3273 06-11-2020

* TRANG 38 - SỐ 3273 - THỨ SÁU (Friday, November 6, 2020)
Đằng sau chuyến thăm Việt Nam
của ông Mike Pompeo
Nguyễn Quang Dy
Người ta nói rằng tháng 10
có nhiều bất ngờ (October
surprise), không chỉ vì thông tin gây sốc
trong laptop của Hunter Biden, mà còn
chuyến thăm bất ngờ của Ngoại trưởng
Mike Pompeo đến Việt Nam (29-30/10).
Chuyến thăm này diễn ra trước ngày bầu
cử Tổng thống Mỹ có vài ngày (3/11) và
trước Đại Hội Đảng XIII của Việt Nam
vài tháng (Quý I/2021). Trước các đồn
đoán về chuyến thăm này, hãy thử lý giải
ý nghĩa đằng sau sự kiện đó.
Chuyến thăm Việt Nam có bất ngờ?
Theo thông lệ ngoại giao, chuyến
thăm chính thức của quan chức cấp cao
(như ngoại trưởng) thường được thông
báo trước hàng tháng. Chuyến thăm
Châu Á của ông Mike Pompeo tới Ấn
Độ, Sri Lanka, Maldives, và Indonesia
(26-30/10), lúc đầu không có Việt Nam.
Việc thăm chính thức Việt Nam chỉ
được quyết định bổ sung thêm vào phút
chót, khi Diễn đàn Doanh nghiệp Ấn Độ
Dương-Thái Bình Dương (IPBF) được
khai mạc tại Hà Nội (28/10).
Cùng ngày 28/10, Bộ Ngoại giao Việt
Nam mới thông báo về chuyến thăm của
Ngoại trưởng Mike Pompeo (29-30/10)
theo lời mời của Ngoại trưởng Phạm
Bình Minh, để “kỷ niêm 25 năm bình
thường hóa quan hệ Việt-Mỹ”. Ngày
hôm sau (29/10), Bộ Ngoại giao Mỹ
mới thông báo về chuyến thăm chính
thức Việt Nam của Ngoại trưởng Mike
Pompeo “nhằm ủng hộ một nước Việt
Nam vững mạnh, thịnh vượng và độc
lập”, và nhấn mạnh Mỹ và Việt Nam
cùng chung tầm nhìn về khu vực Ấn
Độ Dương-Thái Bình Dương Tự do và
Rộng mở.
Dư luận bất ngờ về một chuyến thăm
bất thường, chắc phải có lý do đặc biệt
nào đó, trong khi bầu cử Tổng thống Mỹ
đầy kịch tính chỉ còn vài ngày, cuộc họp
thượng đỉnh Đông Á chỉ còn vài tuần, và
Đại hội Đảng XIII của Việt Nam chỉ còn
vài tháng. Trước tình hình Biển Đông
và Biển Hoa Đông đang căng thẳng do
thái độ hung hăng của Trung Quốc, bàn
cờ địa chính trị “Indo-Pacific Tự do và
Rộng mở” (FOIP) đang biến chuyển
nhanh hơn.
Đây có phải là chuyến thăm “đột xuất”
hay nằm trong một kế hoạch từ trước,
nhưng được giữ kín tới phút chót để Việt
Nam tránh phản ứng của Trung Quốc?
Chuyến thăm của Mike Pompeo tới năm
nước Châu Á tiếp theo chuyến thăm của
tân Thủ tướng Nhật Suga Yoshihide tới
Việt Nam và Indonesia (18-21/10), và
cuộc họp ngoại trưởng Bộ tứ (Quad) tại
Tokyo (6/10). Mỹ và Nhật chắc sẽ phối
hợp thúc đẩy chiến lược FOIP và “Bộ Tứ
mở rộng” (Quad plus). Trong khi Nhật
và Việt Nam thỏa thuận hợp tác quân sự
và chuyển giao công nghệ quốc phòng,
Mỹ và Việt Nam cũng thỏa thuận hợp tác
về năng lượng và an ninh quốc phòng.
