Scan 6, december 2003 - UMC Utrecht

6/03 

december 

NEONATOLOGIE 

Minder epilepsie met monitor 

>> Behandeling van onzichtbare stuipen 

NEUROWETENSCHAPPEN 

Scan van een verdachte stemmingsmanipulator 

>> Wat doet XTC met ons brein? 

KINDERCHIRURGIE 

Bolletjes insuline pellen 

>> Nieuwe ingreep combineert diagnose en behandeling

cover 

Scan van een verdachte 

stemmingsmanipulator 

pagina 10 

In dit nummer 

Voor meer informatie over de onderwerpen in dit nummer kunt u contact opnemen met 

de stafgroep In- en Externe Communicatie van het UMC Utrecht, telefoon (030) 250 74 83 

Scan is een uitgave van het Universitair 

Medisch Centrum Utrecht, dat bestaat 

uit het Academisch Ziekenhuis Utrecht, 

de Medische Faculteit Utrecht en het 

Wilhelmina Kinderziekenhuis. Scan 

verschijnt 6 keer per jaar in een oplage 

van 13.500 exemplaren. 

6 

3 kort nieuws 

4 angiogenese 

Groeistoornis voor tumoren 

Minder epilepsie met monitor 

Redactie 

Hoofdredacteur: Pieter Lomans 

Eindredacteur: Joost van der Gevel 

Redactieadres 

Redactie Scan 

UMC Utrecht 

Huispostnummer D01.343 

Postbus 85500 

3508 GA Utrecht 

Telefoon (030) 250 87 68 

Fax (030) 250 54 10 

www.scan.umcutrecht.nl 

E-mail Scan@azu.nl 

8 

9 

Stuipen bij pasgeborenen kunnen een voorbode zijn van epilepsie op latere leeftijd. 

Omdat die stuipen niet altijd zichtbaar zijn, worden ze op de afdeling neonatologie 

zichtbaar gemaakt met een speciale monitor. Dankzij die monitor kunnen nu ook 

de ‘onzichtbare stuipen’ worden behandeld. Een internationaal onderzoek moet uitwijzen 

of met deze behandeling epilepsie op latere leeftijd kan worden voorkomen. 

promoties 

commentaar >> Magische magneet blijft veilig 

1 10 Scan van een verdachte stemmingsmanipulator 

Aan dit nummer werkten verder mee 

Tekst: Manou van de Zande 

Fotografie: Chris Timmers, 

Medische Technologie & Multimedia, 

cluster Multimedia, UMC Utrecht (MTM) 

Coverfoto 

Chris Timmers, MTM 

Ontwerp en layout 

x-hoogte, Tilburg 

12 

15 

Het XTC-pilletje heeft onder gebruikers een onschuldig imago. Wetenschappers 

betwijfelen of dat klopt. Met hersenscans, geheugentesten en bevolkingsonderzoek 

probeert Gerry Jager de feitelijke gevolgen van XTC-gebruik op het spoor te komen. 

Van extatische dance-party tot geschreven boodschappenlijstje. 

kinderfysiotherapie 

Supersoepel, superstijf 

opinie >> Het gemotoriseerde geweten 

Druk 

Zuidam & Uithof, Utrecht 

ISSN 

1385-2167 

De artikelen in Scan vallen onder 

verantwoordelijkheid van de redactie. 

Zij weerspiegelen niet noodzakelijkerwijs 

het formele bestuurlijke standpunt van 

het UMC Utrecht. Het overnemen van 

artikelen uit Scan is geoorloofd met 

bronvermelding en na overleg met de 

redactie. 

1 16 Bolletjes insuline pellen 

18 

21 

22 

Sommige baby’s worden geboren met een klein, afwijkend bolletje in de alvleesklier, 

dat onophoudelijk insuline produceert. Deze ernstige aandoening is moeilijk vast te 

stellen. In het Wilhelmina kinderziekenhuis is nu een nieuwe, veelbelovende methode 

ontwikkeld die wereldwijd de aandacht trekt. 

genetica 

Foutje in kraakbeencode gekraakt 

virologie 

Varken is ideaal mengvat voor levensgevaarlijk griepvirus 

probiotica 

Bacterie-injectie tegen pancreasinfectie 

24 

stelling >> Hormonen voor de hersenen 

l nr 5 oktober 2003 l 2

kort nieuws 

Landelijk ALS-centrummix 

Ieder jaar overlijden zo’n vijfhonderd patiënten 

aan de spierziekte amyotrofische lateraal sclerose 

(ALS). Wat begint met een krachteloze hand of 

moeilijk lopen, eindigt binnen een paar jaar met 

uitval van de ademhalingsspieren. De ziekte is 

niet te stoppen of te genezen en nog relatief 

onbekend bij huisartsen en neurologen. De diagnose 

wordt daardoor vaak laat gesteld, waardoor 

patiënten niet de juiste behandeling krijgen. 

Om de zorg voor deze patiënten te verbeteren, 

bundelen het AMC en het UMC Utrecht 

sinds eind november hun kennis en expertise op 

ALS-gebied in een landelijk ALS-centrum. 

Voor meer informatie: www.als-centrum.nl 

Twijfels bij de nieuwe nationale reanimatierichtlijn 

De Nederlandse Reanimatie Raad (NRR) volgt 

sinds 2002 de internationale reanimatierichtlijnen. 

Deze internationale richtlijnen uit begin 

jaren negentig staan haaks op de Nederlandse 

praktijk van de laatste twintig jaar. De vraag is, 

hoe ‘evidence based’ deze internationale richtlijnen 

nou precies zijn. “De pols wordt bijvoorbeeld 

niet meer gevoeld, er wordt nu alleen 

gekeken of er nog tekenen van leven zijn”, 

stelt internist-intensivist Rob van Kesteren. 

“Hiertoe is besloten op grond van één publicatie 

waaruit bleek dat leken moeilijk de pols 

Zoon van Asterix striptekent de Romeinen gezond 

Teveel vet in het bloed is een van de belangrijkste 

oorzaken van aderverkalking. Met bewust 

eten en voldoende lichaamsbeweging is het vetgehalte 

met dertig tot veertig procent terug te 

brengen. Ondanks deze wetenschap kunnen 

patiënten maar moeilijk veranderen van leef- en 

eetpatroon. Internist-in-opleiding Marcel 

Twickler en emeritus hoogleraar Willem Erkelens 

proberen een nieuwe voorlichtingstactiek uit: 

het stripboek. De strip is getekend door Marcel 

Uderzo, de zoon van de tekenaar van Asterix, en 

stamt uit de koker van de Franse arts Philippe 

Giral. In het verhaal kampen de Romeinen al met 

een te hoog cholesterol. Achterin het boek staan 

voedingsadviezen en het waarom daarvan nog 

eens op een rijtje. De strip is goed in te passen in 

de preventie van harten vaatziekten en het 

onderwijs aan studenten. Twickler: “Het avontuur 

gaat voornamelijk over life style, met een 

vette knipoog naar de huidige Westerse maatschappij. 

Hart- en vaatziektenpreventie vergt 

natuurlijk een bredere aanpak dan alleen bestrijding 

van het vetgehalte. Maar laat de moderne 

mens, voordat hij met bijvoorbeeld cholesterolverlagende 

medicijnen begint, eerst de tips van 

deze Gallische druïde maar eens ter harte nemen.” 

Hartmassage eerst 

De overdaad van senator Angorus of hoe verhoogd 

cholesterol te voorkomen – door Marcel Uderzo 

en Antoine Piwnik, uitgegeven door Novartis 

kunnen voelen. Maar dat was bij patiënten 

onder narcose. In Nederland en Zweden voelen 

wij daarom nog steeds de pols.” 

Het verschil in richtlijn komt grofweg neer op 

het overstappen van de reanimatievolgorde 

circulatie – ademweg controleren – beademen 

(CAB) naar de volgorde ademweg controleren – 

beademen – circulatie (ABC). Maar terwijl de 

argumenten voor de invoering van de ABCvolgorde 

niet wetenschappelijk zijn onderbouwd, 

stoelde de Nederlandse CAB-volgorde op dierexperimenten 

en observaties bij patiënten. 

“Iedere minuut circulatiestilstand meer, is bedreigend 

voor de hersenen”, stelt Van Kesteren. 

“Vóór de circulatiestilstand hyperventileren 

mensen kortdurend, waardoor er voldoende 

zuurstof in de longen aanwezig is en ook de 

slagaders zijn gevuld met zuurstofrijk bloed. 

Beginnen met hartmassage betekent dus dat de 

hersenen en weefsels direct zuurstofrijk bloed 

krijgen. Daarover zijn voldoende publicaties. 

Bij de ABC-volgorde, maak je eerst de luchtweg 

vrij en beadem je. De zuurstof die al in de longen 

en het bloed zit, gebruik je dus niet.” 

Het oude CAB-schema sluit ook beter aan bij de 

grote groep patiënten met een hartinfarct, en 

bij de huivering van lekenhulpverleners om 

mond-op-mondbeademing toe te passen vanwege 

infectiegevaar. Van Kesteren: “De eerste 

reanimaties vonden plaats in operatiekamers 

bij een ademhalingsstilstand. Dan moet je beginnen 

met beademen. Op die eerste reanimaties 

is de internationale richtlijn ook gebaseerd, 

maar de meeste mensen die we nu moeten reanimeren 

hebben primair een circulatiestilstand. 

Bij kinderen en drenkelingen moet je bijvoorbeeld 

wel de ABC-volgorde aanhouden, want 

dan is de ademhaling het probleem.” 

Volgens Van Kesteren is de enige reden waarom 

de NRR is omgegaan de Nederlandse wens 

om internationaal niet uit de pas te lopen. “In 

het UMC Utrecht volgen wij nu ook de richtlijn 

van de NRR, maar ik verwacht dat binnen vijf 

jaar wereldwijd bij reanimatie de CAB-volgorde 

wordt toegepast.” 

l nr 6 december 2003 l 3

tekst > Manou van de Zande 

foto > Chris Timmers, MTM 

Groeistoornis voor tumoren 

Anti-angiogenese werkt het beste in 

combinatie met andere middelen 

tegen kanker. Lisette te Velde toonde 

verder voor het eerst aan, dat antiangiogenese 

ook uitzaaiingen tegengaat 

door het bloedvat te voorzien 

van een anti-aanplaklaag. 

Rondreizende tumorcellen kunnen 

hierdoor niet aanhaken en uitgroeien. 


Endostatine belemmert 

uitzaaiingen 

Angiogenese is een proces waarbij nieuwe 

bloedvaten worden gevormd. Nieuwe bloedvaten 

vormen zich bijvoorbeeld tijdens wondgenezing, 

angiogene therapie maakt tumorvaten namelijk 

‘normaal’, en een chemokuur heeft dan waarschijnlijk 

meer effect. 

zwangerschap en menstruatie. Maar ook tumoren 

maken gebruik van angiogenese. Als je bij 

kanker die nieuwvorming van bloedvaten kunt 

blokkeren, krijgen de tumoren geen kans om te 

groeien of in aantal toe te nemen. 

De Amerikaanse chirurg en celbioloog Judah 

Folkman werd begin jaren zeventig bekend met 

dit idee van een anti-angiogene therapie. 

Folkmans theorie werd destijds gezien als het 

definitieve antwoord op kanker. Er heerste een 

Timing cruciaal 

Timing is cruciaal. Anti-angiogene medicatie kan 

beter pas ná de wondgenezing van een operatie 

worden toegediend. Slechte genezing van de 

darmnaad kan betekenen dat de patiënt de 

operatie niet overleeft. Te Velde zag dat het 

genezingsproces bij de proefmuizen die vlak na 

een darmoperatie angiostatine kregen slechter 

verliep dan bij de geopereerde muizen die dit 

>> Pringle-manoeuvre bevordert tumorgroei 

middel niet kregen. Het 

aantal nieuwgevormde 

bloedvaten, die vooral 

jubelstemming: ‘Over tien jaar is kanker de 

wereld uit!’ Dat was al te optimistisch – nu, 

dertig jaar later, is kanker nog steeds levensbedreiger 

nummer één onder de welvaartziektes, 

en is anti-angiogenesetherapie nog niet gepromoveerd 

tot standaardbehandeling. 

in de darm belangrijk zijn voor het genezingsproces, 

werd kleiner door angiostatine. 

Endostatine, samen met angiostatine het sterkste 

anti-angiogene middel, wordt nu alleen nog 

gebruikt bij patiënten met grote uitbehandelde 

tumoren – voor hen zijn er geen andere behandelmogelijkheden 

meer. Maar volgens Te Velde 

Dikke darmkanker 

“Anti-angiogene therapie is een veelbelovende 

behandeling”, zegt Lisette te Velde, chirurg-inopleiding 

in het Diakonessenhuis in Utrecht. Ze 

onderzocht het effect van anti-angiogenese voor, 

tijdens en na dikke darmoperaties. “De therapie 

werkt volgens ons het beste bij de juiste timing, bij 

minimale ziekte – bijvoorbeeld na een operatie – 

zou anti-angiogene therapie juist het beste 

werken bij kleine of al weggehaalde tumoren. 

