Wojsko i Technika nr specjalny 4/2021 promo

www.zbiam.pl
Me 163 Komet
NUMER SPECJALNY 4/2021
Lipiec-Sierpień
cena 18,99 zł (VAT 8%)
INDEX 409138
ISSN 2450-3495
W NUMERZE:
Nowa Gwinea w ogniu:
1942-1943
Dla wielu obserwatorów sytuacji
polityczno-militarnej było jasne,
że Japonia dąży do ekspansji,
a plany utworzenia Strefy
Wspólnego Dobrobytu Wielkiej
Azji Wschodniej, jakie Japonia
uruchomiła w 1940 r., wywołały
konflikt interesów…
Amerykański czołg
M48 Patton
W marcu 1950 r. gen. por. John
R. Hodge, dowodzący później jednym
z korpusów US Army w czasie
wojny koreańskiej, przygotował
raport dla Pentagonu dotyczący
koncepcji użycia amerykańskich
wojsk pancernych. Był on znany
jako „Hodge Report”…
INDEX: 409138
ISSN: 2450-3495

Dla wielu obserwatorów sytuacji
polityczno-militarnej było jasne,
że Japonia dąży do ekspansji,
a plany utworzenia Strefy
Wspólnego Dobrobytu Wielkiej
Azji Wschodniej, jakie Japonia
uruchomiła w 1940 r., wywołały
konflikt interesów…
W marcu 1950 r. gen. por. John
R. Hodge, dowodzący później jednym
z korpusów US Army w czasie
wojny koreańskiej, przygotował
raport dla Pentagonu dotyczący
koncepcji użycia amerykańskich
wojsk pancernych. Był on znany
jako „Hodge Report”…
INDEX: 409138
ISSN: 2450-3495
Vol. VII, nr 4 (34)
www.zbiam.pl
Me 163 Komet
NUMER SPECJALNY 4/2021
Lipiec-Sierpień
cena 18,99 zł (VAT 8%)
INDEX 409138
ISSN 2450-3495
NUMER SPECJALNY 4/2021 1
W NUMERZE:
Nowa Gwinea w ogniu:
1942-1943
Amerykański czołg
M48 Patton
Na okładce: Messerschmitt Me 163 B-1a Komet.
Rys. Jarosław Wróbel
INDEX 409138
ISSN 2450-3495
Nakład: 14,5 tys. egz.
Redaktor naczelny
Jerzy Gruszczyński
jerzy.gruszczynski@zbiam.pl
Redakcja techniczna
Dorota Berdychowska
dorota.berdychowska@zbiam.pl
Korekta
Stanisław Kutnik
Współpracownicy
Władimir Bieszanow, Michał Fiszer,
Tomasz Grotnik, Andrzej Kiński,
Leszek Molendowski, Marek J. Murawski,
Tymoteusz Pawłowski, Tomasz Szlagor
Wydawca
Zespół Badań i Analiz Militarnych Sp. z o.o.
Ul. Anieli Krzywoń 2/155
01-391 Warszawa
office@zbiam.pl
Biuro
Ul. Bagatela 10/19
00-585 Warszawa
Dział reklamy i marketingu
Andrzej Ulanowski
andrzej.ulanowski@zbiam.pl
Dystrybucja i prenumerata
office@zbiam.pl
Reklamacje
office@zbiam.pl
Prenumerata
realizowana przez Ruch S.A:
Zamówienia na prenumeratę w wersji
papierowej i na e-wydania można składać
bezpośrednio na stronie
www.prenumerata.ruch.com.pl
Ewentualne pytania prosimy kierować
na adres e-mail: prenumerata@ruch.com.pl
lub kontaktując się z Telefonicznym
Biurem Obsługi Klienta pod numerem:
801 800 803 lub 22 717 59 59
– czynne w godzinach 7.00–18.00.
Koszt połączenia wg taryfy operatora.
Copyright by ZBiAM 2021
All Rights Reserved.
Wszelkie prawa zastrzeżone
Przedruk, kopiowanie oraz powielanie na inne
rodzaje mediów bez pisemnej zgody Wydawcy
jest zabronione. Materiałów niezamówionych,
nie zwracamy. Redakcja zastrzega sobie prawo
dokonywania skrótów w tekstach, zmian tytułów
i doboru ilustracji w materiałach niezamówionych.
Opinie zawarte w artykułach są wyłącznie
opiniami sygnowanych autorów. Redakcja nie ponosi
odpowiedzialności za treść zamieszczonych
ogłoszeń i reklam. Więcej informacji znajdziesz
na naszej nowej stronie:
www.zbiam.pl
w numerze:
BITWY I KAMPANIE
Michał i Jacek Fiszer, Jerzy Gruszczyński
Nowa Gwinea w ogniu: 1942-1943 (1) 4
BITWY I KAMPANIE
Tomasz Szlagor
Mariany 1944 (2) 20
MONOGRAFIA PANCERNA
Michał i Jacek Fiszer, Jerzy Gruszczyński
Czołg średni M48 Patton (1) 36
WOJNA NA MORZU
Tymoteusz Pawłowski
Ocean Indyjski w okresie II wojny światowej (2) 56
MONOGRAFIA LOTNICZA
Marek J. Murawski
Myśliwiec rakietowy Messerschmitt Me 163 Komet (1) 70
WOJNA NA MORZU
Tadeusz Kasperski
Taktyka U-Bootów w Bitwie o Atlantyk 1939-1945 (2) 90
www.facebook.com/wojskoitechnikahistoria
3

Michał i Jacek Fiszer, Jerzy Gruszczyński
1
Nowa Gwinea w ogniu: 1942-1943
Walki o tę wyspę są jednymi z najmniej znanych epizodów najstraszniejszej
wojny XX wieku. W pierwszym okresie, w latach
1942-1943, trwały zmagania o utrzymanie alianckich pozycji
na Nowej Gwinei, gdzie początkowo z Japończykami walczyli
Australijczycy, a później także Amerykanie. Dopiero z końcem
1943 r. doszło do długo oczekiwanego zwrotu zaczepnego. Ciężkie
walki z początkowego okresu, toczone w najtrudniejszym
możliwym terenie, bo nie dość że była to subtropikalna dżungla,
to jeszcze porastająca teren górzysty, w rejonie niemal zupełnie
pozbawionym dróg i stosunkowo słabo zaludnionym, w najgorszym
do wyobrażenia klimacie, były zmaganiami z największym
trudem wygranymi przez aliantów. Ale do całkowitego wyparcia
Japończyków z wyspy droga była jeszcze daleka.
