Azərbaycan xalçaları / Azerbaijani carpets #31

2

"Şahnəzərli" xalçası. Yun. Xovlu. 194x138 sm. XIX əsrin əvvəlləri. Quba, Azərbaycan. 

"Shahnazarli" carpet. Wool. Pile-weave. 194x138 cm. Early 19 th century. Guba, Azerbaijan. 

Ковер «Шахназарли »Шерсть. Ворсовый. 194x138 см. Начало XIX века. Губа, Азербайджан. 

1

cild 9, №31, 2019 / vol. 9, No 31, 2019 / том 9, №31, 2019 

Azərbaycan xalçaları 

Azerbaijani carpets / Азербайджанские ковры 

elmi-publisistik jurnal / scientific-publicistic journal / научно-публицистический журнал 

Redaksiya heyəti: 

tarix e.d., prof. Vidadi Muradov 

(baş redaktor) 

Təsisçilər: 

"Azər-İlmə" Xalçaçılıq Mərkəzi 

AMEA-nın Rəyasət Heyəti 

akademik İsa Həbibbəyli 

akademik Teymur Kərimli 

akademik Rafael Hüseynov 

akademik Nizami Cəfərov 

akademik Nərgiz Axundova 

tarix e.d., prof. Kərim Şükürov 

tarix e.d., prof. Camal Mustafayev 

sənətşünaslıq dok., prof. Sevil Sadıxova 

tarix e.d., prof. Merqen Qurbanov (Türkmənistan) 

tarix e.d., prof. Məhəmmədxan Məhəmmədxanov 

(Dağıstan) 

sənətşünaslıq ü.f.d. Şirin Məlikova 

Jurnal Azərbaycan Respublikası Ədliyyə 

Nazirliyində 4 may 2011-ci il tarixində №3404 ilə 

qeydə alınmış, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti 

yanında Ali Attestasiya Komissiyası Rəyasət 

Heyətinin 6 iyul 2012-ci il tarixli (protokol № 10-R) 

qərarı ilə Sənətşünaslıq üzrə və 13 mart 2015-ci 

il tarixli (protokol № 05-R) qərarı ilə Tarix üzrə 

"Azərbaycan Respublikasında dissertasiyaların 

əsas nəticələrinin dərc olunması tövsiyə edilən 

dövri elmi nəşrlərin siyahısı"na daxil edilmişdir. 

Founders: 

"Azer-Ilme" Carpet-weaving Center 

Presidium ANAS 

Editorial Office Board: 

Prof. Vidadi Muradov, Doctor of Historical Sciences 

(editor-in-chief) 

Isa Habibbayli, Academician 

Teymur Karimli, Academician 

Rafael Huseynov, Academician 

Nizami Jafarov, Academician 

Nargiz Akhundova, Academician 

Prof. Karim Shukurov, Doctor of Historical Sciences 

Prof. Jamal Mustafayev, Doctor of Historical Sciences 

Prof. Sevil Sadikhova, Doctor of Art Studies 

Prof. Mergen Gurbanov, Doctor of Historical Sciences 

(Turkmenistan) 

Prof. Mahammadkhan Mahammadkhanov, 

Doctor of Historical Sciences (Daghestan) 

Shirin Malikova, D.in Art Studies 

The journal was registered under No 3404 by 

the Ministry of Justice of the Republic of Azerbaijan 

on 4 May, 2011; by the decision of the Presidium 

of the Supreme Attestation Commission 

under the President of the Republic of Azerbaijan 

and it was included in the “Registrar of scientific 

publications recommended for publishing the 

main results of dissertations in the Republic of 

Azerbaijan” on the Study of Art (decision dated 

July 6, 2012, protocol № 10-R) and on History 

(decision dated March 13, 2015, protocol № 05-R). 

Учредители: 

"Азер-Илме" Центр Ковроткачества 

Президиум НАНА 

Редакционный совет: 

д.ист.н., проф. Видади Мурадов 

(главный редактор) 

академик Иса Габиббейли 

академик Теймур Керимли 

академик Рафаэль Гусейнов 

академик Низами Джафаров 

академик Наргиз Ахундова 

д.ист.н., проф. Керим Шукюров 

д.ист.н, проф. Джамал Мустафаев 

д.искусств., проф. Севиль Садыхова 

д.ист.н., проф. Мерген Гурбанов (Туркмения) 

д.ист.н., проф. Магомедхан Магомедханов 

(Дагестан) 

д.философии по искусств. Ширин Меликова 

Журнал был зарегистрирован в Министерстве 

Юстиции Азербайджанской Республики 4 

мая 2011 года под номером 3404. Решениями 

Президиума Высшей аттес тационной комиссии 

при Президенте Азербайджанской Республики 

был включен в "Перечень периодических научных 

изданий, рекомендуемых для опубликования 

основных результатов диссертаций 

в Азербайджанской Республике" 6 июля 2012 

года (протокол № 10-R) по специальности "Искусствоведение", 

13 марта 2015 года (протокол 

№ 05-R) по специальности "История". 

Redaktor: 

Ülviyyə Məmmədova 

Məsul katib: 

Tünzalə Babayeva 

Dizayn: 

Faiq Əliyev 

Koordinator: 

Orxan Rzayev 

Foto: 

Aydın Muradov 

Editor: 

Ulviyya Mammadova 

Managing editor: 

Tunzala Babayeva 

Designer: 

Faig Aliyev 

Coordinator: 

Orkhan Rzayev 

Photograph: 

Aydin Muradov 

Редактор: 

Ульвия Мамедова 

Ответственный секретарь: 

Тунзаля Бабаева 

Дизайнер: 

Фаиг Алиев 

Координатор: 

Орхан Рзаев 

Фотограф: 

Айдын Мурадов 

Ünvan: Bakı şəhəri, AZ1110, 

Şəmsi Rəhimov küç. 2 

Tel.: +99412 465 17 52 (114); 

Faks: +99412 465 90 37 

E-mail: xalchashunasliq@gmail.com 

www.azerilme.az 

Address: Shamsi Rahimov 2, 

Baku, AZ1110 

Tel.: +99412 465 17 52 (114); 

Fax: +99412 465 90 37 



Адрес: город Баку, AZ1110, 

ул. Шамси Рагимова, 2 

Тел.: +99412 465 17 52 (114); 

Факс: +99412 465 90 37 



Mətbəə: Poliqrafaz MMC 

Ünvan: Xırdalan ş., M.Ə.Rəsulzadə 12. Tel.: (+994 12) 342 76 30 

Web: www.bestpack.az; E-mail: office@bestpack.az 

Tiraj: 5000 

© "Azər-İlmə" MMC 

© "Azer-Ilme" LTD

MÜNDƏRİCAT 

CONTENTS СОДЕРЖАНИЕ 

06 34 44 46 

Vidadi Muradov Camal Mustafayev “Azər-İlmə”nin 

qonaqları 

Эльмира 

Алмасова 

Qalacıq və 

qalacıqlılar 

Galajig and 

galajigians 

Галаджыг и 

галаджыгцы 

XIX əsrin sonları-XX 

əsrin əvvəllərində 

Azəbaycanda xalça 

məmulatı istehsalı 

Məşhur xalça 

mütəxəssisi, 

yazıçı-jurnalist 

Tahir Sabahi “Azər- 

İlmə” Xalçaçılıq 

Mərkəzinin 

qonağı olmuşdur. 

У истоков 

«Азерхалча» 

- солнечные 

орнаменты Алии 

Багировой 

4

52 92 112 126 

Tahir Şahbazov Əliağa Məmmədli Telman Musayev 

"Azərxalça" 

Açıq Səhmdar 

Cəmiyyətinin 

gündəliyi 

Dağlara sığınan qala 

- PİRASORA 

The Castle on 

the mountains - 

PIRASORA 

Şahdağ xalqlarının 

müasir etno-mədəni 

proseslərinə dair 

XIX əsr–XX əsrin 

əvvəllərində 

Qarabağ bölgəsində 

xalça məmulatı 

istehsalı 

ПИРАСОРА– 

крепость в горах 

5

Azərbaycan xalçaları cild 9, №31, 2019 

6

UOT 94 (479.24) 

QALACIQ VƏ 

QALACIQLILAR 

(İsmayıllı rayonunun Qalacıq kəndi haqqında tarixi-etnoqrafik oçerk) 

GALAJIG AND 

GALAJIGIANS 

(Historical-ethnographic essay on Galajig village of Ismayilli district) 

ГАЛАДЖЫГ И 

ГАЛАДЖЫГЦЫ 

(Историко-этнографический очерк 

о селе Галаджыг Исмаиллинского района) 

Vidadi Muradov 

AMEA Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutunun “Xalçaşünaslıq” sektorunun müdiri, 

tarix üzrə elmlər doktoru, professor 

Head of the Carpet Weaving Art Sector of the Institute of Archaeology and Ethnography ANAS, 

doctor of historical sciences, professor 

Заведующий сектором «Ковроведение» Института археологии и этнографии НАНА, 

доктор исторических наук, профессор 


Açar sözlər: İsmayıllı, Qalacıq, Qasımxan qalası, Pirdavud, xalçaçılıq 

Keywords: Ismayilli, Galajig, Gasimkhan castle, Pirdavud, carpet weaving 

Ключевые слова: Исмаиллы, Галаджыг, крепость Гасымхана, Пирдавуд, ковроткачество 

7

Qalacıq kəndi İsmayıllı rayonunun 

təqribən 25-30 km şimalqərb 

istiqamətində yerləşən sonuncu 

yaşayış məntəqəsidir. Uca 

dağların köksünə sığınan, gözəl 

təbiətə malik olan Qalacığın hər 

iki tərəfindən uçqun və yarğanların 

arasında güclü dağ çayları 

axır. “Gədik” deyilən dağ keçidi 

kəndin yeganə giriş alaqapısı rolunu 

oynayır. 

İstisu və Çayqovuşan kəndləri 

ilə bir ərazi icra nümayəndəliyi 

təşkil edən Qalacıq 500-dən artıq 

təsərrüfatı birləşdirir. Kəndin 

əhalisi 1790 nəfərdən artıqdır 

və əsasən ləzgilərdən ibarətdir. 

Evlərin sayı isə 297-dir. Kənddə 

1 orta məktəb, kitabxana, 

xəstəxana, mərkəzi poçtun Qalacıq 

filialı və s. fəaliyyət göstərir. 

İsmayıllı-Qalacıq-Qəbələ turist 

marşrutu məhz Qalacıqdan keçir. 

Bəzi məlumatlara görə, uzaq 

keçmişdə indiki Qalacıq kəndinin 

şimal-qərbində, Qalacıq çayının 

(Göyçay çayı) sahilində daha bir 

eyniadlı kənd mövcud olmuşdur. 

Bunu ərazidə müşahidə olunan 

yerüstü arxeoloji materiallar, 

o cümlədən üzərində müxtəlif 

Galajig village is the last residential 

settlement located approximately 

in the 25-30 km northwest 

of Ismayilli district. Strong 

mountain rivers flow among the 

gorges and ravines on both sides 

of Galajig, a picturesque village 

that takes refuge in the heart of 

the tall mountains. The mountain 

pass, called "Gadik", is the village’s 

only entrance. 

Galajig, which has a joint territorial 

executive representation 

with Istisu and Chaygovushan 

villages, joins more than 500 

farms. The population of the village 

is more than 1,790 and consists 

mainly of Lezgins. The number 

of houses is 297. A secondary 

school, library, hospital, Galajig 

branch of the central post, and 

so on operate in the village. The 

Ismayilli-Galajig-Gabala tourist 

route passes through Galajig. 

According to certain accounts, 

there existed another village with 

the same name in the northwest 

of the present village of Galajig, 

on the shore of the Galajig river 

(Goychay river) in the distant 

past. This is proven by the archae- 

Село Галаджыг – самый отдаленный 

населенный пункт 

Исмаиллинского района, расположенный 

приблизительно 

в 25-30 км к северо-западу от 

райцентра. Оно раскинулось на 

лоне изумительной природы 

средь высоких гор и стремительных 

горных рек, несущих 

свои бурные воды между перевалами 

и обрывами. Горный 

перевал под названием «Гедик» 

- единственные вороты, через 

которые можно сюда попасть. 

Галаджыг вместе с селами 

Истису и Чайговушан образует 

муниципальную единицу, 

здесь имеется более 500 хозяйств, 

численность населения 

села превышает 1790 человек и 

в основном состоит из лезгин. 

В селе 297 домов, действуют 

одна средняя школа, библиотека, 

больница, Галаджыгский 

филиал центральной почты 

и другие учреждения, через 

него пролегает туристический 

маршрут Исмаиллы – Галаджыг 

– Габала. 

По некоторым сведениям, 

в далеком прошлом на северо- 

1. Xalçaçı Rəna İsrail qızı Seyidovanın toxuduğu xalçalar. XX əsrin sonları- XXI əsrin əvvəlləri. 

Carpets made by weaver Rena Israil Seyidova. Late 20 th – early 21 th century. 

Ковры, сотканные ковроткачихой Реной Исраил гызы Сеидовой. Конец XX – начало XXI веков. 

1. 

8

2. 

4. 

3. 

2. Xalçaçı Rəna İsrail qızı Seyidova (1950-2003). 

Weaver Rena Israil Seyidova (1950-2003). 

Ковроткачиха Рена Исраил гызы Сеидова (1950-2003). 

3. Nazim Teymur oğlu Seyidov (1973), Seyidov Seyid Nazim oğlu 

(2002), xalçaçı Könül Həmzə qızı Seyidova (1977). 

Nazim Teymur Seyidov (1973), Seyidov Seyid Nazim (2002), weaver 

Konul Hamza Seyidova (1977). 

Назим Теймур оглу Сеидов (1973), Сеид Назим оглу Сеидов 

(2002), ковроткачиха Кенюль Хамза гызы Сеидова (1977). 

4. Kənd sakini Nazim Teymur oğlu Seyidovla. 

With village resident Nazim Teymur Seyidov. 

С жителем села Назимом Теймур оглу Сеидовым. 

yazılar olan daşlar da sübut 

edir. Əvvəllər Qutqaşen (indiki 

Qəbələ) rayonunun inzibati ərazi 

vahidliyinə daxil olan müasir Qalacıq 

kəndi isə 1930-cu ildən İsmayıllı 

rayonunun tərkibindədir. 

Rayonun İstisu, Çəmənli, Sumağallı 

kimi kəndlərinin yaranmasında 

və məskunlaşmasında da 

qalacıqlılar mühüm rol oynamışlar. 

Yaşayış məntəqəsinin adı isə 

çox güman ki, yaxınlıqdakı orta 

əsrlərə aid “Qalacıq” adlı müdafiə 

ological materials found in the territory, 

including stones with various 

inscriptions on them. Modern 

Galajig village was part of former 

Gutgashen (now Gabala) district, 

and has been part of Ismayilli district 

since 1930. The residents of 

Galajig played an important role 

in the creation and settlement of 

Istisu, Chamanli and Sumagalli 

villages of the district. The name 

of the residential settlement is 

perhaps derived from the name 

западе нынешнего села Галаджыг, 

на берегу реки Галаджыг 

(река Гейчай), существовало 

еще одно одноименное село. Об 

этом свидетельствуют и имеющиеся 

на этой территории 

первичные археологические 

материалы, в том числе камни 

с различными надписями. 

Современное село Галаджыг, 

ранее являвшееся административно-территориальной 

единицей Куткашенского 

9

5. Xalçaçı Rəsmiyyə Əhmədiyyə qızı Abdullayeva (1967). 

Weaver Rasmiyya Ahmadiyye Abdullayeva (1967). 

Ковроткачиха Расмия Ахмедия гызы Абдуллаева (1967). 

6. Xalçaçılar Nəcibə Mirzə qızı Məmmədova (1961) və Bahar Əhməd 

qızı Abdulxalıqova (1960). 

Weavers Najiba Mirza Mammadova (1961) and Bahar Ahmad 

Abdulkhaligova (1960). 

Ковроткачихи Наджиба Мирза гызы Мамедова (1961) и 

Бахар Ахмед гызы Абдулхалыгова (1960). 

7. Xalçaçı Narınca Ramazan qızı Abdullayeva (1938). 

Weaver Narinja Ramazan Abdullayeva (1938). 

Ковроткачиха Нарынджа Рамазан гызы Абдуллаева (1938). 

8. Xalçaçı Narınca Abdullayevanın toxuduğu xovlu xalça. 

Pile-weave carpet made by weaver Narinja Abdullayeva. 

Ворсовый ковер, сотканный ковроткачихой Нарынджа 

Абдуллаевой. 

5. 

7. 

6. 

istehkamının adından götürülmüşdür 

və “kiçik qala” mənasını 

verir. Bu ad kəndin yerləşdiyi 

coğrafi mövqeyə tam uyğundur. 

“Qalacıq” adında kənd Dağıstanın 

Doqquzpara (keçmiş 

Axtı) rayonlarında da mövcuddur. 

İsmayıllıdakı müasir Qalacığının 

ilk sakinlərinin də məhz 

Dağıstan Qalacığından gəldiyi 

bildirilir. Bu haqda kənd sakinləri 

rəvayət edirlər ki, ermənilərin 

Qafqazda məskunlaşdırılması 

zamanı Dağıstanda Usukçay çayının 

sahilində - Qalacıq kəndi 

ilə üzbəüz Mikrax adlı erməni yaşayış 

məntəqəsi salınır. Mikraxlılarla 

qalacıqlılar arasında torpaq 

of a nearby medieval stronghold 

called Galajig that means "little 

fortress." This name fully corresponds 

to the geographical location 

of the village. 

There is also a village called 

"Galajig" in Dogguzpara (former 

Akhti) district of Dagestan. It is 

believed that the first inhabitants 

of modern Galajig of Ismayilli 

came from the Dagestan Galajig. 

The residents of the village 

say that during the settlement 

of Armenians in the Caucasus, 

an Armenian residential settlement 

called Mikrakh was built 

in Dagestan, on the banks of the 

Usukchay River, opposite the vil- 

(ныне Габалинского) района, 

с 1930 года входит в состав Исмаиллинского 

района. Галаджыгцы 

сыграли большую роль 

в создании и заселении таких 

сел района, как Истису, Чеменли, 

Сумагаллы. Само название 

населенного пункта, по всей видимости, 

было заимствовано от 

наименования близлежащего 

средневекового оборонительного 

сооружения «Галаджыг», 

что означает «малая крепость». 

Это название полностью соответствует 

географическому расположению 

села. 

Село с таким же названием 

имеется и в Дагестане (Росс- 

10

üstündə tez-tez münaqişələr, silahlı 

toqquşmalar baş verir. Qalacıqlılar 

mərdliklə müdafiə olunsalar 

da, bir gün ermənilər hiylə 

ilə Qalacığı ələ keçirir və əhalini 

gülləbaran edirlər. Bu faciədən 

sağ qurtaranların bir qismi 

Azərbaycana pənah gətirir, burada 

eyniadlı kənd salır, bir qismi 

də Qarakürə kəndinə köçür. 

Deyilənə görə, dağılmış Qalacıqda 

yalnız Menzifar adında bir 

nəfər qalır. Müəyyən müddətdən 

8. 

lage of Galajig. There were frequent 

conflicts and armed clashes 

between the residents of Mikrakh 

and Galajig because of the territory. 

Although the Galajig residents 

were bravely defended, one 

day the Armenians deceitfully 

seized Galajig and shot down its 

population. Some of the survivors 

of this tragedy took refuge 

in Azerbaijan, where they built a 

village with the same name, and 

some moved to Garakure village. 

сийская Федерация), в районе 

Доггузпара (бывший Ахты). 

Отмечается, что первые жители 

нынешнего исмаиллинского 

Галаджыга прибыли сюда 

именно из дагестанского Галаджыга. 

По словам старейшин, 

во времена заселения Кавказа 

армянами в Дагестане, на берегу 

реки Усукчай, напротив 

села Галаджыг было заложено 

армянское поселение Микрах. 

После этого между микрахцами 

и галаджыгцами стали 

часто возникать земельные 

конфликты, переходившие в 

вооруженные столкновения. И 

хотя галаджыгцы мужественно 

защищались, однажды армяне 

хитростью захватили Галаджыг 

и расстреляли местных жителей. 

Одна часть из выживших 

в этой бойне переселилась в 

Азербайджан, где заложила одноименное 

село, а другая – перебралась 

в село Гаракюре. Рассказывают, 

что в разрушенном 

Галаджыге остался лишь один 

человек по имени Мензифар. 

Через некоторое время сюда 

переселились люди из других 

сел, а также из Микраха, и село 

вновь ожило. Но география ойконима 

«Галаджыг» этим не 

ограничивается. Так, в Западном 

Азербайджане, в районе 

Гаракилсе, в Гусарском и Джебраильском 

районах имеются 

села под названием Галаджыг, 

а в Губадлинском районе – 

одноименная крепость. Село 

Галаджыг в Гусарском районе 

было создано в 1999 году, 

но развалины строений на его 

территории говорят о наличии 

здесь древнего поселения или 

крепости, относящихся к средним 

векам. Кроме того, и в Исламской 

Республике Иран есть 

пять топонимов и ойконимов 

«Галаджыг». 

Население села Галаджыг 

Исмаиллинского района традиционно 

занималось садоводством, 

овощеводством, зер- 

11

новодством, животноводством 

и ковроткачеством. В старину 

в личных хозяйствах в большом 

количестве содержали 

как крупный рогатый, так и 

мелкий рогатый скот. Отгонные 

скотоводческие хозяйства 

располагались на знаменитых 

яйлагах (летних пастбищах) 

Молла Али, Хырманджыг, 

Сюфресерен, Сенгер, Машанлы, 

Говадаг, Гара Сулейман, Горал 

у подножия гор Большого 

Кавказа, а гышлаги (зимовья) 

- в Кюрдамирском районе, на 

территории, именуемой Базаргел. 

Здесь возделывалась пшеница 

таких сортов, как «Гюлгели», 

«Шил» и др., широко было 

развито производство чалтыка 

и проса. 

9. 

sonra digər kəndlərdən və Mikraxdan 

da bura adamlar köçür 

və kənd yenidən canlanır. Lakin 

“Qalacıq” oykoniminin coğrafiyası 

bununla məhdudlaşmır. Belə 

ki, Qərbi Azərbaycanın Qarakilsə 

rayonunda, Qusar və Cəbrayıl 

rayonlarında "Qalacıq" adında 

kəndlər, Qubadlı rayonunda isə 

"Qalacıq" adlı qala vardır. Qusar 

rayonundakı Qalacıq kəndi 

1999-cu ildə yaradılmışdır. Lakin 

kəndin ərazisindəki tikinti qalıqları 

burada orta əsrlərə aid qədim 

yaşayış yerinin və ya qalanın olduğunu 

göstərir. Bundan əlavə, 

İran İslam Respublikasında da 

beş “Qalacıq” toponimi və oykonimi 

məlumdur. 

İsmayıllı rayonunun Qalacıq 

kəndinin əhalisi tarixən 

bağçılıq, tərəvəzçilik, taxılçılıq, 

heyvan darlıq və xalçaçılıqla 

məşğul olmuşlar. Keçmişdə şəxsi 

təsərrüfatlarda çoxlu sayda 

həm iri, həm də xırdabuynuzlu 

mal-qara saxlanılırdı. Maldarların 

düşərgələri Böyük Qafqaz 

12 

10. 11. 

It is said that only one man named 

Menzifar was left in Galajig that 

was destroyed. After a while, 

people from other villages and 

Mikrakh moved here and the village 

revived. However, the geography 

of the "Galajig" oikonym is 

not limited to this. Thus, there are 

villages called Galajig in the Garakilse 

district of Western Azerbaijan, 

and in Gusar and Jabrayil 

districts, and there is a castle 

called Galajig in Qubadli district. 

Galajig village in Gusar district 

was established in 1999. However, 

the remains of construction in 

9. Xalçaçı Narxanım Rzaağa qızı Abdullayeva 

(1935-2006). 

Weaver Narkhanim Rzaaga Abdullayeva 

(1935-2006). 

Ковроткачиха Нарханым Рзаага 

гызы Абдуллаева (1935-2006). 

10. Xalçaçı Gülgəz Məmmədrahim qızı 

İsmayılova (1930-2010). 

Weaver Gulgaz Mammadrahim Ismayilova 

(1930-2010). 

Ковроткачиха Гюльгез Мамедрагим 

гызы Исмаилова (1930-2010). 

11. Xalçaçı Mərcan Ələsgər qızı Babayeva 

(1932-1999). 

Weaver Marjan Alasgar Babayeva 

(1932-1999). 

Ковроткачиха Марджан Алескер 

гызы Бабаева (1932-1999).

12. 

dağlarının ətəklərindəki məşhur 

Molla Əli, Xırmancıq, Süfrəsərən, 

Səngər, Maşanlı, Qovadağ, 

Qara Süleyman, Qopal yaylaqlarında 

yerləşirdi. Qışlaqları isə 

Kürdəmir rayonunun "Bazarçöl" 

adlanan ərazisində idi. Burada 

buğdanın dülgəli, şil və s. növləri 

the territory of the village suggest 

the existence of an ancient medieval 

residence or fortress here. In 

addition, five "Galajig" toponyms 

and oikonym are known in the Islamic 

Republic of Iran. 

Historically, the residents of 

Galajig village of Ismayilli dis- 

По сведениям населения, 

раньше сельчане сообща сеяли 

и собирали урожай, так как 

наблюдался недостаток орудий 

труда, рабочей и тягловой 

силы. К примеру, для пахоты 

у кого-то не было сохи, у когото 

– быка, поэтому сельчане 

объединялись и совместно использовали 

орудия труда и тягловую 

силу, чтобы справиться 

с этой тяжелой работой. Этот 

благородный обычай в народе 

прозвали «чаргов». 

За исключением нескольких 

локальных особенностей 

население Галаджыга придерживалось 

характерных общеазербайджанских 

обычаев и 

традиций, так же, как и всем 

азербайджанцам, им присуще 

такие черты, как гостеприимство, 

доброжелательность, доблесть, 

крепость родственных 

уз и добрососедство. Галаджыгцы 

говорят так: «У нашего 

народа есть характерная черта. 

По определенным причинам 

13. 

12. Xalçaçı Nəcibə Mirzə qızı Məmmədova 

(1961) və həyat yoldaşı Əhməd 

Qələbəy oğlu Məmmədov (1954). 

Weaver Najiba Mirza Mammadova 

(1961) and her spouse Ahmad Galabay 

Mammadov (1954). 

Ковроткачиха Наджиба Мирза 

гызы Мамедова (1961) и ее муж 

Ахмед Гелебей оглу Мамедов 

(1954). 

13. Xalçaçılar Qızılgül Kərim qızı Abdullayeva 

(1958) və Tamam Mamed qızı 

Babayeva (1958) ilə. 

With weavers Gizilgul Karim Abdullayeva 

(1958) and Tamam Mamed 

Babayeva (1958). 

С ковроткачихами Гызылгюль 

Керим гызы Абдуллаевой (1958) 

и Тамам Мамед гызы Бабаевой 

(1958). 

13

daha çox becərilmiş, çəltikçilik 

və darı əkinçiliyi geniş yayılmışdı. 

Əhalinin məlumatına görə, 

keçmişdə əkin-biçin işləri çox 

vaxt şərikli yerinə yetirilirdi. 

Əmək alətlərinin, işçi və qoşqu 

qüvvəsinin qıtlığı insanları 

qüvvələrini birləşdirməyə vadar 

edirdi. Məsələn, şum işi üçün birinin 

ya xışı, ya da öküzü olmurdu. 

Bu zaman onlar xışlarını və 

öküzlərini birləşdirərək bu çətin 

işin öhdəsindən gəlirdilər. Bu 

nəcib adətə xalq arasında “çarqov” 

deyilirdi. 

Müəyyən lokal, fərqləndirici 

xüsusiyyətlər istisna olmaqla, 

Qala cıq əhalisinin adət-ənənələri 

ümumazərbaycan səciyyəli 

olub, xalqımızın qonaqpərvərliyini, 

xeyirxahlığını, 

mərd li yini, qohum luq və qonşuluq 

münasibətlərində birliyini 

nü ma yiş etdirir. Bu münasibətlə 

qalacıqlılar deyirlər: “Bizim camaatın 

belə bir xüsusiyyəti var. 

Müəy yən səbəblərə görə toya 

trict have been engaged in gardening, 

vegetable growing, grain 

growing, cattle raising and carpet 

weaving. In the past, there were 

large numbers of large and small 

livestock in private farms. The 

camps of farmers were located 

in the foothills of the Great Caucasus 

Mountains, in the famous 

summer pastures - Molla Ali, 

Khirmanjig, Sufreseren, Sangar, 

Mashanli, Govadag, Gara Suleyman 

and Gopal. Their winter 

residences were located in the 

Bazarchol territory of Kurdamir 

district. Here, the types of wheat 

like “dulgeli”, “shil” wheat etc. 

were cultivated more, and paddy 

growing and millet farming were 

more widespread. According to 

the information from the population, 

work related to farming 

and planting was often done in 

partnership in the past. According 

to the residents, farm works 

were performed jointly in the 

past. The scarcity of labor tools, 

можно пропустить свадьбу. Виновник 

свадебного торжества 

не обидится на тебя. Но самым 

большим недостатком считается 

равнодушие к траурному 

мероприятию, безразличие к 

близким и соседям в горестные 

дни, потому что человек в горе 

ищет утешения в близких ему 

людях». 

В прошлом в знак уважения 

к скорбящим по усопшему поминки 

проводились лишь на 

третий день после кончины, на 

столе были только чай и халва. 

В первый день глава семьи собирал 

близких и соседей только 

для того, чтобы выразить им 

свою благодарность за проявленное 

участие и сочувствие. 

Интересные традиции есть 

у галаджыгцев в строительстве 

домов и домашнем быте. Например, 

с древних времен и по 

сей день дома в селе возводятся 

в два этажа, поскольку жители 

считают, что дом должен быть 

14. Xalçaçılar Ceyran Nəcəf qızı Mahmudova (1971) və İnna Sabir qızı Balayeva (1983) ilə. 

With weavers Jeyran Najaf Mahmudova (1971) and Inna Sabir Balayeva (1983). 

С ковроткачихами Джейран Наджаф гызы Махмудовой (1971) и Инной Сабир гызы Балаевой (1983). 

15. Xalçaçılar Aliya Kərim qızı Babayeva (1974) və Məlahət Soltan qızı Babayeva (1967). 

Weavers Aliya Karim Babayeva (1974) and Malahat Soltan Babayeva (1967). 

Ковроткачихи Алия Керим гызы Бабаева (1974) и Малахат Солтан гызы Бабаева (1967). 

16. Kənd sakinləri Nazim Seyidov, Tamam Babayeva, Qızılgül Abdullayeva, Rəsmiyyə Abdullayeva, Lətifə Ağalar qızı 

Həmidova ilə. 

With village residents Nazim Seyidov, Tamam Babayeva, Gizilgul Abdullayeva, Rasmiyya Abdullayeva, Latifa Agalar 

Hamidova. 

С жителями села Назимом Сеидовым, Тамам Бабаевой, Гызылгюль Абдуллаевой, Расмией Абдуллаевой, 

Лятифой Агалар гызы Гамидовой. 

14. 

14

15. 

16. 

именно таким - двухэтажным 

и с балконом. Философия такого 

убеждения заключается в 

ценности человеческой жизни, 

в стремлении возвысить свое 

место в жилом доме, то есть, 

одноэтажные строения предназначены 

для животных, а двухэтажные 

дома – для людей. Кроме 

того, дом - самое ценное, что 

человек оставляет в наследство 

своим детям. В одно время дома 

в Галаджыге строились не просто 

близко друг к другу, а даже 

впритык. Основная причина – 

экономия земли для пашни и 

выпаса скота. В селе имелись 

такие кварталы, как Салмачилер, 

Кызынлар, Игирлер, где 

проживали только родственные 

семьи. Здесь также проживали 

представители таких знаменитых 

родов, как Галаджыг 

Бейлер, Муграглар, Джибилер, 

Денбиллер, Гурушлар. 

Галаджыгские дома интересны 

и своим внешним обликом. 

Привлекает внимание то, 

что на стенах всех домов висят 

кремневые камни с отверстиями, 

которые считаются символом 

не только света, тепла и так 

далее, но и своего рода терпения, 

выдержки. По словам старейшин, 

капли воды, падая на 

поверхность кремня в течение 

200 лет, подтачивают его, и, глядя 

на этот камень, люди учатся 

терпению. В селе до сегодняшнего 

дня придерживаются обычая 

вешать кости собак и лошадей, 

козьи рога над арками 

домов, в саду, огороде, во дворе 

как оберег от сглаза. Этот обычай, 

встречающийся, кстати, во 

многих регионах Азербайджана, 

уходит своими корнями в 

доисламские времена. 

Одной из традиций Галаджыга, 

сохранившейся с древних 

времен, был «мел» - добровольные 

общественные работы, 

своеобразный вид взаимопомоществования. 

Он проводился 

при всех работах, требующих 

15

17. 

getməmək olar. Toy yiyəsi də 

səndən inciməz. Yas məclisində, 

qonum-qonşunun acı günündə 

kənarda qalmaq isə ən böyük qüsur 

sayılır; çünki dərdli insanın 

gözü hər zaman öz yaxınlarını, 

qonşularını axtarır və bunu özünə 

təsəlli hesab edir. Keçmişdə Qalacıqda 

yas sahibinin dərdli olduğu 

nəzərə alınar, üç gün ərzində 

ehsan verilməzdi. Ehsanı yalnız 

mərhumun 3 günündə verirdilər. 

Yemək yeyilməz, yalnız halva 

ilə çay içilərdi. Həmin gün yası 

means of labor and harnessing 

made people join their forces. 

For example, someone wouldn’t 

have a wooden plough or any 

ox or oxen. When this happened, 

they managed to cope with this 

challenging task by combining 

their wooden ploughs and oxen. 

This noble tradition was called 

"chargov" among people. 

With the exception of certain 

local and distinctive features, the 

traditions of the Galajig population 

correspond with Azerbaijani 

значительного труда, например, 

при подготовке к свадьбе, 

шитье постельных принадлежностей, 

тканье ковра, строительстве 

дома. Тот, для кого 

организовывался "мел", ограничивался 

лишь угощением 

людей, пришедших ему на помощь. 

В селе существовали и другие 

формы взаимопомощи, в 

частности, некоторые состоятельные 

люди арендовывали 

землю бедняка, пожилого или 

одинокого соседа, возделывали 

ее, собирали урожай, а часть 

отдавали владельцу. Или, к 

примеру, если у кого-то умирал 

скот, то сосед покупал его 

мясо или помогал приобрести 

другое животное. Некогда 

украшением этого села были 

«Mюрвет тойлары» («Великодушные 

свадьбы») - сельчане 

устраивали свадьбы бедным, 

малообеспеченным или не 

имеющим родителей молодым 

людям, помогали им всем необходимым 

для начала новой 

жизни. 

И сейчас на галаджыгских 

свадьбах можно встретить некоторые 

старинные обычаи, 

одним из которых является 

«выкуп» («башлыг»), когда родственники 

жениха «выкупают» 

(деньгами или в иной форме) 

18. 19. 20. 

16

невесту у ее родителей. Иными 

словами, пусть и не в традиционной 

форме, но семья жениха 

в определенном объеме выплачивает 

«выкуп» для покрытия 

свадебных расходов семьи невесты. 

Согласно другим традициям, 

во время свадьбы со двора 

или из дома невесты нужно 

было что-то украсть, эта вещь 

обязательно должна была нести 

в себе какой-то смысл, а невеста, 

покидая отцовский дом, 

невеста не должна была оглядываться. 

Как говорят галаджыгские 

мудрецы, «девушке, 

сожалеющей об отчем доме, 

счастье не улыбнется, или она 

вернется в него». И чтобы невеста 

не оглянулась, ее «отвлекают» 

зеркалом, которое держат 

перед ней. 

Сегодня у лезгин Галаджыга, 

а также в большинстве 

семей других лезгинских сел 

часто можно встретить повторяющиеся 

имена. Одно и то же 

имя переходит от отца к сыну, 

от сына - другому поколению. 

Иногда в одной семье можно 

встретить 7-8 человек с одним и 

тем же именем. Имя отца обязательно 

должно передаваться 

одному из детей. 

Галаджыг относится к селам, 

богатым историческими 

памятниками, одним из которых 

является относящаяся к IX- 

XIV вв. крепость Гасымхана (в 

народе ее называют «Оборонительной»). 

Она расположена в 

7-8 км к северу от села, в местности 

вблизи истока реки Гейчай, 

на горе, на высоте примерно 

200 м. Этот исторический памятник 

был зарегистрирован в 

1963 году видным исследователем 

Ширванского региона, археологом 

Фазилем Османовым. 

Очень выгодно располагавшееся, 

это сооружение с запада 

окружали ущелье Истису, гора 

Зенг и Ат яйлаг («Лошадиное 

плато»), с севера – гора Нурай 

21. 

22. 

17. Xalçaçı Zəminə Daşdəmir qızı Hacıyeva (1963). 

Weaver Zamina Dashdemir Hajiyeva (1963). 

Ковроткачиха Замина Дашдемир гызы Гаджиева (1963). 

18. Xalçaçı Nazikə Millət qızı Pəhləvanova (1973). 

Weaver Nazike Millet Pahlavanova (1973). 

Ковроткачиха Назике Миллет гызы Пехлеванова (1973). 

19. Xalçaçı Lətifə Ağalar qızı Həmidova (1969). 

Weaver Latifa Agalar Hamidova (1969). 

Ковроткачиха Лятифа Агалар гызы Гамидова (1969). 

20. Xalçaçı Lumu Rəsul qızı Mürşüdova (1966). 

Weaver Lumu Rasul Mushudova (1966). 

Ковроткачиха Луму Расул гызы Мюршюдова (1966). 

21-22. Qalacıq kəndində çörək, əsasən, təndirdə bişirilir. Kənd sakini 

Nazikə Pəhləvanova. 

In Galajig village bread is made mainly in tandir. Village resident 

Nazike Pahlavanova. 

В Галаджыге хлеб в основном выпекается в тендире. 

Жительница села Назике Пехлеванова. 

17

18 

23.

düşən adam camaatı toplayıb onlara 

minnətdarlıq edər, çəkdikləri 

zəhmətin müqabilində halallıq 

istəyərdi. 

Qalacıqlıların ev tikintisi və ev 

məişəti ilə bağlı maraqlı adətləri 

vardır. Uzaq keçmişdən bu yana 

kənddə evlər adətən ikimərtəbəli 

tikilir. Kənd sakinləri hesab 

edirlər ki, yaşayış evi ikimərtəbəli 

və eyvanlı olmalıdır. Bunun da 

fəlsəfəsi insana verilən dəyərdir, 

onun yaşadığı yerin yüksək, ali 

olması düşüncəsidir. Yəni, bir 

mərtəbəli tikililər heyvanlar, 

ikimərtəbəli evlər isə insanlar 

üçündür. Ev həm də dünyadan 

köçən insanın övladına qalan ən 

qiymətli mirası hesab edilir. Bir 

vaxtlar Qalacıqda evlər nəinki 

bir-birinə yaxın, hətta bir-birinə 

bitişik inşa edilirdi. Bunun da 

əsas səbəbi torpağa – örüş və 

əkin yerlərinə qənaətlə bağlı idi. 

Kənddə qohum aillələrdən ibarət 

Salmaçilər, Kızınlar, İgirlər kimi 

bütöv məhəllələr mövcud idi. 

Bundan başqa, Qalacıq Bəylər, 

Mugrağlar, Cibilər, Denbillər, 

traditions, reflecting the hospitality, 

kindness, generosity, solidarity 

in the relations of relatives 

and neighborhood of our people. 

Galajig people say on this occasion: 

“Our community has such 

a practice; you might not be able 

to attend a wedding ceremony for 

certain reasons. People will not 

be offended by this. The biggest 

mistake would be if you didn’t 

attend a funeral ceremony and 

missed the opportunity to stay 

close to your relatives and neighbors 

when they go through the 

hardships. Those people’s eyes 

always look for their neighbors 

and close people, and being close 

provides relief for them. In the 

past, people were considerate of 

those people who needed time 

to mourn. Therefore, commemorative 

ceremonies were held for 

the deceased on the third day 

with tea and halva. On that day, 

the person who lost a loved one 

would gather people, thank them 

and ask for absolution for their 

work and kindness. 

и равнина Машанлы, с востока 

– горы Сулеймана и Гарабугур, 

а с юга – другое ответвление 

ущелья Истису. Эту местность 

в народе прозвали «Сенгерская 

низменность», и сегодня она 

имеет треугольную форму. На 

стенах крепости Гасымхана, 

скорее всего имевшей форму 

четырехугольника, располагались 

наблюдательные башни, 

но, к сожалению, из-за сильных 

разрушений стен и башен форму 

верхней части крепости и 

вход определить невозможно, 

но можно предположить, что 

он находился в северной части. 

Руины этого фортификационного 

сооружения позволяют 

сделать вывод, что при его 

строительстве использовались 

речные камни и различных размеров 

жженые кирпичи квадратной 

формы. В 1955 году во 

время проведения здесь археологических 

исследований в 

культурном пласте толщиной 

0,8 м было обнаружено множество 

остатков глазурованной 

23. Xalçaçı Ceyran Mahmudovanın toxuduğu xovlu xalça. XX əsrin sonları. 

Pile-weave carpet woven by Galajig weaver Jeyran Mahmudova. Late 20 th century. 

Ворсовый ковер, сотканный ковроткачихой из Галаджыга Джейран Махмудовой. Конец XX века. 

24. Xalçaçılar Sveta Laçın qızı Ağamova (1968) və Ceyran Mahmudova. 

Weavers Sveta Lachin Agamova (1968) and Jeyran Mahmudova. 

Ковроткачихи Света Лачин гызы Агамова (1968) и Джейран Махмудова. 

24. 

19

25. 26. 

Quruşlar kimi məşhur tayfaların 

yurd saldığı kənddir. 

Qalacıq evləri öz daxili səliqəsahmanı 

ilə də maraqlıdır. Burada 

diqqətçəkən məqamlardan 

biri divarda dəlikli çaxmaqdaşının 

asılmasıdır. Demək olar 

ki, bütün evlərdə rast gəlinən 

belə dəlikli çaxmaqdaşılar işıq, 

istilik və s. ilə bərabər, həm də 

bir növ səbrin, təmkinin simvolu 

hesab edilir. Yaşlı sakinlərin 

dediyinə görə, su damcıları 200 

il müddətində çaxmaqdaşının 

üzərinə düşməklə onu dələ bilir. 

İnsanlar da bu daşlardan səbrli olmağı 

öyrənirlər. Kənddə evlərin 

alaqapılarından, habelə bağçada, 

bostanda, həyətdə it və at 

sümüklərinin, keçi buynuzunun 

asılması adəti bu gün də davam 

edir. Azər baycanın demək olar 

ki, bütün bölgələrində mövcud 

olan və bədnəzərdən qorunma 

vasitəsi hesab edilən bu heyvan 

sümüklərinə inam islamdan xeyli 

əvvəlki dövrün məhsuludur. 

Qalacıqda keçirilən iməcliklər 

də bu yurdun uzaq keçmişdən 

gələn adətlərindəndir. Yerli əhali 

bu iməclikləri “mel” adlandırır. 

Bir zamanlar toy hazırlıqları zamanı 

yorğan-döşək tutarkən, xalça 

toxuyarkən, ev tikintisində, 

əkin-biçində, ümumiyyətlə ağır 

zəhmət tələb edən bütün işlərdə 

mel keçirilərdi. Mel sahibi işti- 

20 

Galajig people have interesting 

traditions related to home 

construction and home welfare. 

Since the distant past, usually 

two-floor houses are built in the 

village. The village residents believe 

that the residential houses 

should have two floors and a balcony. 

The philosophy behind this 

is the value given to man; the idea 

that his place of residence should 

be superior. That means, singlestory 

buildings are for animals, 

and two-story houses are for 

people. Home is also considered 

to be the most valuable heritage 

of a person for his/her child after 

passing away. In the past, the 

houses were built not only close 

to each other, but even adjacent 

to each other in Galajig. The main 

reason for this was to save the 

land for pasture and agriculture. 

In the village there were whole 

neighborhoods composed of 

relative families such as the Salmachiler, 

the Kizinlar, the Igirler. 

In addition, Galajig is the village 

inhabited by tribes like Beyler, 

Mugragilar, Jibiler, Denbiller, 

and Gurushlar. 

Galajig homes are also interesting 

with their own internal 

comfort and tidiness. One of the 

highlights attracting attention 

here is the hanging of a holed 

flint stone on the wall. Found in 

и неглазурованной керамической 

посуды (кастрюли, глиняные 

кувшины с узким гор лом, 

подойники, крышки и др.) и 

металлические предметы. Благодаря 

этим находкам было 

установлено, что крепость возводилась 

в IX-X вв. и просуществовала 

до XIV века. Было 

также установлено, что вода 

поступала в нее посредством 

керамических труб. 

Следует отметить, что различная 

информация об этой 

крепости встречается в трудах 

Аббасгулу ага Бакиханова, Исмаил 

бека Гутгашинлы, однако 

сведений о том, кто построил 

эту крепость, нет, хотя среди 

местных жителей и бытует одна 

легенда. Согласно ей, некто по 

имени Гасымхан был сыном 

Шамахинского хана Маммадсейида. 

Его отец был убит Фатали 

ханом Губинским, и многие 

годы он подвергался преследованиям. 

По этой причине он 

раскинул лагерь на территории 

под названием Гарабугра, 

расположенной между Губой 

и Шеки, где и жил в 1785-1796 

годах. Однако это не подтверждает 

того, что крепость была 

построена Гасымханом, - в указанный 

период он мог только 

восстановить ее, так как у этого 

памятника более древняя исто-

akçılara yalnız yemək verməklə 

kifayətlənirdi. 

Kənddə qarşılıqlı yardımın, 

el köməyinin başqa formaları 

da mövcud olmuşdur. Məsələn, 

bəzən imkanlı adamlar kasıb, 

yaşlı və ya köməksiz qonşusunun 

torpağını icarə şəklində əkibbecərir, 

məhsulunu toplayanda 

onun da payını verirdi. Yaxud, 

kiminsə heyvanı öləndə ya ətini 

satın alır, ya da yeni heyvan alması 

üçün ona kömək edirdilər. 

“Mürvət toyları” bir vaxtlar bu 

kəndin bəzəyi olmuşdur. Belə ki, 

kənd camaatı kasıb, imkansız və 

ya valideynləri olmayan gənclərə 

toy çaldırar, yeni həyata başlaması 

üçün onlara bütün digər işlərdə 

köməklik edərdilər. 

Vaxtilə Qalacıq toylarında 

rast gəlinən bəzi qədim adətənənələr 

bu gün də qorunur. Onlardan 

biri də “başlıq”- yəni qızın 

valideynlərinin oğlan tərəfindən 

pul və ya başqa formada aldıqları 

haqdır. Başqa sözlə desək, 

almost every home, these holed 

flint stones are believed to be the 

symbols of light, heat, and also a 

symbol of patience. According to 

older residents, the flint stones 

are holed by the drops of water 

that takes 200 years. People learn 

to be patient from these stones. 

The tradition of hanging dog and 

horse bones and goat horns from 

the door arches of the houses, as 

well as in the gardens and in the 

yard remains today. The belief in 

these animal organs, which exists 

in almost all regions of Azerbaijan 

and is considered a means of 

protection from the evil eyes, is a 

product of pre-Islamic times. 

The subbotniks held in Galajig 

are the traditions left from old 

times. The locals call these subbotniks 

'mel'. In the past people 

held “mel” during wedding preparations, 

when making quilts 

and mattresses, carpet weaving, 

house building, planting, and 

all the work that required hard 

рия. 

Сельские жители рассказывают 

также, что раньше недалеко 

от крепости Гасымхана 

пролегала дорога в Дагестан, 

по которой двигались повозки 

и фаэтоны, шли караваны верблюдов, 

в основном перевозившие 

нефтяную продукцию 

и соль. Путники находили пристанище 

в селе, а затем продолжали 

свой путь. Когда караван 

подходил к Галаджыгу, в селе 

слышали голос погонщика верблюдов, 

и тот, кто первым его 

услышал, выходил навстречу и 

принимал гостей у себя. 

Расположенное в верхней 

части села и именуемое в народе 

«Пирдавуд» старинное 

кладбище, площадь которого 

достигает 2 гектаров и которое 

в настоящее время поросло лесом, 

многое может рассказать 

об историческом прошлом 

этого поселения. По мнению 

специалистов, возраст здешних 

25. Qalacıqlı xalçaçılar (soldan sağa) Yeganə Fazil qızı Eldarova (1980), Arzu Ata qızı Zahidova (1984), Camal Bayram qızı 

Rüstəmova (1948) və Aygün Füzuli qızı Rüstəmova (1980) ilə. 

With Galajig weavers (from left to right) Yegana Fazil Eldarova (1980), Arzu Ata Zahidova (1984), Jamal Bayram Rustamova 

(1948) and Aygun Fuzuli Rustamova (1980). 

С ковроткачихами из Галаджыга (слева направо) Еганой Фазиль гызы Эльдаровой (1980), Арзу Ата гызы Захидовой 

(1984), Джамалом Байрам гызы Рустамовой (1948) и Айгюн Физули гызы Рустамовой (1980). 

26. Xalçaçı Fəzilə Nəcməddin qızı Hacıyeva (1966). 

Weaver Fazila Najmaddin Hajiyeva (1966). 

Ковроткачиха Фазиле Неджмеддин гызы Гаджиева (1966). 

27. Kənd sakinləri (soldan sağa) Səmid Hacıyev (1960), Nazim Seyidov, Sahib Hacıyev (1965), Fəzilə Hacıyeva, Tamara Cavadova 

(1961), Lumu Mürşüdova, Nazikə Pəhləvanova, Zəminə Hacıyeva ilə 

With village residents (from left to right) Samid Hajiyev (1960), Nazim Seyidov, Sahib Hajiyev (1965), Fazila Hajiyeva, Tamara 

Javadova (1961), Lumu Murshudova, Nazike Pahlavanova, Zamina Hajiyeva. 

С жителями села (слева направо) Самидом Гаджиевым (1960), Назимом Сеидовым, Сахибом Гаджиевым (1965), 

Фазилей Гаджиевой, Тамам Джавадовой (1961), Луму Мюршюдовой, Назике Пехлевановой, Заминой Гаджиевой. 

27. 

21

28. 

klassik formada olmasa da, indi 

də oğlan evi toy xərclərinin qarşılanması 

üçün qız evinə müəyyən 

miqdarda “başlıq” ödəyir. Adətə 

görə, toyun gedişində qız evinin 

həyətindən və ya evindən nəsə 

oğurlanmalıdır. Lakin oğurlanan 

əşyanın da mütləq bir mənası 

olmalıdır. Gəlin ata evindən 

çıxarkən geriyə baxmamalıdır. 

Qalacıq müdrikləri deyir ki, 

gözü ata evində qalan qızın bəxti 

üzünə gülməz və ata evinə geri 

dönər. Odur ki, gəlin köçən qızın 

son dəfə ata evinə baxmasını 

“təmin etmək” üçün qarşısında 

güzgü tuturlar. 

Bu gün Qalacıq ləzgilərində, 

eləcə də digər ləzgi kəndlərində 

ailələrin əksəriyyətində bir-birini 

təkrarlayan adlara çox rast gəlinir. 

Bir ad atadan oğula, oğuldan da 

sonrakı nəslə keçir. Təsadüfi deyil 

ki, bəzən bir nəsildə eyni adın 

daşıyıcısı olan 7-8 nəfərə rast 

gəlmək olur. Xüsusilə atanın adının 

uşaqlarından birində olması 

mütləq sayılır. 

Qalacıq tarixi abidələrlə 

zəngin kəndlərdəndir. Onlardan 

biri eyniadlı çayın sahilində 

yerləşən və IX-XIV əsrlərə aid 

edilən Qasımxan qalasıdır (xalq 

arasında ona “Səngər qalası” da 

deyirlər). Qala kənddən 7-8 km 

22 

labor. The person holding the 

“mel” provided meals only. 

Other forms of mutual assistance 

and community support 

were also available in the village. 

For example, sometimes wealthy 

people rented the land of the 

poor, elderly or helpless neighbors 

to husbandry, and gave them 

their share when harvesting. Or 

when somebody’s animal died, 

they either bought it, or helped 

them to purchase a new animal. 

"Weddings of Kindness" has once 

been an adornment of this village. 

Thus, the village community 

would organize a wedding for the 

poor, impoverished or those who 

didn’t have parents, and assist 

them in all other 

activities so that 

they could start 

a new life. 

Some of the 

ancient customs 

and traditions 

that were once 

experienced at 

the Galajig weddings 

are still 

preserved today. 

One of them is 

the "bride price" 

that the girl's 

parents receive 

дубов и грабов составляет, как 

минимум 500-800 лет. На территории 

кладбища также в немалом 

количестве встречались 

остатки керамических изделий, 

предположительно, местного 

производства, так как территория 

богата различной глиной, 

и местное население называет 

эти места «урьер» («запруда»). 

На кладбище большие надгробия 

с надписями буквально 

вросли в землю, и пока еще не 

найден ответ на вопрос, каким 

образом и откуда они были 

доставлены в эту местность. 

Предполагается, что клабище 

принадлежало хапутам, жившим 

на этой территории и относящимся 

к этнографической 

группе «Шахдаг». Этот памятник 

находится под охраной государства. 

На территории Галаджыга 

археологами были зарегистри- 

29. 

30.

31. 

şimalda, Göyçay çayının mənbəyinə 

yaxın sahədə təxminən 200 

m hündürlükdə dağın üzərində 

yerləşir. Bu tarixi abidə 1963-cü 

ildə Şirvan bölgəsinin görkəmli 

tədqiqatçısı arxeoloq Fazil Osmanov 

tərəfindən qeydə alınmışdır. 

Olduqca əlverişli mövqeyə malik 

qala qərb istiqamətində İstisu 

dərəsi, Zəng dağı və At yaylağı, 

şimalda Nunay dağı və Maşanlı 

düzü, şərqdə Süleyman və Qarabuğur 

dağları, cənubda isə İstisu 

dərəsinin başqa bir qolu ilə 

əhatələnmişdir. Bu ərazi xalq 

arasında “Səngər düzü” adlanır. 

Hazırkı vəziyyətinə görə, qala 

yerinin tutduğu sahə üçbucaq 

formalıdır. Əslində isə dördkünc 

formalı tikildiyi güman edilən 

Qasımxan qalasının divarları 

üzərində müşahidə istehkamları 

- bürclər mövcud olmuşdur. 

Lakin divar və bürclər çox güclü 

dağıntıya məruz qaldığından, qalanın 

yuxarı hissəsinin formasını 

və giriş yerini müəyyən etmək 

qeyri mümkündür. Bununla belə, 

girişin qalanın şimal divarında 

yerləşməsi ehtimal edilir. 

from the boy’s parents in the 

form of money or something else. 

In other words, although not in 

the classic form, the boy's relatives 

pay a certain “bride price” 

to meet the expenses of the girl's 

wedding. According to a tradition, 

something is to be stolen 

from the house or courtyard of the 

girl during the wedding. But the 

stolen item must have a meaning. 

The bride should not look back 

when leaving her paternal house. 

The wise men of Galajig say that 

"the girl who look back do not 

become happy and are destined 

to return back home." Therefore, 

a mirror is held in front of the 

bride to "ensure" that the girl can 

see her paternal house for the last 

time. 

Today, we encounter names 

that are repetitive in Galajig 

Lezgins, as well as in other Lezgi 

villages. One name is passed from 

the father to the son, and then it is 

passed down from the son to the 

next generation. It is no coincidence 

that at least seven or eight 

people can be found in the same 

generation that have the same 

name. It is especially important 

that the father's name is given to 

one of his children. 

Galajig is one of the villages 

that is rich with historical monuments. 

One of them is the Gasimkhan 

fortress (called “Senger 

fortress among people), which is 

located on the banks of the river 

and belongs to the 9 th -14 th centuries. 

The fortress is located about 

7-8 km north of the village, on the 

mountain about 200 m high near 

the source of the Goychay river. 

This historical monument was recorded 

in 1963 by Fazil Osmanov, 

the prominent researcher and archaeologist 

of the Shirvan district. 

The fortress, which is in a favorable 

position, is surrounded by the 

Istisu Gorge, Zeng mountain and 

At (horse) Plains in the west, Nunay 

Mountain and Mashanli plain 

in the north, Suleyman and Karaрованы 

кладочные и кувшинные 

погребения, относящиеся 

к I-V векам. Однако есть 

необходимость в комплексном 

историко-археологическом исследовании 

территории села, 

потому что здесь имеется множество 

древних погребальных 

28. Qalacıqlı ustad xalçaçı Gülgəz 

Seyfalıyeva öz yetirmələri ilə. Lahıc 

kəndi, İsmayıllı rayonu. 

Galajig master weaver Gulgaz Seyfaliyeva 

with her students. Lahij village, 

Ismayilli district. 

Мастер-ковроткачиха Гюльгез 

Сейфалиева из Галаджыга со 

своими учениками. Село Лагидж, 

Исмаиллинский район. 

29. Gülgəz Seyfalıyeva və həyat yoldaşı 

müəllim Hacıbaba Seyfalıyev. 

Gulgaz Seyfaliyeva and her spouse, 

teacher Hajibaba Seyfalıyev. 

Гюльгез Сейфалиева с 

мужем, учителем Гаджибабой 

Сейфалиевым. 

30. Gülgəz Seyfalıyeva lahıclı xalçaçılarla. 

Gulgaz Seyfaliyeva with Lahij weavers. 


ковроткачихами из Лагиджа. 

31. Xalçaçı Gülgəz Vahid qızı Seyfalıyeva 

(1919-1988) 

Weaver Gulgaz Vahid Seyfaliyeva 

(1919-1988). 

Ковроткачиха Гюльгез Вахид гызы 

Сейфалиева (1919-1988). 

32. Gülgəz Seyfalıyeva lahıclı xalçaçılarla. 

Gulgaz Seyfaliyeva with Lahij weavers. 


ковроткачихами из Лагиджа. 

23 

32.

33. 

Ətrafa səpələnmiş tikinti 

qalıq larından qalanın, əsasən, 

çay daşlarından və müxtəlif ölçülü 

bişmiş, kvadrat formalı 

kərpiclərdən tikildiyi güman edilir. 

1955-ci ildə burada aparılan 

arxeoloji tədqiqat işləri zamanı 

0,8 m qalınlığında olan mədəni 

təbəqədə çoxlu sayda şirli və şirsiz 

saxsı qab qalıqları (qazan, bardaq, 

sərinc, qapaq və s.) və metal 

əşyalar aşkar edilmişdir. Bu tapıntılara 

əsasən, qalanın IX-X əsrlərdə 

tikildiyi, XIV əsrə qədər mövcud 

olduğu müəyyənləşdirilmişdir. 

Qalaya saxsı borular vasitəsilə 

su çəkilmişdir. Qala haqqında 

müxtəlif səpkili məlumatlara Abbasqulu 

ağa Bakıxanovun, İsmayıl 

bəy Qutqaşınlının əsərlərində 

rast gəlinir. Lakin qalanın kim 

tərəfindən tikildiyi məlum deyil. 

Rəvayətə görə, Qasımxan adlı şəxs 

Şamaxı xanı Məmmədseyidin 

oğludur. Atası Qubalı Fətəli xan 

tərəfindən öldürüldüyündən 

uzun müddət təqib edilmişdir. 

Bu səbəbdən o, Quba ilə Şəki 

arasındakı Qarabuğra adlanan 

ərazidə düşərgə salmış və 1785- 

1796-cı illərdə burada yaşamışdır. 

Lakin bu deyilənlər qalanın 

Qasımxan tərəfindən tikildiyini 

24 

bugur Mountains in the 

east, and another branch 

of the Istisu Gorge in 

the south. This area is 

known as the “Sangar 

Plain” among people. 

The current location of 

the castle is triangular. 

In fact, there were observation 

strongholds and 

towers over the walls of 

the Gasimkhan castle, 

which is suggested to 

have been built rectangular. 

However, because 

the walls and towers are 

severely damaged, it is 

impossible to determine 

the shape of the upper 

part and entrance of the 

fort. However, this entrance 

is speculated to 

have been on the north 

wall of the fort. 

Of the building remains scattered 

around, it is thought that 

the tower was made mainly of 

river rocks and of baked, squareshaped 

bricks of various sizes. 

During the archeological excavations 

carried out here in 1955, 

34. 

памятников и курганов различных 

периодов истории, изучение 

которых может стать 

неоценимым источником для 

познания нашего далекого прошлого. 

К списку исторических памятников 

можно отнести и Галаджыгскую 

сельскую мечеть, 

хотя она и не столь древняя. В 

годы воинствующего атеизма 

она претерпела немало испытаний, 

здесь жгли Священный 

Коран, а в 1969 году мечеть вообще 

разрушили. Самое почитаемое 

место поклонения 

жителей села - это Бабадаг. 

Считается, что семикратное 

посещение его равносильно совершению 

хаджа. 

Расположенный на территории 

села пир Давуда в основном 

посещают в поминальные 

дни (по четвергам). В прошлом 

в период продолжительной 

засухи здесь совершали ритуал 

жертвоприношения, молились 

и просили о дожде. Хотя 

в те времена, чтобы «выпросить 

дождь», люди прибегали 

к другим способам. Так, в один

təsdiqləmir. Göstərilən dövrdə 

Qasımxan bu qalanı yalnız bərpa 

edə bilərdi. Çünki abidənin tarixi 

daha qədimdir. 

Kənd sakinlərinin sözlərinə 

görə, bir vaxtlar Qasımxan qalasının 

yaxınlığından Dağıstana 

yol gedirmiş. Buradan araba və 

faytonların keçdiyini, dəvə karvanlarının 

gəldiyini söyləyirlər. 

Dəvə karvanları ilə, əsasən, neft 

məmulatı və duz daşınırmış. Onlar 

bu kənddə dincəlib sonra yola 

davam edərmişlər. Karvan Qalacığın 

girişinə yaxınlaşanda sarbanın 

səsi kənddə aydın eşidilərmiş. 

Bu səsi eşidən və birinci olaraq 

33. Kənddə köhnə məktəb binası. 

Old school building in village. 

Здание старой сельской школы. 

34. Kənd küçələrindən biri. 

One of the village streets. 

Одна из сельских улиц. 

35. Kənddən mənzərə. 

Landscape from village. 

Панорама села. 

a large number of glazed and 

unglazed pottery dish remains 

(pots, pitchers, milk pail, lids, 

etc.) and metal objects were discovered 

in the cultural layer of 

0.8 m in thickness. According to 

these discoveries, the castle was 

built in the 9 th -10 th centuries and 

existed until the 14 th century. The 

castle was supplied with water 

through pottery pipes. Various 

kinds of information about the 

fort can be found in the works of 

Abbasgulu aga Bakikhanov and 

Ismail bey Gutgashinli. However, 

it is not known who built the 

tower. According to the legend, 

a person named Gasimkhan was 

the son of Shamakhi khan Mammadseyid. 

He was persecuted for 

a long time after his father was 

killed by Fatali khan of Guba. For 

this reason, he settled in the area 

called Garabugra between Guba 

and Sheki and lived here in 1785- 

1796s. However, this does not 

confirm that the fort was built by 

Gasimkhan. He could only repair 

this fortress during this period, 

из дней (в основном в пятницу) 

собирались всей семьей, взрослые 

и дети, поднимались на самую 

высокую гору и совершали 

определенный ритуал (читали 

молитвы и совершали жертвоприношение). 

Этот обряд называли 

«мюсаллах». 

Важное место в жизни галаджыгцев 

занимают такие 

праздники, как Хыдыр Наби и 

Новруз. Так, в середине зимы 

(в первые дни «кичик чилле») 

в честь Хыдыра готовят говут 

(толченую жареную пшеницу, 

приправленную измельченным 

сахаром) и хедик (кашу из 

пшеницы, гороха и бобовых). В 

прошлом в Галаджыге на этот 

праздник даже в доме самого 

бедного сельчанина готовили 

плов и шербет, угощали явствами 

соседей. 

Праздник весны на диалекте 

местного населения называется 

«Яран сувар». На праздник 

готовятся различные блюда и 

сладости, кстати, не только в 

домах, но и на кострах, разве- 

35. 

25

özünü karvançılara çatdıran qalacıqlı 

onları qonaq saxlayarmış. 

Kəndin yuxarı hissəsində 

yerləşən və xalq arasında “Pirdavud” 

adlanan qədim qəbiristanlıq 

da bu yurdun ulu keçmişindən 

xəbər verir. Sahəsi 2 hektara 

yaxın olan qəbiristanlığı hazırda 

meşə örtüyü basmışdır. 

Mütəxəssislərin fikrincə, buradakı 

palıd və vələs ağaclarının az 

qala 500-800 ilə qədər yaşı vardır. 

Qəbiristanlıq ərazisində də yerli 

istehsal olduğu ehtimal edilən 

çoxsaylı keramika qalıqlarına rast 

gəlinmişdir. Çünki ərazi gil xammalı 

ilə zəngindir və yerli əhali 

oranı “gölməçə” mənasını verən 

“uryer” adlandırır. 

Qəbiristanlıqdakı üzəri yazılı 

nəhəng baş daşlarının çoxu 

torpaqda itib-batmışdır. Onların 

buraya necə və haradan 

gətirildiyi məsələsi də hələlik sirr 

olaraq qalır. Qəbristanlığın rayon 

ərazisində yaşayan və qədim 

Şahdağ etnoqrafik qrupuna daxil 

olan haputlara aid olduğu güman 

edilir. Abidə dövlət tərəfindən 

qorunur. 

Arxeoloqlar Qalacıq 

ərazisində eramızın I-V əsrlərinə 

aid təknə və küp qəbirlər də 

qeydə almışlar. Lakin bütövlükdə 

kənd ərazisinin kompleks tarixi-arxeoloji 

araşdırmaya ehtiyacı 

vardır. Çünki burada müxtəlif 

tarixi dövrlərə aid çoxsaylı qəbir 

abidələrinin, yaşayış yerlərinin 

və kurqanların varlığı açıq-aydın 

hiss olunur. Onların da tədqiqi 

uzaq keçmişimizin öyrənilməsi 

üçün zəngin mənbə rolunu oynaya 

bilər. 

Qalacıq kənd məscidini də 

tarixi abidələr siyahısına daxil 

etmək olar. Məscidin tarixi çox 

da qədim deyil. Ateizmin tüğyan 

etdiyi illərdə dəfələrlə bura hücumlar 

təşkil edilmiş, “Quran-i 

Kərim” kitabları yandırılmışdır. 

1969-cu ildə isə məscid dağıdılmışdır. 

Kənd əhalisinin daha çox 

üz tutduğu müqəddəs məkan 

Babadağdır. İnanca görə, bubecause 

the history of the monument 

is more ancient. 

According to the villagers, 

once there was a road to Dagestan 

near the Gasimkhan fortress. 

They say that carts and phaetons 

used to pass through here 

and camel caravans come here. 

Camel caravans were for carrying 

mostly oil products and salt. They 

rested in the village and then continued 

on their way. As the caravan 

approached the entrance, the 

voice of the caravanner was clearly 

heard from the village. The 

first person who heard this and 

reached them had them as guests 

over. 

The old cemetery in the upper 

part of the village, called "Pirdavud" 

among the people, also tells 

about the great past of this country. 

The two-hectare cemetery is 

now covered by forest. According 

to experts, the oaks and hornbeam 

here are around 500-800 years 

old. Numerous remains of ceramics 

are encountered in the cemetery, 

which are also supposed to 

belong to local production. This 

is because the area is rich in clay 

raw materials, and the locals call 

it "uryer" meaning "pond" 

Most of the huge head stones 

with inscriptions on them in the 

cemetery disappeared on the 

ground. The question of how and 

from where they were brought 

is still a mystery. It is believed 

that the cemetery belonged to 

“Haputs” living in the territory of 

the district and belonging to the 

ancient “Shahdag” ethnographic 

group. The monument is protected 

by the state. 

Archaeologists have also recorded 

“tekne” and pitcher tombs 

in Galajig territory dating back to 

the 1 st -5 th centuries AD. However, 

there is a need for a comprehensive 

historical-archeological 

study of the rural area as a whole. 

The presence of numerous tombs, 

residential areas and kurgans of 

various historical periods is clearденных 

на невысоких холмах. 

Когда вся семья собирается за 

столом, в честь каждого члена 

семьи зажигается свеча. В дни 

праздника Новруз в селе проводится 

большинство свадеб. Что 

интересно, что галаджыгцы не 

бросают шапки под двери соседей, 

вместо этого юноши и детвора 

берут мешки и обходят соседей, 

ведут с ними интересные 

беседы и получают праздничные 

подарки, самым ценным из 

которых считается яйцо, ведь 

по старинным поверьям именно 

оно является символом плодовитости 

и зарождения жизни. 

Тому, кому дарят яйцо, как 

правило, желают благодатного 

года. 

Еда и напитки галаджыгцев 

делятся на повседневные и обрядовые. 

К первым можно отнести 

еду, приготовленную из 

дикорастущей и культивированной 

зелени, а также мясомолочных 

продуктов, в частности, 

такие блюда, как довга, гутабы 

с зеленью, различные виды бозбаша, 

долмы и т.д. 

Среди обрядовых блюд 

главное место занимает плов. 

Здесь традиционно рис варят 

вместе с мясом и настаивают 

на медленном огне. В Галаджыге 

наиболее распространены 

такие виды плова, как лекют 

(рис прожаривают и варят в 

молоке), чобан (рис кипятят и 

процеживают, в него добавляют 

различные приправы и томят 

на медленном огне), сябзи, 

дешямяли и др. Важное место 

в рационе галаджыгцев занимают 

бастырма (шашлык из 

маринованного мяса), рюквахарак 

(мука, рис, молоко), умадж, 

ериште (лапша), хашил (каша 

из пшеничной муки), хингяль, 

дюшбара (маленькие пельмени) 

и др. Модное в Галаджыге 

блюдо «шкан», состоящее из 

семи слоев, готовят из муки, 

картофеля, соленого сыра шор 

и мяса в печи. Среди тради- 

26

anı 7 dəfə ziyarət etmək Həcc 

ziyarətinə bərabər sayılır. 

Kənd ərazisindəki Davud 

pirinə isə, əsasən, adına 

günlərində (cümə axşamlarında) 

axın edirlər. Keçmişdə 

uzunmüddətli quraqlıqlar zamanı 

bu pirdə qurban kəsib paylayır, 

yağış yağmağı diləyirdilər. 

O zamanlar insanlar “yağış yağdırmaq” 

üçün başqa vasitələrə 

də əl atırdılar. Belə ki, günlərin 

birində (əsasən cümə günlərində) 

uşaqlı-böyüklü toplaşıb ətrafdakı 

ən yüksək dağa qalxar və burada 

müəyən mərasim ayinləri icra 

edərdilər (Allaha yalvarır, dualar 

edir və qurbanlar kəsir). Buna 

“müsəllah” deyilirdi. 

Xıdır Nəbi və Novruz 

bayramları da qalacıqlıların 

məişətində önəmli yer tutur. Qışın 

oğlan çağında (kiçik çillənin 

ilk günlərində) Xıdırın adına qovut 

və hədik bişirirlər. Keçmişdə 

Qalacığın ən kasıb evində belə aş 

və şərbət hazırlayıb meydanda 

camaata paylayırdılar. 

Yerli əhalinin dialektində bahar 

bayramı “Yaran suvar” adlanır. 

Burada bayram müxtəlif 

hazırlıqlar, mərasimlər, oyun 

və əyləncələrin müşayiəti ilə 

geniş qeyd olunur. Qalacıq toylarının 

da çoxu Novruz bayramı 

günlərində keçirilir. Bayram 

yeməkləri həyətdə deyil, xırda 

təpələrin başında qalanan ocaqlarda 

bişirilir. Süfrə başına yığışdıqdan 

sonra hər bir ailə üzvünün 

adına şam yandırılır. Lakin 

maraqlısı odur ki, qalacıqlılar 

bayram gecəsi gizlincə papaq atıb 

bayram payı istəmirlər. Əvəzində 

gənclər və uşaqlar torbasını əlinə 

alıb qonşuları gəzirlər. Maraqlı 

söhbətlər edir, sonra da bayram 

payını alıb gedirlər. Ən qiymətli 

bayram payı isə yumurta hesab 

edilir. Qədim inanclarda yumurta 

artım, törəniş simvolu sayıldığından, 

yumurta verilən şəxsə də 

bərəkətli il arzulanır. 

Qalacıqlıların yeməkləri, 

içkiləri gündəlik və mərasimi olly 

evident and their research can 

also be a rich source for studying 

our distant past. 

The Galajig village mosque 

can also be included in the list of 

historical monuments. The history 

of the mosque is not very old. 

It was attacked when atheism was 

prevalent and books of the Holy 

Quran were burned. The mosque 

was destroyed in 1969. The most 

visited sacred place in the village 

is Babadag. It is believed that 

visiting this place seven times is 

equivalent to a Hajj pilgrimage. 

Davud's Pir (sacred place) in 

the territory of the village is mostly 

visited on Thursdays. In the 

past, during long-term droughts, 

people sacrificed animals and 

distributed their meat asking for 

rain. Back then people were using 

other means to bring "rain down." 

One day (especially on Fridays), 

people - children and adults 

would gather together and climb 

the highest mountain around to 

perform rituals (begging God, 

praying and making sacrifices). 

This was called "musallah." 

Khidir Nabi and Nowruz 

holidays also play an important 

role in the lives of the Galajig 

residents. In harsh winters (in 

the early days of small “chille”) 

they cook “govut” and “hedik” 

in the name of Khidir. In the past, 

people made pilaff and sherbet 

in poorest house of Galajig, and 

distributed among people in the 

square. 

In the dialect of the local 

population, the spring holiday 

is called "Yaran Suvar." The holidays 

are widely celebrated here, 

accompanied by various preparations, 

ceremonies, games and 

entertainment. Most of the wedding 

ceremonies are held during 

the Nowruz holiday. The festive 

dishes are cooked in the fireplaces 

made not in the courtyard, but 

on the top of the small hills. After 

they gather around the table, 

a candle is lit in the name of each 

ционных напитков можно отметить 

молоко, айран, шербет, 

чай, а также чат – нектар из различных 

фруктов. 

Традиционная одежда галыгджцев 

мало чем отличается 

от той, что носят в других 

регионах Азербайджана. Здесь 

издревле можно встретить такие 

виды одежды и обуви, как 

архалыг (кафтан со стоячим воротником), 

суконная чуха, изделия 

из шерсти, бараньи папахи, 

кюрки (шуба из овечьего 

меха внутри), изготовленные из 

кожи и резины чарыки-патава 

(«салон»). Женская одежда в 

основном состояла из ситцевой 

12-слойной юбки. И мужчины, 

и женщины носят разноцветные 

чулки-джорабы. 

Современный Галаджыг 

имеет широкие туристические 

возможности. Как отмечалось 

выше, уникальное географическое 

расположение, прекрасная 

природа и старинные 

памятники, сохранившийся 

испокон веков традиционный 

уклад жизни и многое другое 

создают благоприятные 

условия для посещения села 

местными и иностранными туристами. 

В 4,5 км от села находится 

Галаджыгский водопад – 

редкий природный памятник, 

расположенный в глубине леса 

на территории Шахдагского национального 

парка. 

Кстати, именно в этом селе 

проводились основные съемки 

знаменитого фильма «Мачеха» 

(1958 г.) известного режиссера 

Габиба Исмаилова. Гору, которую 

в фильме взрывали для 

прокладки дороги, местное население 

называет «Гядик», она 

считается вратами в горное 

село. 

Самое большое богатство 

села Галаджыг – представители 

интеллигенции, в формировании 

которых незаменимую 

роль сыграла сельская 

средняя школа, которая от- 

27

36. 

37. 

38. 

maqla iki yerə bölünür. Gündəlik 

yeməklərə yabanı və mədəni 

şəkildə yetişən göy-göyərtidən, 

eləcə də ət-süd məhsullarından 

hazırlanan yeməkləri, dovğanı, 

bostan tərəsindən qutabı, bozbaşı, 

kətəni, dolmanı, parça-bozbaşı 

və s. aid etmək olar. 

Mərasimi yeməklər sırasında 

isə birinci sırada aş - plov 

dayanır. Burada adətən aşı ətlə 

bərabər bişirib dəmə qoyurlar. 

Qalacıqda löküt aşı (bu zaman 

düyü qovrularaq süddə bişirilir), 

çoban aşı (düyünü qaynadıb 

süzdükdən sonra digər qatqıları 

əlavə edib dəmə qoyurdular), 

səbzi-plov, döşəməli aş və s. kimi 

28 

family member. But the interesting 

thing is that Galajig people 

don’t “throw their hats secretly” 

on the night of the holiday. Instead, 

young people and children 

take their bags and walk to their 

neighbors’ doors. They hold interesting 

conversations, get holiday 

presents and move on. The 

most valuable holiday present is 

eggs. In ancient beliefs, egg was 

considered the symbol of growth 

and a sign of birth; the person getting 

eggs also receives the wishes 

for a blessed year. 

The meals and drinks of Galajig 

people are divided into two 

parts: daily and ceremonial. Daily 

dishes include wild and cultured 

greens and vegetables, as well as 

meat and dairy products, dovga, 

gutab made of field greens, bozbash, 

kete, dolma, parcha-bozbash 

etc. 

Pilaf takes the first place in the 

list of dishes to be served as a ceremonial 

dish. Here, rice is usually 

cooked together with meat and 

then simmered. In Galajig lokut 

pilaff (in this case the rice is roasted 

and cooked in milk), shepherd 

soup (rice is boiled and sieved 

and added spices before being 

cooked), sebzi pilaff, doshemeli 

pilaff, etc. are common. Basdirma, 

rukvakharak (flour, rice, milk), 

umaj, noodles, khashil, khangal, 

pilaf, dushbere and more take an 

important place in the food diet of 

Galajig people. The dish, which is 

in fashion in Galajig, and is called 

"shkan", is made from flour, potatoes, 

curd cheese and meat. This 

meal is about seven layers and is 

made in stove. Traditional drinks 

include milk, yogurt drink, sherbet, 

tea, as well as a drink called 

“chat” nectar made from various 

fruits. 

Historically, the people of 

Galajig have used clothing and 

footwear such as “arkhalig” (valjag), 

chukha made from broadcloth, 

leather hats, fur coats made 

from woolen cloth, “charig-patкрылась 

в 1923 году. Ее первым 

директором был уроженец 

села Сейфаддин Расулов. Сюда 

приезжают дети из сел Гурбанэфенди, 

Топчу, Буйнуз, Сумагаллы, 

Истису (по-лезгински 

называется Джангу) и Чайговушан. 

Полная средняя школа 

носит имя своего выпусника - 

шехида Тариэля Ханаданова. В 

разное время эту школу окончили 

доктора химических наук 

Раван Абдулэтиф оглу Рагимов 

и Турал Наби оглу Расулов, 

доктор физико-математических 

наук Садияр Солтан оглу 

Рагимов, кандидат медицинских 

наук Валех Аляддин оглу 

Рагимов, кандидат технических 

наук Физули Ахмедов, преподаватель 

Бакинского государственного 

университета Фейруз 

Исмаилов, генерал Сабир Насируллах 

оглу Шафиев, правовед 

Садияр Рагимов, теолог Намиг 

Зейнаддин оглу Чириев. 

Исторически в Галаджыге 

существовали такие виды ремесел, 

как кузнечное, плотницкое, 

гончарное дело и др. Ковроткачество 

было одним из самых 

распространенных занятий. В 

Исмаиллинском районе, наряду 

с Лагиджем и Тезекендом, 

и Галаджыг был известен как 

основной центр ковроделия. В 

те времена большая часть сельских 

женщин занималась именно 

ковроткачеством. Не случайно, 

что первая в Азербайджане 

ковровая фабрика в 1927 году 

была открыта именно в Галаджыге, 

она располагалась в строении, 

которое ныне известно 

как здание воинской части. На 

этой фабрике трудились такие 

передовые ковровщицы, как 

Залиха Сулейманова и Гюльгез 

Сейфалиева. 

Гюльгез Сейфалиева прославилась 

не только в Галаджыге, 

она превратилась в легенду 

во всем Исмаиллинском 

районе. Наряду с Галаджыгом, 

с ее именем связана организа-

39. 

40. 

41. 

aş növləri daha geniş yayılmışdır. 

Basdırma, rükvaxarak (un, düyü, 

süd), umac, əriştə, xəşil, xəngəl, 

plov, düşbərə və s. də qalacıqlıların 

qida rasionunda mühüm yer 

tutur. Qalacıqda dəbdə olan və 

“şkan” adlanan yemək undan, 

kartofdan, şordan və ətdən hazırlanır. 

7 qatdan ibarət bu yemək 

növü sobada bişirilir. Ənənəvi 

içkilər sırasında isə süd, ayran, 

şərbət, çay, habelə müxtəlif 

meyvələrin nektarından hazırlanan 

"çat" deyilən içkini qeyd 

etmək olar. 

Tarixən Qalacıq əhalisi, 

Azərbaycanın digər yerlərində 

ava” (salon) made from leather 

and rubber, as elsewhere in 

Azerbaijan. The women's clothing 

collection consisted mainly 

of 12-layer skirt made from cotton 

fabric. Both men and women 

wore decorated socks. 

Modern Galajig has a wide 

range of tourism opportunities. 

As mentioned above, the unique 

geographical location of the village, 

its natural beauty and 

monuments, the preservation of 

national traditions, etc. create favorable 

conditions for local and 

foreign tourists to visit this place. 

The Galajig waterfall, located 4.5 

km from the village, in the depths 

of the forest within the Shahdag 

National Park, is a rare natural 

monument. The famous “Stepmother” 

film by famous director 

Habib Ismayilov (1958) was 

mainly shot in this village. In the 

film, the mountain exploded for 

the purpose of making the road 

is called "Gadik" by locals and is 

considered the entrance to the village. 

The greatest wealth of the village 

of Galajiq is its intellectuals. 

The secondary school of the village 

has played an invaluable 

part in fostering these intellectuals. 

The school started operating 

in 1923 and its first director was 

Seyfaddin Ibrahim Khalil Rasulov, 

who was originally from 

Galajig. Students from Gurbanafendi, 

Topchu, Buynuz, Sumagalli, 

Istisu (called Gangu in 

Lezgi) and Chaygovushan villages 

come to the village to study. 

The village's secondary school is 

named after Tariyel Khanadanov, 

a martyr who had previously 

studied here. Doctor of Chemical 

Sciences Rahimov Ravan Abdullatif 

oglu, Doctor of Physical and 

Mathematical Sciences Rahimov 

Sadiyar Soltan oglu, Candidate of 

Medical Sciences Rahimov Valeh 

Aladdin oglu, Candidate of Technical 

Sciences Fuzuli Ahmadov, 

instructor of the Baku State Uniция 

массового ковроткачества 

в селе Лагидж. Мастерицаковроткачиха 

родилась в 1919 

году. В 1949 году по семейным 

обстоятельствам переехала в 

село Лагидж и в 1955 году создала 

здесь мастерскую и организовала 

производство ковров. 

Именно в результате ее усилий 

уже в 1975 году число ткачих, 

работавших в двух цехах лагиджской 

артели, достигло 400 

человек. Ковры, изготовленные 

под руководством этого мастера 

ковроделия, и сегодня являются 

ценными экспонатами 

многих выставок и музеев. 

По словам организатора 

«Галаджыгского клуба сельских 

36-43. Məşhur “Ögey ana” filminin 

(1958) çəkilişləri Qalacıq kəndində 

aparılmışdır. 

The footages of the famous “Stepmother” 

film (1958) took place in 

Galajig village. 

Съемки знаменитого фильма 

«Мачеха» (1958) проводились в 

селе Галаджыг. 

42. 

43. 

29

44. 

olduğu kimi, arxalıq (“valcaq”), 

mahuddan tikilən çuxa, dəri papaq, 

kürk, dəri və rezindən hazırlanan 

çarıq-patava (“salon”) kimi 

geyim və ayaqqabı növlərindən 

istifadə etmişdir. Qadınların geyim 

dəsti, əsasən, çitdən tikilən 

12 taxtalı tumandan ibarət olmuşdur. 

Həm kişilər, həm də qadınlar 

bəzəkli corab geyinirmişlər. 

Müasir Qalacıq geniş turizm 

imkanlarına malikdir. Yuxarıda 

45. 

versity Feyruz Ismayilov, General 

Shafiyev Sabir Nasirullah oglu, 

Lawyer Sadyar Rahimov, theologian 

Chiriyev Namig Zeynaddin 

oglu, Doctor of Chemical Sciences 

Rasulov Tural Nabi oglu are all 

graduates of this school. 

Historically, blacksmithing, 

horseshoe maker, carpentry, pottery, 

and many areas of craftsmanship 

existed in Galajig as 

well. Carpet weaving was one of 

ремесленников», руководителя 

кружка ковроткачих Шахлы 

Шалбузовой, у галаджыгцев ковер 

всегда считался символом 

достатка: «Здесь, кроме традиционных, 

ткались специальные 

ковры по случаю рождения ребенка, 

в качестве приданого для 

невесты, для встречи сватов, 

для пожертвования мечетям и 

церквям, а также для свадебных 

или поминальных церемо- 

46. 

30

47. 48. 

da qeyd olunduğu kimi, kəndin 

unikal coğrafi mövqeyi, təbii 

gözəllikləri və abidələri, ənənəvi 

xalq məişətinin qorunub saxlanılması 

və s. buraya yerli və 

xarici turistlərin gəlməsi üçün 

əlverişli şərait yaradır. Kənddən 

4,5 km məsafədə Şahdağ Milli 

Parkının ərazisində meşənin 

dərinliklərində yerləşən Qalacıq 

şəlaləsi nadir təbiət abidəsidir. 

Görkəmli rejissor Həbib İsmayılovun 

məşhur “Ögey ana” filminin 

(1958) əsas çəkilişləri də məhz 

bu kənddə aparılmışdır. Filmdə 

yol çəkmək məqsədilə partladılan 

dağı yerli əhali “Gədik” adlandırır 

və həmin dağ kəndin giriş qapısı 

hesab olunur. 

Qalacıq kəndinin ən böyük 

sərvəti onun ziyalılarıdır. Bu ziyalıların 

yetişməsində isə kənd 

orta məktəbinin əvəzsiz rolu olmuşdur. 

Məktəb 1923-cü ildə 

fəaliyyətə başlamış və onun 

ilk direktoru əslən Qalacıqdan 

olan Seyfəddin Rəsulov olmuşdur. 

Kəndə təhsil almaq üçün 

Qurbanəfəndi, Topçu, Buynuz, 

Sumağallı, İstisu (ləzgi dilində 

"Canğu" adlanır) və Çayqovuşan 

kəndlərindən şagirdlər gəlirlər. 

Kənd tam orta məktəbi vaxtilə burada 

təhsil almış şəhid Tariyel Xanadanovun 

adını daşıyır. Kimya 

elmləri doktoru Rəhimov Rəvan 

Abdullətif oğlu, fizika-riyaziyyat 

elmləri doktoru Rəhimov Sədiyar 

Soltan oğlu, tibb elmləri namizədi 

Rəhimov Valeh Ələddin oğlu, 

the most widely used art fields. 

Along with Lahij and Tazakand 

in Ismayilli, Galajig is also known 

as the main center for carpet 

weaving. Once, the vast majority 

of village women were engaged 

in carpet weaving. It is no coincidence 

that the first carpet factory 

in Azerbaijan was opened in 

Galajig in 1927. The factory was 

in a building what is now known 

as the military unit building in 

Galajig. Leading carpet masters 

like Zaliha Suleymanova and 

Gulgaz Seyfaliyeva used to work 

at this factory. 

Gulgaz Seyfaliyeva is one of 

the carpet masters who turned 

into a legendary carpet weaver 

not only in Galajig, but also in 

Ismayilli. In addition, the organization 

of mass carpet weaving in 

Lahij village relates to the name 

of G. Seyfaliyeva. The master 

carpet weaver was born in 1919. 

She moved to Lahij village due to 

family circumstances in 1949. As 

of 1955, she established a workshop 

here and organized carpet 

production. As a result of her efforts, 

in 1975 the number of carpet 

weavers working in two weaving 

workshops of the Lahij artel 

ний. Сегодня наше государство, 

наряду с другими народными 

промыслами, проводит большую 

работу и по развитию 

ковроткачества. С этой целью 

в селе был учрежден «Клуб ремесленников». 

Кружок ковроделов 

начал действовать четыре 

года назад и уже достиг значительных 

успехов. В районе на 

«Туристическом базаре» есть 

небольшое место, где организуется 

продажа изготавливаемых 

ковров». 

Галаджыгцы искренне привязаны 

к своей родине, земле. С 

первого дня посягательства наших 

соседей на исконно азербайджанские 

земли – Карабах, 

отважные сыновья Галаджыга, 

как и другие азербайджанцы, 

отправились на фронт, проявив 

в кровавых сражениях с врагом 

мужество и отвагу. 

Село Галаджыг со своей 

древней и богатой историей, 

природными богатствами, 

своеобразным укладом жизни, 

обычаями и верованиями, 

ремесленными традициями, 

а самое главное - достойными 

людьми - является одним из 

уникальных населенных пун- 

44-48. Pirdavud qəbiristanlığındakı məzar daşları Qalacıq kəndinin 

qədim tarixindən xəbər verir. 

The tombstones in the Pirdavud cemetery tell of the ancient history of 

Galajig village. 

Надгробные плиты на кладбище Пирдавуд говорят о древней 

истории села Галаджыг. 

31

texnika elmləri namizədi Fizuli 

Əhmədov, Bakı Dövlət Universitetinin 

müəllimi Feyruz İsmayılov, 

general Şəfiyev Sabir 

Nəsurullah oğlu, hüquqşünas 

Rəhimov Sədyar, ilahiyyatçı Çırıyev 

Namiq Zeynəddin oğlu, kimya 

elmləri doktoru Rəsulov Tural 

Nəbi oğlu da məhz bu məktəbin 

yetirmələridir. 

Tarixən Qalacıqda dəmirçilik, 

nalbəndlik, dülgərlik, dulusçuluq 

və s. kimi bir çox sənətkarlıq 

sahələri mövcud olmuşdur. 

Xalçaçılıq ən geniş yayılmış 

sənət sahələrindən biri idi. İsmayıllıda 

Lahıc və Təzəkəndlə 

bərabər, Qalacıq da əsas xalçaçılıq 

mərkəzi kimi tanınmışdır. 

Bir vaxtlar kənd qadınlarının 

böyük əksəriyyəti məhz xalçaçılıqla 

məşğul olmuşlar. Təsadüfi 

deyil ki, Azərbaycanda ilk xalça 

fabriki də 1927-ci ildə Qalacıqda 

açılmışdı. Həmin binada hazırda 

hərbi hissə yerləşir. Bu fabrikdə 

Zəlixa Süleymanova və Gülgəz 

Seyfəliyeva kimi qabaqcıl xalça 

ustaları çalışmışlar. 

Gülgəz Seyfəliyeva təkcə 

Qalacığın deyil, bütövlükdə İsmayıllının 

əfsanəyə çevrilmiş 

xalçaçılarındandır. Qalacıqla yanaşı, 

Lahıc kəndində də kütləvi 

xalça toxuculuğunun təşkili 

G.Seyfəliyevanın adı ilə bağlıdır. 

Ustad xalçaçı 1919-cu ildə anadan 

olub. 1949-cu ildə ailə vəziyyəti 

ilə əlaqədar Lahıc kəndinə köçüb. 

1955-ci ildən etibarən burada 

emalatxana yaradaraq xalça istehsalatını 

təşkil edib. Məhz onun 

səyləri nəticəsində artıq 1975-ci 

ildə Lahıc artelinin 2 toxuculuq 

sexində çalışan xalçaçıların sayı 

400 nəfərə çatmışdı. Ustad xalçaçının 

rəhbərliyi ilə burada toxunan 

xalçalar bu gün də bir çox 

sərgilərin, muzeylərin qiymətli 

eksponatıdır. 

“Qalacıq kənd sənətkarlıq 

klubu”nun təşkilatçısı, xalçaçılıq 

dərnəyinin rəhbəri Şəhla Şalbuzovanın 

sözlərinə görə, qalacıqlılarda 

xalça həmişə firavanlıq 

32 

49. 

reached 400. The carpets woven 

here under the guidance of a master 

carpet weaver are still a valuable 

exhibition of many displays 

and museums. 

According to Shahla Shalbuzova, 

the founder of the “Galajig 

Village Craftsmanship Club,” the 

head of the carpet weaving community, 

carpets have always been 

a symbol of prosperity in Galajig: 

"In addition to the traditional carpets, 

carpets were also woven for 

special occasions; for the birth of 

a baby, for the bridal dowries, for 

mosques and churches, as well as 

for weddings or funerals. Today, 

our state is making great efforts 

to develop carpet weaving, along 

with other folk arts. To this end, 

we have also set up a “Craftsmanship 

Club” in the village. The carpet 

weaving circle started its activities 

4 years ago in the club and 

has already been quite successful. 

We have a small place in the 

"Tourist Market" of our district 

and here we organize the sale of 

carpets we make". 

ктов Азербайджана. Рамки небольшой 

статьи не позволяют 

подробно охватить все поднятые 

вопросы. Но одно можно 

утверждать без сомнений: в 

Галаджыге каждая пядь земли, 

каждый камень хранят тайны 

далекого прошлого, что, безусловно, 

должно послужить 

основанием для глубокого и 

комплексного историко-этнографического 

исследования. 

Ведь это село – часть истории 

нашей Родины. 

Июль 2019 год

simvolu sayılmışdır: "Burada ənənəvi olaraq toxunan xalçalardan 

başqa, uşağın doğulması münasibətilə, gəlin köçəcək 

qızların cehiz dəsti üçün, elçilərin qarşısına sərmək üçün, 

məscid və kilsələrə nəzir etmək üçün, habelə toy, yaxud yas 

mərasimləri üçün də xüsusi xalçalar toxunmuşdur. Bu gün 

dövlətimiz digər xalq sənətkarlıq sahələri ilə yanaşı, xalçaçılıq 

sənətinin də inkişaf etdirilməsi üçün böyük işlər görür. 

Bu məqsədlə biz də kənddə “Sənətkarlıq klubu”nu təsis 

etmişik. Klubda xalçaçılıq dərnəyi 4 il əvvəl fəaliyyətə başlayıb 

və artıq xeyli uğurlar əldə edilmişdir. Rayonumuzun 

“Turist bazarı”nda kiçik də olsa sahəmiz var və biz burada 

toxuduğumuz xalçaların satışını təşkil edirik". 

Qalacıqlılar vətənə, torpağa ürəkdən bağlı adamlardır. 

Mənfur qonşularımızın torpaqlarımıza – Qarabağa təcavüzü 

başlayan gündən digər Azərbaycan övladları kimi, Qalacığın 

da mərd oğulları cəbhəyə yollanmış və düşmənə qarşı 

qanlı döyüşlərdə böyük fədakarlıqlar göstərmişlər. 

Beləliklə, öz adı, qədim və zəngin tarixi, təbii gözəllikləri, 

təsərrüfat və məişət həyatı, adət və inancları, sənətkarlıq 

ənənələri, ən başlıcası isə dəyərli insanları ilə birlikdə Qalacıq 

gözümüzün önündə Vətənimizin unikal yaşayış 

məntəqələrindən, yurd yerlərindən biri kimi canlanır. Lakin 

heç şübhəsiz ki, kiçik bir yazıda bütün bu məsələləri dolğunluğu 

və təfərrüatı ilə əhatə etmək mümkün deyildir. Başqa 

sözlə desək, yaxın-uzaq keçmişi və bu günü, hər qarış torpağı 

və daşı ilə bir kitab, bir dastan olan Qalacığın daha dərin 

və kompleks tarixi-etnoqrafik araşdırmaya ehtiyacı vardır. 

Çünki bu, həm də Vətən tarixinin ehtiyacıdır. 

Galajig people are genuinely 

devoted to their homeland. Since 

the hideous aggression of our gruesome 

neighbors towards our territories 

- Garabakh, the brave sons of 

Galajig have gone to the front like 

all other Azerbaijanis and shown 

great sacrifices in bloody battles 

against the enemy. 

Thus, with its name, ancient 

and rich history, natural beauty, 

economic and household life, customs 

and beliefs, craftsmanship 

traditions, and most importantly 

with its valuable people, Galajig revives 

in front of our eyes as one of 

the unique places of our homeland. 

It is not however possible to cover 

all these issues in detail in a small 

article. In other words, Galajig - a 

book and an epos with every inch 

of its territory and stone, its past 

and present, needs a deeper and 

more complex historical-ethnographic 

research. It is also required 

by the history of the motherland. 

July 2019 

İyul 2019-cu il 

49. Pirdavud meşəsində yaşı yüzilliklərlə hesablanan nəhəg ağaclar var. 

There are centuries old giant trees in the Pirdavud forest. 

В Пирдавудском лесу имеются гигантские деревья, возраст 

которых исчисляется сотнями лет. 

50. Pirdavud meşəsindən mənzərə. 

Landscape from Pirdavud forest. 

Панорама Пирдавудского леса. 

50. 

33


34

UOT 94 (479.24) 

XIX əsrin sonları-XX əsrin 

əvvəllərində Azəbaycanda 

xalça məmulatı istehsalı 

Camal Mustafayev 

Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universitetinin “İctimai fənlər” kafedrasının müdiri, 

tarix üzrə elmlər doktoru, professor 

E-mail: mustafayev1954@list.ru 

Açar sözlər: xalça məmulatı, Fevral inqilabı, qoyunçuluq, tənəzzül, boyaqçılıq 

35

1. Xurcun üzü. Yun. 

Xovsuz. 53x51 sm. 

XIX əsr. İrəvan, Qərbi 

Azərbaycan. 

2. Xalça. Yun. Xovlu. 

176x116 sm. XIX əsrin 

sonları. Zaqatala, 


3. Vərni. Yun. Xovsuz. 

198x163 sm. 

XIX əsrin sonları. 

Naxçıvan, Azərbaycan. 

1. 

36 

Azərbaycan yüzilliklər boyu özünün nəfis xalça məmulatları ilə məşhur olmuşdur. 

Burada istehsal edilən xalça məmulatları yalnız sənətkarlıq məhsulları 

deyil, həm də yüksək incəsənət nümunələri kimi istər ölkə daxilində, istərsə də xarici 

ölkələrdə böyük şöhrət qazanmışdı. Heç də təsadüfi deyildir ki, Azərbaycanın 

müxtəlif xalçaçılıq mərkəzlərində istehsal edilmiş xalça nümunələri bir çox dünya 

muzeylərinin və şəxsi kolleksiyaların bəzəyinə çevrilmişdir. Bununla belə, 

göstərmək lazımdır ki, xalça məmulatı istehsalı Azərbaycanda uzun müddət natural 

xarakter daşımış, daha çox istehsalçının özünün tələbatının ödənilməsinə 

yönəlmişdi. Yalnız pula yaranan kəskin tələbat xalçaçını istehsal etdiyi məhsulu 

bazara çıxarmağa məcbur edə bilərdi. Elə bunun nəticəsi idi ki, xalçaçılığın geniş 

yayılmasına baxmayaraq, Azərbaycanın orta əsr dövlətlərinin heç birində, 

hətta əmtəə-pul münasibətlərinin daha çox inkişaf etdiyi xanlıqlarda belə xalça 

məmulatı üçün xüsusi vergi maddəsi belə müəyyənləşdirilməmişdi. Yalnız bəzi 

xanlıqlarda, o cümlədən Şamaxı xanlığında ayrı-ayrı kənd təsərrüfatı vergilərinin 

əvəzində xalça məmulatlarının toplanması qaydası tətbiq edilirdi (1,v.49-116). 

XIX əsrin son rübündən başlayaraq Azərbaycanda xalçaçılıq sənəti öz inkişafının 

əsl yüksəliş dövrünə qədəm qoydu. Bu yüksəlişin kökündə çar hökumətinin 

natural vergiləri pul vergisi ilə əvəz etməsi, xarici bazarlarda Azərbaycanda istehsal 

olunmuş xalça məmulatına tələbatın kəskin şəkildə artması, 1883-cü ildə Bakı-Tiflis 

və 1900-cü ildə Bakı-Dərbənd dəmir yolu xətlərinin istifadəyə verilməsi 

ilə (3, s.77, 89) istehsal edilən xalça məmulatının Rusiya və Avropa bazarlarına 

ucuz qiymətə və qısa müddətə çıxarılması imkanlarının artması dayanırdı. XIX 

əsrin sonlarında Şamaxı və Göyçay qəzalarının iqtisadi həyatını tədqiq etmiş 

N.A.Abelov yazırdı ki, bu dövrdə xalça məmulatı satış həcminə görə bölgədə 

istehsal edilən digər sənətkarlıq məhsullarını üstələyirdi. Onun yazdığına görə, 

yerli əhalinin istər oturaq, istərsə də qoyunçuluqla məşğul olan köçəri hissəsi hər 

yerdə müxtəlif növ xalça məmulatı istehsalı ilə məşğul olurdu (7, s.176). 

Təəssüf ki, bu dövrdə Azərbaycanda istehsal edilən xalça məmulatının 

ümumi həcmini özündə əks etdirən statistik məlumat yoxdur. Cənubi Qafqazdan, 

o cümlədən Azərbaycandan Rusiya və Avropa ölkələrinə göndərilən xalça 

məmulatının həcmi haqqında yalnız bəzi illərə aid olan statistik məlumatlar 

əsasında mühakimə yürütmək mümkündür. 

Həmin məlumatlardan 

məlum olur ki, 1886-cı ildə bölgədən 

kənara 457.000 rubl dəyərində xalça 

məmulatı göndərildiyi halda (12, 

s.25), 1888-ci ildə onun həcmi iki 

dəfədən də çox artaraq 964.000 rubla 

çatmışdı (10, s.256). 1902-1914- 

cü illərdə isə bölgədən Avropa və 

Amerika ölkələrinə 47828 pud xalça 

ixrac edilmişdi. Heç şübhəsiz ki, 

Cənubi Qafqazdan ixrac edilən xalça 

məmulatının mütləq əksəriyyəti 

Azərbaycanın əsas xalçaçılıq 

mərkəzlərində istehsal edilmişdi. 

Əldə olan məlumatlar göstə rir 

ki, XX əsrin əvvəllərində Azərbaycanda 

xalça məmulatı istehsalı artıq 

kütləvi xarakter almışdı. 1912- 

ci ilə aid məlumatdan aydın olur 

ki, Quba qəzasının 97 kəndində 

39.979 nəfər, Cavad qəzasının 98 

kəndində 15.120 nəfər, Gəncə (Yelizavetpol) 

qəzasının 222 kəndində 

33.069 nəfər kustar xalça məmulatı

istehsalı ilə məşğul olurdu (16, s.56, 58, 

59). Onu da göstərmək lazımdır ki, bu 

bölgələrdə fəaliyyət göstərən xalçaçılar say 

etibarilə yerdə qalan bütün sənətkarları 

üstələyirdilər. Belə ki, Quba qəzasında xalçaçılar 

bütün sənətkarların 80,5 faizini, Cavad 

qəzasında 84,4 faizini, Gəncə qəzasında 

isə 55,92 faizini təşkil edirdilər (16, s.56, 58, 

59). Sovet hakimiyyətinin ilk illərində aparılmış 

araşdırmalar zamanı məlum olmuşdu 

ki, bütün Cənubi Qafqazda bazar üçün 

məhsul istehsal edən xalçaçıların 70,9 faizi 

Azərbaycanın, yerdə qalanları isə Gürcüstanın 

və Ermənistanın payına düşürdü 

(11, s.104). Heç şübhəsiz ki, Gürcüstanda 

və Ermənistanda yaşayan xalçaçıların da 

mütləq əksəriyyətini, əsasən, qoyunçuluqla 

məşğul olan Azərbaycan türkləri təşkil 

edirdi. 

Əslində XIX əsrin sonu - XX əsrin əvvəllərini 

əhatə edən dövrü Azərbaycanda xalçaçılıq 

sənətinin çiçəklənmə dövrü adlandırmaq 

olar. Daxili və xarici bazarlarda 

tələbatın getdikcə artması ölkədə istehsal 

edilən xalça məmulatının həm kəmiyyətinə, 

həm də keyfiyyətinə güclü təsir göstərmişdi 

(13, s.31-33). Bu məsələni tədqiq etmiş 

müəlliflərdən biri yazırdı ki, daxili və xarici 

bazarlarda xalça məmulatına tələbat o 

qədər artmışdı ki, xalçaçılar onu ödəmək 

iqtidarında deyildilər (15, s.84-85). Təkcə 

o faktı göstərmək kifayətdir ki, XIX əsrin 

sonlarında Tiflis, Gəncə, Quba, Şəki, Şamaxı 

və Batum şəhərlərində fəaliyyət göstərən 

42 xalça dükanı, əsasən, Azərbaycanda istehsal 

olunan xalça məmulatlarının ticarəti 

ilə məşğul olurdu. XX əsrin əvvəllərindən 

başlayaraq Azərbaycan xalçalarının ixrac 

edilməsinə Avropa və Amerikanın ticarət 

firmaları da qoşulmuşdular. 

Bu dövrdə Azərbaycanda istehsal edilən 

xalça məmulatına Almaniyada, İngiltərədə 

və ABŞ-da tələbat xüsusilə böyük 

idi. Azərbaycan xalçaları özlərinin bə dii 

xüsusiyyətlərinə, qiymətlərinin ucuzluğuna 

və digər ölkələrdə istehsal edilən iriölçülü 

xalçalarla müqayisədə daha kiçik olmalarına 

görə bu ölkələrdə xeyli alıcı kütləsinə 

malik idi. Onu da göstərmək lazımdır 

ki, I Dünya müharibəsinin başlanmasına 

qədər bütün Şərq ölkələrində, o cümlədən 

Azərbaycanda istehsal edilmiş xalçalar 

əvvəlcə İstanbula gətirilir və burada alıcı 

ölkələrin tələbatına uyğun olaraq ilkin 

çeşidlənməyə məruz qalırdı. Azərbaycanda 

istehsal olunmuş xalçaların əsas kütləsinin 

2. 

3. 

37

4. Sumax. Yun. 

Xovsuz. 340x230 sm. 

XIX əsrin ortaları. Quba, 



171x131 sm. XIX 

əsrin sonları. Gəncə, 



173x134 sm. XIX əsr. 

Quba, Azərbaycan. 

Türkiyəyə göndərilməsi haqqında XIX əsrin sonlarına aid mənbələrdə də məlumat 

verilir (10, s.256; 7, s.176). Xalçaların daha ciddi şəkildə çeşidlənərək növlərə ayrılması 

Londonda həyata keçirilirdi və yalnız bundan sonra ABŞ, Kanada, Almaniya 

və Avstriya kimi ölkələrə göndərilirdi (11, s.31-32). 

Azərbaycanda xalça məmulatı istehsalında XX əsrin əvvəllərindən başlayaraq 

ilk tənəzzül əlamətləri özünü göstərməyə başladı. Lakin bu tənəzzül xalça 

məmulatının kəmiyyəti ilə deyil, daha çox keyfiyyəti ilə bağlı idi. Bu vəziyyət, nə 

qədər qəribə olsa da, daxili və xarici bazarlarda xalça məmulatına tələbatın kəskin 

şəkildə artması ilə yaranmışdı. Belə ki, bazara daha çox xalça məmulatı çıxarmaqla 

daha çox gəlir əldə etməyə çalışan kustarlar texnoloji proseslərə heç də həmişə 

ciddi əməl etmir, bununla da məmulatın keyfiyyətini aşağı salırdılar (11, s.30). Bu 

dövrdə Azərbaycanda istehsal edilən xalça məmulatlarının keyfiyyətinin aşağı 

düşməsində xalça tacirlərinin az vaxt ərzində daha çox qazanc götürmək istəyi də 

az rol oynamırdı. Qərbi Avropada və Rusiyada Azərbaycan xalçalarına tələbatın 

böyük olduğunu görən bu tacirlər xalçaçıları daha keyfiyyətsiz iplikdən və süni 

boyaq vasitələrindən istifadə etməyə vadar edirdilər. Elə bunun nəticəsi idi ki, 

əsrlər boyu yüksək keyfiyyətli xalça istehsalında mühüm rol oynamış təbii boyaq 

vasitələri bu dövrdən başlayaraq ucuz və keyfiyyətsiz anilin boyaları ilə əvəz 

olunurdu. Belə boyalardan istifadə etməklə toxunmuş xalçalar isə qısa müddət 

ərzində öz təravətini, həm də alıcısını itirirdi. 

XX əsrin əvvəllərində Azərbay canda xalça məmulatı istehsalında müşahidə 

edilən tənəzzülün kö kündə həm də bir sıra iqtisadi səbəb lər dayanırdı. Bu 

səbəblər sırasında, ilk növbədə, həmin dövrdə pambıqçılığın indiyə qə dər 

görünməmiş bir sürətlə inkişaf etməsini qeyd etmək lazımdır. Məlumdur ki, 

çar hökuməti xarici ölkələrdən gətirilən pambıq dan toplanan gömrük rüsumu- 

4. 5. 

38

nun həcmini XIX əsrin sonlarında 

40 qəpikdən 4 rubl 15 qəpiyə qaldırmışdı 

(8, s.130). Nəticədə ölkə 

daxilində istehsal edilən pambığın 

qiyməti sürətlə artmağa başladı. 

Bəzi məlumatlara görə, bu dövrdə 

təmizlənmiş pambığın hər pudunun 

qiyməti 8 rubl 70 qəpiyə qalxmışdı 

(6, s.122). Pambıqçılığın çox 

gəlirli bir sahəyə çevrilməsi tezliklə 

onun əkin sahələrinin indiyə qədər 

görünməmiş bir sürətlə artmasına 

gətirib çıxardı. Kəndlilər və iri torpaq 

sahibləri arpa, buğda əkməkdən 

imtina edərək, öz sahələrini pambıq 

plantasiyalarına çevirirdilər. XX 

əsrin əvvəllərində Rusiya imperiyasında 

pambıqçılığı tədqiq etmiş 

müəlliflərdən biri Azərbaycanda 

pambıqçılığın vəziyyətini təs vir 

edə rək yazırdı: “Pambıq məhsulunun 

qiymətinin yüksəlməsi onun 

sahə sinin genişlənməsinə təkan 

verirdi. Yüksək qiymətlər başları 

gicəlləndirirdi, kimin imkanı 

vardısa pambıqçılığa əl atırdı. 

Meşələri qırırdılar ki, təmizlənmiş 

xam torpaqlarda pambıq əksinlər” 

(9, s.66). Təkcə o faktı göstərmək 

kifayətdir ki, 1909-1911-ci illər 

ərzində Gəncə quberniyasında pambıq 

əkinlərinin sahəsi 275%, yığılan məhsulun həcmi isə 245% artmışdı (14, s.3). Bu 

isə otlaq sahələrinin daralmasına, əhalinin çox hissəsinin pambıqçılıqla məşğul 

olmasına və nəticədə xalçaçıların sayının azalmasına gətirib çıxarırdı. Oxşar 

proses Azərbaycanın ənənəvi xalçaçılıq bölgələrindən olan Şirvanın düzənlik 

ərazilərində, sənaye bağçılığının inkişaf etməsi ilə əlaqədar Quba qəzasında da 

gedirdi. Abşeron yarımadasında neft sənayesinin sürətlə inkişaf etməsi və neft 

mədənlərinin daha böyük əraziləri əhatə etməsi qoyunçuluğa ağır zərbə vurmaqla 

yanaşı, xalçaçılıqla məşğul olanların da sayının azalmasına səbəb olurdu. 

Bütün bunlar son nəticədə bəzi bölgələrdə xalça məmulatı istehsalının həcminin 

kəskin şəkildə azalmasına, bəzi bölgələrdə isə tamamilə aradan çıxmasına gətirib 

çıxarmışdı (11, s.30). Bununla belə, həmin dövrdə Azərbaycanda xalça məmulatı 

istehsalı hələ də öz iqtisadi əhəmiyyətini saxlayırdı. 

Əslində XX əsrin ilk onilliklərində Azərbaycanda xalça məmulatı istehsalında 

müşahidə edilən acınacaqlı vəziyyətin yaranmasında 1914-cü ildə başlamış 

I Dünya müharibəsinin də güclü təsiri olmuşdu. Müharibə, hər şeydən əvvəl, 

Azərbaycan xalçalarını ənənəvi satış bazarlarından məhrum etdi. Bütün Avropanı 

və Yaxın Şərqi bürümüş hərbi əməliyyatlar nəticəsində əvvəlki yollarla Avropa 

və Türkiyə bazarlarına xalça ixracı tamamilə dayanmışdı. Doğrudur, bu dövrdə 

Azərbaycan xalçalarının dünya bazarlarına Arxangelsk və Vladivostok vasitəsilə 

çıxarılması üçün cəhdlər göstərilmişdi. Lakin bu yollar kifayət qədər təhlükəli 

və uzun olduğundan satış məntəqələrində xalça məmulatının qiymətinin hədsiz 

dərəcədə bahalaşmasına səbəb olurdu. M.D.İsayevin verdiyi məlumata görə, 

müharibə dövründə Azərbaycan xalçalarının Avropa bazarlarında qiyməti 

müharibədən əvvəlki dövrlə müqayisədə 200% artmışdı (11, s.31). 

I Dünya müharibəsi Azərbaycanda xalçaçılıq sənətinin xammal bazasına da 

6. 

39

7. 8. 

7. Heriz xalçası. Yun. 

Xovlu. 384x295 sm. 

XIX əsrin sonları. 

Сənubi Azərbaycan. 

Azərbaycanda şəxsi 

kolleksiyada saxlanılır. 



sonları. Qarabağ, 


9. Xalça (fraqment). Yun. 

Xovlu. 79x36 sm. XIX 

əsrin əvvəlləri. Muğan, 


ağır zərbə vurmuşdu. Hər şeydən əvvəl qoyunların sayında xeyli azalma baş vermişdi. 

Bunu Azərbaycanın əsas qoyunçuluq mərkəzlərindən olan Gəncə quberniyasının 

timsalında aydın şəkildə görmək mümkündür. Belə ki, 1916-cı ilin yazında 

aparılmış mal sayımı burada 833.843 baş qoyun saxlanıldığını göstərirdi (4, s.93). 

Halbuki, 1907-ci ildə bu quberniyada 2.427.807 baş, 1913-cü ildə isə 1.262.780 baş 

qoyun qeydə alınmışdı (6, s.57). Bu qoyunlardan əldə edilən yunun xeyli hissəsi 

hərbi ehtiyacların ödənilməsinə sərf edildiyindən xalçaçılar ciddi xammal qıtlığı 

ilə üzləşməli olurdular. 

Müharibə xalçaçılığın inkişafının mühüm şərtlərindən biri olan boyaqçılıq 

sənətində də vəziyyəti xeyli pisləşdirdi. Məlumdur ki, xalça ipliklərinin boyanmasında 

uzun müddət yerli təbii boyaq vasitələrindən istifadə edilsə də, XIX 

əsrin 70-ci illərindən başlayaraq boyaqçılar Avropa ölkələrində istehsal edilib 

Azərbaycana gətirilən ucuz süni boyaq vasitələrinə üstünlük verməyə başlamışdılar. 

Yun iplərin göy rəngə boyanmasında əvəzsiz xammal olan indiqo da 

Azərbaycana ancaq xarici ölkələrdən gətirilirdi. 1888-ci ilə aid məlumata görə, İrandan, 

Türkiyədən, ən çox isə Fransadan Cənubi Qafqaza 20.882 rubl dəyərində 252 

pud indiqo gətirilmişdi. Boyaqçılar tərəfindən yüksək qiymətləndirilən bu boyaq 

vasitəsinin hər pudu 130-170 rubla satılırdı (10, s.298). Müharibənin başlanması 

ilə əlaqədar beynəlxalq bazarla əlaqələrin kəsilməsi nəticəsində xarici ölkələrdən 

indiqonun və süni boyaq vasitələrinin Azərbaycana gətirilməsi tamamilə dayandı. 

Bunun nəticəsi isə olduqca acınacaqlı oldu. Müxtəlif yollarla ölkəyə gətirilən 

ucuz boyalarla rənglənmiş iplərdən toxunan keyfiyyətsiz xalça məmulatı xarici 

bazarlarda özünə alıcı tapa bilmirdi. İndi az tapılan yüksək keyfiyyətli boyaq 

vasitələri ilə boyama isə olduqca baha başa gəlirdi. Əgər müharibədən əvvəlki 

illərdə bir kiloqram yun ipin indiqo ilə boyanması 40-50 qəpiyə başa gəlirdisə, 

müharibə illərində bu işin görülməsi üçün 4 rubl tələb olunurdu (11, s.35). 

40

Fevral inqilabından sonra bütün 

Cənubi Qafqazı cənginə almış 

milli münaqişələr Azərbaycanda 

xalça məmulatı istehsalını fəlakət 

həddinə gətirib çıxardı. Bu inqilabdan 

sonra yaranmış şəraiti “Böyük 

Ermə nistan” ideyasını həyata 

keçirmək üçün əlverişli hesab edən 

ermənilər Azər bay canın xalçaçılıq 

sənətinin geniş yayılan, demək olar 

ki, bütün bölgələrində dinc əhaliyə 

qarşı soyqırımı siyasəti həyata 

keçirməyə başladılar. Naxçıvanda, 

Qarabağda və Zəngəzurda yaşayan 

on minlərlə günahsız insan Andranik, 

Dro və Njdenin başçılıq etdiyi 

erməni quldur dəstələri tərəfindən 

böyük vəhşilklə qətlə yetirildi, 

evlərindən didərgin salındı (1, 

s.443). 

Erməni təcavüzünə məruz 

qalmış kənd lərdə evlər yandırılır, 

əhalinin əmlakı talan edilir, xalçaçılığın 

əsas xammal bazasını təşkil 

edən qoyun sürüləri sürülüb aparılırdı. 

Azərbaycan xalqına qarşı 

törətdiyi vəhşilklərlə ad çıxarmış 

Andranik Ozanyanın əlaltısı Njdenin 

quldur dəstələri Naxçıvanda 

Gilançay və Əlincəçay hövzələrində 

40-dan çox kəndi viran qoymuş, 

əhalisini isə böyük qəddarlıqla qətlə 

yetirmişdilər. Ümumiyyətlə, Fevral 

inqilabından sonrakı 3-4 il ərzində 

ermənilər Naxçıvan bölgəsində 

73.727 nəfər azərbaycanlını qətlə 

yetirmişdilər (5, s.167). Bu 

dövrdə ermə nilər Azərbaycanın 

digər bölgələrində daha böyük 

vəhşiliklər törətmişdilər. Əldə 

olan məlumatlara görə, onlar 

1918-1920-ci illərdə Bakı quberniyasının 

229, Gəncə quberniyasının 

272, İrəvan quberniyasının 211 

azərbaycanlı kəndini yerlə-yeksan 

etmiş, əhalisinin xeyli hissəsini 

qətlə yetirmişdilər. Azərbaycanın 

ənənəvi xalçaçılıq bölgələrindən 

olan Qubada 122, Zəngəzurda 115, 

Qarabağda 157 kənd erməni vandalizminin 

qurbanı olmuşdu (5, 

s.166). 

Ermənilərin ərazi iddiaları 

ucba tın dan yaranmış milli münaqi 

şə lər kənd təsər rüfa tının dərin 

tənəz zülə uğramasına, əhali nin 

9. 

41

10. 

11. 

ənə nəvi məşğuliyyət sahələrindən, o cümlədən 

xalçaçılıqdan uzaqlaşmasına gəti rib çıxardı. Milli 

münaqişələrin daha güc lü olduğu bölgələrdə 

aclıq keçirən əhali nəinki yeni xalça toxumur, 

əksinə, özlərinin bü tün xalça ehtiyatlarını dəyərdəyməzinə 

satmağa məcbur olurdu. Uzunluğu 3-4 

m olan kənarə (yan) xalça yarım pud, məfrəş isə 

10 funt taxıla dəyişdirilirdi. Ən yaxşı halda yüksək 

keyfiyyətli xalça məmulatı milli münaqişələrdən 

əvvəlki qiymətinin yarısına satılırdı. Tədarükçü 

alverçilər tərəfindən çox ucuz qiymətə alınan bu 

xalçalar müxtəlif yollarla xarici ölkələrə çıxarılırdı 

(11, s.33). 

Milli münaqişələr nəticəsində yaranmış 

dərin tənəzzül Azərbaycanın demək olar ki, bütün 

xalçaçılıq rayonlarını əhatə etmişdi. Sovet 

hakimiyyətinin ilk illərində aparılmış tədqiqatlar 

göstərdi ki, bu münaqişələr Qarabağda və 

Zəngəzurda xalça məmulatı istehsalının, faktiki 

olaraq sıradan çıxmasına gətirib çıxarmışdı. Bu 

bölgələrin əsas məşğuliyyətinin xalçaçılıq olduğu 

böyük kəndlərində sifarişlə və yaxud bazar 

üçün məmulat istehsalı cəmisi 3-4 təsərrüfatla 

məhdudlaşırdı. Milli münaqişələrin nisbətən 

az toxunduğu Qazax və Quba qəzalarında da 

vəziyyət ürəkaçan deyildi. Bu qəzalarda xalça 

məmulatı istehsalının səviyyəsi müharibədən 

əvvəlki səviyyənin cəmi 15-20 faizini təşkil edirdi 

(11, s.35, 37). 

Göründüyü kimi, XIX əsrin sonu-XX əsrin əvvəl 

lərində Azərbaycanda xalça məmulatı istehsalı 

yüksək səviyyəyə çatmışdı. Ölkədə istehsal edilən 

xalça məmulatlarının xeyli hissəsi xarici bazarlara 

çıxarılırdı. Lakin əsas xalçaçılıq bölgələrində yeni 

istehsal sahələrinin meydana gəlməsi və digər səbəb 

lər xalçaçılıq məhsullarının həm kəmiyyətinə, 

həm də keyfiyyətinə mənfi təsir göstərirdi. I Dünya 

müharibəsi və xüsusilə Fevral inqilabından 

sonra ermənilərin Azərbaycan xalqına qarşı yeritdiyi 

soyqırımı siyasəti minlərlə insanın həyatına 

son qoymaqla yanaşı, xalça məmulatı istehsalına 

da ağır zərbə endirdi. Bu münaqişələr nəticəsində 

xalçaçıların xeyli hissəsinin öldürülməsi, yaşayış 

yerlərini kütləvi şəkildə tərk etməsi, xammal 

ehtiyatlarının məhv edilməsi xalça istehsalının 

uzunsürən dərin tənəzzülünə gətirib çıxardı. 

10. "Namazlıq" xalça. Yun. Xovlu. 155x118 sm. XIX əsrin 

sonları. Şirvan, Azərbaycan. 

11. Sumax. Yun. Xovsuz. 280x167 sm. XIX əsrin sonları. 

Dərbənd. 

42

Mənbələr: 

1. Azərbaycan DTA, f. 24, siy.1, iş 84 

2. Azərbaycan tarixi. 7 cilddə, V c., Bakı: 2008 

3. Əliyev Q. Azərbaycan nəqliyyatı və iqtisadiyyatı (XIX əsr-XX əsrin ilk onillikləri). Bakı: 2001 

4. Əsədova R. Birinci Dünya müharibəsi və Azərbaycan iqtisadiyyatı. Bakı: 2015 

5. Hacıyev İ. Erməni daşnaklarının “Böyük Ermənistan” uğrunda siyasətləri: 

azərbaycanlıların soyqırımı. //AMEA Naxçıvan Bölməsi. Axtarışlar. 2017, № 3 

6. İsmayılov M. XX əsrin əvvəllərində Azərbaycanın kənd təsərrüfatı. Bakı: 1960 

7. Абелов Н.А. Экономический быт государственных крестьян Геокчайского и 

Шемахинского уездов Бакинской губернии. //МИЭБГКЗК, т.VI, Тифлис: 1887 

8. Весь Кавказ, отд. III, Баку: 1914 

9. Гаджигасанский Х.Б. Хлопководство в России (экономический очерк). Москва: 1915 

10. Гулишамбаров С. Обзор фабрик и заводов Закавказского края. Тифлис: 1894 

11. Исаев М.Д. Ковровое производство Закавказья. Тифлис: 1932 

12. Кавказский календарь на 1888 год. Тифлис: 1887 

13. Кара-Мурза И.М. Ковровый промысел в Кубинском уезде. //Труды Кавказского 

Кустарного Комитета. Тифлис: 1902 

14. Масальский В.И. Хлопководство, орошение государственных земель и частная 

предприимчивость. СПб.: 1920 

15. Мучаидзе М.Е. Ковровый промысел курдов Сурмалинского, Эчмиадзинского и 

Александропольского уездов Эриванской губернии. //Труды Кавказского Кустарного 

Комитета. Тифлис: 1903 

16. Пиралов А.С. Краткий очерк кустарных промыслов Кавказа. СПб.: 1913 

Jamal Mustafayev 

Carpet manufacture in Azerbaijan 

in the end of 19 th century and 

in the beginning of 20 th century 

Keywords: carpet product, february Revolution, 

sheep-breeding, decay, dyeing 

Summary 

The production of carpet products in Azerbaijan 

having deep historical roots, reached a high 

level of development in the late 19 th – early 20 th 

centuries. Outbreak of World War I, severely impacted 

carpet-weaving that manifested itself by 

reducing the volume of production and export of 

finished products to foreign countries. The final 

blow to carpet-weaving was inflicted by interethnic 

wars after the February Revolution, covering 

almost all carpet-weaving regions of Azerbaijan. 

The separation of the population from traditional 

occupations entailed the ruin of agriculture. The 

policy of genocide and deportation pursued by 

Armenian nationalists against peaceful Azerbaijanis 

led to a decline in the production of carpet 

products, not to mention the many thousands 

of casualties. Carpet production was almost 

stopped in such traditional carpet-weaving areas 

as Garabakh and Zangazur, and in the Guba and 

Gazakh counties, carpet production equaled to 

only 15-20% of the pre-war level. 

Производство ковровых изделий 

в Азербайджане 

в конце XIX – начале XX вв. 

Джамал Мустафаев 

Ключевые слова: ковровые изделия, 

Февральская революция, овцеводство, упадок, крашение 

Резюме 

Производство ковровых изделий в Азербайджане, 

уходящее своими корнями в глубокую древность, в 

конце XIX – начале XX вв. достигло высокого уровня 

развития. Однако с началом Первой мировой войны 

ковроткачеству был нанесен серьезный удар, что нашло 

отражение в сокращении объема производства 

и экспорта готовой продукции в зарубежные страны. 

Окончательный удар по ковроткачеству был нанесен 

межнациональными столкновениями, вспыхнувшими 

после Февральской революции и охватившими почти 

все ковроткацкие районы Азербайджана. Отрыв населения 

от традиционных занятий повлек за собой 

разорение сельского хозяйства. Политика геноцида и 

депортации, проводимая армянскими националистами 

против мирных азербайджанцев, привела к упадку 

производства ковровых изделий, не говоря о многотысячных 

человеческих жертвах. В таких традиционных 

ковроткацких районах, как Карабах и Зангезур, 

производство ковров было почти прекращено, а в Губинском 

и Газахском уездах оно составляло всего 15- 

20% от довоенного уровня. 

43


44

“Azər-İlmə”nin qonaqları 

Məşhur xalça mütəxəssisi, yazıçı-jurnalist 

Tahir Sabahi “Azər-İlmə” Xalçaçılıq Mərkəzinin 

qonağı olmuşdur. 

Seyid Tahir Sabahi 21 iyul 1940-cı ildə Tehranda azərbaycanlı ailəsində anadan 

olub. 1961-ci ildə təhsil almaq üçün İtaliyaya köçüb. Boloniya Universitetinin 

əczaçılıq fakültəsində təhsil alıb. 1972-ci ildən Şərq (xüsusilə İran) xalçaları və 

onların hazırlanması üzrə ekspert kimi şöhrət qazanıb. O, 1983-cü ildə İtaliyada 

Şərq Xalçaları Ticarəti Assosiasiyasını yaradıb. 1984-cü ildə yaradılmış Xalça 

Həvəskarları Klubunun prezidentidir. 

Şərq xalçaları haqqında bir sıra kitabların müəllifi, ingilis və italyan dillərində 

nəşr olunan “Ghereh” beynəlxalq xalça və tekstil təhlili jurna lının redaktorudur. 

45


46

У истоков «Азерхалча» - 

Солнечные орнаменты 

Алии Багировой 

Эльмира Алмасова 

Истоки ручного ковроткачества в Азербайджане уходят своими 

корнями в глубокую старину, и слава о них распространена более двух 

тысячелетий, где на фресках и миниатюрах изображены женщины, 

сидящие за примитивными станками. Азербайджанские ковры 

разнообразны по школам ткачества - Губинская, Ширванская, Бакинская, 

Гянджа-Газахская, Карабахская и Тебризская. Алия ханым с первых 

дней деятельности в Управлении «Азерхалчасоюз», который позже был 

переименован в «Азерхалча», поставила перед собой задачу изучить 

тайны этого древнего художественного народного промысла. В ее 

кабинете поставили станок, и она, впервые натянув основу из множества 

белых хлопчатобумажных нитей, вручную начала вязать узелок за 

узелком, овладевая нелегким ремеслом старинного искусства, в котором 

сочетается внимательность, терпение, творческое воображение и интерес 

в этом сложном новом процессе для нее. Дело пошло - успех пришел, был 

создан небольшой коврик размером 970х660 мм, и стало быть, изучены 

азы старинного искусства - ковроделия. 

47

Посещая ковровые артели, она считала первоочередным долгом обязательно 

подсесть к девушке-ковроткачихе у станка и продолжить процесс. 

Тем самым она постигала тонкость и изящество этого процесса. 

Алия ханым являлась также председателем художественного техсо вета 

«Азерхалча» по ручным коврам. Наличие при Управлении экспериментально-художественной 

лаборатории давало возможность постоянно работать 

над созданием новых орнаментов и возрождением тех, которые находились 

на грани исчезновения. Художественный совет руководил службой лаборатории, 

в состав которого входили видные деятели искусства, руководящие 

сотрудники управления, талантливые специалисты - знаменитый народный 

художник Азербайджана, лауреат Государственной премии СССР Лятиф 

Керимов, большой знаток ковроделия, кандидат искусствоведческих наук 

Джафар Миджури, которые участвовали в обсуждениях насущных проблем. 

По ее инициативе разрозненные кустарные ковровые артели объединили 

в ковроткаческие мастерские и фабрики. Были введены в эксплуатацию 

мастерские в Гази-магомеде (ныне - Гаджикабул), Ярдымлы, Газахе, Дашкесане, 

Барде, Агдаме, что позволяло увеличивать объемы производства ковров. 

В течение периода ее деятельности в «Азерхалча» деревянные станки были 

заменены на металлические, построен прядильно-красильный комбинат 

и освоен сложный процесс химической 

мойки готовых ковров перед отправкой 

их на выставки и ярмарки. Ковры приобретали 

шелковистый блеск, изящество, 

красоту и словно оживали. 

Успех не заставил себя долго ждать, 

и вскоре один за другим в адрес «Азерхалча» 

стали поступать положительные 

отзывы от стран, куда отправляли наши 

ковры на выставки-ярмарки – Лейпцига 

(Германия), Дамаска (Сирия), Осака 

(Япония), Познани (Польша), Брюсселя 

(Бельгия), Алжира, Франции, США, 

Югославии и в другие страны. Всемирную 

славу на международных ярмарках 

48

и выставках получили ковры Губа-Ширванской и Газах-Карабахской 

школы. 

Одной из активных инициаторов в конце 60-х годов XX века 

являлась Алия ханым при создании Государственного музея азербайджанского 

ковра и народного прикладного искусства, который 

тогда открылся в Баку, в здании Джума мечети, в Ичери шехер. 

В списке наград Алии Багировой ордена Трудового Красного 

Знамени №374289 от 7 марта 1960 г. и Октябрьской Революции 

№48290 от 25 августа 1971 г.; 3 медали и Почетные грамоты Президиума 

Верховного Совета Аз.ССР. 

Признание было завоевано организаторской деятельностью 

Алии Баги ро вой, о чем писала союзная и республиканская печать 

– статьи в газетах «Правда» 22.10.1972 г. «Солнечные орнаменты» 

(репортаж из музея) и 14.11.1976 г. «Радужные узоры»; в 

журналах «Азербайджан гадыны» («Женщина Азербайджана») 

в 1965 г. «Дуньяны долашан халчалар» («Стали известны в мире 

наши ковры») и 1976 г. «Азербайджан халчалары» («Ковры 

Азербайджана»). 

Отзывы современников о деятельности Алии ханым 

Доктор искусствоведения, профессор, председатель Азербайджанского 

комитета IKOM Ройя ханым Тагиева вспоминает: 

«Впервые я имела тесный контакт с Алией ханым в 1975 г. при организации 

комплектования ковровых изделий для выставки к Международной конференции 

о художественном народном промысле – азербайджанские ковры. 

Выступая на конференции, начальник Управления «Азерхалча» на высоком 

уровне, со знанием дела анализировала работу управления, ибо в период 

ее трудовой деятельности в «Азерхалча» наблюдались годы великолепного 

расцвета и подъема искусства – ковроткачества - и, естественно, ей было о 

чем рассказать. Алия ханым была деловым, грамотным руководителем». 

Приведу высказывания кандидата медицинских наук Реаны Джавадовой, 

опубликованные в газете «Бакинский рабочий» 14.06.1994 г., когда Алия 

ханым ушла в мир иной (30 января 1994 г.): «Отличительными чертами этой 

женщины (Алии ханым) были добросовестность и умение делать все культурно 

и красиво… Алия ханым и моя мама (Шафига ханум Алекперова 

работала заместителем министра здравоохранения Азербайджана) были 

большими друзьями, и мне вспоминается грустный и волнующий эпизод. 

49

50 

Когда мама тяжело заболела, Алия ханым старалась 

быть чаще рядом с ней. Однажды мама 

почувствовала себя крайне плохо, она попросила 

Алию ханым, что когда ее не станет, 

принести астры. Алия ханым выполнила эту 

просьбу, хотя в день смерти, в начале августа, 

астры найти, казалось, было невозможно. Но 

Алия ханым их принесла… эти строчки воспоминаний 

– дань памяти и благодарности 

этой удивительной женщине». 

Алия ханым Кафар кызы Багирова родилась 

17 мая 1919 г. в Баку. Отец ее Кербалай 

Кафар Джаббар оглы Алиев был знатным 

ювелиром и вместе с братом Мешади 

Алибала Алиевым имел печать «бр. (братья) 

Алиевы», а также ювелирный магазин «Джавахир» («Драгоценный 

камень») на улице Ольгинской. Мать ее, Пикя ханым, была домохозяйкой, 

владела секретами народной медицины и умело использовала в лечении 

некоторых болезней лекарственные растения. 

Алия ханым после семилетки поступила на рабфак Института государственной 

торговли (ныне - Азербайджанский государственный экономический 

университет - АГЭУ), окончив который, получила специальность экономиста-плановика 

советской торговли, и ее направили на работу в Бакторг 

нефтяных районов – экономистом по ценообразованию. Эти годы - период 

начала грозной Второй мировой войны, и она с мужем выехала в Сухуми 

(Абхазия). Вскоре одна, возвратившись в Баку, начала работу в Бакрайтрансторгпит 

в должности экономиста-калькулятора. Спустя два года была назначена 

во вновь организованную Главную Государственную инспекцию по 

торговле - госинспектором, где проработала семь лет. Затем ее рекомендовали 

на партийную работу в райком партии – инструктором отдела пропаганды. 

В мае 1952 г. решением РКП(б) была переведена на должность 

председателя президиума «Азерхалча», где, активно, добросовестно, успешно 

выполняя поставленные задачи, творчески прослужила 28 лет. С 1958 г. 

одновременно являлась членом правления «Азерпромсовета» и все последующие 

годы - членом коллегии Министерства местной промышленности до 

ухода на пенсию в декабре 1980 г. 

Алия Багирова неоднократно избиралась депутатом районного Совета, 

возглавляла Ревизионную комиссию.

Семья 

Алия ханым в 1936 г.вышла замуж за Аскера Али оглы Багирова. Он 

был чемпионом Азербайджана по классической борьбе, заведующим кафедрой 

физического воспитания в АГЭУ, а также главным тренером сборной 

Азербайджана по борьбе, заслуженным тренером СССР. Возвратившись с 

фронта в 1946 г., отец занялся в семье воспитанием трех дочерей, и каждое 

воскресенье дружная семья посещала спектакли в Театре оперы и балета, 

Русской драме и ТЮЗе. Благодаря чуткой родительской заботе дочери получили 

высшее образование - инженера-автоматика, экономиста-плано вика и 

врача-гинеколога. 

После смерти мужа забота о дальнейшей судьбе дочерей легла на плечи 

Алии ханым. Единственное утешение она находила в любимой работе. 

В силу производственной необходимости и в связи с часто проводимыми 

международными выставками-ярмарками ковровых изделий она ездила в 

командировки в различные страны мира - в Германию, Сирию, Ливию, Индию, 

Венгрию, Иран… И каждый раз, возвращаясь из очередной поездки, 

увлеченно делилась своими впечатлениями о новых встречах с интересными 

людьми, именитыми мастерами, рассказывала о самобытной культуре и искусстве 

разных народов. 

Конечно, Алия ханым находила время и для своих любимых внуков, которым 

советовала: «Дела сегодняшние не откладывай на завтра». 

«Мир чудес» 

После ухода на пенсию, казалось, что мама не найдет себе 

занятия по душе. Но, к счастью, Алия ханым не впала в депрессию, 

а создала удивительно-фантастический «мир чудес». Она, 

человек по природе одаренный, стала фантазировать, создавая 

миниатюрные корзиночки с удивительным разно образием 

мини букетов. Затем начала вязать крючком небольшие скатерти, 

причем, каждое изделие отличалось своим неповторимым 

орнаментом. Скатерти были художественной фантазией. 

Сколько мысли, чувств, искусства, души вкладывала она 

в необыкновенные сюрпризы для родственников и близких! 

Эти дары до сих пор хранятся в доме каждого из нас. 

Алия ханым преодолела много трудностей, тревог, 

забот, волнений, но вместе с тем прожила интересную 

творческую жизнь. Вот такая судьба была у нашей милой 

Мамы. 

51


52

Açıq Səhmdar Cəmiyyətinin 

GÜNDƏLİYİ 

53

Milli Yaylaq Festivalında 

“Azərxalça”nın məhsullarına 

böyük maraq göstərilib 

Yaylaq və elat ənənələrinin yaşadılması və təbliği məqsədilə Azərbaycanda 

ilk dəfə olaraq Milli Yaylaq Festivalı keçirilib. Türk Əməkdaşlıq və Koordinasiya 

Agentliyi (TİKA), "Cavadxan" Tarix və Mədəniyyət Fondu, Gədəbəy Rayon İcra 

Hakimiyyətinin təşkilatçılığı, Mədəniyyət Nazirliyi, Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi, 

Dövlət Turizm Agentliyi, Kiçik və Orta Biznesin İnkişafı Agentliyi, Azərbaycan 

Atçılıq Federasiyası və Dünya Etnoidman Konfederasiyasının rəsmi dəstəyi ilə 

keçirilən festival iyulun 26-dan 28-ə qədər davam edib. 

Gədəbəy rayonunun ərazisində yerləşən Düzyurd-Miskinli yaylağında, 

unikal konsepsiya əsasında təşkil olunan Milli Yaylaq Festivalına 16 ölkədən 

nümayəndələr, yerli və xarici turistlər qatılıb. 

Milli Yaylaq Festivalında iştirak edənlər adət-ənənələrlə tanış olub, milli idman 

növlərinə tamaşa ediblər. 

54

Miskinli yaylağında orijinal üslubda salınan "Yaylaq yurdu" adlı etno-qəsəbədə 

yaşayış yurdları (alaçıqlar) ilə yanaşı, cıdır meydanı, yaylaq (kənd təsərrüfatı) bazarı, 

sənətkarlıq guşəsi, "Dədə Qorqud" ocağı (tamaşaçılar üçün səhnə), yaylaq yatağı 

(ev heyvanları üçün yerlər), pəhləvan meydanı, "Aşıq Ələsgər" ocağı, yaylaq 

süfrəsi və digər tematik sahələr yaradılıb. 

Festivalda "Azərxalça" Açıq Səhmdar Cəmiyyətinin filiallarında toxunan xalçalar 

da nümayiş etdirilib. "Azərxalça" üçün ayrılmış guşədə hana qurulub, Səhmdar 

Cəmiyyətin Şəmkir filialının toxucusu xalça toxuyub. Səhmdar Cəmiyyətin 

müxtəlif filiallarında istehsal edilən, ayrı-ayrı xalça qruplarına aid olan xalçalar 

festival iştirakçıları tərəfindən maraqla qarşılanıb. Burada həmçinin xalçaçılıq 

tariximizdən bəhs edən, "Azərxalça"nın fəaliyyətini özündə əks etdirən müxtəlif 

dillərdə nəşr olunan kitablar, kataloqlar, broşürlər də sərgilənib. "Azərxalça"nın 

pavilyonu ilə tanış olanlara qurumun əməkdaşları tərəfindən Azərbaycan xalçaçılıq 

tarixi, Səhmdar Cəmiyyətin fəaliyyəti, ölkəmizdə bu milli sənət növünə 

göstərilən qayğı, yaradılan şərait barədə ətraflı məlumat verilib. 

http://azerxalca.az 

55

56

57

Cəbrayıl filialı 

“Azərxalça”nın nümunəvi 

emalatxanalarından biridir 

"Azərxalça" Açıq Səhmdar Cəmiyyətinin filiallarında toxunan xalçaların 

hər həftə qəbulu prosesi həyata keçirilir. Bu zaman xalçaların keyfiyyəti 

qiymətləndirilir, nümunəvi toxucular mükafatlandırılır. Son ayların xalça 

qəbulunda Səhmdar Cəmiyyətin Cəbrayıl filialının məhsulları öz keyfiyyəti ilə 

seçilib, filiala nümunəvi fəaliyyətinə görə təşəkkür elan olunub. Toxuculardan 

Nuridə Bəşirovanın, Gülnar Məmmədovanın, Fəridə Məmmədovanın, Pünhanə 

Allahverdiyevanın, Ruhanə Murtuzovanın, Mehriban Abbasovanın, Aynurə 

Süleymanovanın və Günay Kərimovanın ərsəyə gətirdikləri xalçalar yüksək 

qiymətləndirilib. 

Qeyd edək ki, Prezident İlham Əliyevin "Biləsuvar rayonunda xalça istehsalı 

emalatxanasının tikintisi, təchizatı və infrastrukturunun yaradılması ilə bağlı 

tədbirlər haqqında" 3 aprel 2018-ci il tarixli Sərəncamına əsasən Biləsuvar rayonu 

ərazisində məskunlaşmış Cəbrayıl rayonundan olan məcburi köçkünlər üçün yaradılan 

filialda ötən ilin dekabr ayından məhsul istehsalına başlanılıb. 

58

Filialın direktoru, əslən Qarabağdan olan xalçaçı Eliza Abdullayeva deyir ki, 

hazırda emalatxanada 65 nəfər çalışır. Ötən dövr ərzində filialda 250 kavadratmetrə 

yaxın xalça toxunub. 

Eliza Abdullayeva bildirir ki, Qarabağ tarixən dünyada həm də öz xalçası 

ilə tanınıb. Cəbrayıl rayonunda həmişə orijinal çeşnili Qarabağ xalçaları toxunub. 

Ermənistanın işğalçılıq siyasəti nəticəsində öz doğma yurdundan didərgin 

düşərək məcburi köçkünə çevrilən cəbrayıllılar arasında peşəkar xalçaçılar, ömrünü 

bu sənətə bağlayanlar vardır. "Azərxalça"nın Cəbrayıl filialının yaradılması 

həm Qarabağ xalçaçılığını yaşatmaq, həm də məcburi köçkünləri işlə təmin etmək 

baxımından çox əhəmiyyətli hadisədir. 

Burada usta xalçaçı vəzifəsində çalışan Çinarə Xalıqova toxucuların 

peşəkarlığından razılıqla danışır. Deyir ki, filialda çalışan toxucular gözəl xalçalar 

toxumaq üçün əllərindən gələni əsirgəmirlər: "Buraya cəlb etdiyimiz gənclərə 

tədris-hazırlıq kurslarında sənətin sirlərini öyrətmişik. İndi elə gənclərimiz var ki, 

uzun illərin toxucuları kimi xalçalar ərsəyə gətirirlər". 

Filialda çalışan peşəkar toxucular qədim çeşnilərimizə yeni həyat verərək Qarabağ 

xalçalarını yaşadır, onların tarixi şöhrətini özünə qaytarırlar. Onlardan biri 

də Nuridə Bəşirovadır. Onun dediklərindən: "Bu filial Biləsuvar rayonu ərazisində 

məskunlaşmış Cəbrayıl rayonundan olan məcburi köçkünlərə Prezidentimizin 

böyük hədiyyəsidir. Xalça toxumaq üçün lazımi şərait olmadığından peşəkar toxucular 

bu sənətdən ayrı düşmüşdü. Xalçaçılıq Cəbrayıllı toxucular arasında az 

qala unudulmuşdu. Bu filialın yaradılması ilə bizim qədim sənətimiz özümüzə 

qaytarıldı. Biz indi dövlətimizin yaratdığı müasir emalatxanada işləyir, gözəl xalçalar 

toxumağa çalışır, qədim sənətimizi yaşadırıq". 

59

60 

Onlara yaradılan şəraitə görə ölkə başçısına 

minnətdarlığını ifadə edən toxucu 

Kəmalə Quliyeva deyir ki, cəbrayıllıların 

ən böyük arzusu doğma torpaqlarına 

geri qayıtmaqdır. Onlar əmindir 

ki, Azərbaycan Prezidentinin apardığı 

müdrik siyasət nəticəsində işğal altındakı 

torpaqlarımız tezliklə azad olunacaq, 

məcburi köçkünlər öz doğma yurdlarına 

qayıdacaq, Cəbrayıl da yenidən qurulacaq, 

orada belə müasir xalça fabrikləri 

açılacaqdır. 

"Sevindirici haldır ki, dövlətimizin 

qayğısı ilə Qarabağ xalçaçılıq ənənəsi 

bu gün də davam etdirilir. Xalçaçlığa 

göstərilən qayğı, Qarabağ bölgəsində, 

eləcə də Qarabağdan məcburi köçkün 

düşənlər üçün respublikamızın müxtəlif 

yerlərində yaradılan fabriklər gənclərin 

bu milli sərvətimizə sahiblənməsi baxımından 

çox böyük önəm daşıyır. Əgər 

bu fabrik olmasa idi, gənclər burada 

çalışmayacaq, beləliklə, tarixi Qarabağ 

xalçaları, Cəbrayılda toxunan çeşnilər 

barədə məlumatları olmayacaqdı. İndi 

burada çalışan gənclər bilir ki, Cəbrayılın 

Ağtəpə, Böyük Mərcanlı, Çaxırlı,

Şahvəlli, Şıxlar, Qalacıq, Söyüdlü, Hovuslu, Xələfli, Çullu, Doşulu, Dağ Tumas 

kimi xalçaçılıq məntəqələri var. Cəbrayıldan olan məcburi köçkünlər üçün yaradılan 

bu emalatxanada biz vaxtilə həmin xalçaçılıq məntəqələrində toxunan xalçaları 

toxuyuruq."- xalçaçı Tamam Namazova belə deyir. 

Cəbrayıllı toxucular onlara göstərilən qayğının müqabilində keyfiyyətli xalçalar 

toxuyurlar. Elə bunun nəticəsidir ki, ötən həftə növbəti xalça qəbulu üçün 

gətirələn xalçaların hamısı qənaətbəxş hesab olunub. Onlar daha gözəl xalçalar 

toxumaq üçün əzmlə çalışır, gələcəyə böyük ümidlə baxırlar. 


61

Abşeronlu toxucular: 

"bizə göstərilən diqqət və 

qayğıya görə, Prezidentimizə 

nə qədər minnətdarlıq etsək, 

yenə də azdır". 

Zəngin sənətkarlığı, gözəl əl işləri ilə tanınan Bakıda və Abşeronda memarlıq 

əsərləri, zərgərlik nümunələri yaradılmaqla yanaşı, misli görünməyən xalçalar 

da toxunub. Ona görə də Azərbaycan xalçalarının təsnifatında Bakı qrupu da 

özünəməxsus yer tutur. Bütün bunlar nəzərə alınaraq, 2018-ci ildə Bakı şəhərinin 

Sabunçu rayonunun Nardaran qəsəbəsində və Abşeron rayonunun Qobu 

qəsəbəsində xalça istehsalı emalatxanaları yaradılıb. 

62

"Azərxalça" Açıq Səhmdar Cəmiyyətinin Abşeron filialı ötən ilin dekabrında 

fəaliyyətə başlayıb. Hazırda burada 70 nəfərdən çox toxucu çalışır. 

Filialın direktoru, Əməkdar mədəniyyət işçisi Rəfiqə Bəşirova deyir ki, xalça 

emalatxanasının rayonun Qobu qəsəbəsinin ərazisində yaradılması təsadüfi 

deyil. Çünki bu qəsəbədə həm tarixən xalçaçılıqla məşğul olublar, həm də filialın 

yerləşdiyi ərazi xalçaçılığın yaşadıldığı Güzdək, Aşağı Güzdək və Hökməli 

qəsəbələrinə təqribən eyni uzaqlıqda olan məsafədə yerləşir. Toxucularımız 

qədim xalçaçılıq ənənələrini yaşatmağa, keyfiyyətli xalçalar toxumağa çalışırlar. 

Burada əsasən Bakı qrupu Azərbaycan xalçalarının toxunmasına üstünlük verilir. 

Fəaliyyət göstərdiyi dövrdə filialda 500 kvadratmetrə yaxın xalça toxunub. 

Filialın yaradılmasının əhəmiyyətindən danışan Rəfiqə Bəşirova bildirir 

ki, tarixən toxuculuqla məşğul olunan bu ərazidə xalçaçılıq artıq undulurdu. 

Azərbaycan Prezidenti cənab İlham Əliyev bu filialı yaratmaqla qədim sənətimizi 

özümüzə qaytarıb. Biz təcrübəli xalçaçılarla yanaşı, gəncləri də buraya işə dəvət 

etmişik. İndi elə gənclərimiz var ki, peşəkar toxucu kimi gözəl xalçalar ərsəyə 

gətirirlər. 

"Azərxalça"nın digər filiallarında olduğu kimi, Abşeron filialının toxucuları 

üçün də tədris-hazırlıq kursları təşkil olunub. Bu kursda iştirak edərək sertifikat 

alan gənc toxucu Sevinc Əliyeva işlə təmin olunduqlarına görə dövlətimizə 

minnətdarlığını bildirir. Deyir ki, biz gənclər milli dəyərimiz olan xalçaçılığı yaşatdığımıza 

görə qürur duyuruq. Bu imkanı bizə yaradan möhtərəm Prezidentimiz 

İlham Əliyev xalçaçılıq sənətinin hamisidir. Azərbaycanın Birinci vitse-prezidenti 

Mehriban xanım Əliyeva da xalçaçılara böyük diqqət və qayğı ilə yanaşır. Dövlət 

başçımız və birinci xanım "Azərxalça"nın filiallarının açılışlarında iştirak edir, xalçaçılarla 

görüşürlər. Bizim kollektivimiz də həmin günü səbirsizliklə gözləyir. 

63

64 

Minarə Mirağayeva uzun illərdir ki, xalça toxumaqla məşğuldur. O, Azərbaycan 

xalçaçılarının heç vaxt belə diqqət və qayğı ilə əhatə olunmadığını bildirir: "Son 

illər ölkəmizdə xalçaçılığa göstərilən böyük diqqət və qayğıdan bizim rayonumuza 

da pay düşüb. "Azərxalça"nın Abşeron filialının yaradılması rayonun bütün 

toxucularını, xüsusən, Qobu, Hökməli, Güzdək qəsəbələrinin sakinlərini çox 

sevindirib. Əvvəllər ev şəraitində xalça toxuyurduq. Gözəl xalça toxumaq üçün 

evdə lazımi şərait yaratmaq çətindir. Emalatxanamızda isə bizim üçün hər cür 

şərait yaradılıb. İndi biz işıqlı emalatxana binasında keyfiyyətli xalçalar toxumağa 

çalışırıq. Dövlət başçımız xalçaçıları təkcə müasir iş şəraiti ilə təmin etməyib. Bizim 

maddi rifahımızın yüksəldilməsi üçün qəbul olunan qərarlardan da çox razı-

yıq. Sentyabrın 1-dən biz toxuduğumuz hər kvadratmetr xalçaya görə 250 manat 

əməkhaqqı alacağıq. Əgər biz hər ay 2 kvadratmetr xalça toxusaq, bu, 500 manat 

əməkhaqqı deməkdir. Biz evimizdə xalça toxuyarkən bu məvacibin heç yarısını 

da ala bilmirdik. O da ildə bir neçə ay. Ancaq indi bizim daimi iş yerimiz, daimi 

əməkhaqqımız var. Bütün bunlara görə Prezidentimizə nə qədər minnətdarlıq 

etsək, yenə də azdır". 

"Azərxalça"nın təşkil etdiyi tədris-hazırlıq kurslarının əhəmiyyətindən danışan 

toxucu Günay Həzrətquliyeva bildirir ki, biz gözəl xalça toxumağı bu kurslarda 

öyrənmişik. Peşəkar ustalar bizə xalçaçılığın sirləri ilə yanaşı, xalçaçılıq tariximizi 

də öyrədiblər. 

Göründüyü kimi, bu işə kompleks yanaşılıb. Toxuculara həm xalça toxumaq, 

həm də xalçaçılıq tariximiz öyrədilib. Yəni bu işdə natamamlıq yoxdur. Xalçaçılıq 

tariximizi də öyrənən toxucular bu işə daha böyük məhəbbətlə yanaşır, 

Azərbaycan xalçaçılığını yaşadırlar. 

Qeyd edək ki, "Azərxalça" ASC-nin Abşeron filialının binası Prezident İlham 

Əliyevin 22 mart 2018-ci il tarixli Sərəncamına əsasən inşa edilib. 

Adıçəkilən sərəncama uyğun olaraq, dövlət büdcəsində əsaslı vəsait qoyuluşu 

xərclərindən Abşeron rayonunda xalça istehsalı emalatxanasının tikintisi, 

avadanlıq və dəzgahlarla təchizatı və infrastrukturunun yaradılması məqsədilə 

"Azərxalça" Açıq Səhmdar Cəmiyyətinə vəsait ayrılıb. Xalça istehsalı emalatxanasının 

tikintisi yüksək keyfiyyətlə başa çatdırılıb. Bina toxuculuq emalatxanası, anbar, 

yeməkxana, tibb otağı, konfrans zalı, xalça-satış salonu və digər bölmələrdən 

ibarətdir. Emalatxanada müxtəlif ölçülü 43 dəzgahda qədim çeşnilərimiz əsasında 

Azərbaycan xalçaları toxunur. 

https://www.trend.az 

65

Ağdam xalçaçıları: 

“Çalışırıq ki, Prezidentimizin bizə 

göstərdiyi qayğıya cavab olaraq 

keyfiyyətli xalçalar toxuyaq”. 

Azərbaycanın maddi-mənəvi irsinin formalaşmasında Qarabağ bölgəsinin 

böyük rolu var. Qarabağ dünya mədəni irsini öz dəyərli sənət nümunələri ilə 

zənginləşdirib. Qarabağın aparıcı sənət sahələrindən biri də xalçaçılıqdır. Bu 

ərazidə toxunan hər bir xalça sənətkarların yüksək mədəniyyətinin, zəngin 

təxəyyülünün və istedadının bariz nümunəsidir. Qarabağın işğalından sonra 

mənfur ermənilər bu qədim sənətimizi də özününküləşdirməyə çalışır. Ancaq 

66

Azərbaycan dövləti xalçaçılıq sənətinin inkişafına nail olmaqla onun yaşadılaraq 

gələcək nəsillərə ötürülməsini təmin edib. Təsadüfi deyil ki, 2016-cı ildə yaradılan 

"Azərxalça" Açıq Səhmdar Cəmiyyətinin ilk filialı məhz Qarabağda, Füzuli 

rayonunun Horadiz şəhərində açılıb. Səhmdar Cəmiyyətin Qarabağ bölgəsində 

yaradılan filiallarından biri də Ağdamın Quzanlı qəsəbəsində fəaliyyət göstərir. 

Bu filialın açılışında Prezident İlham Əliyev və birinci xanım Mehriban Əliyeva 

iştirak ediblər. 

Xalça istehsalı emalatxanasında 90 nəfərə yaxın toxucu çalışır, onların 

əksəriyyəti gənclərdir. Toxucular "Azərxalça"nın təşkil etdiyi tədris-hazırlıq kurslarında 

bu sənətin sirlərinə yiyələniblər. 

Bu filialda tarixən Ağdamın kəndlərində toxunan xovlu xalçaların və xovsuz 

xalça məmulatlarının bədii tərtibatı əsasında yeni xalçalar istehsal olunub. Emalatxanada 

indiyədək 1400 kvadratmetr məhsul istehsal edilib, 291 xalça kəsilib. 

Filialın direktoru Ceyran Əliyeva AZƏRTAC-a müsahibəsində deyib ki, Qarabağ 

hər zaman özünün yüksək bədii zövqlə toxunmuş xalçaları ilə məşhur olub. 

Bölgədəki qoyunçuluq təsərrüfatlarının xalçaçıları bol və yüksək keyfiyyətli yunla 

təmin etməsi, ərazinin təbii boyaq bitkiləri ilə zəngin olması bu sənət sahəsinin inkişafına 

güclü təkan verib. Dağlıq Qarabağın və ona bitişik 7 rayonun Ermənistan 

silahlı qüvvələri tərəfindən işğalından sonra bu bölgənin xalçaçılığının da taleyi 

sual altında idi. Ancaq Prezidentimizin Qarabağda xalça fabrikləri yaratması bu 

qədim sənətimizin yaşadılmasına imkan verib. 

Ceyran Əliyeva xalçaçılığa göstərdiyi diqqət və qayğıya görə dövlətimizin 

başçısına və birinci xanıma toxucular adından minnətdarlığını bildirib. 

O deyib: "Bizim Ağdamda çox böyük xalça fabrikimiz var idi. O fabrik 1980-ci 

illərdə Ulu Öndərin təşəbbüsü ilə tikilmişdi. Hətta Xocalıda, Şuşada, Ağdərə rayonunun 

Baş Güneypəyə kəndində, Ağdamın dörd kəndində bizim filiallarımız 

fəaliyyət göstərirdi. Orada 600 nəfərə qədər xalçaçı çalışırdı. Mənfur ermənilər 

rayonu işğal edəndən sonra biz Bərdədə şəraitsiz yerdə xalça toxuyaraq bu sənəti 

davam etdirdik. Bir müddət işlədikdən sonra sənətdən ayrılmışdıq və 25 il idi 

67

ki, Ağdamda Qarabağ xalçaları toxumurduq. Ölkə rəhbərinin diqqət və qayğısı 

ilə Ağdamın Quzanlı qəsəbəsində bu böyük müəssisənin yaradılması qədim 

sənətimizi özümüzə qaytarıb". 

Vaxtilə Ağdam şəhərində fəaliyyət göstərən xalça fabrikində çalışan, bu 

gün isə "Azərxalça"nın Quzanlıdakı filialının ən yaxşı toxucularından biri olan 

Bəxtigül Haqverdiyeva onlara göstərilən qayğıdan razılıqla danışıb və toxucuların 

ən böyük arzusunu dilə gətirib: "Məcburi köçkün həyatı yaşadığımız dövrdə 

öz sənətimizdən uzaqlaşdıq, xalça toxumağa imkanımız olmadı. Son illər bu fabrikin 

açılması Ağdam toxucularını çox sevindirib. Biz həm işlə təmin olunmuşuq, 

həm də xalçaçılıq sənətimizi yaşadırıq. Bizə bu şəraiti yaratdığına görə dövlət başçımıza 

minnətdarıq. Tək arzumuz odur ki, Ağdamımız işğaldan azad olunsun, 

dövlətimiz oradakı xalça fabrikini bərpa etsin və biz həmin fabrikdə belə xalçalar 

toxuyaq. İnanırıq ki, tezliklə torpaqlarımız işğaldan azad olunacaq, biz yenidən 

Ağdama qayıdacağıq və Prezidentimiz orada bundan daha möhtəşəm xalça fabriki 

yaradacaq". 

Gənc toxucu Məleykə Qasımova xalça toxumağı burada öyrənib. O, 

"Azərxalça"nın təşkil etdiyi tədris-hazırlıq kursunu bitirərək sertifikat alıb və 

Ağdam filialında işlə təmin olunub. Yaradılan şəraitdən minnətdarlıqla danışan 

Məleykə Qasımova qədim el sənəti olan xalçaçılığın yaşadılmasında onların da payı 

olduğuna görə qürur duyduqlarını bildirib: "Emalatxanada bizim üçün müasir iş 

şəraiti yaradılıb. Biz həm yaradılan şəraitdən, həm də aldığımız əməkhaqqından 

çox razıyıq. Bir ildən çoxdur ki, burada çalışıram. Mən fabrikdə işə başlayanda biz 

toxuduğumuz hər kvadratmetr xalçaya görə 150 manat əməkhaqqı alırdıq. Prezidentimizin 

insanların rifah halının yaxşılaşdırılması istiqamətində həyata keçirdiyi 

tədbirlərin nəticəsidir ki, sentyabrın birindən hər kvadratmetr xalçaya görə 

250 manat əməkhaqqı alacağıq. Hər ay təqribən 1.5 kvadratmetr xalça toxuyuram. 

Mənim bacım Gülçin də burada işləyir. Əgər o da 1.5 kvadratmetr xalça toxusa, 

biz 800 manata yaxın əməkhaqqı alacağıq. Bu da ailəmizə çox böyük dəstəkdir. 

68

Quzanlıda bir ailənin iki gənc övladının bu qədər əməkhaqqı alması Prezidentimizin 

yaratdığı şəraitin bariz nümunəsidir. Biz çalışırıq ki, göstərilən qayğıya 

cavab olaraq gözəl və keyfiyyətli xalçalar toxuyaq". 

"Azərxalça"nın Ağdam filialı öz fəaliyyətini gündən-günə genişləndirir. Burada 

çalışmaq istəyən toxucuların sayı hər gün artır. 

Qeyd edək ki, filial binasının inşasına 2016-cı ildə başlanılıb və fabrik 2017-ci 

ildə fəaliyyətə başlayıb. Tikinti işləri yüksək keyfiyyətlə yerinə yetirilib. Burada 

150 toxucunun və 14 inzibati-təsərrüfat işçisinin çalışması, toxucuların rahatlığı 

üçün hər cür şərait yaradılıb, filiala "Hyundai" markalı avtobus verilib. 

https://azertag.az 

69

Qəbələdə kütləvi xalça 

istehsalının təşkili “Azərxalça”nın 

uğurlu fəaliyyətinin nəticəsidir 

Azərbaycanın şimal-qərbində yerləşən Qəbələdə qədim zamanlardan insanların 

əsas məşğuliyyət sahələrindən biri də xalçaçılıq olub. Qəbələdə yaşayan toxucular 

Şirvan xalçaçılığını öz toxuculuq ənənələri ilə zənginləşdiriblər. 

Bütün bunlar nəzərə alınaraq, "Azərxalça" Açıq Səhmdar Cəmiyyətinin 2017- 

ci ildə yaradılan filiallarından biri də Qəbələ rayonunda fəaliyyətə başlayıb. 

Yüksək zövqlə tikilən bina yerləşdiyi əraziyə xüsusi yaraşıq verir. Vahid layihə 

əsasında inşa olunan filial binasında toxucuların səmrəli fəaliyyəti üçün müasir iş 

şəraiti yaradılıb. 

Hazırda burada 60 nəfərə yaxın toxucu çalışır. Bu toxucular "Azərxalça"nın 

təşkil etdiyi tədris-hazırlıq kurslarında xalçaçılığın sirlərinə yiyələniblər. 

Filialda əsasən Şirvan qrupu Azərbaycan xalçalarının toxunmasına üstünlük 

verilir. Burada indiyədək 570 kvadratmetr xalça toxunub. Kollektiv keyfiyyətli 

məhsul istehsalına xüsusi fikir verir. Toxucular bilir ki, onların ərsəyə gətirdikləri 

xalçalar dünya bazarına çıxarılır. Deməli, dünyada Azərbaycan xalçasının 

şöhrətini qorumaq üçün keyfiyyətli məhsul istehsalı əsas şərtdir. 

Emalatxanada toxunan xalçalar barədə danışan usta xalçaçı Rəsmiyyə Salmanova 

bildirir ki, "Azərxalça"nın digər filialları kimi, burada da yun, xovlu xalçalar 

istehsal olunur. Xalça çeşniləri Səhmdar Cəmiyyətin xalçaçı-rəssamları tərəfindən 

hazırlanır. Fəaliyyət göstərdiyi dövrdə filialda 170 xalça kəsilib. Emalatxanada 

toxunan ən böyük xalçanın ölçüsü 24 kvadratmetr olub. Uzunluğu 6, eni isə 4 

70

metr olan bu Şirvan xalçasını peşəkar toxuculardan Xalidə 

Cəlalova, Xatirə Şəkərxanova və Aygün Nəsirova birlikdə 

toxuyublar. 

Usta xalçaçının sözlərinə görə, filialda orta nəslin 

nümayəndələri ilə yanaşı, gənclər də çalışırlar. Burada 

işləyən gənc toxucuların peşəkarlığının artırılması 

məqsədilə ardıcıl tədbirlər görülür. Onlar üçün tədrishazırlıq 

kursları, ustad dərsləri keçirilir. 

Xalça istehsalı emalatxanasında çalışanlar onlara yaradılan 

şəraitdən razılıqla danışırlar. Toxucu Məkanə 

Kərimova deyir ki, Qəbələdə tarixən xalça toxunması 

ilə məşğul olunub. Bu bölgədə toxunan xalçalar özünün 

zəngin naxış elementləri ilə seçilib. Duruca kəndində toxunan 

xalçalar bütün dünyada məşhur olub. Ancaq burada 

heç vaxt kütləvi xalça istehsalı təşkil edilməyib. Toxucular 

ərsəyə gətirdikləri xalçaları öz evlərində toxuyublar. 

Hər kəs xalça toxunması üçün öz evində lazımi şəraiti 

yarada bilmir. Əlbəttə ki, bu da xalçanın keyfiyyətinə öz 

təsirini göstərir. Qəbələ toxucuları Prezidentimizə həmişə 

minnətdar olacaqlar ki, bizim üçün hər cür şəraiti olan 

xalça fabriki yaradıb. İndi biz işıqlı emalatxana binasında 

qədim xalçalarımıza yeni həyat veririk. Prezidentimizin və birinci xanımın "Azərxalça"nın filiallarının 

açılışlarında iştirakı, toxucularla görüşü, onların qayğı və problemləri ilə maraqlanması 

bizi bu qədim sənətə daha sıx tellərlə bağlayıb. Biz bilirik ki, Azərbaycan xalçaçılarının 

cənab İlham Əliyev və Mehriban xanım Əliyeva kimi himayədarı və qayğıkeşi vardır". 

Gənc toxucu Ləman Mehdizadə xalçaçılığın sirlərinə "Azərxalça"nın təşkil etdiyi tədrishazırlıq 

kursunda yiyələnib. Ləman xalçaçılığa marağı olan gənclərin işlə təmin edilməsi baxımından 

"Azərxalça"nın Qəbələ filialının yaradılmasının mühüm əhəmiyyət daşıdığını bildirir: 

"Bu filial onlarla gəncin daimi iş yerinə çevrilib. Bizə həm xalça toxumağı öyrədiblər, həm də iş 

yeri ilə təmin ediblər. Bütün bunlara görə, dövlətimizə dərin minnətdarlığımızı ifadə edirik". 

"Azərxalça"nın Qəbələ filialı öz fəaliyyətini uğurla davam etdirir və qədim xalçaçılıq 

ənənələrinin yaşadılmasına öz töhfəsini verir. 


71

Bacarıqlı əllər, sehrli ilmələr - Şəmkir filialı 

Gəncəbasar xalçası (№2776). Yun. Xovlu. 180x120 sm. 2019-cu il. 

72

Aslanova Səadət 

Bayramova Səlimə 

73


Qarabağ xalçası (№2777). Yun. Xovlu. 170x130 sm. 2019-cu il. 

74

Məmmədova İradə 

75


Qazax xalçası (№ 2784). Yun. Xovlu.140х105 sm. 2019-cu il. 

76

İbrahimova Elminaz 

77

Bacarıqlı əllər, sehrli ilmələr - Tovuz filialı 

Şirvan xalçası (№2807). Yun. Xovlu. 310x205 sm. 2019-cu il. 

78

Hüseynova İlahə 

Məmmədova Sadəgül 

79


Şirvan xalçası (№ 2808). Yun. Xovlu.310x200 sm. 2019-cu il. 

80

Məmmədova Aytac 

81


Qarabağ xalçası (№ 2812). Yun. Xovlu.185x130 sm. 2019-cu il. 

82

Rüstəmova Gülnar 

Qafarova Nigar 

83



84

Allahverdiyeva Rüfanə 

Bağırova Turanə 

Sadıqova Ülviyyə 

Xadimi Gültac 

85



86

Ağabalayeva Rümayə 

87

Bacarıqlı əllər, sehrli ilmələr - Xaçmaz filialı 

Quba xalçası (№2728). Yun. Xovlu. 250x150 sm. 2019-cu il. 

88

Haşımova Günay 

Şıxkərimova Seyidxanım 

89


Hikmət Saleh oğlu Osmanovun şəxsi kolleksiyasından 

From the personal collection of Hikmet Saleh oglu Osmanov 

Из личной коллекции Хикмета Салех оглу Османова 

Kilim. Yun. Xovsuz. 310x220 sm. XIX 

əsrin sonlarında Quba rayonunun 

Cimi kəndində toxunub. 

Kilim. Wool. Flat weave. 310x220 

cm. Weaved at the end of the 19 th 

century in the village of Jimi, Guba 

district. 

Килим. Шерсть. Безворсовый. 

310x220 см. Соткан в конце XIX 

века в селе Джими Губинского 

района. 

90

"Pirəbədil" xalçası. Yun. Xovlu. 144x112 sm. 

1969-cu ildə Quba rayonunda toxunub. 

2012-ci ildə İsrail Respublikasında alınaraq Azərbaycana gətirilib. 

Carpet "Pirebedil". Wool. Pile-weave. 144x112 cm. 

Weaved in the Guba district 1969. 

In 2012 it was bought from the Republic of Israel and brought to Azerbaijan. 

Ковер "Пиребедиль". Шерсть. Ворсовый. 114x112 см. 

Соткан в 1969 году в Губинском районе. 

В 2012 году был куплен в Республике Израиль и привезен в Азербайджан. 

Xalça. Yun. Xovlu. 490x126 sm. 

XIX əsrin sonlarında Quba rayonunun 

Cimi kəndində toxunub. 

Carpet. Wool. Pile-weave. 490x126 cm. 

Weaved at the end of the 19 th century 

in the village of Jimi, Guba district. 

Ковер. Шерсть. Ворсовый. 490x126 

см. Соткан в конце XIX века в селе 

Джими Губинского района.


92

DAĞLARA SIĞINAN QALA - 

PİRASORA 

The castle on the mountains - PIRASORA 

ПИРАСОРА– крепость в горах 

Tahir Şahbazov 

AMEA Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutunun aparıcı elmi işçisi, tarix üzrə fəlsəfə doktoru, dosent 

Тахир Шахбазов 

ведущий научный сотрудник Института Археологии и Этнографии НАНА, 

доктор философии по истории, доцент 

Tahir Shakhbazov 

Leading Researcher, Institute of Archeology and Ethnography of ANAS, 

Doctor of Philosophy in History, associate Professor 

E-mail: shahbazovtahir@yandex.ru 

Açar sözlər: Lerik, Pirasora, Mahmud Eyvazov, Büzeyir mağarası, 

uzunömürlülər kəndi 

Keywords: Lerik, Pirasora, Mahmud Eyvazov, Buzeyir Cave, 

village of long-lived people 

Ключевые слова: Лерик, Пирасора , Махмуд Эйвазов, пещера Бузеир, 

село долгожителей 

93

Lerik rayonunun Pirasora 

kən di Azərbaycan-İran sərhə dinin 

yaxınlığında, dəniz səviyyəsin 

dən təxminən 2600 metr hündürlükdə, 

əfsanəvi Savalan dağı 

ilə üz-üzə yerləşir. Talış dağ silsiləsinin 

ən hündür Kömürgöy, Burovar 

və Qızyurdu zirvələri Pirasora 

kəndinin yaxınlığındadır. 

Kəndi çılpaq, qranit qayalıqlar, 

piramida formalı nəhəng daşlar 

əhatə edir. 

Pirasora ərazi icra nümayəndəliyinin 

rəhbəri Hacı Əligüşat 

Xalıqovun verdiyi məlumata 

Pirasora village of Lerik district 

is located close to the Azerbaijani-Iranian 

border, at approximately 

2600 meters above the sea 

level, facing the legendary Savalan 

Mountain. The highest peaks 

of the Talish mountain range - 

Komurgoy, Burovar and Gizyurdu 

are located near the Pirasora 

village. The village is surrounded 

by bare, granite rocks, and giant 

pyramid-shaped stones. 

According to the head of 

Pirasora Regional Executive Office, 

Haji Aligushat Khalikov, at 

Село Пирасора расположено 

близ азербайджано-иранской 

границы, на высоте примерно 

2600 метров над уровнем 

моря (в источниках - 1758 м), 

напротив легендарной горы 

Савалан. Недалеко возвышаются 

величественные горы Талышского 

хребта – Кемиргей, 

Буровар и Гызюрду. Само село 

окружено гранитными скалами, 

огромными камнями, имеющими 

форму пирамид. 

Согласно данным, предоставленным 

руководителем 

1. Kəndin ənənəvi tikililəri. 

Traditional village buildings. 

Традиционные строения села. 

2. Üzərində 152 il ömür sürmüş Pirasora kənd sakini Mahmud Bağır oğlu Eyvazovun 

(1808-1960) şəkli olan marka. 

The mark on which a resident of Pirasora Mahmoud Bagir oglu Eyvazov 

(1808-1960) lived to 152 years old is depicted. 

Марка, на которой изображён житель села Пирасора Махмуд Багир оглу 

Эйвазов (1808-1960), доживший до 152 лет. 

3. XX əsrin əvvəllərində toxunmuş kilim. 

Kilim woven at the beginning of the 20 th century. 

Килим, сотканный в начале ХХ века. 

2. 

1. 

94

görə, hazırda kənddə 3000 nəfərə 

yaxın əhali yaşayır. Kəndin yaranma 

tarixi təqribən 300 il 

əvvələ aid edilsə də, həyətyanı 

sahələrdə aparılan təsərrüfat 

işləri və tikintilər zamanı tapılan 

qədim silah nümunələrinin, 

məişət əşyalarının qalıqları, 

eləcə də kənd ərazisində bir 

neçə qəbiristanlığın mövcudluğu 

daha qədim dövrlərdən xəbər 

verir. Qocaman tarix müəllimi 

Səmədov Cəbrayıl Cahil oğlu 

bildirdi ki, 1967-ci ildə ev tikintisi 

zamanı sakinlərin birinin 

həyətindən saxsı su borularının 

3. 

present there are about 3,000 inhabitants 

in the village. Although 

settlement of the village dates 

back to about 300 years ago, the 

remains of ancient weapons and 

household items found in courtyards 

and construction sites, as 

well as the existence of several 

cemeteries in the village territory, 

suggest more ancient times. Experienced 

history teacher Samadov 

Jabrayil Jahil stated that during 

the construction of a house 

in 1967, the remains of pottery 

pipes and ceramics were discovered 

in the courtyard of one of the 

residents. However, the 

human-like stone figures 

associated with 

the primitive beliefs 

initiated greater interest. 

The finding is now 

kept in the Lerik Museum 

of History and 

Ethnography. In addition, 

several stone box 

graves were registered 

in the village. 

In general, the 

village territory and 

rocky cliffs in its surroundings 

are rich in 

cave-type archaeological 

monuments. The 

most remarkable example 

of these monuments 

where primitive 

people lived is the 

Buzeyir cave, located 

3 km from Pirasora 

village, 10 km from 

Lerik-Buzeyir road, 

on the left bank of 

Zuvandchay, at an altitude 

of 1640 meters 

above the sea level. 

The locals call the 

cave "Haligevi Koch" 

(Delikagizli cave) or 

"Tablononj" (Tovle 

yeri). The length of the 

cave is 17 meters, the 

width is 9-14 meters, 

the height of the cave 

opening is 10 meters, 

терри ториального представительства 

Исполнительной 

власти района Гаджи Алигюшатом 

Халыговым, в настоящее 

время в селе проживают 

около 3000 человек. Хотя считается, 

возраст села составляет 

приблизительно 300 лет, предметы, 

найденные во дворах во 

время хозяйственных работ и 

при строительстве, – образцы 

старинного оружия, остатки 

предметов быта, - а также наличие 

на территории села нескольких 

кладбищ позволяют 

утверждать, что история Пирасора 

более древняя. Старожил 

села, учитель истории Джебраил 

Джахил оглу Самедов рассказал, 

что в 1967 году при строительстве 

дома во дворе одного 

из жителей были обнаружены 

остатки водопроводных труб и 

изделий из керамики. Большое 

внимание также привлекли 

человекоподобные каменные 

фигуры, по всей видимости, 

связанные с первобытными верованиями. 

В настоящее время 

эти находки хранятся в Лерикском 

историко-краеведческом 

музее. Кроме того, в селе находятся 

несколько каменных плиточных 

могил. 

Как Пирасора, так и окружающие 

его каменные скалы 

богаты археологическими памятниками 

пещерного типа, 

считающимися местом стоянки 

первобытных людей. Наиболее 

наглядным примером 

из них является Бузеинская 

пещера, расположенная в 3 км 

от села, на 10-м километре дороги 

Лерик - Бузеир, на левом 

берегу реки Зувандчай, на высоте 

1640 метров над уровнем 

моря. Местные жители называют 

пещеру «Халигеви коч» или 

«Тебленондж». Длина пещеры 

составляет 17 метров, ширина 

– 9-14 метров, высота входного 

отверстия – 10 метров, толщина 

почвенного слоя – 2-2,5 метра. 

Летом 1985 года палеолити- 

95

4. 5. 

4. Xalçaçı Solmaz Təriş qızı Ağayeva (1960). 

Carpet-weaver Solmaz Tarish Agayeva (1960). 

Ковроткачиха Солмаз Тариш гызы Агаева (1960). 

5. Xalçaçı Sevinc İrac qızı Xangəldiyeva (1968). 

Carpet-weaver Sevindj Irac Khangeldiyeva (1968). 

Ковроткачиха Севиндж Ирадж гызы Хангелдиева 

(1968). 

6. Kəndin ümumi görünüşü. 

Panorama of the village. 


7. Хalçaçı Gülqayıt Sübhanverdi qızı Eyvazova (1934). 

Carpet-weaver Gulgayit Subhanverdi Eyvazova (1934). 

Ковроткачиха Гюльгайыт Субханверди гызы 

Эйвазова (1934). 

8. Xalçaçı Gültamam Hödcət qızı Həsənova (1962). 

Carpet-weaver Gultamam Khojat Hasanova (1962). 

Ковроткачиха Гюльтамам Ходжат гызы Гасанова 

(1962). 

9. Xalçaçı Adilə Daşdəmir qızı Məmmədova (1951). 

Carpet-weaver Adila Dashdemir Mamedova (1951). 

Ковроткачиха Адиля Дашдемир гызы Мамедова 

(1951). 

və keramika məmulatının qalıqları 

aşkar edilib. İbtidai inanclarla 

bağlı olan insan formalı daş fiqurları 

isə daha böyük maraq doğurmuşdur. 

Hal-hazırda həmin 

tapıntı Lerik Tarix-Diyarşünaslıq 

Muzeyində saxlanılır. Bundan 

əlavə, kənd ərazisində bir neçə 

daş qutu qəbirlər də qeydə alınıb. 

Ümumiyyətlə, kənd ərazisi, 

onu əhatə edən daş qayalar mağara 

tipli arxeoloji abidələrlə 

zəngindir. İbtidai insanların yaşayış 

yeri sayılan bu abidələrin 

ən bariz nümunəsi Pirasora 

kəndindən cəmi 3 km aralıda, 

Lerik-Büzeyir yolunun 10-cu 

kilometrliyində, Zuvandçayın sol 

sahilində, dəniz səviyyəsindən 

1640 metr yüksəklikdə yerləşən 

and the thickness of the soil sedimentation 

is 2-2.5 meters. 

The Paleolithic Archaeological 

Expedition of the Institute of 

Archeology and Ethnography of 

ANAS conducted archeological 

research in the summer of 1985 

under the leadership of Asadulla 

Jafarov at one of the oldest settlements 

of the world, Buzeyir 

cave. As a result of excavations 

conducted in a large territory, 6 

layers of different periods of the 

primitive society were recorded 

in the sediments of the camp. During 

the studies of the I and II layers 

the remains of various shaped 

clay dishes of the Middle Ages, 

Bronze and Eneolithic periods 

ческая археологическая экспедиция 

Института археологии 

и этнографии НАНА под руководством 

Асадуллы Джафарова 

провела исследования в 

Бузеирском пещерном лагере, 

считающимся одним из самых 

древних поселений в мире. В 

результате раскопок, проведенных 

на обширной территории, 

в осадочных породах было зарегистрировано 

6 слоев, относящихся 

к различным периодам 

первобытного общества. В 

первом и втором слоях обнаружены 

остатки глиняной посуды 

разных размеров и форм, 

относящихся к средним векам, 

периодам бронзы и энеолита, в 

6. 

96

Büzeyir mağarasıdır. Yerli əhali 

mağaranı “Haliqəvi koç” (“Dəlikağızlı 

mağara”) və ya “Təblononc” 

(“Tövlə yeri”) adlandırır. 

Mağaranın uzunluğu 17 metr, eni 

9-14 metr, mağara dəliyinin hündürlüyü 

10 metr, torpaq çöküntüsünün 

qalınlığı isə 2-2,5 metrdir. 

AMEA-nın Arxeologiya və 

Etnoqrafiya İnstitutunun "Paleolit 

arxeoloji ekspedisiyası" 

Əsədulla Cəfərovun rəhbərliyi 

altında 1985-ci ilin yayında 

dünyanın ən qədim yaşayış 

məskənlərindən biri hesab edilən 

Büzeyir mağara düşərgəsində 

arxeoloji tədqiqat işləri aparmışdır. 

Geniş sahədə aparılmış 

qazıntı işləri nəticəsində, 

düşərgənin çöküntülərində ibtidai 

cəmiyyətin müxtəlif dövrlərinə 

aid 6 təbəqə qeydə alınmışdır. 

I və II təbəqələrdə aparılan 

tədqiqatlar zamanı tunc və eneolit 

dövrlərinə, orta əsrlərə aid 

müxtəlifölçülü və formalı gil qab 

qalıqları aşkar olunmuşdur. III 

təbəqədən sümük qalıqları və daş 

məmulatı; IV, V və VI təbəqələrdə 

isə daş məmulatı və ovlanmış 

heyvan sümükləri aşkarlanıb 

tədqiq edilmişdir. Ümumilikdə 

Büzeyir mağarasından 61 daş 

məmulatı aşkar olunmuşdur ki, 

bunların da içərisində diskşəkilli 

nukleuslar, levallua itiucluları, 

qəlpələr və lövhəciklər üstünlük 

təşkil edir. Bu tapıntılar və 

were discovered. Bone remains 

and stone products were found in 

the III layer, and stone products 

and hunted animal bones were 

found and studied in the IV, V 

and VI layers. A total of 61 stone 

artifacts have been discovered in 

the Buzeyir cave. These include 

mostly the disc-like nucleus, levallua 

prongs, shrapnel and plates. 

These labor tools and other material 

examples belong to the Paleolithic 

Mustye period. The cave 

included in the Stone Age Map 

of archaeological monuments is 

protected by the state as an important 

historical monument. 

There are different opinions 

about the establishment of the 

modern Pirasora village. Our information 

source Jabrayil Samadov 

noted by referring to what 

the older people said that about 

300-400 years ago three brothers 

from Iran arrived in the neighboring 

Divagaji village. Shortly 

thereafter, the youngest of them 

told his brothers that he wanted 

to settle in Pirasora and settled 

in the present low-lying neighborhood 

of the village. As time 

went by, the number of houses 

around the village increased, and 

representatives of other tribes 

began to settle here. This story 

is in line with the political processes 

of the 16 th and 17 th centuries 

and is typical for most vilтретьем 

- костные останки и каменные 

изделия, в четвертом, 

пятом и шестом – каменные изделия 

и кости добытых на охоте 

животных. В целом в Бузеирской 

пещере было обнаружено 

61 каменное изделие, среди которых 

превалировали дискообразные 

ядра, наконечники 

леваллуа, осколки и дощечки. 

Эти орудия труда и другие материальные 

образцы относятся 

к периоду палеолита мустье. 

Пещера, внесенная в карту археологических 

памятников каменного 

периода, охраняется в 

качестве исторического памятника 

государственного значения. 

О создании современного 

села Пирасора бытуют различные 

мнения. По словам 

Джебраила Самедова, который 

ссылается на сведения старейшин, 

примерно 300-400 лет назад 

в соседнее село Дивагадж 

с иранской стороны прибыли 

три брата. Вскоре самый младший 

из них заявил о желании 

обосноваться на территории 

Пирасора и поселился в нижней 

части нынешнего села. Со 

временем количество домов 

выросло, здесь появилось село, 

в котором стали обосновываться 

представители других родов. 

Данное событие вписывается в 

политические процессы XVI- 

7. 8. 9. 

97

10. 11. 12. 

digər maddi nümunələr paleolitin 

mustye dövrünə aid edilir. 

Arxeoloji abidələrin daş dövrü 

xəritəsinə daxil edilmiş Büzeyir 

mağarası ölkə əhəmiyyətli tarixi 

abidə kimi dövlət tərəfindən 

mühafizə olunur. 

Müasir Pirasora kəndinin 

salınması barədə müxtəlif 

fikirlər vardır. Kənd sakini Cəbrayıl 

Səmədov yaşlı sakin lərin 

söhbətlərinə istinadən qeyd edir 

ki, təqribən 300-400 il əvvəl İran 

tərəfdən 3 qardaş qonşu Divağacı 

kəndinə gəlib çıxırlar. Az 

sonra onlardan ən kiçiyi qardaşlarına 

Pirasora ərazisində yurd 

salmaq istəyini bildirərək və 

kəndin indiki aşağı məhəlləsində 

məskunlaşmışdır. Zaman keçdikcə 

ətrafdakı evlərin sayı artmış, 

kənd yaranmış və burada 

digər tayfaların nümayəndələri 

də yurd salıb yaşamağa başlamışlar. 

Bəhs edilən hadisə XVI- 

XVII əsrlərin siyasi proseslərinə 

uyğundur və bütövlükdə Lerik 

rayonunun əksər kəndləri üçün 

(eləcə də digər qonşu bölgələr 

üçün) xarakterikdir. Yəni, XVI- 

XVIII əsrlərdə islam dininin, 

xüsusilə də şiəliyin təbliği və 

yayılması məqsədilə İranın 

müxtəlif əyalətlərindən özlərini 

Peyğəmbər nəslinin və imamların 

varisləri kimi təqdim edən çoxlu 

sayda müridlər, təriqət başçıları 

şimala doğru köçüb gəlmişlər. 

98 

lages of Lerik district (as well as 

for other neighboring districts). 

That is, in the 16 th and 18 th centuries, 

many mujahids and sect 

leaders moved in towards north 

from different provinces of Iran 

to present themselves as heirs of 

the Prophets and Imams in order 

to propagate and spread Islam, 

in particular Shia Islam. Most of 

them did not return and settled 

in these places. Furthermore, the 

period we are talking about was 

a period of political conflicts and 

military conflicts; therefore, it is 

known from history that certain 

groups of people, even residents 

of villages and settlements, have 

taken refuge in the Talish Mountains. 

There are several considerations 

regarding the Pirasora 

oikonim. According to Jabrail Samadov, 

"Pirasora" is essentially 

a deformed version of the word 

"Piyaso" in the Talish language. 

"Piye" means "old man" and "so" 

means "yard, place". That is, 

"Pirasora" means "the yard and a 

living place of an old man.” It is 

likely that this version is related 

to the owner of a sacred site in the 

countryside - an ancient medieval 

sanctuary called “Pir Ashaba.” 

According to the reports, one of 

the unknown relatives of Prophet 

Muhammad was buried here. 

Later, a mosque was built on the 

XVII веков и в целом характерно 

для большинства сел Лерикского 

района, как и для других 

соседних районов. В тот период 

с целью пропаганды и распространения 

ислама, особенно 

шиизма, называя себя представителями 

и наследниками 

рода Пророка и его имамов, из 

различных областей Ирана на 

север двинулись приверженцы 

ислама, главы общин. Многие 

из них не воротились назад, а 

обосновались на новых местах. 

Это время также характеризуется 

как период смуты, политических 

конфликтов, военных 

столкновений, что способствовало 

миграции больших масс 

людей; определенные группы 

населения и даже жители целых 

сел вынуждены были спасаться 

от преследований и прятались 

в горах Талыша. 

С ойконимом «Пирасора» 

связано несколько версией. По 

словам Джебраила Самедова, 

«Пирасора» на самом деле 

является деформированным 

вариантом талышского слова 

«пиесо»: «пие» означает «старый, 

пожилой», а «со» – «жизнь, 

место». То есть, «Пирасора» - 

это «двор, место проживания 

пожилого или старого мужчины». 

Можно предположить, 

что вариант толкования указанного 

слова имеет отношение к

13. 

14. 

Onların çoxu geri qayıtmayaraq 

bu yerlərdə yurd salıb yaşamışlar. 

Bundan əlavə, bəhs etdiyimiz 

dövr siyasi münaqişələrin, hərbi 

toqquşmaların tüğyan etdiyi bir 

dövr olduğundan, müəyyən qrup 

insanların, hətta bütöv kəndlərin 

sakinlərinin və obaların canlarını 

qurtarıb Talış dağlarında özlərinə 

sığınacaqlar qurması faktı da 

tarixdən məlumdur. 

“Pirasora” oykonimi ilə bağlı 

bir neçə mülahizə mövcuddur. 

Cəbrayıl Səmədovun sözlərinə 

görə, “Pirasora” əslində talış 

dilindəki “piyəso” sözünün deformasiyaya 

uğramış variantıdır. 

“Piyə” – “qoca, ahıl”, “so” 

isə - “həyət”, “yer” mənasını 

verir. Yəni, “Pirasora” “yaşlı və 

ya qoca kişinin həyəti, yaşadıtomb. 

Since then, this place has 

been considered one of the most 

sacred places in the region. The 

current minaret mosque on the 

tomb is the restored form of the 

former mosque. Molla Mammadali 

was its first Akhund, who 

once received religious education 

in Najaf. Both people and Friday 

prayers are held in the mosque. 

The etymology of "Pirasora" 

version of the oikonim also corresponds 

to the spirit of the story 

we are talking about. According 

to certain estimates, "Pirasora" 

means "the place where 

settlement built after pir (sacred 

place)." As mentioned above, the 

pir first existed here, and later the 

village was formed around it. 

The modern Pirasora village 

consists of the three major neighborhoods 

called Jikuje (Upper 

neighborhood), Pekuje (Lower 

neighborhood), and Tokhmag 

Kuje (Tokhmag neighborhood). 

The inhabitants of these neighborhoods 

are the successors of the 

tribes such as Lalavandon (Lalaliler), 

Hikmalivandon (Hikmaliler) 

and Hajivandon (Hajililar). 

In 1952-1953, 22,000 people 

were forcibly evacuated from 

their homelands in Zuvand village 

of Lerik district bordering 

Iran to Mughan, including Bilasuvar 

(former Pushkin), Salyan, 

владельцу датируемого средними 

веками святилища под 

названием «Пир эсхабе» («Пир 

апостола»), расположенного 

на территории села. Согласно 

информации, здесь захоронен 

один из неизвестных приближенных 

Пророка Мухаммеда, 

над могилой которого впоследствии 

была возведена мечеть. 

Начиная с того времени это место 

считается одним из самых 

чудодейственных в регионе. 

Возведенная над гробницей нынешняя 

мечеть с минаретами 

по форме соответствует прежней, 

ее первым руководителем 

был Ахунд Молла Мамедали, 

получивший религиозное образование 

в Наджафе. В мечете 

проводится как всеобщая пятничная 

молитва, так и молебны 

для отдельных групп людей. 

Этимология версии ойконима 

«Пирасора» на самом деле 

соответствует духу излагаемого 

события. Согласно некоторым 

соображениям, «Пирасора» означает 

«жилище, место, создан- 

10. Xalçaçı Nəzakət Fazil qızı 

Hüseynova (1956). 

Carpet-weaver Nezaket Fazil 

Huseynova (1956). 

Ковроткачиха Незакет 

Фазиль гызы Гусейнова 

(1956). 

11. Xalçaçı Amana Əmiraslan qızı 

Xangəldiyeva (1954). 

Carpet-weaver 

Amana Amiraslan Khangeldiyeva 

(1954). 

Ковроткачиха Амана 

Амираслан гызы 

Хангелдиева (1954). 

12. Xalçaçı Ağabacı Şirəli qızı 

Xalıqova (1963). 

Carpet-weaver Agabaji Shirali 

Khalygova (1963). 

Ковроткачиха Агабаджы 

Ширали гызы Халыгова 

(1963). 

13. Xalçaçı Nuruş Əmrəli oğlu 

Novruzov (1951). 

Carpet-weaver Nurush Amrali 

Novruzov (1951). 

Ковроткач Нуруш Амрали 

оглу Новрузов (1951). 

14. XX əsrin əvvəllərində 

toxunmuş məfrəş. 

Mafrash woven at the beginning 

of the 20 th century. 

Мафраш, сотканный в 

начале ХХ века. 

99

ğı yer” deməkdir. Ehtimal 

etmək olar ki, sözügedən 

yozum variantı kənd 

ərazisindəki müqəddəs 

məkanın – erkən orta əsrlərə 

aid edilən “Pir əshabə” 

adlı ziyarətgahın sahibi 

ilə bağlıdır. Məlumatlara 

görə, burada Məhəmməd 

Peyğəm bərin adı məlum 

olmayan yaxınlarından biri 

dəfn olunub. Sonralar isə 

məzarın üzərində məscid 

tikilmişdir. O zamandan 

etibarən bu məkan bölgədə 

ən müqəddəs ocaqlardan 

biri hesab edilir. Məzarın 

üstündəki indiki minarəli 

məscid əvvəlki məscidin 

bərpa olunmuş formasıdır. 

Onun ilk axundu isə vaxtilə 

Nəcəfdə dini təhsil almış 

Axund Molla Məmmədəli 

olmuşdur. Məsciddə həm 

cümə, həm də camaat namazı 

qılınır. 

Oykonimin “Pirasora” 

versiyasının etimologiyası 

da əslində bəhs etdiyimiz 

hadisənin ruhuna uyğundur. 

Bəzi mülahizələrə görə, 

“Pirasora” - “pirdən sonra 

salınan yurd, məkan” 

deməkdir. Yuxarıda qeyd 

olunduğu kimi, əvvəlcə burada 

pir mövcud olmuş, 

sonralar isə ətrafında kənd 

formalaşmışdır. 

Müasir Pirasora kəndi 

Jikujə (Yuxarı məhəllə), 

Pekujə (Aşağı məhəllə), 

Toxmaq kujə (Toxmaq məhəllə) 

adlanan 3 əsas məhəllədən 

ibarətdir. Bu məhəllələrin 

sakinləri Lələvandon (Lələlilər), 

Hikməlivandon (Hikməlilər) və 

Hacıvandon (Hacılılar) kimi tayfaların 

varisləridir. 

1952-1953-cü illərdə Lerik 

rayonunun İranla həmsərhəd 

olan Zuvand bölgəsindən 22 min 

nəfər əhali zorla öz doğma yurdyuvasından 

Muğana, o cümlədən 

Biləsuvar (keçmiş Puşkin), Salyan, 

Saatlı və Neftçala rayonlarına kö- 

100 

15. 

15. XX əsrin əvvəllərində toxunmuş 

xalça. 

Carpet woven at the beginning of 

the 20 th century. 

Ковёр, сотканный в начале ХХ 

века. 

16. Kənd məscidinin daxili və xarici 

görünüşü. 

The interior and exterior of the 

village mosque. 

Интерьер и экстерьер сельской 

мечети. 

ное после пира (святилища)». 

И, как отмечалось выше, вначале 

здесь появился пир, а затем 

вокруг него сформировалось 

село. 

Современное село Пирасора 

состоит из трех основных 

мехелле (кварталов) – Жикуже 

(Юхары мехелле – Верхний 

квартал), Пекуже (Ашагы 

мехелле – Нижний квартал), 

Тохмаг куже (Мехелле Тохмаг). 

Их жители являются 

наследниками таких родов, 

как Лелевандов (Лелелилер), 

Хикмеливандов (Хикмелилер) 

и Гадживандов (Гаджилылар). 

В 1952-1953 годах 22 тысячи 

человек из приграничной 

с Ираном Зувандской 

части Лерикского района 

были принудительно переселены 

на Муган, в том числе 

в Билясуварский (в прошлом 

Пушкинский), Сальянский, 

Саатлинский и Нефтчалинский 

районы. Согласно некоторым 

сведениям, в это 

время с карты были стерты 

примерно 53 крупных и мелких 

сел района. Основной 

целью переселения был разрыв 

связей населения районов, 

граничащих с Ираном, с 

жителями азербайджанских 

сел и городов сопредельного 

государства. Как говорят осведомленные 

люди, до этого 

времени жители населенных 

пунктов, разделенные колючей 

пограничной проволокой, хотя 

и тайно, но поддерживали негласные 

торговые и культурные 

связи, выдавали замуж своих 

дочерей и брали в жены девушек 

из соседних иранских сел. 

Несмотря на то, что село 

расположено на границе, его 

жители в то время не подверглись 

депортации, они объясняют 

это тем, что село имело 

важное значение в экономической 

жизни района, покрывало 

значительную часть его потреб-

16. 

çürülmüşdür. Bəzi məlumatlara 

görə, o zaman rayonun irili-xırdalı 

təqribən 53 kəndi xəritədən 

silinmişdir. Köçürmələrdə əsas 

məqsəd sərhədyanı bölgələrdə 

yaşayan əhalinin İranla – oradakı 

azərbaycanlılar yaşayan kənd və 

şəhərlərlə əlaqəsini kəsmək olmuşdur. 

İnformatorlar deyirlər ki, 

buna qədər tikanlı məftillərlə ayrı 

düşmüş hər iki tərəfin sakinləri 

açıq şəkildə olmasa da, gizlin 

ticarət və mədəni əlaqələr saxlamış, 

hətta qız verib, qız alaraq yaxın 

qohumluq münasibətlərində 

olmuşlar. 

Sərhəddə yerləşməsinə baxmayaraq, 

Pirasora kəndi o zaman 

deportasiyaya məruz qalmamışdır. 

Sakinlər bunun əsas səbəbi 

kimi, kəndin rayonun iqtisadi 

həyatında mühüm yer tutduğunu, 

ət-süd məhsullarına tələbatın 

böyük bir hissəsinin məhz bu 

kənd tərəfindən ödənildiyini 

göstərirlər. 

Tarixən Pirasoranın təsərrüfat 

həyatının əsasını qoyunçuluq 

təşkil etmişdir. Məlumatlara 

görə, 1934-cü ildə burada 7 

nəfərin iştirakı ilə “Komsomol” 

kolxozu yaradılmışdır. O zaman 

kolxozda cəmi 70 baş qoyun, 

30 iribuynuzlu qaramal var idi. 

Çünki ölkənin hər yerində olduностей 

в мясомолочной продукции. 

Исторически основу хозяйственной 

жизни Пирасора составляло 

овцеводство. Согласно 

данным, в 1934 году здесь с 

участием 7 человек был создан 

колхоз «Комсомол», в котором 

имелось всего 70 овец, 30 голов 

крупного рогатого скота. 

Как и в других частях страны, 

местное население не верило в 

колхозное строительство, вы- 

101

17. 

ğu kimi, burada da əhali kolxoz 

quruluşuna inanmadığından ona 

qarşı çıxır və yeni sistemə qoşulmaqda 

tərəddüd edirdi. Yalnız 

1937-ci ildən sonra bütün kənd 

məcburi qaydada kolxoza cəlb 

olunmuş, “Komsomol” tezliklə 

ölkədə ən böyük və varlı kolxozlardan 

birinə çevrilmişdir. 

Köçmə təsərrüfat həyatı yaşayan 

Pirasora qoyunçularının 

qışlaq yerləri Neftçala (“Lopatin” 

adlanan sahə), qismən də 

Biləsuvar rayonlarının ərazisində 

yerləşirdi. Ümumi sahəsi 5400 

hektar olan bu geniş ərazi “Mal 

ferması”, “Derəoba”, “Stansiya 

oba”, “Sərxan obası”, “Vəliş obası” 

və s. kimi oba yerləri mövcud 

olub. Yaylaq yerləri isə Lerik 

rayonu ərazisindəki “Qasım 

yurdu”, “Anbuyoni”, “Cahangir 

yurdu”, “Bel daşı”, “Syoninci”, 

“Xaş-xaş yurdu” “Tinig yaylağı”, 

“Deşikli daş”, “Funtqəvəyurd” 

(Funt bərəsi), “Sərəsığ” (Başdaşı), 

“Vəkiliyurd” (Vəkilin yurdu), 

“Torpaqlı yurd”, “Qalayçı 

102 

Saatli and Neftchala districts. According 

to some reports, about 

53 villages of the district were removed 

from the map at that time. 

The main purpose of this was to 

cut the ties of the people living in 

the border territories with Iran - 

the villages and towns where the 

Azerbaijanis were living. Sources 

claim that the residents of both 

sides, who have been separated 

by barbed wires, have been engaged 

in trade secretly and protected 

cultural ties like marriage 

relationships. 

Although located on the border, 

Pirasora village did not face 

deportation at that time. The residents 

point to the fact that the village 

played an important role in 

the economic life of the district, 

and that the meat and dairy products 

were mostly produced by 

this village. 

Sheep breeding has historically 

been the main basis of Pirasora's 

economic life. According to 

the reports, the “Komsomol” colступало 

против и проявляло 

нерешительность в поддержке 

новой системы. И только после 

1937 года все село принудительно 

было вовлечено в колхоз, и 

вскоре «Комсомол» превратился 

в один из крупнейших и наиболее 

богатых колхозов страны. 

Зимние пастбища (гышлаги) 

пирасоранских овцеводов, 

ведущих кочевой образ жизни, 

располагались на территории 

Нефтчалинского (на участке 

под названием «Лопатин») и 

частично Билясуварского районов. 

На этой обширной территории 

площадью 5400 гектаров 

имелись такие оба (хутора), как 

«Животноводческая ферма», 

«Дереоба», «Станция оба», 

«Сархан обасы», «Велиш обасы» 

и др. А летние пастбища 

(яйлаги) располагались в знаменитых 

в Лерикском районе 

местах «Гасым юрду», «Арбуйони», 

«Джахангир юрду», «Бел 

дашы», «Сьонинджи», «Хашхаш 

юрду», «Тиниг яйлагы»,

17. Xalçaçı Zeynəb 

Sərxan qızı Hüseynova 

ailə üzvləri ilə. 

Family of the carpetweaver 

Zeynab 

Sarkhan Huseynova. 

Семья 

ковроткачихи 

Зейнаб Сархан 

гызы Гусейновой. 

18. Pirasoralı ailə. 

Family from Pirasora. 

Семья из Пирасора. 

19. XX əsrin əvvəllərində 

toxunmuş cecim. 

Jajim woven at the 

beginning of the 20 th 

century. 

Джеджим, 

сотканный в 

начале ХХ века. 

18. 

19. 

«Дешикли даш», «Фунтгевеюрд» («Переправа 

Фунт»), «Сересыг» («Башдашы»), 

«Векилиюрд» («Приют Векила»), 

«Торпаглы юрд», «Галайчы дереси», 

«Гыз галасы», «Оглан галасы», «Афтджа 

яйлагы», «Паша хал», «Джахмаг 

хал», «Ширмамед халы», «Невузедонг», 

«Сише хал» («Стеклянная скала»), 

«Муса кюлет» («Поляна Мусы»), «Ченехони» 

(«Журчащий родник»), «Зенибек 

юрду», «Гоша гардаш». Овцеводы пять 

месяцев в году проводили на яйлагах, а 

оставшиеся семь месяцев – на гышлагах. 

Эта традиция соблюдается и сегодня. 

Говоря о хозяйственной жизни Пирасорана, 

в частности, о развитии овцеводства, 

в первую очередь вспоминается 

Сархан Дензи оглу Гусейнов. Ветеран 

труда (Герой Социалистического труда 

СССР, кавалер двух орденов Ленина, 

орденов Трудового Красного Знамени 

и Красного Знамени – сведения недостоверны 

– источник прилагается) 67 

лет своей жизни посвятил развитию овцеводства 

в Лерике, в том числе в Пирасора. 

Овцеводческое хозяйство, некогда 

созданное им, было известно как одно 

103

dərəsi”, “Qız qalası”, “Oğlan qalası”, 

“Əfca yaylağı”, “Paşa hal”, 

“Caxmaq hal”, “Sirməmməd 

halı”, “Nəvuzədonq”, “Sişə hal” 

(Şüşə qaya), “Musa kulət” (Musa 

talası), “Çənəhoni” (Çənə bulağı), 

“Zənibəy yurdu”, “Qoşa qardaş” 

və s. məşhur oba yerlərindən 

ibarət idi. Qoyunçular ilin 5 ayını 

yaylaqlarda, 7 ayını isə qışlaq 

yerlərində keçirirdilər. Bu ənənə 

indi də davam edir. 

Pirasoranın təsərrüfat həyatın 

dan, o cümlədən, qoyunçuluğun 

inkişafından danışarkən, 

ilk növbədə Sərxan Dənzi oğlu 

Hüseynov xatırlanır. SSRİ-nin 

Sosia list Əməyi Qəhrəmanı, iki 

dəfə "Lenin ordeni", "Qırmızı 

Əmək bayrağı" və "Qırmızı Bayraq" 

ordenləri ilə təltif olunmuş 

Sərxan Hüseynov ömrünün 67 

ilini Lerikdə, o cümlədən Pirasorada 

qoyunçuluğun inkişafına 

həsr etmişdir. Bir vaxtlar onun 

yaratdığı qoyunçuluq təsərrüfatı 

respublikada ən nümunəvi 

təsərrüfatlardan biri kimi tanınırdı. 

Sərxan Hüseynov hal-hazırda 

təqaüddədir. 

Pirasora kəndinin təssərüfat 

həyatında kənd sakini Əməkdar 

kənd təsərrüfatı işçisi Meyxoş 

Hüseynovun (1934-2018) 

böyük xidmətləri olmuşdur. 

M.Hüseynov gənc yaşlarından 

briqadir kimi əmək fəaliyyətinə 

başlamış, daha sonra “Komsomol” 

kolxozunda ferma müdiri, 

1968-ci ildən isə kolxoz sədri 

vəzifələrində çalışmışdır. 1969- 

1982-ci illərdə onun başçılıq etdiyi 

təsərrüfat 25 dəfə keçmiş SSRİnin 

və Azərbaycan SSR-nin Keçici 

Qırmızı bayrağını almış, özü isə 

“Oktyabr inqilabı”, “Qırmızı 

Əmək Bayrağı”, “Xalqlar Dostluğu” 

ordenləri və bir çox medallarla 

təltif olunmuşdur. XX əsrin 

90-cı illərində sovet təsərrüfat 

sistemi, eləcə də kolxoz quruluşu 

dağıldıqdan sonra Pirasora olxoz 

təsərrüfatının bazasında dövlət 

damazlıq təsərrüfatı yaradılmışdır. 

Burada yeni qoyun cinsi 

lective farm (kolkhoz) was established 

in 1934 with the participation 

of seven people. At that time 

there were only 70 sheep and 30 

livestock in the kolkhoz. Like everywhere 

else in the country, the 

population opposed the establishment 

of kolkhoz and hesitated 

to join the new system because 

they did not trust the collective 

farm structure. It was only after 

1937 that the entire village was 

forced into joining the collective 

farm, and “Komsomol” soon became 

one of the largest and richest 

kolkhozes in the country. 

The wintering areas of Pirasora 

shepherds that were part of the 

migratory economy, were located 

in Neftchala (the area called Lopatin) 

and partly in the territory 

of Bilasuvar. In this vast territory 

of 5,400 hectares, there was a "Cattle 

Farm", "Deraoba", "Stansiya 

oba", "Sarkhan oba", "Velish oba" 

and others. The grasslands in the 

Lerik region included famous 

places like the "Gasim yurdu", 

"Anbuyoni", "Jahangir yurdu", 

"Bel dashi", "Syoninji", "Khashkhash 

yurdu" "Tinig yaylagi", 

"Deshikli dash", "Funtgavayurd" 

(Funt beresi). ), "Sarasig" (Bashdashi), 

"Vekilyurd" (lawyer’s 

place), "Torpagli yurd", "Galaychi 

deresi", "Giz Galasi" (Maiden's 

Tower), "Oglan Galasi” (Boy's 

Tower), "Efja yaylagi", "Pasha 

Hal", “Jakhmag Hal”, “Sirmammad 

hali”, “Navuzuzedong”, 

“Sisha hal” (Glass rock), “Musa 

kulat” (Musa talasi), “Chenehoni” 

(Chene bulagi), “Zenibey 

yurdu”, and “Gosha Gardash.” 

The shepherds spent five months 

in the summer pastures and seven 

months in the winter pastures. 

This tradition continues today. 

Talking about the economic 

life of Pirasora, as well as the 

development of sheep breeding, 

Sarkhan Denzi Huseynov is remembered 

first of all. Awarded 

with the USSR Socialist Hero, 

twice with the Lenin Order, the 

из образцовых в республике. В 

настоящее время Сархан Гусейнов 

находится на пенсии. 

В развитии овцеводства 

боль шие заслуги принадлежат 

заслуженному работнику 

сельского хозяйства Мейхошу 

Гусейнову (1934-2018). Он смолоду 

начал трудовую деятельность 

в родном селе в должности 

бригадира, затем работал 

заведующим фермой в колхозе 

«Комсомол», а с 1968 года - 

председателем колхоза. В 1969- 

1982-х годах возглавляемое им 

хозяйство 25 раз получало Переходящее 

Красное знамя бывших 

СССР и Азербайджанской 

ССР, а сам он был удостоен орденов 

Октябрьской Революции, 

Трудового Красного Знамени, 

«Дружбы народов», ряда медалей. 

В 90-х годах XX века, после 

развала советской системы хозяйствования, 

колхозов, на базе 

местного хозяйства было создано 

Государственное племенное 

хозяйство. И сейчас зимние 

паст бища хозяйства располагаются 

в основном на Мугане. 

В Государственном племенном 

хозяйстве паспортизуются новые 

породы овец. Выведенные 

путем народной селекции овцы 

обладают высокими показателями 

по шерсти, мясу, воспроизводству. 

Распространенная 

по всему Лерику эта порода 

овец в честь села называется 

«Пирасора». 

Климат и рельеф села недостаточно 

благоприятны для 

развития земледелия, из более 

1700 гектаров земли, находящихся 

на балансе села, лишь 

14 гектаров пригодны для посевов. 

В личных хозяйствах благодаря 

особому уходу выращивают 

чечевицу, горох, пшеницу, 

ячмень и др. Картофель – один 

из основных источников питания 

и дохода как для этого, так 

и соседних сел. Кстати, здесь 

ряд продуктов питания традиционно 

хранится в вырытых во 

104

pasportlaşdırılır. Xalq seleksiyası 

yolu ilə yetişdirilən bu qoyunlar 

yüksək yun, ət, yağ, balavermə 

qabiliyyətinə malikdirlər. Bütün 

Lerikdə geniş yayılmış bu qoyun 

sortu Pirasora kəndinin şərəfinə 

“Pirasora” qoyunu adlandırılmışdır. 

Təsərrüfatın qış otlaq sahələri 

əvvəlki kimi yenə də Muğanda 

yerləşir. 

Pirasoranın iqlimi və relyefi 

əkinçiliyin inkişafı üçün o 

qədər də əlverişli deyil. Kəndin 

balansında olan 1700 hektardan 

artıq torpaq sahəsinin cəmi 14 

hektarı əkinə yararlıdır. Şəxsi 

təsərrüfatlarda xüsusi qulluq 

hesabına bol mərci, noxud, buğda, 

arpa və s. yetişdirilir. Kartof 

istər bu kəndin, istərsə də qonşu 

kəndlərin əsas qidası və gəlir 

mənbələrindən birini təşkil edir. 

Burada bir sıra qida məhsulları 

ənənəvi olaraq həyətyanı sahələrdə 

qazılan təsərrüfat quyularında 

– "təbii soyuducularda" 

saxlanılır. 

Pirasorada və ətraf ərazilərdə 

Qılqılov bulağı (vaxtilə İrandan 

gəlmiş kankanlar qazıblar), 

Dədəpəhoni, Dəhoni, Çaşmonidoy, 

Çüəbırə honi, Viyədoy honi, 

Selevon, Honiyəkut, Rəngidül, 

Nofəəhoni (Göbəkli bulaq), 

Nəlbəki honi (Nəlbəki bulaq), 

Qoşahoni (Qoşabulaq), Şəylə 

honi, Siyohoni (Qarabulaq), Serkuli 

honi (Əzgil ağacı bulağı) və 

s. kimi çoxlu sayda irili-xırdalı 

bulaqlar mövcuddur. XX əsrin 

70-ci illərində kənd ağsaqqalları 

rayon rəhbərliyi qarşısında 23 

km məsafədə yerləşən mənbədən 

kəndə su çəkmək və su anbarı 

yaratmaqla bağlı məsələ qaldırırlar. 

Təxminən on il müddətində 

davam edən gərgin əmək öz 

bəhrəsini verir. Pirasora dağlarından 

çıxan su kauçuk borular 

vasitəsilə kəndə gətirilir və anbara 

toplanmağa başlayır. İndi 

demək olar ki, kəndin bütün 

sakinləri bu anbarın suyundan 

istifadə edirlər. 

Kənd tanınmış şəxsiyyətləri 

Red Labor Flag and the Red 

Flag, he dedicated 67 years of his 

life to the development of sheep 

breeding in Lerik, including the 

Pirasora. At one time the sheepbreeding 

farm created by him 

was known as one of the most 

exemplary farms in the republic. 

Sarkhan Huseynov is currently 

retired. 

Sheep breeding plays an important 

role in the economy of 

of Pirasora village. Great contribution 

was made to this field by 

Meykhosh Huseynov, the Honored 

Agricultural Worker and 

the resident of the village (1934- 

2018). M. Huseynov began his 

career as a brigade leader since 

youth in the village and later 

worked as a farm manager in the 

“Komsomol” collective farm, and 

he was elected the chairman of 

the kolkhoz in 1968. In the years 

of 1969-1982, his farm received 

the Transitory Red Banner of the 

USSR and the Azerbaijan SSR 25 

times, and he was awarded the 

“October Revolution”, the “Red 

Labor Flag”, the Order of the 

“Peoples' Friendship”, and many 

medals. After the collapse of the 

Soviet farm system and the collective 

farm structure in the 1990s of 

the 20 th century, a State Breeding 

Farm was established on the basis 

of the Pirasora kolkhoz. Now, 

winter pasture areas are mainly 

located in Mugan. The new breed 

of sheep is certified at the State 

Breeding Farm. Raised by popular 

breeding, these sheep have 

high wool, meat, fat producing, 

and reproduction capacity. This 

species of sheep, which is widespread 

in Lerik, is called "Pirasora" 

in honor of Pirasora village. 

The climate and relief of the 

village are not very favorable for 

the development of agriculture. 

Only 14 hectares of more than 

1,700 hectares of land in the village 

are suitable for cultivation. 

Plenty of lentils, peas, wheat, 

barley etc. are cultivated at the 

дворах хозяйственных колодцах-холодильниках. 

В Пирасора и его окрестностях 

имеется множество 

крупных и мелких родников 

– Гылгылов булагы (его вырыли 

прибывшие сюда из Ирана 

канканцы), Дедепехони, Дехони, 

Чашмонидой, Чюебире 

хони, Вийедой хони, Селенов, 

Хонийекут, Ренгидюль, Нофеехони 

(Поясной родник), Нелбеки 

хони, Гошахони (Двойной 

родник), Шейле хони, Сийохони 

(Черный родник), Серкули 

хони (Родник мушмулы) и др. В 

70-х годах XX века старейшины 

поставили перед руководством 

района вопрос о прокладке водопровода 

из источника, расположенного 

на расстоянии 

23 км, и строительстве водохранилища. 

Позднее в результате 

почти десятилетней напряженной 

работы сельчан эта 

цель была достигнута. Вода из 

источников с гор Пирасора по 

пластиковым трубам стала поступать 

в село и собираться в 

хранилище. Сейчас все жители 

пользуются этой водой. 

Село славится своими уроженцами, 

среди них – Атахан 

Агарагим оглу Мамедов. Он родился 

в 1874 году, в 1917-1920-х 

годах он героически сражался 

с большевистско-армянскими 

дашнакскими отрядами, которые 

терроризировали мирное 

население Лянкяран-Астаринского 

региона, в том числе и 

Лерика, продемонстрировал 

высокую отвагу. В 1918 году его 

отряд, состоявший из добровольцев, 

вместе с турецкими 

войсками под командованием 

Джамала паши пришел на 

помощь лянкяранцам, благодаря 

им город был освобожден 

от оккупантов. В одном из 

сражений, попав в окружение, 

А.Мамедов погиб от вражеской 

пули. Его героизм навсегда 

останется в памяти жителей 

южного региона. 

105

ilə də məşhurdur. Onlardan 

biri Ataxan Ağarəhim oğlu 

Məmmədov 1874-cü ildə anadan 

olmuşdur. A.Məmmədov 1917- 

1920-ci illərdə Lənkəran-Astara 

bölgəsində, o cümlədən Lerikdə 

dinc əhaliyə divan tutan ruserməni 

daşnak dəstələrinə qarşı 

qəhrəmancasına vuruşmuş, böyük 

fədakarlıqlar göstərmişdir. 

1918-ci ildə onun könüllülərdən 

ibarət dəstəsi Camal paşanın 

koman danlığı altında lənkəranlıların 

köməyinə gəlmiş türk 

qoşunları ilə birləşərək şəhəri işğalçılardan 

azad etmişdir. Döyüşlərin 

birində mühasirəyə düşən 

A.Məmmədov aldığı güllə yarasından 

həlak olmuşdur. Onun 

göstərdiyi şücaətlər indi də bütün 

cənub bölgəsi əhalisinin dilində 

dastandır. 

Pirasora Lerik rayonunun 

uzun ömürlülər yaşayan kəndlərin 

dən biridir. 152 il ömür yaşamış 

Mahmud Eyvazov (1809- 

1959) da bu kəndin sakinlərindən 

olmuşdur. Mahmud kişi sovet 

dövründə bir növ Pirasoranın 

rəmzi idi. “Komsomol” kolxozunun 

da fəal larından olan 

M.Eyvazov səmərəli fəaliyyətinə 

görə müxtəlif illərdə "Qırmızı 

Əmək Bayrağı" ordeni və 

Xalq Təsərrüfatı Nailiyyətləri 

Sərgisinin (XTNS) qızıl medalı 

ilə təltif olunmuşdu. Hal-hazırda 

bu təltiflər —marşal K.Voroşilov 

tərəfindən ona hədiyyə edilmiş 

qaragül papaq və anasından 

qalma xovlu xalça ilə bərabər 

Lerik rayon Uzunömürlülər 

Muzeyində qorunub saxlanılır. 

Deyilənə gö rə, o 148 yaşında 

belə əkinlə, biçinlə məşğul 

olub. 1958-ci ildə hökumət 

20. XX əsrin ortalarında toxunmuş cecim. 

Jajim woven at the mide 20 th century. 

Джеджим, сотканный в середине 

ХХ века. 

21-22. XX əsrdə toxunmuş xalçalar. 

Carpets woven at the 20 th century. 

Ковры, сотканные в ХХ веке. 

106 

expense of special care in private 

households. Potatoes are one of 

the main sources of food and income 

for both the village and the 

neighboring villages. A number 

of food products are traditionally 

stored in household wells - refrigerators, 

drilled in the yard fields. 

There are numerous large and 

small springs, such as Gilgilov 

spring (excavated by kankans 

coming from ancient Iran), Dedepehoni, 

Dahoni, Chashmonidoy, 

Chuebira honi, Viyadoi honi, Selevon, 

Honiyakut, Rangidul, Nofaahoni 

(Gobekli spring), Nelbaki 

honi (Nalbaki spring), Goshahoni 

(Goshabulag), Sheyle honi, Siyohoni 

(Garabulag), Serkuli honi 

(Medlar tree spring) and so on 

springs in Pirasora and surrounding 

areas. In the 70s of the 20 th 

century, the issue of water pumping 

and creating a reservoir from 

a source 23 km away was raised 

by village elders in front of district 

administration. The intensive 

work that went on for nearly 

a decade was rewarding. Water 

from the Pirasora Mountains was 

brought to the village through 

rubber pipes and began to accumulate 

in the reservoir. Today, 

almost all the villagers use the 

water from this dam. 

The village is famous for its 

intellectuals and well-known 

people. One of them, Atakhan 

Agarahim Mammadov, was born 

in 1874. A.Mammadov showed 

great self-sacrifice and fought 

bravely against Russian-Armenian 

Dashnak groups, tormenting 

peaceful population in Lankaran- 

Astara region, including Lerik, in 

1917-1920. In 1918, his group of 

volunteers, under the command 

of Jamal Pasha, united with the 

Turkish troops who came to the 

aid of the Lankaran people and 

liberated the city from the invaders. 

Besieged in one of the battles, 

A. Mammadov died from a bullet 

wound. His bravery remains 

a saga among the people of the 

Пирасора – одно из сел долгожителей 

Лерикского района. 

Здесь жил и 150-летний Махмуд 

Эйвазов (1809-1959), который 

во времена Советского Союза 

считался символом Пирасора. 

За активную деятельность 

в колхозе «Комсомол» он был 

награжден орденом Трудового 

Красного Знамени и Золотой 

медалью Выставки достижений 

народного хозяйства (ВДНХ). В 

настоящее время эти награды 

вместе с врученной ему маршалом 

К.Ворошиловым каракулевой 

папахой и доставшимся от 

матери ворсовым ковром хранятся 

в Музее долгожителей 

Лерикского района. Говорят, 

что он даже в 148 лет занимался 

севом и сбором урожая. В 1958 

году государство дало указание 

установить в доме М.Эйвазова 

в Пирасора радиоприемное 

устройство. Помимо этого, в 

селе были введены в строй АТС, 

радиоузел, электрический генератор 

(в то время даже в райцентре 

не было электричества). 

Для знакомства со старейшим 

жителем планеты, изучения 

секрета долгожительства в Пирасора 

приезжали специалисты, 

журналисты, туристы со 

всего бывшего Союза. Следует 

отметить, что Эйвазовы – это 

семья долгожителей. Дед Махмуда 

киши жил 120 лет, мать 

Агабаджи – 130 лет. У Махмуда 

Эйвазова - 7 дочерей и 3 сына, 

а вот число внуков и правнуков 

неизвестно. В настоящее время 

в селе проживает его внук Ширмамед 

Агабагыр оглу Багиров 

(1936 года рождения), а его 

правнучка Шахнаме Саяд гызы 

Эйвазова родилась в 1957 году. 

Биография Махмуда Эйвазова 

была положена в основу 

романа «Сын гор» азербайджанского 

писателя Мамедгусейна 

Алиева. Дом, в котором 

жил М.Эйвазов, является одним 

из 14 объектов, включенных 

в туристический маршрут 

Лерикского района.

M.Eyvazovun Pirasoradakı 

evində radioqəbuledici 

quraş dırılması haqqında 

göstəriş verir. Bundan 

başqa, kənddə ATS, radio 

qovşağı, elektrik generatoru 

işə salınır (o zaman 

heç rayon mərkəzində 

elektirik enerjisi yox idi). 

Planetin ən qocaman 

sakinini ziyarət etmək, 

uzunömürlülüyün sirrini 

öyrənmək məqsədilə 

keçmiş ittifaqın hər 

yerindən mütəxəssislər, 

jurnalistlər, turistlər Pirasoraya 

axışıb gəlirdilər. 

Ümumiyyətlə, Eyvazovlar 

ailəsinin üzvləri uzunömürlü 

olub. Mahmud 

kişinin babası 120 il, anası 

Ağabacı 130 il yaşayıblar. 

Mahmud babanın 7 

qızı, 3 oğlu olub. Nəvənəticələrinin 

dəqiq sayı 

isə bilinmir. Hal-hazırda 

kənddə onun 1936-cı ildə 

anadan olmuş Bağırov 

Şirməmməd Ağabağır 

oğlu adlı nəvəsi yaşayır. 

Eyvazova Şahnənə Sayad 

qızı adlı nəticəsi isə 1957- 

ci il təvəllüdlüdür. Yazıçı 

Məmmədhüseyn Əliyevin 

“Dağlar oğlu” romanı 

M.Eyvazovun həyatından 

bəhs edir. Onun yaşadığı 

ev Lerik rayonunun turist 

marşurutuna daxil edilmiş 

14 obyektdən biridir. 

Uzaq keçmişdən bəri 

maldarlıq, əkinçilik və 

bağçılıqla yanaşı, toxuculuq, 

xüsusilə də xalçaçı lıq 

Pirasora sakinlərinin əsas 

məşğuliyyət sahələrindən 

birini təşkil etmişdir. 

XIX əsr mənbələrində 

Lən kəran qəzasının xalçaçılıq 

məntəqləri sırasında 

Pirasora kəndinin də adı 

çəkilir. Kəndlərdə toxunan 

xalça, palaz və digər 

toxuculuq məmulatları 

əhalinin məişət təlabatını 

entire southern region. 

Pirasora is one of 

the villages of Lerik 

district where people 

lived long lives. Mahmud 

Eyvazov (1809- 

1959), who lived for 

152 years, was also a 

resident of this village. 

The man was a symbol 

of Pirasora in the Soviet 

Union. M.Evyazov, 

one of the activists of 

the Komsomol kolkhoz, 

was also awarded 

the Order of the Red 

Banner and the Gold 

Medal of the National 

Economy Achievement 

Exhibition in various 

years. Currently, 

these awards are kept 

in the Lerik District 

Museum of the Longlived, 

along with a garagul 

(Karakul sheep 

wool) hat donated by 

Marshal K. Voroshilov 

and a carpet from his 

mother. According to 

the records, he was still 

engaged in planting 

and harvesting at the 

age of 148. In 1958, the 

government issued an 

order to install a radio 

transmitter at M. Eyvazov's 

home in Pirasora. 

In addition, ATE, a radio 

network, and an 

electric generator were 

put into operation in 

the village (back then, 

the electricity was 

scarce even in the center 

of the district). Specialists, 

journalists and 

tourists from all over 

the former Soviet Union 

came to Pirasora to 

visit the oldest inhabitant 

of the planet, and 

to learn the secret of 

longevity. The people 

in Eyvazov family had 

20. 

21. 

22. 

107

ödəməklə yanaşı, həm də qəzanın 

bütün bazarlarına satışa çıxarılırdı. 

Bu bazarlarda əsas xalça 

alıcıları Bakıdan və Şamaxıdan 

gələn tacirlər idi. Xalçanın ölçüsü 

və keyfiyyəti nəzərə alınaraq, 

bir ədədi 9-20 manata satılırdı. 

Məsələn, 3 arşın uzunluğu, 1,5 

arşın eni olan xalçanın qiyməti 

12-15 manat arasında olurdu. Maraqlıdır 

ki, bu zaman toxucunun 

gəliri 10 manatadək olurdu. Çayrud, 

Rvarud, Kəlvəz və Pirasora 

kəndlərində toxunan xalçalar həm 

çeşidinə, həm də keyfiyyətinə 

görə təkcə Lənkəran qəzasında 

deyil, bütün Azərbaycanda 

məşhur idi. Bu kəndlərdə “Buta”, 

“Mayxanım”, “Sərəngülü”, “Qoç 

buynuzu”, “Qızılgül”, “Nəlbəki 

gülü” adları ilə məlum olan xalçalar 

toxunurdu. 

Pirasorada xalçaçılıq sovet 

haki miyyəti illərində də davam 

etdirilmişdir. XX əsrin sonla 

rında təşkil edilmiş Pirasora 

xalçaçılıq artelində 1980-ci illərin 

əvvəllərindən 90-cı illərin 

əvvəllərinə qədər 200-ə qədər 

xalçaçı çalışmışdır. Burada toxunan 

çeşid-çeşid xalçalar həm 

daxili bazarda, həm də ölkə hüdudlarından 

kənarda yüksək 

qiymətləndirilmişdir. Ağayeva 

Sevil Fitat qızı bu xalça artelinin 

ilk və son rəhbəri olmuşdur. 

Artellə yanaşı, kəndin demək 

olar ki, bütün evlərində xalça, 

cecim, kilim, sumax, at çulu, 

yəhərüstü, corab və s. toxunurdu. 

Yuxarıda qeyd olunan xalça 

çeşniləri ilə yanaşı, burada “Padnos 

çeşni”, “Nazi çeşni”, “Reyhani 

çeşni”, “Zənqələ çeşni”, “Göl”, 

“Təkgöl”, “Qoşagöl” və digər 

adlarla toxunan xalçalar, “Almanaxış”, 

“Cülməgözü”, “Qayçıqulpu”, 

“Belibağlı” və s. palazlar pirasoralı 

xalçaçılarının yaradıcılıq 

məhsulu idi. 

Pirasora öz dəyərli ziyalıları 

ilə də haqlı olaraq fəxr edir. 

Həmin ziyalıları, alimləri və digər 

sənət-peşə sahibləri olan insanları 

yetişdirən isə Pirasora kənd 

a long life in general. Mahmud's 

grandfather lived for 120 years 

and his mother Agabaji lived for 

130 years. Mahmud had seven 

daughters and three sons. The 

exact number of his grandchildren 

is unknown. Currently, his 

grandson, born in 1936, Bagirov 

Shirmammad Agabagir lives in 

the village. His great grandchild 

Eyvazova Shahnene Sayad was 

born in 1957. Writer Mammadhuseyn 

Aliyev's novel "The Son 

of the Mountain" features the life 

of M.Evazov. His home is one of 

14 facilities included in the tourist 

route of Lerik district. 

Agriculture, farming and gardening, 

as well as weaving, especially 

carpet weaving, have been 

the main occupations of Pirasora 

residents since old times. 

In the 19 th century sources, 

the name of Pirasora village is 

also mentioned among the carpet 

centers of Lankaran district. 

In addition to meeting the needs 

of the population, the carpets and 

palaz and other textile goods woven 

in these villages were taken to 

all the markets of the district to be 

sold. The main carpet buyers in 

these markets were carpet traders 

from Baku and Shamakhi. Taking 

into consideration the size and 

quality, the carpets were sold for 

9-20 manats each. For example, 

the price of a carpet with a length 

of three arshins and a width of 

1.5 arshins was between 12-15 

manats. The weaver's income was 

up to 10 manats. The carpets woven 

in the villages of Chayrud, 

Rvarud, Kelvaz and Pirasora were 

famous not only in Lankaran district, 

but also in Azerbaijan for 

their variety and quality. Carpets 

known as “Buta”, “Maykhanim”, 

“Serengulu”, “Goch buynuzu”, 

“Gizilgul” and “Nelbeki gulu” 

were woven in these villages. 

Carpet weaving continued 

throughout the Soviet era in 

Pirasora. From the early 1980s to 

the early 1990s, up to 200 carpet 

Испокон веков и по сегодняшний 

день, наряду с животноводством, 

земледелием и 

садоводством, ткачество, особенно 

ковроделие, являлось 

одним из основных видов деятельности 

жителей Пирасора. 

В источниках XIX века в перечне 

ковроткацких пунктов 

Лянкяранского уезда упоминается 

также и Пирасора. Изготавливаемые 

здесь ковры, 

паласы и другие ткацкие изделия, 

наряду с удовлетворением 

потребностей населения, продавались 

на всех базарах уезда, 

где основными покупателями 

были торговцы коврами из 

Баку и Шамахи. С учетом размера 

ковра и его качества изделие 

продавалось по цене от 3-х 

до 20 рублей, например, цена 

ковра длиной в 3 аршина и шириной 

1,5 аршина составляла 

12-15 рублей. При этом доход 

ткачихи достигал 10 рублей. 

Ковры, сотканные в селах Чайруд, 

Рваруд, Келвез и Пирасора, 

как по своим узорам, так и 

по качеству были востребованы 

не только в Лянкяранском уезде, 

но и во всем Азербайджане. 

В этих селах ткали ковры под 

названием «Бута», «Майханым», 

«Серенгюлю», «Гоч буйнузу», 

«Гызылгюль», «Нелбеки 

гюлю». 

Ковроткачество в Пирасора 

развивалось и в годы советской 

власти. В организованной здесь 

в конце XX века артели по производству 

ковров с начала 1980- 

х и до начала 1990-х годов работали 

до 200 ткачих. Сотканные 

местными мастерицами высококачественные 

ковры ценились 

как на внутреннем рынке, 

так и за пределами страны. Севиль 

Фитат гызы Агаева была 

первой и единственной управляющей 

этой артели. 

В каждом сельском доме 

ткали ковры, джеджимы, килимы, 

сумахи, конские попоны, 

джорабы и другие изделия. На- 

108

orta məktəbidir. 

Əvvəllər bu kənddə də tədris 

ayrı-ayrı adamların evlərində 

aparılırdı. XX əsrin 40-cı illərində 

isə burada ilk məktəb binası tikilmişdir. 

2015-ci il oktyabrın 

19-da Pirasorada 180 şagirdlik 

ikimərtəbəli yeni məktəb binası 

istifadəyə verilmişdir. Kəndin 

ilk ali təhsilli müəllimi Ənvər 

İmaməli oğlu Ağayev (1925- 

2017) olub. 1941-1945-ci illər 

müharibəsinin iştirakçısı, Mazdok 

şəhərinin fəxri vətəndaşı olan 

Ə.Ağayev 1945-1947-ci illərdə 

Nuxa (indiki Şəki) Müəllimlər 

Məktəbində təhsil almışdır. 1948- 

1950-ci illərdə Lerik Hərbi Komissarlığında 

işlədikdən sonra, 

Pirasora kənd orta məktəbində direktor 

və müəllim kimi fəaliyyət 

göstərmişdir. 

Pirasora məktəbinin yetişdirdiyi 

dəyərli ziyalılar sırasında 

uzun illərdən bəri səhiyyə orqanlarında 

müxtəlif vəzifələrdə 

çalışan Həsənov Zakir Höccət 

oğlunu, Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin 

əməkdaşı Həsənov Faiq 

Əziz oğlunu, fizika-riyaziyyat 

üzrə fəlsəfə doktoru Nəsirov 

Elşən Fayaz oğlunu, akademik 

M.A.Topçubaşov adına Elmi- 

Cərrahiyə Mərkəzinin elmi işçisi, 

tibb elmləri üzrə fəlsəfə doktoru 

Hüseynov Xanbaba Meyxos 

oğlunu, həkim-nevroloq, ATU 

Tədris Cərrahiyyə Klinikasının 

həkimi Yusubov Barat Vəliş oğlunu 

və onlarla başqalarını qeyd 

etmək olar. 

Pirasoralılar Vətən toraqlarının 

müdafiəsində də böyük 

xidmətlər göstərmişlər. Bu gün 

şəhid pirasoralıların — Bayramov 

Bəxtiyar Əlifağa oğlunun, 

Təhməzov Azər Şahrza oğlunun, 

Rəhimov Valeh Həsrət oğlunun, 

Ələkbərov İlkin Tarqulu oğlunun 

əziz xatirəsi hörmət və ehtiramla 

anılır. Pirasora kənd orta 

məktəbi də hazırda onlardan birinin 

- 1992-ci ildə Füzuli rayonu 

uğrunda gedən döyüşlərdə 

qəhrəmancasına şəhid düşmüş 

Azər Təhməzovun adını daşıyır. 

weavers worked at the Pirasora 

Carpet Weaving Artel, organized 

in the late 20 th century. The assorted 

carpets woven here were 

highly valued both in the domestic 

market and abroad. Agayeva 

Sevil Fitat was the first and the 

last chief of this carpet artel. 

Carpets, jejim, rugs, sumag, 

horse covers, saddle-cloth socks 

and more were woven in almost 

all households in the village in addition 

to Artel. In addition to the 

aforementioned carpet designs, 

the “Padnoscheshni”, “Nazi 

cheshni”, “Reyhani cheshni”, 

“Zengele cheshni”, “Gol”, “Tekgol”, 

“Goshagol” and carpets 

woven under other names, “Almanakhish”, 

“Julmegozu”. “Gaychigulpu”, 

“Belibagli” and so on 

palaz designs were the products 

of the creativity of the Pirasora 

carpet weavers. 

Pirasora is also rightfully 

proud of its valuable intellectuals. 

It is Pirasora village secondary 

school that educated these 

intellectuals, academics and other 

professionals. 

Earlier, education was carried 

out in the homes of different 

people in this village. In the 

1940s a school building was built 

here. On October 19, 2015, a new 

two-story school building was 

put into operation in Pirasora for 

180 students. The first teacher 

with higher education of the village 

(1925-2017) was Anvar Imameli 

Agayev. Agayev, a veteran 

of the Great Patriotic War and 

an honoured citizen of the Mazdok 

city, graduated from Nukha 

(now Sheki) Teacher's School in 

1945-1947. After working in the 

Lerik Military Commissariat in 

1948-1950, he served as principal 

and teacher at Pirasora village 

secondary school. 

Among the valuable intellectuals 

educated at the Pirasora 

School are Hasanov Zakir Hojjat, 

who has been working in various 

positions in healthcare for many 

ряду с указанными выше узорами, 

плодом творчества местных 

мастериц являлись пирасоранские 

ковры «Подносчешни», 

«Нази чешни», «Рейхани чешни», 

«Зенгеле чешни», «Гел», 

«Текгел», «Гошагел», паласы 

«Алманахыш», «Гюлмегезю», 

«Гайчыгулпу», «Белибаглы» и 

др. 

Отметим, что Пирасора по 

праву гордится представителями 

своей интеллигенции, учеными, 

которые являются воспитанниками 

местной средней 

школы. 

В прежние времена в селе 

грамоте обучали в домах отдельных 

людей, а в 40-х годах 

XX века построили здание для 

школы. 

19 октября 2015 года в Пирасора 

было открыто двухэтажное 

здание школы на 180 

учащихся. Первым сельским 

учителем с высшим образованием 

был Энвер Имамали оглу 

Агаев (1925-2017). Участник Великой 

Отечественной войны, 

почетный гражданин города 

Моздок, Э.Агаев в 1945-1947 годах 

получал образование в Педагогическом 

институте в Нухе 

(ныне Шеки), по завершении 

которого в 1948-1950-х годах 

работал в Лерикском военном 

комиссариате, а затем - директором 

и педагогом средней 

школы села Пирасора. 

Среди воспитанников сельской 

школы следует отметить 

многие годы работавшего на 

различных должностях в органах 

здравоохранения Гасанова 

Закира Ходжат оглу, сотрудника 

Министерства сельского 

хозяйства Гасанова Фаига Азиз 

оглу, доктора философии по 

физико-математическим наукам 

Назирова Эльшана Фаяз 

оглу, научного сотрудника Научного 

хирургического центра 

имени Топчубашева, доктора 

философии по медицине Гусейнова 

Ханбабу Мейхош оглу, 

109

Pirasoralılar onları uzaq 

keç mi şimizlə bağlayan adətənənələri, 

mədəni-mənəvi dəyərləri 

qoruyub saxlamaqdadırlar. 

Onları əhatə edən dağlar qədər 

qürurlu olan bu insanların əsas 

prinsipi həmişə olduğu kimi, 

yenə də doğma kəndlərinin, rayonun, 

bütövlükdə Azərbaycanın 

parlaq gələcəyinin qurulmasında 

yaxından iştirak etməkdir. 

23. 

years, Hasanov Faig Aziz, the 

employee of the Ministry of Agriculture, 

Nasirov Elshan Fayaz, 

Doctor of Philosophy in Physics 

and Mathematics, Huseynov 

Khanbaba Meykhosh, Scientific 

Employee of Scientific Surgery 

Center named after Topchubashov, 

Yusubov Barat Velish, Doctor 

of Philosophy, doctor-neurologist, 

doctor of AMU Educational 

Surgery Clinic, and many others. 

The Pirasora residents also 

played an important role in protecting 

our homeland. Today, the 

honorable memory of the Pirasora 

martyrs - Bayramov Bakhtiyar 

Alifaga, Tahmazov Azer Shahrza, 

Rahimov Valeh Hasrat, Alakbarov 

Ilkin Targulu is honored 

with respect. Pirasora village secondary 

school is also named after 

one of them - Azer Tahmazov, 

who was heroically martyred in 

1992 in the battles for Fuzuli district. 

врача-невролога, сотрудника 

Учебно-хирургической клиники 

АМУ Юсубова Барата Велиш 

оглу и многих других. 

Уроженцы Пирасора имеют 

большие заслуги в деле защиты 

Родины. Здесь с уважением 

чтут светлую память сельчаншехидов 

– Байрамова Бахтияра 

Алифага оглу, Тахмазова Азера 

Шахрза оглу, Рагимова Валеха 

Хасрет оглу, Алекберова Илькина 

Таргулу оглу. В настоящее 

время сельская средняя школа 

носит имя одного из них – Азера 

Тахмазова, отдавшего свою 

жизнь в 1992 году в бою за Физулинский 

район. 

Жители села Пирасора 

хранят обычаи и традиции, 

культурно-духовные ценности, 

дошедшие до них из глубины 

веков, по жизни следуют принципам, 

таким же гордым, как 

и окружающие их горы, принимают 

деятельное участие в 

строительстве светлого будущего 

родного села, района, всего 

Азербайджана. 

110

The Pirasora people preserve 

the traditions, cultural and spiritual 

values that connect them to 

our distant past. The main principle 

of these people who are as 

proud as the surrounding mountains, 

is to always be part of the 

brilliant future of their native village, 

district, and Azerbaijan as a 

whole. 

24. 

23 Kəndin ümumi mənzərəsi. 

Panorama of the village. 


24. XX əsrin ortalarında toxunmuş cecim. 

Jajim woven at the mide 20 th century. 

Джеджим, сотканный в середине ХХ 

века. 

111


UOT 94 (479.24) 

Şahdağ xalqlarının 

müasir etno-mədəni 

proseslərinə dair 

Əliağa Məmmədli 

AMEA Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutunun "Etnososioloji tədqiqatlar" 

şöbəsinin müdiri, antropologiya üzrə elmlər doktoru, professor 

E-mail: aliaghamammadli@gmail.com 

Açar sözlər: etnik mədəniyyət, Şahdağ, dil davranışı, 

etnik identiklik, sosio-mədəni birlik 

112

Xalqların çagdaş etnik mədəniyyəti, bu mədəniyyətin dəyişmə dinamikası, 

baş verən dəyişikliklərin istiqamətləri müasir sosial, mədəni antropologiya 

elminin aktual problemlərindəndir. Tarixi proseslərin əsas hissəsi sayılan etnik 

mədəniyyət dəyişiklikləri bir sıra tarixi, sosial-iqtisadi və psixoloji amillərdən, 

təbiət-iqlim şəraitindən asılıdır. 

113

1-5. Xınalıqda evlər xüsusi 

inşaat üslubunda tikilib. 

1. 

Dünyada xüsusən son yüz il ərzində ənənəvi etnik mədəniyyəti ciddi transformasiyalara 

uğramayan etnos yoxdur. Bu dəyişikliklərin xarakteri etnosun həyat 

fəaliyyətinin sosial-iqtisadi, mədəni və tarixi şərtləri ilə əlaqədardır. Bəzən sosial-iqtisadi 

amillər daha böyük önəm kəsb edir, bəzən də mədəni və tarixi şərtlər 

etnik mədəniyyətə daha cox təsir göstərir. Son onilliklərdə Avrasiya məkanının 

böyük bir hissəsindəki sosial-iqtisadi transformasiyalar (SSRİ-nin dağılması və 

yeni müstəqil dövlətlərin yaranması), iqtisadiyyatın və mədəniyyətin qloballaşması, 

miqrasiya axınlarının güclənməsi kimi ümumdünya prosesləri bir çox xalqların 

etnik mədəniyyətinə və perspektivlərinə güclü təsir göstərib. Aydındır ki, 

bu kimi hadisələr bütövlükdə davranış normalarına, adət və ənənələrə, dil davranışına, 

ümumiyyətlə “etnik mədəniyyət” adlandırdığımız kompleksə təsirsiz 

qalmır. 

Beləliklə, dünyada müasir sosio-mədəni reallıq, intensiv qloballaşma prosesləri 

yeni çağırışlar törədir; bu, xüsusilə lokal, azsaylı etnik birliklərdə ənə nəvi 

mədəniyyətin elementlərinin tədricən itməsi ilə nəticələnir. Bunların hamısı 

cəmiyyəti etnomədəni mühiti, qloballaşma şəraitində maddi və qeyri-maddi 

mədəni irsin saxlanması problemini yenidən dərk etməyə vadar edir. Bunun 

üçün də etnoqrafik materialların toplanmasına yönəlmiş ekspedisiyaların təşkili, 

sosial-mədəni antropologiya sahəsində əsaslı tədqiqatların aparılması həm elmi, 

həm də praktiki baxımdan mühüm əhəmiyyət 

kəsb edir. 

Azərbaycanda məskunlaşan etnik qruplardan 

hər birininin bu ərazidə təşək külü və formalaşması 

böyük tarixə malikdir. Azərbaycan haqqında 

məlumatların yer aldığı ən qədim mənbələrdə 

göstərilir ki, burada məskunlaşan əhali müxtəlif 

tayfaları təmsil edib. Müxtəlif etnik köklərə malik 

çoxsaylı tayfalar bir-birlərindən fərqlənsələr də, 

tarixi birgəyaşayışın müxtəlif mərhələlərində bu 

2. 

114

ərazidə etnoslararası inteqrasiyanın əsasını qoyan 

ümumi sosial-iqtisadi və siyasi proseslərdə iştirak 

ediblər. Bu etnik qrupların bəziləri etnoqrafik 

tədqiqatların obyekti olsalar da, ümumilikdə onlar 

arasında tarixən formalaşan münasibətlər sisteminin, 

get-gedə güclənən inteqrasiya proseslərinin 

təsiri ilə etnik identikliklə baş verən dəyişikliklər, 

etnik qrupların müasir dil davranışları məsələləri 

tədqi qatçıların maraq dairəsindən kənarda qalmışdır. 

Xüsusilə qeyd olunan məsələlər azsaylı və 

ucqar ərazilərdə məskunlaşan etnik qruplar üçün 

aktualdır. 

AMEA Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutunun 

"Etnososioloji tədqiqatlar" şöbəsinin (halhazırda 

"Antropologiya Mərkəzi"nin) əməkdaşları 

Quba rayonunun dağlıq hissəsində yaşayan 

Şahdağ qrupu xalqlarının tədqiqatını davam 

etdirirlər. Tədqiqatların əsas məqsədi polietnik 

ərazilərdə yaşayan azsaylı etnik qruplar arasında 

müasir etnomədəni və etnososial proseslərin 

öyrənilməsidir. Yerli əhali arasında aparılan 

müşahidələr, sorğular, müsahibələr zamanı əsas 

diqqət etnik identiklik (kimlik), tarixi yaddaş, 

ana dillərinin funksionallığı, qonşu etnik qruplarla 

qarşılıqlı münasibətlər kimi problemlərə, 

iqtisadi və sosial amillərin gündəlik həyata təsiri 

məsələlərinə yönəldilib. 

Şahdağ xalqları barədə qısa məlumatlar 

XIX əsr rus müəlliflərinin Azər baycan haqqında 

qeydlərində yer almışdır (19, s.383; 11, s.394; 

17, s.122; 9, s.73). Nisbətən geniş etnoqrafik 

məlumatlar "Народы мира" silsiləsinə daxil 

olan "Народы Кавказа" bölməsinin II cildində 

verilmişdir. Şahdağ xalqlarına həsr olunmuş 

fəslin müəllifi tarix elmləri doktoru, professor 

Həsən Quliyev olmuşdur (14, s.199-204). Bu 

mövzuya həsr olunan geniş etnoqrafik tədqiqat 

kimi sovet etnoqrafı N.Q.Volkovanın 

"Хыналыг" adlı məqaləsini (12, s.32- 

61) və İ.Q.Şahbazovun "Материальная 

культура народов шахдагской группы 

в XIX - начале XX вв. (историкоэтнографическое 

исследование)" adlı 

namizədlik dissertasiyasını qeyd etmək 

olar (25). Ümumilikdə Şahdağ xalqlarının 

etnoqrafiyasına Q.Cavadovun 

“Azərbaycanın azsaylı xalqları və milli 

azlıqları” (3, s.167-209) əsərində də geniş 

yer ayrılmışdır. Bununla yanaşı, qeyd 

edilməlidir ki, tarixi etnoqrafiya baxımından 

müəyyən dərəcədə öyrənilən Şahdağ 

xalqlarının müasir etnomədəni, etnososial 

vəziyyəti, sosial proseslərin onlara təsir 

səviyyəsi son zamanlara qədər tədqiq 

olunmamışdı. 

3. 

4. 

5. 

115

1. 

1. Xınalıqlılar. XIX əsrin 

sonları. 

2-3. Qrız kəndindən mənzərələr. 

4. Qrızlılar. XIX əsrin sonları. 

5. Qrızlı ağsaqqal Hacı 

Əbdürrəhman Yaqubov. 

Şahdağ xalqları tədqiqat obyekti ki mi etnoqraflardan daha çox 

dilçilərin diqqət mərkəzində olmuşdur. Sovet döv ründə dilçilər bu 

qrupa daxil olan xalqların dillərinin geniş tədqiqatını aparmış və 

bu mövzuda xeyli sayda əsər yazmışlar (24; 16; 20; 23). Bu mövzu 

xarici ölkələrin alim ləri tərəfindən də öyrənilmişdir (4; 5; 6). 

Quba rayonunun dağlıq hissəsində yaşayan Şahdağ qrupu 

xalqları arasında aparılan araşdırmaların əsas məqsədi azsaylı etnik 

qruplar arasında müasir etnomədəni və etnososial proseslərin 

mahiyyətini, istiqamətlərini aşkar etmək idi. Bu məqsədə nail olmaq 

üçün tədqiqatın qarşısında bir neçə vəzifə qoyulmuşdu: 

- Yerli əhali və bu əhalinin ayrı-ayrı qruplarında (cins, yaş, 

sosial və ərazi mən su biyyəti) etnik identikliyin (kimlik) 

müəyyən edilməsi; 

- İnsanların tarixi yaddaşında əks olunmuş tarixi hadisələrin, 

tarixi şəxsiy yətlərin, onların etnik identikliyə təsirinin 

müəyyən edilməsi; 

- Etnik qrupların ana dillərinin funksionallığını, müxtəlif 

qruplar arasında istifadə dərəcəsini təyin etmək; 

- Etnik qrupların qonşuları ilə qarşılıqlı münasibətlərinin 

xarakterini müəyyən etmək; 

- İqtisadi və sosial amillərin gündəlik həyata təsirini 

müəy yən etmək. 

Bu məqsədlərə nail olmaq üçün həm etnososioloji, həm də ənənəvi etnoqrafik 

metodlardan istifadə olunmuşdur. Sorğu “Etnososioloji tədqiqatlar” şöbəsinin 

(hal-hazırda Antropologiya mərkəzi) əməkdaşları tərəfindən tərtib edilmiş sorğu 

vərəqi vasitəsi ilə aparılırdı. Sorğu vərəqinin ayrı-ayrı bölmələri etnik identiklik, 

dil davranışı, etnoslararası münasibətlər, miqrasiya meyilləri, sosial şəraitə 

münasibət və s. məsələlərə həsr olunmuşdu. 

Etnososioloji tədqiqatların metodologiyasına müvafiq olaraq, çöl tədqiqatlarından 

əvvəl əsas fərziyyələr müəyyən olunmuşdu. Bu fərziyyələr tədqiqatlar zamanı 

ya təsdiq, ya da təkzib olunmalı idi. Ümumilikdə, tədqiqatın əsas fərziyyələri 

ona əsaslanırdı ki, Azərbaycanda yaşayan etnik qrupların nümayəndələri 

2. 

116

Azərbaycan mədəniyyətinə müxtəlif 

dərəcədə inteqrasiya olunmuşlar. 

Tədqiq olunan bölgədə qədim tarixi 

kökləri olan ikidillilik geniş yayılmışdır. 

Etnik qrupların dilləri, əsasən, 

ailə mühitində istifadə olunur. Bununla 

yanaşı, bu dillər öz funksional 

əhəmiyyətini heç də itirməmişdir. 

Tədqiqatdan əvvəl belə bir 

fərziyyə də irəli sürülmüşdü ki, bu 

bölgədə etnoslararası münasibətlərin 

sabitliyinə təhlükələr mövcud deyil. 

Bu, ilk növbədə, tədqiqat obyekti 

olan rayonlarda etnik qrupların 

pərakəndə yerləşməsindən, saylarının 

azlığından və nəhayət bu etnoslarla 

azərbaycanlılar arasında geniş iqtisadi, 

mədəni, ailə-məişət əlaqələrinin 

olmasından irəli gəlir. Toplanılan 

çöl materialları onu deməyə əsas verir 

ki, bu fərziyyələr də öz təsdiqini tapır. 

Azərbaycanın bütün bölgələri üçün səciyyəvi 

olan sosial-iqtisadi xarakterli proseslər tədqiq 

olunan bölgəyə də şamil olunur. Sorğuda iştirak 

edən respondentlərin fikrincə, bu proseslər 

heç də etnik xarakter daşımır. 

Son illərdə bölgədə aparılan çöl tədqiqatları, 

əsasən, xınalıqlıların yaşadığı Xınalıq 

kəndini, qrızlıların yaşadıqları Qrız, Qrız 

Dəhnə kəndlərini, əliklilərin və ceklilərin yaşadıqları 

Əlik və Cek kəndlərini və buduqların 

yaşadığı Buduq kəndini əhatə edirdi. 

Dəniz səviyyəsindən 2200 m yüksəklikdə 

yerləşən Xınalıq kəndi dünyada xınalıqlıların 

sıx yaşadığı yeganə yaşayış məskənidir. Bu etnos 

Azərbaycanın gediş-gəlişi çətin olan ən ucqar 

yaşayış məntəqəsində məskunlaşdığından 

özünə xas olan bir sıra etnik xüsusiyyətlərini, psixologiyasını 

və adət-ənənələrini qoruyub saxlaya bilmişdir. 

Qrızlılar tarixən Şahdağın cə nub-şərq yamacında 

yerləşən Qrız kəndində, sərt təbii-iqlim şəraiti, təsərrüfat 

üçün yararlı torpaqların çatış mazlığı şəraitində yaşamışlar. 

Məhz bu səbəbdən də əsrlər boyu ayrı-ayrı ailələr 

və qohum qruplar düzənlik ərazilərə köçmüşdür. Belə 

köçmələrin nəticəsi olaraq Quba, həmçinin Xaçmaz, İsmayıllı 

rayonlarının ərazisində qrızların məskən saldığı 

Qrız Dəhnə, Əhmədoba, Palçınoba, Çinartala və digər 

kəndlərin əsası qoyulmuşdur (14, s.199). Zəngin və 

özünəməxsus etnik mədəniyyətə baxmayaraq, qrızlar bu 

günə kimi xüsusi etnoqrafik tədqiqat obyekti olmamışdır. 

Yalnız yuxarıda qeyd etdiyimiz və ümumilikdə Şahdağ 

xalqlarına həsr olunan əsərlərdə bu xalqın dili və maddi 

mədəniyyətinin bəzi aspektlərinə toxunulmuşdur. 

Buduq kəndi Çərəkə dağının cənub-şərq yamacında, 

Quba şəhərindən təxmi nən 90 kilometr məsafədə yerləşir. 

5. 

3. 

4. 

117


215x145 sm. XX əsrin 

əvvəlləri. Buduq kəndində 

toxunub. 

2-3. Buduq kəndi dağların 

yamacında yerləşir. 

1. 

Buduq kəndi ilə yanaşı, buduqlular həm də Pirüstü və Qab Qazma kəndlərində 

yaşayırlar. Buduqda təxminən 40 ev təsərrüfatı, Pirüstü və Qab Qazma kəndlərində 

isə müvafiq olaraq 17 və 10 təsərrüfat mövcuddur. Qrızlılarda olduğu kimi, buduqluların 

da etnoqrafiyası son zamanlara qədər çox az tədqiq olunmuşdur. Yalnız 

tarixçi-alim, əslən buduq olan Vaqif Piriyevin yazdığı monoqrafiyada bu xalqın etnoqrafiyasına 

müəyyən dərəcədə toxunulur (2). 

Araşdırmalar zamanı xınalıqlıların, qrızlıların və buduqluların yaşadıqları 

bölgədə etnodemoqrafik prosseslərə də diqqət yönəldilmişdir. Bu sahədə 

nəzərəçarpan məsələ əhalinin, əsasən kişilərin miqrasiyası və miqrasiya 

gözləntilərinin olmasıdır. İlk növbədə, qeyd etmək lazımdır ki, XX əsrin sonu-XXI 

əsrin əvvəllərində miqrasiya proseslərində də ciddi dəyişikliklər baş vermişdir. 

Bölgənin xeyli sayda əmək qabiliyyətli kişiləri Azərbaycandan kənarda işləyirlər. 

Sorğunun ilkin nəticələri göstərir ki, respondentlərin əksəriyyətinin yaxın qohumları 

Azərbaycandan miqrasiya ediblər. Bu həm daimi, həm də müvəqqəti xarakter 

daşıya bilər. Məsələn, xınalıqlıların kənddən miqrasiyasının əsas istiqamətləri 

Quba (Alekseyevka, Vladimirovka, Atuc Aşağı, Dağlı kəndləri) və Xaçmaz rayonlarıdır 

(Barlı – kanal ərazisi). Qeyd 

etmək lazımdır ki, bu kəndlərdə 

xınalıqlılar arasında assimilyasiya 

prosesi sürətlə gedir. İlk növbədə 

dəyişikliklər dil sahəsində baş verir. 

Qeyd olunan kəndlərdəki Xınalıq 

ailələrində uşaqlarla Azərbaycan 

dilində danışırlar ki, bu da yeni 

nəslin xınalıq dilini bilməməsi ilə 

nəticələnir. Azərbaycandan kənara 

gedən xınalıqlılar, əsasən, Rusiyaya 

üz tuturlar. Rusiyada yaşayan 

xınalıqlıların bir çoxu Surqut 

şəhərində məskunlaşıblar. Verilən 

məlumatlara görə, bu şəhərdə 30-a 

yaxın xınalıqlı ailə yaşayır. Orada 

onlar öz aralarında xınalıqca, uşaqlarla 

azərbaycanca, ətrafdakılarla 

isə rus dilində danışırlar. 

Miqrasiyanın əsas səbəbi kimi 

maddi problemlər göstərilir. Bir 

tərəfdən bu, bir çox ailələrin maddi 

baxımdan rifahının artmasına imkan 

yaradır. O biri tərəfdən isə ailə 

başçısı ilə ailənin digər üzvlərinin 

ayrı-ayrılıqda yaşaması tarixən formalaşmış 

davranış qaydalarının 

deqradasiyasına şərait yaradır. 

Şübhəsiz, miqrasiya prosesləri 

etnik identikliyə də təsirsiz ötüşmür. 

Aparılan araşdırmalar hazırda 

Azərbaycanda müxtəlif 

etnik birliklərdə, xüsusilə azsaylı, 

lokal birliklərdə çoxpilləli etnik 

identikliyin yaranması prosesini 

göstərir. Eyni zamanda 

ümumazərbaycan etnomədəni 

birliyinə mənsubiyyətin dərk 

edilməsini, digər tərəfdən isə öz et- 

118

nik identikliyini, ənənəvi mədəniyyətin qorunmasını nümayiş etdirir. Müşahidə 

etdiyimiz bu ümumi vəziyyətlə yanaşı, hər bir etnik qrupda özəl xüsusiyyətlər də 

mövcuddur. 

Məsələn, qrızlılar arasında etnik identikliyi araşdırarkən maraqlı məqamlarla 

rastlaşdıq. Məlumdur ki, qrız dili Şimali Qafqaz dillər ailəsinin nax-dağıstan qrupunun 

ləzgi yarımqrupuna aiddir. Bəzi tədqiqatçılar (3; 4; 5; 6) hesab edirlər ki, 

bu dilin bir neçə dialekti var. Onların fikrincə, bu dialektlər Haput, Əlik, Cek 

kəndlərinin sakinlərinin danışdığı dillərdir. Dilçi-alimlərin apardığı tədqiqatlar 

bu ehtimalları müəyyən dərəcədə təsdiq edir (1, s.5). Ekspedisiya zamanı qeyd 

olunan kəndlərdə aparılan sorğular və müsahibələr bu dillərin həqiqətən də qohumluq 

əlaqələrində olduğunu və bu kəndlərin sakinlərinin bir-birlərini anlamalarını 

təsdiq edir. Lakin dil baxımından yaxın olan bu icmaların nümayəndələri 

özlərini vahid bir etnik birliyə aid etmirlər. Yəni, etnik identiklik baxımından 

haputlular, ceklilər, əliklilər ayrı-ayrı etnoslara aid olduqlarını qeyd edirlər. Öz 

kəndləri, adət-ənənələri, davranış qaydaları, 

tarixi şəxsiyyətləri haq qın da məlumat 

verərkən onlar "biz-onlar" dispozisiyasından 

çıxış edərək etnik identikliklərini doğma 

kəndləri ilə əlaqələndirirlər. Hələ XIX 

əsrdə rus tədqiqatçılarının məlumatlarında 

da qrızlılar, əliklilər, ceklilər fərqli birliklər 

kimi qeyd edilirdilər (21). 

Qeyd olunduğu kimi, tədqiq olunan 

kəndlərin əhalisi tarixən müxtəlif səbəblərdən 

aran bölgələrə köçərək məskən salmışlar. 

Əslən Qrız, Haput, Əlik, Cek camaatı 

ətraf rayonlarda bir çox kəndlərin 

əsasını qoymuşlar. Onlar indi də öz doğma 

kəndləri ilə əlaqə saxlayırlar. Bu kəndlərin 

sakinləri də öz etnik mənsubiyyətlərini 

"qrızlı", "haputlu", "əlikli", "cekli" kimi 

dəqiqliklə müəyyən edirlər. 

2. 

3. 

119

1. 

1. Cek kəndinin sakinləri. XIX 

əsrin sonları. 

2-3. Cek kəndi qayalıqlarla 

əhatələnib. 

4. Xalça.Yun. Xovlu. 

235x143 sm. XX əsrin 

ortaları. Xınalıq kəndində 

toxunub. 

Ekspedisiya zamanı əldə olunan məlumatların ilkin 

təhlili belə bir nəticəyə gəlməyə əsas verir ki, dillərində dialekt 

fərqləri olan, müəyyən dərəcədə oxşar təsərrüfat fəaliyyəti 

ilə məşğul olan, əsasən, eyni tarixi taleyi yaşayan qrızlılar, 

haputlular, əliklilər, ceklilər özlərini bir-birlərindən 

fərqləndirirlər. Əlik kəndində müsahibə zamanı maraqlı 

bir faktla qarşılaşdıq: haputlu, əlikli və cekli respondentlər 

bizimlə söhbət zamanı öz dillərində olan bu və yə digər 

sözlərə aydınlıq gətirmək üçün bir-birindən "bəs sizdə (!) 

buna nə deyirlər?" deyə soruşurdular. Hətta, bu icmalarda 

bir-birləri haqqında müəyyən etnik stereotiplər formalaşıb 

ki, bu da özünü müxtəlif ləqəblərdə büruzə verir. Onu 

da qeyd etmək lazımdır ki, tarixən bu icmalar bir-birlərini 

fərqli adlandırmışlar. Məsələn, haputlular qrızlıları "hered", 

özlərini isə "her" adlandırıb (3, s.186). 

Hələ XIX əsr rus mənbələrində qeyd edilirdi ki, Quba, 

həmçinin Şamaxı və Nuxa uyezdlərində məskunlaşan xınalıqlıların, qrızlıların, 

ceklilərin, buduqluların və haputluların dilləri bir-birindən fərqlidir (22, s.93). 

Bu isə bəzi tədqiqatçıların onları eyni etnosa aid etməsi ilə ziddiyyət təşkil 

edir (3). Topladığımız məlumatlar və apardığımız təhlillər qrızlıları, haputluları, 

əlikliləri, cekliləri eyni bir etnosa aid etməyə əsas vermir. Aydın məsələdir ki, 

əgər hər-hansı bir sosial qrupun üzvləri özlərini müəyyən adla adlandırırsa və 

bu qrup daxilində həmrəylik prinsipi əsasında özünüdərk prosesi baş verirsə, 

bu qrupu eyni formada təşkil olunmuş başqa bir qrupla eyniləşdirmək düzgün 

deyildir. Bu halda, ilkin olaraq belə bir ehtimal irəli sürmək olar ki, qrızlılar, haputlular, 

əliklilər, ceklilər vahid etnomədəni birlik təşkil etsələr də, bu birliyin 

ayrı-ayrı qruplarıdır. Bəzən etnoloji, antropoloji ədəbiyyatda belə qrupları "subetnos" 

adlandırırlar. Sovet etnoqrafları bu termindən kifayət qədər geniş istifadə 

edirdilər (10, s.14; 15, s.108). Lakin Qərb antropoloqlarının əksəriyyəti bu termini 

2. 

120

ümumiyyətlə qəbul etmirlər. Bu da etnos, etniklik 

anlayışlarına skeptik yanaşmadan irəli gəlir. 

Belə ki, bir çox Qərb alimləri konstruktivist 

lahiyələrdən kənar, hansısa sabit və müstəqil 

subetnik birliklərin mövcudluğunu qeyri-mümkün 

sayırlar (7; 13; 8). 

Zənnimizcə, məhz bu səbəbdən qrızlıları, 

haputluları, əlikliləri, cekliləri bir çox əla mətlərə 

görə qohum olan, lakin fərqli etnik qruplar 

kimi səciyyələndirmək daha düzgün olar. 

Eyni zamanda nəzərə almaq lazımdır ki, davam 

edən tədqiqatlar bu ehtimalı daha da əsaslı 

arqumentlərlə təmin etməyə imkan verə bilər. 

Tədqiq olunan etnik qrup nümayəndələrinin 

böyuk bir hissəsində müəyyən dərəcədə 

mürəkkəb strukturlu etnik identiklik müşahidə 

olunur. Bu, tədqiqata cəlb olunmuş həm xınalıqlılara, 

həm qrızlılara, həm də buduqlulara 

aiddir. Bu respondentlər öz etnosuna identifikasiya 

ilə yanaşı, özlərini Azərbaycan etnosunun 

tərkib hissəsi kimi də dərk edirlər. 

Qeyd olunmalıdır ki, respondentlərin cavabları 

onu da təsdiq edir ki, bu etnoslar etnik 

mədəniyyətlərinin əsas elementlərini qoruyub 

saxlamışlar. Xüsusilə bu, dil davranışında özünü 

büruzə verir. Məhz bu səbəbdən, tədqiqat 

obyekti olan etnik qrupların ana dillərinin funksionallıq 

dərəcəsi çöl tədqiqatları zamanı diqqət 

mərkəzində olmuşdur. Məlumdur ki, ana dilinin 

qorunub saxlanılması, onun etnik qrupun 

müxtəlif təbəqələri arasında işlənməsi ənənəvi 

mədəniyyətin və xüsusilə də etnik identikliyin 

dayanaqlılığını təmin edən əsas amillərdəndir. 

Təsadufi deyil ki, bölgədə aparılan araşdırmalar 

zamanı xınalıqlılar, qrızlılar, buduqlular, haputlular, 

əliklilər, ceklilər arasında ana dilindən 

istifadə məsələsi sorğuların, müsahibələrin 

mövzularından biri idi. 

Müvafiq kəndlərdə aparılan müşahidələr 

göstərir ki, ana dili bütün yaş qrupları üçün öz 

əhəmiyyətini saxlamaqdadır. Bu və ya digər 

dərəcədə ana dilindən istifadə olunur. Lakin 

toplanılan materiallar belə fərziyyə irəli 

sürməyə imkan verir ki, dildən istifadə dərəcəsi, 

onun funksionallığı bir neçə amildən, məsələn, 

yaşayış yerinin sahəsindən, yerləşdiyi ərazidən, 

burada əhalinin etnik tərkibindən, yaş qrupundan, 

ayrı-ayrı insanların təhsil səviyyəsindən 

asılıdır. 

Tədqiqat obyekti olan etnik qrupların 

ana kəndlərində, yəni Xınalıq, Qrız, Buduq, 

Cek, Əlik, Haput kəndlərində təxminən 35- 

40 və daha çox yaşında olan sakinlər arasında 

icma daxilində müvafiq dillər əsas ünsiyyət 

vasitəsidir. Bu yaş qrupundan fərqli olaraq, 34 

3. 

4. 

121

1. 

və daha az yaşlılar ana dilləri ilə yanaşı, Azərbaycan dilindən də kifayyət qədər 

geniş istifadə edirlər. Burada həm təhsilin Azərbaycan dilində olması və bu 

səbəbdən valideynlərin uşaqlarla daha tez-tez bu dildə danışması, həm gənclərin 

daha mobil olması və rayonun, ölkənin başqa yaşayış yerləri ilə intensiv əlaqələri 

kimi amilləri qeyd etmək olar. Əsas, ana kəndlərdə aparılan müşahidələr etnik 

qrupların ana dillərinin funksionallığının azalma tendensiyasını müəyyən 

dərəcədə təsdiq edir. 

Bu tendensiya Quba, Xaçmaz, İsmayıllı rayonlarının ərazilərində qrızlıların, 

ceklilərin, əliklilərin, haputluların, buduqluların tarixən yaratdıqları kəndlərdə 

daha da aydın müşahidə olunur. Torpaqların azlığı, əhalinin artımı, yarımköçəri 

maldarlığın əsas təsərrüfat sahəsi olması kimi amillər ucqar dağ kəndləri 

sakinlərini aran bölgələrə köçməyə və burada obalar salmağa vadar etmişdir. 

XIX əsr rus mənbələrində çoxsaylı belə obalar haqqında geniş məlumat verilir 

(18, s.296). Hal-hazırda bu obalar böyük kəndlərə çevrilmiş və onların əhalisinin 

tərkibi etnik baxımdan qarışmışdır. Vaxtilə əsasən qrızlıların, ceklilərin, əliklilərin, 

haputluların, buduqluların yaşadıqları bu kəndlərdə göstərilən etnik qrupların 

ana dillərinin funksionallıq dərəcəsi xeyli azalmışdır. Ümumiyyətlə, ana dilini bilib 

danışanların yaşı, əsasən, 55-60 yaşdan yuxarıdır. Daha cavan yaş qruplarında 

çox az sayda insan tapılar ki, qrız, cek, əlik, haput, buduq dillərində sərbəst danış- 

2. 3. 

122

sın. Çox guman ki, belə vəziyyətin əsas səbəbi kimi bu kəndlərin etnik baxımdan 

qarışıqlığını, burada çoxlu qarışıq ailələrin olmasını, yenə də təhsilin Azərbaycan 

dilində və nəhayət sosiomədəni və informasiya mühitinin Azərbaycan dilində olmasını 

qeyd etmək olar. 

Müsahibələr zamanı respondentlər çox az sayda etnik baxımdan yekcins 

ailələrdə məktəbəqədər yaşda olan uşaqların öz ana dillərində danışdıqlarını 

qeyd edirlər. Məktəbə gələndə uşaqlar artıq Azərbaycan dilini bilir. Məsələn, 

Qrız Dəhnə kənd məktəbinin direktoru Xəlil müəllimin verdiyi məlumata əsasən, 

onun dərs dediyi sinifdə 11 şagirddən 3-ü qrızca başa düşür, qalanları qrız dilini 

heç bilmir. Hətta onun məlumatına əsasən, yaşlılar da öz aralarında Azərbaycan 

dilində danışırlar. Həmin məktəbdə çalışan 70 yaşlı Sabir müəllim qeyd edir ki, 

evində həyat yoldaşı ilə qrızca, lakin oğlu və gəlini ilə Azərbaycan dilində danışır. 

Nəvələri artıq qrız dilini bilmirlər. 

Miqrasiya edərək Quba və ətraf rayonların müxtəlif yaşayış məntəqələrində 

məskunlaşanlar arasında yerli dillərin funksionallığı çox aşağı dərəcədədir. 

Məsələn, məlumatlara görə, Quba rayonunun dağlıq kəndlərindən biri olan 

Susay kəndində təxminən 10 evdən ibarət Qrız məhəlləsi var. