3273 06-11-2020
http://vietluan.com.au
http://vietluan.com.au
- No tags were found...
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
* TRANG 48 - SỐ <strong>3273</strong> - THỨ SÁU (Friday, November 6, <strong>2020</strong>)<br />
Đọc lại “Đôi Bạn” của Nhất Linh<br />
Nguyễn Công Khanh<br />
Để nhớ Nhật Thịnh<br />
Trong thời niên thiếu, anh cũng<br />
như một số bạn đều mê đọc tiểu<br />
thuyết, đọc thơ của các văn thi sĩ tiền<br />
chiến. Trong các nhóm nhà văn đó thì<br />
nhóm Tự Lực Văn Đoàn đã ảnh hưởng<br />
đến anh nhiều nhất. Văn của họ nhẹ<br />
nhàng, trong sáng, với những truyện<br />
tình lãng mạn lồng trong khung cảnh<br />
quê hương đơn sơ và lúc nào cũng man<br />
mác tình yêu. Truyện của họ, không lúc<br />
nào thiếu trong tủ sách gia đình của anh.<br />
Trong nhóm đó, Nhất Linh được anh<br />
coi như một mẫu người lý tưởng, một<br />
nhà văn, một chiến sĩ cách mạng. Nhiều<br />
nhân vật trong truyện đã in sâu vào ký<br />
ức anh. Họ không những đã trở thành<br />
một phần đời sống của anh mà đôi khi<br />
lại là những giấc mộng không thành.<br />
Trong những năm cuối cuộc đời, ông xa<br />
lánh cảnh trần tục, như một tiên ông quy<br />
ẩn bên dòng suối Đa Mê của rừng lan<br />
Đà Lạt.<br />
Anh thích đọc truyện của Nhất Linh,<br />
vì theo nhà văn Nhật Thịnh, trong cuốn<br />
“Chân Dung Nhất Linh”, một cuốn sách<br />
biên khảo dầy trên 200 trang, chữ nhỏ,<br />
in trước năm 1975, với nhiều tài liệu mà<br />
anh cho là một trong những cuốn sách<br />
đầy đủ nhất về Nhất Linh. Nhật Thịnh<br />
viết, Nhất Linh thường nói tới “Những<br />
con người bị dìm sâu xuống, muốn vươn<br />
lên, và những khúc mắc của tâm hồn<br />
mỗi con người”. Nhất là quyển “Đôi<br />
Bạn”, anh đã đọc đi, đọc lại nhiều lần,<br />
có hình ảnh Dũng và Loan trong đó. Họ<br />
cùng hiểu nhau, cùng yêu nhau, tình yêu<br />
của họ lúc xa, lúc gần dù cho tới một<br />
buổi chiều cuối cùng chia tay trên đồi<br />
cỏ may, hai người vẫn thấy tình yêu của<br />
họ sao mà nghiêm trọng đến nổi không<br />
ai dám nói cho nhau biết. Dù Dũng biết<br />
rằng đây có thể là lần cuối, chàng có thể<br />
ngồi cạnh Loan bên bờ giếng khơi, có<br />
thể ngửi được mùi quê hương nồng ấm<br />
trong cơn gió đưa thoảng lên từ dưới<br />
cánh đồng lúa chín xa, có thể nhìn thấy<br />
những con châu chấu xanh, những con<br />
cào cào cánh xanh đỏ của thời thơ ấu bay<br />
qua trước mặt rồi lẫn vào đám cỏ xanh.<br />
Ngay cả đến Loan, nàng cũng biết rằng<br />
sắp phải xa Dũng, dù biết rằng Dũng ra<br />
đi chắc gì đã thoát được như một số bạn<br />
của chàng. Dù biết rằng, chắc gì đã có<br />
ngày gặp nhau, và ngày mai thì Dũng<br />
đã ở một nơi nào đó mà nàng chỉ có thể<br />
tưởng tượng nghe tiếng vó ngựa mơ hồ<br />
và hình ảnh Dũng bạt vào cảnh núi rừng<br />
biên giới mịt mù xa xăm...<br />
Anh nhớ lại một buổi sáng, tuần<br />
trước. Anh lái xe thẳng đến một quán cà<br />
