FRATERS CMM

FRATERS CMM
1/10
| ‘trots op mijn medebroeders’
nieuwe huisstijl | mensenvissers worden |
| ontmoetingsdagen ambassadeurs
1

medebroeders uit
suriname
6 nieuwe huisstijl 10
nieuw impuls
roepingenwerk
11
Van de redactie
Na vijf jaargangen heeft Fraters CMM een
metamorfose ondergaan. Aanleiding is de
groeiende internationalisering van de congregatie.
Mede met het oog daarop is een nieuwe
‘huisstijl’ ontwikkeld die de provincies en
regio’s van de fraters wereldwijd een direct
herkenbare presentatie geeft. Meer daarover
is te lezen op pagina 10. Fraters CMM is in
full colour uitgevoerd, met meer ruimte voor
foto’s en kort nieuws uit provincies en regio’s.
Met deze bladvernieuwing komt de congregatie
tegemoet aan veelgehoorde geluiden
om de boodschap van barmhartigheid vooral
ook in de opkomende landen als Kenia en
Indonesië op een ‘snellere’, beter toegankelijke
manier te communiceren. Daarom is het
blad ook van 32 naar 24 pagina’s gegaan.
Niet overal leeft immers eenzelfde ‘leescultuur’.
Om beter voeling te houden met wat er
op nieuwsvlak internationaal speelt, hebben
de generale bestuursleden Lawrence Obiko
(Kenia) en Ronald Randang (Indonesië) vorig
jaar zitting in de redactie genomen. In Kenia
en Indonesië heeft Fraters CMM contactpersonen
die het congregationele nieuws
oppikken en naar beide fraters doorspelen.
In de diverse regio’s zijn ook fraters bereid
gevonden de actualiteit op de voet te volgen
en er over te berichten. Diezelfde nieuwsfunctie,
maar dan aangepast aan de hedendaagse
eisen van de digitale media, krijgt
binnenkort ook de geheel vernieuwde website
www.cmmbrothers.org. Zo vormen blad en
website een uniek platform van wereldwijde
broederschap die congregatie van de Fraters
CMM wil zijn.
fraters
EN de antillen
frater wim
verschuren
14
15
mensenvissers worden
in memoriam
20
frater harrie
van geene
ontmoetingsdagen
12
16
22
3

ond frater andreas
Het contrast
Het gaat ongemerkt. We stellen ons de wereld van heiligen en zaligen zoveel mooier voor dan deze
waarschijnlijk was. Alsof hun aanwezigheid alleen al aan de mensen en dingen rondom hen een stille glans
verleende. Alsof het kwaad geheel verjaagd was en van zijn vervaarlijke dreiging ontdaan.
Zo maken we ons een veel te vriendelijke voorstelling
van de wereld van de eerbiedwaardige frater
Andreas. We zien hem opgroeien in een gemoedelijke
boerenfamilie, tot wasdom komen in een jeugdige
fratercongregatie en aan het werk gaan in geregelde
en vrolijke kostschoolsferen. We zien hem monter
zijn bijdrage leveren aan het onderwijs van het zich
snel ontwikkelende Brabant, tot hij zich bescheiden
terugtrekt in een vredige communiteit en na een kort
ziekbed tamelijk snel komt te overlijden. We zien hem
omringd door hartelijke boeren, aardige medebroeders
en enthousiaste schoolkinderen: allemaal toegewijde,
positieve en net als Andreas zelf misschien wel stralende
mensen.
We hoeven weinig moeite te doen om ook het contrast
te zien: maar zien we het echt? Het is voldoende ons
te herinneren hoe die beroemde tijdgenoot, Vincent
van Gogh, het Brabantse platteland uitbeeldde, om ons
te realiseren dat het leven er hard en rauw was. Het
volstaat om de fraterkronieken te lezen om te weten
dat op het internaat Ruwenberg ook veel eenzame,
zielige kinderen rondliepen en de fratergemeenschap
verscheurd was door felle, kleingeestige conflicten. En
als we de geschiedenisboeken opslaan, beseffen we dat
de wereld van Andreas geteisterd werd door een bijna
voortdurende oorlog: van de Krimoorlog in de jaren van
zijn noviciaat, diverse continentale en koloniale oorlogen
tijdens zijn onderwijzerschap, tot een wereldoorlog in
de jaren van zijn ouderdom. Geweld dat je in Tilburg
letterlijk aan de horizon hoorde donderen en in grote
aantallen vluchtelingen zag weerspiegeld.
Als we dat contrast niet aanbrengen, verglijden onze
zaligen in een romantische, nietszeggende braafheid. Als
we er wél oog voor hebben, krijgt hun leven reliëf tegen
een achtergrond van lijden en geweld. We kunnen ons
beter inleven in de spanning die zij zelf ondervonden,
elke dag weer omringd door bleke vertrokken gezichten
en gedeprimeerd door somber stemmende berichten in
de courant. We kunnen ons beter voorstellen wat het
betekende om te midden van die grauwe werkelijkheid te
kiezen voor een christelijk leven van hoop, broederschap
en barmhartigheid.
Charles van Leeuwen
5

