Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Epoka pary i pancerza<br />
Tadeusz Klimczyk<br />
Skąd wzięły się krążowniki liniowe<br />
w Royal Navy?<br />
Czy brytyjskie krążowniki liniowe<br />
były zaprojektowane dobrze czy też<br />
fatalnie? Czy ich przeznaczeniem było<br />
toczenie pojedynków artyleryjskich<br />
z pancernikami? Dlaczego brytyjskie<br />
krążowniki liniowe tak słabo prezentowały<br />
się na tle swoich niemieckich<br />
odpowiedników? Po co Royal Navy<br />
zbudowała tak słabo opancerzone jednostki,<br />
które w trakcie bitwy jutlandzkiej<br />
błyskawicznie wylatywały w powietrze?<br />
Czy admirał Fisher zwariował<br />
twierdząc, że duża prędkość okrętu<br />
jest równoważna z dobrym opancerzeniem?<br />
I po co w ogóle były Brytyjczykom<br />
takie okręty? Te i inne wariacje<br />
podobnych pytań wracają ciągle nie<br />
tylko w książkach i artykułach, ale także<br />
na różnych forach internetowych<br />
poświęconych okrętom wojennym.<br />
Rozrzut opinii jest szeroki. Także wśród<br />
brytyjskich publicystów morskich. I rzeczywiście,<br />
trudno o odszukanie w literaturze<br />
jednoznacznej wykładni dotyczącej<br />
faktów związanych z projektowaniem<br />
pierwszych brytyjskich monokalibrowych<br />
krążowników pancernych. Mylone<br />
są skutki z przyczynami, gubione jest<br />
polityczne tło zdarzeń, a przede wszystkim<br />
– lata 1904-1914 w historii Royal Navy<br />
traktowane są jako jedna epoka przygotowań<br />
do wojny z Niemcami. Tymczasem<br />
przez te 10 lat Wielka Brytania dokonała<br />
drastycznego przeorientowania geopolitycznego,<br />
a także zmieniła opcję polityczną<br />
formującą rząd, które to zdarzenia nie<br />
pozostały bez wpływu na brytyjskie siły<br />
morskie.<br />
Zamieszaniu we właściwej ocenie tego,<br />
jak doszło do zaprojektowania monokalibrowych<br />
krążowników pancernych i do<br />
czego miały naprawdę służyć nie ułatwia<br />
mało znany szerszemu gronu miłośników<br />
Royal Navy fakt, iż nie przetrwały do dzisiaj<br />
archiwa Admiralicji sprzed 1917 r. Zdarza<br />
się sensacyjny ton, gdy autorzy opisujący<br />
jednostki projektowane w latach poprzedzających<br />
I wojnę światową powiadamiają<br />
wymownie czytelnika, że teczki dotyczące<br />
danych projektów są puste. Prawda jest<br />
jednak prozaiczna i trudna do wyobrażenia.<br />
Dokumenty Admiralicji do 1917 r.<br />
zostały po prostu zniszczone, bowiem do<br />
czasu reformy administracyjnej tej instytucji,<br />
przeprowadzonej w 1917 r. przez lorda<br />
Erica Geddesa (1875-1937) żadnych centralnych<br />
archiwów Admiralicja nie miała, zaś<br />
każdy departament robił ze swoimi dokumentami<br />
co chciał, czyli wyrzucał, kiedy<br />
wydawały się nieaktualne i niepotrzebne.<br />
Według brytyjskich historyków zachowało<br />
się około 10% dokumentów Admiralicji<br />
sprzed 1917 r., głównie w postaci duplikatów<br />
znajdowanych w innych instytucjach<br />
lub w prywatnych zbiorach ówczesnych<br />
luminarzy floty (Fisher Papers, Jellicoe<br />
Papers itd.). Wobec braku dokumentów<br />
zadanie historyków zajmujących się Royal<br />
Navy sprzed I wojny światowej to rekonstrukcja<br />
zdarzeń, opinii i faktów na podstawie<br />