Of om er uitzaaiingen mee te voorkomen. Zij 

testte de combinatie van chemotherapie met 

angiostatine of endostatine in muizen met uitzaaiingen 

in de lever. Na twaalf dagen bleek dat 

het tumorweefsel minder kans had gekregen om 

de lever te veroveren. 

en in combinatie met bijvoorbeeld chemokuren 

en radiotherapie.” 

Kanker in de dikke darm komt in de westerse 

wereld vaak voor. In een Nederlands ziekenhuis 

worden vier tot vijf patiënten per week aan hun 

dikke darm geopereerd. Opereren is de enige 

mogelijkheid om van darmkanker of uitzaaiingen 

in de lever te genezen. Heeft een kankerpatiënt 

eenmaal uitzaaiingen in zijn lever, dan wordt 

zijn levensverwachting gereduceerd tot een paar 

maanden. Met een operatie kan die vergroot 

worden tot een paar jaar. 

Anti-angiogene middelen, zoals endostatine of 

angiostatine, zouden uitzaaiingen in de lever 

kunnen voorkomen. Maar dan moeten die middelen 

wel op het juiste tijdstip, in de juiste dosering 

en eventueel in combinatie met andere kankerbestrijdende 

therapieën worden toegediend. 

Bijvoorbeeld samen met chemotherapie. “Samen 

werken ze beter dan apart”, stelt Te Velde. Anti- 

Remmende werking 

Van endostatine was tot nu toe alleen de antiangiogene 

werking bekend: het verminderen 

van het aantal bloedvaten in de tumor. Maar Te 

Velde ontdekte een extra werkingsmechanisme: 

de direct remmende werking op endotheelcellen, 

de cellen die de binnenkant van de bloedvaten 

bekleden. Uitzaaiingen ontstaan bij de gratie van 

kankercellen die zich hechten aan endotheelcellen. 

Endostatine zorgt er echter bij muizen 

binnen vijftien minuten voor dat die kwaadaardige 

cellen zich niet kunnen vastklikken. 

“Tijdens een operatie komen er altijd tumorcellen 

vrij, dus zou je endostatine misschien ook 

tijdens een darmkankeroperatie kunnen gebruiken”, 

vindt Te Velde. “Zo zou je uitzaaiingen in 

de lever kunnen voorkomen.” 

Zeker bij dit middel is timing weer van groot 

belang. Te Velde zag dat de remmende werking 

>> 

Leveroperaties 

moeten anders 

Tumoren in de dikke darm zoeken na verloop van 

tijd meestal hun weg naar de lever: bij zeventig 

procent van de overleden kankerpatiënten komen 

tumoren in de lever voor. Wanneer de tumoren 

zich eenmaal in de lever hebben genesteld, is een 

leveroperatie de enige optie. Bij deze operatie 

klemt de chirurg soms de bloeddoorstroming van 

de lever af, om bloedverlies zoveel mogelijk te 

beperken. Dit proces heet de Pringle-manoeuvre. 

Maar Te Velde stelt dat deze manoeuvre haaks 

staat op het nut van de leveroperatie omdat deze 

tumorgroei bevordert. “Door het afklemmen van 

de leverdoorstroming krijgt de lever minder zuurstof. 

Dat zuurstofgebrek stimuleert het lichaam 

om nieuwe bloedvaten te maken, want angiogenese 

zorgt voor meer zuurstoftransport. En juist 

die angiogenese kan aanleiding geven tot meer 

tumorgroei.” Te Velde toonde dat aan met onderzoek 

bij muizen en patiënten. “De Pringlemanoeuvre, 

die chirurgen nu overal ter wereld 

routinematig toepassen, moet dus zoveel mogelijk 

vermeden worden.” 

Is er een goed alternatief voor die manoeuvre? Ja, 

denkt Te Velde: de hálve Pringle-manoeuvre, 

waarbij wel de gewone ader wordt afgekneld, 

maar niet de slagader. Onder leiding van hoogleraar 

chirurgische oncologie Inne Borel Rinkes zijn 

opvolgers van Te Velde nu bezig te onderzoeken, 

hoe de Pringle-manoeuvre door angiogenese precies 

de tumorgroei bevordert en of een halvering 

inderdaad betere resultaten oplevert. 

Hechting van een tumorcel aan een endotheelcel. Foto’s: Lisette te Velde 

van endostatine in een heel vroege fase van 

tumorgroei het meeste effect sorteerde. Tot nu 

toe werd altijd aangenomen dat anti-angiogene 

therapie pas kon worden toegepast bij iets 

oudere tumoren, omdat die afhankelijk zijn van 

bloedvaten. Door dit ‘nieuwe’ vroege werkingsmechanisme 

kan toediening van endostatine een 

belangrijke aanvulling zijn op de huidige behandeling 

van patiënten met dikke darmkanker. 


tekst > Joost van der Gevel 

foto’s > Chris Timmers, MTM 

Minder 

Stuipen bij pasgeborenen kunnen een voorbode zijn van epilepsie op latere leeftijd. Omdat die stuipen niet 

altijd zichtbaar zijn, worden ze op de afdeling neonatologie zichtbaar gemaakt met een speciale monitor. 

Dankzij die monitor kunnen nu ook de ‘onzichtbare stuipen’ worden behandeld. Een internationaal onderzoek 

moet uitwijzen of met deze behandeling epilepsie op latere leeftijd kan worden voorkomen. 


epilepsie met monitor 

Behandeling van onzichtbare stuipen 

Kinderen met een zuurstoftekort tijdens de 

geboorte worden zo snel mogelijk behandeld en 

goed in de gaten gehouden. Een couveuse 

beschermt ze tegen de buitenwereld en hightech 

apparaten met monitoren en alarmbellen 

registreren en bewaken hun lichaamsfuncties. 

Hartritme, ademhaling en zuurstofgehalte worden 

vertaald in kleurige, dansende lijntjes. Een 

zuurstoftekort kan ernstige hersenbeschadigingen 

veroorzaken. En behalve tot directe hersenschade, 

kan een gebrek aan zuurstof ook leiden 

tot stuipen die op hun beurt weer nieuwe schade 

aanrichten. 

Onderzoek bij proefdieren geeft sterke aanwijzingen 

in die richting. Jonge ratten met stuipen 

lopen bijvoorbeeld flinke hersenbeschadigingen 

op, waardoor ze later minder goed kunnen leren 

en gevoeliger zijn voor epilepsie. “Bij jonge dieren 

die veel epileptische aanvallen of stuipen 

krijgen, zie je dat het brein zich anders ontwikkelt”, 

verklaart neonatoloog en kinderneuroloog 

Linda de Vries. “De verbindingen tussen de verschillende 

zenuwcellen worden anders aangelegd. 

Dit bewijst niet dat dit bij de mens ook zo 

is, maar maakt dat wel aannemelijk.” 

met zuurstofgebrek al voldoende”, vertelt De 

Vries. “Afwijkingen in dat patroon, zoals stuipen 

en kleine epileptische aanvallen, zijn zelfs voor 

een leek al herkenbaar.” 

Onzichtbare aanval 

Maar de CFM signaleert meer. Het apparaat 

betrapt ook stuipen onder de oppervlakte, stuipen 

die voor het oog onzichtbaar blijven maar 

toch een duidelijk epileptisch signaal afgeven. 

De Vries: “Op de monitor zien we, dat de helft 

van deze pasgeborenen toch nog aanvallen 

heeft terwijl de stuipen leken te zijn verdwenen. 

Uiterlijk is er aan de baby’s niets te zien, maar de 

door de CFM geregistreerde hersensignalen 

tonen wel degelijk een aanval.” 

In de meeste Nederlandse ziekenhuizen worden 

pasgeborenen alleen tegen epilepsie behandeld 

bij zichtbare stuipen. Vanaf 1992 worden in 

Utrecht ook pasgeborenen met deze ‘onzichtbare’ 

stuipen een paar dagen met dezelfde medicijnen 

behandeld als de kinderen met zichtbare 

stuipen. De Vries: “We doen dat nu ruim tien 

jaar en we zien bij deze kinderen op latere leeftijd 

inderdaad weinig epilepsie.” Neonatoloog 

Mona Toet dook in de cijfers: “Volgens de literatuur 

krijgt twintig tot vijftig procent van deze 

kinderen later epilepsie. Dat verschilt aanmerkelijk 

met onze resultaten van de laatste tien jaar: 

wij zien bij minder dan tien procent van de kinderen 

epileptische aanvallen op latere leeftijd.” 

Toet ziet een mogelijke verklaring voor dit verschil 

in de aanvallen die je mist als je een baby 

níet met een CFM bewaakt. 

Verdacht hapje 

Vanwege deze veelbelovende resultaten is nu 

een groot wetenschappelijk onderzoek opgezet 

˘˘ 

Zwart gekras 

De problematiek van zuurstoftekort en stuipen 

speelt de eerste drie dagen na de geboorte. “Wil 

je effectief behandelen dan zul je dat dus in die 

eerste drie dagen moeten doen”, stelt De Vries, 

“zo spoedig mogelijk na het ontstaan van het 

zuurstofgebrek.” Hartslag, ademhaling en zuurstofgehalte 

van deze baby’s worden op de neonatale 

intensivecare-afdelingen in Nederland 

nauwlettend in de gaten gehouden, maar een 

continue bewaking van hun hersenactiviteit is 

niet gebruikelijk. De Vries ging daarom tien jaar 

geleden naar Zweden waar neonatologen de 

hersenfunctie van kinderen wél in het oog hielden. 

Ze zag hoe nuttig een cerebrale-functiemonitor 

(CFM) kan zijn en introduceerde het 

apparaat op de neonatale intensivecare-unit 

(NICU) van het Wilhelmina kinderziekenhuis. 

Een CFM geeft een betrekkelijk grof beeld van 

de hersenactiviteit. Een heen en weer slaand 

pennetje krast de schommelingen in activiteit op 

een rol papier. Zo’n grof, ingedikt EEG van een 

CFM is echter genoeg om bijvoorbeeld stuipen 

te signaleren. “Vaak is een grove patroonherkenning 

van de hersengolven bij pasgeborenen 

>> 

Atlas voor gebruik CFM 

Linda de Vries maakte samen met collega’s van de universiteit van Lund in Zweden een 

atlas voor het gebruik van de CFM. De atlas geeft een antwoord op tal van vragen rond 

de CFM, die in steeds meer neonatale centra wordt gebruikt. 

Lena Hellström-Westas, Linda S. de Vries and Ingmar Rosén – An Atlas of Amplitudeintegrated 

EEGs in the Newborn; Parthenon Publishing Group, London, New York 


gedrukt. Daardoor heb je andere informatie. Je 

ook nadelige effecten hebben op de ontwikke- 

kijkt ook op een andere manier naar een CFM 

ling van de hersenen. We moeten dus oppassen 

dan naar een EEG. Als je twijfels hebt over een 

voor bijwerkingen op de langere termijn. 

‘hapje’ uit een CFM-registratie – een uitslag die 

Ondanks alle aanwijzingen voor een gunstig 

zou kunnen wijzen op een epileptische aanval – 

effect, is het misschien toch níet nodig om die 

dan kun je daar nu je cursor in zetten en kijken 

onzichtbare stuipen te behandelen.” Toet zet dit 

hoe het EEG op dat moment was. Dat geeft 

gevaar af tegen de nadelen van niet behandelen: 

extra informatie.” 

“We geven de kinderen maar heel kort medicij- 

In alle neonatale centra die meedoen worden de 

nen, een paar dagen. Iemand die later epilepsie 

baby’s die voor het onderzoek in aanmerking 

krijgt, moet die medicijnen wel jarenlang gebrui- 

komen, gescreend met die nieuwe CFM. De 

ken.” 

baby’s met verborgen stuipen worden in twee 

Inmiddels heeft een arts-onderzoeker in alle cen- 

groepen verdeeld. In de ene groep worden 

tra geholpen met het installeren en opstarten 

alleen uitwendig zichtbare stuipen behandeld, 

van de digitale CFM, zodat de artsen en verpleeg- 

zoals in de meeste Nederlandse centra zonder 

kundigen weten hoe ze er mee om moeten gaan 

CFM, in de andere groep worden zowel uiterlijk 

en hoe ze de gegevens moeten interpreteren. 

˘˘ 

naar de behandeling van pasgeborenen met 

zichtbare als verborgen stuipen behandeld om 

Dat gebeurt nu in alle centra op dezelfde manier 

onzichtbare stuipen. In vijf Nederlandse en drie 

de stuipen zo snel mogelijk de kop in te druk- 

en de eerste patiënten zijn al gescreend. Het 

Belgische neonatale centra staat een nieuwe 

ken. Toet: “De ouders moeten voor dit onder- 

onderzoek gaat ongeveer twee jaar duren en 

digitale versie van de CFM, waarmee de opslag, 

zoek natuurlijk vooraf toestemming geven.” 

wordt gesponsord door het Nationaal Epilepsie 

bewerking en vergelijking van de gegevens een 

Fonds. Mocht tussentijds blijken dat de resultaten 

stuk eenvoudiger is dan met de oudere appara- 

Bijwerkingen 

in een van de twee groepen overduidelijk beter 

ten. Bovendien is met de digitale CFM ook een 

“Het onderzoek is nodig om ervoor te zorgen 

zijn dan in de andere groep, dan wordt het 

EEG (elektro-encefalogram) te maken. De Vries. 

dat we de behandeling – waarvan wij denken 

onderzoek direct gestaakt. De Vries: “Dan is het 

“Een standaard EEG is heel breed uitgeschreven. 

dat die goed is – wetenschappelijk kunnen 

ethisch onverantwoord om door te gaan en moet 

Op de monitor zie je een registratie per seconde. 

onderbouwen”, zegt De Vries. “In dieren is aan- 

voortaan ieder kind op de beste manier worden 

Op een CFM-registratie is dat EEG sterk in elkaar 

getoond dat de anti-epileptica die wij gebruiken 

behandeld.” 

