LÍFRÍKIÐ - Námsgagnastofnun

Námsleiðbeiningar eftir 

Þorgerði Guðmundsdóttur 

með bókinni 

LÍFRÍKIÐ 

Í FERSKU VATNI 

eftir Stefán Bergmann 

NÁMSGAGNASTOFNUN 

2002

Í Aðalnámskrá grunnskóla, íslenska er lögð áhersla á að nemendur 

með annað móðurmál en íslensku skuli fylgja jafnörldrum sínum í 

öllum námsgreinum eins og unnt er (bls. 88). 

Námsleiðbeiningar með bókinni Lífríkið í fersku vatni eru ætlaðar 

nemendum með annað móðurmál en íslensku á miðstigi grunnskólans, 

einkum þeim sem falla undir skilgreininguna lengra eða lengst komnir 

í íslensku máli, sjá bls. 107 og 108. 

Í stuttu máli eru námsleiðbeiningarnar hugsaðar sem brú yfir í 

almennu námsbækurnar með það að leiðarljósi að 

• hjálpa nemendum til að takast á við námsefnið og viðfangsefni 

bekkjarins 

• þjálfa þá í lestraraðferðum sem byggja á gagnvirkum lestri, þ.e. 

skanna efni, setja fram tilgátur (forspár) um hvað textinn fjallar, 

spyrja sig út úr textanum um leið og þeir lesa, ræða textann o.s.frv. 

• virkja nemendur í að spyrja um merkingu mikilvægra orða 

• auka vitund þeirra um eigið nám og námshætti. 

Hér er um tilraun að ræða. Því er mikilvægt að fylgjast vel með því 

hvernig þessar námsleiðbeiningar nýtast nemendum og hvort og 

hvernig megi þróa þessa leið áfram. 

2

Til umhugsunar! 

Atriði sem þú skalt að hugsa um þegar þú ert að lesa: 

• Þegar þú færð nýja bók skaltu skoða hana vel og hugsa: Um hvað er þessi bók? 

Oft geta myndir og kort í bókum hjálpað þér. 

• Til að vita um hvað bókin er hjálpar að lesa hvað kaflarnir heita. 

Því skaltu skoða og lesa efnisyfirlitið. 

• Í bókinni eru eflaust mörg orð sem þú hefur aldrei séð. 

Ekki er hægt að læra öll orðin í einu. 

Þess vegna þarft þú að reyna að finna mikilvægustu orðin. 

• Mikilvæg orð eru stundum kölluð lykilorð 

því að þau opna skilning að textanum. 

Þegar þú byrjar að lesa nýjan texta skaltu: 

1. Skoða blaðsíðurnar vel, myndir og kort, og lesa myndatexta. 

2. Lesa textann yfir og hugsa: Um hvað var ég að lesa? 

3. Lesa textann aftur og strika undir orð sem þú heldur að séu lykilorð 

og önnur orð sem þú skilur ekki. 

Mundu að strika ekki undir of mörg orð. 

4. Spyrja kennara, vin eða vinkonu um merkingu orða 

sem þú skilur ekki. 

5. Lesa svo textann í þriðja sinn. 

6. Þegar þú ert búinn að lesa þrisvar skaltu spyrja sjálfan þig: 

Hver voru aðalatriðin í því sem ég var að lesa? 

• Þú mátt strika undir orðin í bókinni þinni en þú skalt passa hana vel. 

3

LÍFRÍKIÐ Í FERSKU VATNI 

Skoðaðu bókina! 

• Lestu efnisyfirlitið á blaðsíðu 3. Þar getur 

þú lesið hvað kaflar í bókinni heita og hvað 

fjallað er um í hverjum kafla. Þú getur líka séð 

blaðsíðutöl. 

•Á blaðsíðu 4 er kafli sem heitir Til þín þar 

sem meira er sagt frá um hvað bókin fjallar. 

• Flettu bókinni og lestu fyrirsagnir og 

skoðaðu myndir. 

•Við myndir er myndatexti/skýringartexti 

sem þarf að lesa. 

•Í lok hvers kafla eru meginatriði í kaflanum 

t.d. á bls. 10 tekin saman. Þar getur þú séð 

um hvað fjallað er í hverjum kafla. Gott er að 

byrja á því að lesa meginatriðin áður en þú 

lest hvern kafla, þá veist þú meira um hvað 

kaflinn er. 

