür ederim. İşin tabii mali boyutu var. Kazakistan son yıllarda özellikle Türkçe konuşan 

ülkeler ve topluluklar arasında daha etkin olmaya başladı. Çünkü mali kaynağı var. Azerbaycan aynı 

şekilde, çok şükür yani, refah seviyesinin artması demek Türkçe konuşan topluluklar arasında dünya 

çapında da ses getiren bir ülke anlamına geliyor ki olanaklarını sadece iş birliğini, iş dünyasını düşünmeyelim. 

Medyada, hayatın değişik alanlarında da kurgulayacak, yeniden kurgulayacak. Kimisi 

zaman zaman biraz daha önce çıkacak. Bunun adı “ağabeylik” gibi değerlendirilirse, hakikaten ben 

de sizin gibi, bunun bir kompleks olduğunu, bir güven eksikliği olduğunu düşünüyorum. 

Bu konuda küçük bir örnek vereceğim, Gagauzya, biliyorsunuz çok küçük bir topluluk, devlet ayrıca, 

300 bin nüfuslu, 250 bin nüfuslu bir ülke. Moldova’nın içerisinde özerk bir cumhuriyet, geçtiğimiz 

dönemde onlarla ilgili bir belgesel yaptık. Aktüel belgesel demek daha doğru olacak, güncel olayları 

da içeren programdı. Michael FORMUZAL Cumhurbaşkanı röportajda şöyle söyledi; “Biz küçük olabiliriz 

ama” öyle hani o Balkan ağzı ile bizim Anadoluluların çok hoşuna giden bir Balkan ağzıyla, “Bizi 

ufak tefek görüp sepet zannetmeyin, Moldova’da vizeleri biz kaldırdık Türkiye’ye karşı”. Yani Türklerin 

Moldova’da iş birliği imkânlarının gelişmesi hususunda oradaki Gagauz akrabalarımızın katkısını hiçbir 

zaman yadsıyamayız. Onların her anlamda çok büyük katkısı olacaktır Türk dünyası içerisindeki 

çalışmalara. Kazakistan örneği şimdi son yıllarda Aksakal dediğimiz Sayın NAZARBAYEV’in girişimleri 

gurur verici. Yani bir önder, İlham ALİYEV bir önder, TÜRKMENBAŞI’nın emaneti Türkmenler bir 

önderlik yapıyorlar Türk dünyasında. Yani birisi öne geçti birisi arkada kaldı gibi kompleksler hatta 

güven sorunu cidden bizi en fazla yaralayan, kendi içimizde sıkıntıya yol açan konular. 

Uzun süredir Türkmenistan’a, Anadolu Türklerinin yüzde 70’i, hatta daha fazlası, tabii bir rakam 

koymak doğru olmayabilir ama en azından kan bağının, genetik bağının Oğuz Türkleri olduğunu 

biliyorsunuzdur. Ulus devlet inşa edilirken, hatta Türkiye’nin adı bile tartışma konusu olmuştur, arşivlerde 

geçer, Oğuzeli mi desek diye. Oğuz Türklerinden geliyoruz ama ben baba ocağım, ata ocağım 

Türkmenistan’da bir belgesel çekmedim hâlâ bu güven eksikliğinden. Yaptığım hiçbir şey yok yani. 

Bunu burada dile getireyim, çünkü burada Türkmen arkadaşlarımız var mı bilmiyorum, keşke olsa, 

daha fazla sayıda Özbekler olsa. Özbekistan’a çekim yapmak için vize almak konusunda ne kadar 

sıkıntı çektiğimi Allah ile ben biliyorum yani. Türkmenistan’a hâlâ vize bekliyorum. Her defasında ki 

belki biliyorsunuz Sultan Alpaslan’ın anıt mezarının bulunduğuna ilişkin son derece önemli buluntular 

ortada. Yani arkeologlar orada. Türk coğrafyasında arkeolojik çalışmalar giderek yoğunlaşıyor. Ama 

Türkmenistan’a gidip Sultan SENCER Türbesi’ni görme imkânına sahip değilim. Nizam-ı Mülk gibi 

Türk coğrafyasında devlet inşa etmiş bir büyüğün yurduna gidemiyorum, sadece bir dokümanter 

belgesel yapmak için. Bu güven eksikliği, bunun başka bir adı yok. 

HASİPİ 

Başkanım izin verirseniz bir cümle söylemek istiyorum bununla ilgili. Makedonlarda atasözü gibi bir 

şey var, bu aralarındaki güvensizliği göstermek için diyorlar ki “Bir Makedon beş Japon’a bedeldir 

ama iki Makedon yarım Japon etmez.”.



YEŞİLTEPE 

Yani ne yapıyorsak birbirimize yapıyoruz galiba. Çok kısa bir özette bulunmak istiyorum, Sayın Bilge 

NEVZAT, teknoloji kullanan bir medyanın önemine dikkat çekti. Dün Sayın Başkanımız da böyle kısa 

aslında toparlama yapmıştı o yüzden ben de bir kısa toparlama yapmak istiyorum, Hocam Sayın 

Ata ATUN gibi. Teknoloji kullanan bir medyanın önemine dikkat çekti Bilge Hanım. Ancak kontrolden 

tamamen uzak bir yayıncılık anlayışının olmasının olumsuzluklarına da dikkat çekti. Ve Türk dili konuşan 

ülke ve toplulukların iş birliğinin kültürel çalışmalarla ve medyada iş birliği ile gerçekleşebileceğine 

özellikle dikkat çekti. Medya ortaklığına dikkat çekti. Çok değerli bir sunumdu. 

Sayın Düsen KASAİNOV, zengin Türk kültürünün tanıtılması ve gelecek kuşaklara aktarılmasında 

TÜRKSOY’un üstlendiği, hayati rolü anlattı. Son yirmi yılda gerçekleştirdiği çalışmalardan bahsetti. 

Bunların hepsinin bir başarı olduğunu düşünüyorum. Büyük başarılar olduğunu düşünüyorum. 

TÜRKSOY’un basın ödüllerinin teşvik edici olduğunu vurguladı ve burada meslektaşlarımıza bu çalışmalara 

katkıda bulunmalarını, teşvik edici olmayı istediklerini söyledi. Sosyal medyanın önemine 

dikkat çekti. Bu arada işte az önce de belirttiğim gibi bize yirmi yıl içerisinde TÜRKSOY’un gerçekleştirdiği 

çalışmalarla ilgili çok değerli bir sunumda bulundu. Bir video izletti ama bu arada bir de müjde 

verdi, benim açımdan bu sefer Türkmenistan’a gitme talebim gerçekleşecek. Merv şehri nihayet Türk 

dünyası kültür başkenti olacak. Belki bu vesileyle TÜRKSOY ile beraber gidip bir dokümanter çekme 

imkânımız olacak. Melikşah’ın tahta çıktığı, Alparslan’ın yurdunda, baba ocağıma gideceğim nihayet, 

inşallah. Bir program yapma ve sizler de izleme şansına sahip olursunuz. 

Bu arada, Ela KASAP çok iyi anlattı bize aslında TÜMEP’in neler yaptığını. Basın-Yayın ve Enformasyon 

Genel Müdürlüğüne bir kez daha teşekkür ederiz, hakikaten, özlemini duyduğumuz iş birliği 

imkânlarından, organizasyonlarından birisi bu. Burada tabii körler sağırlar birbirini ağırlar gibi olmasın, 

bizde Türkçede öyle bir Anadolu Türkçesinde böyle bir şey var. Bilmiyorum sizde de Türkler 

çok sık yapar bunu birbirine propaganda gibi. Yani o anlamda değil, gerçekten samimiyetle söylemek 

lazım burada yapılan işlerin bir karşılığı var, gönüllerde var, yüreklerde var, işte Makedonya’da 

var, Kosova’da var. Balkanlarda var, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nde var, Orta Asya’da var. Orta 

Asya’da yapılan, Kıbrıs’ta yapılan, Balkanlarda yapılanın karşılığında Türkiye’de de var. Anadolu topraklarında 

olacaktır. O yüzden TÜMEP gibi son derece başarılı bir organizasyonu gerçekleştirdiği için 

Basın-Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğüne ayrıca kişisel olarak teşekkür ediyorum. 

Ve Eran HASİP de bize aslında HASİPİ değil, HASİP değil mi? onu açıklayalım. 

HASİPİ 

Şimdi şöyle, zamanında biz Türklerde diğer topluluklara karşı, hâlâ aslında öyle bizim en sadık insanlar 

olarak nitelendiriliyoruz Türkleri devlete karşı ve devlet kurumlarının yetkilileriyle görüştüklerinde 

böyle bir nizama, saygıya geçerler. Ama diğer topluluklarda bu çok fazla belirgin değildir. Çocukların 

isimlerini, kendi soy isimlerini yazdırırken devlet memurlarına güvenerek sorgulamıyorlar. Mesela benim 

ismim Erhan HASİP olması lazım ama devlet memuru Arnavut olduğu için babasının malı gibi 

kullanarak Erhan’ın H’sini duymadan Eran yazıyor, HASİP yazması gereken soyadımı da HASİPİ 

yazıyor, amcası sanıyor herhalde bizi. 

YEŞİLTEPE 

Slav coğrafyasında görüyoruz, kuzeyde de. 

HASİPİ 

Batı Makedonya’da yaşadığımız için Arnavutların çoğunlukta olduğu bölgede, bu böyle. Doğu 

Makedonya’ya gittiğinizde aynı Türklerin “of” veya “ski” soyadlarıyla görürsünüz. Biraz daha Boşnakların 

veya Sırpların yaşadığı bölgelerde “viç” soyadını çok duyarsınız. Ama biz Türkler bunu kullanmıyoruz.


IV OTURUM 

/ 

85 

YEŞİLTEPE 

Erhan HASİP, bize Makedonya’daki kişisel deneyimlerini anlattı. Ve özellikle aramızdaki bilgi alışverişinin 

önemine dikkat çektikten sonra yani Türkçe konuşan ülke ve topluluklar arasında güven sağlanmadan 

iş birliği imkânlarının gelişemeyeceğine vurgu yaptı. Bu bence en önemli saptamalardan, 

tespitlerden birisiydi. Şimdi benim aklımda çok sayıda soru var ama bu iş çok uzayacak. O yüzden 

sizlere bırakıyoruz. Sizler daha kısa net sorularla herhâlde konuklarımızdan daha fazla şeyler öğrenme 

imkânı yaratacaksınız bizim için. 


Gökhan GÜLER 

KKTC 

Öncelikle Ahmet Bey size, Basın-Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğüne 

teşekkür etmek istiyorum ki sizin gibi değerli bir kişiyi aramıza getirdi. 

Çok büyük keyifle dinledik. Tüm konuşmacılara teşekkür etmek istiyorum 

ki kurumsallaşma ve eğitim konusuna önem atfettiği için söz alıp birkaç 

şey söylemek istiyorum. Ama bu arada sözlerime Bilge Hanım’a da teşekkür 

ederek devam etmek istiyorum ki duygu dolu bilgiler verdi bizlere, 

Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nden, bizleri de onore etti, teşekkür ediyorum. 

Bence Basın-Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğünün yanında TÜRKSOY’un da bu organizasyonun 

içerisine dahil olması, daha etkin yer alması gerektiği ortaya çıkıyor ki yıllar itibarıyla yirmi yılı 

aşkın bir süredir Türk dünyası içerisinde sadece dört beş ülkeyle sınırlı kalmayıp, tüm toplulukları 

da içerisine aldığı için. Az önce videoda bunun etkin izlerini Cumhurbaşkanlarının veya Kültür Bakanlarının 

konuyla ilgili açıklamalarını izletti. Bu anlamda sadece toplantıdan toplantıya değil kendi 

organizasyonlarında da TÜRKMEP’i, Türk dili konuşan ülkeler ve topluluklar kendi organizasyonları 

içerisinde, imkânları dâhilinde arkadaşlarımızı davet ederlerse bu sıkı iş birliğinin daha da ileriye 

taşınacağını düşünüyorum. Ki bunun aynı şekilde bence TÜRK KENEŞİ, TÜRKPA veya RTÜK için de 

geçerli olduğunu düşünüyorum. Onların da zaman zaman bu tür organizasyonları olduğunu biliyoruz 

ama bunu biraz daha sizin bilgi birikimi ve tecrübelerinizin kurumsallaşma, daha ileriye götürülmesi 

aşamasında sizlerin daha etkin rol almasını talep etmek istiyorum. Ve Zakir Bey’in yapmış olduğu 

konuşmadaki kamu diplomasisi konusunun da özellikle dikkate alınarak bir sonraki toplantıda bunun 

da özel bir şekilde ele alınmasını özel olarak istirham ediyorum. Teşekkür ediyorum, sağolun. 

YEŞİLTEPE 

Teşekkürler, aslında bu anlamda, Bilge Hanım’a hem biraz haberci tecessüsü nedeniyle Asil Bey’in 

durumu nedir? Aslında 20 sene önce Asil Nadir’i tanımayanlar için, tercümanlar da yardımcı olur 

sanıyorum, Asil Bey, sadece KKTC’de değil Türkiye’de de medya alanında öncü, vizyoner girişimlerde 

bulunmuş değerli bir iş adamımız. İngiltere merkezli kuruluşlarıyla dünya çapında aslında bir 

organizasyonun altına imza koydu. Sadece KKTC’de değil Türkiye’de de medya alanında, özellikle 

kendi alanım olduğu için söylüyorum, önemli girişimlerde bulunmuştu zamanında. Halihazırda hayatta 

olan bir kurum var ortada, KKTC’de. Kıbrıs Medya Grubu değil mi? Asil Bey’in durumu nedir diye 

soracağım size ister istemez? 

