Emakume bat

Emakume bat
3

Audrey Cerdan/Rue89
Anne Ernaux | (Lillebonne, 1940) frantziar idazle
ezaguna da. Normandian jaio eta hazi zen eta,
geroago, Letra modernoetan lizentziatu zen. Idazle
gisa, fikzioa baztertu eta autobiografiari ekin zion:
haren familiaren gizarte igoera kontatu zuen (La
place, La honte), gaztaroa (Ce qu’ils disent ou rien),
ezkontza (La femme gelée), abortua (L’événement),
amaren alzheimerra (Je ne suis pas sortie de ma
nuit), heriotza (Une femme) etab. Ibilbide literario
oparo eta bitxi honek 1984an Renaudot saria ekarri
zion eta, halaber, nazioarteko ospea eta ezagutza.
4

Annie Ernaux
Emakume bat
5

obra honen itzulpenak
institut ramon llull-en laguntza jaso du
lehen edizioa
Une femme. Gallimard,
Paris 1988
itzulpena
Itziar de Blas Fdez. de Gamarra
lehenengo edizioa
Tafalla, 2012ko otsaila
© Txalapartak edizio honena
© Annie Ernauxek obrarena
© Itziar de Blas Fdez. de Gamarrak
© itzulpenarena
editorial txalaparta e.m.l.
San Isidro, 35-1A
78. Posta kutxa
31300 Tafalla nafarroa
Tel. 948 70 39 34
Fax 948 70 40 72
txalaparta@txalaparta.com
www.txalaparta.com
[amaiur]
6
azala eta bildumaren diseinua
Esteban Montorio
maketazioa
Monti
inprimaketa
RGM
Igeltzera poligonoa, 1 bis, A1 pab.
48610 Urduliz - Bizkaia
isbn
978-84-15313-10-6
lege gordailua
na. 430-2012
txalaparta

Akats bat da kontraesana ezinezkoa dela pentsatzea;
kontraesanak bizirik dagoenaren minaren
barruan baitu bere benetako existentzia.
hegel
7

ama apirilaren 7an hil zitzaidan, astelehenean,
Pontoise ospitaleko zahar-etxean, hantxe sartu bainuen
bi urte lehenago. Erizainak esan zidan telefonoz:
«Zure ama gaur goizean zendu da, gosaldu
ondoren». Hamarrak inguru izango ziren.
Aurreneko aldiz zegoen itxita amaren logelako
atea. Apaindua zuten ordurako, burua oihal
zurizko bendaz inguratuta, kokotsaren azpitik;
ahoaren eta begien inguruan bilduta azal guztia.
Izara batez estalita zegoen, sorbaldaraino, eskuak
tapatuta. Momia txiki bat zirudien. Hantxe utziak
zituzten, ohearen alde bakoitzean, amari altxatzea
eragozteko barrak. Kakorratz-lanez azpildutako
kamisoi zuria jantzi nahi nion, amak aspaldi ero-
9

si baitzuen bere hobiratze-egunerako. Erizainak
esan zidan zerbitzuko emakume batek jantziko
ziola, eta gau-mahaiko tiraderan zegoen gurutzea
gainean ipiniko ziola. Bi iltze falta zitzaizkion,
kobrezko besoak gurutzean finkatzekoak. Erizaina
ez zegoen seguru aurkituko ote zituen. Ez zuen
axola; edonola ere, amari bere gurutzea jartzea
nahi nuen. Hantxe, mahai gurpildunaren gainean,
forsythia-sorta zegoen, bezperan eraman niona.
Ospitaleko erregistro zibilera lehenbailehen joan
nendila gomendatu zidan erizainak. Bitartean, amaren
gauza pertsonalen inbentarioa egingo zuten. Ia
ez zuen ezer berea: traje bat, udako zapata urdinak,
bizarra kentzeko makina elektrikoa. Emakume bat
oihuka hasi zen, hilabete batzuk lehenago bezalaxe.
Ez nuen ulertzen zergatik zegoen hura bizirik
oraindik eta ama hilda.
Erregistro zibilean, emakume gazte batek galdetu
zidan zergatik nengoen han. «Ama hil zait gaur
goizean... −Ospitaleratuta zegoen edo aspalditik zahar-etxean?
Nola zuen izena?». Orri bati begiratu
eta irribarretxoa egin zuen: jakinaren gainean zegoen.
Txostenaren bila joan zen, eta zenbait galdera
egin zizkidan amaz,non zen sortua,non bizi izan
zen zahar-etxean egonaldi luzerako sartu aurretik.
Datu horiek jaso behar ziren-eta txostenean.
Amaren logelan plastikozko poltsa bat zuten
prestatua haren gauzekin. Erizainak inbentarioko
10

