LAI-wydanie-specjalne-2018

Międzynarodowe Pokazy Lotnicze Air Show 2018 z okazji 100-lecia lotnictwa wojskowego 

WYDANIE SPECJALNE ISSN 2450-1298 

www.zbiam.pl 

SIERPIEŃ 2018

Z okazji Święta Lotnictwa Polskiego 

wszystkim lotnikom i osobom działającym na rzecz 

rozwoju polskiego lotnictwa składamy najserdeczniejsze życzenia 

wszelkiej pomyślności oraz satysfakcji z codziennej pracy. 

Wysokich lotów, skrzydlatego szczęścia 

i tyle samo lądowań, co startów!

„(…) leć w górę znaku nasz! 

nie trzeba wcale słów, 

skrzydlaty klucz do sławy, 

drzwi odmyka, orła mamy hart. 

my polski czujna straż, 

husarii dawnej huf, 

nie ścichnie nigdy, 

w dali głos silnika (…)” 

„Hymn Lotników Polskich” 

Pod „biało-czerwoną szachownicą” 

Rok 2018 jest wyjątkowy dla naszego kraju. Obchodzimy w nim wiele rocznic, z najważniejszą z nich, 100-leciem odzyskania 

Niepodległości. Dla Sił Powietrznych równie ważne są obchody jubileuszu 100-lecia powstania lotnictwa wojskowego. 

Przez te sto lat, polscy lotnicy udowodnili wielokrotnie swoje umiłowanie do Ojczyzny i poświęcenie dla jej chwały i dobra. 

Niejeden raz dawali wyraz patriotyzmu, który był drogowskazem godnym do naśladowania przez kolejne pokolenia Polaków. 

Wiele jest chwalebnych kart w dziejach polskiego lotnictwa wojskowego, które były świadectwem miłości do Polski i stanowiły 

przykład dla młodzieży, kierunkowskaz w jej rozwoju. 

„(…)Leć w górę znaku nasz!(…)”, ten cytat z „Hymnu lotników polskich” doskonale oddaje poczucie dumy z osiągnięć nie 

tylko pilotów, ale także polskiej myśli konstruktorskiej, której owocem były nowatorskie rozwiązania techniczne zachwycające 

swoją śmiałością cały świat. Z tego dorobku korzystali wszyscy i z tego faktu powinniśmy być dumni. 

Osiągnięcia naszych pilotów wojskowych w połączeniu z myślą inżynierską polskiego przemysłu lotniczego zaowocowały 

sukcesami, o których mówił cały świat. 

Jako Dowódca Generalny Rodzajów Sił Zbrojnych dostrzegam znaczenie lotnictwa, które działa na potrzeby innych jednostek 

Wojska Polskiego. Dostrzegam poświęcenie i trud pilotów, personelu zabezpieczającego i ubezpieczającego loty, nie tylko 

w codziennym szkoleniu lotniczym, ale także ich zaangażowanie w działania ratownicze na morzu i udział w akcjach niosących 

pomoc cywilom. Z podziwem patrzę na ich pasję i serce wkładane w codzienną służbę. 

Z okazji Święta Lotnictwa i Jubileuszu 100-lecia Lotnictwa Wojskowego składam najserdeczniejsze życzenia żołnierskiego 

szczęścia, wszelkiej pomyślności w życiu prywatnym, zadowolenia z wykonywanych zadań. Wszystkim wojskowym lotnikom, 

nawigatorom, personelowi technicznemu, i zabezpieczającemu, pracownikom resortu obrony narodowej, a także miłośnikom 

biało-czerwonej szachownicy, życzę powodzenia. 

Dowódca Generalny 

Rodzajów Sił Zbrojnych 

gen. broni Jarosław Mika

Lekki wielozadaniowy 

samolot bojowy 

Aermacchi M-346FA 

Wychodząc naprzeciw potrzebom wymagających klientów, na bazie doskonałego 

samolotu szkolenia zaawansowanego zbudowano w pełni funkcjonalny samolot mogący 

wykonywać całe spektrum zadań bojowych. 

M-346FA doskonale nadaje się do wykonywania misji uderzeniowych, począwszy od zadań 

bliskiego wsparcia do uderzeń na głębokim zapleczu potencjalnego przeciwnika, przy 

wykorzystaniu najnowocześniejszych systemów uzbrojenia. 

Dzięki radarowi i zaawansowanym kierowanym pociskom rakietowym klasy powietrze– 

powietrze M-346FA przeistacza się w lekki myśliwiec obrony powietrznej. 

Nowoczesne systemy sensorów, w które jest wyposażony, umożliwiają prowadzenie 

rozpoznania taktycznego z przesyłaniem danych rozpoznawczych w czasie rzeczywistym. 

Zainspirowani wizją, ciekawością i kreatywnością wielkiego wynalazcy - konstruktorzy 

firmy Leonardo projektują technologię jutra. 

leonardocompany.com 

Helicopters | Aeronautics | Electronics, Defence & Security Systems | Space

Szanowni Państwo, Drodzy Czytelnicy! 

Za nami Centralne Obchody 100-lecia lotnictwa wojskowego w Dęblinie. To doniosłe wydarzenie pozwoliło spotkać się 

lotniczym pokoleniom, a także nagrodzić zasługi i ofiarność ludzi lotnictwa. Była to również okazja do przeprowadzenia 

konferencji naukowej organizowanej przez Wyższą Szkołę Oficerską Sił Powietrznych, poświęconej całemu wiekowi polskich 

skrzydeł. Mamy niezwykłe szczęście być świadkami epokowych wydarzeń, do jakich należy setna rocznica odzyskania 

niepodległości przez naszą Ojczyznę i setna rocznica utworzenia polskiego lotnictwa wojskowego. 

Tymi, którzy kształtują współczesny wizerunek Sił Powietrznych RP, są bez wątpienia piloci zespołów akrobacyjnych i soliści. 

To oni sławią polskie skrzydła, udowadniając, iż służba w lotnictwie to nieprzerwane doskonalenie zdolności do wykonywania 

najtrudniejszych zadań, to także ciągłe szkolenie i odpowiedzialność za przygotowanie do samodzielnego działania 

kolejnych lotniczych pokoleń. Uczestnicząc w pokazach w kraju i za granicą, piloci wykonują podniebne akrobacje 

na najwyższym światowym poziomie. Występy samolotów poprzedza ciężka praca obsługi naziemnej. To dzięki niej, statki 

powietrzne są zawsze perfekcyjnie przygotowane do lotu, a każdy sezon można zaliczyć do udanych, bo bezpiecznych. 

Przed nami coroczne uroczystości z okazji Święta Lotnictwa, które z okazji niezwykłego jubileuszu stu lat skrzydeł 

w służbie Polsce, przybiorą charakter wyjątkowy, zwłaszcza w Garnizonie Warszawa. Już dziś, serdecznie zapraszam Państwa 

do lotniczego świętowania, nie tylko podczas XVI edycji Międzynarodowych Pokazów Lotniczych AIR SHOW 2018 

w Radomiu, lecz także, 28 sierpnia na Polu Mokotowskim czy pod Pomnikiem Lotnika. Na Wojskowych Powązkach 

odsłonięty zostanie pomnik „Chwała Lotnikom Polskim”, by oddać należny hołd i pamięć pokoleniom, które w swoje życie 

wpisały ofiarną służbę Ojczyźnie, odważnie nosząc lotniczy mundur. 

Jako Inspektor Sił Powietrznych, życzę lotnikom nie tylko żołnierskiego szczęścia i - tradycyjnie, tyle samo lądowań, 

co startów, ale również, zawsze błękitnych przestworzy nad naszym krajem oraz wszędzie tam, gdzie przyjdzie im wykonywać 

lotnicze zadania. Niech nadal pomnażają chlubne tradycje Sił Powietrznych. 

Państwu natomiast, życzę wielu znakomitych wrażeń podczas radomskich pokazów. Liczę, że przyczynią się do rozbudzania 

pasji do latania, zachęcą do służby w polskich Siłach Zbrojnych, a przede wszystkim, będą napawać niegasnącą 

dumą z biało-czerwonej szachownicy. 

Inspektor Sił Powietrznych 

gen. bryg. pil. Mirosław Jemielniak

W NUMERZE 

Sierpień 2018 

NUMER SPECJALNY 

ISSN 2450-1298 

ISSN 2450–1298 

Nakład: 14.5 tys egz. 

Międzynarodowe Pokazy Lotnicze Air Show 2018 z okazji 100-lecia lotnictwa wojskowego 

www.zbiam.pl 

Bell AH-1Z Viper • Sikorsky CH-53K King Stallion 

I SN 2450-1298 INDEX 407437 

www.zbiam.pl 

numer specjalny 

Styczeń 1/2016 

Baltic Air Policing 2015 

LOTNICTWO AVIATION INTERNATIONAL 

Cena: 12, 9 zł, w tym 5% VAT 

Zdjęcie okładkowe: samolot transportowy EADS CASA C-295M. 

Fot. Sławek „hesja” Krajniewski 

44 74 

Operacja “Chammal” ShinMaywa US-2 Komunikacyjny PWS-24 

90 

STYCZEŃ 2016 

Redaktor naczelny 

Jerzy Gruszczyński 

jerzy.gruszczynski@zbiam.pl 

Korekta 

Stanisław Kutnik 

Redakcja techniczna 

Dorota Berdychowska, 

dorota.berdychowska@gmail.com 

Stali współprawcownicy 

Piotr Abraszek, Paweł Bondaryk, Piotr Butowski, 

Robert Czulda, Jerzy Gotowała, Paweł Henski, 

Andrzej Kiński, Krzysztof Kuska, Jerzy Liwiński, 

Marek Łaz, Edward Malak, Łukasz Pacholski, 

Michał Petrykowski, Miłosz Rusiecki, 

Robert Senkowski, Maciej Szopa. 

Wydawca 

Zespół Badań Analiz Militarnych Sp. z o.o. 

ul. Anieli Krzywoń 2/155 

01-391 Warszawa 

office@zbiam.pl 

Biuro 

ul. Bagatela 10/19 

00-585 Warszawa 

Dział reklamy i marketingu 

Anna Zakrzewska 

anna.zakrzewska@zbiam.pl 

Dystrybucja i prenumerata 


Reklamacje 


Prenumerata 

realizowana przez Ruch S.A: 

Zamówienia na prenumeratę w wersji 

papierowej i na e-wydania można 

składać bezpośrednio na stronie 

www.prenumerata.ruch.com.pl 

Ewentualne pytania prosimy kierować 

na adres e-mail: prenumerata@ruch.com.pl lub 

kontaktując się z Telefonicznym 

Biurem Obsługi Klienta pod numerem: 

801 800 803 lub 22 717 59 59 

– czynne w godzinach 7.00–18.00. 

Koszt połączenia wg taryfy operatora. 

Copyright by ZBiAM 2018 

All Rights Reserved. 

Wszelkie prawa zastrzeżone 

Przedruk, kopiowanie oraz powielanie na inne rodzaje 

mediów bez pisemnej zgody Wydawcy 

jest zabronione. Materiałów niezamówionych, 

nie zwracamy. Redakcja zastrzega sobie prawo 

dokonywania skrótów w tekstach, zmian tytułów 

i doboru ilustracji w materiałach niezamówionych. 

Opinie zawarte w artykułach są wyłącznie opiniami 

sygnowanych autorów. Redakcja nie ponosi 

odpowiedzialności za treść zamieszczonych ogłoszeń 

i reklam. Więcej informacji znajdziesz na naszej 

nowej stronie: 

www.zbiam.pl 

„Pod biało-czerwoną szachownicą” 

Dowódca Generalny Rodzajów Sił Zbrojnych 

gen. broni Jarosław Mika ........... 3 

Szanowni Państwo, Drodzy Czytelnicy! 

Inspektor Sił Powietrznych gen. bryg. 

pil. Mirosław Jemielniak ................... 5 

100 lat polskiego lotnictwa 

wojskowego 

Jerzy Gruszczyński .......................... 8 

Wkład Instytutu Lotnictwa 

w historię polskiego lotnictwa 

Maciej Szopa ....................................16 

PZL Warszawa-Okęcie S.A. Najstarszy 

zakład lotniczy w Polsce 

Jerzy Gruszczyński .........................18 

Plastic Media Blasting 

Łukasz Pacholski ............................ 20 

Pocisk AARGM – pewność 

przełamania systemów antydostępowych 

A2/AD 

Jerzy Gruszczyński ........................ 22 

Potrzeby wojska to nasz core biznes 

Wywiad z Janem Dolanieckim, kierownikiem 

działu sprzedaży w WCBKT S.A. 

Maciej Szopa ................................... 24 

Plakat: Lockheed Martin F-16 

Jastrząb 

Bartosz Bera .................................. 26 

Zapraszamy na nasz fanpage 

aceboo.com/lotnictwoaiaoninternaonal 

Rozwój i poszukiwanie kooperantów 

Wywiad z Arturem Chrobotem, dyrektorem 

produkcji WCBKT S.A. 

Maciej Szopa ................................... 28 

Rozwijamy skrzydła 

Wywiad ze Sławomirem Huczałą, wynalazcą, 

głównym konstruktorem i współwłaścicielem 

firmy Spartaqs Sp. z .o.o 

Maciej Szopa ................................... 30 

Rozwój mimo trudnych realiów 

Wywiad z Pawłem Drabczyńskim, prezesem 

Drabpolu 

Maciej Szopa ................................... 34 

Drabpol: rozwiązania awioniczne 

na najwyższym poziomie 

Maciej Szopa ................................... 36 

Program pokazów lotniczych 

Air Show 2018 

Biuro Organizacyjne Air Show 2018 ... 38 

Wystawa statyczna Air Show 2018 

Biuro Organizacyjne Air Show 2018 ...44 

Strefy specjalne na Air Show 2018 


Zaloguj się w Air Show Go! 


Centralne obchody 100-lecia 

Lotnictwa Wojskowego w Garnizonie 

Warszawa 

Dowództwo Generalne Rodzajów 

Sił Zbrojnych ..................................50 

www.zbiam.pl Lotnictwo Aviation International 7

HISTORIA 


100 lat 

polskiego lotnictwa wojskowego 

W 1914 r. wybuchła I wojna światowa z udziałem mocarstw rozbiorowych: Austro-Węgier, 

Niemiec i Rosji. Doprowadziła ona do wzmocnienia wśród Polaków 

poczucia tożsamości narodowej, a jej przebieg i rezultaty (przede wszystkim 

upadek wszystkich trzech mocarstw zaborczych) umożliwiły odtworzenie 

niepodległego państwa polskiego. 

Krte i zawiłe drogi wiodły polsich lotniów 

do upragnione broni. ie udały si pierwsze 

próby utworzenia polsiego lotnictwa wosowego 

w egionach ózea iłsudsiego. 

Mimo ogromnego zapału spełzły na niczym nadziee 

na sormowanie polsich ednoste lotniczych w orpusach 

wschodnich. A edna wielu olaów wiedzionych 

instyntem oniecznoci utworzenia własnego lotnictwa 

postanowiło powróci do rau. ostrzegali oni bowiem 

nowe moliwoci aie stwarzał samolot. W tracie ończce 

si wony wiatowe w pełni dorzał on do słuby 

i stopniowo stal si niezbdnym elementem pola wali. 

esieni 1918 r. podli oni nowe wyzwanie utworzenia 

lotnictwa olsi iepodległe. 

o odzysaniu niepodległoci powstała nowa sytuaca. 

Wraz z tworzeniem państwa przystpiono do organizowania 

sił zbronych. ormowali e od podstaw wspólnym 

wysiłiem ludzie tórzy nigdy nie pogodzili si z utrat niepodległoci 

czyzny. oczti nie były łatwe braowało 

dowiadczeń aie inne państwa zdobyły w czasie wony 

pitrzyły si trudnoci adrowe materiałowe i waterunowe. 

Mimo to powołanie lotnictwa stało si atem. 

listopada 1918 r. rozpoczła działalno Seca eglugi 

apowietrzne epartamentu echnicznego Ministerstwa 

Spraw Wosowych. 0 grudnia 1918 r. za na mocy roz- 

azu Sztabu eneralnego W przyto pierwsz organizac 

lotnictwa wosowego. 

Wielozadaniowy samolot bojowy Lockheed Martin F-16C Jastrząb – duma lotnictwa polskiego. Polska zakupiła 

48 samolotów tego typu, w tym: 36 jednomiejscowych F-16C i 12 dwumiejscowych F-16D. Fot. Bartosz Bera 

wowsie lotniso ewandówa zostało opanowane 

przez olaów 5 listopada 1918 r. W tym samym dniu por. 

pil. Stean Bastyr i por. obs. anusz de Beaurain wyonali 

pierwszy lot boowy w obronie walczcego o powrót do olsi 

miasta. worzone od podstaw polsie ednosti lotnicze 

wziły udział we wszystich wanieszych operacach 

militarnych prowadzonych przez Woso olsie w latach 

1918-190. Walczyły w ampanii polso-uraińsie wonie 

z os bolszewic i onicie z owieńs itw. 

W oresie dwudziestolecia midzywoennego lotnictwo 

wosowe ila razy przeszło reorganizac. oncepce 

wyorzystania lotnictwa w ewentualnym onicie 

zbronym zmieniały si w ilarotnie co szło w parze 

ze zmianami personalnymi. uy nacis ładziono na ra- 

ow produc sprztu lotniczego. 

W tym oresie podstawowe wyposaenie polsiego lotnictwa 

stanowiły samoloty myliwsie Z- i Z-11 bombowe 

Z- o rozpoznawczo-bombowe Z- ara 

obserwacyne - i W-1 zapla oraz szolne W-8 

i WS-. Ze wzgldu na wybuch wony produci seryne nie 

doczeał si samolot myliwsi Z-50 astrzb rozpoznawczo-bombowy 

Z- Sum i obserwacyny WS- Mewa. 

prócz sprztu luczow wes dla istnienia i rozwou 

lotnictwa było zapewnienie odpowiednio przygotowanych 

adr. W latach 1919-190 szolenie pilotów 

odbywało si w Warszawie raowie oznaniu i blinie 

a szolenie obserwatorów lotniczych w Warszawie 

i oruniu. o zaończeniu wony szolenie pilotów prowadzono 

w Bydgoszczy podstawowe i rudzidzu zaawansowane 

obserwatorów za w oruniu. W 195 r. utworzono 

cers Szoł otnictwa w rudzidzu dwa lata 

pónie przeniesion do blina gdzie w 199 r. przemianowano 

na Szoł odchorych otnictwa. o wybuchu 

wony ształciła ona od podstaw ocerów lotnictwa 

w specalnoci pilot i obserwator. 

1 wrzenia 199 r. ogólna liczba samolotów wosowych 

lotnictwa polsiego wynosiła 5 z czego w ednostach 

pierwszoliniowych 00 maszyn. ozostałe 5 

stanowiło sprzt rezerwowy. W sład lotnictwa boowego 

wchodziła Brygada Bombowa Z- o Z- ara 

i Brygada ocigowa Z- i Z-11 oraz armine esadry 

myliwsie Z- i Z-11 rozpoznawcze Z- ara 

i obserwacyne - i W-1 zapla. oszczególne 

esadry Brygady ocigowe broniły Warszawy przed nalotami 

uwae. Brygada Bombowa zwalczała niemiecie 

ormace szybie na strategicznych ierunach uderzeń 

Wehrmachtu. sadry myliwsie poszczególnych armii 

usiłowały walczy z niemiecim lotnictwem zapewniacym 

wsparcie siłom ldowym. ednosti rozpoznawcze lotnictwa 

arminego wyposaone w samoloty Z- ara 

ierowano czsto do zadań bombowych na polu wali. 

iedy polsie wosa zaprzestały zorganizowanego oporu 

wiszo lotniów zdołała si przedosta do ranci i Wielie 

Brytanii. W ampanii rancusie 190 r. wziło udział ponad 

00 polsich pilotów myliwsich tórym zaliczono zestrzelenie 

ponad 50 samolotów wroga. itnastu z nich poległo 

w walach oraz w wyniu niemiecich nalotów. 

o apitulaci ranci wszyscy polscy ołnierze w tym 

rau dostali rozaz ewauowania si do Wielie Brytanii. 

W lipcu 190 r. sierowano do dywizonów A pierwszych 

polsich pilotów myliwsich władacych angielsim 

i wrótce rozpoczli oni loty boowe. ierwsze zwycistwo 

8 

Lotnictwo Aviation International SIERPIEŃ LIPIEC 2018

HISTORIA 

powietrzne polsiego pilota w A zostało odniesione 

19 lipca 190 r. por. Antoni stowicz z 15. ywizonu 

A uczestniczył w zespołowym zestrzeleniu bombowca 

e 111. 11 sierpnia równie stowicz ao pierwszy polsi 

pilot poległ w walce podczas Bitwy o Angli. 

ierwsz pols ednost myliws zorganizowan 

w Wielie Brytanii był 0. ywizon tóry loty 

operacyne rozpoczł 19 sierpnia 190 r. u nastpnego 

dnia brytysi dowódca dywizonu mr ac Satchell 

zapisał na swoe onto pierwsze zwycistwo. Zdopingowany 

tym przyładem ppor. Stanisław hałupa 

w olenym locie operacynym zestrzelił niemieci bombowiec. 

astpnie utworzono 0. ywizon. W czerwcu 

190 r. rozpoczto ormowanie dwóch polsich dywizonów 

bombowych 00. i 01. W nocy z 1 na 15 wrze- 

nia 190 r. po trzy załogi z adego dywizonu wyonały 

pierwsze zadanie boowe na bombardowanie niemiec- 

ich morsich rodów przeprawowych zgromadzonych 

we rancusim porcie Boulogne. 

W oresie nawiszego nasilenia niemiecich nalotów 

na Wiel Brytani olacy stanowili 1 proc. pilotów 

myliwsich pierwsze linii a w padzierniu nawet 0 proc. 

wobec duych strat poniesionych przez A. Sucesy ola- 

ów odniesione w Bitwie o Angli w duym stopniu przyczyniły 

si do dalszego rozwou olsich Sił owietrznych. 

5 lutego 19 r. utworzono olsi Zespół Myliwsi 

walczcy w Aryce ółnocne. itnastu wybranych pilotów 

dowodzonych przez Stanisława Salsiego w oresie 

od 1 marca do 10 maa 19 r. odniosło spetaularny 

suces zestrzeliwuc 5 samolotów niemiecich i włosich 

na pewno prawdopodobnie i 9 uszodziło. gółem 

w olsich Siłach owietrznych zorganizowano pitnacie 

dywizonów. otnictwo myliwsie wyonało ooło 

000 lotów boowych a lotnictwo bombowe 11 000 

lotów boowych. 1 pilotów zdobyło tytuł asa myliwsiego 

za zestrzelenie co namnie 5 samolotów wroga. 

W mau 19 r. omunici zrzeszeni w Zwizu atriotów 

olsich z pomoc rzdu radzieciego przystpili do organizowania 

1. olsie ywizi iechoty im. . ociuszi. 

ormowanie 1. samodzielne esadry lotnictwa myliwsiego 

rozpoczto lipca 19 r. na lotnisu rigoriewsoe. 

W sierpniu esadr przeormowano w 1. puł lotnictwa 

myliwsiego. Wiosn 19 r. rozpoczto ormowanie 

. pułu lotniczego nocnych bombowców raów oraz 

10. samodzielne esadry lotnictwa łczniowego. 

