Scan 6, december 2003 - UMC Utrecht

stemmingsmanipulator
achttien en vierendertig jaar zijn en nog geen
XTC hebben gebruikt. Doordat ze vaak uitgaan,
dance-feesten bezoeken en bijvoorbeeld andere
jongeren kennen die al wel XTC hebben gebruikt,
is de kans groter dat ze zelf alsnog gaan gebruiken.
“We beïnvloeden hun keuze op geen enkele
manier”, zegt Jager. “Het is gewoon een kwestie
van afwachten.”
Potentiële gebruikers
Zodra mensen deelnemen aan het onderzoek,
worden ze uitvoerig getest. Ze krijgen diverse
vragenlijsten voorgeschoteld en moeten na een
training enkele aandachts- en geheugentaken
uitvoeren terwijl hun hersenfuncties worden
geregistreerd met een MRI-scanner. Tot slot volgen
nog enkele taken op een computer. Jager:
“Op die manier krijgen we een goed beeld van
hun cognitieve, neurofysiologische toestand vóór
een eventueel XTC-gebruik. Sommige van hen
gaan XTC gebruiken. Zodra ze daaraan beginnen,
herhalen we het onderzoek en een jaar
later doen we dat nog een keer. De vrijwilligers
die van de XTC afblijven fungeren als controlegroep.
Zo willen we meer inzicht krijgen in de
werkelijke gevolgen van XTC-gebruik.”
De speurtocht naar de werkelijke effecten van
XTC-gebruik is slechts een onderdeel van Jagers
promotieonderzoek naar de ‘neurotoxiciteit van
XTC’. En het onderzoek van Jager maakt weer
deel uit van een AUMC-project, een gezamenlijk
project van AMC en UMC. Amsterdam kijkt vooral
naar de fysiologische processen, Utrecht concentreert
zich op de functionele processen.
Gesettelde dertigers
“Behalve naar oorzaak en gevolg, kijk ik ook
naar het beloop”, zegt Jager. “Als er verstoringen
in het geheugen of het psychisch welzijn
ontstaan, hoe ontwikkelen die verstoringen zich
dan? Gaat het van kwaad naar erger? En als een
stevige gebruiker stopt, treedt er dan compleet
herstel op? Op dat soort vragen willen we graag
een antwoord. Want nu weten we daar vrijwel
niets vanaf.”
Jager maakt daarvoor gebruik van de gegevens
van een onderzoek dat halverwege de jaren
tachtig werd opgezet door kinderpsychiater
Frank Verhulst en zijn medewerkers van het
Sophia kinderziekenhuis in Rotterdam.
Zestienhonderd kinderen tussen de tien en
twaalf jaar vulden destijds uitgebreide vragenlijsten
in over de schoolprestaties en de gezinsachtergrond,
het psychisch functioneren, enzovoort.
Het onderzoek werd regelmatig herhaald,
waardoor een mooi overzicht op langere termijn
ontstond. Bovendien gaven honderd personen
bij de laatste update in 1998 aan dat ze wel eens
XTC hadden gebruikt. Sommigen gebruikten
veel, anderen weinig. Sommigen gebruikten nog
steeds, anderen waren inmiddels uitgegroeid tot
gesettelde dertigers en gestopt met XTC. “Een
ideale groep om naar de langetermijneffecten te
kijken”, zegt Jager. “We proberen twintig van
die honderd gebruikers op te sporen en kijken
dan of we verschillen zien met een vergelijkbare
groep niet-gebruikers uit datzelfde bevolkingsonderzoek.”
Beeldvorming
De MRI speelt ook een belangrijke rol in het
derde en laatste aspect van Jagers onderzoek: de
klinische relevantie. “Stel dat XTC-gebruik leidt
tot minder serotoninereceptoren”, zegt Jager,
“dan wil dat nog niet zeggen dat mensen daar
in het dagelijkse leven ook last van hebben.