Promoties 

GENEESMIDDEL VOOR COPD 

VERMINDERT ZIEKENHUISOPNAME 

Het verergeren van chronisch obstructieve longzieken (COPD) 

en astma heeft verschillende oorzaken, volgens farmaco-epidemioloog 

Charles Gerrits. Een hele belangrijke, vooral voor 

astma, is stoppen met het gebruik van inhalatiecorticosteroïden. 

“Slechts de helft van de patiënten die beginnen 

met inhalatiecorticosteroïden, blijft ze langer dan zes maanden 

gebruiken. Slechts één op de vijf gebruikt ze nog na een 

jaar. Een uiterst ongewenste situatie, omdat het onderliggende 

ontstekingsproces niet meer wordt aangepakt, wat vooral 

bij astma van eminent belang is.” Stoppen met inhalatiecorticosteroïden 

kan daardoor leiden tot een verergering van de 

ziekte en een versnelde achteruitgang van de longfunctie. 

Patiënten stoppen eerder met corticosteroïden bij een hogere 

dosis. “Misschien neemt de bereidheid om deze geneesmiddelen 

te gebruiken toe, als ze in een lagere dosis worden 

voorgeschreven”, stelt Gerrits. 

Patiënten zien lang niet altijd het effect van dit medicijn. Een 

op de vier patiënten die ook lang werkende bèta2-agonisten 

gebruiken, stopt na een maand of vijf met de inhalatiecorticosteroïden. 

Bèta2-agonisten hebben, in tegenstelling tot 

corticosteroïden, wel een direct merkbaar luchtwegverwijdend 

effect, waardoor de motivatie van patiënten voor de 

corticosteroïden afneemt. Maar bèta2-agonisten hebben 

geen ontstekingsremmende werking waardoor – alweer – 

Een volledig overzicht van de promoties is te vinden op 

internet: www.uu.nl onder nieuws en agenda. 

niet wordt ingegrepen in het ziekteproces. Met als gevolg 

meer verergeringen, of oplevingen van de ziekte. 

Naast corticosteroïden lijkt het middel N-acetylcysteine, een 

slijmoplosser met antioxidatieve werking, het aantal verergeringen 

van COPD behoorlijk terug te dringen. Het vermindert 

daardoor de kans op een ziekenhuisopname aanzienlijk. Het 

middel kan een belangrijke plaats gaan innemen in de behandeling 

van COPD, omdat er maar weinig geneesmiddelen 

op de markt zijn die de voor deze ziekte kenmerkende achteruitgang 

van de longfunctie kunnen vertragen of stoppen. 

Charles Gerrits – Farmaco-epidemiologische determinanten 

van exacerbaties van obstructive longziekten 

SCHEDEL- EN AANGEZICHTSAFWIJKINGEN 

BEÏNVLOEDEN ONTWIKKELING MINDER 

DAN GEDACHT 

Vaak wordt verondersteld dat een afwijkend uiterlijk de 

ontwikkeling van een kind negatief beïnvloedt. Psycholoog 

Jolanda Okkerse onderzocht het psychosociaal functioneren 

van kinderen met schedel- en aangezichtsafwijkingen (CFA). 

Het grootste deel van de onderzochte kinderen, ongeveer 

vijfentachtig procent, blijkt zich net zo te ontwikkelen als 

hun leeftijdgenoten zonder CFA. De overige vijftien procent 

heeft – mogelijk door een hersenafwijking – verstandelijke 

beperkingen en bovendien een grote kans op emotionele of 

gedragsproblemen. Okkerse adviseert daarom de CFA-kinderen 

met een ontwikkelingsachterstand zo snel mogelijk 

op te sporen. Allereerst om de ontwikkeling van deze kinderen 

te bevorderen. Bovendien is het dan mogelijk de 

ouders te ondersteunen in de opvoeding van deze kinderen, 

wanneer er emotionele of gedragsproblemen ontstaan. 

Opvallend is ook dat, hoewel CFA minder voorkomt bij 

meisjes, meisjes met CFA ernstiger zijn aangedaan en een 

lagere intelligentie hebben dan jongens met CFA. 

Jolanda Okkerse – Cognitief functioneren, psychosociale 

aanpassing en zelfwaardering van kinderen met craniofaciale 

afwijkingen 

EPILEPSIECHIRURGIE KAN HET VERBALE 

GEHEUGEN AANTASTEN 

Epilepsie is bij een klein deel van de patiënten te verhelpen 

met een operatie. Operatief wordt dan de bron van de epileptische 

aanvallen verwijderd. Neuropsycholoog Willem 

Alpherts toonde aan dat op de lange termijn de intelligentie 

niet daalt na epilepsiechirurgie. Uit zijn onderzoek blijkt 

dat de uit de literatuur bekende terugval van het verbale IQ 

na operaties in de linker temporaalkwab – een belangrijk 

gebied voor taal – na twee jaar teniet wordt gedaan. Van 

twee tot zes jaar na operatie stijgt dit IQ weer tot normale 

waarden. 

Alpherts onderzocht ook de langetermijneffecten op het 

verbale geheugen van operatie in de linker temporaalkwab. 

Hij vond dat patiënten bij wie de epilepsie wordt veroorzaakt 

door een verschrompeling van de hippocampus, na de 

operatie vijftien procent lager scoren op een verbale geheugentest. 

In hoeverre de patiënten daar werkelijk last van 

hebben is moeilijk aan te geven. De meeste patiënten zijn 

na de operatie namelijk wel aanvalsvrij. 

Willem Alpherts – Neuropsychologische aspecten van 

epilepsiechirurgie 


De uitvinders van de MRI sleepten dit jaar de 

Nobelprijs in de wacht. De MRI-scanner is een 

betrouwbaar en ongevaarlijk diagnostisch hulpmiddel, 

en niet meer weg te denken uit de ziekenhuizen. 

Toch klinkt er af en toe een tegengeluid. 

Steeds sterkere magneten voor gebruik in de operatiekamer 

zouden gevaarlijk zijn voor chirurgen 

en laboranten. Volgens fysicus Wilbert Bartels valt 

dat mee. 

“ 

Veiligheid van MRI (magnetic resonance imaging) 

is een complex probleem. Een MRI scanner gebruikt 

een statisch magneetveld van zo’n 1,5 tesla, 

dat is ongeveer 30.000 keer zo sterk als het aardmagnetisch 

veld. Zulke sterke velden komen alleen 

voor in onderzoekslaboratoria en in de MRI. 

Bovendien hebben we er pas twintig jaar ervaring 

mee, waardoor we de langetermijneffecten nog 

niet goed kennen. 

Wereldwijd worden steeds sterkere magneetvelden 

gebruikt en wordt MRI behalve voor diagnostiek, 

steeds meer ingezet tijdens operaties. Dan wordt 

ín of net buiten de scanner geopereerd, waardoor 

niet alleen de patiënten eenmalig blootstaan aan 

tekst > Joost van der Gevel, foto > Chris Timmers, MTM 

Magische magneet blijft veilig 

de magnetische velden, maar ook de artsen en 

laboranten. Volgens recent onderzoek zouden 

hierdoor de snelheid en precisie van handelingen 

kunnen afnemen. Hoewel de gemeten effecten 

klein zijn en van voorbijgaande aard, is het belangrijk 

dit verder te onderzoeken. Want of die 

effecten ook werkelijk de prestaties van een arts 

in een MRI-omgeving beïnvloeden, is namelijk nog 

niet bekend. 

Sommige mensen rapporteren ook een metaalsmaak 

in de mond, duizeligheid, misselijkheid en het zien 

van lichtflitsen bij blootstelling aan een sterk magnetisch 

veld. Maar ook deze effecten zijn van korte 

duur en bovendien is niet iedereen daarvoor even 

gevoelig. Voor blijvende of schadelijke effecten 

door MRI tot 2 tesla is in de literatuur nog geen 

bewijs geleverd. Het bekendste gevaar van de MRIscanner 

schuilt in de aantrekking van gemagnetiseerde 

objecten. Wereldwijd zijn er tien doden 

gevallen door MRI. Er is eens een zuurstoffles de 

scanner ingezogen terwijl er een klein jongetje in 

lag en een schaar uit de hand van een onoplettende 

verpleegkundige gerukt. Ook zijn er patiënten 

overleden door een storing in hun pacemaker of 

doordat de magneet een ‘vergeten’ aneurysmaclip 

in hun hoofd lostrok van het bloedvat. 

De scanner kan ook gehoorschade veroorzaken. 

Behalve de grote spoel voor het sterke statische 

magneetveld zitten in de MRI-tunnel drie gradiëntspoelen, 

voor de positiebepaling van het beeld in 

het lichaam. Deze magneetveldjes worden snel 

aan- en uitgezet. Bij iedere stroomstoot gaan die 

spoelen trillen en dat maakt een enorm kabaal. 

Hoe sneller die spoelen aan- en uitgaan én hoe 

groter de stroom, hoe meer kabaal. Arts en patiënt 

moeten dus altijd hun gehoor beschermen. Maar 

als je moet werken in een MRI, bemoeilijkt dat de 

communicatie. Bij de kindercardiologie in een 

Londens ziekenhuis bijvoorbeeld, opereren ze in 

de scanner met koptelefoons op en microfoontjes 

voor hun mond. 

Door het aan- en uitschakelen van die gradiëntvelden 

ontstaan er in het lichaam ook stroompjes 

die zenuwen of spierweefsel elektrisch kunnen 

stimuleren. Bij een sterke stimulatie kunnen mensen 

lichtflitsen gaan zien of trekken hun spieren 

samen. In de 1,5 tesla-scanners die we nu gebruiken 

gebeurt dat niet, maar maken we ze veel sterker 

en sneller dan kan dat wel. En stimulatie van de 

hartspier moet je absoluut voorkomen. De groep 

van Peter Mansfield, een van de Nobelprijswinnaars, 

probeert nu die gradiëntspoelen anders te wikkelen, 

>> Effecten zijn klein en van korte duur 

waardoor ze minder herrie maken en de kans op 

perifere zenuwstimulatie kleiner wordt. 

Om het nucleaire magnetische resonantie-effect 

op te wekken, sturen we radiogolven het lichaam 

in. Daardoor kan lokaal het weefsel worden verwarmd. 

Normaal is die opwarming klein en ongevaarlijk. 

Maar dit kan gevaarlijk worden als in 

een MRI-scanner metalen draden worden gebruikt, 

zoals een voerdraad voor het dotteren of een 

lange ECG-kabel. Zo’n draad gaat als een antenne 

werken, waardoor het weefsel om de tip tot meer 

dan 70 graden Celsius kan worden verwarmd. 

De algemene opinie is echter, dat je veilig kunt 

opereren in een MRI-scanner. Al is het onmogelijk 

om dit te bewijzen. Wel is het is mogelijk aan te 

tonen dat iets gevaarlijk is, zoals wij deden voor 

het gebruik van die voerdraad. Je kunt dan voorzorgsmaatregelen 

nemen door veldsterkte en 

scansnelheid te limiteren, en door materialen te 

gebruiken die ongevoelig zijn voor elektromagnetische 

effecten – zoals kunststoffen, glas of 

keramiek. Daarop zijn de richtlijnen voor klinisch 

gebruik van MRI gebaseerd. Veel angst is ook 

ongegrond: voor veel mensen blijft magnetisme 

” 

toch iets magisch. 

l nr 6 december 2003 l 9 

commentaar opin

tekst > Pieter Lomans 


Scan van een verdachte 

Wat doet XTC met ons brein? 

Het XTC-pilletje heeft onder gebruikers een onschuldig imago. 

Wetenschappers betwijfelen of dat klopt. Met hersenscans, geheugentesten 

en bevolkingsonderzoek probeert Gerry Jager de feitelijke 

gevolgen van XTC-gebruik op het spoor te komen. Van extatische 

dance-party tot geschreven boodschappenlijstje. 

Nederlandse jongeren houden van XTC. Volgens 

het Trimbos Instituut hebben ongeveer vijfhonderdduizend 

jongeren de populaire party-drug 

al eens gebruikt. Een aanzienlijk deel slikt het 

3,4-methyleendioxymethamfetamine (MDMA) 

pilletje in het weekend bijna routinematig. Geen 

punt, menen ze, want XTC is een stemmingsmanipulator 

zonder gezondheidsrisico’s. 