Annað orð yfir meginatriði er aðalatriði. 

Lykilorðin í textanum eru stundum 

feitletruð. 

•Á blaðsíðum 54–55 eru atriðisorð. Þar 

getur þú fundið á hvaða blaðsíðum er að 

finna upplýsingar um ákveðið efni. 

4 

Lífríkið í fersku vatni

Lestraraðferð 

1 Giskaðu á um hvað 

textinn er áður en 

þú lest hann. 

2 Veistu eitthvað um 

þetta efni? 

3 Spurningar til þess 

að hafa í huga 

(búa til) meðan þú 

ert að lesa. 

Hver eru aðalatriðin? 

4 Er eitthvað sem þú Þú getur spurt kennarann 

skilur ekki? eða bekkjarfélaga 

Hvað er það sem þú 

skilur ekki? 

Hvað getur þú gert? Þú getur flett upp í 

orðabók. 

5 Dragðu saman. Hver 

eru meginatriðin eða 

aðalatriðin í textanum? 

Ég held að þetta 

sé um … 

Hvað veit ég 

um þetta? 

Hvað …? 

Hvaða …? 

Hvar …? 

Hver …? 

Hvenær …? 

Hvers vegna …? 

Hvernig …? 

Hve lengi …? 

Ég skil ekki. 

Getur þú útskýrt 

þetta fyrir mér. 

Kennari, 

getur þú hjálpað mér? 

Um hvað er þetta? 

Aha! 

Þetta er um … 

5 


Um hvað fjallar þessi bók 

Lestu skýringartextann og skoðaðu myndirnar. 

ferskt vatn 

vatn 

Þessi bók fjallar um ferskt vatn og lífverur 

sem lifa í því. Þú þarft að skilja vel orðin 

ferskt vatn og lífverur. 

Ferskt vatn er 3% af 

vatni jarðarinnar. 

Sjór og haf (salt vatn) er 97%. 

Ís og snjór, ár og vötn, vatnsgufa í lofti og 

grunnvatn í jarðlögum. 

vatnsgufa í lofti 

vatn 

á 

grunnvatn í jarðlögum 

ferskt vatn 3% 

Sjór/haf 

Sjór/haf – 97% 

ís og snjór 

6 


lífvera 

Lífvera er lifandi vera 

planta 

dýr 

Lífverur vaxa, nærast, hreyfa sig og æxlast. 

vaxa nærast 

hreyfa sig æxlast 

blaðsíða 5–10 

7 


Vatnið í náttúrunni 

Skoðaðu allan kaflann: 

• Lestu fyrirsagnir í kaflanum. 

• Skoðaðu myndir og lestu myndatexta. 

• Lestu lykilorð í textanum. 

• Lestu meginatriði í lok kaflans. 

• Um hvað heldur þú að kaflinn fjalli? 

hugtök/lykilorð 

í kaflanum 

náttúra ár lífsskilyrði 

lækir aðlögun 

vistkerfi vötn 

tjarnir vatnasvæði 

pollar 

mýrar 

vatnaskil 

ísöld 

skriðjöklar 

Lestu blaðsíðu 5 og skýringarnar við hugtökin. 

náttúra 

vistkerfi 

Náttúra merkir jörðin og allt sem henni 

tilheyrir, lifandi og dautt. Það þýðir, lífverurnar, 

gróðurinn, landið, loft og vatn. 

Tiltekin svæði í náttúrunni eru stundum kölluð 

vistkerfi. 

Skoðaðu skýringarmyndina og berðu hana saman við myndina 

á blaðsíðu 5 í bókinni. 

melur valllendi 

á 

fjall 

skógur 


8 

Vatnið í náttúrunni

ferskt vatn 

Ferskt vatn er á mörgum stöðum og við tölum 

um ólíkar gerðir af fersku vatni: ár, lækir, 

stöðuvötn, tjarnir, pollar og mýrar. 

Hvar er ferskt vatn þar sem þú býrð eða nálægt þinni heimabyggð? 

Lestu skýringarnar og skoðaðu teikninguna. 

Skoðaðu líka ljósmyndirnar í bókinni á bls. 8–9 og 11. 

Ferskt vatn 

Á teikningunni eru dæmi um ólíkar gerðir af fersku atni. 

