FRATERS CMM

FRATERS CMM
3/13
| Retraite op Sumatra | Verbonden in
spiritualiteit en zending | Fraters in België |
Koperen jubileum ZIN | ‘Ga, wees niet bang
en dien!’ | Gezonden om mens te worden’

Inhoud
column van de
rond frater
andreas
algemene overste 4 5
Mission statement
Barmhartigheid is van alle tijden en plaatsen.
Barmhartigheid staat centraal in alle
wereldgodsdiensten: hindoeïsme, boeddhisme,
jodendom, christendom en islam.
De beweging van barmhartigheid heeft een
spoor getrokken in de geschiedenis.
De verschillende vormen waarin zij verschijnt,
zijn uitdrukking van de samenleving waarin zij
ontstond en van de spiritualiteit die haar draagt.
De Congregatie van de Fraters van Onze Lieve
Vrouw, Moeder van Barmhartigheid is geworteld
in de christelijke barmhartigheid.
Colofon
Fraters CMM (voorheen Ontmoetingen) is het driemaandelijks
contactblad van de Congregatie van de
Fraters van Onze Lieve Vrouw, Moeder van Barmhartigheid
(‘Fraters van Tilburg’ of ‘Fraters CMM’).
Een abonnement is gratis (aanvragen via adres
hieronder). ISSN 1574-9193
Redactie: Rien Vissers (hoofdredacteur), frater
Edward Gresnigt, frater Ad de Kok, frater
Lawrence Obiko, frater Ronald Randang, frater
Jan Smits, Peter van Zoest (eindredacteur)
Ontwerp
en opmaak: Heldergroen
www.heldergroen.nl
Druk:
DekoVerdivas, Tilburg
Contact: Fraters CMM, Gasthuisring 54
5041 DT Tilburg
tel.: 013 5432777 (Rien Vissers)
fax: 013 5441405
e-mail: magazine@cmmbrothers.nl
website: www.cmmbrothers.org
Een vrijwillige bijdrage als tegemoetkoming
in de kosten is welkom op ING-bankrekening
106 85 17 t.n.v. Fraters CMM Tilburg
Foto omslag voor: Kardinaal Peter Turkson spreekt de
‘Ambassadeurs van een wereldwijde broederschap’ toe,
nadat zij het gezelschap waar hij deel van uitmaakt
hebben toegezongen. Zie pagina 16.
Verloren zoon, Rembrandt
Foto omslag achter: Mariabeeld in tuin
CMM-generalaat, Tilburg (foto: Peter van Zoest).
2

Retraite op
Sumatra
Verbonden in spiritualiteit
Fraters
6 en zending
8 in België 9
Van de redactie
“Ga, wees niet bang en dien!” Die oproep van paus
Franciscus aan het eind van de Wereldjongerendagen
in Rio de Janeiro, komt enkele keren terug in
deze herfsteditie van Fraters CMM. De column van
frater Broer Huitema verwijst er naar. Met 95
‘Ambassadeurs van een wereldwijde broederschap’
nam de algemene CMM-overste deel aan deze
grootste jongerenmanifestatie ter wereld. Het
ambassadeursproject is één van de initiatieven van
de congregatie om leken intensiever te betrekken
bij de CMM-zending en -spiritualiteit. Doelgroep
zijn jonge mensen in de landen waar de fraters
actief zijn. Verderop in dit nummer is ruim aandacht
voor het programma en de ervaringen van
de ambassadeurs rond de Wereldjongeren dagen in
Rio, waar zo’n drie miljoen jonge mensen uit de
hele wereld bijeen waren, “verbonden in hun
geloof, en bouwend aan een wereld van barmhartigheid
en broederschap”, noteert Nathalie
Bastiaansen, coördinator van het ambassadeursproject.
“Paus Franciscus had voor hen een
eenvoudige maar heldere boodschap: ‘Ga, wees
niet bang en dien!’”, schrijft zij. Onbevreesd op
weg gaan en ‘dienen’ deed ook de congregatie
zo’n vijftien jaar geleden, door met een compleet
nieuw project te komen: ZIN in werk. Het bijzondere
bezinning- en conferentieoord vierde onlangs
het 12,5-jarig bestaan. Frater Wim Verschuren
speelde een belangrijke rol bij de tot standkoming
van het centrum en blikt terug op de ontstaansgeschiedenis
van ZIN: “Het was pionieren met alle
onzekerheden en risico’s van dien.” Maar dat hoort
ook bij de aard van de Fraters CMM, zo benadrukt
hij: “Onze congregatie is opgericht om te pionieren,
om daar te zijn waar niemand inspringt.” ‘Ga, wees
niet bang en dien!’ gold toen en geldt ook nu.
Koperen
jubileum ZIN
‘Ga, wees niet
bang en dien!’
kort nieuws
In Memoriam
13
16
22
Gezonden om
mens te worden
‘Dichtbij is
zijn genade’
20
21
23
3

ond frater andreas
‘Maak het niet
te zwaar’
Waarom was frater Andreas zo serieus? Waarom was hij zo braaf? Of is dat alleen onze
indruk? Wel beschouwd waren álle fraters van die generatie keurig en streng. Of misschien
moeten we zeggen: alle Nederlandse katholieken van die tijd.
Eeuwenlang was de katholieke kerk in Nederland onderdrukt
geweest, dat was althans het gevoel. Het had de
roomse gelovigen getekend, het had ze ernstig, vroom
en introvert gemaakt. De kerk miste daardoor iets:
lichtheid. Er was bijna niemand die het geloof in vrijheid
en vrolijkheid beleefde. Alles was bloedserieus en
loodzwaar. Het Nederlandse geloof miste sierlijkheid en
luchtigheid, het had geen vleugels.
In de fraterhuizen van de beginjaren komen we de ernst
en strengheid van de Nederlandse geloofsgenoten in
geconcentreerde vorm tegen. Was de gewone katholiek
van nature vroom en gehoorzaam, een frater deed
er nog een schepje bovenop en streefde naar totale
verzaking van de eigen wil. Was de gewone katholiek
nuchter en sober, een frater onthechtte zich in alles en
streefde naar versterving. Hield de gewone katholiek
zich graag bezig met nuttige zaken, een frater werd een
workaholic die nooit rustte. Deugdzaamheid was iets
voor alle gelovigen, maar de fraters werden er heldhaftige
beoefenaren van.
Die strakke en radicale levensstijl van de fraters stond
in dienst van de liefdadigheid, zeker. Zo hadden ze er
de tijd en middelen voor, zo scherpten ze hun houding
van overgave aan de liefdewerken. Het gaf hun leven
spankracht en maakte dat het in de barmhartigheid zijn
vervulling en bekroning vond. Maar dat lukte niet overal.
Dan werd de levensstijl een doel op zich: strenge ascese
die niet meer in dienst stond van de naastenliefde, maar
deze in de weg stond. Een leven van louter werken en
organiseren, waarin no-nonsense de overhand kreeg
boven zielskracht en toewijding.
Het bijzondere van frater Andreas was, dat hij zijn
strengheid combineerde met een zekere lichtheid en
zachtheid. Hij leefde alle regels na, maar leed er niet
onder. Hij behield een zekere vrijheid en was vaak in
de tuin te vinden. Leerlingen en medebroeders werden
door hem op sleeptouw genomen naar buiten, om even
een luchtje te scheppen. Frater Andreas maakte dikwijls
grapjes en probeerde zijn medebroeders wat los te
krijgen. Hij zei wel eens: “Maak het toch niet zo zwaar.”
Frater Andreas was gedreven, maar hield iets dartels en
vrolijks. Hoe dat kon? Hij trok zich van dat serieuze en
brave van al die anderen weinig aan.
Charles van Leeuwen
Foto van frater Andreas op Ruwenberg.
5