“Het is de vraag of dat klopt”, zegt neurowetenschapper 

Gerry Jager. “Liesbeth Reneman heeft in 

het AMC bijvoorbeeld met beeldvormende technieken 

de effecten van XTC op het serotoninesysteem 

onderzocht. Serotonine is een neurotransmitter, 

een chemische stof die door het lichaam zelf 

wordt gemaakt en signalen tussen hersencellen 

doorgeeft. Onderzoek bij dieren had al duidelijk 

gemaakt dat MDMA, de actieve stof in XTC, dit 

serotoninesysteem beïnvloedt. Op hersenscans van 

XTC-gebruikers zag Reneman in bepaalde delen 

van de hersenen minder serotoninereceptoren dan 

bij de niet XTC-gebruikers. Receptoren zijn de oren 

van de cel. Als cellen minder serotoninereceptoren 

hebben, komt de serotonineboodschap waarschijnlijk 

ook wat zachter aan. Met minder oren ga je 

slechter horen.” 

Dance-feesten 

Er zijn meer aanwijzingen gevonden dat XTC ‘iets 

doet’ met het brein. Het probleem is steeds, dat 

je niet precies weet of je naar de oorzaak of het 

gevolg kijkt. Jager geeft een voorbeeld: “Het 

serotoninesysteem speelt een belangrijke rol bij 

het reguleren van de stemming. Het idee bestaat, 

dat stevige XTC-gebruikers een hoger risico lopen 

op depressiviteit, op een stemmingsstoornis. 

Maar je kunt je ook voorstellen dat juist depressief 

aangelegde mensen eerder naar een geestverruimend 

middel zoals XTC zullen grijpen om 

zich wat beter te voelen. Je weet dus niet of de 

verschillen die je tussen gebruikers en nietgebruikers 

ziet, de oorzaak of het gevolg zijn, of 

een combinatie van beide.” 

Jager is momenteel bezig met een lastig maar 

uniek onderzoek om oorzaak en gevolg uit 

elkaar te trekken. Daarvoor heeft ze ruim honderd 

jongeren nodig, die nog nooit XTC hebben 

gebruikt. De gebruikelijke methode – geef de 

ene helft XTC, de andere helft niet en kijk of er 

na enige tijd verschillen tussen beide groepen 

zijn ontstaan – is ethisch niet aanvaardbaar. 

Daarom wordt aan mensen in ‘hoog-risicogroepen’ 

gevraagd of ze willen meedoen aan het 

onderzoek. Voorwaarde: ze moeten tussen de 


stemmingsmanipulator 

achttien en vierendertig jaar zijn en nog geen 

XTC hebben gebruikt. Doordat ze vaak uitgaan, 

dance-feesten bezoeken en bijvoorbeeld andere 

jongeren kennen die al wel XTC hebben gebruikt, 

is de kans groter dat ze zelf alsnog gaan gebruiken. 

“We beïnvloeden hun keuze op geen enkele 

manier”, zegt Jager. “Het is gewoon een kwestie 

van afwachten.” 

Potentiële gebruikers 

Zodra mensen deelnemen aan het onderzoek, 

worden ze uitvoerig getest. Ze krijgen diverse 

vragenlijsten voorgeschoteld en moeten na een 

training enkele aandachts- en geheugentaken 

uitvoeren terwijl hun hersenfuncties worden 

geregistreerd met een MRI-scanner. Tot slot volgen 

nog enkele taken op een computer. Jager: 

“Op die manier krijgen we een goed beeld van 

hun cognitieve, neurofysiologische toestand vóór 

een eventueel XTC-gebruik. Sommige van hen 

gaan XTC gebruiken. Zodra ze daaraan beginnen, 

herhalen we het onderzoek en een jaar 

later doen we dat nog een keer. De vrijwilligers 

die van de XTC afblijven fungeren als controlegroep. 

Zo willen we meer inzicht krijgen in de 

werkelijke gevolgen van XTC-gebruik.” 

De speurtocht naar de werkelijke effecten van 

XTC-gebruik is slechts een onderdeel van Jagers 

promotieonderzoek naar de ‘neurotoxiciteit van 

XTC’. En het onderzoek van Jager maakt weer 

deel uit van een AUMC-project, een gezamenlijk 

project van AMC en UMC. Amsterdam kijkt vooral 

naar de fysiologische processen, Utrecht concentreert 

zich op de functionele processen. 

Gesettelde dertigers 

“Behalve naar oorzaak en gevolg, kijk ik ook 

naar het beloop”, zegt Jager. “Als er verstoringen 

in het geheugen of het psychisch welzijn 

ontstaan, hoe ontwikkelen die verstoringen zich 

dan? Gaat het van kwaad naar erger? En als een 

stevige gebruiker stopt, treedt er dan compleet 

herstel op? Op dat soort vragen willen we graag 

een antwoord. Want nu weten we daar vrijwel 

niets vanaf.” 

Jager maakt daarvoor gebruik van de gegevens 

van een onderzoek dat halverwege de jaren 

tachtig werd opgezet door kinderpsychiater 

Frank Verhulst en zijn medewerkers van het 

Sophia kinderziekenhuis in Rotterdam. 

Zestienhonderd kinderen tussen de tien en 

twaalf jaar vulden destijds uitgebreide vragenlijsten 

in over de schoolprestaties en de gezinsachtergrond, 

het psychisch functioneren, enzovoort. 

Het onderzoek werd regelmatig herhaald, 

waardoor een mooi overzicht op langere termijn 

ontstond. Bovendien gaven honderd personen 

bij de laatste update in 1998 aan dat ze wel eens 

XTC hadden gebruikt. Sommigen gebruikten 

veel, anderen weinig. Sommigen gebruikten nog 

steeds, anderen waren inmiddels uitgegroeid tot 

gesettelde dertigers en gestopt met XTC. “Een 

ideale groep om naar de langetermijneffecten te 

kijken”, zegt Jager. “We proberen twintig van 

die honderd gebruikers op te sporen en kijken 

dan of we verschillen zien met een vergelijkbare 

groep niet-gebruikers uit datzelfde bevolkingsonderzoek.” 

Beeldvorming 

De MRI speelt ook een belangrijke rol in het 

derde en laatste aspect van Jagers onderzoek: de 

klinische relevantie. “Stel dat XTC-gebruik leidt 

tot minder serotoninereceptoren”, zegt Jager, 

“dan wil dat nog niet zeggen dat mensen daar 

in het dagelijkse leven ook last van hebben. 

Serotonine speelt een rol bij de regulatie van de 

stemming en leer- en geheugenprocessen. Als 

dat serotoninesysteem wat minder functioneert 

worden mensen niet meteen depressief of 

dement. Veel biologische systemen kunnen 

tegen een stootje, hebben voldoende restcapaciteit 

of schakelen andere systemen in om de achteruitgang 

– in dit geval van het serotoninesysteem 

– te compenseren.” 

Jager heeft de eerste, interessante gegevens al 

binnen. Terwijl proefpersonen geheugentaakjes 

uitvoeren, wordt het functioneren van hun brein 

geregistreerd door een MRI-scanner. “Bij een van 

de geheugentaken”, zegt Jager, “zien we dat de 

controlegroep in 92 procent van de opdrachten 

het goede antwoord geeft, terwijl de XTC-groep 

blijft steken op 85 procent. Ook de MRI-beelden 

zien er anders uit, maar op dit moment is nog 

niet duidelijk of dat misschien ook aan cocaïne, 

cannabis of andere middelen te wijten is. Het 

gevonden verschil is wetenschappelijk gezien 

significant, maar het blijft de vraag of het klinisch 

ook van betekenis is. In het dagelijks leven 

klagen XTC-gebruikers – een enkele uitzondering 

daargelaten – niet over hun geheugenfunctie. 

Ze hebben geen briefje nodig bij het boodschappen 

doen, stuiten niet op onoverkomelijke 

problemen. Wetenschappelijk zien we dus een 

verschil, maar klinisch is er kennelijk weinig aan 

de hand.” 

Gedeeltelijk herstel 

Groen licht voor XTC? Absoluut niet. De bulk van 

het XTC-onderzoek komt de komende jaren pas 

beschikbaar. Bovendien kunnen er nog veel 

adders onder het gras zitten. Jager: “Het kleine 

geheugenverschil tussen gebruikers en nietgebruikers 

leidt nu nog niet tot duidelijke ‘afwijkingen’ 

in het dagelijkse leven. Maar dat neemt 

de ongerustheid niet weg. Bij het verouderen 

gaan onze geheugenfuncties langzaam achteruit. 

Het kleine verschil wijst misschien op een kleinere 

restcapaciteit bij XTC-gebruikers. Zullen ze bij 

het ouder worden eerder geheugenproblemen 

krijgen? Die vraag is nog niet goed te beantwoorden, 

omdat XTC pas in de jaren tachtig op 

grotere schaal populair werd. De eerste generatie 

gebruikers is nu in de veertig. Over twintig 

jaar zien we de effecten pas bij zestigplussers.” 

Onderzoek bij dieren levert een gemengde boodschap 

op. Zodra er wordt gestopt met XTC, herstellen 

de beschadigde zenuwcellen enigszins. 

Maar het is geen volledig herstel, eerder een 

noodverband. Jager: “Onderzoek bij aapjes wijst 

uit dat er na zeven jaar nog altijd een negatief 

effect te zien is. Dat is zorgwekkend. Maar aan 

de andere kant is het niet zeker dat dit ook voor 

de mens geldt.” 

Verslavingsprofessor 

Volgens de vooraanstaande Amerikaanse ‘verslavingsprofessor’ 

Mary Jeanne Kreek, die onlangs 

te gast was bij het Rudolf Magnus Instituut, is 

het Nederlandse onderzoek van groot belang. 

Niet alleen vanwege de vernieuwende combinatie 

van fysiologisch en functioneel onderzoek. 

Maar zeker ook vanwege het langetermijnonderzoek 

naar de eventuele effecten van XTC. Dat 

maakt het onderzoek uniek in de wereld. 

Los van de politieke standpunten over XTCgebruik, 

vindt Jager het van belang dat er goede 

informatie beschikbaar komt over wat XTC met 

je doet. “Psychoactieve stoffen zoals koffie, alcohol 

en nicotine, worden in grote hoeveelheden 

gebruikt. Voor een deel is dat een individuele 

keuze, die je eigenlijk pas kunt maken als je weet 

wat eraan vastzit. Ik spreek soms mensen die 

zeggen ‘als ik dat toen geweten had, was ik er 

nooit aan begonnen’. Betrouwbare voorlichting 

is dus bijzonder belangrijk. Met dit onderzoek 

willen we daaraan bijdragen.” 

Meer informatie is te vinden op 

www.xtcstudie.nl 




Supersoepel, superstijf 

Kinderfysiotherapeut beschrijft nieuwe aandoening 

Extreem soepele kinderen hebben een extreem stijve tegenhanger. Te soepel doet pijn. 

Te stijf ook. Kinderfysiotherapeut Raoul Engelbert bracht die extreme tegenhanger voor 

het eerst duidelijk in beeld. De geboorte van een niet eerder herkende aandoening. 

Uitzonderlijk soepele kinderen kennen we allemaal: 

de ballerina’s, de acrobaten en turnsters. 

Een klein aantal van hen is zo soepel dat zij daar 

last van hebben, het doet pijn. Naar kinderen met 

die pijnlijke soepelheid is veel onderzoek gedaan. 

Onbekend is echter, dat zij ook een houterige 

tegenhanger hebben: kinderen die tobben met 

klachten en pijn omdat ze ‘stijf’ zijn. 

Van soepelheid zijn vooral de voordelen zichtbaar. 

Balletdansers, gymnasten en acrobaten 

verbazen ons met hun soepelheid en zij lijken er 

procent leidt die soepelheid tot problemen. 

Deze kinderen lopen later dan hun leeftijdsgenootjes, 

ze vallen veel, worden later continent 

en hebben vaak bloeduitstortingen en blauwe 

plekken. Als ze iets ouder worden, krijgen ze 

pijn in hun gewrichtsbanden of kampen ze met 

vermoeidheid. 

De elastieke mens 

Als je soepel bent, geldt dat niet alleen voor je 

gewrichten: je hele lichaam is soepel, ontdekte 

En dat komt doordat het bindweefsel in deze 

organen soepeler is dan normaal. “De soepele 

kinderen met klachten hebben veel meer systemische 

problemen dan de soepele kinderen 

zonder klachten”, vertelt hij. “Er is dus een grens 

aan soepelheid. Ben je over die grens heen, 

dan kunnen er problemen ontstaan in allerlei 

orgaansystemen waarin dat soepele, ‘losmaziger’ 

bindweefsel zit. Deze kinderen hebben bijvoorbeeld 

een lagere bloeddruk, waarschijnlijk door 

soepeler bloedvaten.” 

