Theoria - DISA

Dit was altyd 'n aangename vriendskap, die tussen my en Van
Bruggen se boeke, 'n rustige, gemoedelike vriendskap wat nooit
banaal geword het en ook nooit verflou het nie. Vriendskap,
dit is wat Van Bruggen se werke aan 'n mens gee ; nie geweldige
entoesiasme of matelose bewondering nie, maar 'n innige,
eenvoudige vriendskap wat na aan die aarde is en tog die frisse
glans van pasgevonde, ryke innerlikheid bewaar. Dit is 'n
vriendskap sonder veel skakerings, met slegs enkele fasette
waarvan ons die skittering des te suiwerder en blywender kan
ervaar.
In die meer as twintig jaar sedert my eerste kennismaking
daarmee, het die naam Jochem van Bruggen vir my al meer en
meer sinoniem geword met die uitbeelder by uitnemendheid
van die armblanke en die eenvoudige boeretipes op die platteland.
Vir my bly hy nog steeds die rustig-ingetoe realis met
'n warme humorsin, 'n stemmingsuitbeelder in wie se werk ons
nie hewige dramatiek moet soek nie. Daarvoor is sy figure nie
kragtig, heroi'es genoeg nie. Maar binne sy beperkinge het hy
'n paar van ons belangrikste romans geskep. Sy „Ampie I"
—dit het al 'n gemeenplaas geword—bly nog vandag die beste
wat ons Jong romankuns kon oplewer.
Oor baie jare het Van Bruggen homself getrou gebly : Boek
na boek die gemoedelike, beheerste uitbeelding van die armes,
stoflik en geestelik. Gedurende die meer as twintig jaar sedert
sy verskyning het hy voortborduur op dieselfde patroon wat
reeds (met onsekere kontoere) aanwesig is in die karakter
Liepie Stols in „Teleurgestel". Gedurende die tydperk het die
kritiek oor sy werk ook feitlik deurgaans gunstig gebly. Dit is
waar dat ons nie by hom voldoende psigologiese diepgang vind
nie, dat sy uitbeelding van die armblanke nie in genoegsame
mate van-binne-uit geskied nie ; daarom moet hy hier onderdoen
vir die eerliker en suiwerder siening van Holmer Johanssen in
„Die Onterfdes" (1944). Maar as ons ons stel op Van Bruggen
se eie standpunt, die van die, gegoede grondbesitter, moet ons
erken dat sy gemoedelik-lokale realisme 'n mylpaal is waarop
ons met dankbaarheid kan terugkyk. Waar sou die Afrikaanse
prosa gewees het sonder Van Bruggen ?
Gaandeweg moes hy blykbaar begin voel het dat dit nie
voldoende is om die armblanke as sodanig uit te beeld nie;
hy moet ook die sosiale en ekonomiese oorsake van die ontstaan
van ons armblankedom histories naspoor. En dit is dan wat hy
ons probeer gee in „Kranskop I, Oupa." Hier is eintlik nog
slegs aanvoorwerk; ons kan stellig verwag dat „Kranskop"
'n trilogie gaan word. *
34