indonesië
De deelnemers aan de retraite met in
hun midden pater P. Purwo.
Retraite
op Sumatra
Van 4 tot 9 augustus hadden achttien fraters uit vijf communiteiten van het Indonesische eiland Sumatra hun
jaarlijkse retraite. Zij maakten hiervoor gebruik van het ontmoetingscentrum ‘La Verna’ van de kapucijnen in
Gunung Sitoli, op het eiland Nias. Het thema van de retraite was geformuleerd in het Engels: ‘Bloom and grow
where you are planted’, ‘Bloei en groei waar je bent geplant’. De retraite werd geleid door pater P. Purwo, OSC.
Een van de deelnemers, frater Fransiscus Linus, brengt verslag uit.
De retraite werd geopend met een bezinning over het
mysterie van onze roeping tot inzet voor de armen,
een roeping die ook door de huidige paus sterk benadrukt
wordt. Volgens onze leefregel is het leven en
werk van de fraters gebaseerd op het communiteitsleven.
In hun communiteit kunnen de fraters uitgroeien
tot barmhartige broeders om zo de medemensen, vooral
de armen, te dienen in de geest van St. Vincentius
en congregatiestichter bisschop Zwijsen. Alle fraters
zijn verantwoordelijk voor de opbouw van hun communiteit
en het geluk van hun medebroeders. Vanuit
dit geluk kunnen zij barmhartige broeders worden voor
de armen.
Conflicten beheersen
Het leven in een broederschap blijft mensenwerk.
Overal komen conflicten voor, ook in communiteiten.
Het valt niet altijd mee de conflicten te beheersen.
Bezinning op de religieuze motivatie van ons leven
kan hierbij helpen; we zijn immers door God aan
elkaar gegeven. Ook het kennen van je medebroeders
in hun beperkingen en onvolgroeidheid, kan helpen
om een conflict te relativeren. Het is dikwijls toch
zo dat emoties oplaaien over zaken die nauwelijks de
moeite waard zijn. In een communiteit is er altijd wel
een medebroeder met een beter inzicht in wat er nu
eigenlijk speelt en wat er haalbaar is. Die medebroeder
kan bemiddelen in conflicten en de vrede weer terug
brengen. Maar dat neemt niet weg dat de emoties de
relaties kunnen verharden en de communicatie kunnen
doen verstommen. Soms werken conflicten door in
het werk, zeer ten nadele van de mensen voor wie
gewerkt wordt.
De meeste conflicten ontstaan als een medebroeder
zich te weinig erkend voelt als persoon; als hij het
gevoel heeft dat men hem vooral negatief benadert en
geen rekening houdt met zijn gevoelens. In de beginfase
valt een conflict meestal nog wel te beheersen en
kunnen, door elkaars gevoelens te erkennen, de handen
snel geschud worden. Het ontwikkelen van gevoeligheid
6

Pater P. Purwo leidt een retraite-sessie.
Meditatieve viering.
hiervoor is erg bevorderlijk voor het communiteitsleven.
In die zin kunnen conflicten toch nog een zegen zijn.
Maar het komt ook voor dat een communiteit conflicten
niet goed aan kan en gedwongen is de spanningen maar
op hun beloop te laten.
Veel problemen kunnen voorkomen worden als de
fraters emotioneel goed begeleid worden. Het proces
van religieuze en mentale rijping duurt lang en vraagt
om ervaren begeleiders. Persoonlijke begeleiders en
leden van het bestuur kunnen in dit opzicht veel betekenen.
Ook goed geleide groepsgesprekken kunnen de
verhoudingen in een communiteit zeer verbeteren en
veel betekenen voor de persoonlijke ontwikkeling van
de groepsleden.
Geleid door de Geest
Wij beleven het communiteitsleven als een initiatief
van de Geest, die ons bijeen heeft gebracht. Het is
een evangelisch leven waarin wij aan elkaar gegeven
zijn als een genade, maar ook als een uitdaging. Het
samenleven volgens het evangelie kan ons de ogen
openen voor de Heer in ons midden. Als we dit gaan
ervaren, wordt ons samenleven veranderd in een
echte barmhartige broederschap. Dan groeien we in
het elkaar aanvaarden, in tijd hebben voor elkaar, in
geduld en openheid, en leren we ons op te offeren voor
elkaar. Dan is er vergeving, blijdschap en gezelligheid.
Een dergelijke ontwikkeling wordt mogelijk als onze
communiteit een trouw biddende gemeenschap is met
Jezus als middelpunt.
Op basis van een communiteitsleven, geleid door de
Geest, worden wij gezonden naar de armen en de
mensen die onze hulp nodig hebben om hen trouw en
barmhartig te dienen. Deze ervaring stimuleert ons
zeer om als echte fraters dienstbaar te zijn. Maar het
blijft mensenwerk. Daarom moeten we worstelen met
ons menselijk tekort, met onze conflicten en onze
zwakte, in de eerste plaats om onze communiteit tot
de evangelische gemeenschap te maken zoals die is bedoeld,
om vervolgens de mensen te dienen zoals Jezus.
Dienstbaar
De retraite werd afgesloten met een mis, gecelebreerd
door pater Purwo. In zijn preek sprak hij de hoop uit
dat de fraters mogen groeien als frater, zodat ze overal
waar ze geplaatst worden vruchtbaar kunnen werken
en dienstbaar kunnen zijn aan velen.
frater Fransiscus Linus
Eucharistieviering
tijdens de retraite.
7

nederland
Eén van de vrijwilligers van de
Vuurhaardkring in gesprek met een vluchteling.
Verbonden
in spiritualiteit en zending
In de constituties van de Fraters CMM staat: “Wij zijn bereid wegen te zoeken die het sommigen mogelijk
maken met ons mee te leven en mee te werken, als geassocieerd lid of anderszins zonder in alles onze
leefwijze te delen.” Fraterhuis De Vuurhaard in Udenhout biedt ruimte om dit mogelijk te maken.
Dat gebeurt in de ‘Vuurhaardkring’. Frater Ad de Kok, plaatsvervangend overste, bericht erover.
Vrijwel tegelijkertijd met het begin van de vluchte lingenopvang
in ons huis in 1999, hebben we wegen gezocht
om mensen bij de opvang te betrekken. Vooral omdat we
in die begintijd veel vrouwen en gezinnen in huis hadden,
dachten we dat het goed zou zijn als ook vrouwen een
rol zouden kunnen spelen bij onze zending. Zeker omdat
vrouwen in hun land van herkomst maar vaak ook in
Nederland ellendige ervaringen hebben meegemaakt die
ze niet graag in een mannengemeenschap neerleggen.
Helpen
Vanaf het begin was de achterliggende gedachte van
de Vuurhaardkring tweeledig. We zochten mensen die
onze spiritualiteit van barmhartigheid, vormgegeven in
het opvangen van vreemdelingen, wilden delen. Mensen
die met ons mee wilden denken over de problematiek
van vluchtelingen die wij opvangen, over de omgang
met hen en over de inspiratie die ons gaande houdt.
Daarnaast, en dit is geen volgorde van belangrijkheid,
zochten we ook mensen die concreet mee konden helpen
bij de opvang van vluchtelingen. In de loop van de jaren
is de Vuurhaardkring uitgegroeid tot een groep van tien
mensen. Daarbij niet meegeteld zijn de fraters en het aan
onze communiteit verbonden geassocieerd lid. Zij maken
ook deel uit van de kring.
Blij
We komen een viertal maal per jaar een avond bijeen.
Dan praten we over het wel en wee van onze vluchtelingen
en staan we stil bij wat belangrijk is in ons leven
en werk aan de hand van bepaalde thema’s. We bespreken
boeken of kijken naar films over de vluchtelingenproblematiek
en die raakpunten hebben met onze spiritual iteit.
De kringavonden worden altijd afgerond met een gebedsdienst
en een gezellig samenzijn.
Een aantal kringleden is ook actief in onze zending.
Ze helpen mee met ons wekelijkse eetcafé waar steeds
voor zo’n vijftig gasten wordt gekookt. Ze komen een
avondje spelletjes doen met de mensen die bij ons
verblijven, gaan met ze naar dokter of ziekenhuis, geven
Nederlandse les, bezoeken een museum met ze, gaan een
dagje uit, of komen zomaar voor een praatje. Als fraters
zijn we erg blij met de inzet van de mensen van onze
Vuurhaardkring. We worden erdoor extra gemotiveerd om
te doen wat we denken te moeten doen. “Ik was vreemdeling
en jullie hebben Me opgenomen” (Matteüs 25,35).
frater Ad de Kok
8