SURINAME
‘Trots
op mijn
medebroeders
in Suriname’
Frater Edward Gresnigt, lid van het generaal bestuur, bracht van 15 tot en met 29 november een bezoek aan de
CMM-regio Suriname. Daar wonen en werken drie fraters, die ondanks hun hoge leeftijd een gevarieerde en
belangrijke bijdrage leveren aan kerk en samenleving in Suriname. Een impressie.
Achtenveertig uur voor mijn terugreis naar Nederland,
liet frater Laurenti Verhoeven me trots een advertentie
van een halve pagina in de Surinaamse krant De Ware
Tijd zien. Daarin werd een vijf kilometer lange trimloop
aangekondigd met de uitnodiging: ‘Ondersteun de mens
met een geestelijke beperking’. Ogenblikkelijk heb ik
mezelf ingeschreven, temeer omdat frater Laurenti, van
beroep verpleger, in Suriname een van de oprichters is
van de ‘Special Olympics’, het nationale sportevenement
voor mensen met een verstandelijke handicap.
Zestigjarig kloosterfeest
Bij mijn aankomst aan de start zat frater Laurenti
achter een tafel om de geregistreerden de laatste
informatie te geven en het geld voor het goede doel,
van hen die nog niet hadden ingeschreven, in ontvangst
te nemen. Na het startschot liepen frater Laurenti en
ik in de brandende Surinaamse hitte de vijf kilometer
enthousiast mee. Liesbeth Venetiaan, de echtgenote
van de Surinaamse president Ronaldo Venetiaan en
beschermvrouwe van de Special Olympics, nam ook
aan de trimloop deel. Onder het lopen vertelde frater
Laurenti mij dat hij zich het afgelopen jaar sterk maakte
om voor de Special Olympics een voetbalcompetitie
tussen acht eilanden en Suriname te organiseren. Jammer
genoeg kwamen alleen de vertegenwoordigers van
Aruba opdagen. Niettemin was het toernooi een groot
succes en genoten honderden mensen van het spel.
Na dertig jaar als groepsleider te hebben gewerkt voor
de Kennedystichting, een instituut voor doven, is frater
Laurenti nu vrijwilliger en bestuurslid van de bisschoppelijke
internaatscommissie. Bij ons bezoek aan het
Christoforusinternaat, dat door de fraters is opgericht,
keek hij met veel voldoening naar wat er in het verleden
gepresteerd is. Lopend door het gebouw was hij niet
alleen trots op een van zijn oud-leerlingen die we ontmoetten,
die nu een van de groepsleidsters was, maar
ook op de dure, maar geslaagde aankoop enkele decennia
geleden van veel grote roestvrije ketels, die nog elke
dag in de keuken gebruikt worden.
Frater Laurenti is adviseur bij de instelling ‘Dovenbelangen’,
die de nazorg van doven behartigt. Wanneer
het door problemen op het werk of met relaties moeilijk
voor hen is, helpt hij hen om met werkgevers of familie
hun situatie bespreekbaar te maken. Daarnaast is hij
betrokken bij de organisatie van uitstapjes of vieringen
voor doven en spraakgestoorden. Het jaar 2010 is voor
frater Laurenti heel bijzonder. Hij zal dan vijftig jaar in
Suriname zijn en zijn zestigjarig kloosterfeest vieren.
Hij zit dan dertig jaar in het bestuur van de Special
Olympics en is ook twintig jaar voorzitter van de oudleerlingen
van de Kennedystichting.
6

Frater Laurenti Verhoeven (tweede van links) en frater Edward Gresnigt (tweede van rechts) met bestuursleden
van de Special Olympics en enkele jeugdige deelnemers bij de start van de trimloop.
CMM-communiteit
Frater Lambertus Berkers heeft de leiding van de kleine
St. Stephanuscommuniteit in Paramaribo. De gemeenschap
staat gastvrij open voor mensen die een positieve
bijdrage leveren aan de ontwikkeling van kerk en
samenleving. Wekelijks bereidt frater Lambertus op
zondagavond een meditatieve gebedsviering voor, die
open staat voor iedereen.
Het afgelopen jaar ontving hij uit Nederland onder
anderen Albert Arens, een musicus van de organisatie
Code-X Music, die zich inzet voor liturgische koren.
Hij kwam in het kader van het project ‘Tools for Community
Development’ een jaar naar Suriname. Vanuit
de CMM-communiteit heeft hij op verzoek van bisschop
Wim de Bekker van Paramaribo, een Kathedrale
Koorschool voor de kathedraal Sint Petrus en Paulus
in de Surinaamse hoofdstad van de grond gekregen.
Deze werd op 16 oktober 2009 officieel geopend. Hij
traint onderwijzers, muziekdocenten, koorleiders en
jeugdkoren. In de communiteit heeft hij aan de fraters
7

Bisschop Wim de Bekker bij de opening van de Kathedrale Koorschool op 16 oktober 2009.
Advies en begeleiding
Op donderdag 19 november ging de hele communiteit,
met frater Johannes Berchmans van Berkel als chauffeur,
een dagje uit naar het Brokopondostuwmeer.
Op die manier kon frater Johannes het aangename met
het nuttige verenigen. Als gediplomeerd timmerman en
aannemer, en vroegere directeur van TIM-IN (Timmereen
ervaren klankbord. De communiteit is blij met zijn
dynamische aanwezigheid.
Op 29 november kon ik in de St. Alfonsuskerk de
plechtige installatie meemaken van het Kathedrale Koor
Suriname. Bisschop De Bekker besprenkelde rijkelijk met
wijwater ieder van de zestig koorleden, docenten en
koorleiders voor een vruchtbare toekomst.
Ook was er bezoek van zeven bestuursleden van de
Orde van Franciscaanse Seculieren die vanuit Nederland
in Suriname een nieuwe loot kwamen oprichten. Een
vijftiental leden trad toe en sprak in de St. Rosakerk uit
dat zij de leefregel van Franciscus in hun leven zullen
navolgen. Bisschop De Bekker ging voor in de eucharistieviering,
die ook werd bijgewoond door de fraters.
In het verleden is frater Lambertus jarenlang directeur
van de Drukkerij N.V. ‘Leo Victor’ geweest, tot het bedrijf
van de fraters in andere handen overging. Daarna
heeft hij zestien jaar secretariaatswerk verricht in een
parochie. Dat vertrouwelijk werk is hem als het ware op
het lijf geschreven. Hij notuleert vergaderingen van een
zevental bisschoppelijke commissies. Ook notuleert hij
tijdens de vergadering van religieuze oversten en is hij
bestuurssecretaris van de Christoforusstichting, die zich
richt op het bevorderen van de opleiding en vorming
van uit het binnenland van Suriname afkomstige jongens
en meisjes.
Plechtige installatie van het Kathedrale Koor Suriname
op 29 november 2009.
8