phê ở phố chợ, tìm một chổ sát khung<br />
cửa, ngồi nhìn xuống cả một vũng biển<br />
bao la. Sáng sớm quán còn vắng người.<br />
Trong cái yên lặng của mặt biển mùa<br />
thu, anh nhấm một chút cà phê và giở<br />
đoạn cuối cuốn truyện ra đọc. Anh có<br />
thói quen khi đọc những cuốn mà anh<br />
thích, anh thường đọc từng chữ và từ<br />
từ để từng ý thấm vào hồn. Trong tất cả<br />
những truyện thời đó, “Đôi Bạn” đã cho<br />
anh thấy một cái gì khác biệt hơn các<br />
tiểu thuyết thường tình. Có lẽ là một cái<br />
gì rất mơ hồ về sự áp bức và cách mạng,<br />
về sự ra đi và hành động.<br />
Anh đọc hết trang cuối, từ từ gấp sách<br />
lại. Đầu óc anh vẫn còn theo dõi hình<br />
ảnh của Dũng và Trúc đang ngồi trong<br />
một bản thổ heo hút chờ người đến đón<br />
để hôm sau cùng vượt biên giới Hoa Việt<br />
trốn sang Tàu.<br />
Anh nhìn ra ngoài trời, màn sương<br />
lạnh vẫn chưa tan trên vùng biển, rặng<br />
núi xám phía xa vẫn còn mờ ảo và chiếc<br />
phà đưa người sang đảo chỉ còn là một<br />
cái bóng nhỏ mờ lẫn trong sương. Anh<br />
nhớ đến nổi vui vô vọng của Dũng trước<br />
giờ lao vào cuộc đời gió bụi. “Có lẻ<br />
Dũng nghĩ đến cái vui sướng một ngày<br />
kia, một ngày xa xôi lắm và không chắc<br />
có còn không, lại gặp được Loan, người<br />
của quê hương cũ, người của tuổi thơ mà<br />
chàng biết không bao giờ có thể quên”.<br />
Anh nghĩ đến những người thanh niên<br />
yêu nước như Dũng, như các bạn Dũng<br />
hồi đó đã phải ẩn nấp tìm đường ra hải<br />
ngoại hoạt động để mong có một ngày<br />
về lật đổ được ách gông cùm của thực<br />
dân Pháp và phong kiến. Đã bao nhiêu<br />
người đã bị bắt lại trên chặng đường<br />
biên giới đó và chắc gì Dũng đã dễ dàng<br />
thoát được...<br />
Anh lại nhớ đến bộ truyện dài cuối<br />
cùng của ông “Dòng Sông Thanh Thủy”,<br />
có “Ba Người Bộ Hành”, có “Chi Bộ<br />
Hai Người” và có tấm lòng “Vọng<br />
Quốc” mà Nhất Linh đã viết 24 năm sau<br />
quyển “Đôi Bạn”. Ông viết về những<br />
cảnh tàn sát lẫn nhau giữa Việt Minh và<br />
Việt Quốc, họ cùng làm cách mạng lưu<br />
vong trên đất Tầu. Có bao nhiêu chiến sĩ<br />
hải ngoại ao ước như lời Thanh nói với<br />
Ngọc: “Chúng mình về biên giới. Anh ạ,<br />
xa nước bao lâu tôi chỉ mơ ước về được<br />
tới biên giới. Nếu về nước nguy hiểm thì<br />
tôi chỉ cốt đưa bàn chân sang bên kia<br />
mốc, hoặc cúi xuống lấy<br />
tay sờ bãi cỏ của nước nhà.<br />
Chắc là bãi cỏ nước nhà sờ<br />
vào mát tay lắm và mát cả<br />
hồn nữa...”<br />
Đã có bao nhiêu thanh<br />
niên đã trở về được qua<br />
cái lằn ranh đó, đến với<br />
quê hương yêu dấu mà họ<br />
đã vượt qua những năm<br />
xa trước. Hay trải qua<br />
bao nhiêu năm, nằm phục<br />
tại đất Tàu, những người<br />
thanh niên “Việt Quốc”,<br />
“Việt Cách” đó trên đường<br />
về đã bị người anh em thù<br />
nghịch “Việt Minh” sát hại<br />
không nương tay. Cũng<br />
như Ngọc và Thanh đã bị<br />