België
Ruim 160 jaar
weldoende en inspirerende
aanwezig in België
De CMM-regio België werd op 1 augustus 2012 opgeheven vanwege het sterk teruglopend aantal fraters.
Sindsdien vallen de fraters in België rechtstreeks onder het generaal CMM-bestuur. De regio nam als kleinere
bestuurlijke eenheid in 2002 al plaats in van de in 1970 opgerichte Belgische provincie. De Vlaamse historicus
Jan Gerits publiceerde in verschillende periodieken monografieën over fraters in België. Voor ‘Fraters CMM’
brengt hij als eerbetoon een aantal van hen voor het voetlicht, voorafgegaan door een korte geschiedkundige
beschouwing.
Gedurende ruim anderhalve eeuw verblijven er fraters
van Onze Lieve Vrouw, Moeder van Barmhartigheid in
Belgisch Limburg en zij lieten er opmerkelijke en zelfs onuitwisbare
sporen na. Trouw aan de inspirerende opdracht
van Joannes Zwijsen, bisschop van ’s-Hertogenbosch,
die op 25 augustus 1844 de congregatie stichtte, legden
zij zich hoofdzakelijk toe op opvoeding en onderwijs
van de mannelijke jeugd in lagere en middelbare scholen
en op de liefderijke zorg voor weesjongens en andere
hulp behoevende en gehandicapte kinderen. Vanuit dat
ideaal, ondersteund door de spiritualiteit van de heilige
Vincentius, waren de fraters steeds erg begaan met de
hun toevertrouwde jeugd, allereerst de arme en kansloze
volkskinderen. De grote verdienste van de fraters lag dan
ook op het vlak van de bezielende jeugdvorming en het
goed onderbouwde onderwijs. In de steden en dorpen,
waar zij in Belgisch Limburg werkzaam waren, genoot
hun pedagogische aanpak een grote waardering, zodat
hun scholen eveneens door heel wat leerlingen uit de
omgeving werden bezocht. Het onderwijsprogramma, dat
de fraters aanboden, stond immers algemeen bekend om
zijn zeer hoog peil. Wie aan een fraterschool het lager
onderwijs had genoten, bezat een stevige basis voor het
voortgezet onderwijs. Dankzij hard werk en grote zelfopoffering,
een voorbeeldige pedagogische opleiding en
volhardende zelfstudie, hebben de fraters jarenlang die
reputatie van degelijkheid vanuit hun kloosters in de provincie
opgebouwd en uitgedragen.
honderd jaar bleven de fraters er werkzaam in opvoeding
en onderwijs in het instituut voor blinde (tot 1933),
hardhorige en spraakgestoorde jongens, die ondergebracht
waren in een internaat, dat in 1955 verhuisde
naar Hasselt. In de Sint-Jozefschool (tot 1971) doorliepen
duizenden leerlingen uit Maaseik en omgeving het lager
dagonderwijs. Bovendien waren de fraters bedrijvig
in twee lagere scholen van de mijngemeente Genk,
namelijk te Waterschei (1910-1921) en te Winterslag
(1913-1919). Nadien kwamen eveneens stichtingen
Archieffoto fraterhuis
Maaseik.
Grote waardering
Het eerste fraterhuis op Belgisch grondgebied werd opgericht
in 1851 in de grensstad Maaseik. Ruim
9

België
Communiteit
Maaseik in 1924.
Fraters van het instituut voor blinde, hardhorige en
spraakgestoorde jongens in Maaseik bij het eeuwfeest
van de oprichting van het fraterhuis aldaar in 1951.
van fraterhuizen tot stand in Zonhoven (1922-heden),
Lanaken (1929-1996) en Houthalen (1947-2001). Ook
in die Limburgse dorpen droegen de fraters met veel deskundigheid
zorg voor het lager onderwijs. Uit de minder
succesrijke stichtingen in Genk was gebleken dat een
eigen kweekschool zeer wenselijk en zelfs broodnodig was
om aan de behoefte van gediplomeerde Belgische fraters
te voldoen. Het juvenaat, met opleidingsinstituut voor
fraters-onderwijzers was achtereenvolgens gevestigd in
Hoeselt (1919-1923), Helchteren (1923-1932) en tenslotte
in Zonhoven (sinds 1932). De residentie van het provinciaal
bestuur bevond zich in Houthalen. Op al die plaatsen
hebben tientallen fraters zowel van Belgische als van
Nederlandse afkomst zich jarenlang ingezet om het beste
van zichzelf te geven voor de intellectuele en christelijke
vorming van de hun toevertrouwde jeugd, niet alleen in de
lagere schoolopleiding, maar in Zonhoven en Lanaken ook
op het vlak van het middelbaar onderwijs.
Buiten hun dagtaak, die aan de schoolgaande jeugd was
gewijd, waren heel wat fraters actief bezig met sociale
hulpverlening en cultureel vormingswerk. Vele tientallen
jaren van succes vol onderwijs, van engagement in
jeugdbeweging, in catechese, in het woonwagenwerk, in
toneel en muziek, in sportclubs enzovoorts, schudt men
echter niet zomaar van zich af: de pijn om het ‘afgesneden
zijn’ kwam vast en zeker telkens hard aan. Dat leed
werd meestal in stilte gedragen. De ruim anderhalve eeuw
bijzonder actieve en inspirerende aanwezigheid van de
fraters in Belgisch Limburg was voor de provincie een
grote weldaad en een werkelijke verrijking. In de geschiedenis
van het onderwijs hebben ze er een opmerkelijke
plaats ingenomen. Bovendien hebben verschillende fraters
op grond van hun talenten en inzet een blijvende bekendheid
opgebouwd en verkregen zij in België een grote
waardering.
Archeologisch onderzoek
Wie er zich in de archeologie van de regio wenst te
verdiepen, maakt ongetwijfeld kennis met de talrijke
publicaties van de Nederlandse frater Gonsalvus Smits
(1883-1960). Gedurende 35 jaar had hij de leiding van
het vormingsproject van fraters-onderwijzers, maar hij
geniet vooral een blijvende bekendheid als een verdienstelijke
oudheidkundige en publicist. Vanaf 1921
tot 1956 volgde hij het natuurhistorisch en vooral het
archeologisch onderzoek in de provincie op de voet
en legde hij vanaf 1938 zijn eigen bevindingen en die
van andere veldwerkers vast in een reeks waardevolle
bijdragen in De Wielewaal, in Verzamelde opstellen
uitgegeven door den Geschied- en Oudheidkundigen
Studiekring te Hasselt en vooral in Het oude Land van
Frater Eugène Nouwen
als dirigent in Ukkel, 1954.
10