Gewrichtsmobiliteit heeft 

>> Soepele kinderen hebben een lagere bloeddruk vanwege hun soepele vaten een normaalverdeling, stelt 

Engelbert. Van een hele grote 

geen last van te hebben. Ongeveer vijftien procent 

van de kinderen is van elastiek en bij één 

kinderfysiotherapeut Raoul Engelbert. Je bloedvaten 

zijn soepel, je botten, je huid, je longen. 

middenmoot aan kinderen die niet overdreven 

soepel zijn maar ook niet stijf, zijn slangenmen- 

Een rem in de gewrichten 

Aangeboren stijfheid bij een meisje van elf 

“Mijn vriendinnetje en ik noemen het sinaasappel”, 

vertelt Ymke. “Dat is geheimtaal voor mijn 

stijfheid.” Ymke is elf jaar, ze zit op de basisschool, 

rijdt paard en speelt piano. Rond kerst 

2001 krijgt ze klachten en in de zomer van 2002 

gaat ze met haar moeder naar de huisarts. “Het 

begon met pijn in haar polsen. De huisarts dacht 

dat het door overbelasting kwam”, vertelt Els 

Menger, Ymkes moeder. Maar de pijn wordt van 

kwaad tot erger. Ymke krijgt ook pijn in haar 

enkels en in haar knieën. “Een stukje fietsen 

>> Ymke kon een jaar lang niet slapen van de pijn 

ging niet meer, we moesten haar met de auto 

naar school brengen. Een jaar lang kon ze 

’s nachts niet slapen van de pijn.” 

Ymke wordt doorverwezen naar het Wilhelmina 

kinderziekenhuis. Daar wordt na lang zoeken 

vastgesteld dat ze een lichte vorm van jeugdreuma 

heeft, aan haar pols en aan één vinger. De 

jeugdreuma is echter heel kort actief. Ymke 

hoeft al snel geen medicijnen meer te gebruiken, 

maar de pijn blijft – vooral in haar enkels 

en knieën. En ze blijft snel moe. Schaatsen kan 

ze niet langer dan een kwartier en na een uurtje 

paardrijden is ze doodop. Afgelopen zomer 

kan ze tijdens een fietstocht in Zeeland ineens

sen en ‘stijven’ de uitersten. Als je in een grafiek 

linksonder de soepele kinderen uittekent, dan 

krijg je een snel stijgende lijn die in een grote 

boog lang bovenin blijft hangen bij de bulk aan 

gemiddelden en die dan weer naar beneden 

duikt naar de stijve kinderen. Maar als er kinderen 

bestaan met klachten door extreme soepelheid, 

bestaan er dan ook kinderen met klachten 

door extreme stijfheid? In de wetenschappelijke 

literatuur is daarover niets te vinden. 

Houterig 

“Een verminderde beweeglijkheid van de 

gewrichten kennen we als ziektebeeld bij allerlei 

stapelingsziekten”, verklaart Engelbert. “Er 

zijn ongeveer tweehonderd syndromen, waardoor 

kinderen stijf kunnen zijn. Maar dat je in 

de normale populatie stijve kinderen hebt als 

tegenhanger van soepele kinderen, is nog onbekend. 

En hoe definieer je dan ‘stijf’?” 

Bij de kinderfysiotherapie in het Wilhelmina kinderziekenhuis 

melden zich al jarenlang kinderen 

met spieren gewrichtsproblemen. Engelbert: 

“Dat zijn kinderen die geen ziekte hebben, 

˘˘ 

niet meer verder en moet de familie eerder 

terug. Ook lopen houdt ze niet lang vol. In het 

bos vlakbij hun huis laat Ymke met haar ouders 

en zusje Danique – dat normaal soepel is – 

regelmatig hun hond Tischa uit. Els: “Soms moeten 

we na een half uur al terug omdat Ymke 

ineens pijn krijgt. Met fietsen kunnen we haar 

nog duwen, met lopen is dat moeilijker. We 

kunnen dan niet via een kortere weg terug en 

ze is te zwaar om te dragen.” 

Bij de kinderfysiotherapie in het Wilhelmina kinderziekenhuis 

stelt Raoul Engelbert uiteindelijk 

vast dat Ymke stijf is, of – in medische termen – 

hypomobiel. Achteraf zijn daar heel veel aanwijzingen 

voor. In de gymles moest ze van de meester 

bijvoorbeeld een hurksprong op de kast 

maken. Het lukte haar maar niet. “De meester 

riep: ‘Kom op, Ymke!’ Hij begreep er niets van 

en moedigde mij steeds opnieuw aan”, vertelt 

ze. “Maar ik kán niet op mijn hurken zitten. Ik 

kan ook geen koprol maken.” 

“In al haar gewrichten zit een rem”, verklaart 

Els. “Wij kunnen een vuist maken, zij niet.” 

Ymke toont een open hand met licht gekromde 

vingers. “Diezelfde stijfheid zit in haar hele lijf.” 

Als jong kind liep Ymke net als veel stijve kinderen 

op haar tenen. “Nu loop ik met mijn voeten 

naar buiten”, vertelt ze. “Dat schijnt een 

natuurlijke manier te zijn om mijn enkelgewrichten 

minder te belasten.” Ymke heeft de 

stijfheid van haar moeder. Ook Els kan geen 

koprol maken, ook zij is stijf, al is het veel minder 

dan haar dochter. Els heeft het van haar 

vader en hij van zijn moeder. 

Een paar ongewoon dikke littekens verraden 

dat Ymkes stijfheid niet alleen in haar gewrichten 

zit. Verder is er niets aan haar te zien. Ze 

speelt nu verschillende keren per dag tien minuten 

piano. Om gemakkelijker te kunnen schrijven, 

gebruikt ze opzetstukken op haar pen die 

haar pen dikker maken. Ze rijdt weer een uurtje 

in de week paard – opstijgen met een sierlijke 

zwaai zit er voor haar niet in, maar eenmaal in 

het zadel zit ze heel stabiel. En ze kan weer op 

de fiets naar school. Hoe goed dat gaat, verschilt 

van dag tot dag. 

Els Menger: “Het duurde twee jaar voordat we 

wisten wat er met Ymke aan de hand was. Dat 

ze ’s nachts niet kon slapen van de pijn was 

onze grootste zorg. Als ze weer gaat groeien 

zou dat wel eens kunnen terugkomen. Maar ik 

ben zo blij dat we uiteindelijk niet bij de kinderpsycholoog 

zijn terechtgekomen, dat de onzekerheid 

voorbij is en dat we nu de oorzaak van 

Ymkes klachten kennen. We kunnen er nu toch 

een beetje op inspelen.” 


Een nieuwe optiek 

˘˘ 

Aangeboren stijfheid kan ook een 

symptoom zijn bij verschillende aandoeningen. 

Engelbert: “Je kunt die 

stijfheid uitwerken naar allerlei 

ziektebeelden; dan heb je een nieuwe 

optiek die misschien in de toekomst 

wel nieuwe behandelmogelijkheden 

oplevert. Hebben soepele kinderen 

met taaislijmziekte of reuma bijvoorbeeld 

andere klachten dan stijve 

kinderen? En dat geldt ook voor 

volwassenen. Reageert een stijve volwassene 

met reuma anders dan een 

soepele? Stijve kinderen maken als 

ze een keer vallen dikkere littekens 

met veel meer bindweefsel dan 

soepele kinderen. In samenwerking 

met een brandwondencentrum zou 

je de stijfheid kunnen vaststellen en 

dan kun je misschien voorspellingen 

doen over littekenvorming. Waardoor 

je stijve kinderen met brandwonden 

anders gaat behandelen. 

Het is allemaal mogelijk.” 

“En omgekeerd, is er ook een bindweefselziekte”, 

vervolgt hij, “waarbij 

je hele soepele gewrichten hebt, hele 

soepele vaten en een hele soepele 

huid. We zoeken nu naar het afkappunt. 

Waar eindigt het normale 

en waar begint de pathologie.” 

maar bijvoorbeeld in de tweede helft van een 

voetbalwedstrijdje uitvallen door pijn in hun 

kuitspieren. Voor deze kinderen is de avondvierdaagse 

een ramp. Ze kunnen niet lang lopen 

zonder pijn in hun heup te krijgen. Ze lopen 

vaak op hun tenen omdat hun enkels stijf zijn. 

Als je op de markt om je heen kijkt, zie je heel 

veel mensen zo lopen. Volwassenen worden 

zwaarder en dat gewicht gaat op de kuitspier 

drukken, waardoor de tenengang vermindert. 

Maar ze houden een afwijkend looppatroon.” 

Toen Engelbert bij deze kinderen de beweeglijkheid 

van de gewrichten vaststelde, bleken ze 

allemaal ‘stijf’ te zijn. “Ineens pasten alle puzzelstukjes 

in elkaar.” 

Stugge littekens 

Een op de zeven kinderen is soepel, maar is ook 

een op de zeven stijf? Engelbert bepaalde bij 

Toch zijn de extreem stijve kinderen niet helemaal 

het spiegelbeeld van hun extreem soepele 

tegenhangers. De stijve kinderen hebben bijvoorbeeld 

wel een stijve huid, maar hun botten 

zijn juist weer soepeler en de elasticiteit van de 

vaten en de bloeddruk zijn normaal. “Je kunt 

soepel en stijf dus niet helemaal spiegelen”, stelt 

Engelbert. “En je hebt dus niet ineens een nieuwe 

verklaring voor harten vaatziekten in handen.” 

450 kinderen de beweeglijkheid van de gewrichten 

en vermoedt dat zo’n tien procent stijf is. 

Eén procent van die kinderen heeft waarschijnlijk 

klachten, net als hun soepele tegenhanger. 

“Het is dus een probleem dat heel veel voorkomt 

en nooit onderkend is”, stelt hij. “Ook de 

ouders zijn vaak stijf en kampen met dezelfde 

klachten. Er zit een hele duidelijke lijn in die 

families. Ze lopen allemaal op hun tenen en 

hebben dezelfde houterige motoriek. Ze zijn 

eerder uitgeput en ze hebben allemaal meer 

spierpijn na het sporten. Op latere leeftijd 

hebben ze dat geaccepteerd: ze zijn gewoon 

wat stijver.” 

Net zoals soepele – hypermobiele – kinderen 

helemaal soepel zijn, zijn stijve kinderen niet 

alleen stijf in hun gewrichten maar ook in hun 

huid, door stijver bindweefsel. Engelbert: “Je 

kunt echter pas spreken van een algemene stijfheid 

in het hele lichaam, of hypomobiliteit, als 

Losmazig of compact 

De onderzoeksinstelling TNO in Leiden onderzocht 

bindweefselmonsters van een aantal stijve 

kinderen. Hun bindweefsel bestaat uit meer 

lagen en heeft meer dwarsverbindingen. 

Engelbert: “Waarschijnlijk hebben de soepele 

kinderen minder lagen en minder dwarsverbindingen, 

maar dat moeten we nog onderzoeken.” 

Een belangrijke vraag blijft of deze bindweefselafwijkingen 

ook de klachten van zowel de slangenmensen 

als de ‘strammen’ kunnen verklaren. 

Waarom hebben sommige soepele en stijve 

kinderen klachten en andere niet? Worden die 

klachten werkelijk veroorzaakt door te ‘losmazig’ 

of te compact bindweefsel? Dat blijft nog 

onduidelijk. TNO ontdekte wel een enzym dat 

bindweefselvorming veroorzaakt. Onderzocht 

wordt nog of dat enzym bij de stijve kinderen 

meer voorkomt. 

Heeft Engelbert de superstijve en supersoepele 

alle andere oorzaken zijn uitgesloten, 

zoals spasticiteit, >> Stijve kinderen lopen vaak op hun tenen 

gewrichtsinfecties, stapelingsziektes, 

stofwisselingsziektes… We moeten 

dus oppassen geen bekend ziektebeeld te beschrijven, 

en hebben daarom ook genetici, 

kinderorthopeden en epidemiologen in het 

onderzoek betrokken.” 

patiënten ook iets te bieden? “Er is geen oplossing. 

Maar de stijve kinderen kunnen we nu 

inzicht geven in wat ze hebben. Vooral de 

ouders slaken dan een zucht van verlichting. 

Met dit onderzoek hebben we nu voor het eerst 

aangetoond dat er sprake is van een afzonderlijk 

Gestapeld bindweefsel 

Nadat al die andere mogelijke oorzaken van 

gewrichtsstijfheid zijn uitgesloten, blijft er een 

groep ‘superstijve’ kinderen over. De stijfheid bij 

deze kinderen is een zelfstandige, afzonderlijke 

aandoening. Waar zijn deze kinderen aan te herkennen? 

Behalve dat hun gewrichten minder ver 

kunnen bewegen dan die van andere kinderen, 

hebben stijve kinderen een stuggere huid en 

krijgen ze ook opvallend dikke, harde littekens. 

Omdat ze in hun huid en weke delen veel meer 

ziektebeeld. Ouders weten nu wat er aan de 

hand is. Dat geeft een zekere rust, ook al hebben 

we voorlopig nog geen middelen om wat aan de 

ziekte te doen. We kunnen ze wel copingstrategieën 

aanbieden, manieren om er mee om te 

gaan. We adviseren die stijve kinderen bijvoorbeeld 

op een hakje te gaan lopen, of beter warm 

te lopen voor een sportwedstrijd. Doordat de 

gewrichten en spieren stijver zijn, zijn ze sneller 

overbelast. Met een goede warming-up is dat 

misschien gedeeltelijk op te vangen.” 

bindweefsel stapelen, zijn daarvan in hun urine 

ook veel minder afbraakproducten terug te vinden 

dan gebruikelijk. 


Elke nieuwe rotonde die wordt aangelegd, 

illustreert het menselijke falen. We kunnen 

kennelijk niet met een simpele kruising uit de 

voeten. Op kruispunten kijken we niet goed uit, 

komen we te hard aanrijden, nemen we te vaak 

onterecht voorrang en veroorzaken we te veel 

dodelijke ongelukken. Dat weten we al heel 

lang. Maar we kunnen ons gedrag – ondanks 

alle goede bedoelingen – niet veranderen. 