NEVZAT 

Maalesef İngiltere yasalarına göre iki yıl daha İngiltere’de kalması lazım. Ama bu arada bazı girişimlerimiz 

var. Türk dünyasından da destek almaya başladık diyebilirim. İnşallah o destek vasıtasıyla 

çok daha erken aramıza katılacak. Çünkü bu birkaç yıl ona ülkeden uzakta olduğu birkaç yıl Türk 

dünyasına, Kıbrıs’a, Türkiye’ye daha dışarıdan, daha zamanı da bol tabii, bakma imkânı sağladı. Ve 

hâlâ, yaşımı söylemeyeceğim, çünkü yaş sadece bir rakamdır, hiç ondan bahsetmek istemiyorum 

hiçbir zaman, hâlâ Türk dünyasına yapmak istediği çok projeler var. Onları detaylandırıyor şu anda.


Medya alanında, medya onun için her zaman çok önemliydi. Hatta biz ailecek babamdan beri iş 

hayatında, iş hayatı ortamında büyüdük, Türkiye’de medyaya girmeye karar verdiği zaman hep karşı 

çıktık, tüm aile kardeşler, annem, olası olumsuzlukları düşünerek ama o hep medyanın bir ülkenin 

veya Kıbrıs gibi bir ülkenin, Kıbrıs halkının gelişmesinde, bilgilendirilmesinde çok önemli olduğuna 

inandı. Çünkü bilmiyorsanız bilmiyorsunuz. Dışarıdan düşünemiyorsunuz, o onu düşünerek medyaya 

girdi. Tabii olumlu tarafları da oldu ama onun için çok olumsuzluklar da oldu diyeceğim. Bilhassa 

Türkiye’deki medyadan dolayı ama esas amacı dediğim gibi meselenin açılışında söylemiştim, Türk 

dünyasının birlik olarak ne kadar kuvvetli olabileceğini, ne kadar çok şey yapabileceklerini o dönemden 

görmüştü. 

YEŞİLTEPE 

Çok teşekkür ederim. Aslında şöyle, medya tabii ki demokrasinin olmazsa olmazıdır. KKTC gibi ülkelerin, 

toplulukların da nefes alma borusu, yani öyle düşünmek lazım değil mi? Dünyaya sesinizi 

duyurabilmek için de çok önemli bir araç. 

NEVZAT 

Doğrudur. Kıbrıs’ta medya ve demokrasi yönünden çok şanslıyız. 

Dr. Şaban ÇOBANOĞLU 

Yunus Emre Enstitüsü Başkan Yardımcısı 

Medya mensubu değilim, filoloğum, İngiliz Dili ve Edebiyatı 

Türk Edebiyatı Doktoruyum. Çok şey öğrendik, bizi davet 

edenlere öncelikle teşekkürlerimle söze başlamak isterim. Bu 

platformun kurumsallaşması adına bir iki önerim olacak, eğer 

erbabı tarafından da teyit edilir kabul görürse. Şimdi dünyada 

benchmarking (kıyaslama, çn.) diye bir olay var. Bu bir boy aynasıdır. Sizin ne yaptığınızı, uluslararası 

platformda ne kadar başarılı olduğunuzu, o boy aynasına girerek görürsünüz. Burada Kırım’da, 

Suriye’de ve dünyanın başka yerlerinde, Kerkük’te yaşananları üzüntüyle dinledik. Fakat korkarım 

ki bu platform içerisinde kalır. Kurucu Başkanı da burada, dünya ölçeğinde bir platform olması çok 

büyük yarar sağlayacaktır. Orta Doğu’da veyahut başka coğrafyada, Kuzey Amerika’daki basın ve 

medya platformlarına başvurularak bir özdeşleşme veya onlara katılma düşünülmez mi? Öyle bir 

platforma, bu platformun temsilcileri uluslararası sorunları taşıma imkânı elde edeceklerdir. Ve daha 

büyük kazançlarımız olabilir. Kendi içerisinde, sırf Türkçe konuşanlarla kalmasın. Bu platform da 

yapılsın ancak bunun içerisindeki üst kurullar ve temsilciler daha büyük organizasyonlarda bu kurulu 

temsil ederlerse sesi duyurma açısından faydalı olabilir. 

Sayın Dekanımız dün güzel bir teklifte bulundu. Kamu diplomasisi başlığının bundan sonraki toplantılarda 

işlenmesiydi. Kamu kelimesi biraz devleti çağrıştırır. Dünyada kamu diplomasisi denildiği 

zaman biraz arkasında devletlerin olduğu kültür diplomasileri anlaşılır. Bunun adının kamu diplomasisi 

değil de kültür diplomasisi olarak değiştirilmesini ve bu bağlamda tartıştırılmasını önermek isterim. 

Çünkü kültür diplomasisi kurumları daha sivillerdir. Kamu diplomasisi kurumların birçok alanda 

birbiriyle kesişmekle beraber, aralarında fark olduğunu da ifade etmek isterim. Söyleyeceğim bir 

iki nokta daha vardı ama Forum’dan çok yararlandığımı Sayın YEŞİLTEPE ifade etmek isterim. Yunus 

Emre Enstitüsü de kültür diplomasisinin dünyada önde gelen kurumlarından birisi olarak kabul 

ediliyor. Basın olmadığı zaman ne kadar kültürel faaliyet yapmış olsak ormandaki ağaç kesilmemiş 

oluyor, yangın varsa yangın çıkmamış oluyor. Kültürel değerlerini, diyalog platformunu dünyaya taşıyan 

basındır. Dolayısıyla bizim de çok ihtiyacımız vardır. Basını da her zaman yanımızda görüyoruz. 

Kıbrıslı kardeşlerimize ve dünyanın birçok yerinden gelenler ile Basın-Yayın ve Enformasyon Genel 

Müdürlüğüne saygılarımı sunuyorum. Ayrıca TÜRKMEP’i de tanımaktan mutlu olduğumu ifade etmek 

istiyorum. Saygılarımla. 

YEŞİLTEPE 

Çok teşekkür ederiz. Bu arada Yunus Emre Enstitüsü’nü çok yakından tanıyan bir gazeteciyim. Yakın


IV OTURUM 

/ 

87 

zamanda Kazan’da bir etkinliğinize katılma şansına sahip oldum. Kazan Üniversitesi dünya çapında 

çok önemli bir üniversite. Orada çok sayıda Kazan Tatarı ya da İdil-Ural Tatarları, soydaşlarımız, 

akrabalarımız, genç öğrencilerle bir arada olma imkânına sahip oldum. Bu sizler sayesinde oldu. 

Kültür diplomasisi alanında hakikaten çok değerli, çok önemli işlere imza atıyor Enstitü, sizi de kutluyoruz. 

Başarılarınız daim olsun inşallah. Türk dünyası içerisinde yerinizin özel ve önemli olduğunu 

düşünüyorum. 

ÇOBANOĞLU 

Sayın Başkanım bir teklifim var. Bir sonraki forumun medya etiği üzerine yapılmasını arz ve teklif 

ediyorum. Etik, karar verme süreçlerinin tartışılması ve medyadaki etik pusulanın belirlenmesi de bu 

platforma çok yardımcı olacaktır. Teşekkür ederim, saygılar sunarım. 

YEŞİLTEPE 

Teşekkürler. Bu, tabii sadece son yılların Türkiye’sindeki sorunlar da değil. Dünyanın genelinde basın 

alanında faaliyet gösteren kurumların en büyük problemlerinden biri. Sorunsal, başlı başına tartışılması 

gereken bir konu, Genel Müdürlük inşallah bu konuya biraz daha farklı bakacaktır, dediğiniz 

gibi bir etkinlik çerçevesinde. 

Aydın GULİYEV 

Bakü Haber Ajansı (Azerbaycan) 

Sayın Başkan, değerli dostlar, kardeşlerimiz, herbirinizi selamlıyorum. 

Türk Dili Konuşan Ülkeler ve Topluluklar Medya 

Forumu’nun dördüncüsünü sonlandırmak üzereyiz. Gelecek 

toplantıda daha büyük kazanımlar elde edeceğimizi umuyorum. 

Bu Türk dünyasının, medyasının kazancı olacaktır. Medyamızın 

gelişmesi, ilerlemesi için bu devletlerin himayesini, desteğini üzerimizde hissetmeliyiz. Türk dilli 

devletlere başta Türkiye Cumhuriyeti olmak üzere Azerbaycan, Türkmenistan, Kazakistan ve diğer 

ülkeler de dâhil. Bu devletlerin himayesi medyanın gelişmesinde, onların birliğinin sağlanmasında 

önemli olduğu kadar medyanın da sorumluluğu artacaktır. Yani biz de medya mensupları olarak bu 

devletlerin, Türk halklarının problemlerinin, zorluklarının aşılması için üzerimize düşenlerin farkına 

varırız, desteğimizi esirgemeyiz. Net olarak şunu söylemeliyim ki, Türk dünyası ve milletlerinin büyük 

dostları olduğu gibi sayısız düşmanı, problemleri, başarıları var. 

Biliyorsunuz 2015 önemli, Ermeni lobisi, Ermeniler dünya medyasında sözde soykırım denilen hadisenin 

yüzüncü yılına hazırlanıyor. Bu çok ciddi bir problem, bütün Türk milletleri için büyük tehlikedir. 

Mevcut imkânı değerlendirerek, buradaki medya gazeteci dostlar ülkelerine döneceksiniz, televizyonda, 

gazetede çalışıyorsunuz, siteniz var ve bir devlet kurumunda çalışıyorsunuz. İlişki içerisinde 

olduğunuz toplumla, halkla birlikteyken, toplantılar ve diğer organizasyonlarda bunları dillendirmek, 

anlatmak şansına sahipsiniz. Hepinizden rica ediyorum bu meseleye her yerde açıklık getirin, anlatın. 

Bütün ülkelerde, imkânınızın olduğu her yerde anlatın. Ermeni soykırımı denilen olay yaşanmamıştır. 

Tamamen uydurmadır, sahtedir. Yetmiş yıllık Sovyet devrinde, Ermenistan nüfusu zorla iki milyona 

ulaştırılmış. Türkiye’de, Anadolu’da 1915 yılında bir buçuk milyon Ermeni soykırımı nasıl olabiliyor? 

Uydurma ve yalandan başka bir şey değildir. Yetmiş yılda bu halkın nüfusu iki milyona ancak ulaşmışsa, 

yetmiş yıl önce 1915 yılında Türkiye’de bir buçuk milyon Ermeni’nin yaşaması ve öldürülmesi 

imkânsız. Hepinize müracaat ediyorum, olduğunuz yerlerde Ermeni soykırımı denen hadisenin 

yaşanmadığını söylemenizi istiyorum. Sahte tarihtir, bunun zararı yalnız Azerbaycan’a, Türkiye’ye 

değil. Makedonya’da, Kazakistan’da yaşayan Türk kardeşlerimizi de etkiliyor. Bundan ötürü Ermeniler 

kendilerini Türkiye’nin ve Azerbaycan’ın değil bütün Türk dünyasının düşmanı olarak görüyor. 

Biliyorsunuz Azerbaycan Devlet Başkanı, Ermenilere karşı atak diplomasi ilan etmiştir. Gelin medya 

mensupları olarak 2015’te kaydetmek istedikleri bu uydurma ‘soykırım yüzyıllına’ karşı olalım. 

YEŞİLTEPE 

Sağ olun, çok teşekkür ederim, 2015 yılı Türkiye açısından son derece önemli bir yıl olacak anlaşılan.


Sadece Türkiye açısından değil, Azerbaycan ve tabii ki tüm Türk toplulukları açısından. Hatırlatmanız 

ve müracaatınızı duyduğumuzu belirtmek açısından tekrar altını çiziyorum, 2015’te bu tür saldırılara, 

girişimlere karşı uyanık olmak gerektiğini ben de düşünüyorum, sizinle hemfikir olduğumu belirtmek 

istiyorum. Teşekkür ederim uyarılarınız için, duyduk müracaatınızı. Sağolun, ağzınıza sağlık. 



Teşekkürler, katılımcının konusuna ilave bir bilgi vermek istiyorum, 

Ermenilerin sözde iddialarına ilişkin, İpek Üniversitesi’nin 

bir araştırması yayımlandı, sözde iddialara ilişkin 26 bin roman 

yazılırken, buna karşı bizim yazdıklarımız bir elin parmaklarını 

geçmiyor. Bunu sizlerle paylaşmak istedim. Sözde iddialar için 

başta diaspora olmak üzere bir kampanya başlattılar. Hem Dışişleri Bakanlığımız, hem Başbakanlığımız 

-medyadan takip ediyoruz- buna karşı çalışma yapacaklar. Buradaki delegasyonun, katılımcıların, 

hepsinin bu konuda sorumluluğu var. 