podzielona jak dziś, na niemal dwie równe
połowy – wschodnią i zachodnią, a dodatkowo
połowa wschodnia była podzielona
na kolejne dwie połówki – północną i południową.
Cała zachodnia część należała
do tzw. Holenderskich Indii Wschodnich, czyli
tereny te administrowała Holandia. Z kolei
wschodnia część wyspy była posiadłością
australijską, która podzieliła je na północną
Nową Gwineę Australijską i południową
Australijską Papuę.
Pojawienie się Japończyków
Po północno-wschodniej stronie Nowej
Gwinei znajdują się dwie dość duże wyspy.
4
Nowa Gwinea to duża wyspa położona
nieco na północ od Australii. Jest
to druga po Grenlandii największa wyspa
na świecie o powierzchni 785 753 km².
Od przylądka York, najdalej na północ wysuniętej
części Australii dzieli ją Cieśnina Torresa
szeroka na 150 km. Obecnie wschodnia strona
wyspy tworzy niezależne państwo Papua
Nowa Gwinea, zachodnia zaś połowa wyspy
należy do Indonezji. Nowa Gwinea rozciąga
się z zachodu na wschód na przestrzeni
1600 km. Najwyższy szczyt Puncak Jaya o wysokości
4884 m n.p.m. leży w Górach Śnieżnych,
które są częścią Gór Centralnych. Jest
to pasmo górskie, które ciągnie się niemal
przez całą Nową Gwineę, dzieląc wyspę na pół,
ze wschodu na zachód. Puncak Jaya leży w zachodniej
części wyspy, ale i we wschodniej
jest wysokie pasmo (część Gór Centralnych)
– Góry Bismarcka. Najwyższy szczyt to Góra
Wilhelma, 4509 m n.p.m.
Ale w latach II wojny światowej żadne
z tych państw nie istniało. Nowa Gwinea była
Japońska Piechota Morska wystawiła w czasie wojny na Pacyfiku 23 bataliony podporządkowane
czterem pułkom („Sasebo”, „Maizuru”, „Kure” i „Yokosuka”). Bataliony w ich składzie identyfikował
numer, a pułk – nazwa. Niektóre z nich użyto w czasie walk na Nowej Gwinei.

BITWY I KAMPANIE
14
Na nielicznych odcinkach szlaków komunikacyjnych na Nowej Gwinei można było używać pojazdów
mechanicznych, ale i tak warunki ich poruszania się były dalekie od idealnych…
żywność, co jeszcze bardziej potęgowało
japońskie straty.
Tymczasem japońskie dowództwo w Rabaul
uznało, że na tym etapie ważniejsze
od działań na Nowej Gwinei są działania
na Guadalcanal. Mając świadomość, że nie
ma możliwości dosłania wzmocnienia
na Nową Gwineę, zarządzono odwrót spod
Port Moresby w momencie, kiedy japońskie
wojska miały do tego miasta ok. 30 km. Były
jednak zbyt wyczerpane, by móc je zająć – tutaj
australijska obrona była znacznie silniejsza.
Kiedy nowo przybyła australijska 25. BP
podjęła natarcie na Ioribaiwa 28 września
1942 r., okazało się, że żadnych Japończyków
już tu nie ma. Wycofali się oni dalej na północny
zachód.
Pierwsza japońska klęska:
bitwa o Zatokę Milne
Równolegle z tymi wydarzeniami rozegrała
się bardzo ważna bitwa kilkaset kilometrów
dalej na wschód. Była ona o tyle
ważna, że była pierwszą wyraźną klęską Japończyków
na lądzie, po tym jak w zdecydowany
sposób zostali pokonani na morzu
w Bitwie pod Midway.
Siły australijskie w Zatoce Milne składały
się z 7. BP (gen. bryg. John Field; 9., 25.
i 61. batalion piechoty), 4. baterii z 101. pułku
przeciwpancernego, 2/6 baterii przeciwlotniczej
dużego kalibru, 2/9 baterii przeciwlotniczej
małego kalibru i 24. kompanii
saperów. W dniach 12-21 sierpnia przybyła
też 18. BP (gen. bryg. George Wootten; 2/9,
2/10 i 2/12 batalion piechoty) z 7. DP wraz
z 9. baterią z 2/5 pułku artylerii polowej i kolejną
9. baterią z 2/3 pułku przeciwlotniczego
małego kalibru. Przybyła tu też amerykańska
709. bateria przeciwlotnicza. Z wojsk
lądowych było tu łącznie 7459 australijskich
i 1365 amerykańskich żołnierzy (głównie saperów),
w tym 4500 piechurów. Na dowódcę
tych sił wyznaczono gen. mjr. Cyrila A. Clowesa,
dowódcę australijskiej 1. DP. Rozmieścił
on niedoświadczoną 7. BP na pozycjach
obronnych wokół zatoki, a doświadczoną
18. BP pozostawiono w odwodzie do przeprowadzenia
silnego kontrataku.