fitxa eman zidan, sina nezan. Ez nituen eraman
nahi izan amak han edukitako jantziak eta objektuak,
salbu figuratxo bat, aitarekin Lisieuxera aspaldi
eginiko erromesaldian erosia, eta Savoiako kedarkentzaile
txiki bat, Annecyko oroigarri. Orain, ni
hantxe egonda, bazuten ama ospitaleko gorputegira
eramatea, gorpua bi orduz zerbitzuan atxiki
beharrik gabe, araudiak hala agindu arren. Ateratzean,
langileen bulego kristaldunaren barruan,
beste andre hura antzeman nuen, amarekin logela
partekatzen zuena. Eserita zegoen, poltsa
eskuan; hantxe egonarazi zioten ama gorputegira
eraman arte.
Nire senar ohiak lagundu zidan ehorztetxera.
Lore artifizialekiko erakusleihoaren atzean, besaulki
batzuk zeuden eta mahai baxu bat aldizkariekin.
Enplegatu batek bulego batera lagundu zigun, eta
noiz hil zen galdetu, non ehortziko genuen, mezarik
egingo genuen ala ez. Faktura handi batean
apuntatzen zuen dena, eta, noizean behin, zenbakiak
sakatzen zituen kalkulagailuan. Leihorik gabeko
gela ilun batera eraman gintuen, eta argia piztu
zuen. Hamarren bat hilkutxa zeuden hormaren
kontra bermatuta. Enplegatuak zehaztu zuen: «Prezio
guztiak zergak barne». Hiru hilkutxa irekita
11

zeuden, barruko bigungarriaren kolorea aukeratu
ahal izateko. Haritzezko bat enkargatu nuen,
amaren arbolarik gustukoena zelako, eta altzari
berri bat ikustean haritzezkoa ote zen galdetzen
zuelako beti. Bigungarri bioleta purpura gomendatu
zidan senar ohiak. Harro sentitu zen, ia
zoriontsu, amak kolore horretako brusak eduki
ohi zituela gogoratzean. Txeke bat egin nion enplegatuari.
Beraiek arduratuko ziren gauza guztiez,
lore naturalez izan ezik. Eguerdian, etxera itzuli
nintzen eta Porto ardoa edan nuen senar ohiarekin.
Hasita nengoen buruko eta sabeleko mina izaten.
Bostak inguruan ospitalera deitu nuen g aldetzeko
ea joan nintekeen nire bi semeekin gorputegira,
ama ikustera. Beranduegi zela erantzun
zidan telefonistak, gorputegia lau eta erdietan
ixten zutela. Bakarrik irten nintzen autoan, astelehenetan
zabaltzen zuen loradenda baten bila,
ospitalearen inguruko auzo berrietan. Lili zuriak
nahi nituen, baina burutik kendu zizkidan loresaltzaileak:
umeekin baino ez omen dira-eta erabiltzen,
neskatilekin, hobe esanda.
Asteazkenean lurperatu genuen. Semeekin eta
senar ohiarekin heldu nintzen ospitalera. Gorpu-
12

tegia ez zegoen seinaleztaturik, eta galdu egin
ginen aurkitu aurretik: hormigoizko eraikuntza
bat, solairu bakarrekoa, soroen ondoan. Brusa zuria
zeraman enplegatu batek, telefonoz ari zenak, keinu
bat egin zigun, korridore batean eseri gintezen.
Horman zehar lerrokatutako aulkietan eseri
ginen, atea irekita zuten komunen parean. Berriz
ikusi nahi nuen ama, eta poltsan neramatzan irasagarrondo-adartxoak,
loretan, haren gainean utzi.
Ez genekien utziko ote ziguten ama azk en aldiz
ikusten hilkutxa itxi aurretik. Ondok o gela batetik,
ehorztetxeko enplegatu bat atera zen, dendan
kasu egin zigun bera, eta bere atzetik joateko esan
zigun adeitasunez. Ama hilkutxan zegoen, burua
atzerantz eta eskuak gurutzearen g ainean juntatuta.
Benda kendua zioten eta kamisoi brodatua
jarria. Satinezko ohazala ia bularreraino heltzen
zitzaion. Areto huts handi batean zegoen, hormigoizkoa
bera. Ez nekien nondik zetorren argi apur
hura.
Bisita amaitzeko esan zigun enplegatuak, eta korridoreraino
lagundu zigun berriz. Iruditu zitzaidan
enpresaren zerbitzuen kalitate handia ikus genezan
eraman gintuela amaren aurrera. Auzo berriak
zeharkatu genituen elizaraino; kultur etxearen
ondoan baitzegoen eraikia. Ehorztetxeko autoa
ez zen artean iritsia; elizaren aurrean gelditu ginen
zain. Aurrean, supermerkatuaren fatxadan, breaz
13