Zgodnie z planem rozbudowy Wosa olsiego w drugie 

połowie 19 r. rozpoczto ormowanie . Mieszane 

ywizi otnicze 1. plm . pnb . plsz 1. Mieszanego 

orpusu otniczego w sładzie 1. ywiza otnictwa Bombowego 

. . i 5. plb . ywiza otnictwa Szturmowego 

. . i 8. plsz i . ywiza otnictwa Myliwsiego 9. 10. 

i 11. plm trzy esadry lotnictwa łczniowego . . i 5. 

dwa pułi lotnictwa pomocniczego 1. puł lotnictwa sanitarnego 

i 1. puł lotnictwa transportowego. 

sierpnia 19 r. do wali wszedł 1. puł lotnictwa 

myliwsiego Warszawa a wrzenia . puł nocnych 

bombowców raów. . ywiza otnictwa Szturmowego 

Państwowe Zakłady Lotnicze PZL-11 – podstawowy samolot myśliwski we wrześniu 1939 r. Zbudowano 200 myśliwców tego 

typu dla lotnictwa polskiego, w tym: 50 PZL-11a i 150 PZL-11c. Fot. MLP 

i . ywiza otnictwa Myliwsiego osignły gotowo 

boow w wietniu 195 r. i uyto ich w operaci berlińsie. 

ozwinite w oresie wony wiatowe lotnictwo W 

w czasie poou zdemobilizowano. W 19 r. przeormowano 

owództwo otnictwa W w owództwo Wos 

otniczych. W wyniu wprowadzonych zmian zasadnicza 

strutura organizacyna lotnictwa obemowała 1. . 

i . puł lotnictwa myliwsiego . 5. i . puł lotnictwa 

Mikojan MiG-21 – najliczniejszy samolot naddźwiękowy w polskim lotnictwie wojskowym. W latach 1961-1980 Polska zakupiła 

583 sztuki, w 10 wersjach (na zdjęciu: MiG-21MF). Fot. Aldo Bidini 

szturmowego . puł lotniczy bombowców nurucych 

specalny puł lotniczy transportowo-łczniowy samodzieln 

esadr otogrametryczn i rozpoznania lotniczego 

oraz cers Szoł otnicz w blinie. 

Zaostrzenie si sytuaci midzynarodowe na przełomie 

lat 0. i 50. doprowadziło do tego e w olsce wdroono zło- 

ony program liczebnego i aociowego rozwou lotnictwa 

wosowego. ozwinito szolnictwo lotnicze tworzc S 

nr w blinie dla pilotów lotnictwa bombowego i szturmowego 

i S nr 5 w adomiu dla pilotów lotnictwa myliwsiego. 

o esploataci wprowadzono odrzutowe samoloty 

myliwsie a- Mi-15 im-1 Mi-15 bis im- 

Mi-1 im-5 Mi-1 im-5 pierwszy wyposa- 

ony w celowni radioloacyny Mi-19 pierwszy rozwi- 

acy naddwiow prdo lotu Mi-19M pierwszy 

uzbroony w ierowane pocisi raietowe powietrze-powietrze 

bombowce ł-8 samoloty rozpoznawcze ł-8 

i im- oraz szturmowce ł-10. 

W lutym 195 r. na bazie łównego Stanowisa owodzenia 

otnictwem Myliwsim oraz łównego osterunu 

bserwacyno-Meldunowego utworzono entralne 

Stanowiso owodzenia dowódcy brony rzeciwlotnicze 

bszaru rau . osonalono tae strutury 

wos radiotechnicznych. Zgrywano unconowanie 

systemu radioloacyne ontroli przestrzeni powietrzne 

z działalnoci boow pułów lotnictwa myliwsiego. 

W padzierniu 195 r. doszło do połczenia 

owództwa Wos otniczych i Wos sormowanych 

w 1950 r. i utworzenia na ich bazie owództwa 

Wos otniczych i . 

olene zmiany w struturze lotnictwa i obrony 

przeciwlotnicze wyniały z oniecznoci dostosowania 

wos do dotryny oalicyne przyte w ładzie 

Warszawsim. W padzierniu 195 r. rozpoczło działalno 

owództwo otnictwa peracynego. W eecie 

podniósł si poziom współdziałania lotnictwa i wos 

ldowych. atomiast w styczniu 1959 r. zaczło działa 

owództwo Wos . 

W wietniu 19 r. dotychczasowe owództwo Wos 

otniczych i zostało zliwidowane. W ego miesce 

powołano nspetorat otnictwa. odległe mu dotychczas 

owództwo otnictwa peracynego i owództwo Wos 

Wos brony owietrzne rau zostały samodzielnymi 

rodzaami sil zbronych. nspetorat otnictwa 

miał si supia na pracach oncepcynych szoleniu lotniczym 

w 19 r. połczono S nr i 5 i stworzono cers 

Szoł otnicz w blinie i utrzymaniu gotowoci 

boowe oraz proponowaniu rozwizań materiałowo-technicznego 

zabezpieczenia lotnictwa. a pomylana orma 

organizacyna nie sprawdziła si edna i ostatecznie doszło 

do rozormowania nspetoratu otnictwa i owództwa 

otnictwa peracynego i utworzenia na ich bazie owództwa 

Wos otniczych w listopadzie 19 r. 

W latach 0. do wyposaenia ednoste wprowadzono 

samoloty myliwsie Mi-1 -1 M przeraczace 

dwurotn prdo dwiu. graniczono rol 

lotnictwa bombowego na orzy lotnictwa myliwso- 

-bombowego wyposaonego w samoloty nosiciele broni 

drowe Su-. W miesce lotnictwa szturmowego utworzono 

12 


NENNLN 

ul sicia olesława - arszawa skr poczt 

tel faks 

wwwitwlpl 

e-mail pocztaitwlpl 

Prowadzimy działalność innowacyjną 

w zakresie: 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Posiadamy: 

• Natowski Kod Podmiotu Gospodarki Narodowej (NCAGE) 0481H 

• Wewnętrzny System Kontroli Nr W-45/10/2017 w zakresie naukowo-badawczego 

wspomagania eksploatacji lotniczej techniki wojskowej 

• Uprawnienia do nadawania tytułu naukowego doktora habilitowanego

HISTORIA 

lotnictwo myliwso-szturmowe wyposaone w samoloty 

im- bis. W lotnictwie rozpoznania tatycznego 

poawiły si im-5 i Mi-1. 

W 19 r. utworzono lotnictwo Wos dowych 

ao wyodrbnion cz Wos otniczych wyposaone 

wyłcznie w migłowce i uierunowane na współprac 

z armi. ierwsze migłowce wielozadaniowe Mi-1 SM-1 

SM- w polsim lotnictwie poawiły si w 195 r. a w dwa 

lata pónie dołczyły do nich transportowe Mi-. 

W latach 0. ontynuowano dostawy samolotów 

myliwsich Mi-1 M M i sucesywnie wycoywano 

myliwce im- im-5 im-5 Mi-19 Mi-19M 

i Mi-1-1. Słub zaończyły tae samoloty bombowe 

ł-8 i rozpoznania operacynego ł-8. ch miesce zały 

myliwso-bombowe Su-0 dostosowane do przenoszenia 

zasobnia rozpoznawczego -1 19 r.. Były to pierwsze 

w olsce samoloty wyposaone w srzydła o sosie 

zmiennym w locie. otnictwo Wos dowych otrzymało 

migłowce wielozadaniowe Mi- i transportowe Mi-8. 

a przełomie lat 0. i 80. zaupiono samoloty myliwsie 

Mi-1 bis i Mi- oraz migłowce boowe Mi-. 

ata 80. to czas pozysania samolotów myliwso- 

-bombowych Su- wyposaonych w omples celowniczo-nawigacyny 

i uzbroonych w ierowane pocisi 

W weszły wosa lotnicze raietowe i radiotechniczne 

siły i rodi zabezpieczenia boowego technicznego i tyłowego 

a tae towarzyszca im inrastrutura. ila ednoste 

rozwizano a wiele oddziałów zwizów tatycznych 

orodów szolenia i zabezpieczenia zreormowano. 

1 padziernia 199 r. zreorganizowano system ształcenia 

w Wysze cersie Szole otnicze w blinie oraz 

nadano e nazw Wysza Szoła cersa Sił owietrznych. 

W WSS wprowadzono do esploataci turbomigłowy 

samolot szolenia podstawowego Z-10 rli. Wdroenie 

w drugie olenoci odrzutowego samolotu szolenia 

zaawansowanego - ryda nie zaończyło si sucesem. 

W latach 90. z edne strony znacznie zmnieszyła si 

liczba migłowców a z drugie istotnie wzrosła ilo i ao 

stawianych im zadań. o esploataci wprowadzono wielozadaniowe 

migłowce W- Soół. otnictwo Wos dowych 

zostało przeniesione w strutury Wos dowych. 

owstały ednosti powietrzno-manewrowe aeromobilne 

zorganizowane w 5. Brygad awalerii owietrzne. 

Zaończono esploatac samolotów myliwso-bombowych 

Su- i Su-0 oraz myliwsich Mi-. 

1 marca 1999 r. olsa stała si pełnoprawnym człon- 

iem A i zysała gwaranc bezpieczeństwa oraz moliwo 

uczestnictwa w oletywne obronie. 1 lipca 00 r. 

nazw owództwo Wos otniczych i brony owietrzne 

zmieniono na owództwo Sił owietrznych. 

Zaupiono 1 leich samolotów transportowych 

AS ASA -95M w ilu transzach z tórych pierwszy 

dostarczono 15 sierpnia 00 r. Wrótce ich uzupełnieniem 

stały si rednie samoloty transportowe ocheed 

Marn -10 ercules tórych dostawa do olsi 

5 sztu odbyła si w ramach ameryańsie pomocy wosowe 

dla naszego rau. odto te decyz o stopniowe 

wymianie wielozadaniowych samolotów transportowych 

An- na wisze i nowoczeniesze Z-Mielec M-8. 

8 listopada 00 r. na lotnisu oznań-rzesiny wyldowały 

dwa pierwsze wielozadaniowe samoloty boowe 

-1 astrzb ogółem zaupiono 8 samolotów tego 

typu w tym ednomiescowych -1 i 1 dwumiescowych 

-1. en dzień stał si dla Sił owietrznych i ich 

sztandarowe ednosti . Srzydła otnictwa atycznego 

momentem przełomowym. dział w wielu zagranicznych 

wiczeniach systematyczne dyury boowe 

w ramach Zintegrowanego Systemu brony powietrzne 

A oraz pozytywne opinie zagranicznych partnerów 

s dla -1 astrzb nalepsz ocen. 

anowszym nabytiem polsiego lotnictwa wosowego 

est 8 odrzutowych samolotów szolenia zaawansowanego 

eonardo M- Bieli dostarczonych w latach 

01-01 w biecym rou zaontratowalimy dodat- 

owe samoloty tego typu. onadto w 01 r. została 

podpisana umowa z załadami AS Z Warszawa- 

-cie S.A. dotyczca modernizaci 8 turbomigłowych 

samolotów szolenia podstawowego Z-10 rli 

do standardu Z-10- armin Adanced. ednocze- 

nie z dniem 1 padziernia 018 r. Wysza Szoła cersa 

Sił owietrznych zostanie przeształcona w otnicz 

Aademi Wosow. zii tym posuniciom 

olsa bdzie dysponowa systemem szolenia lotniczego 

na wiatowym poziomie co pozwala realnie myle o utworzeniu 

u nas midzynarodowego oroda lotniczego. 

ołnierze Sił owietrznych pełni słub zarówno 

w rau a i poza ego granicami. iloci lotnictwa myliwsiego 

bior udział w ochronie przestrzeni powietrzne 

państw bałtycich w ramach misi Air olicing W 

Odrzutowiec szkolenia zaawansowanego i taktyczno-bojowego Leonardo M-346 Bielik zrewolucjonizuje szkolenie w lotnictwie polskim. Dotychczas zakupiliśmy 12 samolotów tego typu. Fot. Marco Papa 

raietowe powietrze-ziemia. u po nich miały by wprowadzone 

do uzbroenia samoloty myliwso-szturmowe 

i rozpoznawcze - ryda a proces ten miała zwieńczy 

dostawa samolotów myliwsich Mi-9. ednae druga 

połowa lat 80. to tae odprenie w stosunach midzynarodowych. 

W lad za tym w lotnictwie wosowym 

zmnieszono liczb ednoste lotniczych oraz ograniczono 

zaupy samolotów i migłowców. 

o zaończeniu zimne wony i rozpadzie ładu Warszawsiego 

w nasze czci uropy powstała polityczno- 

-militarna prónia tóra niepooiła wiele państw rodowoeuropesich 

w tym ols. oszły one do przeonania 

e edyn organizac zdoln zapewni bezpieczeństwo 

i stabilizac w uropie est A. 

ecyz prezydenta z 0 czerwca 1990 r. Wosa otnicze 

i Wosa zostały rozormowane a w ich miesce 

utworzono Wosa otnicze i brony owietrzne. W sład 

rli Mi-9 i -1 astrzb. Z olei piloci lotnictwa 

transportowego -95M i -10 ercules utrzymu 

mosty powietrzne zaopatruce polsie ontyngenty 

wosowe poza granicami rau ra Aganistan 

Arya. rzez ilanacie miesicy wydzielony ontyngent 

z . Bazy otnictwa atycznego w asu W 

uwet brał udział w operaci nherent esole 

wymierzone w aństwo slamsie na Blisim Wschodzie. 

Zadaniem -1 astrzb było prowadzenie rozpoznania 

na rzecz wos midzynarodowe oalici. 

Biało-czerwona szachownica od pooleń była i est 

lotniczym znaiem macym dla olaów szczególne znaczenie. 

o rozpoznawalny w wiecie symbol proesonalizmu 

dumy i oddania polsich lotniów. roesonalne 

lotnictwo est ich celem i podstawowym zadaniem. est 

powodem do dumy równie i dzi. 

rz ruszzski 

14 


NAUKA I TECHNIKA 

Maciej Szopa 

Wkład Instytutu Lotnictwa 

w historię polskiego lotnictwa 

Instytut Lotnictwa należy do najstarszych 

placówek badawczych w Europie. 

Jego historia sięga początków 

niepodległości Polski, ale oficjalną 

datą rozpoczęcia jego działalności jest 

1 sierpnia 1926 r. 

nstytut otnictwa w pocztowe azie swoego unconowania 

działał pod nazw nstytut Badań echnicznych 

otnictwa. azwa ta przetrwała do pocztu 

wony wiatowe. 

rol działalnoci w latach 19-199 to przede 

wszystim badania i certyowanie samolotów. Wszyst- 

ie polsie przedwoenne samoloty wosowe były badane 

i certyowane w nstytucie. W rótim czasie stał si 

on cenion w rau placów badawcz oraz uni wartociowych 

prac wynalazczych tóre wyznaczały nowe 

horyzonty w przemyle lotniczym. ozwó nstytutu 

zatrzymały wydarzenia 199 r. 

W latach wony wiatowe nstytut przerwał działalno 

ale adra pozostała w cisłym zwizu z lotnictwem 

podemuc prac w renomowanych placówach zagranicznych 

szczególnie w Anglii. lementami działalnoci onspiracyne 

poza walami zbronymi były wywiad techniczno- 

-lotniczy i tane nauczanie a tae działalno szoleniowa 

tór prowadził zespół pod ryptonimem ural. ziałalno 

uralu miała równie na celu opracowanie strategii 

reatywaci nstytutu po wonie. 

oczti powoennego nstytutu otnictwa siga 

195 r. iedy został powołany nstytut echniczny otnictwa. 

rzeciowo uloowano na olitechnice Warszawsie 

ale w 19 r. został przeniesiony do budynu i ocalałych 

hal na warszawsim ciu. o zaończeniu wony 

wiatowe do nstytutu wracali z zachodu i wschodu onspiraci 

i obozów byli pracownicy i entuzaci napełnieni ide 

szybie odbudowy polsiego przemysłu lotniczego. od- 

to badania nad technologiami tóre wzbudzały podziw 

pod oniec wony. Były to silnii pulsacyne raiety i migłowce. 

olsi przemysł lotniczy rozwiał si we wszystich 

Pierwszy polski śmigłowiec BŻ-1 (SP-GIL); początek badań, 1950 r. 

dziedzinach m.in. w obliczeniach i badaniach szybowców. 

W olenych latach ontynuowano badania i proetowanie 

migłowców eetem tych prac był czteromiescowy 

migłowiec B- u. 

W 198 r. nstytut zmienił nazw na łówny nstytut 

otnictwa a w 195 r. na nstytut otnictwa tór posługue 

si do dzi. res powoenny to czas w tórym adra 

nauowo-badawcza i onstrutorsa zamowała si wdro- 

eniem do produci i certyac licencynych dwupłatowców 

o- oraz bardzo nowoczesnego na tamte czasy samolotu 

myliwsiego Mi-15 w olsce produowany pod 

oznaczeniami im-1 i im- a potem Mi-1 im-5 i im-. 

ozbudowa przemysłu lotniczego w latach 1951-5 postawiła 

przed nstytutem zadania zwizane tae z uruchomieniem 

produci ich silniów. 

W połowie 195 r. utworzono płatowcowe biuro onstrucyne 

pod ieruniem in. adeusza Sołtya. owstał 

tam proet sanitarne wersi samolotu SS-1 a w 195 r. 

proet nowe wersi samolotu una- z chowanym podwoziem 

tóry otrzymał oznaczenie una-. olen prac 

biura był samolot szolno-treningowy S-8 Bies. rzy ego 

prototypy wyonano w warsztatach nstytutu w latach 

195-1955. W 195 r. powstał proet pierwszego polsiego 

odrzutowego samolotu szolno-treningowego 

S-11 sra i ego silnia. 

W 195 r. w nstytucie powołano biuro onstrucyne 

pod ierownictwem pro. dr. rancisza Misztala 

w tórym powstał proet samolotu pasaersiego M-11 

a potem ego powiszone wersi M-1 znane pónie 

pod nazw M-1. 

W biurze onstrucynym silniów tłoowych ierowanym 

przez doc. in. Witora ariewicza opracowano 

-cylindrowy silni gwiazdowy W- chłodzony 

powietrzem o mocy 15 M przeznaczony do samolotu 

16 


NAUKA I TECHNIKA 

Drugi prototyp samolotu szkolno-treningowego TS-8 Bies 

startujący do Paryża na Salon Lotniczy w 1957 r. W pierwszej 

kabinie pilot doświadczalny Andrzej Abłamowicz. 

Bies. Silni był produowany serynie. alsze lata to specalizaca 

w proetowaniu i badaniach obietów latacych 

raiet i celów latacych. znanie zysała raieta 

meteorologiczna Meteor 1. 

olene lata działalnoci nstytutu to przede wszyst- 

im praca nad programem stworzenia samolotu szolno- 

-boowego dla wosa oraz silniów odrzutowych -15 

i -1. Samolot - ryda otrzymał wymagane certyaty 

potwierdzace ego zgodno z obowizucymi przepisami 

oraz wymaganiami zamawiacego. o zaończeniu 

programu ryda przez olenych ila lat realizowano 

w nstytucie program samolotów leich i bezpieczeństwa. 

Sucesem programu było m.in. sonstruowanie i certyaca 

czteromiescowego ompozytowego samolotu osobowego 

nowe generaci - Manager tóry otrzymał bardzo 

dobre oceny espertów. ównolegle do realizaci programu 

samolotów leich nstytut podł wyzwanie otwarcia si 

na szeroo rozumian współprac midzynarodow upatruc 

w nie swo przyszło i pozyc. 

becnie nstytut otnictwa est placów specalizu- 

c si w wiadczeniu badań nawysze wiatowe ao- 

ci dostarczac rozwizania problemów stocych przed 

współczesnym lotnictwem. cile współpracue ze wiatowymi 

potentatami przemysłu lotniczego eneral lectric 

Boeing Airbus czy ra Whitney. rowadzone s badania 

dla innych setorów gospodari w tym motoryzaci 

budownictwa energetyi przemysłu chemicznego technologii 

osmicznych sportu przemysłu stoczniowego oraz 

przemysłu zbroeniowego. 

ozyca nstytutu w wiecie naui i przemysłu wynia 

z wiedzy i zaangaowania pracowniów. ego sił s 

dowiadczona wysoo wywaliowana adra oraz 

bogate zaplecze badawcze w postaci nowoczesnych laboratoriów 

macych wszelie midzynarodowe aredytace. 

arastaca złoono otoczenia gospodarczego wyni- 

aca zarówno z procesów globalizacynych w gospodarce 

wiatowe a i rozwoowych w rau stała si strategicznym 

wyzwaniem dla nstytutu otnictwa. owiadczenia 

oleny raz dowiodły e podstaw midzynarodowe on- 

urencynoci instytutów badawczych s dobrze wyształcona 

adra nauowa nowoczesna inrastrutura badawcza 

oraz ompetence ooperaci. 

ozwó technologii inormacynych zarzdzanie oparte 

na wiedzy i zwiszenie liczby proetów midzynarodowych 

umoliwia tworzenie i prowadzenie badań w zaresie 

ompetenci globalnych oraz wyorzystywanie wyni- 

ów dla potrzeb poszczególnych raów i organizaci. 

Lekki czteromiejscowy samolot kompozytowy I-23 Manager. 

nstytut otnictwa współpracue z wieloma uczelniami 

instytucami badawczymi i laboratoriami przemysłowymi 

w rau i za granic. artnerami badawczymi 

s orodi nauowe raów nii uropesie. Wzaemne 

relace oparte s na sodyowanych regułach obemucych 

m.in. uczestnictwo w pracach organizaci uropean 

esearch stablishment o Aeronaucs w tóre nstytut 

uczestniczy od 008 r. 

Zatrudniac obecnie ponad 100 pracowniów 

w tym wielu wybitnych nauowców inynierów i badaczy 

nstytut otnictwa prowadzi prace badawczo-rozwo- 

owe w szeciu pionach merytorycznych entrum owych 

echnologii ngineering esign enter entrum echnologii 

ompozytowych entrum Badań Materiałów i onstruci 

entrum echnologii osmicznych oraz entrum 

ransportu i onwersi nergii. 

Zares prac badawczych entrum echnologii 

osmicznych obemue badania silniów tłoowych i turbowałowych 

badania omór spalania pomiary hałasu 

lotniczego badania przepływów wywaania próby 

odpornoci szyb na przebicie badania bezpieczeństwa 

w zaresie eneral Aiaon proetowanie i badanie silniów 

raietowych preparaty nadtlenu wodoru prace 

proetowo-onstrucyne badania odpornoci wytrzymałoci 

na naraenia mechaniczne i limatyczne badania 

unconalne wyrobów pozysiwanie i przetwarzanie 

zd lotniczych analizy spetralne łczno radiow 

termowiz i awioni. 

entrum echnologii ompozytowych dostarcza rozwizania 

technologiczne oraz prowadzi testy materiałowe 

w obszarze materiałów ompozytowych dla przemysłu 

lotniczego. łówny zares prac obemue badania 

ompozytów technologie wytwarzania elementów ompozytowych 

z preimpregnatów wglowych monitorowanie 

propagaci delaminaci materiałów ompozytowych 

z wyorzystaniem metod numerycznych oraz 

esperymentalnych wyrywanie wad i prowadzenie analiz 

rozwou uszodzeń w materiałach ompozytowych 

metodami nieniszczcymi. 

entrum Badań Materiałów i onstruci to m.in. omplesowe 

wytrzymałociowe badania statyczne i zmczeniowe 

wytrzymałociowe badania dynamiczne badania 

tensometryczne pomiary i analiza drgań pomiary hałasu 

Próby w locie rakiety meteorologicznej Meteor-2. 

usługi proetowo-obliczeniowe badania mechaniczne 

materiałów metalicznych badania nieniszczce badania 

właciwoci materiałów oraz wyonywanie próbe. 

entrum ransportu i onwersi nergii prowadzi prace 

w zaresie technologii onwersi i aumulaci energii w obszarach 

zwizanych ze rodami transportu ze szczególnym 

uwzgldnieniem przemysłu lotniczego. Zares działań obemue 

prace nad technologiami dla transportu ołowego morsiego 

oleowego oraz powietrznego i technologie zmierzace 

do zastpienia energii pozysiwane z tradycynych 

ampania inormacyna dotyczca władu nstytutu otnictwa w histori polsiego lotnictwa prowadzona est 

na specalne ubileuszowe stronie internetowe www.100latlotnictwa.pl oraz w mediach społecznociowych. 

ista przebadanych w nstytucie otnictwa samolotów szybowców oraz migłowców po wonie dostpna tuta 

hp//100latlotnictwa.pl/samoloty/. 

zci ampanii est tae przypomnienie wybranych osób zasłuonych dla lotnictwa. Wspomnienia oraz biogramy 

dostpne s na hp//100latlotnictwa.pl/zasluzeni/. 

ródeł energi odnawialn. rowadzi współprac merytoryczn 

z udziałem rm raowych i zagranicznych. 

entrum owych echnologii zamue si m.in. pracami 

nauowo-badawczymi w zaresie aerodynamii stosowane 

badaniami tunelowymi aerodynamii nielotnicze 

budow demonstratorów i prototypów a tae badaniami 

statycznymi dynamicznymi i unconalnymi. 

ngineering esign enter powstało w wietniu 

000 r. na mocy porozumienia midzy eneral lectric 

i nstytutem otnictwa. Zespoły inynierów z obydwu 

rm pracu nad proetami dotyczcymi tematyi 

Aiaon Aircra ngines and Aiaon Systems 

ower Addie ilas ransportaon 

enewable nergy i igital. 

istoria nstytutu to 9 lata badań tworzenia nowych 

wizi gorcych dysusi z tórych wyłania si historia polsiego 

lotnictwa. e istot est to e nstytut otnictwa 

przez cały ten czas spełniał swoe zadania i oczeiwania 

stawiane przed ednostami badawczo-rozwoowymi 

wieu zamuc zasłuenie czołowe miesce na raowym 

i wiatowym rynu wyzwań inyniersich. 