Trong mấy năm qua, quan hệ Việt-
Mỹ đã phát triển mạnh về cả kinh tế và
an ninh quốc phòng, đưa hai nước đến
gần nhau hơn như “đối tác chiến lược”
trên thực tế (de facto), nhưng vẫn còn
bất cập và rủi ro về thặng dư thương mại
và về nhân quyền. Văn phòng Đại diện
Thương mại (USTR) thông báo (2/10),
theo lệnh của Tổng thống, họ đã mở
điều tra (theo điều 301) về hai vấn đề là
(1) có phải Việt Nam cố tình hạ giá tiền
đồng, và (2) có phải mặt hàng gỗ xuất
khẩu của Việt Nam dựa vào lượng gỗ
nhập phi pháp. Trước chuyến thăm của
Mike Pompeo, Việt Nam đã thả Michael
Nguyễn (bị kết án 12 năm tù vào năm
ngoái).
Mục tiêu kép chống Trung Quốc và
tranh cử
Dù chuyến thăm Việt Nam bất ngờ
hay đã được chuẩn bị từ trước, thì chắc
ông Pompeo muốn kết thúc (wrap up)
chuyến thăm Châu Á tại Việt Nam, nhằm
vận động các nước này tham gia chống
Trung Quốc, theo tầm nhìn Indo-Pacific.
Tại các nước này, ông đã làm rõ chủ
chương chống Trung Quốc của chính
quyền Trump. Điều đó đã được Tổng
thống Trump nhấn mạnh trong tranh cử
với ông Joe Biden, khi chỉ ra điểm yếu
của Joe Biden trước Trung Quốc, liên
quan đến quan hệ của Hunter Biden với
các doanh nghiệp Trung Quốc.
Theo báo South China Morning
Post (29/10), ông Pompeo hẳn đã nhận
thức được rằng trong trường hợp Joe
Biden trở thành tổng thống tiếp theo,
thì Pompeo phải “củng cố di sản của
Tổng thống Trump trong chính sách
đối ngoại”, với trọng tâm là chiến lược
Indo-Pacific. Ông muốn nhấn mạnh là
Mỹ không bỏ rơi ASEAN và đặc biệt
là Việt Nam (Chủ tịch ASEAN). Trước
chuyến thăm Châu Á, Pompeo nói rằng
ông sẽ thảo luận việc “làm thế nào để
các quốc gia tự do có thể làm việc cùng
nhau nhằm ngăn chặn mối đe dọa từ
Trung Quốc”.
Theo ABC News, trước khi ông
Pompeo đến Việt Nam, Bộ Ngoại giao
Mỹ đã chỉ trích Trung Quốc về “các
hành động ác ý và gây bất ổn của Trung
Quốc ở khu vực sông Mekong, bao gồm
thao túng sông Mekong, làm ảnh hưởng
tiêu cực đến hàng triệu người sống phụ
thuộc vào dòng sông này” và Mỹ sẽ sát
cánh với các đồng minh và đối tác ở
Indo-Pacific để bảo vệ chủ quyền của họ
đối với các nguồn tài nguyên ngoài khơi
Biển Đông, phù hợp với luật pháp quốc
tế. Trước cuộc hội đàm tại New Delhi,
Chính quyền Trump đã thông báo cho
Quốc hội kế hoạch bán hệ thống tên lửa
Harpoon cho Đài Loan (trị giá 2,37 tỷ
USD).
Ngoại trưởng Mike Pompeo tại Hà Nội ngày 29/10/2020 (Reuteurs)
Trong chuyến công du chống
Trung Quốc của Pompeo (anti-China
roadshow) bắt đầu từ Ấn Độ cùng
Bộ trưởng Quốc phòng Mark Esper,
Pompeo tố cáo Trung Quốc chống dân
chủ, pháp quyền, minh bạch, và tự do
hàng hải. Tại Maldives, Pompeo lên án
Trung Quốc vô pháp đe dọa hủy hoại
môi trường, đưa các nước nhỏ vào bẫy
nợ. Tại Sri Lanka, Pompeo nói Trung
Quốc là kẻ cướp với các hợp đồng tồi
tệ, vi phạm chủ quyền và luật pháp trên
đất liền và biển. Tại Indonesia, Pompeo
muốn triển khai máy bay trinh sát “P-8
Poseidon”, nhưng Ngoại trưởng Retno
Marsudi đã từ chối vì “không muốn mắc
kẹt vào tranh chấp này”.