Serotonine speelt een rol bij de regulatie van de
stemming en leer- en geheugenprocessen. Als
dat serotoninesysteem wat minder functioneert
worden mensen niet meteen depressief of
dement. Veel biologische systemen kunnen
tegen een stootje, hebben voldoende restcapaciteit
of schakelen andere systemen in om de achteruitgang
– in dit geval van het serotoninesysteem
– te compenseren.”
Jager heeft de eerste, interessante gegevens al
binnen. Terwijl proefpersonen geheugentaakjes
uitvoeren, wordt het functioneren van hun brein
geregistreerd door een MRI-scanner. “Bij een van
de geheugentaken”, zegt Jager, “zien we dat de
controlegroep in 92 procent van de opdrachten
het goede antwoord geeft, terwijl de XTC-groep
blijft steken op 85 procent. Ook de MRI-beelden
zien er anders uit, maar op dit moment is nog
niet duidelijk of dat misschien ook aan cocaïne,
cannabis of andere middelen te wijten is. Het
gevonden verschil is wetenschappelijk gezien
significant, maar het blijft de vraag of het klinisch
ook van betekenis is. In het dagelijks leven
klagen XTC-gebruikers – een enkele uitzondering
daargelaten – niet over hun geheugenfunctie.
Ze hebben geen briefje nodig bij het boodschappen
doen, stuiten niet op onoverkomelijke
problemen. Wetenschappelijk zien we dus een
verschil, maar klinisch is er kennelijk weinig aan
de hand.”
Gedeeltelijk herstel
Groen licht voor XTC? Absoluut niet. De bulk van
het XTC-onderzoek komt de komende jaren pas
beschikbaar. Bovendien kunnen er nog veel
adders onder het gras zitten. Jager: “Het kleine
geheugenverschil tussen gebruikers en nietgebruikers
leidt nu nog niet tot duidelijke ‘afwijkingen’
in het dagelijkse leven. Maar dat neemt
de ongerustheid niet weg. Bij het verouderen
gaan onze geheugenfuncties langzaam achteruit.
Het kleine verschil wijst misschien op een kleinere
restcapaciteit bij XTC-gebruikers. Zullen ze bij
het ouder worden eerder geheugenproblemen
krijgen? Die vraag is nog niet goed te beantwoorden,
omdat XTC pas in de jaren tachtig op
grotere schaal populair werd. De eerste generatie
gebruikers is nu in de veertig. Over twintig
jaar zien we de effecten pas bij zestigplussers.”
Onderzoek bij dieren levert een gemengde boodschap
op. Zodra er wordt gestopt met XTC, herstellen
de beschadigde zenuwcellen enigszins.
Maar het is geen volledig herstel, eerder een
noodverband. Jager: “Onderzoek bij aapjes wijst
uit dat er na zeven jaar nog altijd een negatief
effect te zien is. Dat is zorgwekkend. Maar aan
de andere kant is het niet zeker dat dit ook voor
de mens geldt.”
Verslavingsprofessor
Volgens de vooraanstaande Amerikaanse ‘verslavingsprofessor’
Mary Jeanne Kreek, die onlangs
te gast was bij het Rudolf Magnus Instituut, is
het Nederlandse onderzoek van groot belang.
Niet alleen vanwege de vernieuwende combinatie
van fysiologisch en functioneel onderzoek.
Maar zeker ook vanwege het langetermijnonderzoek
naar de eventuele effecten van XTC. Dat
maakt het onderzoek uniek in de wereld.
Los van de politieke standpunten over XTCgebruik,
vindt Jager het van belang dat er goede
informatie beschikbaar komt over wat XTC met
je doet. “Psychoactieve stoffen zoals koffie, alcohol
en nicotine, worden in grote hoeveelheden
gebruikt. Voor een deel is dat een individuele
keuze, die je eigenlijk pas kunt maken als je weet
wat eraan vastzit. Ik spreek soms mensen die
zeggen ‘als ik dat toen geweten had, was ik er
nooit aan begonnen’. Betrouwbare voorlichting
is dus bijzonder belangrijk. Met dit onderzoek
willen we daaraan bijdragen.”
Meer informatie is te vinden op
www.xtcstudie.nl
l nr 6 december 2003 l 11