Tymczasem Japończycy odkryli istnienie
bazy lotniczej w Zatoce Milne na początku
sierpnia 1942 r. Postanowili zatem zająć ten
rejon, by ograniczyć zasięg alianckiego lotnictwa
bazowego. Był tylko jeden problem
– Japończycy bardzo poważnie nie doszacowali
alianckie siły w tym rejonie. Założyli,
że podobnie jak na początku kampanii,
są to dwie-trzy kompanie piechoty. Nie wiedzieli,
że jest prawie 9000 żołnierzy… To był
poważny błąd. Z tego właśnie powodu do lądowania
w Zatoce Milne Japończycy wyznaczyli
siły liczące łącznie ok. 1260 żołnierzy.
Połowa z nich, należąca do batalionu 5. pułku
piechoty morskiej „Kure” dowodzona przez
kmdr. por. Masajiro Hayashi (ok. 600 ludzi)
miała wylądować po północnej stronie Zatoki
Milne, wzmocniona częścią kolejnego
batalionu, 5. ppm „Sasebo” (ok. 200 ludzi),
dowodzoną przez kpt. Fujikawa Kaoru.
W tym miejscu małe wyjaśnienie. Japońska
Piechota Morska wystawiła w czasie wojny
łącznie 23 bataliony podzielone na cztery
pułki („Sasebo”, „Maizuru”, „Kure” i „Yokosuka”),
każdy w składzie 4-7 batalionów. Bataliony
w ramach pułku identyfikował numer,
a pułk – nazwa. Pułki były przy tym umowne,
bowiem one wyłącznie organizowały i szkoliły
bataliony, które działały samodzielnie.
Zaraz po nich miało wylądować wzmocnienie
w postaci 350 ludzi z pozostałej części
batalionu z 5. pułku piechoty morskiej
„Sasebo”, dowodzonego przez kmdr. por.
Torashige Tsukioka, wraz z ok. 100 lotników
z pododdziału obsługi lotnisk Cesarskiej Marynarki
Wojennej. Siły te załadowano na dwa
transportowce Nankai Maru i Kinai Maru,
osłaniane przez krążowniki lekkie Tenryū
i Tatsuta oraz niszczyciele Urakaze, Tanikaze
i Hamakaze. Całością japońskich sił dowodził
kontradm. Mitsuharu Matsuyama.
Japońskie siły inwazyjne opuściły Rabaul
nad ranem 24 sierpnia. W tym czasie alianci
byli przygotowani, posiadali bowiem odpowiednie
informacje z wyprzedzeniem dzięki
nasłuchowi radiowemu oraz złamaniu
japońskich kodów. Flota inwazyjna została
wykryta przez australijski samolot Hudson
już kilka godzin po wyjściu z Rabaul. Dzień
później, ok. 10:30 rano 25 sierpnia 1942 r.
Na niektórych odcinkach szlaków komunikacyjnych Nowej Gwinei udało się zbudować drogi
nadające się do wykorzystania przez pojazdy mechaniczne. Najczęściej miało to miejsce w rejonach
rozwinięcia głównych stanowisk dowodzenia, składów i magazynów. Część z nich służy Papui
i Nowej Gwinei do dziś.

Tomasz Szlagor
2
Mariany 1944
Nocą 18/19 czerwca 1944 r. już tylko godziny
dzieliły amerykańską i japońską
flotę na Morzu Filipińskim od największego
w historii starcia lotnictwa pokładowego.
TF 58 – zespół lotniskowców szybkich,
którym dowodził wiceadm. Mitscher – płynął
w pięciu podzespołach, oddalonych od siebie
o ok. 25 km. Ich skład wyglądał następująco:
TG 58.1 – lotniskowce floty Hornet
i Yorktown, lotniskowce lekkie Belleau Wood
i Bataan (ich lotnicze grupy pokładowe liczyły
129 myśliwców F6F-3 Hellcat, 73 bombowce
nurkujące SB2C-1C Helldiver i cztery
SBD-5 Dauntless, 53 bombowo-torpedowe
TBM/TBF-1C Avenger i osiem myśliwców
nocnych F6F-3N Hellcat – łącznie 267 samolotów);
trzy krążowniki ciężkie (Baltimore,
Boston, Canberra), jeden krążownik przeciwlotniczy
(Oakland) i 14 niszczycieli;
TG 58.2 – lotniskowce floty Bunker Hill
i Wasp, lotniskowce lekkie Monterey i Cabot
(118 Hellcatów, 65 Helldiverów, 53 Avengery
i osiem F6F-3N – łącznie 243 samoloty); trzy
krążowniki lekkie (Santa Fe, Mobile, Biloxi),
jeden krążownik przeciwlotniczy (San Juan)
i 12 niszczycieli;
TG 58.3 – lotniskowce floty Enterprise
i Lexington, lotniskowce lekkie Princeton
20
Bitwa na Morzu Filipińskim
przesądziła o wyniku kampanii
na Marianach. Garnizony
Saipanu, Guam i Tinian,
chociaż świadome swego
beznadziejnego położenia,
nie zamierzały jednak składać
broni.
i San Jacinto (117 Hellcatów, 55 bombowców
nurkujących SBD-5 Dauntless, 49 Avengerów
oraz trzy myśliwce nocne F4U-2 Corsair i cztery
F6F-3N Hellcat – łącznie 228 samolotów); krążownik
ciężki Indianapolis, trzy krążowniki lekkie
(Montpelier, Cleveland, Birmingham) i jeden
przeciwlotniczy (Reno) oraz 13 niszczycieli;
TG 58.4 – lotniskowiec floty Essex, lotniskowce
lekkie Langley i Cowpens (85 Hellcatów,
36 Helldiverów, 38 Avengerów oraz
cztery F6F-3N – łącznie 163 samoloty); trzy
krążowniki lekkie (Vincennes, Houston,
Miami) i jeden przeciwlotniczy (San Diego)
oraz 14 niszczycieli;
TG 58.7 – siedem pancerników (North
Carolina, Washington, Iowa, New Jersey, Indiana,
South Dakota, Alabama), cztery krążowniki
ciężkie (Wichita, Minneapolis, New
Orleans, San Francisco) i 14 niszczycieli.