Daarom is de rotonde uitgevonden. Een materiële 

oplossing voor de falende mens in zijn te 

dodelijke automobiel. 

De rotonde is een uitwendig geweten. Als we 

een kruising zelf niet goed kunnen oversteken, 

zorgt de ronde kruising daar nu voor. We moeten 

nu wel afremmen. De architectuur van de 

weg, van de kruispunten, zorgt daar nu voor. De 

ronde stapeling van stenen krijgt daardoor een 

ethische lading. 

Het gemotoriseerde geweten 

De veiligheidsgordel en airbag gingen de rotonde 

al voor. Een mens wil zichzelf nou eenmaal 

graag beschermen. Maar in een auto wordt ook 

dat ineens bijzonder moeilijk. Alsof het gas 

automatisch op de plank wil. Zolang dat goed 

gaat is er – oh, tautologie – niets aan de hand. 

Maar zodra een tegenligger of stevige boom 

een meer dan honderd kilometer per uur rijdende 

auto abrupt tot stilstand brengt, is het 

lichaam nog volop in beweging. 

In zo’n situatie redden veiligheidsgordel en 

luchtzak wat er nog te redden valt. Ze rukken en 

drukken het vliegende lichaam terug op zijn 

plaats. Áls ze tenminste geactiveerd zijn. Daarom 

piept in sommige auto’s de veiligheidsgordel net 

zolang totdat hij is omgegord door de bestuurder. 

Auto’s worden steeds gewetensvoller. In het 

voorjaar van 2005 wil het ministerie van Verkeer 

en Waterstaat auto’s van drankorgels gaan 

optuigen met een alcoholslot. De adem van 

drankrijders wordt machinaal getest en zonodig 

zet de auto zichzelf op slot. Daar komt geen 

menselijk geweten meer aan te pas. 

Ook in Brussel wordt hard gewerkt aan de uitbreiding 

van het gemotoriseerde geweten. Errki 

Liikanen, Europees commissaris ‘Informatiemaatschappij’, 

pleit voor auto’s die na een ongeluk 

zelf de hulpdiensten inschakelen. Dat redt misschien 

meer levens. Én voorkomt dat brokkenmakers 

ongemerkt doorrijden na een ongeluk. 

Vluchten kan dan echt niet meer. Bovendien 

hebben de Europese ministers van de externe 

markt onlangs besloten dat auto’s zo moeten 

worden ontworpen, dat voetgangers en fietsers 

minder letsel oplopen bij een aanrijding. Dat 

betekent waarschijnlijk het einde van de bull 

bar, het gevaarlijke traliehekje dat op de neus 

van terreinwagens is gemonteerd. 

Gek genoeg slipt de sports utility vehicle, de 

SUV, door de mazen van het ethische net. De 

SUV is een kruising tussen stationcar en terreinwagen. 

En verschillende SUV-types zijn gevaarlijk. 

De Consumentenbond stelt bijvoorbeeld: 

“Vergeleken met gewone personenauto’s blijven 

SUV’s gemiddeld duurder, onveiliger, minder zuinig 

en van binnen relatief kleiner. En ze rijden 

minder goed.” New Scientist meldde al eerder 

dat veel SUV’s sneller over de kop gaan dan 

gewone auto’s en daarbij verhoudingsgewijs ook 

meer doden vallen. Bij botsingen tussen een SUV 

en een gewone auto zitten de dodelijke slachtoffers 

vooral in die laatste. Volgens Joan Claybrook, 

voorzitter van de Amerikaanse consumentbond, 

heeft de SUV een wapenwedloop ontketend op 

de snelweg. Een survival of the biggest waarvan 

‘achterblijvers’, zoals fietsers, voetgangers en 

automobilisten in gewone wagens, het slachtoffer 

worden. 

Eerder dit jaar stelde een SUV-ontwerper in de 

NRC: ‘Het gaat om perceptie en emotie’. Is dat zo? 

Waar zijn de verkeersveiligheid en het ingebouwde 

geweten ineens gebleven? Als de auto een pil 

was, hadden veel SUV’s al in de testfase moeten 

sneuvelen. 

Pieter Lomans 


commentaar opinie terzijde 

Reageren? E-mail: scan@azu.nl of UMC Utrecht • Redactie scan / D 01.343 • Postbus 88550 • 3508 GA Utrecht 


tekst > Pieter Lomans 


Bolletjes insuline pellen 

Nieuwe ingreep combineert diagnose en behandeling 

Sommige baby’s worden geboren 

met een klein, afwijkend bolletje in 

de alvleesklier, dat onophoudelijk 

insuline produceert. Deze ernstige 

aandoening is moeilijk vast te 

stellen. In het Wilhelmina kinderziekenhuis 

is nu een nieuwe, veelbelovende 

methode ontwikkeld die 

wereldwijd de aandacht trekt. 

Ieder jaar ziet kinderendocrinoloog Moniek de 

Vroede pasgeboren baby’s met te weinig glucose 

in het bloed. Die baby’s vertonen diverse symptomen. 

Ze reageren sloom, voelen koud aan, 

hebben een slechte huidskleur. Het komt ook 

voor dat ze helemaal geen klachten hebben. Het 

gebrek aan glucose, aan suiker in het bloed, kan 

worden veroorzaakt door bloedvergiftiging en 

verschillende stofwisselingsziekten. Maar soms 

ontstaat het door een overproductie van insuline 

in de alvleesklier. Zeker een op de vijftigduizend 

baby’s wordt met zo’n overactieve alvleesklier 

geboren. 

Bij baby’s met zo’n overactieve alvleesklier moet 

het chronische glucosegebrek zo snel mogelijk 

worden opgeheven. De Vroede: “De hersenen 

van pasgeborenen gebruiken uitsluitend glucose 

als brandstof. Wordt alle glucose weggevangen 

door die torenhoge insuline, dan leidt dat al snel 

tot hersenschade. Hoe langer het duurt voor de 

bloedsuiker weer op peil is hoe ernstiger de 

schade, die kan variëren van minder goede 

schoolprestaties, psychomotorische handicaps, 

blindheid, epileptische aanvallen, tot overlijden 

aan toe.” 

Vergrendeld gaspedaal 

Met een dieet en medicijnen wordt geprobeerd 

om de bloedsuikerspiegel te herstellen. De 

Vroede: “Gezonde baby’s en volwassen houden 

hun bloedsuiker op een vrij constant peil door 

een voortdurende terugkoppeling. Is de suikerspiegel 

laag, dan vind je nauwelijks insuline. 

Wordt de suikerspiegel te hoog, dan reageert de 

alvleesklier met een extra scheutje insuline, 

waardoor de suikerspiegel snel daalt. Maar bij 

deze baby’s functioneert de alvleesklier niet 

goed. Die heeft het gaspedaal voor de insulineproductie 

ingedrukt en vergrendeld zonder om 

te zien naar het suikergehalte in het bloed. 

Daardoor blijft de concentratie insuline torenhoog, 

ook al is er nauwelijks suiker te bekennen. 

Krijg je met een dieet en medicijnen het bloedsuiker 

niet op peil, dan blijft er slechts één 

mogelijkheid over: snijden in de alvleesklier.” 

Dat plaatst de chirurg meteen voor het volgende 


probleem: geeft de hele alvleesklier gas, of ligt 

er maar een klein stukje dwars? Is het een algemeen 

of lokaal probleem? Kinderchirurg Klaas 

Bax: “In het eerste geval kun je de helft, tweederde 

of bijna de hele alvleesklier wegnemen en 

moet de patiënt levenslang medicijnen blijven 

slikken. In het tweede geval is het voldoende als 

je die lokale afwijking wegneemt. Dan geneest 

de patiënt volledig.” 

Kan het anders? 

Helaas is zo’n klein afwijkend bolletje in de 

alvleesklier bijzonder moeilijk te vinden. Bax: 

“Er bestaat eigenlijk maar één manier om het op 

te sporen. Je prikt van buitenaf door de lever 

een slangetje in het vaatstelsel van de alvleesklier. 

Door het slangetje stapje voor stapje op te 

schuiven en steeds opnieuw de insuline in het 

bloed te meten, kun je bepalen waar het bolletje 

ongeveer zit. Daarna is het met een tweede 

grote operatie te verwijderen.” 

De methode wordt uitsluitend in Frankrijk toegepast. 

En bovendien zitten er diverse nadelen 

aan vast. De baby moet minimaal vier weken 

oud zijn, waardoor kostbare tijd verloren gaat. 

De behandeling met medicijnen moet worden 

stopgezet om de metingen in de alvleesklier niet 

te verstoren en de baby ontvangt nogal wat 

röntgenstraling tijdens het onderzoek. Zou het 

ook anders, sneller, veiliger, beter kunnen, vroegen 

De Vroede en Bax zich af. 

Een ijsblokje 

Ja, dat kan. Met een kijkoperatie. Bax en De 

Vroede hebben er onlangs over gepubliceerd in 

‘Surgical Endoscopy’. Meer artikelen over de 

nieuwe methode staan op 

alvleesklier. 

Bij de 

twee baby’s 

die we op deze 

manier hebben 

behandeld, zagen we vrijwel 

onmiddellijk waar het afwijkende bolletje 

zat. Het had een licht afwijkende structuur. 

Duwden we ertegen, dan voelde het ook harder 

aan. Alsof er een ijsblokje in soepel weefsel zat. 

Daarna pelden we die ziekmakende insulinebron 

er meteen uit. In één kijkoperatie stellen we dus 

de diagnose en behandelen we de baby. Beide 

patiëntjes gaan inmiddels kerngezond door het 

leven.” 

Doof voor glucose 

Patiëntjes met zo’n lokale afwijking hebben een 

defect gen van de vader en een goed functionerend 

gen van de moeder gekregen. De Vroede: 

“Die combinatie levert geen problemen op, 

omdat het goede gen van de moeder voldoende 

is voor een gezonde alvleesklier. Maar in de cellen 

van dat kleine, afwijkende bolletje ontbreekt 

het goede gen van de moeder. We weten niet 

waardoor dat ontstaat, maar het resultaat is dat 

line uit de cellen vloeit, 

waardoor de glucosespiegel 

gaat dalen. Hoe 

verstoort dat defecte gen dat 

proces? De Vroede: “Door de sluizen 

van het kaliumkanaal permanent te 

sluiten. Op die manier krijgen die cellen voortdurend 

de opdracht om insuline te produceren. Ze 

zijn ‘doof’ geworden voor glucose, dus ook voor 

de alarmerend lage suikerspiegel in het babybloed.” 

Nieuw perspectief 

Met de nieuwe methode kan nu zonder zware 

ingrepen een duidelijk onderscheid worden 

gemaakt tussen een algemene en lokale afwijking 

in de alvleesklier. De lokale afwijking, 

die het meest voorkomt, werd vaak over het 

hoofd gezien. Bax: “De afwijking zit heel vaak 

in de kop van de alvleesklier. Meestal wordt het 

achterste stuk van de alvleesklier verwijderd. 

Dan haal je een gezond stuk weg en blijft het 

ziekmakende deel gewoon zitten.” 

De Vroede: “Dat zijn ook de meest dramatische 

gevallen. Die kinderen blijven sukkelen, worden 

geopereerd en verbeteren niet na de operatie. 

Ze moeten 

stapel. “Het is een hot 

topic”, zegt Bax. “In plaats 

>> De vergrotingsmogelijkheden van de endoscopie zijn essentieel opnieuw aan de 

medicijnen, lopen 

van de gebruikelijke grote, open operatie gaan 

we met een endoscoop naar binnen. We maken 

de alvleesklier vrij, zodat we die aan alle kanten 

goed kunnen bekijken en betasten.” 

De vergrotingsmogelijkheden van de endoscopie 

zijn daarbij essentieel. Bax: “We kijken met een 

vergroting van bijna twintig keer naar de 

het enige gen dat dan nog over is – het defecte 

gen van vader – de insulinesluizen wagenwijd 

open zet.” 

Als glucose in gezonde cellen van de alvleesklier 

terechtkomt, ontstaat er een keten van reacties. 

Kaliumkanalen gaan dicht, calciumkanalen gaan 

open enzovoort. Het eindresultaat is dat er insu- 

nog meer hersenschade op en uiteindelijk moet 

de hele alvleesklier eruit. Ze worden eindeloos 

behandeld, raken neurologisch beschadigd en 

ontwikkelen op termijn ook nog diabetes vanwege 

de verwijderde alvleesklier. Patiënten met 

een lokale afwijking krijgen door deze nieuwe 

kijkoperatie een aanzienlijk beter perspectief.” 


tekst > Manou van de Zande 

Foutje 



in kraakbeencode gekraakt 

Gen voor gewrichtsaandoening gevonden 

Een genetische afwijking zorgt al 

generaties lang voor een specifieke 

>> Klein zoekt klein 

gewrichtsaandoening binnen één familie. 

