PRUTHENIA

Grzegorz BiałuńskiEMIGRACJA PRUSÓW W XI–XIV WIEKUZagadnienie emigracji Prusów nie cieszyło się dotąd popularnościąwśród badaczy. Powstały jedynie prace przyczynkarskie, skupiające sięna poszczególnych rejonach emigracji, zob. dalej. Ze względu na ograniczonąbazę źródłową w pracy tej zarysuję ten problem tylko dla ostatnichtrzech stuleci istnienia plemion pruskich (od XI w.), po okres ich podbojui późniejszych walk krzyżackich z Litwą (XIII–XIV w.). Ukażę regiony migracjizewnętrznej Prusów 1 , jej przyczyny, chronologię oraz wielkość, pokuszęsię też o wstępne wnioski i ocenę znaczenia emigracji Prusów. Przytym pod pojęciem „emigracji” rozumiem każdą migrację zewnętrznąz kraju ojczystego na dłuższy czas, a więc zarówno uchodźstwo, przymusoweprzesiedlenia, jak i wyjazdy dobrowolne.Morawy i SłowacjaNa temat tej migracji najszerzej i w sposób przekonujący wypowiedziałsię Gerard Labuda 2 . Podstawą do rozważań o obecności Prusów naMorawach i Słowacji są nazwy miejscowe wzmiankowane już w XI–XII w., mianowicie na Morawach – Prusy, Prusinovice, Prusínky (Prušánky),zaś na Słowacji – Prusy i Pruské 3 . G. Labuda słusznie odrzucił tezęhistoriografii czeskiej wiążącą pojawienie się Prusów w związku z misjąpruską biskupa ołomunieckiego Henryka Zdika (1141 r.) 4 . Na jej prze-1 W artykule pomijam epizod późniejszej migracji potomków Prusów wewnątrz władztwakrzyżackiego na ziemię chełmińską w drugiej połowy XIII i w XIV w., por. W. Kętrzyński,O ludności polskiej w Prusiech niegdyś krzyżackich, Lwów 1882, s. 126, 144–145; K. Grążawski,Kasztelania świecka i michałowska. Studia nad kształtowaniem się strukturpaństwa piastowskiego na pograniczu polsko-pruskim, Włocławek 2005, s. 213.2 G. Labuda, Die Prussen in den Tschechischen und Slowakischen Ländern des frühenMittelalters, [w:] Otázky dějin středni a vychodny Evropy, uspoř. F. Hejl, Brno 1971,s. 19–24.3 Ibidem, s. 21, por. Codex diplomaticus et epistolaris regni Bohemiae, ed. G. Friedrich, t. I,Pragae 1904–1907, nr 79 (1078 r.: Prusi), 110 (po 18 II 1126 r.: Prusci), 115 (po 30 VI 1131 r.:Pruzeh), 382 (po 19 V 1046 r., falsyfikat z XII w.: Prusy).4 G. Labuda, op. cit., s. 20. Warto też odnotować odosobnioną hipotezę J. Bielatowicz, któryuznał, że w języku słowiańskim istniał wyraz prus oznaczający ‘konia’, a zatem nazwy miej-Pruthenia, t. III, Olsztyn 2008, s. 35–63