Wiceadmirał Ozawa, dowódca Floty Ruchomej
(głównych sił nawodnych japońskiej
marynarki wojennej), podzielił swoje
siły następująco:
Zespół A – lotniskowce floty Shokaku,
Zuikaku i Taiho, tworzące razem Pierwszy Dywizjon
Lotniskowców (jego grupa pokładowa,
601. Kokutai, liczyła 79 myśliwców A6M
Zeke, 70 bombowców nurkujących D4Y Judy
i siedem starszych D3A Val oraz 51 torpedowych
B6N Jill – łącznie 207 samolotów); krążowniki
ciężkie Myoko i Haguro; krążownik
lekki Yahagi; siedem niszczycieli;
Zespół B – lotniskowce floty Junyo
i Hiyo oraz lotniskowiec lekki Ryuho, tworzące
razem Drugi Dywizjon Lotniskowców
(jego grupa pokładowa, 652. Kokutai, liczyła
81 A6M Zeke, 27 D4Y Judy, dziewięć D3A
Val i 18 B6N Jill – łącznie 135 samolotów);
Bombowce nurkujące SB2C Helldiver (na zdjęciu z grupy pokładowej Yorktowna) zastąpiły Dauntlessy
na pokładach lotniskowców US Navy. Miały większy potencjał bojowy i były szybsze, ale trudniejsze
w pilotażu, stąd ich przydomek „Bestia”.

Michał i Jacek Fiszer, Jerzy Gruszczyński
1
Czołg średni M48 Patton
M48 to jeden z najpopularniejszych
zachodnich czołgów
okresu zimnej wojny, zbudowany
w liczbie 11 703 egzemplarzy
w wielu wersjach
i odmianach, o stopniowo
zwiększanych możliwościach
bojowych na polu walki. Wyprzedził
go tylko M60 zbudowany
w liczbie 15 221 egzemplarzy,
będący ewolucyjnym
rozwinięciem M48 Patton.
Był podstawowym czołgiem
zarówno US Army, jak i Bundeswehry,
Turcji, Grecji
i Włoch (NATO), a także wielu
innych państw.
W
marcu 1950 r. gen. por. John
R. Hodge, dowodzący później jednym
z korpusów US Army w czasie
wojny koreańskiej, przygotował raport dla
Pentagonu dotyczący koncepcji użycia amerykańskich
wojsk pancernych. Był on znany
jako „Hodge Report”. Potwierdził on w nim,
że z doświadczeń II wojny światowej wynika,
że do szczebla batalionu włącznie (idąc
od góry) najbardziej efektywnym sposobem
użycia czołgów jest zastosowanie ich w ramach
połączonych grup bojowych złożonych
z czołgów, zmechanizowanej lub zmotoryzowanej
piechoty, artylerii samobieżnej, środków
przeciwlotniczych, saperów i łączności.
Taka połączona grupa bojowa, wielkości dywizji,
wzmocnionego pułku czy batalionowej
grupy bojowej na poziomie taktycznym miała
by być efektywnym narzędziem niszczenia
zgrupowań wojsk przeciwnika wykorzystując
siłę ognia, zaskoczenie i gwałtowność
ataku (szok i przerażenie), a także swoją ruchliwość
na polu walki.
Na poziomie operacyjnym natomiast
(korpus, lub dywizja na pograniczu szczebla
operacyjnego i taktycznego) najefektywniej
używa się zgrupowań broni połączonych
do pościgu, błyskawicznego dotarcia
do ważnych obiektów w głębi ugrupowania
przeciwnika, bądź do oskrzydlenia i okrążenia
(wymanewrowania) zgrupowań taktyczno-operacyjnych
wojsk przeciwnika, jeśli
pojawi się taka możliwość.
Dlatego podstawową formacją na szczeblu
taktycznym powinna pozostać dywizja
piechoty, w tym czasie intensywnie motoryzowana,
w składzie której występował batalion
czołgów (czołgi średnie) oraz batalion
rozpoznawczy (czołgi lekkie i zwiadowcy
na transporterach opancerzonych), a która
mogła być dodatkowo wzmocniona kolejnymi
batalionami czołgów średnich lub ciężkich.
Szczebel niżej, pułk piechoty (zmotoryzowany)
dysponował organiczną kompanią
czołgów, a w razie tworzenia na jego bazie
samodzielnej taktycznej grupy bojowej,
Drugi prototyp T48 na poligonie Aberdeen Proving Ground; kwiecień 1952 r. Na lewo od działa
widoczna lufa karabinu maszynowego kal. 12,7 mm sprzężonego z armatą kal. 90 mm.
36

MONOGRAFIA PANCERNA
Tak przy okazji warto zwrócić uwagę,
że nacisk na natarcie nie był wyłączną domeną
Układu Warszawskiego, bowiem w amerykańskiej
doktrynie z 1954 r. czytamy: Tylko
M48A1 na ulicach Berlina w 1961 r. Na czołgu założono reflektor do oświetlania pola walki, na którym
widnieje godło 40. DPanc Gwardii Narodowej stanu Kalifornia, istniejącej w latach 1956-1968.