Loon. Die publicaties vormen inmiddels een belangrijk
archeologisch naslagwerk. Omdat hij betreurde
dat door onachtzaamheid en gebrek aan kennis
vele overblijfselen uit de vroegste geschie denis van
Limburg verloren gingen, ondernam hij zelf met zijn
studenten archeologisch bodemonderzoek. Bij de
archeologische opgravingen, die frater Gonsalvus
Smits met zijn medewerkers uitvoerde, kon hij rekenen
op het wetenschappelijk advies en de bijstand van de
befaamde archeoloog prof. dr. Joseph Hamal-Nandrin
(1869-1958), hoogleraar prehistorische archeologie
aan de universiteit van Luik. Voor de identificatie
van de verzamelde fossielen en gesteenten uit de
Limburgse kolenmijnen werkte hij nauw samen met het
Natuurhistorisch Museum van Brussel. De oudheidkundige
artefacten vormden met de verzameling mijngesteenten
de basis van het Museum van het Sint-Jan
Berchmansgesticht in Zonhoven. Een merkwaardige
archeologische en natuurhistorische verzameling, die
samen met een vakbibliotheek door frater Gonsalvus
Smits werd uitgebouwd. Hij was een man, die in stilte
en met de eenvoud die zijn leven kenmerkte, grote
diensten aan Limburg bewees.
Geschiedenis
Heel wat fraters die als onderwijzers in Belgisch Limburg
actief waren, toonden een opmerkelijke belangstelling
voor geschiedenis. Sommigen bewezen dat als publicisten,
terwijl de meeste anderen dat in hun onderwijspraktijk tot
uiting brachten, omdat ze vaak niet de tijd en de gelegenheid
hadden om hun kennis in publicaties uit te schrijven.
In Zonhoven, waar hij van 1924 tot 1948 als onderwijzer
werk zaam was, onderscheidde de Nederlandse frater
Melanius Melis (1882-1948) zich als een verdienstelijke
geschiedschrijver. Als geëngageerde leerkracht had hij
het ‘Leerplan voor het lager onderwijs’, dat in 1936 in de
Belgische lagere scholen werd ingevoerd, in twee publicaties
over het heemgericht onderwijs in de tijdschriften
Christene School en De Schakel verdedigd, met bijzondere
aandacht voor de plaatselijke geschiedenis. Behalve het
boek Groote mannen van Limburg (1926) en verschillende
artikelen in historische tijdschriften, schreef hij als eerste
de lijvige dorps monografie Zonhoven (1948).
Ook Sibrand Koenen (1921-2012), die zijn hele fraterleven
als leraar en schooldirecteur in Zonhoven doorbracht,
had een meer dan gewone interesse voor het verleden,
voornamelijk gericht op genealogische studie, op plaatselijke
geschiedenis en op het historisch onderzoek naar de
actieve betrokkenheid van fraters in het onderwijs en het
sociaal-culturele werk in Belgisch Limburg. Het onderwijs
van het vak geschiedenis behoorde tot zijn geliefkoosde
leeropdrachten.
Links: Frater Gonsalvus Smits.
Rechts: Frater Nicetas Doumen.
Onder: Frater Sibrand Koenen.
Literair vlak
Enkele Belgische fraters maakten zich verdienstelijk als
auteurs van literaire werken. In eerste instantie moet
daarbij gedacht worden aan frater Nicetas Doumen
(1876-1955). Hoewel hij als onderwijzer hoofdzakelijk in
Nederland werkzaam was, verwierf hij als jeugdschrijver
en als dichter van kinderpoëzie zowel in Nederland als
in Vlaanderen bekendheid. Samen met zijn Nederlandse
confrater Jos M. Reynders (1874-1942) realiseerde hij in
1907-1910 de succesrijke zestiendelige reeks Omhoog.
Leesboek voor de jeugd. Even populair was de tiendelige
reeks boekjes Ik lees al, die hoofdzakelijk door frater
Nicetas Doumen werden geschreven en tussen 1907
en 1940 als didactische handleidingen in de katholieke
scholen breed waren verspreid. Een andere uitgave
van leesboekjes, waarbij de fraters Jos M. Reynders en
Nicetas Doumen een grote redactionele inbreng hadden,
was de succesvolle serie Vroolijk Volkje, die tussen
1912 en 1925 tot stand kwam. In de leesboekjes en in
enkele tijdschriften publiceerde frater Nicetas Doumen
heel wat kindergedichten, waarvan er talrijke omwille
van hun klankrijkdom en ritme voornamelijk door de
Vlaamse componist Remi Ghesquiere (1866-1962)
werden getoonzet en in diverse liederenbundels werden
opgenomen. Frater Nicetas Doumen verwierf eveneens
grote faam als schrijver van een tiental jeugdboeken en
jongens romans.
Ook frater Maurice Custers (1907-1995) was op literair
vlak bijzonder actief, maar zijn oeuvre werd gekenmerkt
door een veelsoortige aanpak. Na het behalen van
zijn onderwijzersdiploma legde hij zich toe op het
verwerven van diverse getuigschriften op het vlak
van de pedagogische problematiek.
11

België
Frater Humberto Wouters in zijn atelier.
In 1942 behaalde hij in Hasselt het ‘Diploma van Hogere
Opvoedkundige Studies’, wat grotendeels bepalend was
voor de aard van zijn latere publicaties. Hij maakte
niet alleen naam als auteur van diverse didactische en
pedagogische boeken ten dienste van het lager onderwijs,
maar ook als dichter, jeugdschrijver en essayist. Hij
verleende zijn medewerking aan heel wat tijdschriften
en bewoog zich eveneens op het pad van de geschiedschrijving.
Hij onderscheidde zich dus als een veelzijdige
publicist, met een ruime impact.
Beeldende kunst
Twee fraters onderscheidden zich op het vlak van de
beeldende kunst. Vooral frater Humberto Wouters (1920-
1999), die in 1952 het diploma lagere en hogere graad
tekenen behaalde en als tekenleraar in Zonhoven actief
was, verdient als kunstschilder een speciale vermelding.
Als jonge frater bezocht hij geregeld het atelier van de
Hasseltse schilder Gaston Wallaert (1889-1954), die hem
vertrouwd maakte met de kunst van de aquarel, maar
vooral met de olieverfschildering. Geleidelijk aan zocht
frater Humberto Wouters zijn eigen weg en ontwikkelde
hij een persoonlijke artistieke stijl, die zich situeerde
tussen abstractie en figuratie, met een minimale combinatie
van contouren en kleuren, hoewel hij in het gebruik
van kleuren soms uitbundiger was. Hij profileerde zich
als een lyrisch colorist. Zijn schilderwerken kregen
aandacht in verschillende tentoonstellingen en kwamen
uitvoerig aan bod in de monografie Humberto Wouters,
die Fernand Haerden in 1980 aan hem wijdde.
Ook frater Anthimus Aerts (1919-1979) had van nature
een aanleg voor kunstbeoefening. Hij volgde een tekencursus
en behaalde in 1945 en in 1954 diploma’s als
tekenleraar. Zijn oeuvre is minder uitgebreid als dat
van zijn confrater Humberto Wouters, maar vertoont
een grotere verscheidenheid. Het omvat tekeningen,
etsen, olieverfschilderijen, beeldsnijkunst en artistiek
fineerwerk.
Verdienstelijk
De fraters, die in België verbleven en er hoofdzakelijk in
het onderwijs werkzaam waren, hebben daarnaast op
allerlei terreinen verdienstelijk werk geleverd. Hopelijk
blijft er ook in de toekomst de gewenste aandacht en belangstelling
voor hun weldoende en inspirerende invloed.
Jan Gerits
Veelzijdige bedrijvigheid
Frater Eugène Nouwen (1907-2000), die voornamelijk in
Zonhoven en Houthalen als onderwijzer en schoolhoofd
werkzaam was, maakte in Vlaanderen naam als koorleider
en als promotor van de volkskunst. Hij stichtte
het knapenkoor ‘Zonhovense Leeuweriken’ (1938) en
het kinderkoor ‘Viva la Musica’ (1949) in Zonhoven,
richtte in 1954 te Houthalen de Jeugdmuziekschool
Meulenberg op en was er sinds 1958 leider van de volkskunstgroep
‘Rondinella’. Vanuit die veelzijdige bedrijvigheid
werd hij in 1968 beheerraadslid van de ‘Vlaamse
Volkskunstbeweging’ en lid van de redactie van het
tijdschrift De grote ronde.
Tekening van frater
Anthimus Aerts.
Frater
Anthimus Aerts.
12