Alle leden van families waarin BHMED voorkomt zijn met zo’n 1 meter 63 een 

stuk kleiner dan de gemiddelde mens. De onderzoekers dachten dat die kortheid 

De zoektocht naar het afwijkende 

puur en alleen aan het afwijkende gen te wijten was, maar dat bleek niet zo te 

zijn. Ook gezonde broers en zussen van de patiënten waren korter dan gemiddeld. 

gen was monnikenwerk en had nog 

Kleine mensen zoeken kleine partners, was de simpele verklaring. Natuurlijk 

zijn er altijd uitzonderingen die de regel bevestigen, maar in de meeste gevallen 

langer geduurd als een radioloog, een 

wil een man een vrouw die zeker niet langer is dan hij, liefst nog een beetje 

kleiner. 

klinisch geneticus en een orthopeed 

Dick Lindhout: “Zo komt het dat de kinderen uit deze families die de aandoening 

níet hebben – de kans is immers vijftig procent – ook kleiner dan gemiddeld zijn. 

de handen niet ineen handen geslagen. 

Globaal kun je zeggen dat tweederde van de kortheid aan het afwijkende gen 

van de aangedane ouder is te wijten, en eenderde aan de lengtegenen van de 

kleingekozen maar gezonde andere ouder.” 

“Zo’n zes jaar geleden kwam ik in aanraking 

Hij geeft een hypothetisch voorbeeld: een man is door BHMED vijf centimeter 

met mensen die klein waren en klachten hadden 

korter dan de gemiddelde Nederlandse man. Hij gaat samenleven met een vrouw 

over hun gewrichten. Die verschijnselen bleken 

die ook klein van stuk is. Ze krijgen twee zonen, een met de aandoening, een 

in de familie te zitten.” Adriaan Mostert, orthopedisch 

zonder. Degene met is niet alleen korter door de aandoening, maar ook door de 

chirurg in Zwolle, promoveerde in 

lengtegenen van zijn moeder. Die twee invloeden bij elkaar opgeteld zorgen 

Utrecht op de zoektocht naar de genetische 

ervoor dat deze jongen zeven centimeter korter is. Zijn broer zonder BHMED is 

afwijking die de zeldzame skeletdysplasie 

door de genen van zijn kleine moeder twee tot drie centimeter korter. De jongen 

BHMED (Bilateral hereditary micro-epiphyseal 

met de aandoening zoekt ook een vrouw die bij zijn lengte past en hun kind 

dysplasia) veroorzaakt. De gewrichtsaandoening 

wordt mogelijk nog korter, misschien wel tien centimeter. “Uiteraard moet je 

lijkt alleen bij deze ene familie voor te komen. 

deze getallen corrigeren met het feit dat we in Nederland met z’n allen steeds 

De heupen kniegewrichten zijn al op jonge 

langer worden, maar over de generaties heen worden deze familieleden dus niet 

leeftijd aan slijtage onderhevig. Patiënten 

alleen korter door de afwijking, maar ook doordat kort met kort trouwt.” 

moeten soms tussen hun dertigste en veertigste 

Weinig genetische onderzoekers houden rekening met partnerkeuze; ze gaan 

levensjaar al geopereerd worden. Rond hun 

ervan uit dat die keuze willekeurig is. Maar daar moeten ze juist altijd rekening 

vijfenvijftigste zijn ook de schoudergewrichten 

mee houden, vindt Lindhout. “Ziektebeelden kunnen invloed hebben op de partnerkeuze, 

aan de beurt. 

dat zie je in dit geval heel duidelijk. Genetische onderzoekers moeten 

“De levensvreugde van deze patiënten is een stuk 

niet allen secuur labwerk doen en inventief zijn, maar ook hun gezond verstand 

minder”, zegt Mostert. “Lang lopen gaat niet, 

gebruiken.” 

en hun grote gewrichten – heupen, knieën en 

schouders – slijten snel. Ze kunnen niet zonder 

pijnmedicatie.” 

De orthopedisch 

>> Weinig genetische onderzoekers houden rekening met partnerkeuze 

chirurg vervangt uiteindelijk 

alle grote, versleten gewrichten, en de 

fysiotherapeut maant tot beweging-met-beleid Familieachtergrond 

al niet naar de familieachtergrond. Terwijl daar 

maar verbiedt belastende sporten. Het begeleiden 

“Orthopedie is in principe een mechanisch vak heel vaak de oorsprong van de aandoening ligt. 

van kinderen hoort ook bij de behandeling en in de eerste plaats bedoeld om met hulp- 

Artrose, bijvoorbeeld, is vaak genetisch bepaald.” 

van BHMED-patiënten. Zij kunnen bijvoorbeeld middelen, operatieve interventies en nieuwe Mostert wilde verder kijken dan zijn neus lang 

niet goed meedoen met gym en zijn door hun gewrichten het bewegingsapparaat weer goed was en maakte een stamboom van deze BHMEDfamilie, 

uitzonderlijke aandoening al gauw het buitenbeentje 

te laten werken. De doorsnee orthopeed bekijkt 

die zo’n vier tot vijf generaties besloeg. 

in de klas. 

per geval wat er aan de hand is en vraagt meest- 

Met behulp van historische gegevens van 

zijn 


Normaal bekken. 

Bekken met afgeplatte heupkoppen door BHMED. 

vakgenoot Elsbach, die de ziekte in 1959 voor 

het eerst beschreef, bracht Mostert uiteindelijk 

279 mensen in kaart. “Een heel brede stamboom, 

er kwamen zelfs families uit Duitsland 

over. Het frappante was dat al deze mensen hetzelfde 

verhaal over de oorsprong van de aandoening 

kenden: een verre voorvader 

matrilin-3, dat de kraakbeenaanmaak codeert. 

Mostert: “Kraakbeenaanleg kun je vergelijken 

met het bouwen van een muur: dat doe je met 

rechthoekige stenen. Bij gezonde mensen is 

kraakbeen opgebouwd uit die rechthoekige 

stenen, maar bij mensen met een verkeerd werkend 

die een genenpatroon bij een al lang bestaand 

ziektebeeld willen vinden, zijn soms aangewezen 

op oude medische dossiers of publicaties. 

Door informatie van tientallen jaren terug kunnen 

misverstanden ontstaan, wat ook bij 

Mosterts onderzoek het geval was. Elsbach, 

de arts die de 

was ooit in Nederlands-Indië gebeten 

door een krokodil, en sindsdien zou de 

>> Een afgeplatte heupkop in plaats van een mooie ronde aandoening in 

1959 voor het 

gewrichtsziekte in de familie zitten.” Een broodje-aap-verhaal, 

denkt Mostert, maar wel zo mooi 

dat een vervaarlijk opengesperde krokodillenmuil 

de kaft van zijn proefschrift siert. 

De stamboom was het startpunt voor een multidisciplinair 

onderzoek: klinisch, radiologisch en 

genetisch. “Piet Dijkstra, een enthousiaste radioloog, 

zag op de röntgenfoto’s die her en der van 

aangedane familieleden waren gemaakt veel 

meer dan de ‘eigen’ radiologen van deze patiënten”, 

vertelt Mostert. “Bijvoorbeeld een afgeplatte 

heupkop in plaats van een mooie ronde 

zoals het hoort. Door Dijkstra’s observaties kregen 

we meer zekerheid over wie van de familie de 

aandoening écht had, want alleen op basis van 

de klinische beschrijving kon ik dat niet altijd 

met zekerheid zeggen. Voordat genetici aan tijdrovend 

DNA-onderzoek beginnen, moeten ze 

zeker weten dat er in het onderzoeksmateriaal 

– buisjes bloed van de familieleden – ook iets te 

vinden is.” 

Kraakbeencode 

In het genetisch lab van het Erasmus MC in 

Rotterdam werd het genetisch materiaal van 

achttien mensen met en achttien mensen zonder 

de aandoening naast elkaar gelegd. Alle mensen 

kwamen uit dezelfde familie. De afwijking die 

BHMED veroorzaakt bleek te zitten in het gen 

matrilin-3-gen bestaat de helft uit drie- 

hoekige stenen. Met die mengeling van vormen 

kun je wel een muur bouwen, maar die is veel 

minder stevig.” 

Matrilin-3 is een autosomaal dominant gen, wat 

betekent dat de doorgeefkans een op twee is. 

De genvondst betekent dat BHMED nu officieel 

een aparte skeletdysplasie is en geen ‘gewone’ 

MED (micro-epiphyseal dysplasia), waarmee zij 

tot nu werd verward. “Er zijn inderdaad veel 

overeenkomsten, maar ook duidelijke verschillen”, 

licht Mostert toe. “Typisch voor beide 

aandoeningen zijn bijvoorbeeld de korte handbotjes, 

maar alleen stompe vingertoppen zijn 

typisch voor MED.” Beide dysplasievormen zijn 

zeldzaam: gemiddeld zorgt elk Nederlands ziekenhuis 

voor één MED-patiënt. 

Genetisch patroon 

De zoektocht naar de genafwijking heeft uiteindelijk 

tweeënhalf jaar geduurd. Dick Lindhout, 

Mosterts promotor en hoogleraar medische 

genetica: “Een ziektebeeld aan een genetisch 

patroon koppelen is vaak ingewikkeld en tijdrovend. 

Dit soort uitgebreid genonderzoek lijkt 

inmiddels alledaags maar bedenk wel: in 1980 

werd voor het eerst een ziekte-gen ontdekt, en 

pas drie jaar geleden is 96 procent van het menselijk 

genoom in kaart gebracht.” Onderzoekers 

eerst noemde, had een grote tak van de familie 

verkeerd ingeschat – die had wel de symptomen, 

maar niet de aandoening. “Dat zorgde voor vertraging 

bij het onderzoek”, aldus Lindhout. 

Volgens de klinisch geneticus is onderzoek waarin 

verschillende disciplines een even grote rol 

spelen de blauwdruk voor al het toekomstige 

genetische onderzoek. “In je eentje aan de gang 

gaan en de Nobelprijs winnen is volgens mij iets 

van het verleden. Lab en kliniek moeten nauw 

samenwerken. Fundamenteel onderzoek moet 

uiteraard niet worden verwaarloosd, maar als 

je tijdens het onderzoek moet kiezen tussen 

puur weten en iets dat in het voordeel van de 

patiënt zou kunnen zijn, moet je voor het laatste 

kiezen.” 

Resultaten van MRI-scans, röntgenfoto’s, secure 

beschrijvingen van een ziektebeeld, onderzoek 

van operatieweefsel – al die zaken samen zorgen 

voor beter resultaat dan afzonderlijk, vindt 

Lindhout. “Hier in het UMC Utrecht bijvoorbeeld 

werken neurowetenschappers en klinische 

genetici nauw samen. Ook de informatie uit 

Mosterts onderzoek kan waardevol zijn voor 

epidemiologen die met andere reumatische aandoeningen 

bezig zijn, aandoeningen die pas op 

zestig- of zeventigjarige leeftijd de kop opsteken. 

Misschien kunnen zij op deze manier ook zo’n 

genvariant vinden.” 


Varken is ideaal mengvat 



voor levensgevaarlijk griepvirus 

Nederland bakermat volgende wereldwijde griepepidemie? 

De virusbarrière in de longen van varkens 

is superieur aan die van mensen 

en kippen. Een mogelijk neveneffect 

is dat verschillende soorten griepvirussen 

lang in die longen blijven 

hangen, waardoor ze makkelijk ziekmakende 

eigenschappen van elkaar 

overnemen. Een ideale kweekvijver 

voor nieuwe griepvarianten die 

miljoenen slachtoffers kunnen maken. 

Het griepvirus is een kameleon. Het verandert 

snel van gedaante waardoor antistoffen die zijn 

aangemaakt na een eerdere infectie, het niet 

meer herkennen. Ze beschermen nog maar 

gedeeltelijk tegen het virus en het lichaam moet 

opnieuw de strijd aanbinden. Soms verandert 

het virus zelfs zo sterk, dat er een vrijwel nieuwe 

variant ontstaat waartegen geen kruid is gewassen. 

Dan kan er een epidemie uitbreken zoals de 

Spaanse griep van 1918, die twintig tot veertig 

miljoen slachtoffers maakte. 

Die veranderlijkheid van het virus berust op 

mengtechnieken. Het virus leent eigenschappen 

van andere griepvirussen waardoor oneindig 

veel variaties mogelijk worden. Het varken is 

daarvoor een ideaal mengvat. Varkens worden 

nauwelijks ziek van griep, maar raken wel 

gemakkelijk besmet met de griepsoorten 

die bij mensen, vogels en andere diersoorten 

voorkomen. Ze lopen lang 

met die verschillende virussen in 

hun lichaam rond, waardoor die 

zich in varkens kunnen vermengen 

tot nieuwe, dodelijke varianten 

voor de mens. Ook de Spaanse griep is 

waarschijnlijk uitgebroed in varkens. 

Suiker vangt virus 

Biochemicus Martin van Eijk vond tijdens zijn 

promotieonderzoek bij de faculteit diergeneeskunde 

een verklaring voor dit fenomeen. 

Voordat een virus de luchtwegen binnendringt 

moet het een aantal barrières overwinnen. 

Eiwitten in de longen beschermen tegen binnendringende 

ziekteverwekkers door aan ze te 

binden. Ze planten zichzelf als een vlag op het 

virus, waarna de opruimploeg van witte bloedcellen 

het virus snel kan herkennen en opruimen. 