Reyndu að útskýra með eigin orðum ólíkar gerðir af fersku vatni. 

vatn 

pollar 

straumvatn 

stöðuvatn 

pollur 

mýri 

tjörn 

mýri 

á 

lækur 

vatn 

tjörn 

lækir 


rennandi vatn sem fellur í 

vatn, á eða sjó 

lítið rennandi vatn 

oftast stór og djúp 

oftast lítil og grunn 

lítil dæld með vatni, smátjörn 

blautt land og flatt 

á 

9 


Sumar lífverur lifa í fersku vatni 

Lestu skýringar á hugtökum og skoðaðu teikningarnar 

áður en þú lest kaflann í bókinni. 

lífsskilyrði 

aðlögun 

Lífverur búa við sérstök lífsskilyrði í fersku vatni. 

Með því er átt við aðstæður (skilyrði) 

sem lífverurnar lifa við í fersku vatni. 

Oft er talað um góð lífsskilyrði eða erfið lífsskilyrði. 

Lífverur í fersku vatni búa við önnur lífsskilyrði en 

lífverur sem búa á landi. Þær hafa önnur 

líffæri og hæfileika en lífverur á þurru landi. 

Lífverur hafa aðlagað sig til þess að lifa í vatni. 

Þær hafa breyst til þess að lifa við þau lífsskilyrði 

sem eru í vatni og það hefur tekið langan tíma. 

Lögun Sundfæri og lögun 

Hvernig eru lífverur í Með hverju synda lífverur? 

fersku vatni í laginu? 

Festitæki Öndun 

Hvernig festa lífverur sig? Hvernig anda lífverur? 

Lestu nú kaflann í bókinni og hugsaðu um það 

hvernig líffæri og lögun hjálpar lífverunum að lifa í vatni. 

• Hvers vegna heldur þú að sumar lífverur í vatni séu þunnvaxnar? 

• Hvers vegna heldur þú að sumar lífverur í vatni 

séu með líffæri til þess að festa sig með? 

tálkn 

blaðsíða 6 

10 


Vatnasvið og vatnaskil 

Skoðaðu teikninguna og hugsaðu um hvað stjórnar því 

hvernig vatn rennur í landslagi. 

Skoðaðu líka myndina af vatnasviði Þingvallavatns á bls. 50 í bókinni. 

Lestu kaflann og reyndu að svara spurningunum. 

• Hvers vegna rennur vatn af vissu svæði í vatn eða á? 

• Af hverju fer vatnað renna í ólíkar áttir? 

vatnaskil 

blaðsíða 6 

11 


Aldur stöðuvatna 

Skoðaðu teikningarnar og lestu skýringartextann undir þeim. 

jöklar 

ísöld 

skriðjöklar 

Lestu nú textann í bókinni. 

jöklar 

Fyrir 2 milljónum ára voru Síðan skiptust á jökulskeið 

jöklar yfir öllu Íslandi. Þá og hlýskeið. 

er talað um að hafi verið 

ísöld á Íslandi. 

Fyrir meira en 10 þúsund árum Dældirnar fylltust af vatni og 

fór veðrið að hlýna og síðasta og elstu stöðuvötnin 

jökulskeiði lauk. Þá hurfu jöklarnir mynduðust. 

að mestu leyti. Jöklarnir breyttu 

landinu. Skriðjöklar grófu djúpa 

dali og firði. 

Reyndu með hjálp myndanna að segja með eigin orðum frá 

hvernig elstu stöðuvötnin mynduðust. 

blaðsíða 7 

jökulskeið hlý skeið jökulskeið 

12 


Ár – dragár – lindár – jökulár 

ár 

Ár verða til á ólíkan hátt og það eru 

mismunandi lífsskilyrði í þeim. 

dragár 

Ár skiptast í lindár 

jökulár 

blandaðar ár 

Skoðaðu teikninguna af dragá og lestu skýringartextann. 

dragár 

dragá 

lækur 

Vatn í dragám er yfirborðsvatn (regnvatn 

sem rennur á yfirborði landsins eða í efstu 

lögum jarðvegsins). 

Dragár myndast þegar margar smærri ár og 

lækir safnast saman í eina á. 

Lestu kaflann um dragár á blaðsíðu 8 í bókinni og skoðaðu myndina. 

• Hvernig er vatnsmagn og hitastig í dragám? 