Artykuł przygotowany na podstawie materiałów Instytutu 

Lotnictwa 


PRZEMYSŁ LOTNICZY 


Samoloty PZL-130 Orlik doprowadzone do standardu TC-II Advanced będą przeznaczone do prowadzenia podstawowego 

i zaawansowanego szkolenia pilotów wojskowych w zakresie techniki pilotowania i nawigowania w różnych warunkach 

atmosferycznych. Fot. Airbus 

PZL Warszawa-Okęcie S.A. 

Najstarszy zakład lotniczy w Polsce 

Spółka została założona w Warszawie w 1928 r. Opracowała i wdrożyła do produkcji 

22 modele samolotów. Ponad 6000 samolotów zostało sprzedanych 

do około 30 krajów. W 2001 r. weszła w skład Grupy EADS (EADS CASA, obecnie 

Airbus). PZL Warszawa-Okęcie S.A. prowadzi aktywną działalność doskonaląc 

produkowane przez siebie wyroby oraz włączając się w prace badawczo- 

-rozwojowe Airbus Group. 

15 ów bogaty mate paru lotniczego 

listopada 1918 r. iemcy opucili otniso 

Mootowsie w Warszawie. 

dchodzc przeazali w rce ola- 

warsztaty hangary i liczne samoloty szolno-treningowe. 

ozostała tae dobrze zagospodarowana Szoła bserwatorów 

i urzdzenia ruchomych warsztatów lotniczych 

z du iloci czci zamiennych do samolotów. 

0 grudnia 1918 r. Sztab eneralny W powołał 

do ycia entralne Warsztaty otnicze W. W umieszczono 

w poniemiecich zabudowaniach Szoły bserwatorów 

na otnisu Mootowsim w Warszawie. ch głównym 

zadaniem było zerodowanie remontów materiału lotniczego 

i produca płatowców wypróbowanych typów. Był 

to pierwszy ro w ierunu stworzenia własnego przemysłu 

lotniczego własne abryi samolotów w nowo rodzce 

si polsie państwowoci. 

W przeształcały si powoli z warsztatów remontowych 

w załad prototypowy i produci seryne. Wyonywano 

tu seri licencynych samolotów szolnych anriot 

-8 oraz ich wers sanitarn -8S uruchomiono produc 

licencynych myliwców SA 11 5 szt.. sperymentalnie 

dostosowano 5 samolotów rozpoznawczo- 

-bombowych otez do zadań rolniczych. racowano 

tae przy budowie własnych prototypów i udzielano 

pomocy onstrutorom-amatorom. 

ysuse nad rozwoem lotnictwa w olsce coraz 

wisza ilo prototypów powiszanie produci seryne 

w załadach onieczno soordynowania wysiłów 

nad rozwoem rodzimego przemysłu lotniczego doprowadziły 

do wanych wydarzeń w sali całego rau. 5 lutego 

i 15 marca 19 r. odbyły si zebrania organizacyne 

na tórych przedstawiciele szesnastu załadów zamucych 

si produc lotnicz lub dostarczaniem wyposa- 

enia lotniczego utworzyli Zrzeszenie olsich rzemysłowców 

otniczych. Zrzeszenie onsolidowało młody 

przemysł lotniczy przyczyniac si do dalszego rozwou 

i uniezalenienia si od zagranicy. 

oraz czcie mówiło si o zmianie entralnych 

Warsztatów otniczych w załad producyny z prawdziwego 

zdarzenia. statecznie stało si to 1 stycznia 

198 r. iedy ozporzdzeniem ady Ministrów z 1 grudnia 

19 r. W przeształcono w samodzielne przedsibiorstwo 

o nazwie aństwowe Załady otnicze Z. 

W rótim czasie pozwoliło to na wyonanie zdecydowanego 

rou do przodu po to eby uwolni si od nabywania 

licenci tóre zwyle nie były ostatnim osigniciem licencodawcy 

a tae dostarczenie raowi sprztu równorzdnego 

i onurencynego w stosunu do nanowszych wyrobów 

nabardzie rozwinitych wytwórni zagranicznych. 

ycie poazało e to nader miałe załoenie oazało si 

w pełni realne i to ta dalece e dzii Z polsi przemysł 

lotniczy z licencobiorcy w niedługim czasie przeształcił 

si równie w licencodawc. awczenie i nabardzie 

dynamicznie rozwinły si prace nad myliwcami. orzucono 

stopniowo tematy samolotów obserwacyno-łczniowych 

towarzyszcych szolno-treningowych sportowych 

i turystycznych przeazuc te dziedziny innym 

wytwórcom a soncentrowano si na rozwou i dosonaleniu 

samolotów rozpoznawczo-bombowych liniowych 

bombowych i omuniacynych. 

W latach 19-5 załad przeniesiono do nowe 

loalizaci na warszawsim ciu i uierunowano 

na wytwarzanie metalowych onstruci lotniczych. 

ozyca Z ao wiodcego załadu lotniczego wzmocniła 

si po upaństwowieniu odlasie Wytwórni Samolotów 

WS w 19 r. i powierzeniu nadzoru onstrucynego 

biuru onstrucynemu Z. ónie 

analogiczny nadzór uzysano nad ubels Wytwórni 

Samolotów WS. o nasłynnieszych przedwoennych 

Średni samolot bombowy PZL-37 Łoś – największe osiągnięcie polskiego przemysłu lotniczego w historii. Do września 

1939 r. zbudowano około 100 bombowców tego typu. Fot. Internet 

18 



onstruci aństwowych Załadów otniczych nale- 

ały samoloty myliwsie Z- Z-11 i Z- rozpoznawczo-bombowe 

Z- ara i Z- oraz 

bombowe Z- o. Ze wzgldu na wybuch wony 

produci seryne nie doczeał si samolot myliwsi 

Z-50 astrzb rozpoznawczo-bombowy Z- Sum 

i omuniacyny Z- Wicher. 

Bombardowania ewauaca i działania woenne podczas 

oblenia Warszawy w 199 r. w zasadzie tylo 

w niewielim stopniu zniszczyły załad. upant umie- 

cił w nim rm remontow silniów lotniczych. W lipcu 

19 r. iemcy rozpoczli liwidac załadu wywieziono 

maszyny i urzdzenia a nastpnie wszystie obiety zaminowano 

i wysadzono w powietrze. 

o wonie przystpiono do odbudowy rau ze zniszczeń. 

sierpnia 195 r. utworzono Zednoczenie rzemysłu 

otniczego mace ierowa wszystimi załadami Z 

z tórych pierwszymi stały si wytwórnie w Mielcu i zeszowie. 

1 czerwca 19 r. w Warszawie na ciu powołano 

do ycia entralne Studium Samolotów SS tóre 

miało spełnia rol centralnego załadu prototypowego dla 

wytwórni płatowcowych. W 1950 r. SS przeształcono 

w Wytwórni Sprztu omuniacynego nr cie. 

ierwszym zadaniem WS nr cie było uruchomienie 

produci samolotów szolnych W una oraz 

opracowanie licencyne wersi o-. en ostatni samolot 

produowany pod nazw SS-1 pozwolił na zorganizowanie 

załadu i zebranie rozproszone adry techniczne 

i robotniów a te wyszolenie nowych specalistów 

miał miesce 1 padziernia 198 r. z turbomigłowym 

8 sierpnia 198 r. 5 wietnia 1991 r. podpisano zamówienie 

na 8 samolotów Z-10B tórych dostaw rozpoczto 

w styczniu 199 r. o ońca 1998 r. wszystie seryne 

rlii wersi B doprowadzono do standardu -. 

W latach 199-95 pod ieruniem yszarda acz- 

owsiego i Mariana aoniua zbudowano samolot oliber 

150A przeznaczony na ryne ameryańsi. o 199 r. 

wyproduowano 1 szt. Z-110 oliber-150 w produci 

Lekki samolot wielozadaniowy PZL-104 Wilga został zbudowany na warszawskim Okęciu w liczbie 1000 egzemplarzy. Jest 

to największa seria samolotu polskiej konstrukcji i produkcji. Fot. Michał Derela 

Polska była pierwszym klientem eksportowym, który zakupił lekkie samoloty transportowe C-295. Dziś są to najpopularniejsze 

transportowce w swojej klasie na świecie. Fot. Bartosz Bera 

przemysłu lotniczego. Własne biuro onstrucyne zmodyowało 

onstruc unaa produuc werse una 

1951-5 105 szt. i una 195-55 1 szt. na bazie 

SS-1 wdroono do produci samolot sanitarny SS S-1 

w latach 195-55 zbudowano 5 SS-1 i 59 SS S-1. 

ruga połowa lat 50. to produca licencyna wielozadaniowych 

samolotów leich a-1M i a-1A 195-0 

1190 szt.. azwa załadu została zmieniona na Wytwórnia 

Sprztu omuniacynego cie 195 r. a nastpnie 

na WS Warszawa-cie 191 r.. a bazie a-1 

zespół onstrucyny prowadzony przez mgr. in. S. assot 

z inynierami anuszem rozdowsim i yszardem 

rłowsim stworzył samolot Z-101 awron 190-8 

szt. w wersi rolnicze aerolubowe i sanitarne. 

a pocztu lat 0. zespół onstrucyny mgr. in. 

yszarda rłowsiego podł si opracowania ednosilniowego 

leiego samolotu wielozadaniowego. Samolot 

ten miał słuy w aerolubach do holowania szybowców 

i wywoenia soczów spadochronowych oraz 

w lotnictwie sanitarnym. Zbudowany prototyp samolotu 

Z-10 Wilga 1 19 r. wyróniał si obszern abin 

z wygodnymi dostpami przez szeroie drzwi i wieloma 

pomysłowymi rozwizaniami onstrucynymi. opracowanie 

prototypu oraz dalsze ulepszenia i modyace 

samolotu prowadził zespół mgr. in. B. uraowsiego 

i mgr. in. Andrzea rydrychiewicza. W cigu czterdziestu 

lat wraz z wariantem Z-10M Wilga 000 zbudowano 

1000 tego typu maszyn co est reordow liczb 

dla polsie onstruci. 

W 19 r. pod ieruniem in. A. rydrychiewicza 

powstał samolot rolniczy Z-10 ru zbudowano 

szt.. W 198 r. wytwórnia podła licencyn 

produc rancusiego samolotu sportowego SAA 

allye pod nazw Z-110 oliber zbudowano szt. 

w wiszoci dla aerolubów. 

W 19 r. załad otrzymał nazw entrum auowo- 

-roducyne Samolotów eich Z-Warszawa tór 

w 1981 r. zmieniono na Wytwórnia Sprztu omuniacynego 

Z Warszawa-cie. 

a przełomie lat 0. i 80. powstała oncepca samolotu 

szolno-treningowego bdcego nowoczesnym 

i tanim sprztem pierwszego etapu szolenia pilotów wosowych. 

Z oncepci te narodził si Z-10 rli opracowany 

pod ieruniem mgr in. A. rydrychiewicza i mgr. 

in. omasza Wola. blot prototypu z silniiem tłoowym 

od 1989 r. i 15 szt. oliber-150A a szt. Z-110 oliber 

przebudowano w wers oliber-150. 

ata 90. to poczte globalizaci. Wiele państw rezygnue 

z załadów państwowych i opiera przemysł na abry- 

ach prywatnych czsto nalecych do midzynarodowych 

onsorców. odobnie postpue olsa co znadue 

odbicie m.in. w przemyle lotniczym. 

Wytwórnia Z Warszawa-cie została przeta przez 

AS-ASA obecnie Airbus w 001 r. ziałalno załadu 

obemue dosonalenie i produc samolotów szolno-treningowych 

Z-10 rli produc strutur lotniczych dla 

leich samolotów transportowych -5 i -95 elementów 

dla samolotów omuniacynych A0 i A0 a tae 

wize eletrycznych dla A0 A0 i A00M. 

a ciu znadue si drugie w uropie entrum serwisowe 

samolotów transportowych -95 bdce eetem 

programu osetowego towarzyszcego zaupowi -95 

przez ols. entrum dobrze prosperue poza samolotami 

polsich Sił owietrznych wyonue tae prace na -95 

nalecych do epublii zesie i azachstanu. 

irma dobrze si rozwia usrzydlona m.in. podpisanym 

ostatnio z polsim M zamówieniem 

na modernizac 1 samolotów szolno-treningowych 

Z-10- do standardu Z-10- Adanced. 

rwa zabiegi mace doprowadzi do pozysania 

lientów esportowych na t onstruc iszpania 

Amerya ołudniowa Arya. 

Zupełnie nowym ieruniem w działalnoci załadu 

stae si produca osmiczna. Z Warszawa-cie 

zamierza zosta nawanieszym polsim dostawc eli 

chodzi o wizi eletryczne i strutury satelitów. 

Załad ma zapewnion przyszło a rocznice zwizane 

z ego 90-leciem i 5-leciem słuby w polsich Siłach 

owietrznych samolotów szolno-treningowych Z-10 

rli witowane s w podniosłe atmoserze 100-lecia 

otnictwa olsiego. witowanie załogi załadu i rodzin 

zaplanowano na 15 wrzenia nastpne przedsiwzicie 

zaplanowane z udziałem dostonych goci i mediów odbdzie 

si w innym terminie. 

rz ruszzski 



Jeden z dwóch nielotnych F-16A wykorzystywany do szkolenia i certyfikacji personelu WZL nr 2 S.A. w zakresie suchego 

zdejmowania powłoki malarskiej metodą PMB. 

Łukasz Pacholski 

nicy do usuwania stare powłoi malarsie z metalu oraz 

innych materiałów w tym ompozytów przy zastosowaniu 

mniesze prdoci robocze bez uszczerbu dla strutury 

obietów za pomoc spronego powietrza. o wice 

metod MB szybo przystosowano do pracy na materiałach 

bd powierzchniach na tórych nie mona było stosowa 

rodów chemicznych. Wanym atutem est tae 

at prowadzenia prac przy nisim poziomie cinienia roboczego. 

odatowym czynniiem przemawiacym za powysz 

technologi była eonomia materiał cierny mone 

by wyorzystywany ilurotnie do pracy ilo generowanych 

odpadów chemicznych est nieznaczna a realizaca 

usługi moe by przeprowadzona dziesiciorotnie szybcie 

ni w przypadu zastosowania rodów chemicznych eli 

nie wymaga specalistycznych zabezpieczeń. ednoczenie 

bezpieczna metoda oczyszczania na sucho bez niebezpieczeństwa 

uszodzenia znacznie zwisza trwało serwi- 

Hala PMB służy obecnie nie tylko lotnictwu wojskowemu, jest doskonałym przykładem wykorzystania 

funduszy offsetowych do rozszerzenia możliwości ofertowych. 

Ważnym etapem PMB jest przygotowanie i zabezpieczenie powierzchni przed dostaniem się 

ścierniwa do miejsc nie objętych procesem usuwania powłoki. 

Plastic Media Blasting 

K 

Kady state powietrzny w czasie swoe czsto sów obsługi rónych rodzaów powło malarsich tóre 

sowanych powierzchni tóre nie musz by m.in. podda- 

wieloletnie esploataci musi przechodzi zabiegi 

wymiany powłoi malarsie tór reali- 

W ówczesnym wiecie napopularniesze były rodi che- 

do wyorzystania rodów chemicznych. 

musiały by systematycznie onserwowane i wymieniane. wane specalnym zabiegom onserwaci w przeciwieństwie 

zu wyspecalizowane podmioty znaduce si miczne silnie tosyczne niebezpieczne i zagraace zdrowiu 

oraz drogie a tae piasowanie. ie moe dziwi wosowym oraz lotniczym gdy z usług rm 

Metoda MB est popularna nie tylo w rodowisu 

na rynu. W przypadu olsi wanym puntem na lot- 

dysponu- 

nicze mapie wyonawców tego typu usługi s Wosowe 

Załady otnicze nr S.A. w Bydgoszczy tóre ao edyny 

raowy podmiot dysponu moliwoci wyorzystania 

metody lasc Media Blasng MB. 

istoria opracowania technologii MB siga połowy 

lat 80. wieu iedy m.in. przemysł ameryańsi prowadził 

badania zwizane z unowoczenieniem proce- 

e w obliczu presi nansowe i eologiczne rozpoczto 

poszuiwanie nowych metod. W 198 rou epartament 

brony Stanów Zednoczonych wybrał oert rmy omposion 

Materials o. nc. tóra opracowała technologi 

nazwan las-irt. 

Załadała ona wyorzystanie suchego granulatu ompozytowego 

o rónych parametrach twardoci oraz red- 

Kadłub wielozadaniowego samolotu bojowego F-16 Jastrząb w czasie procesu usuwania powłoki malarskiej. 

cych powysz technologi zaczły orzysta podmioty 

cywilne wród cieawszych proetów wyorzystucych 

lasc Media Blasng mona wymieni m.in. onserwac 

Statui Wolnoci oraz Mostu Broolyńsiego w owym 

oru. Miało to zwize z atem e w przeciwieństwie 

choby do rodów chemicznych wyorzystywany ompozyt 

est niewraliwy na waruni atmoseryczne. 

becnie w oercie rm dostarczacych cierniwo 

znadu si trzy podstawowe rodzae rónice si las 

cieralnoci standardowy przeznaczony do usuwania 

powło malarsich oraz podładów z miich metali 

oraz czci osłon wyonanych z ompozytów twardy 

przeznaczony do usuwania powło z samolotów oraz 

innych typów poazdów mechanicznych a tae estra 

twardy wyorzystywany m.in. do usuwania powło 

malarsich i laierniczo-podładowych z taich elementów 

a czci silniów bd łopati turbin. ady z nich 

moe by dostarczony w rónych rozmiarach. roducenci 

stawia tae na eologi materiał według delaraci 

pochodzi z recyclingu. 

zii umowie z epartamentem brony Stanów 

Zednoczonych las-irt stał si popularny na rynu 

usług lotniczych szczególnie w wiecie zachodnim. 

20 



Jeden z Jastrzębi w hali PMB, jej budowa oraz uzyskanie kompetencji WZL nr 2 S.A. 

może stanowić doskonały przykład realizacji projektu offsetowego w zakładach 

przemysłu obronnego. 

Zastosowanie PMB wykracza poza F-16, czego przykładem jest m.in. współpraca 

WZL nr 2 S.A. z Leonardo Helicopters w programie remontów śmigłowców rodziny W-3 

Sokół dla Republiki Czeskiej. 

a wschodzie starano si tae ode z wiszym bd 

mnieszym sutiem od tosycznych rozwizań chemicznych 

czego wyniiem były technii wyorzystuce proces 

szliowania zamu wice czasu a tae mog by 

bardzie niebezpieczne dla strutury sprztu poddawanego 

pracom renowacynym. a poazue pratya duo zaley 

od umietnoci operatora gdy zawsze wystpue ryzyo 

zeszliowania nadmierne gruboci materiału bazowego. 

o dnia dzisieszego rólu w wielu rmach oerucych 

swoe usługi tae w Wosowych Załadach otniczych 

nr S.A. Wanym atutem bydgosie rmy est edna 

posiadanie nowego rozwizania tóre zysue na rynu 

raowym i nie tylo popularno. 

istoria sprowadzenia technologii lasc Media Blasng 

do Bydgoszczy est zwizana z ednym z nawiszych 

ontratów wosowych w historii olsi a wic 

zaupem na pocztu wieu 8 wielozadaniowych samolotów 

boowych ocheed Marn -1 astrzb. W ramach 

osetu strona polsa wymogła na producencie uloowanie 

pewnych ompetenci dotyczcych obsług samolotów 

w rau wybór padł włanie na Wosowe Załady 

otnicze nr S.A. tóre od wielu lat specalizowały si 

w prowadzeniu szeroiego zaresu prac obsługowych 

na rzecz lotnictwa wosowego a wród rozwizań poawiła 

si opca utworzenia pierwszego w rau puntu usuwania 

powło laierniczych za pomoc te nowoczesne 

eologiczne i tanie metody. 

roczyste rozpoczcie budowy specalne hali przeznaczone 

do wyonywania usługi miało miesce 0 maa 

011 rou oniec e budowy oraz odbiór techniczny zbiegł 

si w czasie z certyac entrum Serwisowego i zaończył 

si w wietniu 01 rou. czywicie dwuletni ores 

budowy nie został zmarnowany gdy w tym czasie prowadzono 

pratyczne szolenie personelu tóry w przyszłoci 

miał za si wyorzystaniem moliwoci obietu w tym 

celu pomocn dłoń wycignł oncern ocheed Marn 

oraz rzdy Stanów Zednoczonych i olsi tóre w ramach 

posiadanych procedur i moliwoci przeazały dwa nielotne 

egzemplarze -1A pochodzce z zasobów S Air 

orce. o przetransportowaniu do Bydgoszczy i zmontowaniu 

były wyorzystywane m.in. do szolenia pratycznego 

obsługi hali lasc Media Blasng. 

odatowo podnoszono waliace ze znaomoci 

zya angielsiego. o wane i godne podrelenia ówczesne 

władze Wosowych Załadów otniczych nr S.A. 

twardo negocowały waruni budowy obietu dzii 

czemu moe by wyorzystywany do prac nie tylo z -1 

ego wymiary pozwala bowiem na umieszczenie w nim 

samolotów bd migłowców o masymalnych wymiarach 

metrów długoci 9 metrów szerooci oraz 10 metrów 

wysooci a łatwo zauway mona dzii temu wyonywa 

prace przy m.in. leich samolotach transportowych 

rodziny 95 czy te samolotach omuniacynych 

np. A- czy Saab 0/000. Biorc pod uwag 

obecny rozwó rmy sierowany tae na prace na rzecz 

setora cywilnego ma to due znaczenie na przyszło. 

W momencie uruchomienia a wic w połowie 

01 rou była to druga w uropie hala wyorzystu- 

ca technologi lasc Media Blasng. zii wymiarom 

umieszczono w nie cztery stanowisa robocze co teoretycznie 

umoliwia ednoczesne prace przy dwóch wielozadaniowych 

samolotach boowych -1 astrzb. 

omimo swoich zalet MB est wymagacym partnerem. 