Nederland
Vooraanzicht complex ZIN.
Koperen
jubileum ZIN
Kloosterhotel ZIN in werk bestaat 12,5 jaar. Dit jubileum werd op 1 juli gevierd. ‘Huize Steenwijk’ in
het Brabantse Vught, een voormalig rustoord voor fraters, onderging rond de millenniumwisseling een
gedaanteverandering en ontpopte zich tot een modern conferentie- en bezinningscentrum. De opening vond
plaats op 27 januari 2001. Het was de uitdrukkelijke wens van het generale CMM-bestuur om een passende
nieuwe bestemming te vinden voor het fraterhuis en het omliggende landgoed, waar het kerkhof van de
congregatie gelegen is. Frater Wim Verschuren stond aan de wieg van de transformatie van het complex en
blikt terug.
Op het kerkhof van Huize Steenwijk in Vught liggen meer
dan duizend fraters begraven. Als ik daar rondloop zie
ik de honderden fraters die ik gekend heb voor me. Ze
komen weer tot leven. Wat mij opvalt, is dat duidelijk op
mijn netvlies verschijnt wat zij allemaal gedaan hebben
en waar ze gewerkt hebben. Werk, apostolaat, speelt in
ons leven een wezenlijke rol. Niet zo maar. Vanuit een
bewogenheid met de wereld in zijn kwetsbaarheid. En als
ik dan loop tot vooraan bij het grote kruis, lees ik op een
granieten plaat: “We gedenken onze medebroeders, hun
oorsprong, hun weg, hun bestemming: Barmhartigheid.”
Ja, daarvan en daarvoor hebben ze geleefd: barmhartigheid.
En dan draai ik me om en kijk door een open ring,
het kunstwerk van Jeroen Olthof, naar het fraterhuis
waarin het centrum ZIN in werk 12,5 jaar geleden de
deuren opende.
Pionieren
Negentig jaar woonden hier bejaarde medebroeders in
de laatste fase van hun leven, in rust na een arbeidzaam
leven. Nu komen en gaan er mensen die vanuit
het werk hier komen om samen zich te bezinnen op de
zin van hun werk en om elkaar te ontmoeten,
om de balans in tussen ‘ora et labora’, ‘bidden
en werken’, te bewaren, om de accu op te laden.
Het staat hier zo eenvoudig. Maar er is veel
13

Nederland
Zicht op fraterkerkhof vanuit ZIN.
water naar de zee gestroomd voor het zover was.
Onze congregatie is opgericht om te pionieren, om daar
te zijn waar niemand inspringt. Dat gaat ook voor ZIN op.
Wij zagen dat veel mensen worstelden met vragen als:
Wat inspireert me? Hoe houd ik mijn idealisme? Doet het
er wel toe wat ik doe? We zagen ook een vereenzaming
in het werk door de haast waarin we leven, de werkdruk,
de targets die ieder moet halen. Het samen een werkgemeenschap
vormen stond onder druk. En het vreemde
was dat er geen plekken meer waren om hier aandacht
aan te besteden. Aan die behoefte wilden wij iets gaan
doen en zo in Nederland onze zending inhoud geven. Uit
onze eigen ervaring weten we immers, wat werk vruchtbaar
maakt: barmhartigheid, balans en samenwerken.
Drie jaar heeft de voorbereiding geduurd. We wisten niet
waar we aan begonnen waren. We kregen veel bijval,
maar ook werd gevraagd of we gek waren. Het was
pionieren met alle onzekerheden en risico’s van dien.
Maar met het besluit van de congregatie om in Nederland
nog één keer een speerpuntproject te ondernemen en
de betrokkenheid van de toenmalige algemene overste,
Harrie van Geene, is ZIN er gekomen. Gaandeweg
het proces van voorbereiding werd besloten dat er een
kleine communiteit zou komen. Dat werd de Eleousacommuniteit.
We wonen er nu met vieren en zijn op zoek
naar nieuwe leden. Wij zijn niet bij de leiding betrokken,
maar we mogen zeggen, dat de invloed van deze kleine
communiteit van grote invloed is op ZIN in werk.
Kunstwerk van
Jeroen Olthof.
Achterzijde
complex ZIN.
Inspiratie
12,5 jaar is kort. Toch is er heel veel gebeurd in de ontwikkeling
van ZIN zelf en in de wereld van begeleiding
en werk daar buiten. Ook crisismomenten zijn ZIN niet
bespaard gebleven. Maar ZIN mag met vertrouwen de
toekomst tegemoet gaan. In onze constituties staan vele
uitspraken over werk, zoals: “Waar wij ook werkzaam zijn,
steeds zullen wij ons blijven verdiepen in de menselijke en
evangelische zin van onze arbeid. Samen met allen die wij
ontmoeten, willen wij groeien naar een door God gewilde
menselijkheid.” Diegenen die bij ZIN betrokken waren en
nu zijn, kunnen hier hun inspiratie in vinden en uitdragen.
Ze kunnen er op vertrouwen met iets goeds bezig te zijn
voor de samenleving. Iets wat in de lijn ligt van onze zending,
waarbij we, zoals onze constituties zeggen, moeten
proberen “de tekenen van de tijd” te verstaan.
Staande bij het kruis op het kerkhof en uitziende over al
die graven van medebroeders met op de achtergrond het
14

Deelnemers aan de jubileumviering aan het buffet.
Tweede van rechts: frater Broer Huitema, algemeen
CMM-overste.
Een aantal deelnemers poseert
bij het schilderij dat vorm begint
te krijgen.
Deelnemers aan de jubileumviering bekijken
elkaars creatieve bijdragen aan een schilderij
dat de kracht van ZIN verbeeldt.
centrum ZIN in werk, hoop ik en vertrouw ik er op dat zij
instemmend knikken bij wat hier op de ons zo vertrouwde
plek is gebeurd en nog gebeurt. Ook voor onze jonge
medebroeders uit andere landen is ZIN van betekenis.
Ze zien, dat er in Nederland, ook al is onze gemeenschap
hier oud en kwetsbaar, toch nieuw leven is en dat men
niet bij de pakken neerzit. Dat geldt niet alleen voor ZIN,
maar ook voor andere projecten in Nederland.
En ZIN kan hen er aan herinneren, dat ook hun werk
alleen maar vruchtbaar kan zijn als hun werk gekleurd
wordt en richting krijgt door barmhartigheid,
balans en samenwerken.
frater Wim Verschuren
15

Internationaal
‘Ga, wees niet
bang en dien!’
Wereldjongerendagen in
Rio de Janeiro
Onder de naar schatting drie miljoen jongeren die de afsluitende viering op 28 juli in Rio de Janeiro van
de Wereldjongerendagen bijwoonden, waren 95 ‘Ambassadeurs van een wereldwijde broederschap’, een
internationaal CMM-jongerennetwerk. Voorafgaand aan de zesdaagse manifestatie in de Braziliaanse
metropool, kwam de groep met deelnemers uit Brazilië, Indonesië, Kenia, Namibië, Nederland, Oost-Timor en
Tanzania een week lang bijeen in Belo Horizonte. Een verslag van Nathalie Bastiaansen. Zij coördineert voor de
Fraters CMM het ambassadeursproject.
De Braziliaanse ambassadeur Evemar
Gomes de Oliveira draagt een CMM-vlag
tijdens een viering in het Colégio Padre Eustáquio.
Stille dag in het Retiro Vicente de Paulo, een
bezinningsoord van de fraters in Igarapé.
Na voorbereidingsprogramma’s in de landen van de
deelnemers en uitwisseling via Facebook was het dan
eindelijk zover: de derde internationale bijeenkomst van
de Ambassadeurs van een wereldwijde broederschap kon
van start gaan. Elke landengroep werd begeleid door één
of meer fraters uit de eigen regio. De bijeenkomst vond
plaats in het Colégio Padre Eustáquio in Belo Horizonte.
Alles was tot in de puntjes verzorgd. De vele vrijwilligers
werden dan ook aangestuurd door een onvermoeibaar
team: Amália Kátia Ferreira Mendes, hoofd van de
school, en de Braziliaanse ambassadeurs Evemar Gomes
de Oliveira en Luiz F. Costa. Meteen al de eerste avond
werd er een spetterende openingsshow verzorgd door
leerlingen en personeel van de school en een professioneel
ballet. De gebeurtenissen in en rondom het Colégio
trokken de aandacht van de Braziliaanse media. Zelfs de
landelijke nieuwszender zond een reportage uit over de
activiteiten die in het Colégio werden georganiseerd.
Gezegend zij ...
Inhoudelijk werd deze week wederom gewerkt met de
methode van de ‘Lectio Divina’ (uitgebreid beschreven in
Fraters CMM 2/2013), zoals die ook tijdens de voorbereidende
bijeenkomsten in de landen van de deelnemers
werd gehanteerd. In Belo Horizonte was het centrale
thema: ‘Gezegend zij ...’. De meditaties werden geschreven
door de diakens Vincent de Haas en Cor Sinnema. Vincent
vergezelde de groep naar Brazilië, waar hij samen met de
16