Qua chuyến thăm Việt Nam của
Pompeo, chắc Chính quyền Trump
muốn chứng tỏ với cử tri rằng Mỹ đã
buộc Việt Nam phải nhượng bộ và ký
một loạt thỏa thuận thương mại có giá
trị lớn nhằm làm giảm thiểu thặng dư
thương mại giữa Việt Nam và Mỹ (44 tỷ
USD năm vừa qua). Chính quyền Trump
cũng muốn các công ty Mỹ đầu tư nhiều
hơn vào Việt Nam. Tại Diễn đàn Doanh
nghiệp Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương
tại Hà Nội (IPBF, 28-29/10), Mỹ và Việt
Nam đã ký 7 thỏa thuận/bản ghi nhớ
về hợp tác (tổng giá trị hơn 11 tỷ USD)
trên nhiều lĩnh vực như hợp tác về năng
lượng, truyền tải điện, chế biến, và nhập
khẩu thịt lợn.
Tầm nhìn Indo-Pacific và Bộ tứ mở
rộng
Mỹ đang cố gắng xây dựng một mạng
lưới các nước đồng minh và đối tác trong
khu vực để hỗ trợ Mỹ thực hiện chiến
lược “Indo-Pacific Tự do và Rộng mở”
(FOIP). Ấn Độ, Sri Lanka, Maldives,
Indonesia, và Việt Nam là những nước
có vị trí chiến lược quan trọng ở khu
vực. Bộ Tứ (Quad) gồm Mỹ, Nhật, Úc
và Ấn Độ muốn tăng cường quan hệ
chiến lược với Việt Nam và các nước
ASEAN “cùng chí hướng” để xây dựng
“Bộ tứ mở rộng”.
Việt Nam là một trong “bốn nước tiền
tuyến” của ASEAN có vị trí chiến lược
tại Biển Đông. Thương mại song phương
Việt-Mỹ đạt 75,7 tỷ USD (năm 2019),
trong đó xuất khẩu của Việt Nam sang
Mỹ là 61,3 tỷ USD. Hiện nay, Mỹ là thị
trường xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam
(chiếm 23,2% tổng kim ngạch). Thặng
dư thương mại quá lớn (44 tỷ USD)
buộc Mỹ phải điều tra xem Việt Nam có
thao túng tiền tệ không. Việt Nam phải
thuyết phục được Mỹ là không thao túng
tiền tệ, và hứa nhập khẩu nhiều hơn để
giảm thiểu thặng dư.
Chuyến thăm này của Pompeo tái
khẳng định vị trí và vai trò của Việt Nam
trong cấu trúc an ninh và phát triển khu
vực, đặc biệt là việc triển khai chiến lược
Indo-Pacific và Bộ Tứ mở rộng. Việt
Nam chắc muốn xem sau ngày 3/11, ai
sẽ đắc cử Tổng thống và đại diện cho
Mỹ tới dự Hội nghị Cấp cao Đông Á lần
thứ 15 (EAS-15), tổ chức tại Việt Nam
trong tháng 11. Theo giới phân tích, dù
Trump đắc cử hay thất cử, thì ông vẫn
có thể tới dự “EAS-15” như Tổng thống
đương nhiệm (incumbent). Đây là một
diễn đàn quan trọng gồm18 nước Đông
Á. Nếu Trump tới dự thì ông sẽ là Tổng
thống Mỹ duy nhất đến thăm Việt Nam
tới ba lần.
Giới phân tích cho rằng nếu Joe
Biden thắng cử, thì chính quyền Biden
có thể đưa ra một số thay đổi trong chính
sách của Mỹ đối với khu vực Đông Nam
Á, nhưng những thay đổi đó chủ yếu sẽ
chỉ là hình thức chứ không phải là thực
chất. Sự đồng thuận của cả hai đảng
(bipartizen national consensus) cho rằng
Trung Quốc là mối đe dọa nghiêm trọng
nhất với Mỹ. Điều này sẽ đảm bảo duy
trì chiến lược Indo-Pacific (FOIP) và Bộ
Tứ mở rộng (Quad plus) làm hạt nhân
cho một mạng lưới các đồng minh và đối
tác trong khu vực này.
Một trong những trở ngại chính khi
Mỹ muốn xây dựng một mạng lưới các