Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Qazanılmış günün siestası, yaxud<br />
hekayələr və povest<br />
<strong>Balıq</strong> <strong>gülüşü</strong> / 1
“Çağdaş nəsrin ustaları”<br />
seriyasının məşvərət heyəti:<br />
Vüqar Qaradağlı<br />
Şəmil Sadiq<br />
Səlim Babullaoğlu<br />
İlqar Fəhmi<br />
Azər Turan<br />
Seyfəddin Hüseynli<br />
Müşfiq XAN<br />
Əliş Mirzalı<br />
Səbuhi Şahmursoy<br />
Naşir:<br />
Müşfiq XAN<br />
Redaktor:<br />
Səlim Babullaoğlu<br />
Ön sözün müəllifi:<br />
Cavanşir Yusifli<br />
Korrektor:<br />
Lətafət Səmədova<br />
Texniki redaktor:<br />
BəxtiYar<br />
Dizayn və qrafika:<br />
Tamerlan İsmayılzadə<br />
© <strong>Mübariz</strong> <strong>Örən</strong><br />
Qazanılmış günün siestası, yaxud balıq <strong>gülüşü</strong><br />
(hekayələr və povest)<br />
© Hədəf Nəşrləri<br />
Bakı–2017, 212 səh.<br />
ATV Kitab-Hədəf Nəşrləri<br />
“Çağdaş nəsrin ustaları”seriyasından 1-ci kitab<br />
ISBN:<br />
9016903973489<br />
© <strong>Mübariz</strong> <strong>Örən</strong> / 2017<br />
© Hədəf Nəşrləri / © ATV Kitab / 2017<br />
Bütün hüquqular müvafiq qanunlarla qorunur. Naşirlərin razılığı<br />
olmadan istifadəsi qadağandır.<br />
İnformasiya dəstəyi:<br />
www.manera.az, www.edebiyyatqazeti.az,<br />
www.ayb.az, www.hedefnesrleri.az, www.senet.az<br />
“Ədəbiyyat” qəzeti, “Ustad” dərgisi<br />
2 / <strong>Mübariz</strong> <strong>Örən</strong>
Düz yoldan döngə yaxşıdır...<br />
Prof. Cavanşir Yusifli<br />
<strong>Mübariz</strong> <strong>Örən</strong> müasir Azərbaycan nəsrinin istedadlı<br />
nümayəndələrindəndir. Onun özünəməxsus təhkiyəsi,<br />
yazı tərzi və baxış bucağı var – daha doğrusu, müşahidə<br />
strategiyası. Həyatdan qavradığından çıxardığı nəticələr,<br />
hadisənin dərinliklərinə nüfuz etmə marağı və gücü onu<br />
yaşıdı olan digər nasirlərdən fərqləndirir. Bəzən hətta<br />
çox maraqlı, birnəfəsə oxuduğun nəsr mətnlərində də<br />
boşluqlar olur və fikrimizcə, istənilən yazıçı bundan sığortalanmayıb.<br />
Mətndə boşluq hadisələrlə əlaqəsi olsa<br />
da, onun məntiqini ifadə etməyən artıq təsvirlərdən yaranır<br />
və bu təsvirlər bəzən həmin bədii məntiqi üstələyir<br />
və belədə ani effekt yaradan “maraqlı” hekayələr, povest,<br />
hətta romanlar yaranır. Bizim nəsrdə belə nümunələr<br />
çoxdur və təəssüf ki, bəzən biz onları əsl sənət hadisəsi<br />
kimi təqdim edirik. Məsələnin məğzi nədədir?<br />
<strong>Balıq</strong> <strong>gülüşü</strong> / 3
Belə deyək, iki tip yazıçı olur – məlum modellər<br />
əsasında və həmin modellərin çərçivəsində yazanlar, bir<br />
də gerçəkliyi çəpinə kəsən, onun içində dövr edən ən xarakterik<br />
məqamların birini tutub yazanlar. Bu ikinci tipə<br />
aid olan yazıçıların mətnində hadisə çox “kritik” məqamla<br />
başlayır; hər şey son həddədir, içində yaşadığı<br />
çərçivənin “uçurumunda”, qırağında, yaxud elə bir yerindədir<br />
ki, dönüb geri – bütün həyatına baxmalısan.<br />
Vaxtilə <strong>Mübariz</strong> <strong>Örən</strong>in “Siesta” hekayəsinin təhlilində<br />
də bunu xatırlamışdıq. Kritik məqam, hər şeyin gəlib<br />
çıxmaza dirənməsi hadisələri, onların insan hislərinə təsirini,<br />
hər gün müşahidə elədiyin, yaxud rastına çıxan<br />
nəsnələrin qavrayışını dəyişdirir.<br />
Bu mənada biz onun müxtəlif mətnlərindəki seçmə<br />
detallardan bəhs edə bilərik. Bunlar elə detallardır ki,<br />
çox kritik bir məqamda yazıçıya, məsələn, “əzab”, “həsrət”,<br />
“dəhşət...” kimi sözləri yazmağı qadağan edir, məcbur<br />
edir ki, əsas məqamı – “mənanın çevrilməsini” göstərsin.<br />
Məsələn, “Siesta”da uşağın balıq <strong>gülüşü</strong>nə çevrilməsi<br />
anı. “Qar tanrısı” hekayəsində təhkiyə strategiyasını<br />
bəlləyən, “almadan” dünyanı gizlədib görünməz edən<br />
qar tanrısına qədər yol gedən detallar...<br />
“Siesta”da ən mühüm detal birdən-birə yada düşən,<br />
özü də hekayənin bütün məğzini bir nöqtədə düyünləyən<br />
“balıq <strong>gülüşü</strong>”dür. Bu məqamda ilğımla, mirajla həqiqi,<br />
gerçək olan şey bir strukturun içində qərar tutur.<br />
Olsun ki, adı keçən şəxs bunu “öz bildiyi, öz yozduğu<br />
kimi” görüb, yəni əslində, hadisə heç də belə olmayıb.<br />
Bu detalın ətrafında müxtəlif semantik oyunlar baş alıb<br />
gedir: bir əlin barmaqları sayı qədər yaşı olan qəhrəman<br />
da balıq <strong>gülüşü</strong>dür, yaxud balıq <strong>gülüşü</strong>ndən səhnəyə,<br />
təhkiyə meydanına çıxan bir şəxsdir. Onun çirkin dünya<br />
4 / <strong>Mübariz</strong> <strong>Örən</strong>
ilə ilk təması, sövq-təbii tamahının oynaması hər şeyi<br />
darmadağın eləyir və onun yadına hələ bundan sonra<br />
edəcəyi günahları salır. Təmizlik, məsumluq içindən silkələnib<br />
çıxan insan, yəni uşaqlıq xəttini arxada buraxan<br />
insan bundan sonra ömrü boyu balıq <strong>gülüşü</strong>nü xatırlayacaq<br />
və istəyəcək ki, bu hadisə onu xilas etsin. Günah<br />
işlədən insanla balıq <strong>gülüşü</strong>nün münasibətləri – balans<br />
duyğusu, tərslik, uyğunsuzluq, kəskin qarşıdurma... –<br />
bunların hamısı məhək daşına – balıq <strong>gülüşü</strong>nə nəzərən<br />
öz yerini tutacaqdır. Hekayədə təhkiyə havası, başqa<br />
sözlə, iqlim anidən dəyişir, belə kiçik mətndə iqlimin,<br />
ritmin, ritm əyrisinin qəfildən yox, sıçrayışlarla dəyişməsi<br />
onun strukturunun orijinallığından xəbər verir. Bunları<br />
da deyək: bu hekayədə həlledici cümlə hansıdır, o<br />
cümlə ki, hekayəni iki yerə bölür, mənaları bölür, çoxaldır,<br />
işarələr bir-bir yox, topayla gəlir. Budur o cümlə,<br />
zənnimcə: “Çəpəri aşıb başqa bir dünyaya, vaxta düşmüşdü<br />
sanki; nəsə əlahiddə bir şey baş vermişdi. Nə?<br />
Özü də bilmirdi. Ətraf, hər şey dəyişmişdi, bağ-bağat,<br />
çal-çəpər başqa rəng almışdı; boz pərdə çəkmişdin sanki<br />
hər tərəfə. Özü də dəyişmişdi. Böyümüşdü! Sinəsində,<br />
ayaqlarında, dizlərində hiss edirdi böyüdüyünü...” Belə<br />
olduğu üçündür ki, gördüyü hər şeydən qorxmağa başlayır,<br />
qorxmaq – dünyanı tanımağın, ona reaksiyanın bəlirtisidir.<br />
Gülüşdən qorxurdu, uşaq kimi gülən balıq <strong>gülüşü</strong>ndən,<br />
bir də anasının havalı <strong>gülüşü</strong>ndən. Bir gündə<br />
iki gün yaşamaq məsələsi həm uşağın, həm də hekayənin<br />
tapıntısıdır. Yaxud “Kim aparacaq məni ora” hekayəsində:<br />
“...“Gördün, nənə, demişdim axı, mayda qayıdacam,<br />
qayıtdım”. – Qurbanı aparmışdılar o may. Gözəl,<br />
günəşli bir gündə basdırdılar onu. Ərikli bağın üstündə,<br />
yovşanlı, göytikanlı yalın döşündə... Qıraqdan, ağ<br />
<strong>Balıq</strong> <strong>gülüşü</strong> / 5
daşın üstündəki dördkünc mərmər parçasından Gülən<br />
arvad baxırdı Eldara – minnətdar! Qurbanın “qayıtdığına”<br />
sevinirdi sanki, az qalırdı, sevincdən dodağı qaça...<br />
Gülən arvadın alqışı idi, nəydi – yəqin, ölünün də alqışı<br />
olur – onun bu şəhərdə hər xırda işi asanlıqla düzəldi,<br />
hər niyyəti tezcə hasil oldu...” “Ağ yel” hekayəsində də<br />
gülüş var, ancaq burada onun digər mətnləri ilə daxili<br />
mübahisədə olan məqamlar da yer alır: “...Vaqif daha<br />
gülmür – içindəki nigarançılığı gizlətməyə ha çalışsa da,<br />
sifətində səhərki romantikadan əsər-əlamət yox. Neçə<br />
yal aşıblar, neçəsi hələ qabaqdadı... Dırmandıqları hər<br />
növbəti yalın təpəsindən yeni “səhifələr” acılır. Onları<br />
əhatə edən hər şey indi onlara yaddı. Ayaqlarının altından<br />
qəfil sıçrayıb uzaqlaşan əyriqıç çəyirtkə də gözlərini<br />
onlara zilləyib, sonra qaçıb girməyə dəmək axtaran buqələmun<br />
kərtənkələ də, üzünü mürdəşir yumuş göytikanı,<br />
adamayovuşmaz boz yelqovan, laqeyd, soyuq<br />
yovşan da... Hər şey, hər şey! İndi onların yeganə təsəllisi<br />
günəşdi, tərslikdən o da sürətlə qüruba gedir.<br />
Üfüqdə onu getdikcə böyüyən nəhəng qızılı gəmi gözləyir...”<br />
Onun “Bığ”, “İlıq”, “Ot”, “Skayp” və digər hekayələrini<br />
də nəzərdən keçirə və bu mətnlərdəki sərrast detallardan<br />
bəhs edə bilərik. Ancaq yazıçılar bir-birindən<br />
təkcə bu kimi texniki, yaxud poetik elementlərə görə<br />
fərqlənmirlər, əsas məsələ, bəlkə, bizim bilmədiyimiz,<br />
yaxud bilib də ifadə eləyə bilmədiyimiz məsələlərdədir.<br />
Zənnimizcə, bu məqamın aydınlaşmağa ehtiyacı var.<br />
Belə deyək, “Ağ buludlar”ı təhlil eləyənlər nədənsə insestlə<br />
bağlı məlum modellərdən çıxış edirlər, ancaq oxucunu<br />
axıra qədər izləyən, ona rahatlıq verməyən mübhəmlikdən<br />
bəhs edilmir. Mətnin dərinliyinə qədər hopan<br />
6 / <strong>Mübariz</strong> <strong>Örən</strong>
mübhəmlik duyğusu, fikrimizcə, povestdə açar rolunu<br />
oynayır, ancaq elə bir açar ki, yolu həm açır, həm də<br />
bağlayır – Kortasarın mətnlərində olduğu kimi. Kortasarın<br />
təhkiyəsində heç nə aydınlaşmır, aydınlığa doğru<br />
getmir, bir az da mübhəmləşir; nəsrdə hər bir poetik sistemin<br />
kosmosla sirli əlaqəsi var. Kortasar bizi bu qədər<br />
mübhəmlik içində “boğsa da”, yenə, bir daha həmin<br />
mətnləri maraqla oxuyuruq. Deməli, əslində, oxunan şey<br />
bir deyil, bilmədiyimiz qədərdir. <strong>Mübariz</strong>in povesti bu<br />
mənada onun digər mətnlərindən kəskin şəkildə fərqlənir.<br />
Yəni janr dəyişikliyi poetik sistemdə kəskin hissi<br />
qavrayışlar oyadır və təhkiyədə yeni atmosfer yaradır.<br />
Mübhəmlik təhkiyə məkanında məcburi döngələr yaradır,<br />
birindən az, o birindən çox görünən dünya hər addımbaşı<br />
dəyişir və bizim hislərimizə də təsir edir, onları<br />
da dəyişdirir.<br />
Düz yol bəlli yerə aparır. Görünən yerə. Düz yoldan<br />
döngə yaxşıdır.<br />
<strong>Balıq</strong> <strong>gülüşü</strong> / 7
Change language