Kardinaal Peter Turkson spreekt de ambassadeurs nadat
zij het gezelschap waar hij deel van uitmaakt hebben toegezongen.
Braziliaanse priester Aurelio Miranda CP de vieringen van
de ambassadeurs verzorgde. Ook deze keer werd de Lectio
Divina als zeer waardevol, verdiepend en inspirerend ervaren
door de deelnemers. Elke dag kreeg een eigen invulling van
het centrale thema, met een bijbehorende bijbeltekst:
‘Gezegend de mens’ (Psalm 118), ‘Gezegend de volken’
(Matteüs 5,1-16), ‘Gezegend de schepping’ (Psalm 104),
‘Gezegend hij die komt in de naam van de Heer’ (Marcus
11,1-11), ‘Gezegend de gezegenden’ (Hebreeën 11,1-16) en
‘Gij zijt de gezegende onder de vrouwen’ (Lucas 1,39-56).
Stille dag
Het thema van 17 juli was ‘Gezegend de schepping’.
Ook deze dag werd ingeleid met een meditatie, maar werd
verder ingevuld als ‘stille dag’. Hiervoor ging de groep naar
het Retiro Vicente de Paulo, een bezinningsoord van de
fraters in Igarapé. De ambassadeurs brachten een groot
deel van deze dag door in stilte en contemplatie. Deze
dag werd door de algemene CMM-overste frater Broer
Huitema, in het bijzijn van de ambassadeurs, ook een
gedenkteken onthuld voor frater Misaël van den Borne,
die op 30 juni 2013 overleed.
Bisschoppen
Voor de creatieve uitwerking van het thema ‘Gezegend de
gezegenden’ (19 juli) hadden de deelnemers vooraf opdracht
gekregen om een afbeelding mee te nemen van
hun naamheilige of een andere favoriete heilige. Tijdens
de creatieve verwerking werden deze afbeeldingen door
hen nog verder verfraaid, en verwerkt tot vaandels. Deze
vaandels werden als een lang lint aangeboden aan het
Colégio Padre Eustáquio. Eveneens op 19 juli werd op
verzoek van Amália Kátia Ferreira Mendes, die op deze
dag haar verjaardag vierde, een pelgrimage naar het
bedevaartsoord Serra da Piedade ingelast. De ambassadeurs
zouden daar in het kerkje de eucharistie vieren,
maar bij aankomst bleek dat het was gereserveerd voor
ander bezoek: een gezelschap van hoge geestelijken,
onder wie de Ghanese kardinaal Peter Turkson, president
van de Pauselijke Raad voor Gerechtigheid en Vrede,
en aartsbisschop Walmor Oliveira de Acevedo van Belo
Horizonte. Frater Broer Huitema kwam met een geweldig
idee: de ambassadeurs zouden hen toezingen. Op de
trap voor het kerkje zongen zij hun lied ‘Ambassadors of
love’. De bisschoppen waren zichtbaar verrast! Kardinaal
Turkson liet weten dat hij onder de indruk was van de
internationale verbondenheid van de groep ambassadeurs,
en dat hij zelf bijzonder blij werd van een
onverwachte ontmoeting als deze. Turkson gaf
samen met enkele bisschoppen de reiszegen aan
de ambassadeurs.
17

Internationaal
Nederlandse
ambassadeurs
beelden tijdens de
culturele avond
het Sinterklaasfeest
uit.
Optreden van de Braziliaanse
ambassadeurs tijdens de
culturele avond.
Optreden van de Namibische
ambassadeurs tijdens de culturele avond.
Culturele avond
De culturele avond op 20 juli was weer één van de bruisende
hoogtepunten in de internationale week. Op deze
avond presenteerde elke landengroep een dans of lied
uit de eigen cultuur. De Nederlandse groep had een zeer
ludieke invulling voor deze avond: het Sinterklaasfeest
werd uitgebeeld! Frater Nicácio Huiskamp speelde de
Goedheiligman, bijgestaan door twee pieten. Er werden
Sinterklaasliedjes gezongen, er was strooigoed, en alle
ambassadeurs mochten hun schoen zetten. De volgende
ochtend lagen daar natuurlijk ook cadeautjes in!
21 juli was een vrije dag. Per bus werden diverse
bezienswaardigheden van Belo Horizonte bezocht.
De ambassadeurs bereidden zich voor op de volgende
etappe van hun pelgrimage: de Wereldjongerendagen in
Rio de Janeiro, van 23 tot en met 28 juli! Onderweg naar
Rio brachten ze een dag door in Aparecida, het nationale
bedevaartsoord in Brazilië. Daar bezochten de ambassadeurs
de basiliek van Onze Lieve Vrouw van Aparecida,
waar een genadebeeldje van Maria wordt vereerd.
Wereldjongerendagen
Tijdens de Wereldjongerendagen logeerden de ambassadeurs
in Niterói, een voorstad van Rio de Janeiro.
Ze verbleven daar samen met enkele andere groepen
(uit Canada, de Verenigde Staten, Engeland en Trinidad
en Tobago) in een kinderdagverblijf van de zusters
Missionarissen van de Heilige Familie, een locale congregatie.
Het duurde even voordat de pelgrimspakketten
(met onder meer maaltijdbonnen) bemachtigd waren.
Frater Broer Huitema en enkele ambassadeurs hebben
18

Paus Franciscus arriveert
op het strand van Copacabana.
Ambassadeurs worden geïnterviewd
op het strand van Copacabana.
hier zeven uur voor in de rij gestaan bij het centrale
ophaalpunt in Rio de Janeiro. Vooral de eerste catechese
in Niterói maakte veel indruk op de ambassadeurs.
Aartsbisschop Gabriel Charles Palmer-Buckle van Accra,
Ghana, had een erg goed inhoudelijk verhaal; alle aanwezigen
hingen aan zijn lippen.
Hij was openhartig en er ontstond een diep persoonlijk
contact tussen hem en de aanwezigen. De aartsbisschop
liet zien dat er binnen het katholieke geloof ruimte mag
zijn voor twijfel en voor vragen. Hij sprak de onvergetelijke
woorden: “Jezus heeft jou niet nodig ...”. Toen de
aanwezigen enigszins vertwijfeld om zich heen keken,
vervolgde hij: “Jezus wil jou, precies zoals je bent.”
Het weer zat niet mee: vanwege hevige regenval werden
de vigilie en de slotviering met paus Franciscus verplaatst
van Campus Fidei naar het strand van Copacabana, waar
eerder al de openingsmis en de verwelkoming van de paus
plaatsvonden. Jammer van alle voorbereidingen die al
op Campus Fidei waren getroffen, maar, zo liet de paus
weten: “Het geloof is niet gebonden aan een locatie, jullie
zijn immers zelf het veld van geloof” (‘Campus Fidei’
betekent ‘Veld van Geloof’). Een aantal ambassadeurs
ging naar de vigilie, waarna zij voordat de nacht viel
terugkeerden naar Niterói: er was simpelweg niet genoeg
ruimte op het strand om daar te slapen. Een andere groep
is de volgende dag voor dag en dauw vertrokken naar het
strand om de slotviering bij te wonen. Anderen liepen
later naar de Suikerbroodberg, waar ze een prachtig uitzicht
hadden op het overvolle strand. Op het strand van
Copacabana waren naar schatting zo’n drie miljoen jonge
mensen uit de hele wereld, verbonden in hun geloof, en
bouwend aan een wereld van barmhartigheid en broederschap.
Paus Franciscus had voor hen een eenvoudige
maar heldere boodschap: “Ga, wees niet bang en dien!”
Afsluitend programma
Voor het afsluitend programma van 29 juli tot 3
augustus keerden de ambassadeurs terug naar het
Retiro Vicente de Paulo in Igarapé. Ze werden daar
opnieuw warm ontvangen door de fraters, die speciaal
voor de ambassadeurs T-shirts hadden laten maken met
daarop de tekst: ‘Mercy and ecology: a christian way
of life’. De eerste dagen werd tijd vrijgemaakt voor een
evaluatie van de afgelopen twee weken. Daarna was er
ruimte voor ontspanning en werden uitstapjes gemaakt.
Op 2 en 3 augustus stonden de terugvluchten gepland.
De ambassadeurs werden naar het vliegveld in São Paulo
gebracht. Inmiddels zijn ze allemaal weer in hun thuisland,
waar ze hun ervaringen graag delen met andere jongeren.
In Namibië pakten ze dat dit jaar groots aan: daar vonden
van 23 tot 25 augustus de Nationale Jongerendagen
plaats op initiatief van de Namibische ambassadeurs en
fraters CMM, geïnspireerd door hun deelname aan de
Wereldjongerendagen in 2008 en 2011. Wie weet waar
‘Rio 2013’ nog toe zal leiden!
Nathalie Bastiaansen
De Nederlandse ambassadeur Jacqueline van
der Lee kijkt vanaf de Suikerbroodberg uit over
het strand van Copacabana.
19