Yunus Emre Enstitüsü Yardımcısı “etik” dedi, bununla ilgili bir hatırlatma yapacağım. İlk medya forumunda 

Ankara’da yaygın medyadan gelen katılımcılar da gündeme getirmişti bunu, Türk dünyasındaki 

gazeteciler örneğin Doğu Türkistan’ın haberini yaparken, Sincan, Uygur Özerk Bölgesi diye 

haber yaparsak, maalesef bugün Türkiye’de, biz Çin politikasına, Çin siyasetine, Çin zulmüne tabiiri 

caizse ayna tutmuş oluruz. Örneğin Azerbaycan değil, Azarbaycan’dır böyle kelimelere takılıp kalmamak 

gerekiyor deniyor ama ben takılıyorum. Onun adı Azarbaycan’dır. Mesela sırf Karabağ değil, 

Azarbaycan topraklarının yüzde 25’i işgal altındadır. Geçen gün Azarbaycan güçleri sınırı geçen bir 

helikopteri düşürdü, üzüldük. Türkiye’nin en fazla izlenen kanalı Dağlık Karabağ Hükümetinin açıklaması 

diye Dağlık Karabağ Hükümetini tanımış gibi bir haber yaptı. 

Aynı şekilde Kıbrıs’ta bulunduğumuz için, KKTC’nin haberlerini geçerken, dünya kamuoyuna yansıtırken, 

Rum Kesimi’nin haberini yaparken Rum Cumhuriyeti Başkanı ya da buna benzer ifadeler kullanılıyor. 

Diyorlar ki dünya tanıyor siz neden tanımıyorsunuz? Ama Türk gazetecisiyiz ve duruşumuz 

var. Aynı şekilde Kırım temalı olduğu için Rusya’nın zorla Kırım’a el koymasını haber yaparken çok 

üzüldüm. Derneğim ile ilgili birçok yazı da yazdım yaygın medyaya, kendime görev edinerek. Suriye 

Türkmenleri benim içimde bir uhde, gerçekten cesurca bir kelime kullanacağım, kızabilirsiniz, üvey 

evlat muamelesi görmesine çok bozuluyorum. Suriye’de Türkmenler var. Kobani olaylarında bangır 

bangır bağıran yaygın medyamız bunlara sessiz kalıyor. Kırsalı ile birlikte yedi milyonluk Halep’te, 

Türkmen Dağı’nda katliamı gördüm. Ersan Telafer’deki olayı gösterdi. Hepimize birer misyon düşüyor, 

uluslararası platformlara katılmak gerçekten güzel fikir. Batı medyası Türkiye ile ilgili bir haber 

yapıyor, Gece Yarısı Ekspresi meselâ, yıllardır neler çektiğimizi biliyoruz. Türk Dili Konuşan Ülkeler ve 

Topluluklar Medya Forumu’nun üzerine bu konuda bir misyon düşüyor. 

YEŞİLTEPE 

Teşekkür ederiz, katkınız için. Aslında evet Türk dünyasında sorunlar bitmiyor maalesef. Güzel günler 

göreceğiz inşallah ama Suriye, Irak, Kırım Tatarlarının şu andaki mevcut durumu, dün, bugün de bahsettiniz 

Doğu Türkistan, Urumçi, Kaşgar’da yaşananlar. Karabağ, Azerbaycan, KKTC’nin dünyada 

tanınması, haklarının iade edilmesi gibi bir konu var. Bu konularda Türk dünyası medya gruplarında 

belli bir dil birliğinin inşa edilmesinin de bir görev olduğunu düşünüyorum. Belki TÜRKMEP’in şu 

anda bu bir görev ya da sorumluluk alanında görülmeyebilir ama az önce hocamızın da sözünü 

ettiği kültür diplomasisi açısından dil birliği çok önemli. İngilizcede biliyorsunuz worrying (üzücü, 

can sıkıcı, çn.) kelimesi var, BBC ile bir dönem ortak yayın yaptık. Daha doğrusu onlara alan açtık ve 

“PKK’lı militanlar” ifadesini yoğun biçimde kullanan bir yayın anlayışı, dili var. Şimdi buna katılırsınız 

katılmazsınız ama kurum olarak katılmamaya karar verdiğimizde iş birliğimizi bitirdik. 

Bir ortak dil oluşturmanın önemini vurgulaması açısından sayın katılımcıların ifadelerinin değerli olduğunu 

düşünüyorum. Irak meselesine, Irak’taki Türkmenler, Suriye’deki Türkmenler, Kırım’daki Tatar 

soydaşlarımız, Doğu Türkistan’daki Türkler, Uygurlar, Karabağ. Karabağ’ın meselesi, KKTC, bu konularda 

Türk dünyası medya grupları belli bir dil birliği içerisinde olmalı diye düşünüyorum. Az önce


IV OTURUM 

/ 

89 

Eran HASİPİ’nin de çok özenle -dikkatinizden kaçmamıştır diye düşünüyorum- özellikle vurguladığı 

bir husus var. “Biz muhakkak yayınlarımızda Türk dünyasının belli ülkeleri ya da gruplarıyla ilgili haberler 

veriyoruz. Yani o alışkanlığı geliştirdik” diyor, değil mi? Bu çok önemli. “Türkiye’den muhakkak 

bir haberimiz var. KKTC’de Kıbrıs Türklerine karşı bir olumsuz girişim varsa, uluslararası ya da bölgesel 

düzeyde biz onun haberini yapıyoruz. Bir duyarlılık ve farkındalık yaratıyoruz” diyor. Bu dil birliği 

ile oluşturulması açısından sanıyorum en azından buradaki katılımcıların ve medya mensuplarının 

hassas olacağı düşüncesine önem veriyorum. 

Leyla Aralbayeva ISHMURATOVA 

Enformasyon Bakanlığı (Başkurdistan) 

Rusya’nın bir parçası olan Başkurdistan Cumhuriyetinin temsilcileriyiz. 

Her şeyden önce ikinci kez katıldığım bu Forumu 

düzenlendikleri için organizatörlere teşekkür ediyorum. Geçen 

yıl Kırgızistan’ın Bişkek şehrindeydik, bu yıl ise Kuzey Kıbrıs’a 

kadar gelmiş bulunuyoruz. 

Yeni arkadaşlar bulduğum için minnettarım. Daha önce hiç bilmediğim Türk dünyasıyla ilgili fikir 

ufkum genişledi. Mesela Sanat Enstitüsü’nün Müzikoloji Bölümü’nde okudum ve Batı müziği, Rus 

müziği, Başkurt müziği eğitimi aldım ama Türkçe müzik eğitimi almadık. Aynı şey şiir için de geçerli. 

Babam Başkurdistan halk şairi Gadim ARALBAEV, kendisine ait olan şiirlerini www.aralbaev.ru 

sitesinde yayımlıyor. Maalesef çocukken bu şiirleri okuduğum zaman bunun arkasında büyük Türk 

kökünün olduğunu tasavvur edemezdim. Daha sonra bunları öğrenmeye başladık, ufkum ve bakış 

açım çok genişledi. 

Bundan dolayı Foruma, ufkumuzun genişlemesine yaptığı büyük katkıdan dolayı minnettarım. Bununla 

birlikte, kültür alanında yapılan faaliyetler hakkında bilgi almak isterdim. Çünkü Baş-İnform 

Ajansı’nda kültür yorumcusu olarak faaliyet gösteriyorum. Elbette bu faaliyetlere katılmak ve katkıda 

bulunmak isteriz. TÜRKSOY’la iyi bir iş birliği kurduk, gazetecilerle sohbet ediyoruz ve bunları sitemizde 

yayımlıyoruz. 

Forumla ilgili bir öneride bulunmak istiyorum, bizim gibi eski Sovyetler Birliği’nde doğup büyüyen, 

Türkçe bilmeyenler için sağlanabilir, Türkçe bilmediğim için çok büyük eksiklik hissediyorum. Konuşmak, 

sohbet etmek istediğim kişiler var ama dili yeteri kadar anlamadığım için bunu yapamıyorum. 

Başkurt diliyle Türk dilinin ortak yanları çok olmasına rağmen maalesef çoğu kelime bizlere yabancı 

geliyor. 

Bundan dolayı bir sonraki forumda Türkçe öğretmenlerin günde hiç olmazsa bir saat bizim gibi 

Türkçe bilmeyenlere dil öğretmelerini öneriyorum. Doğrudan konuşma içinde bazı ifadeleri kullanmamız 

gerektiğinde bazı terimlere ihtiyacımız oluyor. Düşünüyorum ki, eğer bu önerim dikkate alınırsa 

çalışmalarımızda yararlı ve ilişkilerimizin canlandırılmasına da vesile olacaktır. Tekrar teşekkür etmek 

istiyorum. Başkurtça konuşacak olursam, bu Forumu organize edenlere çok teşekkür ediyorum. 

Başkurdistan’a ve Başkurt halkına bu Forumun sıcak selamlarını ileteceğim. 

YEŞİLTEPE 

Çok teşekkür ederim, çok güzel Türkçe konuşuyorsunuz bu arada. 

Alik SHAKIROV 

Başkurt-inform (Başkurdistan) 

Leyla’nın söylediklerine bazı katkılarda bulunmak istiyorum, 

kendisiyle Baş-İnform Ajansı’nda birlikte çalışıyoruz. Kendimi 

tanıtacak olursam, Alik ŞAKİROV, editör yardımcısıyım. Leyla, 

kültür sanat köşe yazarlığı yapıyor. Bütün forumlara katıldığım 

için kıyaslama şansım var, dördüncü Forumun bu kadar yüksek 

sonuçlara ulaşması elbette ki çok sevindirici. İlk toplantı-


lara Rusya’dan fazla kişi katılmamıştı ama gitgide sayı artmaya başladı. Tataristan, Başkurdistan’ın 

yanında Türkçe konuşan Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti’nden, Kabardin-Balkar Cumhuriyeti’nden, 

Hakasya’dan ve Tuva’dan kardeşlerimiz de Foruma katılmaya başladı. Bunların hepsi Rusya’nın Türk 

kökenli cumhuriyetleridir. Sizlere Rusya Federasyonu’nun içinde Türkçe konuşan bölgeleri unutmadığınız 

için teşekkür etmek istiyorum, çünkü onların böyle bir iletişime ihtiyacı var. 

Gazeteciler olarak kendi bölgelerimizdeki Başkurdistan, Tataristan, Yakutistan’dan buralara kadar 

gelirken bunlar hakkında yazıyoruz. Bu Forum hakkında artık Rusya vatandaşları, Rusya Federasyonu’ndaki 

kardeşlerimizin de haberi var. Dün sitemizde forumumuzla ilgili bilgi yayımladık. Sosyal 

medyada hemen bu haber yayıldı. O yüzden Forum bizim gibi Rusya Federasyonu’nda yaşayanlar 

için çok yararlı. 

Biraz Tatarca konuşacağım, benim ana dilim - Tatarca. Bunun gibi forumlara katılıyoruz ve çok saygı 

görüyoruz. Bu gibi forumların sayesinde aslımıza dönüyoruz. O yüzden bizim için çok yararlıdır. 

Leyla’nın da söylediği gibi Türkçe bilmiyoruz, Başkurtça, Tatarca konuşuyoruz aramızda. Türkçe öğrenmek 

istiyoruz, Leyla bunu gerçekleştirmek istiyor. Akrabalarımız olan Başkurtlar, Tatarlar ve Yakutlara 

bu yönde bir teklif sunmak istiyoruz. Bir sonraki beşinci Foruma Astana’ya Türkçe öğrenmiş 

olarak gideceğiz. 

YEŞİLTEPE 

Çok değerli bir katkı oldu. Bir defa önerinizi Genel Müdürlük dikkate alacaktır. Bu tür forumlarda en 

azından terminoloji konusunda ortak dil geliştirilmesi hususunda özel çalışmanın yapılıyor olması hakikaten 

çok iyi olur düşüncesindeyim. Bu arada Başkurdistan’a selam olsun. Gezdiğim, gördüğüm 

Türk illeri, Türkçe konuşan halklar arasında en yakın, en sıcak, en içten topluluklardan birisi Başkurtlar. 

Buradan tabii rahmetli Prof. Dr. Ahmet Zeki Velidi TOGAN’ı da rahmetle ve saygıyla hatırlıyoruz. Türkiye 

Cumhuriyeti’nin inşasında, kurumlarının inşasında, Tarih Kurumumuz, Dil Kurumumuz inşasında 

çok büyük katkıları olan isimler. Kıpçak coğrafyasından gelen o münevverler. Onların başında Veli 

TOGAN geliyor. Onu rahmetle hatırlıyoruz. Bu arada Başkurdistan dünyanın en güzel ballarını üreten 

ülkelerden biri, bilmiyorum biliyor musunuz? Başkurdistan’da o vahşi arıların, Ural Dağlarının eteklerindeki 

ağaçların içini delerek yapmış olduğu o ballardan yemek nasip olan şanslı sayıdaki insandan 

biriyim galiba. Çok güzel ballarınız var. Mitolojiniz çok zengin. Çuvaş ve Başkurt mitolojisi ilgi alanım 

doğrusu ve coğrafyanız, yani Ural Dağlarının eteklerindeki Başkurdistan’ı muhakkak görmeniz gerekiyor. 

