You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
2. Klasyfikacje literatury<br />
RODZAJE LITERACKIE<br />
Kryteria klasyfikacji Epika Liryka Dramat<br />
sposób<br />
przedstawiania świata<br />
opowiadanie / opis opis przeżyć i uczuć działanie postaci<br />
konstrukcja wypowiedzi<br />
narracja fabularna<br />
(monolog) z możliwym<br />
udziałem dialogu<br />
monolog (rzadko dialog)<br />
liryczny<br />
dialog / polilog (wypowiedź<br />
wielu osób jednocześnie)<br />
funkcje<br />
wypowiedzi<br />
przedstawianie świata<br />
wyrażanie przeżyć<br />
i uczuć<br />
przedstawianie<br />
zdarzeń<br />
subiektywność /<br />
obiektywność<br />
(podmiotowość /<br />
przedmiotowość)<br />
obiektywizacja<br />
przedstawienia<br />
subiektywność<br />
podmiotu<br />
subiektywność<br />
osób dramatu<br />
zdarzeniowość akcja brak akcji akcja<br />
czas<br />
przedstawienia<br />
przeszłość (to, co się już<br />
zdarzyło)<br />
teraźniejszość (to, co<br />
żywe w świadomości<br />
mówiącego)<br />
przyszłość (to, co ma być<br />
wystawione na scenie)<br />
Współcześnie osoba mówiąca ma różne nazwy:<br />
▪w epice: narrator,<br />
▪w liryce: podmiot liryczny,<br />
▪w dramacie: osoby dramatu.<br />
W późniejszych badaniach nad literaturą wyróżniono także<br />
wiele innych kryteriów, najważniejsze z nich zestawiamy<br />
w tabeli Rodzaje literackie. Warto pamiętać, że cechy<br />
rodzajowe mogą się mieszać w różnych utworach. Mamy<br />
wówczas do czynienia z synkretyzmem rodzajowym.<br />
2. GATUNKI LITERACKIE<br />
Podział na gatunki literackie ma swoje korzenie w Poetyce<br />
Arystotelesa. Ten pierwszy w Europie systematyczny<br />
opis literatury, mimo iż wymienia kilka gatunków, definiuje<br />
tylko trzy: tragedię i komedię oraz epopeję. Definicje<br />
te są dużo bardziej szczegółowe niż określenia rodzajowe<br />
(mają więc węższy zakres) i korzystają z różnych<br />
kryteriów klasyfikacyjnych. Podział gatunkowy nie jest<br />
jednak po prostu podziałem na bardziej szczegółowe<br />
rodzaje literackie. Są bowiem gatunki mogące reprezentować<br />
wszystkie rodzaje – takim gatunkiem jest np. poemat,<br />
który bywa epicki (Odyseja Homera), liryczny (biblijna<br />
Księga Hioba), ale także może mieć postać<br />
dramatyczną (jako poema Adam Mickiewicz określił<br />
Dziady, których część II znasz ze szkoły podstawowej).<br />
Bywają też gatunki łączące w sobie cechy różnych rodzajów<br />
literackich – np. ballada (Świtezianka Mickiewicza).<br />
Gatunek literacki obejmuje zatem szczegółowe cechy<br />
utworów literackich, pozwalające grupować te utwory<br />
w zbiory podobnych do siebie tekstów.<br />
3. POEZJA – PROZA<br />
Od starożytności rozróżniano dwie formy zapisu tekstu<br />
(nie tylko literatury): poezję (wiersz) i prozę. W tym znaczeniu<br />
do poezji należą wszystkie te teksty, które są wierszowane<br />
(w tym sensie niektóre reklamy są także wierszami).<br />
Wiersz różni się od prozy tym, iż jest podzielony na<br />
wersy. Proza zapisana jest w sposób ciągły. Wiersz ma<br />
zatem „naddany” – dodatkowy – podział na jednostki rytmiczne,<br />
którymi są wersy (i cząstki wersów). Proza dzieli<br />
się zaś tylko naturalnie na całości składniowe i akapity.<br />
Koniec wersu nazywamy klauzulą. Tworzy on tzw. pauzę<br />
wersyfikacyjną, którą podczas odczytywania wiersza należy<br />
oddać jako krótką przerwę w lekturze tekstu. Jeżeli pauza<br />
ta wypada wewnątrz całości zdania (wypowiedzenia), to<br />
mamy do czynienia ze zjawiskiem nazywanym przerzutnią.<br />
Wiersze można podzielić na takie, które tworzą pauzę wersyfikacyjną<br />
w miejscu zakończenia całości składniowej –<br />
tzw. wiersz składniowy – oraz takie, które nie liczą się z tym<br />
podziałem – wiersz askładniowy. Można wyróżnić także<br />
37
Change language