W 1949 r. Amerykanie dysponowali tylko
jedną dywizją pancerną – 2. DPanc w Fort
Hood, gdzie miała ona postać szkieletową
– tylko jedna bojowa grupa brygadowa
rozwinięta, a dwie skadrowane. W ramach
wzmacniania sił amerykańskich w Europie,
rozwiniętą do pełnych stanów 2. DPanc
w 1951 r. przerzucono do Stutttgart-Vaihingen
w RFN, gdzie pozostała do 1957 r. Zastąpiona
przez inne nowe formacje, w 1957 r.
wróciła do Fort Hood wchodząc w skład
III Korpusu Armijnego, notabene też przeznaczonego
do wzmocnienia sił w Europie
na wypadek ewentualnej wojny. Dywizję
tą rozwiązano dopiero w 1992 r., po raz
pierwszy od II wojny światowej.
Tymczasem w marcu 1951 r. reaktywowano
w Fort Hood rozwiązaną po II wojnie światowej
słynną 1. DPanc. To właśnie ona w trakcie
odtwarzania jako pierwsza w US Army
otrzymała nowe czołgi M48 Patton. W 1956 r.
dywizja została przeniesiona do swojego
nowego garnizonu w Fork Polk, Louizjana,
gdzie pozostawała do 1971 r. Wtedy to przeniesiono
ją do Ansbach w RFN, gdzie zastąpiła
powracającą do USA 4. DPanc.
3. DPanc istniała w latach 1947-1955 jako
ośrodek szkolenia wojsk pancernych w Fort
Knox w Kentucky. W 1955 r. została ona przeformowana
w „pełnokrwistą”, pierwszorzutową
dywizję pancerną i od razu przerzucono
40
zmienione. Na wielkie zmiany, w tym także
wprowadzenie nowej, pentomicznej (piątkowej)
struktury organizacyjnej, nadszedł czas
dopiero w końcu lat 50. Dlatego w regulaminie
z 1954 r. napisano, że: główną misją wojsk
pancernych jest atakowanie, rozbicie, zdezorganizowanie
i zniszczenie sił przeciwnika. Wojska
pancerne zapewniają też prowadzenie rozpoznania,
osłonę oraz obronę przeciwpancerną
na rzecz całości sił wojsk lądowych. Natomiast,
co do charakterystyki wojsk pancernych, możemy
tam przeczytać: wojska pancerne charakteryzuje
mobilność, siła ognia chroniona
pancerzem, szokujący wpływ na przeciwnika,
a także konieczność dobrej łączności. Działania
wojsk pancernych są śmiałe i gwałtowne. Mają
one pewien stopień ochrony przed oddziaływaniem
broni atomowej.
Najbardziej istotny z punktu widzenia
użycia czołgów M48 był następujący zapis:
wojska pancerne są najbardziej efektywne,
kiedy używa się je w sposób zmasowany, a zarazem
mobilny; kiedy używa się je statycznie
lub wprowadza je się do działań częściami,
tracą większość ze swojej efektywności.
W związku z tym jednostki pancerne powinny
być używane do głębokich uderzeń w dal rejonów
tyłowych przeciwnika, do wykonywania
kontrataków oraz dezorganizowania ataków
wroga, jako straż tylna przy wycofaniu oraz
w osłonie pozostałych sił, a także do rozwinięcia
powodzenia zdobytego przez inne siły.
Wojska pancerne są szczególnie predysponowane
do natychmiastowej penetracji wrogiej
obrony po uzyskaniu włamania atakiem atomowym.
W obronie wojska pancerne najlepiej
nadają się do realizowania obrony mobilnej,
tworząc manewrową rezerwę dla większych
sił. Mogą też być użyte do pogłębienia penetracji
oraz odzyskania impetu w natarciu, które
straci swoje tempo.
Czołgi M48A1 należące do 1. Dywizji Pancernej US Army w czasie przemarszu przez niemieckie miasteczko;
początek lat 60. XX wieku. Zwraca uwagę lina holownicza zamocowana na wieży.
działania ofensywne przynoszą decydujące
rezultaty. Działania ofensywne pozwalają dowódcy
na wykorzystanie inicjatywy i narzucenie
wrogowi własnej woli. Obrona może zostać
na dowódcy wymuszona, ale celowo przyjmuje
się ją tylko wtedy, kiedy jego siły są czasowo
wyczerpane lub w oczekiwaniu na okazję
do ponownego rozwinięcia działań ofensywnych
zgodnie z zasadą ekonomiki wykorzystania
sił, lub na kierunku, gdzie nie oczekuje się
decydujących rezultatów. Nawet w obronie
dowódca poszukuje każdej okazji, by przejąć
inicjatywę i szukać rozstrzygnięcia na własną
korzyść poprzez akcję ofensywną.
ją do Frankfurtu nad Menem. Tu spędziła ona
resztę zimnej wojny.
4. DPanc została sformowana ponownie
nawet wcześniej, niż nastąpiła reaktywacja
3. DPanc, bowiem już w czerwcu 1954 r.
Początkowo stacjonowała w Fort Hood, ale
po wyposażeniu i wyszkoleniu, w 1957 r.
wysłano ją do RFN, do Göppingen. Później
trafiła do Ansbach, gdzie w 1971 r.
zastąpiła ją 1. DPanc. Na tym w zasadzie
poprzestano, choć próbowano też odtworzyć
5. DPanc, która formalnie istniała
w latach 1950-1956, ale nigdy nie została
do końca sformowana.

Tymoteusz Pawłowski
Ocean Indyjski
w okresie II wojny światowej
2
Początkowo Ocean Indyjski
był przede wszystkim olbrzymim
szlakiem tranzytowym
pomiędzy Europą a Dalekim
Wschodem oraz Indiami.
Spośród Europejczyków
to Brytyjczycy – właśnie
ze względu na Indie, perłę
w koronie imperium – zwracali
na Ocean Indyjski najwięcej
uwagi. Nie ma dużej
przesady w stwierdzeniu,
że brytyjskie imperium kolonialne
składało się z kolonii
położonych nad Oceanem
Indyjskim oraz na szlakach
doń wiodących.