edrijf Internaat, nu REMAS: Restauratie Maatschappij
Suriname), heeft hij momenteel als bouwkundig medewerker
van de PAS (Pater Ahlbrinck Stichting) nog volop
werk. Ondanks het feit dat hij officieel afscheid heeft
genomen van de PAS, zet frater Johannes zich nog
steeds in voor de opbouw van de kerk in het binnenland
door de bouw van scholen, kerken, klinieken, onderwijzers-
en gemeenschapshuizen in het binnenland. Terwijl
we in het dorpje rondliepen, inspecteerde frater
Johannes de twee onderwijzershuizen, gaf zijn goedkeuring
aan het project en overhandigde de sleutels.
Zijn bijdrage aan dergelijke projecten bestaat uit advies
en begeleiding aan architecten en aannemers.
Toen zaterdag frater Johannes bij het avondeten niet
verscheen, vernam ik dat hij op zaterdagavond al dertig
jaar zijn diensten verleent in het bejaardencentrum
Huize Majella. Wanneer er geen priester aanwezig is,
verzorgt hij de woord- en communiedienst. Onderweg
haalt hij dan een bejaarde blinde vrouw op.
Het zijn deze verrassingen die ik tijdens mijn verblijf in
Suriname keer op keer mee mocht maken, die mij een
warm gevoel van dankbare trots geven. Ik ben trots op
mijn medebroeders. Samen met meer dan honderd fraters
sinds 1902 vóór hen, heeft de congregatie ontzettend
veel bijgedragen aan de ontwikkeling van de kerk
en samenleving van Suriname.
frater Edward Gresnigt
Tijdens een maaltijd: v. l. n. r.: bisschop Wim de Bekker, frater Johannes Berchmans van Berkel,
frater Lambertus Berkers en frater Edward Gresnigt.
9

kort nieuws
Nieuwe huisstijl geeft
congregatie meer ‘smoel’
Vorig jaar besloot het generaal bestuur dat de congregatie een nieuwe ‘huisstijl’ wilde gaan voeren om meer
‘smoel’ te krijgen. De identiteit van de Fraters CMM zou krachtiger en eigentijdser naar voren moeten komen in
allerlei uitingen: briefpapier, enveloppen, visitekaartjes, naambordjes, bewegwijzering, het congregationele blad
‘Fraters CMM’ en de website www.cmmbrothers.org.
Het Haarlemse ontwerpbureau Heldergroen kreeg
opdracht de operatie uit te voeren. “Het was voor
ons een grote uitdaging”, legt Sander Veenendaal van
Heldergroen uit. “Hoe gaan we de fraters op een moderne
manier presenteren, zonder ze te vervreemden
van hun rijke historische traditie, en hoe gaan we
wereldwijd ervoor zorgen dat er een eenduidige
uitstraling ontstaat.”
Fundament
Belangrijk in een huisstijl is het beeldmerk, het logo.
“Dat is eigenlijk het fundament”, zegt de ontwerper.
“Er moest eerst een goed beeldmerk komen waar we
de bouwstenen voor de verdere identiteit op konden
stapelen. We zijn uitgegaan van het bestaande logo en
hebben de elementen daarvan gestyleerd: de lijkwade
van Jezus en het kruis hebben een moderne en open
glas-in-loodachtige vorm gekregen, waarin ook de ‘M’
van Maria herkenbaar is. We konden dus dicht bij de
traditie van de congregatie blijven en tegelijkertijd iets
maken dat helemaal van deze tijd is.”
Eigentijdse uitstraling
Het nieuwe ontwerp bleek bijzonder geschikt om er
kleur en typografie aan toe te voegen. “Op deze manier
konden we voor elke provincie en regio een eigentijdse
uitstraling creëren zonder dat deze los kwam te staan
van het grote geheel”, aldus Sander Veenendaal. “Als
basiskleuren hebben we twee tinten blauw gekozen,
waarvan de donkerste steeds in elk logo van regio en
provincie terugkomt. Deze kleur blauw is koel, rustig
en neutraal, en biedt de mogelijkheid om mooie kleurcombinaties
te maken voor de verschillende provincies
en regio’s. Bij elke provincie en regio is het gevoel van
het betreffende land benaderd in aardetinten. Het
lettertype dat we gekozen hebben is de ‘Penumbra’, een
heldere letter met een klassieke uitstraling die helemaal
past bij een onderwijscongregatie als de Fraters CMM.”
1960 1980 2005
penumbra Flare semibold
2010
abcdefghijklmnop
0123456789
1 mm
Jeroen van Zwetselaar (links)
en Sander Veenendaal:
drijvende krachten achter Heldergroen.
1 mm
10

Nieuwe impuls voor roepingenwerk
in Kenia en Tanzania
In 2009 is in Kenia en Tanzania heeft het roepingenwerk
een nieuwe impuls gekregen. Frater Andrea
Sifuna, de provinciale overste van de fraters in Kenia
en Tanzania, constateert in zijn rapportage over
2009 dat de fraters er zich meer en meer bewust van
worden dat ze moeten investeren in roepingen. De
fraters zetten zich er steeds meer voor in om jonge
mensen te begeleiden die interesse tonen voor het
fraterleven.
Van 6 tot en met 9 december werden in Urambo,
Tanzania, twee oriëntatiebijeenkomsten over het
religieuze leven en de Fraters CMM gehouden. Tien
jonge mensen namen er aan deel. De fraters Cosmas
Atola, James Ochwangi, Eric Magoka en Cyrus Mburu
hebben deze bijeenkomsten voorbereid en verzorgd.
Het zijn de eerste oriëntatiebijeenkomsten die de
fraters sinds hun komst in Tanzania in 2005 hebben
gehouden. In de toekomst hopen ze er nog meer te
organiseren.
Van 7 tot en met 12 december hebben de fraters een
roepingenbijeenkomst gehouden in het postulaatshuis
van Nakuru, Kenia. Er waren zeventien jongeren
aanwezig. De fraters Peter Chiori, Zacheaus Odhiambo,
Andrea Sifuna en Richard Nyaanga gaven inleidingen
en beantwoordden vragen.
Aspirant-fraters in Kenia.
Op 15 december brachten de fraters Zacheaus
Odhiambo en John Karungai op verzoek van parochiepriester
Stanley Mukui een bezoek aan de parochie
van St. Anthony in Molo, Kenia. De fraters gaven er ín
het kader van het roepingenwerk een workshop met
als thema: ‘Het religieuze leven en de uitdagingen
van vandaag’. Deze werd bijgewoond door een tiental
jongeren.
Elim-communiteit doet aanbod
aan slachtoffers Q-koorts
Bisschop Antoon Hurkmans van ‘s-Hertogenbosch heeft
bijval gekregen voor de oproep die hij vlak voor Kerstmis
deed, om solidariteit te tonen met de slachtoffers van de
Q-koorts die delen van Nederland teistert. De solidariteit
gaat uit naar zowel mensen die ziek geworden zijn
als naar de gezinnen van de veehouderijbedrijven
waar besmetting is vastgesteld en waarvan dieren
geruimd moeten worden. De Elim-communiteit van de
Fraters CMM in Tilburg, benaderde de bisschop met
een bijzonder aanbod. “Via de media zijn we allen op
de hoogte van de ramp die vooral binnen het bisdom
Den Bosch zoveel mensen treft”, schrijven de fraters.
“Duizenden geiten moeten worden geruimd. Na het
doden van de dieren en het leeg raken van de stallen,
zullen de getroffen gezinnen een heel moeilijke periode
doormaken. Hun pijn proberen we tot de onze te
maken.” Vanuit hun spiritualiteit van broederschap en
barmhartigheid willen de fraters reageren op de nood
die gaat ontstaan. “We hopen een oase te kunnen
zijn voor de getroffen mensen die even afstand willen
nemen, tot rust wensen te komen, even hun zinnen
willen verzetten.” De communiteit kan vier personen
voor kortere of langere tijd ontvangen. Het bisdom heeft
de parochies op de hoogte gebracht van het aanbod van
de communiteit. Bisschop Hurkmans droeg 31 december
in de Sint-Janskathedraal in ’s-Hertogenbosch een mis
op om mensen en bedrijven die getroffen zijn door de
Q-koorts een hart onder de riem te steken.
11