nederland
Gezonden om mens te worden
De geassocieerde CMM-leden in Nederland komen regelmatig bij elkaar voor bezinning, verdieping en
vorming. Op 12 april was in de Tilburgse Elimcommuniteit een middag georganiseerd met als thema ‘Zending’.
De bijeenkomst bracht geassocieerd lid Henk van de Wal tot de volgende overweging.
Zending komt niet uit onszelf. Zending is een activiteit
waartoe je geroepen wordt. Die roep wordt voortdurend
uitgezonden, vanaf ons eerste bestaan. Dat wil niet
zeggen dat we ons er meteen van bewust zijn. In onze
eerste jaren zijn de boodschappen die onze ouders
uitzenden erg belangrijk en fundamenteel vormend.
Onze hele omgeving bestookt ons met signalen. Er zijn
veel andere zenders, ook stoorzenders. Er is veel ruis
op de lijn.
Groeien en vormen
Op een gegeven moment kunnen we zover gevormd
zijn, dat we beschikbaar zijn om de boodschap te
ontvangen, dat we ons bewust worden van de roep die
er altijd was en dat we gehoor geven aan het geroepen
zijn. In dat proces van bewustwording is vaak een
gebeurtenis of een persoon te duiden die daarop grote
invloed heeft gehad. In mijn geval is dat frater Anthony
Koning geweest. Hij was het die mij wakker schudde,
ruis weg nam en als steunzender fungeerde waardoor
de boodschap van de Zender sterker door kwam. Hij
gaf mij, door zijn enthousiasme en gedrevenheid, een
richting aan. Ik werd door hem bewogen en stelde me
beschikbaar. Ik was bereid met hem op weg te gaan:
eerst hand in hand, dan aarzelend, schuifelend, tastend
zelfstandiger verder. Frater Anthony Koning is er niet
meer, maar ik heb anderen ontmoet, op diezelfde weg.
Zo lopen we in het spoor van Jezus en vele anderen die
ons voorgingen. We zijn samen zoekend op weg, luisterend
naar de stem die ons zendt. We groeien en vormen
ons als steeds meer mens.
Moed
Wij weten ons geroepen tot barmhartigheid. Wij willen
positieve aandacht en hulp geven aan die mensen die
tekort komen. De zeven werken van barmhartigheid kunnen
we wel dromen. Maar ook ons dagelijks leven kunnen
we inrichten vanuit barmhartigheid door aandachtig te
leven, aandachtig te zien en te horen. We moeten in onze
ontmoetingen de ander laten ervaren dat hij gezien wordt.
We moeten de ander niet neerbuigend, maar gelijkwaardig
tegemoet treden. “Je kunt geen mensen ontmoeten
zonder iets goeds in ze te ontdekken”, zei een van ons.
We kunnen de barmhartigheid die we met vallen en
opstaan gestalte willen geven een extra en volgens mij
essentiële dimensie geven. Het is goed dat we de menselijke
waardigheid centraal stellen, dat we elke medemens
zien als een gelijkwaardig mens, met een andere
mening, een andere voorkeur en andere problemen. Dat
is een humanistische gedachte waar veel voor te zeggen
valt. Maar onze zending is meer. Wij hebben de zending
van het Woord. Wij moeten er openlijk voor uit komen
dat wij uitgaan van het evangelie, dat Jezus, de man
van Nazareth, ons voorbeeld is. Er is moed voor nodig,
maar wanneer wij dat durven, brengen we, denk ik, onze
zending op een hoger plan. De kerk, het geloof, heeft in
deze tijd van afvlakking en verharding een goede pr
nodig. De mensen mogen weten dat het Woord de Bron
is van onze barmhartigheid. We mogen ervan getuigen
Wie ons bezielt. Overal waar God een mens roept in
de bijbel, zendt hij diezelfde persoon uit om daarover
te vertellen. Bij ons zal het toch niet anders zijn? We
moeten openlijk uitkomen voor ons geloof. Het is toch
een gemiste kans als we een kruisje om onze hals dragen
en dat onder ons hemd verscholen houden, als we dat zo
veelzeggende symbool, hier in de westerse wereld, niet
durven laten zien?
Henk van de Wal
‘... in het spoor van Jezus
en vele anderen die ons voorgingen.’
20

kort nieuws
Eerste professie in Pematang Siantar
Op 26 april sloten tien CMM-novicen hun tweede
noviciaatsjaar af in het noviciaat van Pematang
Siantar op Noord-Sumatra, Indonesië. Zij legden voor
de eerste keer hun tijdelijke geloften af voor de duur
van één jaar. De geprofesten zijn de fraters Nicodemos
de Jesus, Natividade Silverio Freitas, Castão Marçal
Martins, Samuel Soares Ximenes, Octaviano da Costa
Alves (Oost-Timor), Fransiskus Xaverius Tasman, Ipolitus
Fransiskus Klemens (Flores), Paskalis Ritan (Kalimantan),
Hendra Turangan (Noord-Sulawesi), en Wilhelmus Idris
(Zuid-Sulawesi).
Nieuwe bestemming Tilburgs pand
voormalig provincialaat
Op 5 augustus 2013 tekenden de algemene overste frater Broer Huitema
namens de congregatie en Fred de Koning namens de stichting NAHuis,
een intentieverklaring aangaande de verhuur van het naast het CMMgeneralaat
gelegen pand aan de Gasthuisring 52 in Tilburg. NAHuis
(‘NAH’ staat voor ‘Niet Aangeboren Hersenletsel’) wil mensen die een
hersenletsel hebben opgelopen helpen de draad weer op te pakken. Een
niet aangeboren hersenletsel is meestal ontstaan door een ongeval, een
hersenbloeding of een beroerte. In het voormalige provincialaat van de
Fraters CMM in Nederland en de aanpalende ‘missie-expeditie’, de ruimte
waar vroeger veel goederen werden ingepakt voor de missies, wil NAHuis
een centrum voor deze mensen creëren, waar ze terecht kunnen voor zinvolle
ontmoetingen, advies, dagbesteding en professionele zorgverlening.
Het centrum zal grotendeels door vrijwilligers worden gerund. In Tilburg
en omgeving zijn er ongeveer 7000 mensen met niet aangeboren hersenletsel.
De congregatie is blij met de toekomstige huurder. De doelstelling
van de stichting sluit nauw aan bij de missie van de CMM-missie: de
spiritualiteit van barmhartigheid concreet vorm geven.
Frater Broer Huitema (rechts) en
Fred de Koning ondertekenen de
intentieverklaring
Hogere oversten bijeen in Rome
Van 19 tot en met 24 mei 2013 nam frater Broer Huitema, algemeen overste van de Fraters CMM, in Rome deel aan de
halfjaarlijkse bijeenkomst van de Internationale Unie van Hogere Oversten van Religieuzen (USG). Er waren 110 generale
oversten aanwezig om van gedachten te wisselen over het thema ‘leiderschap’. De USG belegt deze bijeenkomsten
om het religieuze leven te promoten en om de communicatie en samenwerking tussen de verschillende religieuze
ordes en congregaties, bisschoppen en de Heilige Stoel te bevorderen. Op de ontmoeting werd duidelijk dat alle
oversten te maken hebben met dezelfde uitdagingen en problemen voor wat betreft gehoorzaamheid en gezagsuitoefening.
De jongere generatie religieuzen heeft in vergelijking met de oudere een andere houding ten
opzichte van het gezag. De generale overste van de jezuïeten, de Spanjaard Adolfo Nicolás, werd op bijeenkomst
21