Jesienią 1941 r. – po podboju Włoskiej
Afryki Wschodniej, opanowaniu państw
Zatoki Perskiej – władza Wielkiej Brytanii
w basenie Oceanu Indyjskiego wydawała się
niezagrożona. Jedynie trzy większe terytoria
– Mozambik, Madagaskar i Tajlandia – znajdowały
się poza militarną kontrolą Londynu.
Mozambik należał jednak do Portugalii, oficjalnie
państwa neutralnego, ale faktycznie
najstarszego sojusznika Wielkiej Brytanii.
Francuskie władze Madagaskaru wciąż nie
chciały współpracować, ale nie miały ani
możliwości, ani siły do szkodzenia wysiłkowi
wojennemu aliantów. Niewiele silniejsza była
Tajlandia, ale – skłócona z Francją – wydawała
się życzliwa Brytyjczykom.
Co prawda na Ocean Indyjski wpływały
niemieckie rajdery i okręty podwodne – jednak
straty przez nie zadawane były symboliczne.
Potencjalnym zagrożeniem mogła
być Japonia, ale odległość pomiędzy stolicą
Japonii – Tokio – a Singapurem – bazą morską
na pograniczu wód Oceanu Indyjskiego
i Pacyfiku – jest taka sama, jak odległość
pomiędzy Nowym Jorkiem a Londynem.
Więcej niepokoju politycznego wprowadzała
Droga Birmańska, którą Stany Zjednoczone
zaopatrywały Chińczyków walczących
przeciwko Japończykom.
Latem 1937 r. wybuchła wojna pomiędzy
Chinami a Japonią. Nie potoczyła się ona
po myśli Czang Kaj-szeka – przywódcy partii
Kuomintang, rządzącej Republiką Chin. Japończycy
odparli chińskie ataki, przejęli inicjatywę,
przeszli do ofensywy, zajęli stołeczny
Nankin i próbowali zawrzeć pokój. Czang
Kaj-szek zamierzał jednak kontynuować
wojnę – liczył na przewagę liczebną, miał
poparcie Związku Sowieckiego oraz Stanów
Zjednoczonych, skąd płynął zarówno sprzęt,
jak i doradcy wojskowi. Latem 1939 r. doszło
do walk pomiędzy Japończykami i Sowietami
nad rzeką Chałchin-Goł (pod miastem
Nomonhan). Armia Czerwona miała tam
odnieść wielki sukces, ale faktycznie w wyniku
tego „zwycięstwa” Moskwa zaprzestała
udzielać pomocy Czang Kaj-szekowi.
Z pomocą płynącą dla Czang Kaj-szeka
z Ameryki Japonia poradziła sobie stosując
w sposób podręcznikowy strategię działań
W dniach 22-26 września 1940 r. armia japońska przeprowadziła operację wojskową w północnej
części Indochin i po krótkotrwałym oporze francuskim obsadziła ten teren.
56

Marek J. Murawski
70
Myśliwiec rakietowy
Messerschmitt Me 163 Komet
Me 163 był pierwszym samolotem myśliwskim z napędem rakietowym
zastosowanym bojowo podczas II wojny światowej.
Dzienne naloty amerykańskich czterosilnikowych bombowców
ciężkich już od połowy 1943 r. systematycznie niszczyły zarówno
niemieckie ośrodki przemysłowe, jak również, w ramach terrorystycznych
nalotów burzyły kolejne miasta na terytorium Rzeszy
zabijając dziesiątki tysięcy cywilów, co miało doprowadzić
do złamania morale narodu. Przewaga materiałowa lotnictwa
amerykańskiego była tak duża, że dowództwo Luftwaffe widziało
jedyną szansę na przezwyciężenie kryzysu i powstrzymanie
nalotów w zastosowaniu niekonwencjonalnych metod obrony.
Ilości miano przeciwstawić jakość. Stąd też narodziły się pomysły
przezbrojenia jednostek myśliwskich w samoloty odrzutowe
i rakietowe, które dzięki przewadze osiągów miały przywrócić
Luftwaffe panowanie w powietrzu nad ojczystym terytorium.
Geneza powstania samolotu myśliwskiego
Me 163 sięga lat 20. ub. wieku.
Młody konstruktor, Aleksander Martin
Lippisch, urodzony 2 listopada 1898 r.
w München (Monachium), w 1925 r. objął
kierownictwo techniczne Rhön-Rositten-
-Gesellschaft (RRG, Towarzystwo Rhön-Rositten)
mającego siedzibę na Wasserkuppe
i rozpoczął prace nad rozwojem szybowców
bezogonowych.
Pierwszymi szybowcami A.M. Lippischa
były konstrukcje z serii Storch (bocian),
Storch I z 1927 r. podczas prób otrzymał
w 1929 r. silnik DKW o mocy 8 KM, co przy
masie własnej płatowca wynoszącej 125 kg
zapewniało mu prędkość w locie 125 km/h.
Kolejny szybowiec, Storch II był zmniejszonym
wariantem Storch I, natomiast Storch III
był szybowcem dwumiejscowym oblatanym
w 1928 r., z kolei Storch IV był zmotoryzowaną
wersją swojego poprzednika, a Storch V
ulepszonym wariantem szybowca jednomiejscowego,
który pierwszy lot wykonał
jeszcze w 1929 r.
Udany debiut samolotu Delta 1 miał miejsce latem 1931 r.
1
Tymczasem w drugiej połowie lat 20.
ub. wieku w Niemczech wzrosło zainteresowanie
napędem rakietowym. Jednym
z pionierów nowego źródła napędu okazał
się znany przemysłowiec z branży samochodowej,
Fritz von Opel, który zaczął wspierać
Verein für Raumschifffahrt (VfR, Towarzystwo
podróży statkami kosmicznymi). Szefem VfR
był Max Valier, a założycielem towarzystwa
Hermann Oberth. Początkowo członkowie
towarzystwa uważali, że najwłaściwszym
napędem dla silników rakietowych będzie
paliwo ciekłe, w odróżnieniu od wielu innych
badaczy, którzy preferowali paliwa stałe, jako
prostsze w użyciu. Tymczasem Max Valier
uznał, że dla celów propagandowych należy
zaangażować się w projekt samolotu, samochodu
lub innego środka transportu, który
będzie napędzany silnikiem rakietowym
na paliwo stałe.