Görmeyenler için ısrarla, yani Paris’e, Londra’ya gitmek ayrı bir şey ama Başkurdistan’a, Ufa’ya 

şuradan uçak kalkıyor, İstanbul’dan gidin ve görün, ata topraklarını, o güzellikleri. O güzel insanları 

Anadolu’da karşılaşabileceğiniz Mersin’in Mut ilçesinde, Elazığ’ın Karakoçan’ın da görebileceğiniz 

insanların hepsi orada karşınızda duruyor. Ve çok zor değil, iki günde anlaşabiliyorsunuz. Türkçeniz 

çok güzel. Ağzınıza sağlık. Teşekkür ederiz, bundan sonraki toplantılarda terminolojiyi de geliştiririz. 

Kamil ALİYEV 

Yoldash Gazetesi (Dağıstan) 

Kumuk Türklerinden, Dağıstan’dan geldim. Aziz kardeşlerim, 

aziz dostlarım, dünden beri konuşmak istiyordum ama cesaret 

edemedim. Çünkü Türkçe okuyorum, yazıyorum, anlıyorum 

ama cesaretim yok. Bu metni okumak istiyorum. 

Ünlü Fransız bilgini Albert SOREL 20’nci yüzyılın başında, “Bu 

yüzyıl ile birlikte Türkleri keşfetmeye başladık.” diye yazmıştı. Ama sanırım ki onun bu sözleri yaşadığımız 

21’nci yüzyıla çok daha uygun düşüyor. Türklerin, Türk dünyasının gerçek keşfi, gerçek açılışı 

bu asırda başladı. Bu asrın başında dünya haritasında birkaç bağımsız Türk devleti yer aldı, Azerbaycan, 

Kazakistan, Kırgızistan, Türkmenistan ve Özbekistan gibi. Türkleri bir araya getiren, birbirine 

dost kılan, kardeşliğini perçinleyen Türk Dünyası Kurultayları yapıldı. Bizler de Kumuk Türkleri, Kuzey 

Kafkasya Türkleri olarak kendimizi yeniden keşfettirdik. Hangi Türk milletinin evladı olduğumuzu iyi 

anladık. Küçük millet kompleksinden ayrılmaya başladık. İsmail Bey GASPIRALI’nın “İşte, dilde, fikirde 

birlik” bayrağını yükselttik. Ve inanıyoruz ki bu bayrak gelecekte hiçbir zaman inmeyecektir. Buna 

inancımız tamdır. Bana göre bu Türklerin bir kültür rövanşı, rönesansıdır.


IV OTURUM 

/ 

91 

Aziz Türk kardeşlerim KKTC’de, Girne’de güzel günler geçirdik. Bu nedenle organizasyonu gerçekleştirenlere, 

medya forumu düzenleyicilerine en içten teşekkürlerimi sunuyorum. Sonuçta yeni bilgiler, 

yeni arkadaşlar kazandık. Allah bizi gelecekte böyle güzel günleri yaşamaktan mahrum etmesin. 

Bu medya Forumunu gerçekleştiren arkadaşlara sonsuz teşekkürlerimi sunuyorum. Teşekkürler. 

Almagül ISINA 

TASAM (Kazakistan) 

Sayın Başkan çok kısa bir hatırlatma yapmak istiyorum. Öncelikle 

bu Forumu düzenleyen BYEGM ve emeği geçen herkese 

teşekkür edeceğim. Çok yararlı buldum, çok bilgi ve kazanım 

edindim. Benim açımdan çok önemliydi. Biliyorsunuz burada 

Türk-Asya Stratejik Araştırmalar Merkezi (TASAM) adına bulunuyorum. 

Emekli Büyükelçimiz Sayın Murat BİLHAN ile birlikte. 

TASAM olarak üç kez “Dünya Türk Forumu” düzenledik. Geçen yılki Forum Edirne’deydi. Bu sene 

benim açımdan çok önemli dedim, çünkü dördüncü Forumun ana teması, Kamu Diplomasisi, Basın 

ve Enformasyon. Bu açıdan çok yararlı buldum. Yeri ve tarihi belli olunca duyurusunu TASAM’ın 

sitesinden yapacağız ve burada bulunan çok değerli medya mensuplarını da aramızda görmekten 

mutluluk duyacağız. Teşekkür ederim. 

Olga ZHERNAKOVA 

Abakan Şans Gazetesi (Hakasya) 

Hakasya Cumhuriyeti’ndenim, Sibirya’dadır. Muhteşem meslektaşım 

Albert’le birlikte üç uçak aktarma yaparak uzun sürede 

buralara kadar uçtuk. Biliyor musunuz, bu Forum için bu kadar 

uzun yolu kat etmemize değdi. Çünkü forum tüm beklentilerimin 

üstündeydi, gerçekten çok güçlü bir proje. Ben de Başkurdistanlı 

meslektaşım gibi kültürel konularla ilgili yazılar yazıyorum. 

Sayın Düsen KASAİNOV’un konuşmasını memnuniyetle dinledim. Kendisine çok teşekkür ediyorum. 

Burada harika, bilgili, zeki gazetecilerle tanıştım. Bundan dolayı böylesi zengin içerikli forum için 

organizatörlere teşekkür etmek istiyorum. Hepinize çok teşekkür ediyorum. 

YEŞİLTEPE: 

Bu konuşmaları Değerlendirme Bölümünde yapacağız. Bu arada Hakasya’ya da selamlarımızı gönderiyoruz. 

Sayın KATANOV’u saygıyla anıyoruz.

92 / ÜÇÜNCÜ GÜN DEĞERLENDİRME VE KAPANIŞ OTURUMU 

DEĞERLENDİRME VE KAPANIŞ 

OTURUMU


DEĞERLENDİRME VE KAPANIŞ OTURUMU 

/ 

93 


Moderatör 

: Prof. Dr. Ata ATUN 

TÜRKMEP Başkanı-KKTC 

Konuşmacılar : Hüseyin YILDIZ 

BYEGM Enformasyon Dairesi Başkanı V.-Türkiye 


Gazeteciler ve Yazarlar Derneği Genel Sekreteri-KKTC


Prof. Dr. Ata ATUN 

Moderatör 

Hüseyin YILDIZ 

BYEGM Enformasyon Dairesi Başkanı V. (Türkiye) 

Kıbrıs’ta bulunmaktan çok mutluyuz ve göstermiş olduğunuz 

misafirperverlikten dolayı da memnuniyetimizi ifade etmek 

istiyorum. Sayın ATUN şahsınızda sizlere, Kıbrıs Dışişleri 

Bakanlığı’na, Cumhurbaşkanlığı’na katkılarından ötürü teşekkür 

ediyorum. Özellikle şunu belirtmek istiyorum, bir önceki forumumuzda, 

Bişkek’te katılımcılarımızın dile getirdiği bir husus vardı. 

Oraya da bir internet sitesi hazırlığı ile gitmiştik ama gördük ki bu yaptığımız hazırlık yeterli değil. 

Bişkek’te ifade edilen husus şu idi; özellikle haber paylaşımımıza, kendi aramızda tartışmamıza, konuşmamıza 

imkân veren bir internet sitesi yapılabilir mi? şeklindeydi. Buna yönelik bir hazırlık içerisine 

girdik ve şu anda ekranlarda da gördüğünüz site ortaya çıktı. Burada Forum hakkında bilgiler elde 

edileceği gibi, Platform hakkında, aynı zamanda haberlere de yer vereceğiz. Detaylar konusunda 

arkadaşımız size ayrıntılı ve görsel eşliğinde bilgi sunacak. Sözlerimi tamamlarken birlikte olduğum 

ekibime de özverili çalışmaları nedeniyle teşekkür ederim. 

Hüseyin ERKMEN 

BYEGM (Türkiye) 

Merhabalar, hepiniz hoş geldiniz. Önce Türk Dili Konuşan Ülkeler 

ve Topluluklar Medya Platformu (TÜRKMEP), ardından Türkiye 

Eğitim Programı (TÜMEP) sitesinin tanıtımını yapacağım. 

TÜRKMEP sitesi öncelikle tamamen esnek bir yapıya sahip. Her 

türlü mobil uygulamada ve masa üstü bilgisayarlarda boyutuna 

göre bir tasarım oluyor. Şablon olarak şöyle, öncelik verdiğimiz 

haberler görünüyor. Son olarak KKTC’de şimdi yapılmakta olan 

oturumun haberi girildi. Önemli haberleri burada sunuyoruz. Sağ tarafta duyurular bölümü olacak, 

TÜRKMEP’e dair herhangi bir duyuruyu burada vereceğiz, ayrıca detaylı bilgiler olacak. 

En önemli bölümü, katılımcı tüm ülke ve toplulukları ilgilendiren kısım, Platform’dan haberler olacak. 

Sizin gönderdiğiniz, Forumda üzerinde çok fazla bahsedilen, birbirimizin haberlerini yapalım 

dediğimiz konular. Gönderdiğiniz ve eklediğiniz haberlerin tanıtımını, sunumunu yapacağız. Videolar 

olacak, şu an sadece Kurumumuzun tanıtım filmi var, altta da yayınlarımız, TÜRKMEP’e dair yayımlanacak 

bildiri kitapları. Sağ tarafta da sabit bir kenar çubuğumuz var, giriş yap kısmı, sadece TÜRK- 

MEP üyeleri, katılımcılar kullanıcı adı ve şifreleriyle giriş yapabilecek. Sosyal medya hesaplarımıza 

erişim burada. Yeni haberler burada görünüyor. Diğer tüm alt sayfalar da burada sabit olacak. Ve iş 

ortaklarımıza, paydaşlarımıza dış link veriyoruz. En altta da sitenin tüm linkleri, açılımları bu şekilde 

gözüküyor. Burada da TÜRKMEP logosu ve kurum logosu mevcuttur. 

TÜRKMEP tarihçesi hakkında çok fazla detaylı bilgi var, linkten de erişiliyor. Hakkında, tarihçe, yönetim 

şeması, medya forumları ayrı ayrı sayfalandırılmış şekilde, tüzük ve yayınlarımız var. Daha sonra I. 

Forum hakkında bilgiler var. Haberler kısmına geldiğimiz zaman, tümüne erişebileceğiz. Özellikle çok 

fazla haberiniz olacak, bunları bir yandan da sosyal medya hesaplarımızda yayacağız. Kurum sosyal 

medya hesabımızda. Şu an mesela facebook üzerinde 530 bine yakın, Twitter’da da 80 bine yakın bir 

takipçimiz var. Bu şu anlama geliyor, sadece TÜRKMEP’e erişim yapanlar bu haberleri okumayacak, 

halihazırda 600 bine pilot fazladan kişiye bu haberlerin dağıtımını yapacağız. Fotoğraf galerimiz, her 

türlü etkinliklerin fotoğraf galerilerini ayrı oluşturuyoruz. Burada 1., 2., 3. Forum fotoğrafları var. Video 

galerileri oluşturacağız, mesela TÜMEP’in tanıtım videosu vardı. Birkaç tane TÜRKSOY’a ait video 

vardı onları da buraya ekleme imkânımız olacak. 

Üye olduktan sonra başlık açıyoruz. Hepinizin aşina olduğu yorum kısımları var. Dosya paylaşımı vs. 

her türlü paylaşımımızı yapabiliyoruz. Burası sadece TÜRKMEP katılımcılarına açık olacak ve ekibimiz 

tarafından yönetilecek. Bunun haricinde iki başvuru formu modelimiz var, Türkçe ve Rusça. Son 

olarak da iletişim bölümümüz var. Buradan her türlü iletişime geçebilirsiniz.



/ 

95 

TÜMEP sitemize gelince, belli kısımları var, TÜMEP hakkında, programlar, etkinlikler, galeri, yayınlar 

ve iletişim. Etkinliklerimizi böyle ana sayfada verebiliyoruz. TÜMEP Programını anlatan illustrasyon 

yaptık. Dünya üzerinden, farklı ülkelerden katılımcılar geliyor, Ankara’da buluşuyorlar, eğitim kurumlarını 

ziyaret ediyorlar. Etkinlikler yapılıyor, eğitimler yapılıyor. Bunun haricinde TÜMEP hakkında detaylı 

bilgi, paydaşlarımız, iş ortaklarımız kimlerdir? Program hangi tarihlerde yapılmaktadır? Kimler katılmıştır? 

Yapılan etkinliklerden enstanteneler ve detaylı açıklamalar var. Son olarak da galeri kısmımız, 

bölümlendirdik, sosyal aktivite, etkinlikler, ziyaretler şeklinde. 

ATUN 

Hüseyin Bey’e sunumu için çok teşekkür ediyorum. Artık bugünden itibaren sitedeki başvuru formunu, 

giriş kısmındaki bilgileri doldurup üye olabilirsiniz. Bütün bilgi ve haber akışını, hepsini takip 

edebilirsiniz. Platform idaresinin oluşturulma çalışmaları da hâlen devam etmektedir. Bir sonraki Forumun 

tarihi ve gündemini size bildireceğiz, e-mail ile hepinizi haberdar edeceğiz. 

Sorunlar ve çözümler bölümünde sorusu, çözüm önerileri olan arkadaşlarımız varsa bunu duymak 

istiyoruz. Aflatun Bey’in dün yaptığı güzel bir öneri vardı. Bundan sonraki forumlarımıza Türk dünyasında 

ses getirmiş önemli kişiliklerle ilgili özel oturum yapma kararımız var. Bunu da açıklamak 

isterim. Bunun dışında Sayın TASAM Başkanı sanırım bize bir önerisi olacak, bir çağrısı. 

