Scan 6, december 2003 - UMC Utrecht

tekst > Joost van der Gevel
foto > Chris Timmers, MTM
Bacterie-injectie tegen pancreas
Onderzoek met probiotica tegen alvleesklierinfecties
Bijna de helft van de patiënten met een geïnfecteerde pancreasnecrose overlijdt. Kan een melkzuurbacterie
deze levens redden? Marc Besselink over het regisseren van een heilzame, bacteriologische strijdwijze.
Patiënten met galstenen hebben een kleine kans
op een acute pancreatitis, een ontsteking van de
alvleesklier. Ineens blokkeert een galsteentje de
uitgang van de alvleesklier waardoor galzouten
en alvleesklierenzymen zitten opgesloten, met
een ontsteking als gevolg. Bijna driekwart van
de jaarlijkse 2500 alvleesklierontstekingen in
Nederland ontstaat op deze manier. Als de blokkade
snel verdwijnt, valt de schade mee: bij tachtig
procent van de patiënten gaat de alvleesklierontsteking
na een paar dagen vanzelf over.
Een op de vijf krijgt echter necrose. Enzymen uit
>>
Landelijk onderzoek
Onder leiding van hoogleraar chirurgie
Hein Gooszen en hoogleraar gastro-intestinale
fysiologie Louis Akkermans wordt
het probiotica-onderzoek uitgevoerd in alle
academische en vijf perifere ziekenhuizen.
Ook Wageningen Universiteit en een
probioticaproducent werken eraan mee.
Het onderzoek wordt gesubsidieerd door
het ministerie van Economische Zaken.
Voor meer informatie: www.pancreatitis.nl
de alvleesklier lekken dan naar buiten en doden
het weefsel rond het orgaan. Vroeger werd een
patiënt met necrose direct geopereerd, maar
twintig jaar geleden werd ontdekt dat alleen
patiënten met een infectie in de necrose grote
kans lopen te overlijden. Sindsdien wordt uitsluitend
geopereerd als er werkelijk een infectie bijkomt.
Dat gebeurt bij een op de drie patiënten
met een necrose. De kans op overlijden is dan
echter al veertig procent. Arts-onderzoeker Marc
Besselink: “Als je moet opereren ben je dus
eigenlijk al te laat.”
Zwarte smurrie
“Pancreasnecrose is een taaie, stinkende, zwarte
smurrie, als rottend gras in een biobak”, vertelt
Besselink. “De pancreasenzymen lekken achter in
de buik naar beneden en verwoesten alles wat ze
tegenkomen. Vorig jaar troffen we bij een man
zelfs geïnfecteerd dood weefsel aan rond zijn
testikels: zover kunnen die spijsverteringsenzymen
zich een weg banen. Patiënten met zo’n geïnfecteerde
pancreasnecrose liggen maanden op de
IC en het enige wat wij kunnen doen, is steeds
weer het nieuw geïnfecteerde weefsel wegsnijden
of wegspoelen. Sommige patiënten worden
wel veertig keer geopereerd.”
Necrose is zichtbaar op een CT-scan. Besselink:
“Wordt een patiënt met pancreatitis zieker, dan
is er waarschijnlijk een infectie bij gekomen. Dat
vermoeden wordt bevestigd door een naaldpunctie
of luchtbelletjes die je op een CT-scan
ziet. Die belletjes worden door bacteriën uitgescheiden.”
De boosdoeners die de infectie veroorzaken
zijn meestal afkomstig uit de darmen.
Bij een alvleesklierontsteking komt de darmmotoriek
stil te liggen, waardoor de darmflora
uit balans raakt. Er ontstaat een explosieve groei
van bacteriën, waardoor ze ook de omliggende
gebieden gaan opzoeken en koloniseren. Een
infectie van de ontstoken alvleesklier ligt dan op
de loer.
Voor of tegen?
Om infectie van een pancreasnecrose te voorkomen,
werd tot nu toe drie weken antibiotica
gegeven. Besselink: “Dit lijkt niet de juiste weg.
Een groot Duits onderzoek laat zien dat het
merendeel van de necrosepatiënten geen baat
heeft bij een antibioticabehandeling.” Met antibiotica
selecteer je bovendien resistente bacteriën.
Doordat veel bacteriestammen het loodje
leggen, krijgen de resistente stammen en schimmels
alle ruimte. Besselink: “Voor pancreatitis
zijn antibiotica dus waarschijnlijk niet de toekomst.”
Besselink gaat nu een onderzoek doen naar het
effect van probiotica op infectie van een pancreasnecrose.
Herstel van de balans in de darmflora
voorkomt misschien dat de bacteriën uit de
darm kruipen en er een infectie ontstaat.
Proeven met probiotica bij ratten en mensen
geven sterke aanwijzingen in die richting.
Besselink. “Als je tussen slechte darmbacteriën
een druppel probiotica gooit, zie je die druppel
‘groeien’. De probiotica nemen de voedingsstoffen
op, waardoor de andere bacteriën misgrijpen,
niet kunnen groeien en uiteindelijk worden
verdrongen.”
Zes stammen
Veel probiotica zijn melkzuurbacteriën, vooral
lactobacillen. Deze lactobacillen overleven het
maagzuur en komen ongeschonden in de darmen
terecht, waar ze de slechte bacteriën kunnen
verdringen. Bovendien zetten ze menselijke cellen
aan tot het maken van cytokinen, regelstofjes
van het immuunsysteem. Per bacteriestam
zijn dat verschillende cytokinen. Zo stimuleert de
ene stam bijvoorbeeld de productie van ontstekingsremmende
stoffen, terwijl een andere stam
menselijke cellen juist aanzet tot het maken van
ontstekingsbevorderende stoffen. “In het laboratorium
zien we dat het effect van de verschillende
probiotica enorm uiteenloopt”, vertelt
l nr 6 december 2003 l 22