Wanym etapem prac est srupulatne zabezpieczenie 

powierzchni przed dostawaniem si cierniwa 

w przestrzenie w tórych mogłoby ono spowodowa ego 

uszodzenie np. ruchome przestrzenie sterowe lui podwozia 

itp.. W przypadu bydgosiego obietu czterech 

operatorów moe w cigu czterech dni całowicie usun 

powło laiernicz z wielozadaniowego samolotu 

boowego -1 astrzb. roces ten est realizowany przy 

cinieniu roboczym wyrzucanych czste 5-0 psi odległo 

dyszy od powierzchni musi wynosi od 0 do 0 cm 

a t nachylenia od 0 do 0. cierniwo spełniace norm 

M wyorzystywane do procesu est wytwarzane z tworzyw 

sztucznych o orelonym i niezmiennym sładzie chemicznym 

ich ształt powinien by nieregularny z ostrymi 

rawdziami. Strumień cierny uzysue si dzii uyciu 

spronego powietrza. o zabiegu oczyszczony state 

powietrzny bd element wyposaenia traa do innych 

hal gdzie prowadzone s prace m.in. nad naniesieniem 

nowych powło malarsich. ierwszym samolotem tóry 

w Bydgoszczy przeszedł zabieg usunicia stare powłoi 

był -1 astrzb o numerze tatycznym 05 tóry znadował 

si w WZ nr S.A. w ostatnim wartale 01 rou. 

W olenych latach procesowi poddawano olene astrzbie 

niestety w latach 01-18 prace uległy wyhamowaniu 

ze wzgldu na bra dostpnoci samolotów do obsług 

co wyniało m.in. z wiszego zaangaowania posiadanego 

sprztu w działaniach poza granicami rau. Zaończenie 

misi w uwecie spowodue odbloowanie procesu 

co est wane m.in. dla bezpieczeństwa załóg wyonucych 

zadania w powietrzu a poazały przyłady z historii 

ragmenty stare powłoi malarsie mog przyczyni si 

do utraty samolotu boowego. 

Aby nie traci dowiadczenia zdobytego przez personel 

władze rmy rozpoczły działania marengowe 

zmierzace do rozszerzenia usługi na inne typy statów 

powietrznych zarówno w ormie głównego realizatora 

umowy a i podwyonawcy. owoczesna hala dysponuca 

uniatowymi w sali rau moliwociami została 

doceniona przez partnerów wród tórych znalazł si 

m.in. eonardo elicopters tóry powierzył pracowni- 

om bydgosie rmy prace przy adłubach wielozadaniowych 

migłowców rodziny W- Soół przechodzcych 

proces przegldu i modernizaci. W ten sposób usunito 

stare powłoi z maszyn nalecych do Brygady otnictwa 

Marynari Woenne oraz Sił Zbronych epublii zesie. 

odatowo zabiegi prowadzono tae na adłubach wielozadaniowych 

migłowców Mi- elementach wyposaenia 

samolotów myliwsich Mi-9 oraz myliwso-bombowych 

Su- oraz poczyniono przygotowania do wyonywania 

usług na rzecz lotnictwa cywilnego. 

ila lat od uruchomienia hali MB w WZ nr S.A. 

poazue e był to przysłowiowy strzał w dziesit. Wyorzystanie 

rodów osetowych nie stało si mityczn 

mann z nieba lecz przysłowiow wd tóra umoliwia 

znalezienie sposobu na utrzymanie i rozwó. a mona 

oceni z perspetywy czasu t inwestyc. zii spełnianiu 

restrycynych norm eologicznych a tae wyso- 

ie aoci wyonywanych prac instalaca MB stae si 

wanym elementem oerty bydgosiego przedsibiorstwa. 

ae bowiem zainteresowanym moliwo wyboru sposobu 

prowadzenia usługi z orzyci dla własnego porela ograniczonego 

do minimum czasu na realizac prac oraz pozytywnego 

oddziaływania na otaczace nas rodowiso naturalne 

w tym powłoi ozonowe. 

ukasz aoski 

Wymiary hali PMB pozwalają bydgoskim Wojskowym Zakładom Lotniczym nr 2 S.A. na zdejmowanie powłoki malarskiej nawet 

z samolotów pasażerskich komunikacji regionalnej. 


UZBROJENIE 


Pocisk AARGM 

– pewność 

przełamania systemów antydostępowych A2/AD 

Anti Access/Area Denial (A2/AD), 

to zwalczanie sił i środków przeciwnika 

na podejściach do osłanianego 

rejonu bronią dalekiego zasięgu oraz 

bezpośrednio w rejonie, w celu pozbawienia 

go swobody działania. Koncepcja 

A2/AD ma głównie odniesienie 

do działań powietrznych, ale również 

morskich i lądowych. 

Jedną z pierwszych i najważniejszych rzeczy, jakie powinniśmy zrobić, jest zakup jak najbardziej nowoczesnych przeciwradiolokacyjnych 

pocisków kierowanych, w tym obszarze bowiem nie może być żadnego kompromisu. W tym momencie uwaga nasza 

musi zostać skierowana na pociski Northrop Grumman Innovation Systems AARGM (na zdjęciu) i AARGM ER. Fot. US Navy 

A przyznae e zlecewayło rozwianie 

systemów antydostpowych A/A przez 

ederac osys. Bolesne przebudzenie 

dała dopiero anesa ółwyspu rymsiego 

oraz przerzucenie na rym duych iloci rosysiego 

uzbroenia i sprztu wosowego. hodzi przede wszystim 

o to e oncepca A/A nie moe by tratowana ao ci- 

le obronna. od osłon A/A mona bowiem prowadzi 

suteczne działania oensywne. 

Z tego powodu en. hilip M. Breedloe dowódca Souszniczych 

Sił Zbronych A w uropie oraz Sił Zbronych Stanów 

Zednoczonych w uropie w latach 01-01 powiedział 

e Sousz ółnocnoatlantyci musi si con o ro 

by wyona omplesow analiz prowadzenia działań woennych 

w reonach A/A rozpatruc wes adaptaci sztui 

operacyne i tatyi do nowych wyzwań a i dostosowanie 

sprztowo-technologiczne do zmieniacego si pola wali. 

wesa poonania stre A/A est niezwyle złoona 

i trudna. Zares problemów do rozwizania i oszty z tym 

zwizane s ogromne olsa samodzielnie nie est w stanie 

temu zaradzi musimy oprze si na wsparciu souszniczym. 

Zgodnie edna z załoeniami A o wnoszeniu 

onretnego władu przez ade z państw członowsich 

pewne posunicia s edna obligatoryne i musz zosta 

zrobione w systemie narodowym. 

edn z pierwszych i nawanieszych rzeczy aie 

powinnimy zrobi est zaup a nabardzie nowoczesnych 

przeciwradioloacynych pocisów ierowanych 

w tym obszarze bowiem nie moe by adnego ompromisu. 

W tym momencie uwaga nasza musi zosta sierowana 

na pocisi AAM i AAM . 

ocis przeciwradioloacyny AM-88 AAM 

powstał na bazie znanego i sprawdzonego w wielu on- 

itach zbronych pocisu AM-88 AM rmy aytheon 

dzi edyna broń tego typu produowana w A 

i dostpna dla państw członowsich. ontrat na opracowanie 

nowe wersi otrzymała edna inna rma rbital 

A a cile rzecz biorc e oddział technologii wosowych 

eense Systems roup z siedzib w Balmore 

w stanie Maryland obecnie orthrop rumman nno- 

aon Systems. Zasig masymalny pocisu AM-88 

AAM przeracza 100 m przy czym na t odległo leci 

on ooło 5 minut. o nie mnie wane trwa prace nad ego 

eszcze bardzie zaawansowan wers AAM tended 

ange o dwurotnie wiszym zasigu i uwzgldnia- 

c zastosowanie w onstruci technologii utrudnione 

wyrywalnoci stealth. ednoczenie czas lotu na masymalny 

zasig ma pozosta na dotychczasowym poziomie 

i oscylowa w granicach 5 minut co dae przeciwniowi 

bardzo mało czasu na reac. 

aley tae pamita e radar milimetrowy pocisu 

przeciwradioloacynego AM-88 AAM pozwala 

na ego szersze zastosowanie na polu wali umoliwia- 

c niszczenie szeroiego spetrum obietów na ldzie 

i na morzu. Ma to szczególne znaczenie wtedy iedy 

istotny est czas od wystrzelenia pocisu do zniszczenia 

celu. Wiszo pocisów raietowych do zwalczania 

obietów na ldzie i na morzu ma bowiem do długi 

czas lotu na masymalny zasig. W pratyce w przypadu 

pocisu przeciwradioloacynego AM-88 AAM 

est on dwurotnie rótszy. 

W Stanach Zednoczonych pocisi AM-88 AAM 

zostały zaupione przez lotnictwo Sił Morsich S ay 

i lotnictwo orpusu iechoty Morsie S Marine orps 

dla samolotów /A18/ ornet -18/ Super ornet 

oraz A-18 rowler. Włochy s olenym lientem. 

ocisi przeciwradiolacyne AM-88 zostały te zaupione 

przez Australi do samolotów A-18 rowler 

i iemcy podobnie a w przypadu włosim dla samolotów 

ornado . 

a omplesowe eetywne rozwizanie problemu 

przełamania systemów antydostpowych A/A przez 

A trzeba bdzie eszcze poczea. asz ra u dzi 

musi edna pod działania w tym ierunu w systemie 

narodowym. ednym z nich est zaup samolotów rozpoznania 

omplesowego o przeznaczeniu operacynym 

dysponucych m.in. systemami rozpoznania i zobrazowania 

w czasie realnym rozmieszczenia naziemnych rodów 

przeciwlotniczych przeciwnia uwzgldnia to nanowsze 

plany zaupowe M o czym wspomniano ogłaszac 

program arpia. Musimy te zwiszy nasz potencał rozpoznawczy 

w zaresie systemów bezzałogowych statów 

powietrznych. Warto te pomyle o boowych systemach 

BS do niszczenia rodów radioloacynych. 

W obecnych uwarunowaniach polityczno-militarnych 

zaup pocisów przeciwradioloacynych AM-88 

AAM dla wielozadaniowych samolotów boowych -1 

astrzb to pilna potrzeba operacyna niezalenie od modernizaci 

posiadanych przez nie rodów wali eletroniczne 

co est robione. est to obecnie edyne uzbroenie na wiecie 

dace szans na suteczn wal z nanowszymi rosysimi 

przeciwlotniczymi zestawami raietowymi redniego-dale- 

iego zasigu S-00 i S-00. Bez ich unieszodliwienia nie 

mamy co myle o eetywnym wyonaniu zadań boowych 

przez lotnictwo oraz udzieleniu sutecznego wsparcia Wosom 

dowym i Marynarce Woenne. 

Warto pamita e we współczesnym wiecie wal 

na ldzie wygrywa ten to uzysa przewag w przestrzeni 

powietrzne powietrzno-osmiczne. eli nie zdobdziemy 

dominaci w tym obszarze adne inne nasze wysiłi 

obronne nie bd miały wiszego znaczenia to bd tylo 

cele oleno niszczone przez przeciwnia. 

rz ruszzski 

22 


Advanced Anti-Radiation 

Guided Missile 

AGM-88E 

W STULECIE LOTNICTWA POLSKIEGO ŻYCZENIA LOTNICZEGO SZCZĘŚCIA 

Z a l et y A AR G M 

• DE A D v s. S E DA 

• W ielomodułowy sensor: AR H , M M W R , G P S N / SI 

• O ddziaływanie po wyłączeniu emisji radarowej 

• Duża prędkoś – zwalczanie celów k r yty c z n y cczasowo 

h 

• Długoś – 4 1 7 cm 

• r e d nc a i – 2 5 cm 

• M as a – 3 6 1 kg 

• M as a głowic y bojowej - 6 8 kg 

• P rędk oś – pow. M a 2 

• Za sięg – 1 0 0 km


Potrzeby wojska 

Czy będziecie modernizować także kolejne 

symulatory? 

Mamy kolejne propozycje dla wojska w tym zakresie. 

Chodzi m.in. o trenażer bojowego wozu 

piechoty BWP-1, który nadal pozostaje w służbie 

w setkach egzemplarzy, a samych jego trenażerów 

jest użytkowanych ponad 80. One nadal funkcjonują, 

niestety w większości zostały one wyprodukowane 

ponad 20 lat temu, co powoduje, że zastosowane 

tam oprogramowanie i sprzęt IT ma delikatnie 

mówiąc „wartość muzealną”. Biorąc pod 

uwagę fakt, że „architektura” BWP-1 i jego parametry 

taktyczno-techniczne do dnia dzisiejszego 

nie uległy zmianie, wyprodukowane trenażery 

mogą być dalej skutecznie wykorzystywane 

w procesie szkolenia, pod warunkiem, że zostanie 

w nich zmienione szeroko rozumiane IT. 

Mamy pomysł jak je zmodernizować pod kątem 

wymiany rozwiązań z zakresu oprogramowania, 

narzędzi informatycznych i hardware’u. Dzięki 

tym działaniom chcemy poprawić wizualizację 

i dostosować te urządzenia do obowiązujących 

programów szkolenia. 

Czy to oznacza, że WCBKT S.A. chce powrócić 

jako wytwórca symulatorów i trenażerów? 

My jako firma nie będziemy inwestować w rozwój 

oprogramowania. Skupiliśmy się jedynie na tym, 

żeby utrzymać sprawność trenażerów starych 

i wprowadzać w nich modyfikacje, które pozwolą 

na ich efektywne wykorzystanie do czasu pozostania 

w służbie BWP-1 czołgów T-72 i PT-91. 

Podpisaliśmy umowę z wyspecjalizowana firmą 

zewnętrzną, która się zajmuje tymi urządzeniami 

pod kątem IT. Biorąc pod uwagę, że obecnie planuje 

się modernizację i powrót do służby czoł- 

to nasz core biznes 

Z Janem Dolanieckim, kierownikiem działu sprzedaży w WCBKT S.A., o dorobku i perspektywach biznesowych tego 

zakładu rozmawia Maciej Szopa. 

WCBKT S.A. funkcjonuje już od 50 lat z czego 

jako samodzielny podmiot gospodarczy od niemal 

40. Jakie nowatorskie urządzenia zostały 

tu zaprojektowane? 

Nasza firma powstała na bazie Zakładu Produkcji 

Doświadczalnej, którego głównym zadaniem 

była realizacja pomysłów naukowców z Wojskowej 

Akademii Technicznej. Faktycznie na początku 

jego działalności powstawały tutaj niezwykle innowacyjne 

rozwiązania. Wśród nich wymieniłbym 

pierwszy polski mikroskop elektronowy i pierwszy 

laser. Potem pojawiło się nowe zadanie – wspomaganie 

procesów technologicznych techniki wojskowej 

w zakresie remontów, a potem także trenażerów 

i symulatorów. Prace nad tymi ostatnimi wynikały 

z faktu, że do sprzętu produkcji sowieckiej 

trenażery niemalże nie powstawały. W tym czasie 

koszty szkolenia miały znaczenie drugorzędne, 

wykorzystywało się powszechnie prawdziwe 

wozy bojowe czy samoloty. W tym czasie symulatory 

lotu były traktowane przez pilotów jako „dopust 

boży”, zresztą ich walory szkoleniowe były bardzo 

mizerne. Tymczasem już pod koniec lat 70. zaczęło 

brakować pieniędzy. Decydenci w Siłach Zbrojnych 

RP, biorąc za wzór rozwiązania w zakresie 

szkolenia wojsk w państwach NATO podjęli decyzję 

o włączeniu w proces szkolenia wojsk trenażerów 

i symulatorów użytkowanego wtedy sprzętu bojowego. 

Na realizatora tego programu wybrano ZPD, 

który wywiązał się z powierzonego zadania bardzo 

dobrze. Zaczynaliśmy od trenażerów dla załóg 

czołgu T-55AM – Miedziana i Groń. Stworzyliśmy 

też trenażery do T-72, czyli Beskid i BWP-1, a także 

trenażery do ręcznie odpalanych przeciwlotniczych 

pocisków rakietowych systemów Strzała- 

Jan Dolaniecki, kierownik działu sprzedaży w WCBKT S.A. 

-2M i Grom. Były to Iglica-1 i 2. Powstałe w wyniku 

tamtych prac urządzenia są używane do dziś, 

o czym świadczy fakt, że ostatnio zmodernizowaliśmy 

we współpracy z OBRUM Sp. z o.o. symulator 

czołgu T-72, który jest teraz wykorzystywany 

w Akademii Wojsk Lądowych we Wrocławiu . Będzie 

on ponownie prezentowany w czasie MSPO 

2018 w Kielcach na stoisku AWL. 

24 



Nowoczesny LUZES V/D serii V – pierwsze urządzenie 

tego typu dostarczone Siłom Zbrojnym RP i pierwszy zasilacz 

elektroenergetyczny posadowiony na samochodzie 

ciężarowym Jelcz 442.32. 

gów T-72, to trenażery Beskid również będą nadal 

eksploatowane. Co za tym idzie będzie trzeba unowocześnić 

do nich bazę symulacyjną, a nawet sprawić 

żeby stała się interoperacyjna z istniejącymi 

obecnie nowoczesnymi symulatorami, np. stworzonym 

w OBRUM-ie symulatorem Rosomaka Jaskier. 

Co więcej, jeżeli pojawi się zapowiadana modernizacja 

czołgów T-72, wówczas trzeba będzie 

ją uwzględnić w trenażerach. Nasza umowa z firmą 

IT to zabezpieczy, jako że jesteśmy właścicielami 

pełnej dokumentacji do tych urządzeń. Oni 

zajmą się stroną informatyczną, my – mechaniczną. 

W żadne nowe typy trenażerów się nie będziemy 

wikłać. Po pierwsze dlatego, że każdy dostawca 

oferuje obecnie sprzęt wraz z pełnym pakietem 

szkoleniowym. Po drugie, w Polskiej Grupie Zbrojeniowej 

to OBRUM został wybrany na centrum 

kompetencji jeśli chodzi o symulatory i trenażery. 

Wchodząc w tę działkę weszlibyśmy w ich kompetencje, 

a nie oto chodzi. Naszym celem jest efektywne 

zabezpieczenie działania urządzeń, które 

były opracowane i wyprodukowane w naszej spółce, 

a ich użytkowanie jest zasadne z punktu zabezpieczenia 

szkolenia wojsk. 

Ale poszukujecie nowych obszarów działalności? 

Staramy się dywersyfikować naszą produkcję. 

We współpracy z Wojskową Akademią Techniczną 

przygotowaliśmy system do tłumienia wybuchów 

i gaszenia pożarów w czołgach i innych pojazdach 

bojowych. To jest ten słynny Stopfire, który 

już ma swoją historię. Kilka firm, które już wcześniej 

usiłowały wdrożyć ten system nie odniosło 

spodziewanego sukcesu. My na dzień dzisiejszy 

możemy pochwalić się certyfikatem Wojskowego 

Instytutu Techniki Pancernej i Samochodowej, który 

potwierdza, że wszystkie założone i wymagane 

od tego typu systemu parametry zostały spełnione. 

Wygląda na to, że my odnieśliśmy sukces. Lada 

dzień dostarczymy nieodpłatnie pierwszy taki system 

do prototypu BWP Borsuk. Nie ukrywam też, 

że na tegorocznych targach Eurosatory zainteresowanie 

Stopfire wyrażali Chorwaci, którzy chcieliby 

go zainstalować w swojej Patrii AMV. 

Jednak specjalnością WCBKT S.A. jest coś innego... 

Jak do tego doszło, że wyspecjalizowaliście 

się w produkcji urządzeń naziemnej obsługi 

statków powietrznych? 

Kiedy Polska przystępowała do NATO musieliśmy 

zapewnić Siłom Zbrojnym RP interoperacyjność 

w wielu dziedzinach, jedną z nich było zapewnienie 

takich urządzeń do naziemnej obsługi 

statków powietrznych (NOSP), które mogłyby być 

użyte w procesie obsługiwania wszystkich typów 

statków powietrznych, zarówno produkcji byłego 

ZSRR jak i zachodnich producentów. Zadanie 

to powierzono WCBKT i wywiązaliśmy się z niego 

na piątkę z plusem albo wręcz na szóstkę. 

O jakie urządzenia chodziło? 

Zaczęliśmy od prac na urządzeniach zasilania elektroenergetycznego 

(Ground Power Unit – GPU). Tak 

powstały LUZES II, a potem montowany na „Starach” 

LUZES V/D. To byli następcy rosyjskich 

urządzeń APA-4 i APA-5. Kolejne były urządzenia 

LZE-6 prądu stałego przewidziane do zasilania śmigłowców. 

Zasilacze elektroenergetyczne zaczęliśmy 

produkować jeszcze na początku lat 90. Potem 

pojawił się program Paleta. Chodziło o kompleksową 

wymianę urządzeń (dystrybutorów) dostarczających 

tlenu, powietrza i azotu do statków powietrznych. 

Przyjęliśmy wtedy koncepcję, że dystrybutory 

tlenu i azotu będą napełniane z urządzeń 

przetwarzających te media z postaci ciekłej 

w gazową. Powstały tzw. gazyfikatory. W międzyczasie 

trwały rozwój i polonizacja naszych rozwiązań. 

Powstawały ich kolejne wersje i modyfikacje 

naszych urządzeń. Dziś np. wszystkie elementy zasilaczy 

GPU – poza silnikiem i prądnicą – są produkcji 

polskiej. Reasumując, wszystkie produkowane 

w naszej Spółce urządzenia NOSP są opracowane 

na bazie naszej koncepcji, u nas została opracowana 

pełna dokumentacja, my jesteśmy producentem 

i gwarantujemy pełny serwis w całym cyklu 

życia urządzenia. Można powiedzieć, że jest to całkowicie 

polski produkt. Uważamy to za sukces. 

Cały czas rozszerzamy ofertę. Montujemy nasze 

urządzenia na ciężarówkach wskazywanych przez 

SZ RP, ostatnio samochodach Jelcz 442.32. Obecnie 

prowadzimy prace nad rozszerzeniem oferty 

dla Sił Zbrojnych RP. 

Od kilku lat jesteście obecni także na rynku 

cywilnym jako producent urządzeń NOSP. Jak 

idzie wam na tym polu? 

Oczywiście naszym głównym zadaniem jest zabezpieczenie 

potrzeb SZ RP w zakresie urządzeń 

NOSP, ale mamy pewne nadwyżki mocy produkcyjnej. 

Chcemy też pokazać, że nie jesteśmy wyłącznie 

dostawcą produktów dla pojedynczego klienta. 

Stąd potrzeba zaistnienia na rynku cywilnym 

i posiadania „drugiej nogi”. A sprawa nie jest łatwa, 

bo konkurencja jest ogromna i rywalizujemy 

z potentatami obecnymi na rynku od kilkudziesięciu 

lat. Na rynku cywilnym jesteśmy od pięciu 

lat i już mamy pierwsze sukcesy. Obecnie realizujemy 

zlecenie dla polskich firm handlingowych 

LS Airport Services S.A. oraz WELCOME S.A. Dzięki 

temu na lotniska w całej Polsce w 2018 r. trafi 

kolejnych 7 urządzeń GPU Taurus, łącznie będzie 

ich więc już około 15. Nasze GPU – 7/90 TAU- 

RUS – cieszą się bardzo dobrą opinią. Świadczy 

o tym choćby fakt, że było to jedyne polskie urządzenie 

dopuszczone do obsługi samolotu Air Force 

One w czasie wizyty prezydenta Stanów Zjednoczonych 

Donalda Trumpa w 2017 r. Niezależnie 

od tego próbujemy szukać miejsca dla produktów 

„niszowych” m.in. opracowaliśmy holownik lotniskowy 

Pegaz, który jest wykorzystywany w 1. Bazie 

Lotnictwa Transportowego na Okęciu. W ubiegłym 

roku pozyskaliśmy też dokumentację od zlikwidowanej 

firmy ZREMB i staliśmy się właścicielem 

wszystkich dokumentacji prostszych urządzeń 

lotniskowych które były tam produkowane. 