nederland
Frater Harrie
van Geene
geportretteerd
Het is in de congregatie van de Fraters CMM een traditie dat er van een oud-algemene overste een officieel
portret wordt vervaardigd. Zo’n portret wordt dan toegevoegd aan de portrettengalerij van het generalaat te
Tilburg. Tot eind vorig jaar waren de portretten schilderijen in olieverf. Nu hangt er een tekening bij.
In het najaar van 2009 tekende kunstenaar Paul van
Dongen het portret van frater Harrie van Geene die van
1990-2002 de twaalfde algemene overste was. Op 15
december werd het portret in het generalaat onthuld
door de huidige algemene overste frater Broer Huitema
en zijn voorganger.
Tilburgse School
Paul van Dongen schildert, tekent en maakt etsen. Hij
hoort tot de landelijk bekende Tilburgse School, een
groepje gelijkgezinde kunstenaars dat zich tot voor
enkele jaren regelmatig gezamenlijk presenteerde.
Van een aantal van zijn etsen is wel gezegd dat ze
de beste zijn in Nederland sinds die van Hendrick
Goltzius (1558-1617). Paul van Dongen etste en tekende
portretten van onder anderen politici en hoogleraren.
Voor het Concertgebouw in Amsterdam portretteerde
hij de beroemde pianist Menahem Pressler. Ook maakte
hij portretten van de schrijver Willem Jan Otten en
bisschop Jan Bluyssen.
Cadeau
Frater Broer Huitema merkte in zijn toespraak op dat het
bij de traditie van ordes en congregaties hoort dat zij
met zulk een portrettengalerij hun voorgangers eren die
ieder op hun eigen manier een stempel hebben gedrukt,
in dit geval, op de geschiedenis van de Fraters CMM.
Frater Harrie van Geene sprak in zijn dankwoord grote
waardering uit voor het werk van Paul van Dongen. Hij
vond het een mooi en geslaagd portret en beschouwde
het als een cadeau van broederschap. Hij was bijzonder
blij dat het nu in de galerij kwam hangen, bij zijn
voorgangers voor wie hij een groot respect koestert en
die hem dierbaar zijn. De oud-algemene overste
verwees naar de bijdragen die ieder heeft geleverd.
Hij benadrukte op de schouders te staan van hen die
hem voorgingen en relativeerde het gebeuren ook
door te zeggen “dat je een schakel bent in een keten,
belangrijk, en toch ook máár een schakel in die keten”.
Hoogste gezag
De portretten in het CMM-generalaat, die een periode
van ruim honderd jaar omspannen, weerspiegelen ieder
voor zich de tijd waarin ze ontstonden. Ook de manier
waarop men naar oversten en meer in het algemeen
naar gezagsdragers keek, beïnvloedde de verschillende
portretten. Maar of het nu fraters in zwarte toog of in
een pak met stropdas betreft, zoals het geval is bij de
laatste drie algemene oversten, in al die verschillende
toonaarden is de overeenkomst treffend: het zijn
allemaal portretten van fraters die heel bewust het
hoogste gezag in hun congregatie bekleedden.
Rien Vissers
De huidige algemene overste, frater
Broer Huitema (links), in gesprek
met kunstenaar Paul van Dongen.
12

Frater Harrie van Geene bij zijn portret.
13

kort nieuws
Frater Licinius van Dijck met zijn leerlingen in 1898.
Aandacht
voor fraters in
geschiedenisboek Antillen
Frater Realino Janssen.
Bij Walburg Pers in Zutphen verscheen eind 2009
een rijk met foto’s geïllustreerd boek, getiteld:
Geschiedenis van de Antillen: Aruba, Bonaire, Curaçao,
Saba, Sint Eustatius en Sint Maarten. Verschillende
auteurs behandelen een uiteenlopend aantal
onderwerpen. Aan de orde komen de natuur, de
oorspronkelijke bevolking, de slaven, de ontwikkelingen
in Nederlands verband, enzovoorts. Elk van de negen
hoofdstukken is voorzien van enkele ‘illustratieve
teksten’. Het hoofdstuk ‘Hoe Antilliaans zijn de
Antillen?’ heeft als eerste illustratieve tekst: ‘Fraters
van Tilburg, kinderen van hun tijd’. Enkele citaten
hieruit: “De fraters werden geroemd om hun totale
inzet, om de kwaliteit van hun onderwijs en om de
normen en waarden die zij de jeugd bijbrachten. … Ook
waren zij befaamd of berucht om de ijzeren discipline
die zij hanteerden. … De fraters staken niet onder
stoelen of banken dat alleen het katholieke geloof tot
heil van de leerlingen strekte. … Het onderwijs had
sterke Nederlandse accenten. … Toch hebben de fraters
zich ook ingespannen specifiek Antilliaans lesmateriaal
te ontwikkelen.” Als voorbeeld wordt frater Realino
Janssen (1889-1977) genoemd, die het belang van dit
laatste al vroeg inzag. Hij publiceerde boeken over
de aardrijkskunde van de Nederlandse Antillen (1929)
en de plantkunde van Curaçao (1935). Samen met
zijn leerlingen besteedde hij als eerste systematisch
aandacht aan de eigen flora van het eiland.
In het boek is een prachtige foto uit 1898
weergegeven, afkomstig uit het archief van de
congregatie: de 24-jarige frater Licinius van Dijck
(1874-1961) met zijn leerlingen. Frater Licinius was
toen sinds een jaar op Curaçao. In Nederlandse
fraterhuizen had hij voornamelijk huishoudelijk
werk gedaan. In zijn Curaçaose jaren haalde hij zijn
onderwijsbevoegdheid, ook voor Frans, Engels en
Spaans. Hij zou op de Antillen blijven tot zijn dood op
87-jarige leeftijd.
Leo Tolhuizen, Ronald Donk, Rozemarijn Hoefde en
Frans Steeg (red.), Geschiedenis van de Antillen: Aruba,
Bonaire, Curaçao, Saba, Sint Eustatius en Sint Maarten,
Walburg Pers, Zutphen, 192 pagina’s, € 34,95.
14

