FRATERS CMM

Loon. Die publicaties vormen inmiddels een belangrijk
archeologisch naslagwerk. Omdat hij betreurde
dat door onachtzaamheid en gebrek aan kennis
vele overblijfselen uit de vroegste geschie denis van
Limburg verloren gingen, ondernam hij zelf met zijn
studenten archeologisch bodemonderzoek. Bij de
archeologische opgravingen, die frater Gonsalvus
Smits met zijn medewerkers uitvoerde, kon hij rekenen
op het wetenschappelijk advies en de bijstand van de
befaamde archeoloog prof. dr. Joseph Hamal-Nandrin
(1869-1958), hoogleraar prehistorische archeologie
aan de universiteit van Luik. Voor de identificatie
van de verzamelde fossielen en gesteenten uit de
Limburgse kolenmijnen werkte hij nauw samen met het
Natuurhistorisch Museum van Brussel. De oudheidkundige
artefacten vormden met de verzameling mijngesteenten
de basis van het Museum van het Sint-Jan
Berchmansgesticht in Zonhoven. Een merkwaardige
archeologische en natuurhistorische verzameling, die
samen met een vakbibliotheek door frater Gonsalvus
Smits werd uitgebouwd. Hij was een man, die in stilte
en met de eenvoud die zijn leven kenmerkte, grote
diensten aan Limburg bewees.
Geschiedenis
Heel wat fraters die als onderwijzers in Belgisch Limburg
actief waren, toonden een opmerkelijke belangstelling
voor geschiedenis. Sommigen bewezen dat als publicisten,
terwijl de meeste anderen dat in hun onderwijspraktijk tot
uiting brachten, omdat ze vaak niet de tijd en de gelegenheid
hadden om hun kennis in publicaties uit te schrijven.
In Zonhoven, waar hij van 1924 tot 1948 als onderwijzer
werk zaam was, onderscheidde de Nederlandse frater
Melanius Melis (1882-1948) zich als een verdienstelijke
geschiedschrijver. Als geëngageerde leerkracht had hij
het ‘Leerplan voor het lager onderwijs’, dat in 1936 in de
Belgische lagere scholen werd ingevoerd, in twee publicaties
over het heemgericht onderwijs in de tijdschriften
Christene School en De Schakel verdedigd, met bijzondere
aandacht voor de plaatselijke geschiedenis. Behalve het
boek Groote mannen van Limburg (1926) en verschillende
artikelen in historische tijdschriften, schreef hij als eerste
de lijvige dorps monografie Zonhoven (1948).
Ook Sibrand Koenen (1921-2012), die zijn hele fraterleven
als leraar en schooldirecteur in Zonhoven doorbracht,
had een meer dan gewone interesse voor het verleden,
voornamelijk gericht op genealogische studie, op plaatselijke
geschiedenis en op het historisch onderzoek naar de
actieve betrokkenheid van fraters in het onderwijs en het
sociaal-culturele werk in Belgisch Limburg. Het onderwijs
van het vak geschiedenis behoorde tot zijn geliefkoosde
leeropdrachten.
Links: Frater Gonsalvus Smits.
Rechts: Frater Nicetas Doumen.
Onder: Frater Sibrand Koenen.
Literair vlak
Enkele Belgische fraters maakten zich verdienstelijk als
auteurs van literaire werken. In eerste instantie moet
daarbij gedacht worden aan frater Nicetas Doumen
(1876-1955). Hoewel hij als onderwijzer hoofdzakelijk in
Nederland werkzaam was, verwierf hij als jeugdschrijver
en als dichter van kinderpoëzie zowel in Nederland als
in Vlaanderen bekendheid. Samen met zijn Nederlandse
confrater Jos M. Reynders (1874-1942) realiseerde hij in
1907-1910 de succesrijke zestiendelige reeks Omhoog.
Leesboek voor de jeugd. Even populair was de tiendelige
reeks boekjes Ik lees al, die hoofdzakelijk door frater
Nicetas Doumen werden geschreven en tussen 1907
en 1940 als didactische handleidingen in de katholieke
scholen breed waren verspreid. Een andere uitgave
van leesboekjes, waarbij de fraters Jos M. Reynders en
Nicetas Doumen een grote redactionele inbreng hadden,
was de succesvolle serie Vroolijk Volkje, die tussen
1912 en 1925 tot stand kwam. In de leesboekjes en in
enkele tijdschriften publiceerde frater Nicetas Doumen
heel wat kindergedichten, waarvan er talrijke omwille
van hun klankrijkdom en ritme voornamelijk door de
Vlaamse componist Remi Ghesquiere (1866-1962)
werden getoonzet en in diverse liederenbundels werden
opgenomen. Frater Nicetas Doumen verwierf eveneens
grote faam als schrijver van een tiental jeugdboeken en
jongens romans.
Ook frater Maurice Custers (1907-1995) was op literair
vlak bijzonder actief, maar zijn oeuvre werd gekenmerkt
door een veelsoortige aanpak. Na het behalen van
zijn onderwijzersdiploma legde hij zich toe op het
verwerven van diverse getuigschriften op het vlak
van de pedagogische problematiek.
11