họ bắn gục bên dòng sông<br />
Thanh Thủy, vùng Ma-lipố<br />
bên Tàu, khi về tới sát<br />
quê hương. Cuộc tương tàn<br />
đó vẫn tiếp diễn không biết<br />
ngày nào mới chấm dứt.<br />
Anh nhớ đến những<br />
người đã trở về được,<br />
trong đó có người cậu của<br />
anh, Ngô Kim Cương, một<br />
đảng viên Việt Nam Quốc Dân Đảng.<br />
Tưởng rằng ách thực dân sụp đổ, sẽ có<br />
ngày thênh thang ra sức tô điểm sơn hà.<br />
Nhưng họ đã bị gạt ra ngoài, bắt bớ, cô<br />
lập, thủ tiêu và sau bị dồn về cố thủ tại<br />
Yên Bái. Cuối cùng họ bị vây hãm, bị<br />
sát hại tan hoang, tại chính cái chiến khu<br />
mà mấy chục năm trước, những chiến<br />
sĩ đàn anh đã khởi nghĩa lần đầu chống<br />
Pháp. Cũng chính tại nơi đó, những đàn<br />
anh của họ đã hô lên một lần cuối “Việt<br />
Nam Vạn Tuế” trước khi hồn họ, thân<br />
thể họ, vĩnh viễn hòa lẫn vào khí thiêng<br />
của sông núi.<br />
Thương nhất là những người mẹ già<br />
như bà ngoại của anh, bà mong nhớ<br />
người con trai duy nhất từng ngày, từ khi<br />
con lẩn lút ra đi, đến lúc vừa được tin<br />
con trở về, thì lại có tin con bị bắt trong<br />
ngày Tổng Khởi Nghĩa Tháng Tám của<br />
Việt Minh. Anh nhớ đến bà ngoại anh,<br />
sau ngày Yên Bái thất thủ lần cuối, vẫn<br />
hy vọng con mình còn sống. Suốt mấy<br />
chục năm sau, mỗi lần gặp được các<br />
người bạn của con, đều đưa ra tấm hình<br />
cậu Cương hồi còn đi học trường Bưởi<br />
chụp chung với cả lớp để họ nhận diện.<br />
Họ đều chỉ đúng, nhưng sống chết thì<br />
họ không thể biết. Nếu cậu không bị sát<br />
hại trong chiến khu, thì cũng khó thoát<br />
khỏi cái màn lưới bao la hiểm nghèo của<br />
rừng núi Bắc Việt, và nếu có thoát được<br />
cùng với một số anh em thì chắc chỉ còn<br />
cách trốn lại sang Tàu. Không hiểu sao,<br />
chính anh cũng tin tưởng cậu anh vẫn<br />
còn sống. Ngay cả đến khi đã trưởng<br />
thành, đôi lần có dịp đi công cán tại Đài<br />
Bắc, anh đều cố dò hỏi, tìm đến những<br />
người “Việt Quốc” cuối cùng. Họ cũng<br />
đều trả lời như trên. Anh nhìn những<br />
người chiến sĩ già đó; họ lặng lẽ, âm<br />
thầm sống một cuộc đời lưu vong. Tự<br />
nhiên anh nhớ lại nỗi vui được trở về của<br />
họ ngày trước, chắc cũng chẳng khác gì<br />
nổi vui của Dũng trước giờ ra đi, lao vào<br />
cách mạng: “Một ngày kia, một ngày xa<br />
xôi lắm và không chắc có còn không, lại<br />
gặp được Loan, người của quê hương<br />
cũ, người của tuổi thơ mà chàng biết<br />
không bao giờ có thể quên”, thì ngày đó<br />
chắc chẳng bao giờ còn nữa...<br />
Cho dù cậu anh có còn sống, như một<br />
số người khác, trong cái tuổi già thấm<br />
mệt, chắc thế nào cũng có lúc nhìn lại<br />
quãng đời của mình, quãng đời của các<br />
đồng chí mình trong cuộc tương tàn<br />
Quốc Cộng. Họ chắc cũng chẳng khỏi<br />
ngậm ngùi vì những thất bại chua cay:<br />
1945, mất dịp cầm quyền. 1954, mất nửa<br />
đất nước. 1975, lại thấy những người em<br />