Zatrudniliśmy także pracujących tam wcześniej 

specjalistów. Dzięki temu w naszej ofercie znalazły 

się dodatkowo schody, wózki, podesty, taśmociągi, 

wodzidła i inne proste urządzenia. Tak więc 

mamy program rozwoju cywilnej „nogi”, chociaż 

nie jest to nasz core biznes. 

Czy udało wam się zdobyć jakiegoś klienta eksportowego 

na rynku cywilnym? 

Na razie udaje nam się sprzedawać na rynku polskim, 

ale mamy zapytania z zagranicy. Po raz 

kolejny powiem: to trudny rynek, stąd ceny naszych 

urządzeń musimy dopasować do „cen rynkowych”. 

Aktualnie ceny oferowanych przez nas 

GPU są na poziomie średnich cen tego typu urządzeń, 

pomimo, że ich jakość w ocenie naszych polskich 

klientów jest wyższa niż urządzeń oferowanych 

przez innych producentów. Szanse więc istnieją, 

ale naszym priorytetem było i jest zapewnienie 

potrzeb w zakresie NOSP naszego strategicznego 

klienta, jakim są SZ RP. 

W latach 90. Polska, dzięki WCBKT zaczęła 

produkować własne uniwersalne urządzenia 

NOSP. A jak poradziły sobie inne państwa? 

Do postsowieckich maszyn używają sowieckich 

urządzeń, a nowe samoloty pozyskują wraz z przeznaczonymi 

do nich urządzeniami lotniskowymi. 

Niestety w Polsce mamy podobne przykłady. 

Tak było z F-16, tak jest teraz z M-346, który zakupiono 

wraz z „własnymi” urządzeniami. Niestety 

często się jeszcze zdarza w Polsce, że zagraniczne 

firmy z łatwością wygrywają przetargi oferując 

produkty za niską cenę, na słowo wierzy im się 

że ich produkty są świetne i spełniają wymagania 

a tymczasem ich jakość często odbiega chociażby 

od standardów reprezentowanych przez nasze wyroby. 

Z kolei my – mimo, że mamy opinię dobrego 

producenta – przy wprowadzaniu każdego nowego 

rodzaju urządzenia NOSP musimy latami udowadniać, 

że nasz wyrób to optymalny wybór. Najlepszym 

przykładem jest nasz osuszacz LOP. Powstał 

na zapotrzebowanie SZ RP i od ponad pięciu 

lat walczymy żeby wszedł do służby. Dodam, 

że „po drodze” wyrób ten został nagrodzony Defenderem. 

W międzyczasie wybrano inną firmę, która 

zagwarantowała niższą cenę, ale okazało się że jej 

sprzęt jakościowo się nie nadaje. To był zwykły 

osuszacz budowlany! 

Jakie są inne argumenty za waszymi wyrobami 

poza wysoką jakością i uniwersalnością? 

Mamy mnóstwo pomysłów, które można byłoby 

wdrożyć zmniejszając import. Naszym atutem jako 

spółki jest to, że jesteśmy w systemie obronnym 

państwa. Gwarantujemy, że to co dostarczamy będzie 

działało przez cały planowany czas użytkowania, 

zgodnie z wymaganiami postawionymi przez 

Siły Zbrojne. Często dzięki wysokim standardom 

wykonania, jakie obowiązują w naszej Spółce oraz 

właściwej eksploatacji przez użytkownika urządzenia 

są wykorzystywane znacznie dłużej niż było 

to pierwotnie zakładane. Np. niedawno do jednego 

z naszych starszych urządzeń, które miały już 

wyjść z eksploatacji, znaleźliśmy zamiennik dawno 

nieprodukowanego już elementu. Moglibyśmy 

umyć ręce – tak jakby to zrobiła zapewne inna firma 

i urządzenia zostałyby skierowane do kasacji. 

Co więcej jesteśmy w stanie proponować przedłużenie 

działania urządzeń innych producentów niż 

WCBKT S.A. Mamy przecież tylko zagwarantować 

odpowiednie parametry na wyjściu. 

Czy plan żebyście dostarczali 100 proc. urządzeń 

NOSP dla SZ RP jest nadal aktualny? 

Tak, ale nie do końca. Niektóre typy i klasy urządzeń 

są tak rzadko używane i nieliczne, że nie 

ma sensu ich budować samemu. Mam tu na myśli 

np. podnośniki do ciężkich bomb lotniczych czy 

inne tego typu urządzenia. W skali kraju potrzeba 

tylko kilku takich urządzeń. W takich przypadkach 

lepiej jest nabyć zdolności do serwisowania 

i ich modyfikacji. I to jest tak naprawdę opłacalne, 

bo jeśli nabędę zdolności do serwisowania urządzenia 

i jego modyfikacji, to zabezpieczenie wysokiej 

sprawności urządzenia w całym cyklu jego życia 

to także świetny interes. 

Dziękuję za rozmowę 


Lockheed Martin 

F-16 Jastrząb 

Fot. Bartosz Bera


Rozwój 

i poszukiwanie kooperantów 

Z Arturem Chrobotem, dyrektorem 

produkcji WCBKT S.A. o wyzwaniach 

związanych z rosnącą ofertą zakładów 

i ich specyfiką jako dostawcy 

i serwisanta urządzeń NOSP rozmawia 

Maciej Szopa. 

Wojskowe Centralne Biuro Konstrukcyjno- 

-Technologiczne S.A. jest obecnie dostawcą około 

80 proc. urządzeń NOSP dla Sił Zbrojnych RP. 

A przecież to nie jedyna jego działalność. Jak 

na zakład zatrudniający 150 osób musicie być 

bardzo obłożeni pracą... 

W tym roku wykonaliśmy już prawie 50 biuletynów, 

w ramach których odtworzyliśmy paramenty 

techniczne i użytkowe urządzeń lotniskowych 

po wypracowaniu przez nie czasu wynikającego 

z resursu technicznego. Do tego planujemy do końca 

bieżącego roku dostarczyć ponad 20 zupełnie 

nowych urządzeń. To jak na nasz zakład spory 

wysiłek. Przykładowo w IV kwartale bieżącego 

roku będziemy montować w systemie gniazdowym 

osiem LUZES-ów V/D na podwoziu Jelcza 442.32, 

a dokładnie na uniwersalnej ramie 15-stopowej, 

w którą fabrycznie jest wyposażone podwozie Jelcza. 

Nie możemy budować i zakładać tych wszystkich 

nadbudów jednocześnie, bo mamy zbyt małą 

halę, ale będzie pracować nad dwoma-czterema samochodami 

jednocześnie. Musimy więc rozplanować 

produkcję w ten sposób, żeby prace przebiegały 

płynnie, szczególnie że w tym samym czasie będziemy 

mieli do zrobienia sześć dystrybutorów tlenu, 

azotu, sprężarkę i jeszcze cały czas wykonywać 

biuletyny na urządzeniach będących w eksploatacji. 

Nie planujecie w związku z tym rozbudowy hali 

produkcyjnej? 

Mieliśmy pomysł żeby wykonać zadaszenie między 

naszymi dwoma budynkami, ale okazało się, 

że taniej byłoby postawić dodatkowy budynek. 

Niestety na to z kolei nie ma miejsca na terenie 

naszego kompleksu. 

Artur Chrobot, dyrektor produkcji WCBKT S.A. 

Czy w związku z tym nie myślicie o rozwoju firmy? 

Terytorialnym i jeśli chodzi o zatrudnienie? 

Taki jest nasz cel, bo na obecnie wykorzystywanym 

terenie osiągnęliśmy kres możliwości wytwórczych. 

Nie ma gdzie montować większej ilości urządzeń. 

Urządzenia nie są małe – każde zajmuje kilka 

metrów sześciennych, a gniazdo montażowe trzeba 

gdzieś ustawić. Biorąc pod uwagę że wytwarzamy 

około 70 urządzeń rocznie, to przy ograniczonej 

powierzchni produkcyjnej wywołuje to duże 

spiętrzenie prac na hali. W jednym momencie 

może tam być montowanych równocześnie nawet 

20 różnych urządzeń. 

Niedawno pojawiły się informacje o możliwości 

zaadoptowania nowej hali, na terenie WZL-4... 

Wszystko będzie zależeć w jakim kierunku pójdzie 

plan wykorzystania samolotów Su-22 i MiG-29, 

bo WZL-4 zajmuje się przede wszystkim remontami 

ich silników. Jeśli samoloty te pozostaną w służbie, 

to WZL-4 będzie wykorzystywało całe dostępne 

miejsce. Jeśli nie, to mogliby wydzierżawić nam 

pół dużej hali. Dla nas jest to optymalne rozwiązanie, 

bo obydwa zakłady leżą blisko siebie. Ale problemem 

jest za to położenie w Warszawie. Jeśli 

w nowej hali będą się odbywały proste prace, wówczas 

ich koszt będzie dla nas za wysoki. Nie możemy 

zatrudniać obcokrajowców bo to jest przemysł 

zbrojeniowy, a Warszawa to wyższe podatki i stawki 

za pracę. Więc cena tej prostej pracy byłaby dużo 

wyższa niż w innych miastach. 

Co w takim razie planujecie zrobić w tej sprawie? 

Jeśli się mamy dalej rozwijać to musimy szukać 

na zewnątrz – albo kooperanta, albo spółki-córki. 

Nie musimy robić wszystkiego sami. Dzięki temu 

nie będziemy „rozmieniać się na drobne”. Samo 

znalezienie właściwego kooperanta umożliwiłoby 

nam przeniesienie niektórych prac produkcyjnych 

do niego i zwiększyło miejsce w naszej hali 

o 15 proc. Na przyszły rok planujemy też inwestycję 

w postaci zburzenia starego, wyeksploatowanego 

budynku na naszym terenie i postawienie 

w jego miejsce dodatkowej lekkiej hali z ośmioma 

28 



Lotniskowa sprężarka powietrza LSP/N to jedno z licznych 

urządzeń z oferty WCBKT S.A. umożliwiających obsługę 

nawet najbardziej wymagających statków powietrznych 

w Siłach Zbrojnych RP. 

stanowiskami montażowymi. Będzie to dla nas 

duże udogodnienie. 

Czyli na razie większej rozbudowy nie planujecie. 

To jest raczej trudne i na razie podejmujemy działania 

w innym kierunku. Staramy się tak przebudować 

firmę, żeby u nas została część badawczo-rozwojowa, 

montaż najbardziej wrażliwych elementów 

i kontrola jakości plus serwis. Z kolei prostsze 

rzeczy chcemy przenieść do outsourcingu. Idziemy 

w tym kierunku, ponieważ czynności takie jak 

cięcie, gięcie, spawanie, robienie wiązek elektrycznych, 

a nawet mniej odpowiedzialny montaż to coś 

z czym możemy zwrócić się do innych firm. Właśnie 

w tym roku wykonaliśmy w tym kierunku bardzo 

zdecydowane ruchy. Nie jest to łatwe, bo u nas 

obowiązują wysokie standardy jakościowe. Ostatni 

kandydat na kooperanta – i to renomowany 

– dostarczył nam swoje podzespoły i zaraz musiał 

je odebrać z powrotem. Z wielu względów nie odważylibyśmy 

się tego dać klientowi. Inna sprawa, 

że nasze wymagania są wysokie, a zamówienia 

– ze względu na ograniczony wolumen produkcji 

– niezbyt duże. Nie jest więc aż tak łatwo znaleźć 

chętnego kooperanta do współpracy. 

Pierwszy z serii LUZES-ów V/D na podwoziu 

Jelcz, który dostarczyliście w maju do bazy w Powidzu 

miał szereg nowoczesnych rozwiązań, 

m.in. ekran dotykowy, który można obsługiwać 

w rękawicach, czy chwaloną przez techników 

konsolę wynośną do zdalnego kierowania. Czy 

jesteście w stałym kontakcie z wojskiem i dostajecie 

informację zwrotną czego by chcieli? 

Co roku odbywamy dwudniowe odprawy z osobami 

odpowiedzialnymi w wojsku za urządzenia NOSP. 

Słuchamy tam ich uwag, mówimy o naszych planach 

i czekamy na sugestie. Mamy też dobry kontakt 

z Inspektoratem Wsparcia i od nich na bieżąco 

mamy uwagi – co jest dobre, co złe. Pomysł na zastosowanie 

ramy 15-stopowej w urządzeniu LUZES 

V/D został wypracowany w trakcje takich spotkań. 

To urządzenie nie jest związane na stałe z samochodem 

i można za pomocą wózka widłowego je zdjąć, 

żeby działało jako urządzenie stacjonarne. Ciężarówka 

może w tym czasie wykonywać inne zadania. 

Do tego LUZES V/D może zostać założony na dowolnej 

innej ciężarówce przystosowanej do przewozu 

kontenera 15-stopowego, nie ważne jakiej 

marki. Jedyny warunek, że dopuszczalne obciążenie 

na tylną oś musi być wyższe niż 3,5 tony. Dodam 

też, że nasz pierwszy LUZES V/D na podwoziu 

Jelcz przeszedł chrzest bojowy na poligonie, pracuje 

dobrze, podoba się i nie ma żadnych zastrzeżeń 

po dwóch miesiącach jego eksploatacji. 

Jaką rolę w działalności WCBKT S.A. odgrywają 

prace serwisowe? 

Naszą siłą na polskim rynku jest to, że mamy serwis 

tu na miejscu. Jest to doceniane przez klientów 

bo jesteśmy w stanie bardzo szybko naprawić 

urządzenia. Tego nie mogą zaoferować producenci 

z Zachodu i daje nam to przewagę nad konkurencją 

na rynku cywilnym. Z kolei na rynku wojskowym 

jesteśmy monopolistą w Europie Środkowowschodniej 

bo nikt się tym nie zajmował poza zakładami 

w Rosji. W tej chwili nabieramy kompetencji do serwisowania 

i napraw urządzeń producentów innych 

niż my. Mamy tu pewne doświadczenie np. jeśli 

chodzi o urządzenia amerykańskie, które przyszły 

do Polski wraz z F-16 i pracują w Siłach Zbrojnych 

RP od 10 lat. Okazuje się, że po upływie tego 

czasu część z urządzeń straciła możliwość wsparcia 

ich eksploatacji, a nawet przestali istnieć producenci 

niektórych z nich. Będą pracowały do czasu 

aż się zepsują i trzeba będzie wówczas podjąć 

decyzje o zakupie kolejnych. My gwarantujemy zabezpieczenie 

sprawności naszego urządzenia w całym 

cyklu jego życia, który określamy na co najmniej 

20 lat. Gwarantujemy to każdemu klientowi 

wojskowemu i cywilnemu, który eksploatuje 

nasze urządzenia NOSP mniej lub bardziej intensywnie. 

Naszą przewagą jest solidny serwis oparty 

o standardowe grupy serwisowe, które realizują 

planowe obsługi serwisowe po przepracowaniu 

określonej z góry ilości godzin, obsługi roczne 

i usuwanie doraźnie występujących awarii w okresie 

pogwarancyjnym. Mamy nawet tak sztywne 

zapisy umowy z SZ RP, że w ciągu siedmiu dni 

od daty zgłoszenia awarii mamy oszacować stan 

urządzenia a potem zrealizować naprawę w ciągu 

14-21 dni. O tym, że się z tego wywiązujemy świadczy 

choćby to, że nigdy nie musieliśmy płacić kar 

umownych z tytułu opóźnień. 

W styczniu br. ruszyło Centrum Dostaw i Serwisu 

Urządzeń NOSP dla Sił Zbrojnych RP. 

Podpisaliście w związku z tym umowę z firmą 

BAE Systems... Jak rozwija się ten kierunek 

waszej działalności? 

Mamy podpisaną umowę z firmą BAE Systems 

i w lipcu bieżącego roku nabyliśmy kompetencje 

Dystrybutor azotu przy myśliwcach Sojuszu Północnoatlantyckiego podczas tegorocznych ćwiczeń Tigermeet. Wszystkie wojskowe 

urządzenia z WCBKT S.A. zapewniają pełną interoperacyjność z sojusznikami. 

Zasilacze elektroenergetyczne LUZES V/D to popularny widok w bazach lotniczych Sił Zbrojnych RP. Są zdolne do zasilania 

w energię każdego wojskowego załogowego statku powietrznego. 

do serwisowania kolejnych 8 urządzeń do obsługi 

F-16 i C-130. Mamy 10 przeszkolonych pracowników. 

Do końca tego roku SZ RP mają podpisaną 

umowę z innym serwisantem amerykańskich urządzeń 

NOSP; naszym celem strategicznym jest aby 

od przyszłego roku taka umowa została podpisana 

z nami. Zależałoby nam też aby umowa ta była 

zawarta na dłuższy okres, np. przynajmniej cztery 

lata i określała nasze zadania w stosunku do sprzętu 

NOSP. Zamykamy więc ten rok nabyciem kompetencji 

na te osiem urządzeń i 10 osób przeszkolonych. 

Dokładna formuła w jakiej ma działać Centrum 

Dostaw i Serwisu powinna zostać określona 

w listopadzie, wtedy też dowiemy się, czy będziemy 

budować magazyn części zamiennych i nabywać 

kompetencje do serwisowania kolejnych typów 

urządzeń. 

Dziękuję za rozmowę 


BEZZAŁOGOWCE 

Rozwijamy 

skrzydła 

Ze Sławomirem Huczałą, wynalazcą, 

głównym konstruktorem i współwłaścicielem 

firmy Spartaqs Sp. z o.o., o pionierskiej 

działalności badawczej i rozwoju 

tej firmy rozmawia Maciej Szopa. 

W grudniu ubiegłego roku gościłem w siedzibie 

firmy Spartaqs i widziałem wasze konstrukcje. 

Były wielkie i wyglądały nowocześnie, a przecież 

wiele firm chwali się dzisiaj wizjami komputerowymi 

czy makietami... 

Mam tego świadomość, dlatego zapowiedziałem, 

że Spartaqs wystawi swoje konstrukcje 

na Olimpiadzie DroneRadar w czerwcowej Droniadzie 

na lotnisku w Krakowie. Rękawica była publicznie 

rzucona od stycznia 2018 roku. Każda firma mogła 

ją podjąć i wystąpić na olimpiadzie. Konkurencje 

były dla dronów do 25 kg. Były to: wyścig na ćwierć 

mili, czas zawisu swobodnego na wysokości 10 metrów 

oraz maksymalny udźwig i zawis z ładunkiem. 

W dniu konkursowym na starcie wszystkich konkurencji 

Spartaqs był sam. Nie wiem co było powodem 

tego, że nie pojawiły się inne firmy, Spartaqs 

się pojawił a nasze maszyny były gotowe do startu. 

Ze względu na brak konkurencji nasze dronoidy 

wykonały loty pokazowe: 

1. Helidron 2, symulację lotu ratowniczego i zrzut 

automatycznych kamizelek ratunkowych w cel; 

2. Hermes V8C, lot z 2 kg ładunkiem transportowym 

z uruchomioną funkcją detekcji przeszkód i autonomicznym 

lądowaniem w wyznaczonym miejscu; 

3. Ares V4S, autonomiczny lot wg zaplanowanej trasy 

z automatyczną lokalizacją lądowiska i automatycznym 

oznaczaniem obiektów (ludzi) wizualizując 

proces na mapie; 

4. Coliber V4M, przenoszony przez autonomiczny 

pojazd, po dojechaniu do celu wykonał lot czasowy 

z maksymalną prędkością i wylądował precyzyjnie 

w celu; 

5. Prometheus V4I w półautonomicznym locie zwiadowczym, 

uruchamiając na koniec pokazu osłony 

dyspersyjne, które maskują go na niebie. Dronoid 

dwa razy przeleciał nad lotniskiem nie zauważony, 

a był oddalony od ludzi o 70 m. Na monitorach wyświetlany 

był obraz pokazujący zgromadzonych ludzi 

mimo, iż niebo było pozornie puste. 

Pokazaliśmy działające komputery naręczne do sterowania 

dronoidami. a dzięki systemowi optycznemu, 

który był zsynchronizowany ze stacją dowodzenia, 

oglądaliśmy manewry antykolizyjne maszyn 

oddalonych od widzów o ponad 1 km. Wszystkie 

nasze jednostki były wyposażone w moduły ADS-B 

i system antykolizyjny, który również po raz pierwszy 

prezentowaliśmy publicznie. 

Nie wiem czy jakakolwiek firma w Polsce pokazała 

publicznie tak szeroką gamę swoich produktów 

w realnym działaniu. Pokaz był sporym wyzwaniem 

logistycznym oraz technicznym i udał się w 100%. 

Chyba mogę powiedzieć że Olimpiadę DroneRadar 

wygraliśmy... walkowerem. 

To już historia, a czy Wasze plany na przyszłość 

są równie ambitne jak dotychczasowe działania? 

Planujemy rozwój istniejących konstrukcji jak również 

prace nad bardzo zaawansowanymi nowymi 

prototypami w tym: autonomicznym dronoidem 

podwodnym DeepGuard, zdolnym do wielomiesięcznych 

rejsów w zanurzeniu, a także rakietą zdolną 

do lotu na wysokości 150 km n.p.m., wystrzeliwaną 

z naszej aerostatycznej platformy startowej. Start rakiety 

nastąpi na wysokości 22 km n.p.m. 

Wystrzelenie rakiety w zasadzie, w kosmos 

to faktycznie ambitny plan. Czy mała firma jaką 

jest Spartaqs podoła takiemu wyzwaniu? 

Ares V4M4 – największy dronoid z oferty Spartaqsa. Powstał w celu monitorowania stanu sieci energetycznych. 

30 


BEZZAŁOGOWCE 

Sławomir Huczała przy Helidrone II, jednej z pięciu platform 

Spartaqsa, które zaprezentowały swoje umiejętności 

na Droniadzie. 

Prace idą pełną parą. Podpisaliśmy umowy z firmami 

z branży rakietowej, Space Forest i Near Space 

Technologies oraz kilkoma ośrodkami naukowymi 

w kraju. Przedsięwzięcie jest spore, ale wyjątkowo 

atrakcyjne biznesowo, dlatego poszukujemy 

partnerów zainteresowanych inwestycjami 

w nowe technologie. 

Oktokopter Hermes V8C może być wykorzystywany m.in. do zadań transportowych i ratowniczych. 

Macie spory potencjał i skuteczność w realizacji 

zamierzonych celów, ale skąd na rynku wziął się 

Spartaqs? Jaka była geneza powstania firmy? 

Moje pierwsze kontakty z tzw. dronami rozpoczęły 

się wiele lat temu, kiedy pracowaliśmy nad turbinami 

wiatrowymi generującymi energię elektryczną. 

Żeby serwisować, bądź dokonywać inspekcji urządzeń 

tego rodzaju potrzeba ludzi przeszkolonych 

do pracy na dużych wysokościach. Dlatego zdecydowałem 

się na kupno pierwszego drona wyposażonego 

w kamerę, a potem kupiliśmy kilka kolejnych. 

Wiele parametrów tych maszyn mi nie odpowiadało 

więc dokonywałem ich modyfikacji. Okazało się, 

że udaje się uzyskiwać znacznie lepsze parametry 

niż w maszynach fabrycznych. Z czasem doszedłem 

do wniosku, że potrzebuję specyficznego drona 

o konkretnych możliwościach. Niestety to co można 

było kupić nie spełniało moich oczekiwań. Postanowiłem 

zbudować taką maszynę od zera. Zagłębiłem 

się tą, w nową dla mnie, tematykę. Po 1,5 roku 

zbudowałem pierwszego dronoida, którego możliwości 

przeszły moje oczekiwania. Pomyślałem, 

że podobne problemy z użytkowaniem sklepowych 

dronów, muszą mieć też inne firmy. Postanowiłem 

stworzyć firmę specjalizującą się w branży. W tamtym 

czasie jedynymi ludźmi z doświadczeniem 

w pracy z dronami byli żołnierze. Przedyskutowałem 

temat z dwoma moimi przyjaciółmi, którzy zakończyli 

służbę w Jednostce Specjalnej GROM. I tak 

założyliśmy wspólnie firmę - Spartaqs. To ich bezcenne 

rady, oraz uwagi dotyczące powstających 

konstrukcji nauczyły mnie, że profesjonalny dron 

to nie latająca zabawka. 