in memoriam
gekozen tot de nieuwe voorzitter van de USG. Hij volgde
zijn landgenoot José Rodriguez Carballo op, voormalig
generaal overste van de franciscanen, die in april door
de paus werd benoemd tot secretaris van de Vaticaanse
Congregatie voor de Instituten van Godgewijd Leven en
van de Gemeenschappen van Apostolisch Leven, kortweg
‘Congregatie voor de Religieuzen’.
Nieuwe ‘signing’
bij generalaat
Bij het CMM-generalaat in Tilburg is een nieuwe
‘signing’ verschenen. Omdat de afgelopen tijd enkele
instellingen en diensten het gebouwencomplex hebben
verlaten en er andere voor in de plaats zijn gekomen,
was een nieuwe ‘bewegwijzering’ noodzakelijk geworden.
Op Gasthuisring 54 is behalve het generalaat en
het Nederlandse CMM-provincialaat ‘VS Building Care’
gehuisvest. Dit bureau adviseert en ondersteunt opdrachtgevers
op het gebied van beheer en onderhoud
van onroerend goed. Nummer 54a is het nieuwe adres
van het ‘Missionair Servicecentrum Tilburg’ (MST) en
de ‘Internationale Organisatie voor Migratie’ (IOM). Het
MST wil de maatschappelijke positie verbeteren van
mensen die om allerlei redenen in een sociaal isolement
zijn geraakt: vluchtelingen en asielzoekers, dak- en
thuislozen, werklozen en kansarme groepen (zie Fraters
CMM 1/13). IOM ondersteunt
in Nederland
onder meer migranten
die vrijwillig willen
terugkeren naar hun
land van her komst bij
hun duurzame herintegratie.
De organisatie
regelt ook de overkomst
van uitgenodigde
vluchtelingen die zich in
Nederland mogen
vestigen en verzorgt
tijdelijke uitzending van
hoger opgeleide migranten
naar landen van
De meest in het oog
springende nieuwe signing
bij het generalaat.
herkomst om hun kennis
en ervaring ter beschikking
te stellen van lokale
organisaties.
Frater
Misaël (M.W.) van den Borne
Hij werd geboren te Reusel op 11 april 1920 en trad in
de Congregatie van de Fraters van Onze Lieve Vrouw,
Moeder van Barmhartigheid, te Tilburg, op 19 maart
1939. Hij legde zijn professie voor het leven af op 15
augustus 1943. Hij overleed op 30 juni 2013 in de
communiteit van Joannes Zwijsen in Tilburg en werd
begraven op het kerkhof van de fraters op landgoed
‘Huize Steenwijk’ in Vught.
Michiel groeide op in een groot boerengezin in Reusel.
Hij volgde de landbouwschool in Eersel en werkte thuis
mee op de boerderij. Ingetreden kreeg hij de naam
Misaël. Hij werkte 26 jaar als kok in fraterhuizen te
Cuijk, Zwolle, Oss, Tilburg en Boxtel. In Huize De la
Salle te Boxtel kreeg hij snel de leiding over de boerderij
en was hij supervisor. In 1966 werd frater Misaël
gevraagd om in Brazilië het werk van de congregatie
mee te dragen. Hij werd lid van het communiteitsbestuur
en zorgde voor een groentetuin. Frater Misaël keek
verder dan zijn communiteit. Hij zette zich op allerlei
manieren ook in voor kansarme medemensen. Zijn familie
en de gehele Reuselse gemeenschap hebben gedurende
dertig jaar zijn werk ondersteund. Om gezondheidsredenen
keerde frater Misaël in 1996 terug naar Nederland
waar hij zich aansloot bij de communiteit in Reusel.
Daar werd de tuin zijn domein. Vier jaar lang was hij
plaatsvervangend communiteitsoverste. Na sluiting
van het fraterhuis in 2008 verhuisde hij met zijn medebroeders
naar het woonzorgcentrum Joannes Zwijsen
in Tilburg. De laatste jaren werd zijn gezondheid heel
broos. Dankbaar was hij voor elke hulp en aandacht.
We geloven dat frater Misaël, eens zo zorgzaam voor
velen, nu de barmhartige handen van God mag ervaren.
22

‘Dichtbij is zijn genade’
(uit de leefregel van de Fraters CMM)
Hoop
Charles Pequy personifieert de hoop als een klein teer kind, een meisje van een jaar of
acht, dat voort huppelt tussen geloof en liefde; haar ernstige volwassen zussen. Zij zijn
geneigd om alles wat komen gaat te bezien in het licht van herinneringen aan vroeger,
hoe moeilijk de weg, hoe slecht het zicht.
Zonder het meisje hoop, het kleine zusje in het midden,
zou de bezadigdheid van de twee grote zussen kunnen
omslaan in pessimisme en levensmoeheid. Dat kind
is onvermoeibaar. Wel is het klein en zwak, maar het
heeft dan ook niets om mee te dragen, geen ervaringen,
geen verleden. Het leeft geheel in het vooruit.
Vanaf de eerste keer dat ik dit las, is dit beeld van de
hoop me altijd bijgebleven. En ik hoop dat er een
kunstenaar opstaat die dit prachtige beeld verbeeldt.
Als je vanuit barmhartige liefde wilt leven en werken
heb je de hoop hard nodig. Het vertrouwen dat er altijd
weer iets goeds kan gebeuren, ook al lijkt het niet
mogelijk, ook al voel je je machteloos.
Václav Havel gaat in zijn beroemde tekst over de hoop
een stap verder en raakt de kern. Hoop, zegt hij, is de
kunst om ergens aan te werken omdat het goed is.
Niet alleen omdat het kans van slagen heeft.
Hij eindigt met: “Hoop is niet optimisme, niet de overtuiging
dat iets goed zal aflopen, hopen is zeker weten
dat iets zinvol is, ongeacht de afloop.” Vaclav Havel wist
waarover hij het had. Hij zat jarenlang in de gevangenis
in het toenmalige Tsjechoslowakije onder het communistisch
regime, zonder uitzicht. Deze overtuiging helpt
mij tijdens momenten als de twijfel toeslaat of je wel
zult slagen in waar je mee bezig bent.
De hoop is een klein, teer kind, maar tegelijkertijd
krachtig, moedig en taai. Juist dan mogen we rekenen
op wat onze constituties ons aanreiken: “Daar wacht
de Heer op ons. Dichtbij is zijn genade: verborgen
maar daadwerkelijk.”
Charles Pequy dichtte dan ook: “ ‘Het geloof’, zegt God,
waar ik het meeste van houdt, is de hoop’.”
frater Wim Verschuren
23

Naar de Moeder van
Jezus, die wij ook onze
Moeder mogen noemen,
zien wij op met eerbied
en liefde. Zij is voor ons
een lichtend teken van
hoop en vertroosting
op onze pelgrimsweg
naar God.
(uit de leefregel van de Fraters CMM)
Blad van de Congregatie van de Fraters van Onze Lieve Vrouw, Moeder van Barmhartigheid