idatzita: «Dirua, merkantziak eta Estatua dira
apartheidaren hiru zutabeak». Apaiz bat etorri zitzaigun,
atsegina oso. «Zure ama al da?», galdetu
zidan, eta nire semeei, berriz, ea jarraitzen zuten
ikasten eta zer unibertsitatetan.
Ohe txiki moduko bat zegoen, hutsik, belus
gorriz orlatua, porlanezko lurrean bertan utzia,
aldarearen aurrean. Ehorztetxeko gizonek amaren
hilkutxaren gainean jarri zuten geroago. Apaizak
organo-kasete bat ipini zuen magnetofonoan.
Gu beste inor ez mezatan; han inork ez baitzuen
ezagutzen nire ama. «Betiereko bizitzaz», «gure
arrebaren berpizkundeaz» jardun zuen apaizak,
eta kantikak abestu zituen. Hori guztia inoiz ez
amaitzea nahi nukeen, amaren alde zerbait egiterik
izan oraindik, keinu batzuk, kantu batzuk.
Organoaren musika entzun zen berriz ere, eta apaizak
hilkutxaren bi alboetako kandelak itzali zituen.
Ehorztetxeko autoa berehala abiatu zen Yvetoterantz,
Normandiara, han lurperatu behar baikenuen
ama, aitaren alboan. Nire autoan egin nuen
bidaia, semeekin. Ibilbide osoan euria egin zuen
barra-barra eta haizea parrastadaka. Mutikoek
behin eta berriz galdetzen zidaten mezari buruz,
zeren eta sekula ere ez ziren mezatan izan eta ez
zekiten nola jokatu behar zuten zeremonian.
14

Yvetoten, bilduta zegoen familia hilerrira sartzeko
burdinazko langatik gertu. Lehengusinetako
batek, ezer esan gabe hurbiltzen gintzaizkiela
ikusirik, garrasi egin zidan urrutitik: «Hau eguraldia,
azaroa dirudi!». Denok batera joan ginen aitaren
hilobiraino. Zabalik zegoen, eta lurra albo batean
zegoen metatuta, halako muinotxo hori bat
eginik. Amaren hilkutxa ekarri zuten. Hilkutxa,
soken artean eutsia, gainean jarri zuten unean,zulora
gerturarazi ninduten gizonek, zangako hormetan
zehar labaintzen ikus nezan. Lurperatzailea
metro batzuetara zegoen zain,pala eskuan zuela.
Laneko arropa zeraman soinean,txapela eta botak,
eta morexka zuen narrua. Hari hitz egitek o gogoa
sentitu nuen, eta ehun libera emateko, pentsatuz
ziurrenik zurrutean gastatuko zituela. Ez zuen
axola; aitzitik, amaz arduratuko zen azken gizona
zen, arratsalde osoa emango zuen amari lur ematen,
eta gustura jardun behar zuen.
Familiak ez zuen nahi izan nik handik bazkaldu
gabe alde egiterik. Amaren ahizpak enkargatua
zuen jatetxean lurperatze-bazkaria. Gelditu
egin nintzen; amarengandik egin nezakeen zerbait
zela iruditu zitzaidalako. Zerbitzua geldoa
zenez, lanaz hitz egin genuen, semeez, tarteka
amaz. Esaten zidaten: «Zertarako urte gehiago
bizi egoera horretan?». Guztien iritziz, hobe zen
ama hilda egotea. Esaldi bat da, ziurtasun bat, uler-
15

gaitza niretzat. Arratsean bueltatu nintzen Paris
aldera. Amaitua zen guztia benetan.
16