Max Valier i Alexander Sander, pirotechnik
z Warnemünde, skonstruowali dwa typy

74
MONOGRAFIA LOTNICZA
Me 163 A V4 przelatuje na małej wysokości nad lotniskiem Peenemünde.
wystarczył na start, wykonanie kręgu nad
lotniskiem i lądowanie.
W tym czasie do programu testów dołączył
drugi pilot oblatywacz, Rudolf Opitz,
doświadczony pilot szybowcowy i kawaler
Krzyża Żelaznego I klasy za przeprowadzenie
operacji zajęcia fortu Eben-Emael w maju
1940 r., gdzie dowodził szybowcami desantowymi
DFS 230. Po otrzymaniu dokładnych
instrukcji, których udzielił mu Heini Dittmar,
Opitz zasiadł za sterami Me 163 A V4
w jego trzecim locie z napędem rakietowym.
Po oderwaniu samolotu od pasa zapomniał
jednakże odrzucić wózek startowy, swój
błąd uświadomił sobie dopiero na wysokości
30 m, nie chcąc zniszczyć wózka startowego
zrzutem z dużej wysokości podjął decyzję
o kontynuowaniu lotu i wylądowaniu
po wykonaniu kręgu nad lotniskiem. Ku zdumieniu
zgromadzonych na ziemi widzów
gładko wylądował nie uszkadzając płatowca,
w czym niewątpliwie pomogło mu doświadczenie,
które nabył pilotując szybowce
desantowe DFS 230.
Podczas czwartego lotu Me 163 A V4 Heini
Dittmar przekroczył prędkość 755 km/h, która
była ówczesnym światowym rekordem prędkości,
który uzyskał Fritz Wendel w 1939 roku
za sterami samolotu Messerschmitt Me 209.
Okazało się jednak, że po wzniesieniu się
na wysokość 3000 m zapas paliwa wystarczał
jedynie na rozpędzenie samolotu do prędkości
920 km/h, chociaż prędkość obliczeniowa
miała przekraczać 1000 km/h. W tej sytuacji
Dittmar podjął decyzję, aby 2 października
1941 r. samolot Bf 161 wyholował Me 163
A V4 na wysokość 4000 m, gdzie miał zostać
wyczepiony, a następnie, po uruchomieniu
silnika rakietowego podjąć próbę uzyskania
prędkości 1000 km/h w locie poziomym.
Samolot miał w zbiornikach zapas paliwa
wynoszący 75% maksymalnego. Po uruchomieniu
silnika Me 163 A V4 rozpędził się
do prędkości 1003 km/h, lecz w tym momencie
maszyna zbliżyła się do krytycznej liczby
Macha i straciła sterowność wchodząc w nurkowanie.
Dittmar wyłączył dopływ paliwa
i po unieruchomieniu silnika zdołał odzyskać
kontrolę nad samolotem i gładko wylądować.
Pomiary prędkości wykonane za pomocą
zespołu kinoteodolitów firmy Askania
potwierdziły uzyskanie prędkości maksymalnej
1003,67 km/h, co na tej wysokości odpowiadało
liczbie Ma=0,84. Był to pierwszy
lot z prędkością powyżej 1000 km/h, a jednocześnie
nowy światowy rekord prędkości
lotu, który jednakże z uwagi na obowiązującą
tajemnicę wojskową nie został opublikowany
i nagłośniony.
Do końca 1941 r. Heini Dittmar wykonał
za sterami Me 163 A V4 28 lotów silnikowych,
uzyskując m.in. maksymalną prędkość
wznoszenia 70 m/s. 8 listopada 1941 r.
pierwszy lot szybowy wykonał Me 163 A V5,
W.Nr. 163 000 0002, GG+EA, który otrzymał
powiększone usterzenie pionowe, co było
efektem testów jego poprzednika. Próby samolotu
z silnikiem HWK R II-203 rozpoczęły
się dopiero 29 kwietnia 1942 r.
W pozostałych ośmiu prototypach wprowadzono
niewielkie zmiany konstrukcyjne
obejmujące powiększony statecznik pionowy
oraz montaż stałych slotów na zewnętrznych
częściach skrzydeł, co zapobiegało
przepadaniu. Pierwszym z tak zmodyfikowanych
samolotów był Me 163 A V6, W.Nr.
163 000 003, CD+IK, który pierwszy lot szybowy
wykonał 30 maja 1942 r., a pierwszy
lot silnikowy 22 czerwca 1942 roku. W tym
samym czasie ukończony został Me 163 A V7,
W.Nr. 163 000 0004, CD+IL, który jednakże
silnik otrzymał dopiero 23 lutego 1943 roku.
Również egzemplarze Me 163 A V8, W.Nr.
Widok na ogon i rurę wylotową silnika Me 163 A V4.
163 000 0005, CD+IM oraz Me 163 A V9, W.Nr.
163 000 0006, CD+IN dostarczono w lipcu
1942 r. do Peenemünde bez silników.
25 sierpnia 1942 r. Me 163 A V5 uległ zniszczeniu
w 70% w wypadku przy lądowaniu
i został złomowany. We wrześniu 1942 r. zbudowano
trzy kolejne prototypy: Me 163 A V10,
W.Nr. 163 000 0007, CD+IO, Me 163 A V11,
W.Nr. 163 000 0008, CD+IP oraz Me 163 A V12,
W.Nr. 163 000 0009, CD+IQ.