Lintje voor frater
Wim Verschuren
Jubilea
Justitieminister Ernst Hirsch Ballin heeft 21 november
een Koninklijke onderscheiding uitgereikt aan frater
Wim Verschuren. De oud-algemene overste en oudvoorzitter
van de Beweging van Barmhartigheid is
benoemd tot Ridder in de Orde van Oranje-Nassau.
De uitreiking vond plaats op een landelijke dag van de
Beweging van Barmhartigheid in bezinningscentrum
ZIN te Vught. Bisschop Antoon Hurkmans van
‘s-Hertogenbosch was erbij aanwezig. Wim Verschuren
kreeg de onderscheiding omdat hij zich tien jaar lang
heeft ingezet voor de beweging. In zijn dankwoord
heeft hij gezegd de onderscheiding te beschouwen als
een bevestiging dat ook maatschappelijk gezien wordt
dat barmhartigheid relevant is in de samenleving.
19 maart
60 jaar frater
André de Veer, Laurenti Verhoeven,
Patrick Kapteijns
65 jaar frater
Aloysio Lijnen, Leopoldo Remans, Roberto
Creemers, Valerius Ceresa
1 juni
25 jaar frater
Bruno Welerubun, Marius Korebima
29 augustus
50 jaar frater
Ad Hems, Ben Maijvis, Edward Gresnigt,
Henrique Matos, Kees Mateijsen
60 jaar frater
Adriano van den Berg, Leopoldus Spreuwers,
Piet Dilissen, Sebastianus van Seters,
Wim Verschuren
65 jaar frater
Camille Gerets, Eugenius van Dongen,
Kees Verspeek, Roger Willems, Sjaak Maas
70 jaar frater
Desiderius Coopmans, Jan Seelen, Ko Janssen,
Marius Tra
Frater Wim Verschuren neemt
de gelukwensen in ontvangst van
de Bossche bisschop Hurkmans.
De echtgenote van minister
Hirsch Ballin kijkt toe.
15

indonesië
Mensenvissers
worden
Op 30 oktober legden zes fraters in Tarakan, op het Indonesische eiland Kalimantan, hun professie voor het leven
af. Het waren de fraters Gorius Geor, Nisensius Mety, Rufinus Ritau Nakeke, Eduardus Senu, Urbanus Takasi en
Paulus Tamonob. “Zij hebben er heel bewust voor gekozen om zich te ontwikkelen als mensen van het Rijk van
God”, aldus frater Nikodemus Tala Lamak, lid van het bestuur van de CMM-provincie Indonesië. Hij blikt terug
op de professieplechtigheid.
De geloften werden op 30 oktober 2009 afgelegd in
een plechtige mis met als thema: “Kom, volg mij, en
ik zal van jullie mensenvissers maken” (Mt. 4,19). Dit
thema deed de kandidaten denken aan het begin van
hun roeping met hun twijfels en enthousiasme. Samen
met Jezus zijn zij de strijd voor hun roeping aangegaan
tijdens de vormingsperiode. Jezus bleek zo boeiend
voor hen, dat zij zich totaal aan Hem gebonden hebben.
Overgave
Voor het begin van de professiemis hebben de ouders
van de kandidaten hun zonen aan de congregatie
overgedragen. Ze werden officieel ontvangen in de
congregatie door de algemene overste, frater Broer
Huitema. Deze plechtigheid, die werd gehouden in de
oude parochiekerk van Tarakan, werd voorafgegaan
door een gebed, uitgesproken door de pastoor van de
parochie, Stephanus Sumardi. Als teken van de overgave
hebben de ouders een selendang (een soort ceremoniële
sjaal, gemaakt in de stijl van het gebied waar zij
vandaan komen) overhandigd aan de algemene overste.
Hij bedankte hen en zei dat het ‘afstand’ doen niet
betekent dat de band met de familie verbroken wordt.
“Integendeel”, benadrukte hij, “deze krijgt een diepere
dimensie.”
Optocht
Na dit overgaveritueel begon er een optocht naar de
nieuwe parochiekerk, een wandeling van anderhalve
kilometer. De professiekandidaten werden vervoerd
in een open auto, zodat zij door de mensen langs de
kant van de weg konden worden toegejuicht en terug
konden zwaaien. Veel inwoners van Tarakan, waarvan
de meerderheid van de bevolking moslim is, waren
geboeid door de optocht, die werd opgeluisterd door
de drumband van de middelbare school van de fraters.
De kandidaten werden zelfs toegeroepen als “pastoors”!
Parochianen reden met hun auto’s en motoren
mee in de optocht en politie en leger handhaafden de
veiligheid en orde. Voordat frater Broer Huitema en de
provinciale overste van Indonesië, frater Martinus Leni,
het terrein van de parochiekerk betraden, kregen zij
een bloemenkrans omgehangen en werden zij ontvangen
door vijf traditionele Dayak-dansgroepen, die
afwisselend het gezelschap begeleidden naar de aula
van de parochie.
Professiemis
De professiemis vond plaats in de parochiekerk Maria
Onbevlekte Ontvangenis in Tarakan en werd geleid door
bisschop Justinus Harjosusanto MSF van Tanjung Selor,
met als concelebranten de parochiepastoor, Antonius
Rajabana OMI en nog twee andere priesters. De bisschop
hield de professiekandidaten in zijn homilie de
volgende vragen voor: “Sinds wanneer wilde je frater
worden? Hoe reageerden je ouders daarop? Ben je er
echt van overtuigd dat je door God geroepen bent? Hoe
kijk je tegen de wereld aan met al die elektronische
apparaten en al die materiële zaken; is dat een belemmering
voor de beleving van de gelofte van armoede?
Hoe beleef je de gelofte van gehoorzaamheid in het
kloosterleven? Welke boodschap heb je voor je ouders
en de jongeren in deze kerk?”
16