• Hvernig eru lífsskilyrðin í dragám? 

yfirborð 

landsins 


13 


Skoðaðu myndina af lindá hér fyrir neðan og lestu skýringartextann. 

lindár 

Vatn lindánna er neðanjarðarvatn. 

Það hefur sigið í gegnum jörðina og borist 

neðanjarðar í stöðuvötn. 

Vatn lindánna kemur úr stöðuvötnum og 

uppsprettum. 

Lestu kaflann um lindár á blaðsíðu 8–9 í bókinni, skoðaðu myndina af lindá þar. 

Hvernig er vatnsmagn, hitastig og fæða í lindám? 

Hvaða áhrif hefur það á lífið í ánum? 

Skoðaðu teikninguna af jökulá og lestu skýringartextann. 

jökulár 

lindá 

neðanjarðar 

jökulá 

Vatnið í jökulám er jökull sem hefur bráðnað 

og árnar myndast af því vatni sem rennur undan 

jöklinum. 

Lestu kaflann um jökulá á blaðsíðu 9 í bókinni, skoðaðu myndina af jökulá þar. 

• Hvernig er hitastig og fæða í jökulám? 

• Hvernig eru lífsskilyrðin þar? 

neðanjarðarvatn 

• Hvað er það sem er kallað hlaup í jökulám eða jökulhlaup? 


14 


Mýrar 

Skoðaðu teikninguna af mýri 

og myndina af mýri í bókinni á bls. 9. 

Lestu nú textann í bókinni og svaraðu spurningunni: 

• Hvers konar lífverur er að finna í mýri? 

• Reyndu með hjálp myndarinnar hér að ofan 

að segja frá mýri með eigin orðum. 

blaðsíða 9 

15 


Upprifjun 

Lestu kaflann um meginatriðin á blaðsíðu 10. 

• Hvað veist þú núna um ferskt vatn í náttúrunni og um lífsskilyrði þar? 

• Hvað veist þú um lífverur í fersku vatni? 

Skoðaðu hugtakakortið og rifjaðu upp. 

lífverur 

aðlögun 

vatnasvið 

vatnaskil 

ferskt vatn 

í náttúrunni 

vistkerfi í 

fersku vatni 

ár 

dragár lindár 

jökulár 

myndun 

stöðuvatna 


mýrar 

16 


Vatn er einstakt efni blaðsíða 11–16 








í kaflanum 

atóm (frumeind) efnablanda grunnvatn 

sameind sýrustig mengun 

gufa-uppgufun hringrás vatns rotnun 

ís 

Hitastig vatns og uppgufun 

Skoðaðu myndina hér fyrir neðan og lestu skýringartextann. 

atóm (frumeind) 

sameind 

uppgufun 

Vatn er misheitt og getur gufað upp. 

Vatnið hverfur ekki út úr náttúrunni 

þegar það gufar upp heldur færist það til. 

Vatn er myndað úr ósýnilegum 

einingum sem við köllum 

sameindir. 

Vatnið tekur í sig orku/hita frá 

sólinni og við það kemst 

hreyfing á litlu sameindirnar 

og þær gufa upp. Vatn sem 

hitnar flytur orku. 

Lestu nú kaflann í bókinni og reyndu með hjálp myndarinnar 

hér að ofan að útskýra uppgufun. 

• Hvað gerist þegar vatn gufar upp? 

• Hvað verður um vatn sem gufar upp? 

sólarljós 

blaðsíða 12 

atóm 

(frumeind) 

sameind H 2O 

vatn 

17 

Vatn er einstakt efni

Mörg efni blandast vatni 

efnablöndun 

Mörg efni leysast vel upp í vatni og blandast 

vatninu. 

Skoðaðu myndirnar og lestu skýringartextann. 

Myndirnar sýna hvernig mörg efni komast í vatn og blandast því. 

Efni losna úr jarðvegi, hrauni Efni fjúka út í vatnið. 

og bergi. 

Efni losna úr dauðum lífverum Efni berast af völdum manna 

og úrgangi. og sum eru eitruð. 

Lestu kaflann í bókinni og segðu frá hvernig ólík efni komast í vatn. 

Notaðu myndirnar hér að ofan þér til hjálpar. 

mengun 

rotnun 

Mengun verður þegar -eiturefni berast út í náttúruna 

og skaða lífverurnar. 

-verulegt magn af efnum berst út í 

náttúruna og breytir lífsskilyrðum of mikið. 