Przecież na rynku są dobre konstrukcje dronowe 

choćby firmy DJI. 

Zgadza się to doskonałe latające kamery, dlatego nie 

zajmujemy się tym obszarem. Dronoidy to dedykowane 

platformy do zadań specjalnych. Wykonują 

specyficzne zadania nawet w trudnych warunkach 

pogodowych, przy minimalnym udziale człowieka. 

Naszym mottem jest – „Safety without compromises”. 

Bezpieczeństwo jest na pierwszym miejscu. 

Czyli chcecie tworzyć maszyny dla wszystkich 

ale o jakości i specyfice dronów wojskowych? 

Tak. Dzięki moim wspólnikom, zacząłem budować 

konstrukcje, które przestały być dronami, a zaczęły 

być DRONOIDAMI. Z przyczyn, na które nie miałem 

wpływu moi przyjaciele nie są już wspólnikami 

Spartaqs, niemniej duch czasów kiedy do białego 

rana analizowaliśmy jak poprawić, ulepszyć czy 

uprościć nasze konstrukcje, jest obecny w firmie 

do dzisiaj. Dziękuje z tego miejsca, że miałem ten zaszczyt 

i mogłem przez te parę lat pracować w tak doborowym 

towarzystwie. Siła i Honor, panowie. 

Jak rozwijały się wasze konstrukcje w segmencie 

BSP? 

Początkowo naszym celem było stworzenie systemów 

wielowirnikowych, które byłyby wielozadaniowe 

i można byłoby przystosowywać je do różnych 

pojawiających się potrzeb. W ten sposób pojawiła 

się u nas seria BSP o nazwie Vector – V4 bądź V8 

– w zależności od tego, w ile wirników były zaopatrzone. 

Ich nazwa nie jest przypadkowa. Stworzyliśmy 

system, który w sposób automatyczny udaje 

się w wyznaczone miejsce, zgodnie z zadanym 

wektorem, a następnie operator może przystąpić 

do realizacji wyznaczonych zadań. Naszym celem 

było doprowadzenie do prostego wydawania aparatowi 

poleceń przez człowieka - na zasadzie point 

and click. Chcemy bowiem tworzyć systemy, które 

nie będą wymagały długiego szkolenia operatorów. 

Nikt nie czyta instrukcji do telefonu komórkowego. 

Nikt nie musi kończyć studiów, żeby być operatorem 

dronoida. Ta maszyna „wie” co ma robić, musimy 

jej tylko wyznaczyć zadanie i wskazać kierunek. 

To był nasz cel i to się udało. 

Czy to są właśnie dronoidy? Co to jest za koncepcja? 

Żyjemy w świecie, w którym potoczną nazwę „dron” 

stosuje się zarówno wobec potężnych bojowych bezzałogowców 

typu Reaper, jak i zabawek dla dzieci. 

Uważam, że to bałagan pojęciowy, który może przyczyniać 

się do różnego typu nieporozumień, a nawet 

problemów. Kiedy Straż Pożarna użytkuje w realnych 

akcjach bojowych drona z półki sklepowej, 

który tak naprawdę jest latającą kamerą, stworzoną 

do kręcenia, przepraszam wesel to to jest proszenie 

się o kłopoty. Taka maszyna jeżeli znajdzie 

się w strefie wysokiej temperatury, może się uszkodzić. 

Od regulatorów po akumulatory, to wszystko 

elementy wrażliwe na wysoką temperaturę. Upadek 

kilkukilogramowego drona na tłum lub ruchliwą 

ulicę to gwarantowane problemy. Potrzebny jest 

sprzęt wyspecjalizowany. 

Czy Spartaqs ma jakąś propozycję? 

Tak, dronoid Fire Fighter.To specjalistyczny sprzęt 

zaprojektowany i zbudowany do pracy w ekstremalnych 

warunkach temperaturowych. Dzięki pokładowemu 

pirometrowi można zdalnie zbadać temperaturę 

powierzchni i oznaczyć miejsce grożące 


BEZZAŁOGOWCE 

Tak wygląda niewidzialny Prometeusz – tu po wyłączeniu powłok dyspresyjnych. 

zawaleniem np. dachu. To jest właściwa maszyna 

zbudowana z myślą o warunkach i zadaniach jakie 

ma realizować. Bezpieczeństwo bez kompromisów 

to podstawa w naszej pracy. 

Jeżeli firma stawia na wyspecjalizowane BSP, 

to co oferujecie? 

Opracowaliśmy łącznie pięć platform latających, 

na podstawie których konfigurujemy wyspecjalizowane 

dronoidy dla naszych klientów. Jedną 

z nich jest Helidron 2, który powstał 

w układzie Sikorsky’ego. To autonomiczny 

helikopter, który może z dużą prędkością 

przenosić spory ładunek użyteczny. 

Może na przykład wykrywać tonących 

ludzi w wodzie kamerą IR i precyzyjnie 

zrzucać kamizelki ratunkowe (do 2 sztuk). 

To propozycja do działań ratowniczych 

na morzu. Z kolei duży i dysponujący podłużnym 

aerodynamicznym kadłubem, 

Ares V4S cechuje się znacznym zasięgiem 

i dzięki swojemu aerodynamicznemu profilowi 

jest odporny na działanie dość silnego 

wiatru. Ta platforma powstała specjalnie 

na zlecenie firmy dozorującej sieci 

energetyczne w Ameryce Południowej 

i jest efektem specyficznych wymagań 

klienta. Działa w trudnych warunkach 

pogodowych, ma duży zasięg, szybkość 

i może operować w nocy. Tak właśnie 

rozbudowujemy naszą ofertę – reagując 

na konkretne potrzeby użytkowników. 

Obecnie prowadzimy pracę nad zaawansowanym 

systemem transportu dronowego 

w obszarze U-Space. Polska ma jedne 

z najlepszych regulacji prawnych dotyczących 

użytkowania dronów i przestrzeni 

powietrznej, w której mają one operować 

w miastach. Jesteśmy zaangażowani 

w przygotowanie platformy zdolnej do autonomicznych 

działań dronoidów w przestrzeni 

miejskiej. To bardzo poważne 

przedsięwzięcie, a Polska może być światowym liderem 

w tej dziedzinie. Jesteśmy głęboko zaangażowani 

w ten projekt. 

Budowa dronów do lotu w przestrzeni publicznej 

to jak wynika z naszej rozmowy wymagający 

projekt. Czy Wasze dronoidy były testowane 

w realnych warunkach przez, powiedzmy, wymagających 

klientów? 

Tak, Straż Graniczna przez półtora roku testowała 

cztery nasze konstrukcje. W trakcie jednej z akcji 

prowadzonych przeciwko przemytnikom, ludzie Ci 

dostrzegli na niebie drona. Będąc w środku odludnego 

terenu zorientowali się, że są śledzeni. Podjęli 

próbę ucieczki ale dzięki akcji SG i 120 krotnemu 

zoomowi kamery na Vectorze, zostali szybko ujęci. 

Kiedy analizowaliśmy tą akcję Pan major, śmiejąc 

się powiedział nam, że ideałem byłaby maszyna nie 

tylko cicha ale jeszcze niewidzialna. I stworzyliśmy 

ją. To Prometeusz, który dostosowuje kolorystykę 

swojego kadłuba do wyglądu tła. Na niebieskim niebie 

staje się niebieski. Osłony dyspersyjne sprawiają, 

Start rakiety eksperymentalnej Carbonarra przygotowanej 

przez firmę Space Forest na czerwcowym poligonie rakiet 

eksperymentalnych, Polskiego Towarzystwa Rakietowego. 

że rozmywa się na niebie i jest niezmiernie trudny 

do wypatrzenia. 

Tworzycie unikalne produkty. Taka oferta raczej 

nie uchodzi uwadze w środowisku. Czy jesteście 

zauważani na rynku? 

Tak. Otrzymaliśmy w 2016 roku nagrodę Innowation 

Award, przyznaną przez Emirates & Europe Busines 

Development Cluster za wielozadaniowego dronoida 

Vector V4S. W roku 2017 otrzymaliśmy Polską 

Nagrodę Innowacyjności, przyznaną przez Polską 

Agencję Przedsiębiorczości w kategorii innowacyjna 

firma 2017. Na początku 2018 r wystartowaliśmy 

w konkursie Lider Bezpieczeństwa Państwa, organizowanym 

pod Patronatem Honorowym szefa Biura 

Bezpieczeństwa Narodowego. Do konkursu zgłosiliśmy 

trzy nasze najnowsze platformy. Podwodnego 

dronoida Deep Guard, dronoida „niewidzialnego” 

Prometheus i latającą platformę obserwacyjną przeznaczoną 

do wielogodzinnej pracy w powietrzu 

- OWL. W czerwcu na uroczystej 

gali spotkało nas miłe zaskoczenie. Każdy 

nasz dronoid zdobył nagrodę - Lider 

Bezpieczeństwa Państwa w kategorii innowacyjny 

produkt, w tym nagrodę diamentową 

za Prometheus’a. Niezależnie 

od wspomnianych nagród, za całokształt 

działalności nagrodę LBP otrzymała firma 

Spartaqs. Na tej samej gali uhonorowano 

mnie zaszczytnym medalem przyznawanym 

osobom zasłużonym w działalności 

na rzecz bezpieczeństwa Państwa... 

to jak myślę, całkiem dobry wynik 

jak na 3,5 roku istnienia firmy. 

Czyli bardzo pozytywny odzew... 

Tak można powiedzieć. Zainteresowanie 

jest szerokie od przedstawicieli wojska 

po gminy. Swoje zrobił też raport dronowy 

wydawany rokrocznie przez instytut 

MikroMakro. W najnowszej odsłonie wymieniani 

jesteśmy wśród liderów rynku. 

W poprzednim ledwo o nas wspomniano. 

To już jakiś progres..... 

Jaki projekt uważa Pan za szczególnie 

ważny dla firmy? 

Niedawno przeprowadziliśmy na poligonie 

PTR udaną próbę startu rakiety wykonanej 

w całości w technologii druku 

3D. Nie jestem pewny czy to nie pierwsza 

tego typu udana próba na świecie, ale 

pewnością w Polsce. Wykonanie rakiety 

w technologii druku 3D nie jest proste 

ze względu na ekstremalne warunki lotu. Niemniej 

próba była udana i będziemy podążać tym tropem. 

Stworzyłem w firmie dział zajmujący się wyłącznie 

tematyką kosmiczną. Będziemy zatem kontynuować 

prace nad aerostatami, z których chcemy wystrzeliwać 

niewielkie rakiety komercyjne na niską orbitę. 

Obecnie szacujemy, że pod koniec przyszłego roku 

uda nam się wystrzelić na wysokość 150 km rakietę 

z ładunkiem 15 kg. Docelowo ta konstrukcja ma 

wynosić na niską orbitę do 200 kg a zatem około 

ośmiu mikrosatelitów jednocześnie. Będzie to tania 

alternatywa w stosunku do rozwiązań oferowanych 

na rynku komercyjnym. 

Jak już wspominałem podjęliśmy współpracę z firmami 

z branży kosmicznej, Space Forest i Near Space 

Technologies. Podpisaliśmy też umowy z kilkoma 

uczelniami oraz Instytutem Lotnictwa, tworząc 

zaplecze naukowo-badawcze dla projektu. W chwili 

obecnej projektujemy rakietę, która wystartuje z aerostatu. 

Jeszcze w tym roku planujemy dwa starty 

na poligonie rakietowym PTR. Pierwszy z małej 

platformy o udźwigu 20 kg. Drugi już we właściwej 

skali. Będą to starty badawcze, służące testom 

wszystkich podzespołów. Sprawdzimy moje 

pomysły w praktyce. 

Nie pozostaje mi nic innego jak życzyć powodzenia 

w realizacji tych ambitnych celów. Z zainteresowaniem 

i uwagą będziemy śledzić Wasze postępy. 

Dziękuję za rozmowę. 

32 



Rozwój 

Z Pawłem Drabczyńskim, prezesem Drabpolu, o kompetencjach firmy w zakresie 

techniki lotniczej, jej funkcjonowaniu i niełatwych warunkach w jakich 

działa lotnictwo w Polsce, rozmawia Maciej Szopa. 

Obchodzimy właśnie 100-lecie polskiego lotnictwa, 

Drabpol Awionika funkcjonuje przez 11 procent tego 

czasu. Co udało się do tej pory osiągnąć? 

Drabpol jako firma funkcjonuje już od 35 lat, choć przez 

większą część tego czasu zajmowaliśmy się elektroniką 

samochodową, która nadal stanowi najważniejszy element 

naszej działalności. Pewnego dnia przyjaciele powiedzie- 

Kokpit biznesjeta produkcji firmy Gulfstream z awioniką z Drabpolu. Firma dąży do rozszerzenia działalności w segmencie BA. 

mimo trudnych realiów 

li mi „zainteresuj się lotnictwem”, zwracając przy okazji 

uwagę, że technika samochodowa i lotnicza coraz bardziej 

się przenikają. Inżynieria lotnicza rzeczywiście podniosła 

bardzo kulturę techniczną w naszym dziale samochodowym 

– automotive. Stało się tak w dużej mierze dzięki naszej 

współpracy z wojskiem i jego wysokim standardom 

bezpieczeństwa ISO i AQAP, do których musieliśmy zdobyć 

stosowne certyfikaty. Dzisiaj pomaga nam to nawet 

przy podejmowaniu decyzji o przystąpieniu do danego 

kontraktu, nie wspominając o kulturze pracy. To wszystko 

sprawiło, że zaufało nam wielu partnerów i poddostawców, 

czyli producentów awioniki. 

General Aviation, Business Aviation, lotnictwo wojskowe... 

Jaką część waszej działalności stanowi każdy 

z tych segmentów? 

Trzeba spojrzeć na to ile statków powietrznych danego 

rodzaju lata. Porównywanie ekonomiczne nie ma sensu, 

bo lotnictwo wojskowe w porównaniu np. do GA to zupełnie 

inne ceny. Zwróćmy uwagę, że polski rynek w ogóle 

jest bardzo mały. Np. na rynku niemieckim samo lotnictwo 

lekkie, czyli GA to 17 tys. statków powietrznych, 

w Wielkiej Brytanii jest ich 25 tysięcy, a w Polsce... 3,7 tys. 

i to licząc z balonami. Musimy więc działać w kraju w każdym 

możliwym segmencie rynku, żeby się utrzymać 

i zarabiać na siebie. 

A jak wygląda eksport części lotniczej Drabpolu? 

Jeśli chodzi o podział finansowy to eksport stanowi około 

35 procent naszych przychodów. Trzeba przy tym zwrócić 

uwagę, że jeśli jesteśmy dilerami amerykańskich firm 

to musimy zwracać uwagę na kraje, na które jest nałożone 

embargo przez NATO bądź Stany Zjednoczone. 

Mówi się że Drabpol jest firmą wyjątkową jeśli chodzi 

o zakres oferty. Co o tym decyduje? 

To Pan powiedział nie ja, ale dziękuję za uznanie. Myśmy 

powiedzieli sobie twardo na początku: chcemy się 

zajmować modyfikacją statków powietrznych jeśli chodzi 

o awionikę. Samoloty funkcjonują do czterech resursów 

międzyremontowych czyli „żyją” nawet do 48-60 lat, 

a elektronika lotnicza dzisiaj – tylko siedem lat. Chcąc nie 

chcąc większość użytkowników wymienia ją, choć oczywiście 

są wyjątki. Poza tym lotnictwo, to nie tylko kabina 

pilota, ale także cała usługa telematyczna i łączność teleinformacyjna 

z ziemią. Na samolotach instaluje się coraz 

więcej anten, a samych statków powietrznych jest coraz 

więcej, tak więc cały czas jest zapotrzebowanie na wymianę 

elektroniki. My skupiliśmy się na dwóch sektorach: 

awionice użytkowej dla pilota związanej z bezpieczeństwem 

lotu i elektronice użytkowej dla pasażerów. 

Mamy też osprzętowienie dla wojska, m.in. głowice firmy 

L3 Wescam z kamerami, które mogą być przydatne 

np. przy naprowadzaniu rakiet. Nasza firma jest wyjątkowa 

bo zatrudniamy wyłącznie awioników i tylko tym się 

zajmujemy. Ta specjalizacja rodzi czasem nawet zawiść 

u niektórych konkurentów, ale jak to się mówi – na zawiść 

trzeba sobie zapracować. 

Przez ostatnie 11 lat firma rozwijała się jeśli chodzi 

o zakres kooperantów i sprzedaż. Jak wyglądał 

ten rozwój? 

Drabpol specjalizuje się w awionice cywilnej i wojskowej, 

ale miejscami wkraczamy także w inne dziedziny – elementy 

pneumatyki, hydrauliki, części płatowców i silników. 

To jest to czego oczekuje od nas klient. Ale jeśli 

chodzi o naszą działalność serwisową to specjalizujemy 

się wyłącznie w awionice. Wprowadziliśmy organizację 

PART 21 i PART 145 i jesteśmy szanowanym partnerem 

dla wielu poddostawców elektroniki jak Rockwell Collins, 

Honeywell czy Universal. Przejść przez sito wymogów 

tych firm jest naprawdę trudno. Chodzi tu o możliwości 

finansowe, lokalowe, kadrę, wyposażenie, ale także 

stałe zdobywanie certyfikacji i szkoleń, a także ubezpieczenia. 

To ostatnie opiewa u nas łącznie na kwotę 

do 20 mln USD. To dużo, ale daje to pewność naszym poddostawcom 

i klientom. Nie boją się, że coś złego stanie się 

z ich drogimi samolotami. 

34 



Czy zdobycie i utrzymanie tak wyspecjalizowanej kadry 

pracowników jest dużym wyzwaniem? O fachowców 

podobno coraz trudniej... 

Staramy się zachęcać młodych ludzi do przejścia do nas 

i sami ich szkolimy. Pomaga nam nasze podejście. Uważam, 

że nie ma z niewolnika pracownika. Oferujemy więc 

dobre pobory i zdajemy sobie sprawę z potrzeb naszych ludzi. 

Razem zastanawiamy się co zrobić, żeby pozyskać nowych 

klientów. Partnerstwo i dobre warunki pracy to u nas 

podstawa. W Drabpolu ludzie pracują nawet powyżej 25 lat 

i to o czymś świadczy. Trzeba mieć ludzkie oblicze. No i zatrudniam 

pasjonatów, oraz mądrzejszych od siebie, to ważne. 

Czy rozwój firmy idzie w parze z rozwojem prywatnego 

lotnictwa cywilnego w Polsce? 

dziły różnego typu zabiegi. Prowadzimy w tym celu rozmowy 

w Niemczech i we Włoszech. 

Dużą wagę przykładacie też do bezpieczeństwa wykorzystania 

waszego sprzętu. 

Fundamentalną zasadą jest dla nas bezpieczeństwo i profilaktyka. 

To zawsze tańsze od leczenia skutków. To wynika 

z naszych doświadczeń w branży motoryzacyjnej. 

Szkolimy nie tylko pracowników naszych warsztatów 

naprawczych i użytkowników komponentów w samochodach, 

ale też klientów na awionikę. Z jednej strony 

z uwagi na to, że każdy pilot uważa się za najmądrzejszego. 

Z drugiej, że niektórzy bogaci ludzie chętnie decydują 

się na wymianę elektroniki do statków powietrznych, ale 

nie starcza im zapału do nauki jej obsługi. To ryzyko dla 

nich, dla ich życia. Dlatego pewne usługi dla klientów muszą 

się zakończyć obowiązkowym szkoleniem. Klient musi 

wiedzieć co dostaje do ręki. Stosowne szkolenia robimy 

w naszych oddziałach na lotnisku w Modlinie, Warszawie 

i Mykanowie, choć w tej ostatniej lokalizacji skupiamy 

się raczej na motoryzacji. Z kolei jeśli chodzi o klienta 

wojskowego to dziękuję mu za wiarę w nas i zaufanie. 

Żołnierze są zadowoleni z naszych rozwiązań i podpowiedzi. 

Wiemy to, bo wygrywamy kolejne przetargi, ale wynika 

to także z bezpośrednich rozmów z użytkownikami 

naszych rozwiązań. Cieszymy się, że możemy wspierać, 

pomagać, czasami podpowiedzieć. Szczególnie, że wojskowy 

personel techniczny ma na głowie wiele aspektów 

działania ich statków powietrznych, a my zajmujemy się 

naszą wąską specjalizacją. 

Czy wasze doświadczenie z rynku wojskowego wpływa 

na działalność na rynku cywilnym czy jest odwrotnie? 

To zupełnie dwa inne światy. Kiedyś lotnictwo się rozwijało 

pod dyktando wojska i tam są nadal wysokie standardy 

i oczekiwania. Ale np. jeśli chodzi o lotnictwo biznesowe 

Awionika to nie tylko glass cockpit, ale także urządzenia, których pilot na co dzień nie ogląda. 

Niestety nie i my się rozwijamy tylko dlatego, że uciekliśmy 

w eksport. Lotnictwo w Polsce jest nieliczne i jest zabijane 

przez nasze państwo, a dokładnie przepisy. Nie powinienem 

może narzekać przy okazji 100-letniej rocznicy, 

ale mnie samemu jako lotnikowi bardzo często trudno jest 

kupić np. paliwo na terenie kraju. Na aeroklubowych lotniskach 

jest to nierealne, bo nie mają prawa go dystrybuować. 

Możemy więc liczyć tylko na lotniska komunikacyjne, 

ale tam trzeba płacić za „follow me”. To tak jakby wjechać 

na stację benzynową i za podjechanie do dystrybutora 

od razu płacić spore pieniądze. Na tych lotniska trzeba 

też czekać w kolejce, brać udział w odprawach briefingowych... 

A przecież GA rządzi się innymi prawami. 

Jak w tej sytuacji wygląda przyszłość lotniczego 

Drabpolu? 

Nasza firma dzieli się ze względu na różne kryteria. Mamy 

podział na rynek krajowy i eksport; rynek wojskowy i cywilny 

– z podziałem na General i Business Aviation. Dostarczamy 

produkty w postaci samych urządzeń, jak 

i świadczymy usługi naprawcze czy modyfikacje statków 

powietrznych. Nie ukrywam, że przed siedmiu laty podjęliśmy 

decyzję, że będziemy się specjalizować w modyfikacjach 

awioniki a naprawiać systemy autopilotów i radarów 

pogodowych. Jak widać te podziały są dość mocne 

i tworzą wiele sektorów naszej działalności, a każdy z nich 

ma swoją tendencję rozwojową. Bardzo chcemy szerzej 

rozwinąć naszą działalność dotyczącą Business Aviation. 

Taki zamiar mieliśmy od samego początku, mimo że ten 

rodzaj lotnictwa w Polsce jest bardzo nieliczny a wielu 

pilotów namawia właścicieli samolotów, dla których 

pracują, na wysyłanie maszyn na remonty i modyfikacje 

za granicą. To nie jest dla nich opłacalne. Chcemy też zacząć 

działać w drugą stronę, czyli sprawić, żeby samoloty 

klientów zagranicznych przylatywały do nas i tu przecho- 

to jest dziś tam podobnie. To przenikanie się doświadczeń 

jest jednak kosztowne, ponieważ musimy mieć specjalistów 

od przepisów cywilnych i wojskowych. 

Jak chcecie rozwijać swoją działalność w dziedzinie 

Business Aviation? 

Jak wspomniałem byliśmy od początku nastawieni na ten 

sektor i stąd wcześnie nawiązaliśmy współpracę z renomowanymi 

firmami – Honeywellem, Universalem i Rockwell 

Collinsem. Nie było wielu klientów więc nawiązaliśmy 

współpracę z wojskiem i zaczęliśmy działać w sektorze 

GA. Nadal jednak mamy stosowne kompetencje jeśli 

chodzi o lotnictwo biznesowe i możemy tu dużo zaoferować. 