hurrengo astean, edonon egiten nuen negar.
Esnatzean konturatzen nintzen ama hilda zegoela.
Amesgaiztoak izaten nituen, eta ez nituen gogoratzen
gero, bakarrik bera han zegoela, eta hilda.
Ez nuen ezer egiten, bizitzeko ezinbestekoak baino
ez: erosketak egin, jatorduak prestatu, garbigailua
jarri. Askotan ahazten zitzaidan zein ordenatan
egin behar ziren gauzak; lekariak zuritu eta
hantxe gelditzen nintzen, hurrena zer egin behar
nuen ez nekiela, eta ondo pentsatu eta gero hasten
nintzen lekari haiek garbitzen. Irakurtzea, ezinezkoa.
Behin sotora jaitsi nintzen; han zegoen
amaren maleta, barruan haren diru-zorroa, udako
poltsa bat eta lepoko zapi batzuk zituena. Hantxe
gelditu nintzen, maleta irekiaren aurrean
makurtuta. Baina okerren kanpoan izaten nintzen,
hirian. Gidatzen ari nintzela, bat-batean esaten
17

nuen neure artean: «Ama ez da berriz inoiz inon
izango». Ezin nuen ulertu jendearen ohik o jokabidea,
ikaratu egiten ninduen nola ibiltzen ziren
harategian, adi-adi, okela-puska bat ala bestea aukeratzeko.
Sentsazio hori desagertzen joan zen pixkanakapixkanaka.
Berriro ere poza, eguraldi hotz eta euritsua
zela-eta, hilaren hasieran bezala, ama artean
bizirik zela. Baita hutsuneak ere, ohartzen nintzen
bakoitzean «jada ez du merezi» edo «jada ez d a
beharrezkoa» (amarengatik hau edo beste egitea).
Pentsamendu horrek uzten zuen zuloa: «Amak
ikusiko ez duen aurreneko udaberria». (Orain, esaldi
arrunten indarra, are klixeena ere, sentitu behar).
Bihar hiru aste izango dira lurperatu zutenetik.
Herenegun arte ez nuen gainditu orri zuri batean
idazten hasteko ikara, eta norbaiti bidaltzeko gutun
batean bezala ez, baizik eta liburu baten hasiera
balitz bezala idatzi nuen: «Ama hil egin da». Gainera,
gauza izan nintzen haren argazkiei begiratzeko.
Senako ertzean eserita ageri da batean, hankak
tolesturik. Zuri-beltzezko erretratua da; baina
ematen du ikusten ari naizela haren adats gorriak,
alpaka beltzezko trajearen distirak.
Jarraituko dut amaz idazten. Bera izan da benetan
axola izan zaidan emakume bakarra, eta bi
urte zeramatzan dementziak jota. Agian hobe nuke
itxarotea haren gaixotasuna eta heriotza nire bizi-
18

tzaren iraganeko ibilbidean desegin arte, beste
gertakizun batzuk bezala: aitaren heriotza eta senarrarengandik
banantzea; horrela lortuko nuke oroitzapenak
aztertzea errazten duen distantzia. Une
honetan ez naiz, ordea, besterik egiteko gauza.
Latza da egiteko hori. Niretzat, amak ez du historiarik.
Hantxe izan zen beti. Hari buruz hitz egitean,
aurrena denbora-noziorik gabeko irudietan
finkatzen dut: «bortitza zen», «emakume aldartetsua
zen», eta nahas-mahas ekartzen ditut akordura
zenbait eszena, zeinetan ama ageri den. Horrela
baino ez dut aurkitzen nire irudimeneko
emakumea, azken denboraldian, ametsetan, berriz
ere bizirik ikusten dudan bera, adin zehatzik gabe,
atezuan, beldurrezko filmetan bezala. Antzeman
nahiko nuke nigandik aparte izan den emakumea
ere, benetako emakumea, Normandiako hiri txiki
bateko baserri-giroko auzoan sortu eta Paris aldeko
ospitale bateko geriatria-zerbitzuan zendu zena.
Idatziko dudan justuena, dudarik gabe, familiakoaren
eta gizartekoaren arteko junturan dago,
mitoaren eta historiaren artean. Literarioa da nire
proiektua; amari buruzko egia bat bilatzea baita
kontua, hitzen bidez baino lortzerik ez dagoena.
(Hau da: ez argazkiek, ez nire oroigarriek, ezta
19

familiaren lekukotasunek ere ezin didate eskaini
egia hori). Baina, nolabait, literaturaren azpian gelditu
nahi dut.
20