Lestu framhald kaflans efst á blaðsíðu 14. 

• Hvaða áhrif hefur það ef of mikið af úrgangsefnum 

berast í vatn og rotna þar? 


18 


Sýrustig vatns 

Lestu skýringartextann og skoðaðu myndina. 

sýrustig vatns 

pH 

Skoðaðu myndina. 

Hún sýnir hvernig súrt regn verður til. 

Lestu kaflann um sýrustig. 

Vatn verður súrt ef efni blandast í það og gerir það súrt. 

Mjög hátt eða lágt sýrustig er slæmt 

fyrir lífverurnar. 

Til þess að mæla sýrustig er notaður mælikvarði frá 1–14. 

Sýrustigið 7 er kallað hlutlaust pH=7. 

–14 

–13 

–12 

–11 

–10 

–9 

–8 

–7 Það er best fyrir flestar lífverur að sýrustigið pH sé nálægt 7. 

–6 

–5 Of súrt vatn, t.d. með sýrustig 5 (pH=5) er hættulegt 

–4 lífverum í vatni og flestar drepast. 

–3 

–2 

–1 

Vissar lofttegundir tengjast vatni í 

andrúmsloftinu og menga vatnið. 

súrt regn 

• Hvernig verður súrt regn til? 

• Hvaða áhrif hefur það í náttúrunni? 


19 


Hringrás vatns í náttúrunni 

Skoðaðu teikninguna sem sýnir hringrás vatnsins og lestu skýringartexta. 

Skoðaðu líka efri myndina á bls. 15 í bókinni. 

hringrás vatns 

6 

4 

5 

Vatnsmagnið á jörðinni breytist ekki heldur 

færist vatnið til í náttúrunni. 

1 vatn gufar upp (sjó, vötnum, 

gróðri, lífverum) 

2 vatnsgufan myndar ský þegar 

hún hitnar 

3 skýin berast yfir fjöll 

4 loftið kólnar og vatnsgufan þéttist 

Lestu kaflann og reyndu síðan að útskýra hringrás vatnsins með eigin orðum. 

Notaðu myndina og númerin þér til hjálpar. 

7 

3 

1 2 

8 

1 1 

5 það myndast regn eða snjór sem 

fellur til jarðar 

6 vatnið rennur niður af hálendi 

7 vatn rennur í gegnum jarðlögin 

8 vatn rennur aftur í sjó 


20 


Grunnvatn 

Skoðaðu teikninguna sem sýnir grunnvatn og lestu skýringartexta. 

grunnvatn 

Grunnvatn er vatn sem hefur sígið 

niður í jarðlögin og fyllir allar sprungur 

í berginu. 

1 vatn sígur niður í jarðlögin 

2 grunnvatnið færist úr stað 

3 grunnvatnið kemur fram þar sem dældir eru 

eins og stöðuvötn, tjarnir, lindir og fjöruvötn 

Lestu kaflann og reyndu síðan að útskýra grunnvatn með eigin orðum. 

Notaðu myndina og númerin þér til hjálpar. 

1 

• Hvers vegna er grunnvatn eftirsótt drykkjarvatn? 

• Hvað getur gerst ef jarðvegur mengast? 

2 

3 


21 


Upprifjun 

Lestu kaflann um meginatriði á blaðsíðu 16. 

• Hvað veist þú núna um eiginleika vatns og hringrás vatns í náttúrunni? 


atóm 

sameind 

hringrás 

vatns 

Vatn H 2 O 

sýrustig pH 

uppgufun 

mengun 

grunnvatn 


22 


Aðferðir og tæki blaðsíða 17–19 

Lestu kaflann: 

• Lestu kaflann. 

Í kaflanum er sagt frá aðferðum sem eru 

notaðar við rannsóknir á náttúrunni. 

Vinnuaðferð 

náttúruvísinda 

Athugun 

Tilgáta 

Tilraun 

Ályktanir 

og kenningar 

Skráðu athugun sem þú gætir gert eða sem þú 

hefur gert. 

Eitthvað er athugað. Spurningar vakna. 

Giskað er á svar við spurningunni. 

Aðferð til þess að fá svar við spurningunni. 

Mat á upplýsingum og niðurstaða fengin. 

23 

Aðferðir og tæki

Lífverur í fersku vatni blaðsíða 26–41 








í kaflanum 

Lestu skýringartextann hér að neðan. 