Van Eijk: “Het surfactanteiwit D (SP-D) is 

zo’n bindend eiwit, maar dit heeft bij varkens 

andere eigenschappen dan de vergelijkbare 

eiwitten bij mensen en andere diersoorten. Het 

varkens SP-D heeft een extra suikermolecuul 

waardoor het veel beter bindt aan het influenza 

A virus – het griepvirus.” 

Dat extra suikermolecuul maakt het varkenseiwit 

superieur aan de menselijke eiwitten en die van 

andere diersoorten. Het is zo effectief dat varkens 

veel minder ziek worden van griep, 

mogelijk omdat er maar heel weinig 

virus voorbij die eerste barrière 

komt. Het varken maakt daardoor 

echter nauwelijks antistoffen aan, 

een afweerreactie die essentieel 

is om het virus definitief 

op te ruimen. Virussen 

die het surfactanteiwit ontlopen, 

blijven daardoor veel langer 

in de longen van de varkens zitten. Vaak 

in gezelschap van allerlei – ook niet verwijderde 

– soortgenoten waar ze zich naar hartelust mee 

kunnen vermengen. 

Grieperige kippen 

Na de ruimingen vanwege varkenspest en vogelpest 

telt Nederland nog altijd zo’n elf miljoen 

varkens en zo’n tachtig miljoen kippen. Is het 

slechts een kwestie van tijd, voordat Nederlandse 

varkens een poldervariant ‘uitbroeden’ 

van de Spaanse griep? 

Van Eijk: “De ingrediënten voor een dergelijk 

doemscenario zijn aanwezig: grote aantallen 

varkens, kippen en mensen, dicht op elkaar. 

Bij de uitbraak van de vogelpest dit voorjaar 

werd het gevaar van met vogelpestvirus besmette 

varkens ook onderkend. Varkens werden 

gescreend op vogelpest en tijdelijk gold een 

vervoersverbod om een nieuwe, voor de mens 

uiterst gevaarlijke virusvariant voor te zijn. Dat 

het met een sisser afliep, doet niets af aan die 

risico’s. Alle experts zijn het erover eens dat het 

er niet om gaat óf er een nieuwe grieppandemie 

ontstaat, maar wánneer.” 




Bacterie-injectie tegen pancreas 

Onderzoek met probiotica tegen alvleesklierinfecties 

Bijna de helft van de patiënten met een geïnfecteerde pancreasnecrose overlijdt. Kan een melkzuurbacterie 

deze levens redden? Marc Besselink over het regisseren van een heilzame, bacteriologische strijdwijze. 

Patiënten met galstenen hebben een kleine kans 

op een acute pancreatitis, een ontsteking van de 

alvleesklier. Ineens blokkeert een galsteentje de 

uitgang van de alvleesklier waardoor galzouten 

en alvleesklierenzymen zitten opgesloten, met 

een ontsteking als gevolg. Bijna driekwart van 

de jaarlijkse 2500 alvleesklierontstekingen in 

Nederland ontstaat op deze manier. Als de blokkade 

snel verdwijnt, valt de schade mee: bij tachtig 

procent van de patiënten gaat de alvleesklierontsteking 

na een paar dagen vanzelf over. 

Een op de vijf krijgt echter necrose. Enzymen uit 

>> 

Landelijk onderzoek 

Onder leiding van hoogleraar chirurgie 

Hein Gooszen en hoogleraar gastro-intestinale 

fysiologie Louis Akkermans wordt 

het probiotica-onderzoek uitgevoerd in alle 

academische en vijf perifere ziekenhuizen. 

Ook Wageningen Universiteit en een 

probioticaproducent werken eraan mee. 

Het onderzoek wordt gesubsidieerd door 

het ministerie van Economische Zaken. 

Voor meer informatie: www.pancreatitis.nl 

de alvleesklier lekken dan naar buiten en doden 

het weefsel rond het orgaan. Vroeger werd een 

patiënt met necrose direct geopereerd, maar 

twintig jaar geleden werd ontdekt dat alleen 

patiënten met een infectie in de necrose grote 

kans lopen te overlijden. Sindsdien wordt uitsluitend 

geopereerd als er werkelijk een infectie bijkomt. 

Dat gebeurt bij een op de drie patiënten 

met een necrose. De kans op overlijden is dan 

echter al veertig procent. Arts-onderzoeker Marc 

Besselink: “Als je moet opereren ben je dus 

eigenlijk al te laat.” 

Zwarte smurrie 

“Pancreasnecrose is een taaie, stinkende, zwarte 

smurrie, als rottend gras in een biobak”, vertelt 

Besselink. “De pancreasenzymen lekken achter in 

de buik naar beneden en verwoesten alles wat ze 

tegenkomen. Vorig jaar troffen we bij een man 

zelfs geïnfecteerd dood weefsel aan rond zijn 

testikels: zover kunnen die spijsverteringsenzymen 

zich een weg banen. Patiënten met zo’n geïnfecteerde 

pancreasnecrose liggen maanden op de 

IC en het enige wat wij kunnen doen, is steeds 

weer het nieuw geïnfecteerde weefsel wegsnijden 

of wegspoelen. Sommige patiënten worden 

wel veertig keer geopereerd.” 

Necrose is zichtbaar op een CT-scan. Besselink: 

“Wordt een patiënt met pancreatitis zieker, dan 

is er waarschijnlijk een infectie bij gekomen. Dat 

vermoeden wordt bevestigd door een naaldpunctie 

of luchtbelletjes die je op een CT-scan 

ziet. Die belletjes worden door bacteriën uitgescheiden.” 

De boosdoeners die de infectie veroorzaken 

zijn meestal afkomstig uit de darmen. 

Bij een alvleesklierontsteking komt de darmmotoriek 

stil te liggen, waardoor de darmflora 

uit balans raakt. Er ontstaat een explosieve groei 

van bacteriën, waardoor ze ook de omliggende 

gebieden gaan opzoeken en koloniseren. Een 

infectie van de ontstoken alvleesklier ligt dan op 

de loer. 

Voor of tegen? 

Om infectie van een pancreasnecrose te voorkomen, 

werd tot nu toe drie weken antibiotica 

gegeven. Besselink: “Dit lijkt niet de juiste weg. 

Een groot Duits onderzoek laat zien dat het 

merendeel van de necrosepatiënten geen baat 

heeft bij een antibioticabehandeling.” Met antibiotica 

selecteer je bovendien resistente bacteriën. 

Doordat veel bacteriestammen het loodje 

leggen, krijgen de resistente stammen en schimmels 

alle ruimte. Besselink: “Voor pancreatitis 

zijn antibiotica dus waarschijnlijk niet de toekomst.” 

Besselink gaat nu een onderzoek doen naar het 

effect van probiotica op infectie van een pancreasnecrose. 

Herstel van de balans in de darmflora 

voorkomt misschien dat de bacteriën uit de 

darm kruipen en er een infectie ontstaat. 

Proeven met probiotica bij ratten en mensen 

geven sterke aanwijzingen in die richting. 

Besselink. “Als je tussen slechte darmbacteriën 

een druppel probiotica gooit, zie je die druppel 

‘groeien’. De probiotica nemen de voedingsstoffen 

op, waardoor de andere bacteriën misgrijpen, 

niet kunnen groeien en uiteindelijk worden 

verdrongen.” 

Zes stammen 

Veel probiotica zijn melkzuurbacteriën, vooral 

lactobacillen. Deze lactobacillen overleven het 

maagzuur en komen ongeschonden in de darmen 

terecht, waar ze de slechte bacteriën kunnen 

verdringen. Bovendien zetten ze menselijke cellen 

aan tot het maken van cytokinen, regelstofjes 

van het immuunsysteem. Per bacteriestam 

zijn dat verschillende cytokinen. Zo stimuleert de 

ene stam bijvoorbeeld de productie van ontstekingsremmende 

stoffen, terwijl een andere stam 

menselijke cellen juist aanzet tot het maken van 

ontstekingsbevorderende stoffen. “In het laboratorium 

zien we dat het effect van de verschillende 

probiotica enorm uiteenloopt”, vertelt 


infectie 

>> 

Probiotica tegen 

eczeem 

Besselink. “Daarom moet je ze selecteren op hun 

werking. Elk ziektebeeld vraagt om een eigen, 

unieke probioticacocktail.” 

Voor het onderzoek zijn zes melkzuurbacteriestammen 

geselecteerd met de gewenste remming. 

Ze remmen de groei van de bacteriestammen 

die de infectie in pancreatitis veroorzaken 

en bevorderen de aanmaak van bepaalde ontstekingsremmende 

cytokinen. Bovendien hechten 

ze goed aan de darmwand en groeien ze snel. 

De ‘Yakultstam’ zit er overigens niet bij. De bacteriecocktail 

in poedervorm moet de veroorzakers 

van infecties in de alvleesklier kunnen terugdringen 

en zo een geïnfecteerde pancreasnecrose 

voorkomen. Patiënten met een alvleesklierontsteking 

die een grote kans hebben op necrose, 

krijgen preventief het bacteriehapje. “Omdat de 

bacteriële overgroei snel begint na necrose, 

beginnen we meteen met de toediening”, verklaart 

Besselink. “Eigenlijk gebruiken we de 

concurrentiestrijd tussen bacteriën om het 

infectierisico bij pancreatitis terug te dringen. 

Slaagt die ‘biologische oorlogsvoering’, dan zijn 

er nog veel meer toepassingen mogelijk.” 

Probiotica kunnen mogelijk veel verschillende 

toepassingen krijgen. In The Lancet 

verscheen in 2001 een publicatie over Fins 

probiotica-onderzoek onder honderdvijftig 

zwangere vrouwen met eczeem in de naaste 

familie. Ze kregen gedurende twee tot 

drie weken een probioticum of een placebo. 

Na de geboorte gebruikten moeder en 

kind het probioticum nog zes maanden. Na 

twee jaar had de groep probiotica-kinderen 

de helft minder eczeem. Afgelopen 

zomer publiceerde dezelfde onderzoeksgroep 

opnieuw in The Lancet, ook vier jaar 

na de geboorte komt in de probioticumgroep 

nog steeds veertig procent minder 

eczeem voor. 


S T E L L I N G 

Hormonen 

voor de hersenen 

tekst > Joost van der Gevel, foto > Chris Timmers, MTM 

Een tekort aan testosteron tast het 

verstand aan door de verhoogde 

kans op harten vaatziekten 

Promovendi leveren bij hun 

proefschriften vaak een aantal 

stellingen. Klinisch geriater-inopleiding 

Majon Muller licht een 

van haar stellingen toe. 

“ 

Een lage testosteronspiegel tast de bloedvaten 

aan, de vaatwanden worden er dikker van. 

In 1996 en 2000 hebben we bij ongeveer tweehonderd 

mannen tussen de zeventig en negentig 

jaar de vaatwanddikte gemeten. De mannen met 

het laagste testosterongehalte hadden een acht 

keer dikkere vaatwand dan de andere mannen. 

Zo’n dikkere vaatwand vergroot de kans op harten 

vaatziekten. Bovendien lijkt die lage testosteronspiegel 

samen te hangen met een hoog cholesterol, 

een hoge bloeddruk, diabetes en het metabool 

syndroom. 

Door aderverkalking worden bijvoorbeeld ook de 

vaten in je hersenen nauwer. Daardoor vermindert 

de doorbloeding en krijgt het hersenweefsel minder 

zuurstof. Hierdoor kunnen je hersenfuncties 

verminderen. Dat is ook te zien bij patiënten. Ze 

Heilzaam testosteron 

Het verband met cognitie hebben we onderzocht 

bij vierhonderd mannen tussen de veertig en de 

tachtig jaar oud. We hebben ze verdeeld in een 

groep die harten vaatziekten had, een groep met 

stijvere en verdikte vaatwanden en een groep zonder 

tekenen van harten vaatziekten. De eerste en 

de tweede groep scoorden slechter op visuele 

geheugentesten. Mannen met een grotere kans op 

harten vaatziekten reageerden bovendien veel 

trager. Dit kan overigens ook worden veroorzaakt 

door een ongezonde levensstijl, want die heeft ook 

invloed op de kans op harten vaatziekten. Roken, 

te veel drinken en te weinig bewegen maakt je 

dom. 

Te weinig testosteron heeft bovendien een direct 

effect op je geheugen en hersenfuncties. In hersencellen 

wordt testosteron omgezet in oestrogeen, 

>> Roken, te veel drinken en te weinig bewegen maakt je dom 

dat een beschermende 

werking heeft tegen 

leggen minder snel verbanden en hun geheugen 

verslechtert. Ook de ziekte van Alzheimer en andere 

vormen van dementie beginnen met het trager 

worden van begrip en vermindering van het geheugen. 

Zowel het testosteronniveau als risicofactoren 

voor harten vaatziekten hebben een verband met 

dementie. 

de ziekte van Alzheimer. Een laag testosterongehalte 

betekent dus een minder goede bescherming 

tegen deze ziekte. Als je mensen wilt beschermen 

tegen geheugenverlies en dementie, moet je dus 

niet alleen proberen de kans op harten vaatziekten 

te verminderen. Je moet ook onderzoeken of je 

” 

het testosterongehalte op peil kunt houden.

Scan 6, december 2003 - UMC Utrecht

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?