của mình, những người con của mình đã<br />
làm mất nửa phần đất cuối cùng, lại bắt<br />
đầu một cuộc ra đi vượt biên khác, không<br />
biết đến ngày nào mới có dịp trở về...<br />
Anh có dịp đọc được nhiều bản phản<br />
tỉnh của người quốc gia phân tích những<br />
thất bại, không phải chỉ thất bại với<br />
những kẻ thù nghịch mà thất bại ngay<br />
chính cả với những người anh em cùng<br />
chiến tuyến.<br />
Trong cuốn “Chân Dung Nhất Linh”,<br />
Nhật Thịnh đã viết về con người lý tưởng<br />
của anh, viết về một lãnh tụ Việt Quốc<br />
nòng cốt và cái chết của ông: “Ông hoạt<br />
động chính trị nhưng lập trường vẫn<br />
không “rõ rệt”. Hoàng Đạo chết, ông<br />
ngưng làm chính trị, đang chơi lan, viết<br />
sách ở Đà Lạt lại nhẩy về Saigon làm<br />
đảo chính, thất bại bị xử án, lại uống<br />
thuốc độc tự tử. Ông làm chính trị mà<br />
không xóa hẳn được cái bản chất lãng<br />
mạn của một nhà văn. Ông nhiều lúc đã<br />
để cho tình cảm chi phối lý trí. Bởi vậy,<br />
dù đứng ở địa vị lãnh tụ nhưng ông đã<br />
thiếu những đức tính của một nhà lãnh<br />
tụ và vai trò chính trị của ông đã làm<br />
rắc rối cuộc đời văn chương của ông.<br />
Sự thật, ông chọn sự siêu thoát là ông đã<br />
chọn cái thái độ của người quân tử: Làm<br />
điều phải, thủ tiết. Gặp lúc phải chết<br />
thì chết. Chết sao cho đúng lúc. Có thể<br />
nói, ông đã thành công trong cái chết.<br />
Nếu ông sống, ông không tiếp tục tranh<br />
đấu, chỉ giữ một thái độ tiêu cực, ông sẽ<br />
chết già, cái chết đó sẽ không ai nói tới.<br />
Đằng nầy ông chết lúc mọi người còn<br />
đặt vào ông ở nhiều tin tưởng, cái chết<br />
của ông đã không khác nào một giò lan<br />
rụng xuống mà hương thơm còn phảng<br />
phất, làm mọi người phải nuối tiếc.”<br />
Anh lại nhớ đến bộ truyện dài “Dòng<br />
Sông Thanh Thủy”, trong đó có Ngọc,<br />
người liên lạc viên Việt quốc, sau khi<br />
kể lại đời lưu lạc của mình cho Thanh,<br />
người mình yêu đã bị Thanh phê bình:<br />
“Anh thì làm cách mạng theo lối tài tử,<br />
như một nghệ sĩ...”. Không hiểu lúc viết<br />
ra câu đó, Nhất Linh có nghĩ đã dùng<br />
Thanh để nói ra câu đó cốt ám chỉ cho<br />
các đảng viên của ông hay cho cả chính<br />
ông, một nhà văn lãng mạn làm chính<br />
trị nữa hay không. Lúc Ngọc và Thanh<br />
đều bị thương, lần này, ông không nỡ để<br />
tình yêu của họ xa xa gần gần như những<br />
truyện ông viết ngày xưa nữa, trong giây<br />
phút đó ông đã để họ bộc lộ và nói những<br />
lời yêu thương thắm thiết.<br />
Tự nhiên anh muốn ngừng suy nghĩ,<br />
muốn mình ngừng lại, không muốn bị<br />
quá khứ ám ảnh. Anh châm thuốc hút,<br />
nhìn những sợi khói dài dần dần tan<br />
loãng trong phòng. Tự nhiên anh thấy lại<br />
bao nhiêu cuộc đời đã hy sinh, bao nhiêu<br />
“nội lực”, bao nhiêu “vũ khí” mình có<br />
trong đầu, mình có trong tay đã bị tiêu<br />
hao dần lúc nào không hay! Bao nhiêu
Change language