Podczas lądowania w Augsburgu za sterami
Me 163 A V12, 16 października 1942 r.,
Heini Dittmar doznał ciężkiego urazu kręgosłupa
(złamanie piątego kręgu), co wyłączyło
go na dwa kolejne lata z czynnej
pracy pilota oblatywacza. Samolot podczas
lądowania został przyduszony do ziemi nagłym
podmuchem wiatru i mocno uderzył
płozą o podłoże. Ponieważ fotel pilota nie
był amortyzowany siła uderzenia przeniosła
się wprost na kręgosłup pilota. Szefem pilotów
testowych w programie Me 163 został
teraz Rudolf Opitz.
W lutym 1943 r. do Peenemünde dotarły
transportem kolejowym Me 163 A V11
i A V12, które nie miały nadal silników. W tym
samym miesiącu Walter dostarczył dwa silniki
dla Me 163 A V7 i A V8, silnik dla A V11 dotarł
w czerwcu, a dla A V9 i A V10 w lipcu 1943 roku.
Ostatnim prototypem wersji Me 163 A był
A V13, W.Nr. 163 000 0010, który bez silnika oblatany
został 1 marca 1943 roku.
Stale rosnąca liczba samolotów Me 163
pozwoliła na utworzenie Erprobungskommando
16 (jednostka doświadczalna 16)
z siedzibą w Peenemünde-Karlshagen. Generalny
Inspektor Lotnictwa Myśliwskiego,
General der Jagdflieger Adolf Galland, rozkazem
z 20 kwietnia 1942 r. mianował dowódcę
jednostki, którym został Hptm. Wolfgang
Späte, kawaler Liści Dębu do Krzyża Rycerskiego
z 79 zwycięstwami powietrznymi
na koncie. Wolfgang Späte był przed wojną
znanym pilotem szybowcowym, a podczas
wojny służył w II./JG 54. Dowódca nowej
jednostki tak zapamiętał swój pierwszy lot
za sterami Me 163 A:
Heini Dittmar objaśnił mi kilka szczegółów,
a następnie powiedział: „Niech pan po prostu
leci, nie jest pan przecież niedoświadczonym

Tadeusz Kasperski
2
Taktyka U-Bootów
w Bitwie o Atlantyk 1939-1945
Włączenie się do wojny Stanów Zjednoczonych zmieniło w znaczący
sposób obraz Bitwy o Atlantyk. Niemieckie okręty podwodne
dalekiego zasięgu przez pierwsze półrocze 1942 r.
odnosiły duże sukcesy u amerykańskich wybrzeży wykorzystując
brak doświadczenia Amerykanów w walce z U-Bootami.
W bitwach konwojowych na środku Atlantyku „Szarym Wilkom”
nie szło już jednak tak łatwo. Wobec rosnącej siły eskorty,
upowszechniania na większą skalę coraz lepszych radarów,
instalowanych na okrętach nawodnych i alianckich samolotach,
konieczna była zmiana taktyki w atakach na konwoje.
90
Już w połowie grudnia 1941 r. Dönitz opracował
plan pierwszego ataku U-Bootów
na wschodnie wybrzeże Stanów Zjednoczonych
i Kanady. Liczył na to, że Amerykanie
nie mają doświadczenia w walce
z jego okrętami i wysłane na te wody okręty
podwodne typu IX odniosą spore sukcesy.
Okazało się, że miał rację, lecz mogło być zupełnie
inaczej, gdyż do końca stycznia 1942 r.
brytyjscy kryptolodzy śledzili ruchy niemieckich
U-Bootów na oceanie. Ostrzegli oni
amerykańskie dowództwo o planowanym
ataku Niemców, podając nawet, kiedy i gdzie
dokładnie należy się go spodziewać i jakie
niemieckie okręty wezmą w nim udział.
Jednak odpowiedzialny za obronę na tym
obszarze admirał Ernest King był zbyt dumny,
aby pytać bardziej doświadczonych Brytyjczyków
o to, jak najskuteczniej bronić się
przez U-Bootami na płytszych przybrzeżnych
wodach. W zasadzie podwładni Kinga nie
Kmdr Frederic John Walker – najsłynniejszy brytyjski
„zabójca U-Bootów” w latach 1941-1944.
zrobili nic, co mogło przeszkodzić Niemcom
w atakach na okolice najważniejszych amerykańskich
portów, choć mieli na to od wybuchu
wojny miesiąc czasu.
Można było postawić pola minowe
w ten sposób, by miny były groźne tylko dla
U-Bootów, stawiane na głębokości 15 m
i niżej, podczas gdy statki przepływałyby
nad nimi bezpiecznie. King mógł również
zastrzec, by co najmniej jedną trzecią
dostępnych niszczycieli oddelegować
do eskortowania konwojów przybrzeżnych 1 ,
bo należało po wyjściu z portów formować
grupy statków zmierzających przynajmniej
na najbardziej niebezpiecznych odcinkach
(zwłaszcza niedalekich od portów) wzdłuż
wybrzeża i przydzielać im osłonę niszczyciela
lub innej jednostki patrolowej, a także
zapewniać przejściu tych konwojów osłonę
pojedynczych samolotów. U-Booty miały
bowiem na tych wodach atakować pojedynczo
i w dużym oddaleniu od siebie,
dlatego tylko taka obrona mogła wydatnie
zredukować straty. Niestety, w chwili rozpoczęcia
niemieckiej operacji, statki wyruszały
na wody przybrzeżne same i U-Booty mogły
je po przechwyceniu zatapiać nawet artylerią
pokładową. Nie zadbano też na amerykańskim
wybrzeżu (i w samych portach) o wprowadzenie
zaciemnienia, co później ułatwiało
dowódcom U-Bootów ataki w nocy,