innych źródeł, głównie korespondencji<br />
prywatnej czy też prywatnych zbiorów<br />
wybitnych postaci Royal Navy jak Jellicoe,<br />
Beatty czy Fisher. To także częstokroć<br />
poszlaki i domysły oraz układanie historycznych<br />
puzzli z fragmentów przeszłości<br />
dostępnych w postaci cząstkowych źródeł.<br />
Jeśli chodzi o pierwsze brytyjskie krążowniki<br />
liniowe, to wiemy dzisiaj już wiele<br />
i można pokusić się o dość wiarygodne<br />
opisanie ich historii, choć z całą pewnością<br />
nie jest ona definitywnie zakończona.<br />
Uwagi, fakty i opinie, jakie zostaną poniżej<br />
przedstawione, dotyczą TYLKO trzech<br />
pierwszych wielkich monokalibrowych<br />
krążowników pancernych, zwanych typem<br />
Invincible – od pierwszej ukończonej<br />
jednostki. Pozostałe późniejsze brytyjskie<br />
krążowniki liniowe, łącznie z niewiele<br />
różniącym się od nich HMS Indefatigable<br />
należą do innej epoki, do innej opcji politycznej<br />
i innego strategicznego myślenia.<br />
Podobna charakterystyka techniczna skłania<br />
do doszukiwania się ciągłości w obu typach<br />
jednostek, tymczasem rzeczywistość<br />
była zupełnie odwrotna. Prawie takie same<br />
okręty jak typu Invincible i krążownik Indefatigable<br />
zbudowano z kompletnie innych<br />
powodów. Ten ostatni należał już bowiem<br />
do epoki przeorientowania się Royal Navy<br />
na zagrożenie ze strony Niemiec. Przy<br />
okazji warto wyjaśnić powstanie terminu<br />
„krążownik liniowy”. Po raz pierwszy nazwa<br />
ta została użyta przez lorda Fishera<br />
w liście do Głównego Konstruktora Royal<br />
Navy Philipa Wattsa (Director of Naval<br />
Construction, DNC) z 17 września 1908 r.<br />
List ten dotyczył projektu Indefatigable’a.<br />
We wcześniejszych dokumentach i korespondencji<br />
typ Invincible był określany jako<br />
„duże krążowniki monokalibrowe” (all big<br />
gun armoured cruiser). Termin battle cruiser<br />
upowszechnił się dopiero w latach 1911-<br />
1912, jednak ze względu na to, że jednostki<br />
te weszły do historii właśnie jako krążowniki<br />
liniowe typ Invincible będzie tutaj tak<br />
określany.<br />
Po co Royal Navy potrzebne były<br />
w 1905 r. krążowniki liniowe?<br />
Odpowiedź jest prosta – by zmniejszyć<br />
wydatki przeznaczone na flotę. Aby<br />
zrozumieć jakim cudem budowanie niezwykle<br />
drogich 1 jednostek miało oszczędzić<br />
Royal Navy pieniędzy, potrzebne<br />
jest wprowadzenie w sytuację i epokę.<br />
W połowie XIX w. Wielka Brytania była<br />
zdecydowanie najpotężniejszym i najbogatszym<br />
państwem świata. a jej bez-<br />
1 Krążownik liniowy typu Invincible kosztował<br />
średnio ok. 1 650 000 funtów szterlingów (równowartpść<br />
prawie 12,1 t czystego złota), czyli 100<br />
000 funtow więcej niż ostatnie brytyjskie predrednoty<br />
typu Lord Nelson, nazywane też półdrednotami<br />
(semi-dreadnoughts).<br />
Invincible w latach 1909-1910. Ponieważ<br />
w pierwszym okresie służby całą trójkę<br />
krążowników było bardzo trudno odróżnić,<br />
pozostałe dwie jednostki miały po jednym<br />
pasku na kominie - Indomitable na trzecim,<br />
a Inflexible na pierwszym.<br />
Fot. archiwum redakcji<br />
66 styczeń <strong>2019</strong> MORZE
Change language