Murat BİLHAN 

Emekli Büyükelçi / TASAM (Türkiye) 

Çok teşekkür ediyorum. Sayın Ata ATUN ve Sayın Başkan, Sayın 

Basın-Yayın Genel Müdürü ve Sayın Daire Başkanımız. Ayrıca 

değerli Kıbrıslı kardeşlerimiz ve meslektaşlarımız katılımcılar, 

herkesi, ayrıca Bakanlar da katıldı, Sayın Başbakan Yardımcısı, 

Sayın Milletvekilleri. Çok önemli kişiler katıldı bu toplantıya. Ve 

hem bilgi hem duygu yüklü bir üç gün geçirdik. Bu çok önemliydi. 

Ben de çok şey öğrendim. Arada söz almak istemedim, 

kasıtlı olarak. Çünkü söz aldığım takdirde korsan tebliğ yapmak durumunda olacaktım, sizlerin vaktini 

alacaktım. Bunu istemedim. Ama çok şey öğrendim, notlar aldık. Değerli arkadaşım Almagül ile 

beraber geldik TASAM adına. TASAM Başkanı da gelmek istedi ancak onun bir sağlık sorunu olduğu 

için katılamadı. 

TASAM, Asya ülkeleriyle ilgili olarak planlanan ve seri hâlinde her yıl yapılan Asya Forumlarımız var, 

Türk-Asya Forumları. Önümüzdeki oturumu tamamen medya ve basın üzerine odaklamış durumdayız, 

o şekilde planlanıyor. Bunun kesin tarihleri ve yeri henüz belli olmadığı için ama birkaç hafta 

içinde olacağından, buradaki katılımcıların tamamına davetiye ulaştırılacaktır. 

Ve şimdi bir noktaya değinmek istiyorum, kişisel görüş olarak. Basın mesleğinden değilim ama yabancı 

da değilim. Şöyle ki kayınpederim bir gazeteci-yazar, mütevefa. Bunun dışında, mesleğime 

yani diplomasi mesleğine Bakanlığın Enformasyon ve Basın Dairesinde başladım, Sözcülük Dairesinde. 

Yurt dışı görevine çıkana kadar oradaydım. Sonra bir ara kararnamede merkeze döndüğümde 

yine Sözcülük Dairesinde görev yaptım. Dolayısıyla basınla temasım oldu. Bazı meslektaşlarım, 

bazı sınıf arkadaşlarım Türk basınında önemli yerlere geldi. Hasan CEMAL gibi, bunlar benim sınıf 

arkadaşlarım, çok var saymak istemiyorum. Bir tane de Kıbrıslı meslektaşım var mesela, Milliyet 

gazetesinden kısa bir süre önce emekli oldu, Metin MÜNİR. Dolayısıyla basınla sürekli bir temasım 

oldu. Kaldı ki meslek içindeki demeçler vs. ile de temaslarım oldu. Bulunduğum görev yerlerinde 

basınla, basın yoluyla ülkemizi tanıtmak için ve hatta Türk dünyasını tanıtmak için ciddi gayretlerim 

oldu. Bunların ayrıntısına girecek vakit yok, girmiyorum. Ancak bir çok anılarımı eğer üç ay içinde 

başlayabileceğim kitabımda, kaleme alma şeklinde yaparsam bunun içinde bu bilgiler de olacak, 

basınla olan menfi ve müspet olaylar. 

Fakat şuna işaret etmek, bir olayı zikretmek istiyorum, göreve başladığım bir Afrika ülkesinde gidişimin 

ikinci haftasında Türkiye aleyhinde son derece ağır bir makale çıktı. Bu makaleyle göreve 

başladım. O makale üzerimde o kadar soğuk duş etkisi yaptı ki acaba düşman bir ülkede miyim 

diye düşündüm. Ve çok rahatsız oldum. Yazı İşleri Müdürü ile görüşmek ihtiyacını duydum, telefonla


görüşebildim. Kendisini yemeğe davet ettim görüşmek ve bu konuyu daha ayrıntılı aydınlığa kavuşturmak 

üzere, kendisi güvenmediği için gelmedi. Yani “Yemeğe ben davet edeyim, siz buyurun.” 

dedi. “Benim makamıma buyurun.” dedi. Ben de dedim ki “Diplomasideki kurallara göre büyükelçiler 

sadece Dışişleri Bakanlığına giderler. Onun için size gelemem.”. Ama o “Üçüncü, tarafsız bir yerde 

buluşalım.” dedi. Buluştuk, çok ayrıntılı bir tartışma yaptık. Üç dört saat sürdü. Tarih tartışması yaptık. 

Ve sonunda adam haksız olduğunu kabul etti. 

Kabul ettikten sonra kendisini Basın-Yayın Genel Müdürlüğümüze davet ettirdim. Türkiye’ye gelerek, 

gerçekleri bir de Türkiye’de görsün diye. Ve hakikaten o daveti yerine getirdi, eksik olmasın 

Basın-Yayın Genel Müdürlüğümüz. Bu davet sonunda Türkiye hakkında seri makaleler yazdı 15 gün 

süreyle. Ve bir kişiyi kazanmış olduk. Yani aleyhte olan bir kişiyi kazanmış olduk. Ama bu hani “adam 

adama marke etmek” diye bir tabir vardır, adam adama marke etmek görevimiz var hepimizin, Türk 

dünyasının. Çünkü Türk dünyasının, şunu kabul edelim ki, dış dünyadaki imajı çok olumlu değil. Yani 

bütünüyle söylüyorum bunu. Yalnız Türkiye için değil diğer ülkeler için de söylüyorum. Azerbaycan’ın 

sorunları dışarıda istendiği gibi haklı olarak işlenmiyor. Aynı şey Kırım için söz konusu. Aynı şey 

Türkmen soydaşlarımız, Irak, Suriye için söz konusu. Aynı şey Uygur Türkleri için söz konusu. Aynı 

şey hepimizin başında olan olaylar için söz konusu. Demek ki bu imajı, imgeyi değiştirecek birtakım 

kurallar, bir şeyler yapmamız lazımdır. Bu bir şeyler hem bir yanda adam adama markaj ve herkesi 

kazanmaya çalışmak şeklinde. 

İkincisi, Türk dünyasının karşıtını yaratmamak gerekiyor. Türk dünyası nedense başka dünyalardan 

farklı olarak karşıtını yaratmış: Niçin? Yani mesela niçin Kıbrıs sorununda Türkiye yalnız kalıyor? Türk 

toplumu niye yalnız kalıyor? Bunun analizini yapmak lazımdır. Bu analizi yapmadan, psiko-sosyal 

analizi yapmadan bir sonuç alamıyoruz. Yalnızlık kırk seneyi buldu. Ve başka şeylerde de aynı. Bunu 

aşabilmek için mutlaka ve mutlaka bir çözüm bulunmalı. Bu çözümü de ancak bu grupla yapabiliriz. 

Yani ancak Türk dünyasının kendi sorunlarına sahip çıkması ama kendi sorunları dediğimiz zaman 

mesela Kırım sorunu beni ilgilendirmez dememesi lazımdır. Yahut Kıbrıs sorunu benim ilgi alanımda 

değildir ve bana dokunmayan yılan bin yaşasın dememesi lazım. Onun için Türk coğrafyasının 

bulunduğu bütün alanlarda bütün sorunları sahiplenmemiz ve onlara uygun reçeteler hazırlamamız 

lazım. Ama karşıtını yaratmadan. Karşıtımızı yaratırsak o zaman sorunu yine çözümsüzlüğe itmiş 

oluruz. Fazla vaktinizi almayayım. Teşekkür ediyorum bu fırsatı bana verdiğiniz için. Çok teşekkür 

ederim, başarılar diliyorum. 

Hakkı ATUN 

KKTC 

Sayın Başkan, çok değerli konuklar, Murat BİLHAN Bey ile uzun 

yıllardan beri Doğu Akdeniz Üniversitesi Stratejik Araştırmalar 

Merkezi’nin Başkanı olarak TASAM’da çok güzel çalışmalar 

yapmaktayız, dediği doğrultuda. Bu toplantının önemini buraya 

gelinceye kadar tam kavradığımı söylersem, doğru söylememiş 

olurum. Gerçekten çok can alıcı ve Murat BİLHAN Büyükelçinin 

dikkat çektiği gibi Kıbrıs konusundaki yalnızlığımızı dile getirmek, 

hücuma geçmek açısından da çok önemlidir. Kalemi ile bize yardımcı olacak çok değerli, 

seçkin basın yayın mensuplarıyla öyle anlıyorum ki karşı karşıyayız. Sizleri bütün kalbimle, en sıcak 

duygularımla saygı ve sevgiyle selamlıyorum. Uğurlamak üzereyiz belki sizleri ama huzurunuzda 

ilk kez bulunarak hoş geldiniz demek istiyorum. Ve her zaman başımızın üstünde yeriniz olduğunu 

söylemek istiyorum. 

Ayrıca Murat BİLHAN Bey’in bıraktığı yerden bir anımı anlatmak istiyorum, Sayın Başkan, sayın basın-yayın 

mensupları. Mümtaz SOYSAL Hocamız Kıbrıs sorunu başladığında hasbelkader Nejat KO- 

NUK hükümetinin bakanıydım ve ilk Başbakanımızın ağzından şunu dinlemiştim; Mümtaz SOYSAL 

Hoca da politikamızla ilgili eleştirilerde bulunuyordu. Çok değer verdiğimiz, 1970’te Orta Doğu’da 

düzenlenen bir konferansta tanımıştım kendisini ilk kez, şehirci mimar olarak. Ve ondan sonra da o 

ilişkimiz son günlere kadar sürdü. Nejat KONUK Bey bundan çok rahatsız oldu. Değer verdiğimiz bir 

anayasacı. Kıbrıs’a davet etti. Kendi anlatımından aktarıyorum Dipkarpaz’dan Yeşilırmak’a kadar her 

tarafı gezdirdim. Bu seyahat esnasında da kendisine Kıbrıs sorunu hakkında çok ayrıntılı bilgi verdim. 

Ondan sonra büyük bir transformasyon geçirdi Mümtaz SOYSAL Hocam. Olayları yerinde gördükten



/ 

97 

sonra ve hepiniz bileceksiniz en sonunda DENKTAŞ Bey’in anayasa uzmanlığına ve danışmanlığına 

kadar geldi. Ve Kıbrıs’ın bir numaralı savunucusu, Cumhuriyetimizin bir numaralı savunucusu oldu. 

Ve ondan sonra da takip ettiğim kadarıyla Cumhuriyet’teki yazılarında da ki hiçbir yazısını kaçırdığımı 

söyleyemem, şimdi galiba yazamıyor belki. Sağlık sorunu var ama bir numaralı müdafaamız oldu. 

DENKTAŞ’ın da her zaman yanında bulundu. 

Söz verdiğiniz için teşekkür ediyorum Sayın Başkan, sizlere hayırlı yolculuklar diliyorum. Tekrar 

Kıbrıs’ta sizleri görmekten büyük bir mutluluk duyacağız. Hepinize sevgi ve saygılarımı sunarım. 

Başarılarınızın devamını dilerim. 

Aflatun AMASHOV 

Matbuat Şurası Başkanı (Azerbaycan) 

Geldiğiniz için hepinize ve ayrıca Ata Bey derin teşekkürümü bildiriyorum 

misafirperverliğiniz için. TÜRKMEP’le ilgili tekliflerde 

bulunmak istiyorum. Önceki toplantı için de site hazırlamıştık, 

şimdi daha mükemmel olmuş, her ülkeden bir sorumlu tespit 

edelim. Buraya haberler gönderebilirler, günlük, haftalık veya 

aylık. İkincisi, Kırım, Kerkük örneğinde olduğu gibi, Kıbrıs ve 

Dağlık Karabağ’ı da ilave edelim, yaşananları dünyanın gerektiği gibi anlamaması. Burada 21 ülke 

ve topluluk temsilcisi Forum adına ortak iradeyle yaşananlara saygı gösterilmesi için dünya gazetecilerine 

seslenmeliyiz. Üçüncüsü, büyük insan değerli GASPIRALI’nın hatırasını yad ettik. 19’uncu, 

20’nci asırda yaşamamış olsaydılar bugün sizinle bu kadar açıklıkla konuşamazdık. Çünkü burada 

konuştuğumuz ortak Türk dili ve diğer meseleler yüz, yüzeli yıl önce irdelenmiş, zemini hazırlanmıştır. 

Teklifim, her oturum bir bölümü bu insanların hayatına, faaliyetlerine ithaf edelim. Böyle şahsiyetler 

elbette Kazakistan, Özbekistan ve Kırgızistan’da da var. Önümüzdeki yılın, 150’nci doğum yılı nedeniyle 

Alibey HÜSEYİNZADE’ye ithaf edilmesini rica ediyorum. HÜSEYİNZADE, ilk defa Türkçülüğün 

ilmi esaslarını koymuş biri, Türkleşmek, muasırlaşmak ve Avrupalılaşmak fikrini ilmi bakımdan hazırlamıştır. 

