Forum A+P 02

ndaj tij, “centralizojnë” hapësirën ku
hapen luginat e lumenjve apo përrenjve që
vijnë nga brendësia e vendit, duke përbërë
kështu pika fokale të peizazhit; qendra
të hapësirës ku është “kondensuar”
domethënia e modelit interpretues nga
ana e banorëve të tij. Këto kodra “akropol”
prej nga vëzhgohej në të gjitha drejtimet,
mikromjedise me identitet të fortë, ishin
lidhje vizuale me orientuesin kryesor,
detin, drejt të cilit janë të orientuara.
Hapësirat lidhëse midis banesave (rrugë)
janë gati një vazhdim i natyrës, shkëmbit
ku është ndërtuar vendbanimi. Kështu ato
janë në të njëjtën kohë shtrati i fuzionimit
të natyrës me hapësirën publike dhe atë
private. Kjo e fundit theksohet edhe më
shumë nga depërtimi në të i elementeve
Fshati Qeparo Mal, fragment
(seria e fotove nga S. Dhamo)
Përshatshmeria dhe arkitektura vernakolare,
vizualizimi – rrethime ne Razem
Pema si pike fokale ku grupohen domethenie,
foto 1 Razem, foto 2 Salsburg
gati si manifestimi i një hyjnie të veçantë;
tipike për atë që Norberg-Schulz e quan
peizazhi klasik (vepra e cituar).
Ky “interier” i peizazhit ka “përthithur”
dhe “grupuar” në atë vend “botën”, njerëzit
dhe ndërtesat duke krijuar kështu një
peizazh kulturor specifik, brenda të cilit ka
një sërë mjedisesh të ndërvarura natyrale
dhe artificiale. Banesat solide dhe të
ndërtuara me gurin e vendit “kondensojnë”
karakterin ambiental tepër të ashpër. Ato
mbështeten direkt mbi shkëmb dhe shpesh
themelet janë vazhdimësi e natyrshme e
shkëmbit në dukje. “Monumentaliteti” i
ngritjes së tyre drejt qiellit është shumë i
“pastër” dhe i pashqetësuar nga detaje të
tepërta arkitektonike që i bën të duken
gati “sterile”. Për shkak të ndërtimeve
krejtësisht me gur hapjet/çarjet janë të
ngushta, por të shpeshta për të garantuar
të gjelbërimit privat, që krijojnë lidhje
dhe vazhdimësi midis oborreve dhe në të
njëjtën kohë krijojnë mbrojtje nga dielli për
kalimtarin. Vizitorëve që kalojnë për herë
të parë u krijon ndjesinë se po depërtojnë
në një privatësi “jo të lejuar”, por në të
njëjtën kohë kjo hapësirë i ofron siguri.
Yi Fu Tuan ka shkruar shumë për lidhjet
e njeriut me karakteristikat gjeografike të
një vendi specifik. Këtë “dashuri” midis
njerëzve dhe vendit / mjedisit ai e quan
“topofilia” (referuar nga Havik K. 19 ).
Eksperienca me vendin “fitohet” përmes
perceptimeve ndjesore të njeriut, të cilat
“ftojnë” për veprim: David Abraham 20
barazon “perceptimin” me “pjesëmarrjen”.
19
Lived experience, places read: toward an urban literacy, tek
OASE 70, architecture & literature, fq, 40
20
Eshtë një filozof, ekologjist kultural dhe artist performues amerikan,
i cili është dalluar për lidhjen që i ka bërë traditës fenomenologjike
të filozofisë me çështjet ambientale dhe ekologjike.
30