De fraters bij aankomst op het terrein van de kerk waar het professiefeest plaatsvond.
Vooraan met bloemenkransen om: de algemene overste, frater Broer Huitema,
en de provinciale overste van Indonesië, frater Martinus Leni.
17

De kandidaten bij aankomst op het terrein van de kerk waar de professieplechtigheid werd gehouden..
“Dienstbaar zijn
en de medemens
gelukkig maken”
De geprofeste fraters, samen met onder anderen
bisschop Justinus Harjosusanto MSF van Tanjung Selor.
18
Elke kandidaat beantwoordde de vragen op grond van
zijn eigen ervaringen. De bisschop legde uit dat deze
dialoog tot doel had de aanwezigen zelf te laten zien
hoe het roepingsproces verloopt en welke uitdagingen
er worden ervaren voordat het besluit voor de eeuwige
professie wordt genomen. Hij concludeerde dat de Heer
hen al geroepen en voorbereid had toen ze nog klein
waren, dat Hij toen al het zaad van de roeping in hen
had uitgestrooid. Iets dergelijks kwam, aldus de bisschop,
ook in de evangelielezing naar voren, waarin
Jezus zijn leerlingen die aan het vissen waren riep, omdat
Hij al wist wat er in hun hart leefde. Hij zei tot de
kandidaten dat ook zij geroepen waren om mensenvissers
te worden in deze tijd en waar dan ook dienstbaar
te zijn en de medemens gelukkig te maken.
Uitdagingen
Na de professiemis werd de viering voortgezet met
een feestelijke bijeenkomst in de aula van de parochie.
Het programma bestond uit speeches en optredens
van leerlingen van de diverse fraterscholen en parochianen.
Frater Rufinus Ritau Nakeke hield een toespraak
namens de nieuw geprofeste fraters. Hij liet de
aanwezigen weten dat ze een belofte voor het leven

‘Welkom in de stad Tarakan, op het professiefeest van de Fraters CMM’.
Een klas leerlingen van de
middelbare school van de
fraters in Tarakan.
hadden gedaan om te leven in eenheid met Christus en
als frater CMM. Hij zei dat de fraters er zich bewust
van zijn dat ‘ja’-zeggen voor het leven betekent dat er
geen andere keuze meer is. Hij vertelde dat zijn groep
begon met achttien man in het postulaat, waarna er
twaalf intraden in het noviciaat. Van hen legden zes de
eerste tijdelijke professie af. Hetzelfde zestal had nu de
eeuwige professie afgelegd. Er kwamen alle mogelijke
uitdagingen op hun weg, waardoor hun roeping werd
beproefd. Ze hebben echter stand gehouden en zien
hun professie voor het leven als het begin van hun
nieuwe weg door het leven.
Hoogtepunt
De algemene overste zei in zijn toespraak dat de
pas-geprofesten een duidelijke reden hadden om zich
voor altijd aan God en de congregatie te binden. Hij
onderstreepte dat zoiets niet vanzelf gaat. Ze hebben
zich er jaren op voorbereid en zijn op weg gegaan naar
deze dag, die mag gezien worden als een hoogtepunt
in hun leven. Hij omschreef de eeuwige professie als
een daad “die duidelijk maakt dat je uit vrije wil serieus
belooft aan kerk en congregatie om te leven als frater
in gemeenschap om de naaste te dienen”. Frater Broer
Huitema zei met vreugde verlof gegeven te hebben aan
de kandidaten om hun gelofte van zuiverheid, gehoorzaamheid
en armoede af te mogen leggen, overeenkomstig
de constituties van de congregatie. “Ze hebben
al diverse jaren in de congregatie geleefd en willen nu
bewijzen dat ze bekwaam zijn om evangelisch te leven
in communiteitsverband.”
De bisschop zei trots te zijn en tevens ook verwonderd
dat er sinds de komst van de fraters naar Tarakan, twee
jaar geleden, al acht fraters naar de plaats zijn gekomen,
speciaal voor het onderwijs. Hij sprak hiervoor
zijn dank uit aan de congregatie en wenste de feestelingen
van harte geluk namens de gehele katholieke
gemeenschap. De bisschop sprak de hoop uit dat ze
getuigen van barmhartigheid zullen zijn in de samenleving.
De feestelijke bijeenkomst werd niet alleen bijgewoond
door familie van de geprofesten en fraters, maar ook
door zusters van twee congregaties en vertegenwoordigers
van de verschillende religieuze gemeenschappen
in Tarakan: katholieken, protestanten, moslims, hindoes
en boeddhisten.
frater Nikodemus Tala Lamak
19

in memoriam
Frater
Henk (H.H.G.) Sliphorst
Hij werd geboren in ’s-Hertogenbosch op 29 november
1926 en trad in de Congregatie van de Fraters van
Onze Lieve Vrouw, Moeder van Barmhartigheid, te
Tilburg op 8 september 1944. Hij legde zijn professie
voor het leven af op 15 augustus 1949. Hij overleed
op 11 juni 2009 in woonzorgcentrum Joannes Zwijsen
te Tilburg en werd begraven op het kerkhof van de
fraters op landgoed ‘Huize Steenwijk’ in Vught.
Frater Henk heeft zich in de traditie van zijn congregatie
bijna veertig jaar ingezet voor het onderwijs en de
opvoeding van jonge mensen. Hij was onderwijzer in het
basisonderwijs, achtereenvolgens in Tilburg, Den Haag
en Amsterdam. Hij heeft 23 jaar mogen genieten van
zijn leven als gepensioneerde. In Amsterdam tot 2000,
waar hij actief was in de hulpdienst ‘Amsterdammers
helpen Amsterdammers’. Daarna verhuisde hij naar
de communiteit van Joannes Zwijsen in Tilburg.
Aanvankelijk had hij er een goede tijd samen met zijn
broer, frater Enrico Sliphorst. Ten slotte kwamen de
laatste moeilijke jaren met een steeds toenemende
desoriëntatie. Heel deze periode was hij een man van
broederschap, altijd aanwezig en voor ieder bereid tot
kleine diensten. Na het overlijden van frater Enrico en
zijn zus Greta was hij de enige die overbleef van het
gezin Sliphorst. Hij was een zeer sober en eenvoudig
man. Zijn kamer, het meubilair, zijn kleding getuigden
daarvan. Tot het einde toe is hij in de communiteit
opgevangen. Hij begreep het allemaal niet meer, en
toch wilde hij zo graag zelfstandig blijven. Frater Jan
Seelen, vele anderen in de communiteit, en de mensen
van de zorg zijn Henk in deze periode tot steun geweest.
Dat heeft hem geholpen heel rustig te sterven en vol
vertrouwen zijn ziel over te geven aan zijn Schepper.
Frater
Adolfus (H.P.J.) Mallens
Hij werd geboren te Ginneken-Bavel op 17 maart
1940 en trad in de Congregatie van de Fraters van
Onze Lieve Vrouw, Moeder van Barmhartigheid, te
Tilburg op 19 maart 1959. Hij legde zijn professie voor
het leven af op 15 augustus 1964. Hij overleed op
20 juni 2009 in woonzorgcentrum Joannes Zwijsen
te Tilburg en werd begraven op het kerkhof van de
fraters op landgoed ‘Huize Steenwijk’ in Vught.
Frater Adolfus heeft 42 jaar als missionaris gewerkt voor
de mensen in Suriname. Zijn speciale bijdrage lag op het
technische vlak. Hij repareerde voor de bewoners van het
binnenland buitenboordmotoren en kettingzagen. Later
heeft hij zich nog verdienstelijk gemaakt in het bestuur
van het Christoforusinternaat en bij de bisdomstaf. In
2004 werd hij door de Surinaamse overheid benoemd tot
Ridder in de Ere-orde van de Palm.
Begin 2009 kreeg hij grote gezondheidsproblemen.
Alleen nog pijnbestrijding was mogelijk. Op de dag van
zijn vertrek naar Nederland, 8 maart, is afscheid van
hem genomen in een eucharistieviering met bisschop
Wim de Bekker van Paramaribo als voorganger. Bewust
van het lijden dat hem voorzegd was, richtte hij zich in
zijn dankwoord tot het beeld van Maria en bad: “Moeder
Maria help me op de weg naar Golgotha.”
Terug in Nederland werd voor iedereen duidelijk dat hij
een eenvoudig man was die broederschap voorleefde.
Samen-zijn met anderen was een sterke kant van hem. In
zijn laatste levensetappe werden relaties heel belangrijk
voor hem. Relaties met zijn familie, in de congregatie
en met mensen in Suriname. Dat allemaal te moeten
loslaten viel hem zwaar. Maar hij volbracht het en zal
nu voor altijd zich mogen verheugen in de warmte en
nabijheid van zijn God, die hem naar wij geloven zeker
met liefde ontvangen heeft.
20

Frater
Wibertus (A.C.M.) Rietman
Hij werd geboren te Goirle op 27 augustus 1922 en
trad in de Congregatie van de Fraters van Onze Lieve
Vrouw, Moeder van Barmhartigheid te Tilburg, op 29
augustus 1939. Hij legde zijn professie voor het leven
af op 15 augustus 1944. Hij overleed op 5 december
2009 in woonzorgcentrum Joannes Zwijsen te Tilburg
en werd begraven op het kerkhof van de fraters op
landgoed ‘Huize Steenwijk’ in Vught.
Frater Wibertus was een fiere man. Hij was fier op zijn
afkomst - de familiewapens hingen op zijn kamer aan
de muur - en fier op zijn loopbaan in het onderwijs.
Na enkele jaren op de Tilburgse St. Janschool ging hij
naar Curaçao, waar hij 43 jaar verbleef. Hij was 34 jaar
werkzaam op basisscholen, daarna 19 jaar als hoofd van
het zeer bekende St. Thomas-college. Hij was fier op
zijn frater-zijn, op zijn lidmaatschap van het provinciaal
bestuur in de Nederlandse Antillen, en op zijn kerk. Na
zijn pensionering werd hij secretaris van het bisdom
Willemstad.
Hij was fier op zijn onderscheidingen: 1982 - Lid van
de Orde Andrès Bello, Primera Clase (Venezuela); 1989
- Pro Ecclesia et Pontifice (R.-K. Kerk); 1995 - Ridder in
de Orde van Oranje-Nassau (Nederland). Frater Wibertus
heeft voluit geleefd en hard gewerkt. Hij heeft genoten
van zijn prestaties.
In 1995, bij de opheffing van de CMM-regio
Nederlandse Antillen, verliet hij met zijn medebroeders
Curaçao. Hij ging wonen in de communiteit van de
Sonniusstraat in Den Bosch. Vele jaren diende hij de
communiteit en de kerkgemeenschap. In 2004 verhuisde
hij naar woonzorgcentrum Joannes Zwijsen in Tilburg.
Hij kwam in de school van het lijden terecht. Frater
Wibertus moest inleveren aan mobiliteit. In zijn lijden
keek hij uit naar warmte en nabijheid. Hij is in alle rust
overleden.
Frater
Martinus Api
Hij werd geboren te Wolomage op het eiland Flores,
Indonesië, op 20 maart 1957 en trad in de Congregatie
van de Fraters CMM op 1 juni 1985. Hij legde zijn
professie voor het leven af in Hera, Oost-Timor, op
27 maart 1994. Hij overleed op 22 december 2009
in het ziekenhuis ‘Panti Rapih’ te Yogyakarta en werd
begraven op het kerkhof van de fraters in Tomohon.
Frater Martinus Api was een toegewijde, bewogen man
die met hart en ziel frater was. Hij studeerde catechetiek
en werd godsdienstleraar op verschillende plaatsen in
Indonesië. Hij was leraar aan de lagere middelbare school
in Gunung Sitoli, Pematang Siantar en Hera.
Hij had een natuurlijk gezag en was bijzonder muzikaal.
Overal waar frater Martinus werkte, leidde hij koren en
droeg hij bij aan de liturgie in de parochie. De congregatie
heeft verschillende malen een beroep op hem gedaan:
hij werd lid van het provinciaal bestuur, novicenmeester
in het tweedejaars noviciaat te Pematang Siantar, en
enkele keren werd hem de leiding van een communiteit
toevertrouwd. In 2000 verhuisde hij naar Makassar waar
hij leraar werd op de lagere middelbare school van de
Indonesische congregatie ‘Frater Hamba-Hamba Kristus’
en overste van de CMM-communiteit. Daarna verhuisde
hij naar Aek Tolang op Sumatra om er hoofd te worden
van de hogere middelbare school.
In 2006 werd hij godsdienst- en muziekleraar op de
lagere middelbare school van de fraters in Tomohon. Zijn
gezondheid ging achteruit, dikwijls werd hij opgenomen in
het ziekenhuis. Onverwacht en diep betreurd overleed hij.
In frater Martinus verliezen wij een markante
medebroeder. Hij oversteeg de binding die hij had met
zijn geboorte-eiland Flores en voelde zich in alle gebieden
binnen Indonesië thuis. Zo leefde hij de broederlijke
‘eenheid in verscheidenheid’ voor. We zijn dankbaar dat
frater Martinus onze medebroeder was.
21