Eğer bugün karar verirsek önümüzdeki toplantıya kadar eserleri ve yaptıkları hakkında hazırlıklarımızı 

tamamlayabiliriz. Azerbaycan Matbuat Şurası bu sorumluluğu alabilir. Bu fikrimin hepiniz 

tarafından kabul göreceğine inanıyorum. 

Ali ÖZTUNÇ 

RTÜK Üyesi (Türkiye) 

Çok teşekkür ederim. Öncelikle Forumun başarılı geçmesinden 

dolayı sizleri, Başbakanlık Basın-Yayın ve Enformasyon Genel 

Müdürlüğünü kutluyorum. Radyo-Televizyon Üst Kurulu olarak 

biz Gelecekle İletişim Çalıştayları düzenliyoruz, belki bilgisi olan 

arkadaşlarımız vardır. Geçtiğimiz yıl Kosova ve Makedonya’da 

gerçekleştirdik. Önümüzdeki yıl, müjdesini vermek istiyorum, 

belki de Azerbaycan’da düzenlemek için karar aldık, Üst Kurul olarak ve gerekli temaslarımızı 

önümüzdeki hafta gerçekleştireceğiz. İnşallah önümüzdeki yıl Gelecekle İletişim Çalıştayı’nı 

Azerbaycan’da gerçekleştireceğiz. Kazakistan mı Azerbaycan mı olsun diye bir ikilem yaşandı ama 

Azerbaycan konusunda arkadaşlarla karar kıldık gibi. Hem bunu belirtmek istedim hem de bir kez 

daha saygılarımı sunuyorum. KKTC’nin büyük lideri rahmetli Rauf DENKTAŞ’ın önünde saygıyla eğiliyorum. 

Hepinize saygılarımı sunuyorum, sağ olun. 

Menderes DEMİR 

Türk Dünyası Gazeteciler Federasyonu Başkanı (Türkiye) 

Sayın Başkan benim de bir önerim olacak. Gerçekten üç gün 

Türk dünyasının tüm renkleriyle dolu dolu geçti. Bilimi, ilmi öne 

koyarak güzel şeyler yaşadık. Basın-Yayın ve Enformasyon Genel 

Müdürlüğümüzün dördüncüsünü düzenlediği bu Forum 

bence hedefine ulaşmıştır. Kurumsallaşmanın da tamamlandığını 

görüyorum. Bir sivil toplum kuruluşu başkanıyım, bu tür 

organizasyonlara bizim gibi kuruluşların davet edilmesini öne-


riyorum. Türkiye ve Türk dünyasındaki benzer meslek örgütlerini bu sürece dâhil etmeliyiz. Radyo, 

televizyon, internet sitelerine ulaşıp iletişim ağını genişletmeliyiz 

Önümüzdeki yıl yapılacak toplantıda arkadaşlarımızın bu Forum’da ve sonrasında, Kıbrıs ile ilgili 

yazıları gazete, dergi, internet siteleri, televizyon haberlerini sergileyelim. Arkadaşlarımız için teşvik 

olur. Yayımladığı gazeteleri, internet sitesi ve televizyon haberlerini burada paylaşma imkânı bulabilirler. 

Geleceğe yönelik altyapı veya arşiv niteliği kazanır diye düşünüyorum. Davet için Basın-Yayın 

ve Enformasyon Genel Müdürlüğüne teşekkür ediyorum. Türk dünyasının problemlerine sivil toplum 

örgütü çatısı altında çözüm bulabilmek amacıyla Türk Dünyası Gazeteciler Federasyonu’nu karar 

verdiğimizde temel çıkış noktamızdı. Devletimizin önderliğinde, diğer kardeş ülke kuruluşlarıyla Türk 

dünyasına hizmet etmek istiyoruz. 


Trakya Üniversitesi Öğretim Görevlisi (Türkiye) 

Sayın Başkan, Sayın Hüseyin Bey, Gökhan Bey… 

Bu örgütün kurucu üyesi olmam sıfatıyla naçizane bir önerim 

var. Kerkük’te yaşayan Türkmenler olarak-Irak çatısı altında 

hasbelkader yaşamımız olması diğer etnik gruplarla keza diğer 

ülkelerde de aynı- sıkıntılarımız var. Sistemimize gelen haberlerin hangilerinin internet sitesinde yer 

alacağı noktasında tayin ettiğimiz editörlerin ki bunlar BYEGM tarafından belirlenmeli, çok iyi gözden 

geçirilmesi gerekiyor. Örneğin Irak için konuşuyorum, bazı arkadaşlarımız var sınır kapısından 

geçerken vize korkusu yaşıyor. Onun imzası ile verilecek bir haber, denetimden geçmemişse sıkıntı 

doğurabilir. Bunlara dikkat edilmesi gerekiyor. Bu nedenle arkadaşlarımız ülkelerinde herhangi bir sorunla 

karşılaşmamalı. Buna ortam yaratmayalım. Çünkü bizim gibi bayrağını kazanamamış bağımsız 

olamamış topluluklarda bu olaylar çok daha hassas sonuçlar doğurabiliyor. Korktuğumuz için değil, 

onu hissetsek Irak gibi topraklarda 95 yıldır varlığımızı sürdüremez, ezilir, yok olur giderdik. Türkçeyi 

de konuşamıyor olurduk. Küresel konjonktürdeki gelişmeler doğrultusunda, uluslararası sıkıntılara 

mahal vermemek adına bu önlemleri öneriler arasında koyabilirseniz memnun olurum. 

İkincisi, iletişim uzmanı olarak bunu söylüyorum, Zakir Hocam da vurguladılar, kısa bir görüntünün 

etkisini ne kadar çok konuşursanız konuşun veremezsiniz. Bu nedenle bir sonraki buluşmamızda beşer 

dakikalık bölümler hâlinde görüntülü materyallerimizi paylaşırsak kendimizi, değerlerimizi daha 

iyi ifade etmiş oluruz. Böylelikle Forum da gerçek amacına ulaşmış olur. 

Pelin MUSABAY 

TÜRK KENEŞİ Proje Direktörü (Türkiye) 

TÜRK KENEŞİ adına ben de teşekkürlerimizi bir kez daha iletmek 

isterim. Hem KKTC, hem TÜRKMEP makamlarına böyle bir 

etkinliği düzenledikleri için. Malûmunuz 4’ncü Devlet Başkanları 

Zirvesi’nin ana teması “Medya ve Enformasyon Teknolojilerinde 

İş birliği”. Dolayısıyla medya konusunda Türk dünyasında iş birliğinin 

artırılması böylelikle daha fazla ön plana çıkacak. Biz de 

bunun için mevcut projelerimizi güçlendireceğiz. Ortak televizyon projemiz var. Onunla birlikte haber 

ajanslarımız arasında üye ülke haber ajansları arasında iş birliğinin yürütülmesi süreci var. Dolayısıyla 

bu projelerde, burada teklif edilen projelerde bizim üzerimize düşen kısmında desteğimizi vermeye 

devam edeceğimizi bildirmek istedim. Teşekkür ederim. Sağ olun. 



Sayın DEMİR ifade etti, 13 Mart’ta kuruluşumuzu gerçekleştirdik. 

Ardından 21 Mart’ta Eskişehir’de “Suriye Türkmen Medyası 

Çalıştayı”nı, 30 Ekim-01 Kasım arasında da katılımınızla 

“GASPIRALI Çalıştayı” düzenledik. Artık tanıdıklarımız artıyor, 

Anadolu’da güzel bir deyim var, Türk dünyasında da görmek



/ 

99 

mümkün “Gide gele hısım, gitmezsen hasım olursun.”. Ziyaretler karşılıklı etkileşimi de artırıyor, örneğin 

Kosova ile sürekli irtibat hâlindeyiz, Kırım Haber Ajansı zira aynı şekilde sürekli görüştüklerimizden. 

Başbakanlık Basın-Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğümüzün yaptığı müthiş bir şey, uhde 

ve hayalimlerin gerçekleşiyor. İkili diyalogla sivil toplum ve medya kurumları olarak bu çalışmaları 

yapmak zorundayız. 

Burada devlet yetkililerimiz de bulunuyor, bir gazeteci olarak genel bir eleştirimi dile getirmek istiyorum. 

Güzel dinimiz İslamiyet bazı kötü örneklerden nasıl etkileniyorsa Türk dünyasından da benzer 

bir sorun yaşanıyor. Bazı kesimler arkalarına aldıkları siyasi desteğin de etkisiyle her yere el atıyorlar. 

Elbette TÜRKSOY, RTÜK, Yunus Emre Enstitüsü gibi işini çok ciddi yapan kuruluşlarımız mevcut. 

Ancak ciddi bir süzgece ihtiyacımız var, zarar verenleri ayıklayabilmek için. Biraz araştırdığınızda 

Türk dünyasına düşman olabilen lobilerle karşılaşıyorsunuz. Hastalık hâline dönüşmeye başladı, 

bunu hissedebiliyoruz. Genel Müdürlüğümüzün bu konuda hassasiyeti olduğunu biliyorum, bu çok 

önemli. Çünkü gelişen ve büyüyen hücreye virüs girerse zamanla kanser olur ve tedavisi çok zordur. 

Şunu bilmenizi istiyorum, gerçekten Türk dünyasının neresinden olursa olsun, insanlık adına hepinizi 

seviyoruz. 

Dimitri POPOZOGLU 

Gagauz Gazetesi (Gagauz Yeri) 

Gagauz dilinde konuşacağım, anlayabilecek misiniz? Burada 

bulunmaktan çok memnunum. Bütün Gagauzlar adına bizi 

unutmadığınız için teşekkürler. Şimdi şunu söylemek istiyorum, 

bana göre Medya Platformumuzun oluşturulmasından sonra 

Türk dünyasında ve genel olarak bütün dünyada neler olduğuna 

ilişkin analizlerin yapılması gerekiyor. Ve bu analizlerin bize 

gönderilmesi yararlı olacaktır. Neler olduğu, yaşandığına ilişkin 

Gagauzların bakışının ne olduğu bilinmelidir. Bunu kullanalım ki bize yardımı olsun. 

Maria KORNİENKO 

Moldova Radyo-Televizyonu Gagauz Programları 

Direktörü (Gagauz Yeri) 

Çok memnunum burada olduğum için, teşekkürler size. Organizatörlerin 

hepsine ayrı ayrı teşekkür etmek istiyorum. Forumların 

gerekli olduğunu biliyorum. Burada dostlarımızla buluştuk, 

geçen yıl Eskişehir’e gitmiştik, orada da konuştuk, buluştuk, 

tanıştık. Bugün burada yeni dostlarla zenginleştik. Güzel ve 

faydalı olduğunu bir kez daha belirtmek istiyorum. Programlarımı 

çeşitli konulardan seçiyorum. Kültür, dil, etnografya, folklor, her biri işlediğim konular arasında. 

Gagauz dilindeki bu programlarda bizim Gagauzların yaşantısını yansıtıyorum. Romanya’da, 

Bulgaristan’ın bir parçasında seyrediyorlar. Programlarım altyazılı olarak Romen dilinde verdiğim için 

hepsi dinliyor, anlıyor. Şunu söylemek isterdim, forumlar niçin çok önemlidir? Buraya gelip programlar 

yapıyorum. Geçen yıl bir saatlik bir programı Eskişehir üzerine yaptım. Çok güzeldi, buraya da 

getirdim. Burada gösterebileceğimi ummuştum, TÜRKSOY için yapmıştım. Ancak böyle bir konunun 

daha önceden haber verilmesi gerektiği söylendi. Ama önemli değil, geleceğe doğru çalışacağız, 

Allah’ın yardımıyla. 

Bir teklifim var, çok sevindim, çok güzel vakit geçirdik burada. Sorunlara ilişkin faydalı bilgiler işittik, 

birbirimizi candan dinledik. Ama üzüldüm, çünkü kameramanım yok. O yüzden bu güzel çalışmaları 

bir kameramanım olsaydı kaydederdim, mülakat alırdım insanlardan, gazetecilerden, radyoculardan. 

Sen onun gözlerini görürsün, sesini duyarsın, insanlar da televizyondan bunu görüp, başka 

duyguları hisseder. Başka türlü duyar, başka türlü anlar bu insanın kültürünü, acısını, derdini, bu 

halkın, bu kültürün ne olduğunu bilir. Bu nedenle gelecek çalışmalarda bizim gibi katılımcılara materyal 

hazırlayacak kameramanları bulundurursanız yararlı olur. Böylece güzel bir iş yapmış olalım, 

götürelim halkımıza gösterelim. Bütün dünya görsün, Youtube’a koyalım. Bu çok faydalı olacaktır. 

Sağ olasınız, var olasınız. Teşekkürler.


İvan GAVRİLYEV 

Kıım Gazetesi (Yakutistan) 

Değerli Forum katılımcıları, meslektaşlarım. Çok uzak bir yer 

olan Yakutistan’dan geliyorum. Muhtemelen hakkında duymuşsunuzdur. 

Türkçe konuşamadığım için çok utanıyorum. Bu yüzden 

mümkün olduğunca pürüzlü Rusçamla da olsa konuşmaya 

çalışacağım. Bundan dolayı özür diliyorum. Dün kulaklık konusunda 

bir hayli itiraz vardı. “Neden onlar dili bilmiyorlar? Neden 

onlar kulaklık kullanıyorlar?”. Durumlar böyle gelişmiş ve birbirimizden bu kadar uzak kaldığımızdan 

dolayı suçlu sayılmamalıyız. 

Yaklaşık bin yıl önce, kuzeye yerleştik ve hâlen burada yaşıyoruz. Yakutistan’ın toprakları üç milyon 

kilometre kareyi kapsıyor. Tahminen Türkiye’den dört beş kat büyük olmak demektir. Onlar günümüze 

kadar kendi dillerini korudular, nüfusu yüzde 95’i ana dilinde konuşuyor, gerçek tarihi inançlarını 

da korudular. 

Bu Foruma ilk kez katılıyorum. Birkaç gün önce varlığından haberdar oldum. Türk ülkelerinin çoğunu 

ziyaret ettim, ama ne yazık ki sadece Türkmenistan’a gidemedim. Çünkü orada çok büyük bürokrasi 

var. Oradaki gazeteciler genelde bundan şikâyetçi değil. Buradaki katılımcılardan çok azının Sibirya’daki 

Türkî halklardan haberi vardır. Birçok ülkede bulundum: Özbekistan, Kazakistan, Kırgızistan, 

Tataristan, Başkurdistan, Tuva, Altay, buralara çok sık giderim. 

Elimde Yakutça gazete var, tüm metinler Yakut dilinde. Kazakistan ziyaretimden sonra altı sayfa makale 

yayımladım. Aynı şekilde Kırgızistan ve diğer Türkî Cumhuriyetleri de kapsıyor. 

Forumla ile ilgili de şunları söylemek istiyorum. Türkoloji bizim önceliğimizdir. Gerçeği söylemek gerekirse, 

bizim Rusça kaynaklarımız yetersizdir. Türk dünyası hakkında olumlu bilgi ve makalelerin 

sayısı çok azdır. Eğer bu Forumda Rusça bilgi ve makaleler olursa, harika olur. Mesela, Rusya’da 

yaklaşık 10 milyon Türk asıllı halk ikamet etmektedir. Bence bu insanlar büyük bir keyifle bu yazıları 

okuyacaktır. Örneğin ben Yakut asıllı ve Sibiryalıyım. Yakutistan buradan çok uzakta, yaklaşık 7-8 bin 

km. uzaklıkta. Bizim orada gece olduğu zaman sizin burada gündüz. Mesela sizde hava sıcaklığı 20 

dereceyse, bizde 0’ın altında eksi 47 derece. Bunlar da başka gerçekler. 

Bir de yayınları Rusça dublaj yapmak gerekiyor. Rusya’da 10 milyon Türk asıllı milletler yaşamakta, 

bunlardan 1 milyonu Sibirya’da. Örneğin kulaklık takmadan Türkçe konuşmaların sadece yüzde 10 

unu anlayabiliyorum. Bir de bu kadarını olsa bile anlamam aslında filoloji dalında uzmanlığım olduğu 

için. Kulaklıksız (Rusça tercümesiz) nasıl yapabilirim? Hoşumuza gitsin veya gitmesin, Rusçaya 

tercüme edilmesi şart. Gerçekler ortada, işin yararlı olabilmesi için bu gerekli. Benim sözüm burada 

sona erdi. Teşekkür ederim. 

Bubukan DOSALİEVA 

Top News (Kırgızistan) 

Burada Kırgızistan’ı temsilen bulunmaktayım, www.topnews.kg 

haber-analitik ajansının baş editörüyüm. 

Site oluşturma ile ilgili şunları söylemek istiyorum. Bu Foruma 

ilk defa katılmaktayım. Benim ayıbımdır ki, bu Forum hakkında 

hiçbir şey bilmiyorum ve bugüne kadar hiçbir şey duymamıştım. 

Ta ki elime katılmam için gönderilen davetiye ulaşana kadar. 

İnternet sitesi oluşturma fikri gayet mantıklı ve yararlı olacağını düşünüyorum. Küreselleşme zamanı, 

salondakilere okurlarımız başka bir yerlerden ulaşmaktadır. Fakat çoğunda hâlâ internet erişimi yoktur. 

Mesela Kırgızistan nüfusunun bir kısmı internetten bilgi ve haber alamıyor. Bu yüzden bir önerim 

var. Kırgız dilinde bir atasözü var: “Bir kere görmek, bin kere okumaktan daha faydalıdır.” diye. Bu



/ 

101 

yüzden ortak bir faaliyet organize etmemiz gerekiyor. Belki üç ayda veya iki ayda bir aynı televizyon 

programı yayımlayabiliriz. Bütün Türk Cumhuriyetleri ve topluluklarındaki kamusal televizyon kanallarında 

bu program canlı olarak yayımlansın. Belki de her ay yapılabilir. Ama programın içeriği aynı ve 

bütün ilgili ülkelerde ve bölgelerde yayımlanmalı. Bence bu konuda anlaşabiliriz. 

Aslında dünkü konseri izledikten sonra Türk halklarının gelenek-görenek ve kültürlerini bilmediğimin 

farkına vardım. Gazetecilikte kırk yıldır çalışıyorum. Eğer gazeteciler bile bunları bilmiyorsa, normal 

halkın nasıl haberi olsun? Bunları gördükten, izledikten sonra bilgi ediniyoruz. Fakat ne yazık ki, 

duygular ve heyecanın çoğu burada kalıyor. Bu heyecanın, bilginin belki de sadece yüzde 30-40’ını 

kendi memleketimize götürebiliriz ve halkımızı aydınlatabiiliriz. Bu okurlarımız için yeterli değil, seyirci 

olarak kendileri izlesin ve hissetsinler. Bu yüzden ortak bir televizyon programı yapmak gerekiyor. Bu 

birinci konuydu. 

İkincisi: radyo programı yapmak gerekiyor. Boşuna: “Radyo kablosuz araç” dememişler. Mesela ben 

her gün Türk dünyası hakkında yayın yapan kamusal program ve kanalları dinliyorum ve seyrediyorum. 

Büyük bir zevkle her gün dinliyorum. Bunun gibi programlar oluşturabiliriz. Belki ayda bir kez 

yayımlayabiliriz. 

Üçüncü konu ise: Farklı Türk Cumhuriyetlerinin ve Toplulukların kültürlerini tanıtmak ve tanımak amacıyla 

festival, sergi gibi faaliyetler düzenleyebiliriz. Belki de her bir ülke ve topluluğun temsilcilerine 

tanıtım filmleri hazırlamaları ve göstermeleri için fırsat verebiliriz. Bu gibi faaliyetlerde bilgi alışverişi 

yapılabilir. 

Son olarak, bu Forumun organizatörlerine böyle yararlı forum ve faaliyetler düzenledikleri için büyük 

minnettarlık duyduğumu iletmek istiyorum. Sonsuz teşekkürler. Bütün katılımcılara başarı ve sağlık 

diliyorum. 

Nazira Aali KIZI 

KTRK TV (Kırgızistan) 

Değerli Misafirler. Meslektaşımın sözlerine kısa bir ekleme yapmak 

istiyorum. Ülkemizin kamusal kanalını temsilen burada bulunmaktayım. 

Size kısa bir şeyden bahsetmek istiyorum. Buraya 

gelmek için uçakta yolculuk yaparken Azerbaycanlı meslektaşım 

BABAOĞLU bugün dünyayı haberlerin yönettiğinden bahsetti. 

Eğer medya bize bir yerde savaşın olduğunu söylerse, var 

demektir. Eğer tersini söylerse, demek ki yoktur. Dünyayı baş editörler, haber yapımcıları yönetiyor 

diyebiliriz. Bu Forumda belki de video ve görsel materyal eksikti diyebiliriz. 

Dün günün ikinci yarısında İsmail GASPIRALI hakkında konuşuldu, fakat video veya görsel araçlarla 

desteklenseydi daha iyi olurdu diye düşündüm. Görsel olarak da onun projeleri hakkında bilgi edinseydik. 

Bu gibi materyaller günümüzde ulaşılabilir olduğunu düşünüyorum. İkincisi, tekrar BABAOĞ- 

LU ile yaptığımız sohbete dönecek olursak, bana ‘Kırgız’ kelimesinin ne anlama geldiğini sordu. Bir 

de iki cumhurbaşkanının halk tarafından görevden alındığını ve bunun ‘Kırgız’ kelimesi ile bağlantısı 

olup olmadığını, Kırgız ‘kırk kız’ anlamına gelip gelmediğini sordu. Fakat Türk meslektaşlarım halkım 

hakkında pek bilgi sahibi değil. Bunları duyurmak ve anlatmak isteriz. 

Bu yüzden bir sonraki forumda belki de katılımcı ülke ve topluluklardan kendi ülkelerini ve halklarını 

tanıtan kısa film hazırlamalarını ve sunmalarını isteyebiliriz. Maalesef bizim zamanımız kısıtlı, ama ben 

20 dakikalık böyle tanıtım filmi getirmiştim, herhalde bugün onu seyredemeyiz, diye düşünüyorum. 

Bu film bizim halkımız ve kültürümüz hakkında bilgi vermektedir. Başkurdistan’ın da buna benzer 

bir harika filmi var, onlar da sunabilirler, şahsen seyrettim. Meslektaşım Bibihan çok doğru konuya 

değindi, Türk cumhuriyetleriyiz ve kardeş ülkeleriz, fakat birbirimiz hakkında fazla şey bilmiyoruz. 

Maalesef, son zamanlarda ülkemden demokratik hatta fazla demokratik, kendi cumhurbaşkanını 

çok kolay görevinden alan bir ülke olarak bahsedilmektedir. Aslında bu konu hakkında birçok şey


anlatmak isterim. Mesela Yakut halkının “Olanho” isimli harika bir destanı var, bizim ise “Manas”. Yani 

Türk halklarının mükemmel ve çok zengin, derin kültürleri var. Bununla ilgili naçizane bir teklifim olacak 

bir sonraki forumda görsel materyaller daha çok olsun. Medya temsilcileriyiz, sürekli konuşmalar 

yapıyoruz, fakat medya sadece konuşma değil, aynı zamanda görsel bilgi de demektir. Bu aracı çok 

aktif ve verimli bir şekilde kullanmamız gerekiyor. Bir sonraki sefer, her ülke her temsilci heyet kendi 

halkı ve kültürü hakkında 10 dakikalık kısa tanıtım filmi ile gelirse daha iyi olacağını düşünüyorum. 

Çok teşekkür ederim. 

Yurdagül ATUN 

Star Gazetesi (KKTC) 

Öncelikle organizasyona ön ayak olan ve büyük desteklerini 

sunan Basın-Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğüne çok 

teşekkür ediyorum. Kurum ve kuruluşlara, kişilere, kimin emeği 

geçtiyse hepsine teşekkür ediyorum. Forumun amacını sıklıkla 

vurguladık ancak bir nokta daha var, ülkelerimizi tanıtabilmek. 

KKTC iki ana sektörü, eğitim ve turizm olan küçücük bir ülke. 

Umarım burayı gördünüz, beğendiniz, sevdiniz. Dileğim gittiğinizde bu küçük ülkeyi anlatıp, en azından 

daha sonrasında gezmek için bir daha gelmeniz. Çok fazla gezemediğinizi biliyorum ama hakikaten 

gördüğünüzden çok fazlası var ülkemizde. Dünyanın en güvenli ülkesi de olduğunu göğsümü 

gererek söyleyebilirim. Doğuda batıda bir yere gittiğinizde size tembih ederler çantanıza sahip çıkın, 

şunu yapın, bunu yapın, dikkat edin… Burada öyle bir şey yoktur. Gerçekten sizleri burada görmekten 

çok mutluyuz. Ülkemizi anlatırsanız çok daha mutlu olacağız. 

Eran HASİPİ 

Makedonya TV (Makedonya) 

Aslında söz almayacaktım ama çok kısa bir şey söylemek istiyorum. 

Şimdi duygularımızın bu kadar yoğun olması aslında 

güzel, bir anlamda yeni yeni kendimizi keşfediyoruz gibi geliyor. 

Ama en azından medya anlamında, profesyonel olmanın çok 

büyük bir önemi var diye düşünüyorum. Yani bu platformu, evet 

duygusal yaşadık bugün ama istiyorum ki beşinci oturumda 

biraz daha konkur hedefler peşinde, herkes kendi birikimini, kendi ülkesindeki tecrübesini buraya 

taşısın. Ve biz hani ne kadar Türk olduğumuzdan ziyade, ne kadar iyi medyacı olduğumuzu göstermemiz 

ve katkımızı o anlamda sunmamız çok daha faydalı olur diye düşünüyorum. Çok teşekkür 

ediyorum. 

YILDIZ 

Teşekkür ediyorum Sayın Başkan. Birkaç hususa değinip kısaca konuşmamı bitireceğim. Öncelikle 

bu Forum başladığında biliyorum, malûmunuz olduğu üzere ülkelerle başlayan bir süreçti. Türk 

Dili Konuşan Ülkeler Medya Forumu. Sonrasında ikinci Forumla beraber topluluklara doğru genişledi, 

aşağı yukarı tamamladığımızı düşünüyorum. Naçizane biraz Avrupa entegrasyonunda çalışmış 

bir kişi olarak şunu söylüyorum, orada da bir şey vardır, Avrupa entegrasyonunda, nedir o da? Bir 

derinleşme, bir de genişleme periyodu. Genişlememizi tamamladık gibi, daha geniş coğrafyalara 

ulaşıyoruz. Bugün Bosna’dan da arkadaşlarımız aramızda, Yakutistan’dan da. Dolayısıyla sizlerden 

de gelen talepleri gördüğüm zaman artık derinleşmeye ve birbirimizi daha yakından tanımaya ihtiyacımız 

olduğunu anladım. Bir şeyler yapmamız gerektiğini sizlerden edindiğimiz geri dönüşlerden 

görüyorum. 

Türkiye ile ilgili bilgi almak istediğine birkaç arkadaşımız değindi. Bu konuyla ilgili olarak Kurumumuzun 

internet sitesini kendilerini yönlendirmek istiyorum. www.byegm.gov.tr sitesine ulaştıklarında 

yabancı basında Türkiye ile ilgili yazılan sizden ne varsa onlara ulaşabilirler. Ayrıca yabancı dilde 

sitemizin yayınladığı şeyler var. Rusça da olmak üzere İngilizce Türkiye’den haberlere ulaşmaları 

mümkün. Aynı zamanda çok güzel ve ödül almış bir sitemiz daha var. Ayın Tarihi diye. Daha öncesin-



/ 

103 

de Kurumumuzun basılı yayını olarak çıkardığı şeyi şimdi biz internet ve dijital ortama aktardık. Ayın 

Tarihi bölümünde de bir aylık bir süreçte Türkiye ile ilgili önemli haberlere ulaşmak mümkün. Burada 

tarihe not düşüyoruz. Oradan da Türkiye hakkında bilgi edinebilirler. 

Son olarak, açıkçası bu Forumu düzenleyen, büyük emekleri olan, öncelikle ekibime çok teşekkür 

etmek istiyorum. Aynı zamanda birkaç da gizli kahramanımız var, Fatma DEMİREL Hanımefendi, Münevver 

Hanım, Sevgi Hanım, buradalar, onlara da çok teşekkür ediyorum. Çok büyük katkıları oldu. 

Tabii ki Başkanımız ve KKTC yetkililerinin büyük katkıları oldu, çok teşekkür ederek sözü Başkanıma 

bırakıyorum. 

ATUN 

Çok teşekkür ederim. Basın-Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğü yadsınamaz katkılarda bulunmuştur. 

Bunu göğsümüzü gererek söylüyoruz. Ben sizin Genel Müdürlüğünüze teşekkürlerimi, şükranlarımı 

sunuyorum böylesine güzel bir toplantıyı organize ettiğiniz için. Bütün emek verenlere de 

teşekkürlerimi iletiyorum Sayın Başkanım. Çok sağ olun. 


KKTC 

Sonuç Bildirgesi’ne geçmeden önce ben de Basın-Yayın ve 

Enformasyon Genel Müdürlüğüne, tüm yetkililerine teşekkür 

ederek sözlerime başlamak istiyorum. Tüm konuklarımız hoş 

geldiniz. Bugün geri dönüşler başlayacak, güzel anılar ve hatıralarla 

KKTC’den ayrıldığınızı umut ediyoruz. TÜRK KENEŞİ, 

TÜRKSOY, TÜRKPA, TÜRKSAT, RTÜK başta olmak üzere, kendilerinden 

TÜRKMEP ile daha yakın iş birliği içerisinde, sadece toplantıdan toplantıya değil de daha 

sık bir iş birliği içerisinde olunmasını arzu ettiğimi bildirmek istiyorum. Teşekkürler. 

AMASHOV 

Ata Bey, burada bir konuyu daha ele almamız gerekmektedir diye düşünüyorum. Dünya gazetecilerine 

müracaat edilmesi çok önemli olabilirdi. Aynı zamanda, söz konusu ödülle ilgili konuyu müzakere 

edip, şimdiden gelecek yıl GASPIRALI gibi hangi önemli şahsiyetle ilgili oturum hazırlayacağımızı 

belirleyebilirdik. Bana göre, bunların dile getirseydik sanırım çok iyi olurdu. 

ATUN 

Onu konuşmalarımızda belirtmiştik Aflatun Bey, çalışmalarımız devam ediyor. Kim olacağına karar 

verip, bütün arkadaşlara bildireceğiz. Çünkü sizin öneriniz ile bunun hazırlanması arasında sadece 

24 saatlik bir zaman dilimi vardı, küçük, çok kısaydı bu. Öneri yapmak isterseniz onu değerlendiririz. 

AMASHOV 

Bence burada bir karar verip ayrılmalıyız. Bir meseleyi de müzakere etmemiz gerekir. Karabağ, Kırım, 

Kıbrıs, Kerkük konularında dünya gazetecilerine, okuyucularına doğru haberler verilmesi için seslenmeliyiz. 

Onlara buradan seslenirsek hiç bir şey yitirmeyiz aksine bu kurumun daha önemli olması, 

gelecekte ilginin artırılmasına katkısı olur. Bu Azerbaycan katılımcılarının fikirleridir. Çoğunluk bunu 

kabul etmeyebilir ancak biliyorum ki çok faydalı olurdu. Pratik bakımdan da, bilgilendirme bakımında 

da bu önemli bir meseledir. 

ATUN 

Çok teşekkür ederiz, dikkate alacağız. Toplantımız burada sona ermiştir. Katıldığınız için çok teşekkür 

ediyorum. İyi günler. Gelecek beşinci toplantıda buluşmak üzere iyi çalışmalar diliyorum.

104 / ÜÇÜNCÜ GÜN SONUÇ BİLDİRGESİ 



MEDYA FORUMU SONUÇ 

BİLDİRGESİ


SONUÇ BİLDİRGESİ 

/ 

105 

IV. TÜRK DİLİ KONUŞAN ÜLKELER VE TOPLULUKLAR 

MEDYA FORUMU SONUÇ BİLDİRGESİ 

(Girne/KKTC, 15-17 Kasım 2014) 

“IV. Türk Dili Konuşan Ülkeler ve Topluluklar Medya Forumu”, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı 

Sayın Derviş EROĞLU’nun himayelerinde ilgili ülke ve topluluklardan özel ve resmî basın 

kuruluşları temsilcileri ve mensupları, kanaat önderleri, sivil toplum kuruluşu temsilcileri ile akademisyenlerin 

geniş katılımıyla 15-17 Kasım 2014 tarihleri arasında Girne’de gerçekleştirilmiştir. 

Türk Dili konuşan geniş ve stratejik öneme sahip bu coğrafyada faaliyet gösteren basın dünyasının 

temsilcileri tarafından; 

- Tarih, dil, kültür ve kimlik birlikteliği ile köklü bir geçmişe sahip Türk Dili Konuşan Ülkeler ve 

Toplulukların karşılıklı saygı ve ortak değerlere dayalı ilişkilerinin geliştirilmesi ideali bir kez 

daha paylaşılmıştır, 

- Türk Dili Konuşan Ülkeler Devlet Başkanları Zirveleri ile Türk Dili Konuşan Ülkeler ve Topluluklar 

Medya Forumları Sonuç Bildirgeleri’nde de dile getirilen hususlara büyük önem atfedilerek, 

bu ilkeler doğrultusunda yürütülen çalışmaların ikili ve çok taraflı ilişkilere büyük katkı 

sağladığı teyit edilmiştir, 

- Bakü’de kuruluşu ilan edilen Türk Dili Konuşan Ülkeler ve Topluluklar Medya Platformu’nun 

katılımcı ülke ve topluluk medya kuruluşları ve gazetecileri için etkin bir iletişim ağı oluşturacağı, 

bilgi ve deneyim paylaşımının halklarımız arasındaki köprülerin güçlendirilmesine 

büyük katkı sağlayacağı düşüncesi kararlılıkla dile getirilmiştir, 

- www.turkmep.org internet sitesinin güncellenen yapısının Türk dili konuşulan coğrafyada 

eksikliği hissedilen haber ve bilgi paylaşımını arttırarak medya temsilcileri arasındaki diyalog 

kanallarına süreklilik kazandıracağı vurgulanmıştır, 

- Günümüzde küresel ve bölgesel sorunların barışçıl yöntemlerle çözümünde medyaya büyük 

görev düştüğü dile getirilmiş, “Barış Gazeteciliği” anlayışının medya mensuplarınca çok 

daha titizlikle uygulanan bir mesleki kavram olarak benimsenmesinin önemine işaret edilmiştir, 

- Türk Dili Konuşan Ülke ve Topluluklar Medya Platformu ile başta Türk Dili Konuşan Ülkeler 

İşbirliği Konseyi (TÜRKKON) olmak üzere, TÜRKPA, TÜRKSOY gibi kuruluşlar arasındaki iş 

birliğinden duyulan memnuniyet ifade edilmiştir, 

- “Dilde, fikirde işte birlik” şiarı ile Türk dünyasına bugün de ışık tutan İsmail Bey GASPIRALI 

ölümünün 100. yılında savunduğu fikirleri, ortaya koyduğu eserleri ile saygı, özlem ve minnetle 

anılmış olup gelecek forumların her birinin Türk dünyasına hizmet eden önemli şahsiyetlerden 

birine ithaf edilmesi kararlaştırılmıştır, 

- Türk Dili Konuşan Ülkeler ve Topluluklar arasında iş birliğinin kurumsallaşmasında medyanın 

önemli bir faktör olduğu inancıyla Başbakanlık Basın-Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğü 

tarafından yürütülen Türkiye Medya Eğitim Programı (TÜMEP) gibi eğitim ve iş birliği 

programlarının genişletilerek ve çeşitlendirilerek devamının sağlanması teşvik edilmiştir.

106 / ÜÇÜNCÜ GÜN SONUÇ BİLDİRGESİ 

MESAJLAR



/ 

107 


Sayın Başbakan, 

Sayın Başbakan Yardımcıları, 

Sayın Bakanlar, 

Sayın Milletvekilleri, 

Değerli TÜRKMEP Başkanı, 

Değerli TÜRKMEP Genel Sekreteri, 

Kıymetli Forum Katılımcıları, 

Türk dünyasında iş birliğinin çatı kuruluşu olan Türk Dili Konuşan Ülkeler İşbirliği Konseyi 

kısa ismiyle TÜRK KENEŞİ adına sizleri saygıyla selamlar, 4. Türk Dili Konuşan Ülkeler 

ve Topluluklar Medya Forumu’nda aranızda bulunamamaktan duyduğum derin üzüntüyü 

ifade eder ve bu imkânı sağladıkları için Türk Dili Konuşan Ülkeler ve Topluluklar Medya 

Platformu’na ve Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti makamlarına ayrıca teşekkürlerimi sunarım. 

TÜRK KENEŞİ, 2009 yılında kuruluşundan bu yana dış politika, ekonomi, eğitim, kültür, 

ulaştırma, turizm, diaspora gibi alanlarda üye ülkeler arasında ve bölgede iş birliğinin 

geliştirilmesi için çaba sarf etmektedir. Söz konusu geniş iş birliği skalasında medyanın 

ayrı bir ağırlığı bulunmaktadır. İnanıyoruz ki klasik ve yeni kitle iletişim araçlarıyla Türk 

dünyasında güçlendirilecek bağlar, ortak değerlerimizin ve bizimle ilgili bilgilerin üçüncü 

taraflara aktif bir şekilde aktarılmasını sağlayacaktır. TÜRK KENEŞİ’nin kitle iletişimine 

atfettiği önem 2015 yılında Kazakistan’da gerçekleştirilecek Türk Dili Konuşan Ülkeler 

Devlet Başkanları Zirvesi konusunun “Medya İş Birliği” olmasında vücut bulmaktadır. 

Bu çerçevede Devlet Başkanlarının talimatları kapsamında KENEŞ bünyesinde medya iş 

birliğine ivme kazandırılmıştır. Böylelikle ortak bir televizyon kurulmasına ilişkin çalışmalar 

başlatılmıştır. Ayrıca üye ülkelerimizin haber ajansları arasında çok taraflı bir iş birliği 

süreci başlatılmasına yönelik hazırlıklar devam etmektedir. TÜRK KENEŞİ’nin müteakip 

zirvesinden önce ilgili bakanların Kazakistan’da toplanması planlanmaktadır. 

TÜRK KENEŞİ attığı her adımda bölgesinde ve ötesinde barış ve refahın korunmasına 

yönelik girişimlere katkı sağlamayı hedeflemektedir. Dolayısıyla medya alanındaki çalışmalarımız 

da bu istikamette ilerleyecektir. TÜRK KENEŞİ olarak TÜRKMEP’in kısa sürede 

medya alanında ortaya koyduğu başarılı çalışmaları yakından takip etmekteyiz. Bu 

çerçevede TÜRK KENEŞİ’nin kurucu belgesi Nahçivan Anlaşması’nda belirtilen ilkeler 

doğrultusunda TÜRKMEP’e destek vermeye önümüzdeki dönemde de destek vermeye 

devam edeceğiz. Bu duygu ve düşüncelerle toplantıya ev sahipliği yapan TÜRKMEP 

ve Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’ne teşekkürlerimi yineler, Forumun başarılı geçmesini 

temenni ederim. 

Saygılarımla. 

Ramil HASANOV 

TÜRK KENEŞİ Genel Sekreteri

108 / ÜÇÜNCÜ GÜN SONUÇ BİLDİRGESİ



/ 

109




/ 

111




/ 

113




/ 

115




/ 

117

MEDYA FORUMU

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?