Mówię szczególnie o samolotach o masie między 

trzy a siedem ton. Ten rynek w Polsce jest niemal 

dziewiczy. Brakuje nam jednak krajowego partnera, 

który modernizowałby płatowce i silniki, podczas gdy 

my w tym samym czasie moglibyśmy zająć się awioniką. 

W ten sposób powstałaby komplementarna usługa 

modernizacyjno-remontowa. 

Dziękuję za rozmowę. 



Maciej Szopa 

Drabpol: 

oczti rmy rabpol Sp.. siga rou 198 

iedy to aweł rabczyńsi stworzył poczt- 

owo niewiel rm zamuc si napraw 

eletronii samochodowe. rzy lata pónie 

poawiła si w e oercie naprawa tachograów co oazało 

si strzałem w dziesit. W olenych latach rma 

rosła i pracowała przy coraz szersze gamie urzdzeń 

zwizanych z motoryzac a z czasem z szerze potym 

transportem w tym tae lotniczym. becnie rabpol 

zatrudnia ponad 0 osób i est przedstawicielem oraz dealerem 

wielu wiatowych oncernów motoryzacynych 

i lotniczych w olsce. 

irma ma cztery oddziały central w Myanowie 

oło zstochowy salon prezentacyno-wystawienniczy 

w Warszawie oddział w ublinie oraz warsztat 

lotniczy na lotnisu w Modlinie. sile rabpolu 

stanowi tae sie ponad 180 serwisów partnersich 

na terenie całego rau. 

Wroczenie w bran lotnicz wynia nie tylo 

z chci zapełnienia lui na rynu ale tae z zainteresowań 

samego prezesa rabpolu. aweł rabczyńsi 

w wolnych chwilach realizue si bowiem ao pilot migłowcowy. 

ao właciciel i uytowni migłowca wcze- 

nie zdał sobie spraw e w olsce prywatni posiadacze 

statów powietrznych wielu typów nie ma moliwo- 

ci doonywania przegldów i napraw swoich maszyn 

w rau i musz poszuiwa serwisu za granic co naraa 

ich na dodatowe oszty. Z tego powodu eszcze w ubiegłe 

deadzie rma rozpoczła inwestyce w baz sprztow 

i pozysanie proesonalne adry inyniersie 

oncentruc si przede wszystim na awionice tóra 

wymaga czstych przegldów i modernizaci. 

edenacie lat temu rma zdobyła ertyat 

Zatwierdzone rganizaci bsługowe A 15. 

ozwala to oerowa omplesow obsług techniczn 

awionii statów powietrznych eneral i Business 

Aiaon. rzy lata pónie uropesa Agenca Bezpieczeństwa 

otniczego ASA zatwierdziła rabpol 

ao rganizac roetuc A 1 w zaresie 

awionii i eletronii samolotów migłowców i szybowców. 

ym samym rabpol est pierwsz polsa 

rm niezwizan z tzw. wielim przemysłem tóra 

uzysała ten certyat. 

rabpol ao dealer m.in. taich producentów lotniczych 

a oneywell Bendi ing armin ocwell 

olins niwersal Aionics Aidyne Sandel Aspen 

Aionics Wescam Aiaon Systems obham 

Becer Aionics oerue produty zarówno cywilne 

a i wosowe eletronii lotnicze m.in. osprztu 

pilotaowego autopilotów systemów typu glass coc- 

pit radionawigaci optoeletronii identyaci 

nawigaci i łcznoci satelitarne do wszystich rodza- 

ów statów powietrznych poczynac od bezzałogowców 

poprzez maszyny ultraleie i awioneti 

po liniowce pasaersie. 

o szczególnie godne podrelenia rma wyonue 

we własnym zaresie zabudowy wyposaenia awionicznego 

i eletronicznego zarówno przy wyorzystaniu 

opracowań przygotowanych wczenie przez producenta 

sprztu przez inne organizace proetowe a i w oparciu 

o własne proety przygotowane pod wymagania 

lienta. rganizaca A 1 tworzy własne oncepce 

zmian wyposaenia awionicznego w ramach modernizaci 

zgodnie z wymogami orelonymi przez ASA. 

pracowue do nich doumentac wymagan przez 

przepisy zwizane z zupełnieniem do ertyatu ypu 

S lub robn Zmian Minor hange. o zabudowie 

nowego wyposaenia na statu powietrznym wyonywane 

s testy na ziemi i w locie. prócz zabudowy 

wyposaenia awionicznego rma realizue te serwis 

rozwiązania awioniczne na najwyższym poziomie 

Dział lotniczy Drabpolu – to najmłodsza gałąź działalności firmy funkcjonującej 

jako importer i dealer wyposażenia awionicznego wielu światowych producentów. 

Nie jest to jednak proste pośrednictwo w sprzedaży. Drabpol zajmuje się 

bowiem projektowaniem, produkcją wiązek okablowania, zabudową wyposażenia, 

szkoleniem użytkowników oraz serwisem i doradztwem, aby zoptymalizować 

proponowane rozwiązania pod kątem potrzeb klienta. Dzięki temu jest 

jedyną w Polsce i jedną z dwóch w Europie firm, która współpracuje z tak licznymi 

producentami awioniki. 

i naprawy statów powietrznych zarówno w stałe bazie 

obsługowe a i u lienta. W tym celu wyorzystywane 

s mobilne laboratoria na dwóch samochodach serwisowych. 

sługi wiadczone s omplesowo od diagnozy 

przez demonta agregatu napraw monta 

sprawdzenie poprawnoci unconowania i na oniec 

wystawienie lientowi odpowiednich doumentów i certyatów 

powiadczacych wyonane prace. rabpol 

dysponue nawysze lasy sprztem ontrolno-pomiarowym 

oraz wyposaeniem do testowania agregatów 

włcznie z wstrzsar i omor limatyczn. 

irma oerue równie szolenia dla pilotów i inynierów 

w zaresie uytowania i obsługi urzdzeń i ompletnych 

systemów awionicznych. omocne est w tym 

własne zaplecze szoleniowo-treningowe w Warszawie. 

rabpol orzysta zarówno z własnych ompetenci 

i dowiadczenia a i z instrutorów z rm tórych 

sprzt znadue si w oercie handlowe. czestnicy szoleń 

ma moliwo obsługi działacych urzdzeń awionicznych 

w wersach demonstracynych lub na symulatorach 

omputerowych. ao e rma przyłada du 

wag do wesi bezpieczeństwa cz e wyposaenia 

tóra est rytyczna dla bezpieczeństwa w czasie lotu 

est oerowana wyłcznie w parze z obowizowymi 

szoleniami z ich obsługi. 

Wsparcie techniczne lienta obemue rozwizywanie 

problemów esploatacynych uatualnianie oprogramowania 

oraz onsultace dotyczce potencalnych 

Trenażer z urządzeniami produkcji firmy Garmin. Firma Drabpol duży nacisk kładzie na szkolenia z obsługi oferowanej techniki awionicznej. 

modernizaci statów powietrznych. ada modernizaca 

powinna zosta bowiem przeprowadzona po achowych 

onsultacach w tym zaresie ao e wiedza 

oparta wyłcznie na olderach relamowych est niewystarczaca. 

onstrutorzy i wywaliowani specalici 

rabpolu w oparciu o yczenia lienta oraz wymagania 

przepisów i nanowsz oert produtow s w stanie 

przygotowa omplesowe rozwizania modernizacyne. 

oradztwo obemue zarówno zmiany w abinie 

pilotów a i pasaersie a ego wyniiem est rozwizanie 

sroone na miar oczeiwań lienta w aceptowalnym 

dla niego segmencie cenowym. 

aij Szoa 

36 


Black: RAL9005 

Red: Pantone 2347C 

Szczegółowy program pokazu lotniczego 

SOBOTA 25.08.2018 r. 

09:05:00 Pokaz Wiatrakowiec CAVALON – pilot cywilny 

09:14:00 Pokaz TS-11 ISKRA Bis D – pilot cywilny 

09:23:00 Pokaz 1x EA-300+2x Z-50LC+1x Z-50LX 

„ZELAZNY AEROBATIC TEAM” – piloci cywilni 

09:43:00 Pokaz 3x Morena Socata ZA 

„CELLFAST FLYING TEAM” – piloci cywilni 

09:53:00 Przelot 4x M-346 – piloci wojskowi 

10:03:00 Pokaz szybowiec MDM SOLO FOX – pilot cywilny 

10:13:00 Pokaz Red Bull, śmigłowiec Bo-105 – pilot cywilny 

10:20:00 Pokaz Mi-171/Mi-24 CzAF – piloci wojskowi 

11:05:00 Przelot 6x TS-11 Iskra + B-737 Max 

– piloci wojskowi/piloci cywilni 

11:14:00 Desant Flagowy M-28+11 skoczków 

– piloci wojskowi 

11:24:00 Pokaz 4x Hawk Mk-51 ZA 

„MIDNIGHT HAWKS”– piloci wojskowi 

11:49:00 Pokaz 1x Eurofighter GAF– pilot wojskowy 

11:57:00 Pokaz F-16 „Zeus” – pilot wojskowy 

12:09:00 Pokaz 6x F-5E ZA „PATROUILLE SUISSE” 


12:41:00 Pokaz Eurofighter GB AF – pilot wojskowy 

12:49:00 Pokaz Saab-105 – pilot wojskowy 

12:58:00 Pokaz 10x MB-339 ZA „FRECCE TRICOLORI” 


13:33:00 Pokaz F-16 „TIGER DEMO TEAM” – pilot wojskowy 

13:45:00 Pokaz XA-41 – pilot cywilny 

13:55:00 Pokaz 6x PZL-130 ZA „ORLIKI” – piloci wojskowi 

14:20:00 Pokaz B-25J Mitchell+F4U-4 Corsair 

+P-38 Lighting+T-28 Trojan+2x AlfaJet 

+Bo-105C ZA „RED BULL”– piloci cywilni 

14:50:00 Przelot E-3A AWACS – piloci wojskowi 

14:55:00 Pokaz 4x Extra-300 ZA 

„ROYAL JORDAN FALCONS”– piloci wojskowi 

15:13:00 Pokaz 2x JF-17 – piloci wojskowi 

15:22:00 Pokaz Jas-39 – pilot wojskowy 

15:34:00 Pokaz 8x C-101 ZA „PATRULLA AGUILLA” 


16:14:00 Pokaz Su-27 – pilot wojskowy 

16:32:00 Pokaz F-16 „SOLOTURK” – pilot wojskowy 

16:52:00 Pokaz 6x PC-9 ZA „KRILA OLUJE” – piloci wojskowi 

17:16:00 Pokaz F-16 BAF – pilot wojskowy 

17:26:00 Pokaz 2x PZL-130 + 2x T6 Harward M4 


17:46:00 Pokaz 6x TS-11 ZA „BIAŁO-CZERWONE ISKRY” 


18:11:00 Pokaz 6x L-39 ZA „BALTIC BEES” – piloci cywilni 

18:41:00 Pokaz 3x AT-3 + An-2 

„BIAŁO CZERWONE SKRZYDŁA” – piloci cywilni 

18:51:00 Pokaz 6x motoparolotnie ZA 

„FLYING DRAGONS TEAM” – piloci cywilni 

19:00:00 Pokaz statyczny Balonów na ogrzane powietrze 

na uwięzi – piloci cywilni 

Otwarcie bram: 25 sierpnia i 26 sierpnia o godz. 9:00 

BILETY DO NABYCIA NA 

oraz w kasach przed wejściem na teren pokaZÓW 

www.airshow.wp.mil.pl 

organizatorzy: 

Partner StrategiCzny: Medialny Patronat korPoraCyjny: Patronat branżowy: 

Patronat Medialny: 

Partnerzy: 

SPonSorzy: 

FLYING TEAM

Black: RAL9005 

Red: Pantone 2347C 

Szczegółowy program pokazu lotniczego 

NIEDZIELA 26.08.2018 r. 

09:05:00 Pokaz 6x motoparolotnie ZA 

„FLYING DRAGONS TEAM” – piloci cywilni 

09:15:00 Pokaz 3x AT-3 + An-2 

„BIAŁO CZERWONE SKRZYDŁA” – piloci cywilni 

09:27:00 Pokaz 2x PZL-130 + 2x T6 Harward M4 



09:57:00 Pokaz TS-11 ISKRA Bis D – pilot cywilny 

10:06:00 Pokaz 6x L-39 ZA „BALTIC BEES” – piloci cywilni 

10:41:00 Przelot 6x TS-11 Iskra + B-737 Max 



11:00:00 Pokaz Saab-105 – pilot wojskowy 

11:09:00 Pokaz 6x PC-9 ZA „KRILA OLUJE” – piloci wojskowi 

11:33:00 Pokaz Eurofighter GAF– pilot wojskowy 

11:41:00 Pokaz 8x C-101 ZA „PATRULLA AGUILLA” 


12:21:00 Pokaz Su-27 – pilot wojskowy 

12:39:00 Pokaz Jas-39 – pilot wojskowy 

12:51:00 Pokaz 4x Extra-300 ZA 

„ROYAL JORDAN FALCONS”– piloci wojskowi 

13:09:00 Przelot E-3A AWACS – piloci wojskowi 

13:14:00 Pokaz XA-41 – pilot cywilny 

13:24:00 Pokaz Red Bull, śmigłowiec Bo-105 – pilot cywilny 

13:31:00 Pokaz Mi-171/Mi-24 CzAF – piloci wojskowi 

13:51:00 Pokaz 6x PZL-130 ZA „ORLIKI” – piloci wojskowi 

14:11:00 Pokaz 2x JF-17 – piloci wojskowi 

14:21:00 Pokaz F-16 „SOLOTURK” – pilot wojskowy 

14:41:00 Pokaz 4x Hawk Mk-51 ZA 

„MIDNIGHT HAWKS”– piloci wojskowi 

15:06:00 Pokaz F-16 BAF – pilot wojskowy 

15:16:00 Pokaz 6x F-5E ZA „PATROUILLE SUISSE” 


15:48:00 Pokaz Eurofighter GB AF – pilot wojskowy 

15:56:00 Pokaz 10x MB-339 ZA „FRECCE TRICOLORI” 


16:31:00 Pokaz F-16 „ZEUS” – pilot wojskowy 

16:43:00 Pokaz 6x TS-11 ZA „BIAŁO-CZERWONE ISKRY” 


17:08:00 Pokaz F-16 „TIGER DEMO TEAM” – pilot wojskowy 

17:20:00 Pokaz B-25J Mitchell+F4U-4 Corsair + P-38 Lighting 

+T-28 Trojan+2x AlfaJet+Bo-105C ZA 

„RED BULL”– piloci cywilni 

17:50:00 Pokaz 1x EA-300+2x Z-50LC+1x Z-50LX 

„ZELAZNY AEROBATIC TEAM” – piloci cywilni 

18:10:00 Pokaz 3x Morena Socata ZA 

„CELLFAST FLYING TEAM” – piloci cywilni 

18:20:00 Pokaz Wiatrakowiec CAVALON – pilot cywilny 

18:30:00 Pokaz statyczny Balonów na ogrzane powietrze 

na uwięzi – piloci cywilni 

Otwarcie bram: 25 sierpnia i 26 sierpnia o godz. 9:00 

BILETY DO NABYCIA NA 

oraz w kasach przed wejściem na teren pokaZÓW 

www.airshow.wp.mil.pl 

organizatorzy: 

Partner StrategiCzny: Medialny Patronat korPoraCyjny: Patronat branżowy: 

Patronat Medialny: 

Partnerzy: 

SPonSorzy: 

FLYING TEAM

4 

4 

5 

4 

2 

Wejście 

 

LEGENDA: 

- bramy wejściowe 

(kontrola bezpieczeństwa) 

- punkty medyczne 

- dystrybutor wody pitnej 

1 

2 

3 

4 

5 

6 

7 

8 

9 

- wieża kierowania pokazami 

- hangary 

- policyjny punkt informacyjny 

- wystawy samolotów i śmigłowców 

- wystawy sprzętu wojskowego 

- wystawa przemysłu obronnego 

- park lotniczy dla dzieci 

- park historii lotnictwa wojskowego 

- strefa 303 

10 

11 

12 

13 

14 

15 

16 

17 

11 

7 

16 

4 

3 

1 

12 

2 

- strefa dla niepełnosprawnych 

- dojazd pożarowy 

- piekarnia polowa 

- bankomat 

- mobilna stacja poboru krwi 

- strefa gastronomiczna 

- stoiska handlowe 

- szpital polowy 

14 

15 

17 

MIĘDZYNARODOWE POKAZY LOTNICZE 

AIR SHOW 2018 RADOM 

11 

6 

8 

6 11 

9 

15 

16 

16 

8 

5 

16 

16 

5 

4 

13 

2 

Wejście 

L 

Wejście 

L 

10 

Wejście

MESKO Spó³ka Akcyjna 

ul. Legionów 122 

26-111 Skar¿ysko-Kamienna, Poland

producenta oferowanego 

acyjnego AARGM (Adgatą 

historię i silne tradycniepodległości 

po 1918 

wej, ogromne poświęcenie 

trznych. Doceniamy tradycizjonu 

kościuszkowskiego, 

ch lotników. Z dumą wspier- 

2018, a całej społeczności 

ęścia. 

ziee obchodzcego swoe stulecie lotnictwa wosowego obtu nie tylo w bohatersich pilotów i dowódców ale tae w wybitnych inynierów 

i onstrutorów tórych prace wpłynły wymiernie na obecny ształt te dziedziny gospodari. Wspieranie przez Z ta wanego ubileuszu wie si 

z szacuniem aim darzymy wszystich tórzy zaangaowali si w tworzenie stuletnie historii olsich Srzydeł. oazy Air Show to nie tylo oaza 

do zapoznania si z bogat histori Sił owietrznych ale tae bezporedniego ontatu ze wspaniałymi maszynami tóre strzeg polsiego nieba. 

W imieniu olsie rupy Zbroeniowe zapraszam aństwa do odwiedzenia naszego stoisa i zapoznania si ze współczesnymi osigniciami wosowe 

technii lotnicze. ednoczenie ycz wszystim uczestniom tegoroczne imprezy niezapomnianych wraeń i wspomnień. 

dr aub Siba prezes zarzdu Z S.A. 

egoroczne Midzynarodowe oazy otnicze Air Show przypadace w rocznic 100-lecia polsiego lotnictwa s szczególnie wane dla raowego 

przemysłu lotniczego uzysanie przewagi w powietrzu stanowi eden z luczowych narzdzi na nowoczesnym wielowymiarowym polu wali. 

A WB ao eden z nawiszych polsich oncernów setora obronnego proetue zaawansowane rozwizania w obszarach obrony przestrzeni 

powietrzne - dzii autorsim technologiom est liderem setora systemów bezzałogowych oeruc obserwacyne plaormy bezpilotowe 

amunic rc oraz systemy sterowania i specalistyczne głowice obserwacyne charateryzuce si innowacynoci na sal wiatow. 

Mis rupy WB est ontynuowanie polsie myli inyniersie i dostarczanie armii nanowoczenieszych rozwizań tworzc bezzałogowe 

systemy powietrzne wprowadzamy polsie lotnictwo w przyszło dlatego AirShow edno z nawanieszych wydarzeń setora lotniczego est szcze- 

nse Electronic Systems 

rer of state of the art Anti – 

gólnie wane dla naszych działań. 

d Missile). Northrop Grumaviation, 

its contribution 

f Polish airmen on all 

tion community put into 

US cooperation, signified 

nt ties, connecting Polish 

anniversary, in the 2018 Air 

ity Good Luck. 

iotr Wociechowsi rezes Zarzdu WB 

W tym rou przypada 100. rocznica odzysania przez ols niepodległoci a tae stulecie polsiego lotnictwa wosowego. rganizowane 

w adomiu ASW to nawisze wito lotnictwa podczas tórego spotya si nie tylo ołnierze zawodowi lotnicy ale tae pasonaci i miło- 

nicy podniebnych lotów. dział w tym wydarzeniu od pocztu był dla nas oczywisty od dziesicioleci współtworzymy i przyczyniamy si do rozwou 

polsiego lotnictwa wosowego chociaby za porednictwem produowanych w Z-widni migłowców oraz włosich samolotów szoleniowych 

M- Master. estemy dumni e nasze maszyny s trzonem oty migłowcowe Wosa olsiego a młodzi piloci samolotów odrzutowych 

mog dosonali swoe umietnoci wyorzystuc nasze zaawansowane technologie lotnicze. ie spoczywamy edna na laurach. ao eonardo 

mamy eszcze wiele do zaoerowania i liczymy e nasza iludziesicioletnia współpraca z polsim lotniami to dopiero poczte. ego aństwu 

i nam serdecznie ycz. 

Marco upo Wiceprezes Sze Biura orporacynego eonardo w olsce 

ocheed Marn słada gratulace olsim Siłom owietrznym z oazi 100. rocznicy powstania. adom Air Show to wspaniałe miesce do celebrowania 

wybitne przeszłoci olsich Sił owietrznych i poazania siły polsiego lotnictwa przyszłoci. estemy dumni z naszego wieloletniego partnerstwa 

z ols w zaresie licznych programów zwizanych z bezpieczeństwem i obronnoci w tym entrów peracynych Sił owietrznych 

myliwców -1 zasobniów Sniper A pocisów ASSM oraz samolotów -10. estemy przeonani i w przyszłoci eszcze bardzie wzmocnimy 

i rozszerzymy nasz współprac z Siłami Zbronymi i polsimi partnerami przemysłowymi. 

Ana Wugosi wiceprezes nternaonal Business eelopment ocheed Marn Aeronaucs 

trim 

bleed 

W STULECIE LOTNICTWA 

POLSKIEGO ŻYCZENIA 

LOTNICZEGO SZCZĘŚCIA 

rt 

o 

s 

s 

el 

Wpółpraca z przedstawicielami Sił Powietrznych jest zaszczytem dla Dywizji Defense Electronic 

Systems, wchodzącej w skład Northrop Grumman Innovation Systems, producenta oferowanego 

Siłom Powietrznym nowoczesnego systemu uzbrojenia przeciw radiolokacyjnego AARGM (Advanced 

Anti – Radiation Guided Missile). Northrop Grumman szanuje bogatą historię i silne tradycje 

polskiego lotnictwa wojskowego, jego wkład w uzyskanie i utrzymanie niepodległości po 1918 

roku, zwycięstwa polskich pilotów na wszystkich frontach II wojny światowej, ogromne poświęcenie 

i wysiłek społeczności lotniczej włożony w postępujący rozwój Sił Powietrznych. Doceniamy tradycję 

współpracy polsko – amerykańskiej do dziś wyrażaną symbolem dywizjonu kościuszkowskiego, 

który zaświadcza o nieprzerwanej więzi łączącej polskich i amerykańskich lotników. Z dumą wspieramy 

obchody stulecia polskiego lotnictwa wojskowego, w tym Air Show 2018, a całej społeczności 

lotniczej w Polsce składamy najserdeczniejsze życzenia lotniczego szczęścia. 

Cooperation with representatives of Polish Air Force is an honor for Defense Electronic Systems 

Division, part of Northrop Grumman Innovation Systems, the manufacturer of state of the art Anti – 

Radiation armament system AARGM (Advanced Anti – Radiation Guided Missile). Northrop Grumman 

respects the deep history and strong traditions of the Polish military aviation, its contribution 

into resumption and sustainment of independence after 1918, victories of Polish airmen on all 

fronts of World War II, enormous contribution and efforts of military aviation community put into 

Polish Air Force ongoing improvements. We value the tradition of Polish US cooperation, signified 

until today by the symbol of Kościuszko Squadron which marks persistent ties, connecting Polish 

and US airmen. We are proud to support Polish military aviation’s 100th anniversary, in the 2018 Air 

Show and would wish all those associated with Polish aviation community Good Luck. 

Wpółpraca z przedstawicielami Sił owietrznych est zaszczytem dla ywizi eense lectronic Systems wchodzce w sład orthrop rumman nnoaon Systems 

producenta oerowanego Siłom owietrznym nowoczesnego systemu uzbroenia przeciw radioloacynego AAM Adanced An adiaon uided Missile. 

orthrop rumman szanue bogat histori i silne tradyce polsiego lotnictwa wosowego ego wład w uzysanie i utrzymanie niepodległoci po 1918 rou zwycistwa 

polsich pilotów na wszystich rontach wony wiatowe ogromne powicenie i wysiłe społecznoci lotnicze włoony w postpucy rozwó Sił owietrznych. oceniamy 

tradyc współpracy polso ameryańsie do dzi wyraan symbolem dywizonu ociuszowsiego tóry zawiadcza o nieprzerwane wizi łczce polsich 

i ameryańsich lotniów. Z dum wspieramy obchody stulecia polsiego lotnictwa wosowego w tym Air Show 018 a całe społecznoci lotnicze w olsce sładamy 

naserdeczniesze yczenia lotniczego szczcia. 

Cooperation with representatives of Polish Air Force is an honor for Defense Electronic Systems Division, part of Northrop Grumman Innovation Systems, the manufacturer 

of state of the art Anti – Radiation armament system AARGM (Advanced Anti – Radiation Guided Missile). Northrop Grumman respects the deep history and strong traditions of the 

Polish military aviation, its contribution into resumption and sustainment of independence after 1918, victories of Polish airmen on all fronts of World War II, enormous contribution 

and efforts of military aviation community put into Polish Air Force ongoing improvements. We value the tradition of Polish US cooperation, signified until today by the symbol 

of Kościuszko Squadron which marks persistent ties, connecting Polish and US airmen. We are proud to support Polish military aviation’s 100th anniversary, in the 2018 Air Show and 

would wish all those associated with Polish aviation community Good Luck. 

odpułowni rezerwy SA pilot Mie Stuart yretor d.s. ozwou Biznesowego Strie Weapons and Adanced rograms 

orthrop rumman eense lectronic Systems 

ered SA ieutenant olonel 

Podpułkownik rezerwy USAF pilot Mike Stuart 

Dyrektor d.s. Rozwoju Biznesowego 

Strike Weapons and Advanced Programs 

Northrop Grumman Defense Electronic Systems 

Retired USAF Lieutenant Colonel 

Bardzo si ciesz e grupa lying Bulls znowu bdzie czci ta presowych poazów lotniczych a adom Air Show. o edno z nawiszych tego 

typu wydarzeń na wiecie tóre w tym rou bdzie eszcze bardzie wytowe ze wzgldu na 100-lecie odzysania przez ols niepodległoci i 100- 

lecie powstania lotnictwa polsiego. Z oazi te szczególne edyci poazów zaprezentuemy siedem wytowych statów powietrznych B-5 Mitchell 

- orsair 8 ightning 8 roan dwa stati Alpha et i migłowiec B-105. Zapraszam wszystich anów do adomia i zapoznania si 

z inormacami o lying Bulls na stronie www.yingbulls.at/en o zobaczenia 

aimund iedmann light peraons Manager hie ilot ied Wing

AMW po raz oleny wspiera organizac ASW. hcemy pomóc wosu w wielu zadaniach tórych samo nie moe zrealizowa. abardzie zaanga- 

owany w tegoroczn odsłon poazów est nasz lubelsi oddział regionalny. Wspiera on działania zwizane midzy innymi z wynamem gruntów i organizac 

stois handlowych. la wszystich miłoniów militariów Agenca przygotowała te specaln oert i asortyment. estemy dumni e równie 

w szczególnym rou 100-lecia odzysania przez ols niepodległoci AMW est partnerem ASW. 

Małgorzata Weber rzeczni prasowy AMW 

olsa Wytwórnia apierów Wartociowych est przedsibiorstwem tórego produty s w due mierze strategiczne dla unconowania państwa. 

Mog miało powiedzie e podobnie a polsie lotnictwo wosowe stoimy na stray zeczpospolite i e obywateli oczywicie w zupełnie inne 

sali i innym obszarze. iedługo równie bdziemy obchodzi 100-lecie istnienia WW dlatego ciesz si e moglimy zaangaowa si w organizac 

Air Show 018. egoroczna edyca ma szczególny wymiar bo oprócz poazów lotniczych uczci tae obchodzce swoe 100-lecie i bdce straniiem 

bezpieczeństwa oraz niepodległoci granic powietrznych rau polsie lotnictwo wosowe. czy nas zatem wspólna trosa o spoó aństwa 

i ego obywateli. 

Macie Biernat 

rezes Zarzdu olsie Wytwórni apierów Wartociowych S.A. 

Mis Wosowego rzedsibiorstwa andlowego est wspieranie rodowis ołnierzy i unconariuszy państwa polsiego. a co dzień mamy do czynienia 

z symbolami narodowymi taimi a barwy polsie i orzeł tóre noszone s na mundurach. Z dum i szacuniem odnosimy si do iepodległe 

i Wolne olsi nasze oczyzny tóra w tym rou obchodzi 100lecie odzysania niepodległoci. 

Marcin owalczy Wiceprezes Zarzdu Wosowego rzedsibiorstwa andlowego 

olsa Agenca eglugi owietrzne est edyn w olsce rm szolc i zatrudniac cywilnych ontrolerów ruchu lotniczego. Zarzdzamy i ontrolu- 

emy edn z nawiszych przestrzeni powietrznych w uropie. asza adra przechodzi specalistyczne szolenia w rau i za granic. adego dnia A 

dba o bezpieczeństwo bliso 500 samolotów orzystacych z polsie przestrzeni powietrzne obsługuc co rou bliso milion operaci lotniczych. Bezpieczeństwo 

w powietrzu to nasza misa i obowize. 

Polish Air Navigation Services Agency is the only organization in Poland that trains and employs civil air traffic controllers. We manage and control one of the largest 

airspaces in Europe. Our staff is undergoing specialist training at home and abroad. Every day, PANSA cares for the safety of nearly 2,500 aircrafts using the Polish 

airspace, handling almost a million air operations every year. Safety in the air is our mission and duty. 

.o. rezes A anusz aniszewsi 

Szanowni aństwo cieszymy si e moemy by czci Air Show - wieliego lotniczego wita tóre w tym rou est nie tylo oaz do rozwiania lotniczych 

pasi ale tae wspólnego witowania wanych dla wszystich olaów rocznic 100-lecia polsiego lotnictwa wosowego oraz odzysania przez 

nasz ra niepodległoci. Wydarzenie te rangi est dla nas nstytutu sii tae wytow szans na promoc polsie literatury oraz czytania generacynego. 

ziuemy za zaproszenie do współtworzenia Air Show i zapraszamy całe rodziny na spotanie z si. 

Z wyrazami szacunu 

ariusz aworsi yretor nstytutu sii 

ZWS BS-Z S.A. od lat wspiera niezwyłe przedsiwzicia cieawe inicatywy oraz wytowe wydarzenia tworzone przez ludzi 

działacych z pas. ym bardzie cieszymy si e nasza Busowiana-Zdró est ocaln wod mineraln ASW 018 bo ta impreza zrodziła si 

przecie włanie z pasi. en ro est dla nas wszystich szczególny poniewa obchodzimy 100-lecie odzysania przez ols niepodległoci a to równie 

wito polsiego lotnictwa. ycz aństwu wspaniałych wraeń podczas ASW 018. 

Wodocigi Miesie w adomiu Sp. z o.o. po raz oleny bior udział w organizaci Midzynarodowych oazów otniczych A SW. 

egoroczna edyca poazów A SW 018 łczy si z obchodami 100 - lecia odzysania niepodległoci przez ols co czyni poazy eszcze 

bardzie wytowymi. 

latego te w imieniu Zarzdu Wodocigów Miesich w adomiu serdecznie zapraszam na Midzynarodowe oazy otnicze A SW 018 

tóre odbd si w adomiu w dniach 5 . 08.018 rou. 

esze rzecia rezes Społi Wodocigi Miesie adom Sp. z o.o.

AIR SHOW 2018 

Wystawa statyczna 

Wystawa statyczna na Midzynarodowych oazach otniczych A SW 018 to nie tylo samoloty i migłowce to równie nawisza w historii prezentaca sprztu i wyposaenia 

wszystich rodzaów Sił Zbronych oraz prezentaca oerty przemysłu obronnego. 

Stati powietrzne tóre zobaczymy na radomsim niebie bdzie mona tae oberze z blisa na lotnicze wystawie statyczne. olsie Siły owietrzne zaprezentu radomsim 

widzom samoloty S-11 sra -1 M- Bieli Z-10 rli M-8 Bryza -10 ercules -95 ASA ulstream 550 S-8 Bies A- oraz migłowce W- SA Mi-8 Mi- 

SW- uszczy Mi-1 Mi- W- imbal apri . 

Wród statów powietrznych zagranicznych goci bdzie mona podziwia -1 z olandii i Belgii - Spartan z itwy i umunii niemieciego i brytysiego uroghtera oraz - 

riona z iemiec Su-5 z rainy austriaciego SAAB-a 105 -10 z iszpanii olandii Włoch i Wielie Brytanii A- z rainy. 

Wosowi przywioz do adomia tae sprzt Wos dowych i adiotechnicznych midzy innymi transportery osoma wraz z druyn zmotoryzowan z etatowym uzbroeniem 

i wyposaeniem czołgi eopard i -91 MMW M-A wozy rozpoznawcze BM- samobiene przeciwlotnicze zestawy raietowe A stace radioloacyne i wyrzutnie 

raiet roboty sapersie zestawy nurowe bezzałogowe poazdy podwodne systemy rozpoznawcze sprzt spadochronowo-desantowy sprzt obserwacyny oraz uzbroenie i wyposa- 

enie tatyczne ednoste specalnych AA M ormoza oraz W. omandosów. 

odczas A SW bdzie te oaza by przyrze si wyposaeniu aim dysponu Wosa brony erytorialne. 

Swó sprzt na wystawie statyczne zaprezentu równie wosa SA. 

la widzów tegorocznego A SW przygotuemy poaz sprztu przemysłu obronnego. becno produtów taich rm a olsa rupa Zbroeniowa ocheed eonardo czy 

te WB roup zapewni moliwo oberzenia nanowoczeniesze technii wosowe. 

44 


Wojskowe Zakłady Uzbrojenia S.A. 

GOTOWI DO OBSŁUGI 

- modernizacja 

- modyfikacja 

- serwisowanie na poziomie 

przemysłowym 

- serwisowanie w miejscu 

lokalizacji sprzętu 

GOTOWI DO STARTU 

technika rakietowa 

- ziemia - powietrze 

- ziemia - ziemia 

Nasze kompetencje: obrona przeciwlotnicza i przeciwrakietowa 

Twoja: ochrona 

www.wzu.pl

Str sjan na S 

W tym rou na radomsim lotnisu zapewnimy mnóstwo atraci równie dla dzieci i młodziey. W streach gdzie zabawa bdzie połczona z eduac zorganizowane zostan 

atrace o tematyce lotnicze dla namłodszych uczestniów A SW. W specalnym laboratorium ady bdzie si mógł dowiedzie dlaczego samolot lata. W stree matematyi 

przygotowane bd łamigłówi i zadania do rozwizania w lotniczym przedszolu gry i zabawy przygotowano równie osmiczny plac zabaw. W streach bd zaprezentowane 

replii historycznych samolotów stoisa promocyne m.in. Muzeum Sił owietrznych i Muzeum otnictwa olsiego Muzeum 0 grupy reonstrucyne i undace zwizane 

z lotnictwem. ierwszy raz bdzie moto strea gdzie bdzie mona zobaczy wszystie mari motocyli. W Stree oto Star bdzie mona spota si z gwiazdami poazów oraz 

wypoyczy sprzt oto i ideo. rganizatorzy zapewni namłodszym poazy lmów i mulmediów a tae moliwo uczestnictwa w licznych onursach oraz loty symulatorami. 

W stree bd te muzealne wystawy tematyczne. ade dzieco tóre odwiedzi stre otrzyma pamitow niespodzian. 

rganizatorzy A SW w adomiu stawia nie tylo na rozryw ale i na eduac historyczn oraz lotnicz. inormue i zaprasza pomysłodawczyni i autora oncepci 

Stre specalnych Anna iepiel sze zespołu ds. omuniaci i BAS 018. 

W 1. Stree 0 bdzie mona zobaczy Muzeum 0 rup „ag Suad 0 ana ilcha z si ywizon 0 proec lmu statni pilot Stowarzyszenie ro 

memoria oraz dwa ry pomalowane w motywy lotnicze. . Strea A S WA WSW to miesce gdzie bdzie mona spota si z Muzeum Sił 

owietrznych w blinie undac istoryczn otnictwa olsiego Muzeum otnictwa olsiego w raowie Stowarzyszeniem otnictwa sperymentalnego AA 991 undac 

Zabyti polsiego nieba rup eonstruci istoryczne Wolant rup istoryczn otnictwa olsiego Muzeum Morsiego ywizonu otniczego undac atace 

Muzeum olsich Sił owietrznych Muzeum ra olsiego w ołobrzegu roetem budowy replii samolotu szolnego Miles Magister undac An- Wiedeńczy i Stowarzyszeniem 

istorycznym udy w ońsich. . Strea A Z A Z umoliwi ontat z undac wspierania eduaci przy Stowarzyszeniu olina otnicza Wosowym 

entrum duaci bywatelsie nstytutem sii nstytutem amici arodowe undac duaci z eweliuszami aui. azwy stre . M-SA 5. SA 

SA i . SA A SAW mówi same za siebie. Zapraszamy 

Biuro Organizacyjne AIR SHOW 2018

adomsi Magistrat specalnie dla widzów tegorocznego A SW wydzieli na terenie adomia paringi miesie. Aby 

usprawni dotarcie na oazy midzy paringami a lotnisiem bd ursowały specalne autobusy oznaczone liter a 

poazy. ie trzeba wic martwi si o znaomo miasta i o to a tra na lotniso. Wszyscy tórzy pozostawi samochód 

na ednym ze specalnie wyznaczonych przez rganizatorów paringów bd uprawnieni w cenie biletu paringowego 

do AMW nawet rodzinnego przeazdu na teren lotnisa w autobusach radomsie miesie omuniaci specalne 

zarówno liniami a i liniami zwyłe omuniaci miesie oznaczonymi cyrowo. a miesich paringach obsługiwanych 

przez Z ao bilet paringowy wydawany bdzie paragon salny druowany na miescu parowania. powania 

on bdzie do bezpłatnego przeazdu rodami omuniaci miesie. odróucy nie posiadacy biletu paringowego zobowizani 

s do zaupu biletu omuniaci miesie. eny biletów paringowych motocyl 10 zł samochód osobowy 0 zł Bus 

do 8 miesc 0 zł Bus powye 8 miesc 80 zł autobus 100 zł. Biorc pod uwag due zainteresowanie oazami w latach 

poprzednich inormuemy e osoby wybierace si na A SW samochodem powinny przewidzie moliwo wystpienia 

niewielich utrudnień w ruchu w oolicach lotnisa adom-Sadów. Szczegóły przedstawiamy na mapie pogldowe inormu- 

ce o streach paringowych wyznaczonych na czas poazów lotniczych A SW 018 oraz mapie inormuce o omuni- 

aci miesie w adomiu. Biuro rganizacyne A SW 018

AIR SHOW 2018 

Zaloguj się 

ooninia a os ninosran na S 

Wychodzc naprzeciw szeroo rozumianym potrzebom osób niepełnosprawnych 

oraz ich opieunów tórzy s od wielu edyci czstymi gomi naszych 

poazów Biuro rganizacyne Midzynarodowych oazów otniczych A 

SW 018 wraz z Miastem adom przygotowało szereg udogodnień. 

- Priorytetem było zapewnienie bezpłatnego wstępu na pokazy, bez konieczności 

nabywania biletu przez osoby niepełnosprawne, zarówno przez dzieci oraz młodzież 

(bez określonej grupy inwalidzkiej), jak i dorosłych ze znacznym stopniem 

niepełnosprawności - mówi pt. Magdalena Busz rzeczni prasowy tegorocznych 

poazów. 

onadto miasto adom zorganizowało paring przeznaczony wyłcznie dla 

osób niepełnosprawnych przyedacych na A SW 018 uloowany 

na terenie miasta. Miesca paringowe dla osób niepełnosprawnych podró- 

ucych samochodem bd wyznaczone na paringu zloalizowanym przy 

ulicy horzowsie. olenym ułatwieniem dla te grupy osób est bezpłatna 

nisopodwoziowa omuniaca miesa dostosowana do ich potrzeb. 

a podrela rzeczni A SW 018 nie naley zapomina e osoby niepełnosprawne 

ma równie pierwszeństwo przecia przez brami na teren 

poazów. - Wyznaczyliśmy specjalnie utwardzoną strefę przeznaczonej dla osób 

niepełnosprawnych poruszających się na wózkach inwalidzkich, która będzie usytuowana 

tuż przy drodze kołowania dodae pt. Busz. 

w Air Show Go! 

ntraktna maa otniska roram okaz i ois sta ozas okaz otniz aomiu 

arto skorzsta z aikaji ir So o 

Air Show o to niezbdni widza. Apliaca powstała specalnie na potrzeby Midzynarodowych oazów otniczych. Za e pomoc publiczno bdzie mogła orzysta z map i planu 

poazów oraz przeczyta inormace o wystawie naziemne. Apliaca na teleony i tablety bdzie dostpna od 1 sierpnia 018 rou. 

Apliaca mobilna połczy w sobie ila rónych unci. rzede wszystim ułatwi nawigac na terenie lotnisa i pozwoli rozezna si w atracach na ziemi. Za e pomoc bdzie 

mona tae wyszuiwa wystawców. zii apliaci zobaczymy atualne powiadomienia i omuniaty dotyczce np. zmian w agendzie specalnych wydarzeniach lub nagłych nieplanowanych 

utrudnieniach. Za e pomoc dowiemy si tae np. o miescach pomocy medyczne oraz ogłoszeniach dotyczcych zaginicia dzieci co na duych imprezach czasami si zdarza. 

Apliaca Air Show o powstała specalnie dla poazów w adomiu. Ma ułatwi widzom i uczestniom Air Show 018 dotarcie do wszystich niezbdnych inormaci zwizanych 

z poazami. o wane wszystie inormace zawarte w apliaci bd na bieco atualizowane. 

aa apliaca sprawdziła si podczas zeszłoroczne edyci poazów. roponowana usługa oae si bardzo pomocna dla widzów. 

Z apliaci sorzysta bdzie mógł ady uytowni smarona lub tabletu tóre pracu na systemach operacynych iS lub Android. Apliac bdzie mona pobra na smarony 

i tablety od 1 sierpnia 018 rou. sługa bdzie bezpłatna. 

orzystac z apliaci bdzie mona np. przeczyta inormac o sprzcie i uzbroeniu prezentowanym na wystawie statyczne dowiedzie si o programie poazów dynamicznych 

oraz zapozna z list innych atraci przygotowanych przez organizatorów. 

Air Show o ma równie potencał marengowy dla instytuci i rm tóre nie tylo bd prowadziły na terenie poazów działalno omercyn ale te wystawi swoe stoisa promocyne. 

awaniesz unconalnoci apliaci bdzie moliwo orzystania z rzeczywiste mapy lotnisa adom-Sadów na tór naniesiony zostanie plan poazów i lista wystawców. 

Bdzie mona wyszua onretne stoiso lub atrac za pomoc słów luczy i tagów. a mapie widoczne bd pinezi rónego ształtu i oloru zaley to od ategorii do aie zostały 

przypisane. o liniciu w ta pinez wywietli si eran ze szczegółami nazw miesca opisem zdciem oraz adresem z moliwoci nawigaci do wsazanego puntu. 

odczas duych wydarzeń nawaniesze est to aby wszelie zmiany harmonogramu wane inormace miały moliwo szybiego poawienia si w teleonach uczestniów. odat- 

ow atrac z pewnoci bdzie moliwo przeczytania o znaducych si na Air Show maszynach czy sprawdzeniu interatywne mapy. o niesamowita wygoda mie wszystie 

inormace w ednym miescu. czestnicy supia si na ogldaniu widowisa a nie przeszuiwaniu ilu ródeł inormaci zaznacza Adrian zyczersi dyretor rmy Meeng Applicaon 

tóra zamue si przygotowaniem apliaci na Air Show w adomiu. 

Air Show o bdzie zawiera list wydarzeń tóre ułoone bd chronologicznie według daty i godziny rozpoczcia ad atrac bdzie mona dzii apliaci oceni. ieawost 

ma by tae otobuda ze zdciami widzów Air Show oraz załada mulmedia gdzie bd zdcia dwii oraz lmy. 

Moduł rywalizaca bdzie pozwalał uczestniom apliaci na zbieranie puntów tóre po zesanowaniu zostan zliczone a osoba tóra znadzie nawice puntów otrzyma 

nagrod. W apliaci bdzie moliwo uczestniczenia w licznych uizach i onursach dzii modułowi Z. ady zwycizca uizu zostanie nagrodzony. 

Biuro Organizacyjne AIR SHOW 2018 

48 


Nie trać czasu, Zamów PRENUMERATĘ już dziś 

Prenumeratę zamów na naszej stronie internetowej 

www.zbiam.pl lub wpłać należność na konto bankowe 

nr 70 1240 6159 1111 0010 6393 2976 

Atrakcyjna cena, w tym dwa numery gratis! 

Pewność otrzymania każdego numeru 

w niezmiennej cenie 

E-wydania dostępne są 

na naszej stronie oraz 

w kioskach internetowych 

Wojsko i Technika: 

cena detaliczna 12,99 zł 

Prenumerata roczna: 130,00 zł 

Lotnictwo Aviation 

International: 



Wojsko i Technika Historia + numery specjalne: 

cena detaliczna 14,99 


Morze: 



Skontaktuj się z nami: office@zbiam.pl 

Zespół Badań i Analiz Militarnych Sp. z o.o. 

Biuro: ul. Bagatela 10/19 00-585 Warszawa

ROCZNICE I WYDARZENIA 

Centralne obchody 

100-lecia Lotnictwa Wojskowego 

w Garnizonie Warszawa 

o 018 est roiem wytowym dla polsiego lotnictwa wosowego. W rou setne rocznicy odzysania niepodległoci przez nasz ra obchodzimy wan dla ołnierzy w stalowych 

mundurach rocznic stulecia powstania lotnictwa wosowego. 

a terenie arnizonu blin w dniach i sierpnia 018 rou zostan zorganizowane entralne bchody 100-lecia otnictwa Wosowego nastpnie w dniach 5 i sierpnia 

zorganizowany bdzie A SW 018 na lotnisu w adomiu a w dniu 8 sierpnia tradycynie w dniu wita otnictwa przeprowadzone bd uroczystoci na terenie garnizonu 

Warszawa. 

W programie uroczystoci przewidziano złoenie wiatów i zapalenie zniczy w miescach upamitniacych zmarłych lotniów midzy innymi na mentarzach owzowsich. 

roczysta Msza wita w intenci otniów olsich w atedrze olowe Wosa olsiego rozpocznie si o godzinie 1000. W samo południe na mentarzu Wosowym na owz- 

ach odsłonity zostanie pomni hwała otniom olsim. 

rzy pomniu u czci otniów olsich poległych w latach 199-195 zaprezentowana zostanie wystawa oolicznociowa tór przygotue lub owództwa eneralnego 

odzaów Sił Zbronych. 

W tym samym miescu o godzinie 100 odczytany zostanie Apel amici z oazi 100-lecia otnictwa Wosowego. 

Wydarzeniem zamyacym wtorowe obchody bdzie Spotanie otniczych ooleń w grodach owództwa eneralnego odzaów Sił Zbronych o godzinie 100. 

Dowództwo Generalne Rodzajów Sił Zbrojnych 

50

LAI-wydanie-specjalne-2018

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?