kort nieuws
Honderd jongeren uit Brazilië, Indonesië, Kenia, Namibië en Nederland kwamen van 5 tot 14 juli 2008 in Tomohon op
het Indonesische eiland Sulawesi bijeen als ‘ambassadeurs van een wereldwijde broederschap’. Ze bereidden er zich
voor om naar de katholieke Wereldjongerendagen in Sydney te gaan (15-21 juli). Het ambassadeursproject is door de
fraters opgezet. Na de Wereldjongerendagen werd besloten dat de ambassadeurs contact met elkaar blijven houden.
Ontmoetingsdagen
‘ambassadeurs wereldwijde
broederschap’ in Indonesië
Op 5 en 6 december 2009 kwamen de ‘ambassadeurs van een wereldwijde broederschap’ van Sumatera,
in Indonesië bij elkaar in het fraterhuis van Pematang Siantar. De fraters Ad Hems en Bosco Wuarmanuk
leidden de bijeenkomst. Speciaal voor deze ontmoeting hadden de deelnemers andere jongeren meegenomen
die in de toekomst ambassadeurs zouden kunnen worden.
De bijeenkomst begon op zaterdagavond en werd geopend
door frater Ad en frater Bosco. Daarna was er een
kennismakingsprogramma, geleid door frater Bosco. Hij
nodigde de deelnemers uit hun ervaringen van broederschap
te delen met de groep. Het eerst kwamen de
ambassadeurs die in 2008 naar Sydney waren geweest,
aan de beurt. Daarna brachten de kandidaten hun ervaringen
in. Hierop werd spontaan gereageerd door de
deelnemers en door frater Bosco. De bijeenkomst werd
de volgende dag voortgezet met een programma van
frater Ad dat draaide om de motivatie om goed te doen.
Daar kwamen verschillende reacties op. “Goed doen doe
je zonder onderscheid des persoons”, zei een deelnemer.
“Om goed te doen moet je lef hebben, want er kan kri-
tiek op komen”, wist een ander. De bijeenkomst werd
samengevat met de woorden uit de Hebreeënbrief: “De
broederlijke liefde moet blijven. En vergeet de gastvrijheid
niet; door haar hebben sommigen zonder het te
weten engelen onthaald” (Hebr. 13,1-2).
Gods wil
De volgende sessie, met als thema ‘Het werk van Gods
genade en het antwoord van de mens daarop’, werd
weer geleid door frater Bosco. De bijeenkomst werd afgesloten
met de conclusie “dat het Gods wil is dat wij
al onze menselijke mogelijkheden, zoals het verstand,
de vrije wil, het geweten en alles wat wij bezitten
inzetten om met Hem samen te werken”.
22

Bronnen
‘Vertrouwen
op de Lieve
Voorzienigheid’
Een ongeschreven uitspraak van Zwijsen
Joannes Zwijsen was een echte planner! Zie maar wat hij deed als pastoor, als bisschop,
als bouwheer, als aartsbisschop en als stichter van de congregatie van de Fraters CMM.
Hij wist hoe belangrijk planmatig werken is. Je hebt talenten gekregen en je hebt als
mens een eigen bijdrage te leveren. Zwijsen dacht niet gering over professionaliteit.
Maar Zwijsen besefte ook, dat je de toekomst zelf
niet kunt maken. Uit ervaring wist hij dat. Er is
onverwachte groei. Je kunt zelf ziek worden. Je
komt onverschilligheid of enthousiasme tegen. De
werkelijkheid is verrassend of weerbarstig. Dat maakte
Zwijsen niet onzeker, angstig of somber. Want naast
onze eigen planning is er de leiding van God. En als
gelovige had Zwijsen daar vertrouwen in. Hij gaf er
zich aan over. Zo kon hij steeds het moment van nu
voluit beleven.
Ik heb het altijd bijzonder gevonden, dat uitgerekend
een man die zozeer een zakelijk planner was, sprak
van “Lieve Voorzienigheid”. De leiding van God in de
geschiedenis kan misschien soms onduidelijk zijn,
Zwijsen was er van overtuigd dat het uiteindelijk
een goede leiding zal blijken te zijn. De mondelinge
overlevering bewaart de “Lieve Voorzienigheid” als een
dierbaar woord van Zwijsen.
frater Harrie van Geene
23

Maria, de dienstmaagd des Heren, is ons lichtend
voorbeeld. Zoals zij, willen wij bij onze tocht door
het leven in eenvoudig geloof ons toevertrouwen
aan God, die met ons meetrekt.
(uit de leefregel van de Fraters CMM)
Blad van de Congregatie van de Fraters van Onze Lieve Vrouw, Moeder van Barmhartigheid
24