AMAIUR BILDUMA
Egun bat nire bizitzan. Bobby Sands.
Nafarroako azken mariskala. Patxi Zabaleta.
Fusilak pizten dituen sua. Felix Guerra eta Froilan Escobar.
Ni naizen hori. Karlos Gorrindo.
Adlotse. Jokin Urain.
Ilargia lagun beti hegoalderantz. Fernando Presa, Nandus.
Uhaldean. Françoise Xenakis.
Negarrik ez, haurra. Ngugi wa Thiong'o.
Ukoreka. Patxi Zabaleta.
Iheskaria. Pramoedya Ananta Toer.
Nerea eta biok. Laura Mintegi.
Euskal herria helburu. Jose Luis Alvarez Enparantza, Txillardegi.
Kalea. Gerry Adams.
Gerraren antzea. Sun Tzu.
Badena dena da. Patxi Zabaleta.
Laudanoa eta sutautsa. Edorta Jimenez.
Besteen ametsak. John Irving.
Soweton kondatuak. Ellen Kuzwayo.
Arian ari. Patxi Zabaleta.
Arragoa. Jon Urrujulegi.
Baleen berbaroa. Edorta Jimenez.
Labur aroz. Joxe Austin Arrieta.
Hitzen ondoeza. Joseba Sarrionandia.
Herioaren itzalpeetan. Andolin Eguzkitza.
Errolanen harria. Patxi Zabaleta.
Etorrerakoak. Patziku Perurena.
Txirringaren aienean. Amaia Elosegi eta Esther Mugertza
Zanpa ezak sugea. Yasar Kemal.
Borrokaren gorrian. Joxe Iriarte, Bikila.
Whiskey koloreko gauak. Paddy Rekalde.
Venezuela, iraultza isilaren hitzak. Pako Aristi.
Gutiziak. Zenbait egile.
Sisifo maite minez. Laura Mintegi.
Europako mugetan barrena. Edorta Jimenez.
Alkimista. Paulo Coelho.
Iraganean galdua. Abelin Linazisoro.
Pulp. Charles Bukowski.
Iraultzen maratoia. Joxe Iriarte, Bikila.
Rebel Mayo Colorao. Paddy Rekalde.
99

Napumoceno da Silva Araujo jaunaren testamentua. Germano Almeida.
Katearen begiak. Iñaki Petxarroman.
Ugerra eta kedarra. Sonia Gonzalez.
Helloak Txinan. Jon Abril.
Kolosala izango da. Joseba Sarrionandia.
Orain galdera berriak ditut. Lander Garro.
Itoitz. Porlanezko gezurra. Edurne Elizondo.
Sukar ustelaren urtea. Edorta Jimenez.
Bizi behar dugu. Xanti Zapirain, Kaiku.
Riomundo. Jon Maia Soria.
Ecce homo. Laura Mintegi.
Mila eta bat gauen gauak. Nagib Mahfuz.
Kristalezko hiria. Paul Auster.
Beste eguzkia. Itziar Madina.
1984. George Orwell.
Eskuetan mapak. Asier Serrano.
Azeria eta Lehoia. Edorta Jimenez.
Terra Sigillata. Joxe Austin Arrieta.
Abaraska. Asel Luzarraga.
Intimitatea. Hanif Kureishi.
Zure arimaren truke. Fernando Morillo.
Larrua hotz. Albert Sanchez Piñol.
Erlojugilea. Asier Serrano.
Lagun armatua. Raul Zelik.
Bilbo Samurai. Fernando Morillo.
Herioa eta dontzeila. Ariel Dorfman.
Fahrenheit 451. Ray Bradbury.
Atsekabe zaitut. Irati Jimenez.
Joan. Patxi Zubizarreta.
Utopiaren itzalak. Asel Luzarraga.
Bränskint. Goizalde Landabaso.
Limoi bat imintziorik egin gabe jaten baduzu . Sergi Pamies.
Gezurra odoletan. Asel Luzarraga.
Emakume bat. Annie Ernaux.
100

Aurkeztu dizugun liburuaren eduki, itxura edo inprimaketari
buruzko iritzia guri helarazi nahi izanez gero ,
bidal iezaguzu. Zinez eskertuko dizugu.
TXALAPARTA ARGITALETXEA E.M.L.
San Isidro 35-1a
78. Posta-kutxa
31300 TAFALLA
Nafarroa
Tel. 948 703934
Faxa 948 704072
txalaparta@txalaparta.com
www.txalaparta.com
103