öndun 

tegund ljóstillífun 

lífsferlar rotnun 

Skoðaðu síðan myndina af hópum lífvera og ýmsum tegundum 

á næstu blaðsíðu. 

hópar lífvera 

tegund 

Í kaflanum er sagt frá hópum lífvera í 

fersku vatni. 

Hver hópur skiptist í margar tegundir. 

tegundir hópur lífvera 

Tegund er lífverur sem eru að mestu leyti eins 

og geta átt frjó afkvæmi. 

Það eru frekar fáir hópar lífvera sem geta lifað 

í vatni en fjöldi lífvera getur verið mjög 

mikill. 

24 

Lífverur í fersku vatni

Hópar lífvera í fersku vatni 

hópar lífvera 

tegundir 

þörungar vatnaplöntur 

vatnadýr – hrygglaus dýr vatnadýr – hryggdýr 

bakteríur sveppir 


25 


Skordýr 

Skoðaðu myndina á blaðsíðu 27 af öndunarfæri skordýra. 

Lestu kaflann og nefndu nokkur dæmi um hvernig skordýr anda. 

Lestu skýringatextann og skoðaðu teikninguna af lífsferli skordýrs 

hér fyrir neðan. 

Lífverur ganga í gegnum mismunandi þroskastig 

frá því að vera egg til þess að verða fullþroska 

einstaklingur. 

Í lífsferli skordýrs eru þessi þroskastig: 

egg lirfa púpa fullþroska skordýr 

Fáar tegundir skordýra geta lifað í vatni og þá 

oftast á lirfu- og púpustigi. 

Lestu nú kaflana: Lífsferill skordýrs og Mýflugur. 

Skrifaðu heiti hvers þroskastigs rykmýs á línurnar við myndina. 

Fyrir hverja eru lirfurnar mikilvæg fæða? 


Lífsferill skordýrs – Mýflugur blaðsíða 27–28 

lífsferill 

lífsferill rykmýs 

26 


aðlögun 

Á blaðsíðu 28–38 er fjallað um margar lífverur, 

litlar og stórar sem lifa í og við ferskt vatn. 

Þegar þú lest áfram kaflann hugsaðu þá um 

hvernig lífverurnar hafa aðlagast. 

Hugsaðu um: 

útlit öndun sundfæri æxlun 

líkamsgerð fæðuöflun festibúnað 


27 


Þörungar 

Skoðaðu teikninguna hér fyrir neðan. Lestu skýringartextann. 

Lestu líka textann með mynd á bls. 39 í bókinni. 

ljóstillífun 

laufgræna 

2 sólarljós 

1 þörungar 

1 Hópur sem nefnast þörungar eru flestir örsmáar lífverur. 

Þeir framleiða fæðu sem allar lífverur vatnsins nota. 

Aðferð þörunga við að mynda fæðu heitir 

ljóstillífun. 

2 Þörungar nota orku sólarljóssins við ljóstillífun og flytja orku 

yfir í fæðuefnin. 

3 Önnur dýr eins og lirfur éta síðan þörungana og þannig fá þau 

orkuna. 

4 Sumir fuglar éta lirfur. 

5 Auk þess sem þörungarnir framleiða fæðu losa þeir súrefni, O 

sem fer út í andrúmsloftið. 

Allir þörungar eru með grænt litarefni sem 

heitir laufgræna og þess vegna geta þeir 

notað sólarorkuna. 

Lestu nú kaflann um þörunga á blaðsíðu 39–40 og skoðaðu myndirnar 

af ýmsum gerðum af þörungum og einnig skýringarmynd af ljóstillífun. 


Ljóstillífun 

Skoðaðu aftur teikninguna hér fyrir ofan og reyndu að segja með eigin orðum 

hvað gerist við ljóstillífun. 

5 

4 

3 lirfa 

28 


Upprifjun 


• Hvað veist þú núna um ólíka hópa lífvera í vatni og tegundir 

í hverjum hópi lífvera. 

• Hvað veist þú um aðlögun lífvera og hlutverk þeirra í náttúrunni? 


aðlögun 

vatnadýr 

/smádýr 

Hópar lífvera 

í fersku vatni 

vatnadýr 

fuglar fiskar 

ljóstillífun 

þörungar 

vatnaplöntur 

lífsferlar 


rotnun 

bakteríur 

29 


Samfélög lífvera og vistkerfi blaðsíða 42–48 








í kaflanum 

samfélag lífvera 

stofn 

fæðukeðja 

vistkerfi 

Skoðaðu myndina á blaðsíðu 43. Þar sérð þú dæmi um samfélag lífvera. 

Lestu kaflana Samfélög lífvera og Samfélög lífvera í fersku vatni á blaðsíðu 

42–43 og reyndu að segja með eigin orðum hvernig samfélag lífvera í fersku 

vatni er. 

samfélag 

lífvera 

stofn 

Stofn er hópur lífvera af sömu tegund 

sem lifir á ákveðnu svæði. 

Í samfélagi eru margir stofnar. 

Dæmi um stofn: 

• Allir minkar á Íslandi. 

• Allir laxar í á. 

Nefndu nokkur atriði sem getur haft áhrif 

á fjölda einstaklinga í ákveðnum stofni? 

30 

Samfélög lífvera og vistkerfi

Verkaskiptin lífvera í samfélagi 

ólík hlutverk 

lífvera 

Í samfélagi lífvera í náttúrunni er 

verkaskipting á milli stofna lífvera, 

þeir hafa ólík hlutverk. 

Lestu kaflann um verkaskiptingu lífvera í samfélagi á blaðsíðu 43. 

Skoðaðu töfluna um stofna lífvera og hlutverk í samfélaginu á blaðsíðu 42. 

Skrifaðu síðan í reitina hverjir framleiðendur, neytendur og sundrendur eru. 

Hlutverk Hverjir 

Framleiðendur 

-að búa til fæðu, 

stunda ljóstillífun. 

Neytendur 

-að éta þörunga, 

plöntur eða önnur 

dýr. 

Sundrendur 

-að nærast á 

úrgangi 

og líkamsleifum og 

eyða þeim úr 

vatninu. 


31 


Dreifing fæðu í samfélagi 

Skoðaðu myndina efst á blaðsíðu 44. Þar sérð þú dæmi um fæðukeðju. 

Teiknaðu myndir við fæðukeðjuna hér fyrir neðan. 

fæðukeðja 

þörungar botnkrabbar hornsíli urriði maður 

Lestu síðan kaflann og hugsaðu um það hvaða áhrif breytingar á einni tegund 

getur haft á aðra tegund í fæðukeðjunni. 

Áhrif ferskvatns á samfélög lífvera 

umhverfisþættir 

Þessir þættir í umhverfinu hafa mikil áhrif 

á lífverurnar: 

ljós hiti næringarefni straumar 

Lestu kaflann á blaðsíðu 44 og 45 og nefndu dæmi um 

hvaða áhrif hver þáttur getur haft á lífverurnar. 



32 


Vistkerfi ferskvatns 

vistkerfi 

hafa 

áhrif á 

Segja má að vistkerfi sé ákveðin eining í 

náttúrunni. Þar tengjast lífverur hver annarri og 

líka lífvana umhverfi sínu. 

Vistkerfi ferskvatns eru ár, lækir, stöðuvötn, 

tjarnir, pollar og mýrar. 

Skoðaðu skýringarmyndina hér fyrir neðan. 

Þar er sýnt að umhverfið hefur áhrif á 

lífverurnar og lífverurnar hafa áhrif á umhverfið. 

Lífverurnar og umhverfið mynda saman kerfi 

sem við köllum vistkerfi. 

Umhverfið 

Vatn, hiti, sólarljós, loft, jarðlög 

efni í vatni, sýrustig (pH), straumar 

Lífverurnar 

hafa áhrif á hver aðra 

þörungar, plöntur, dýr, 

bakteríur, sveppir 

Lestu kaflann um Vistkerfi ferskvatns, blaðsíðu 46–47 og skoðaðu myndina. 

Reyndu með eigin orðum að lýsa því sem gerist í vistkerfi. 

Notaðu myndina hér að ofan þér til hjálpar. 

hafa 

áhrif á 


33 


Upprifjun 


• Hvað veist þú núna um hópa eða stofna sem mynda samfélög lífvera? 

• Hvað veist þú um verkaskiptingu meðal lífvera og fæðukeðjur? 


vistkerfi 

áhrif 

umhverfisþátta 

Samfélög 

lífvera 

stofn 

verkaskipting 

lífvera 

fæðukeðja 


34

LÍFRÍKIÐ - Námsgagnastofnun

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?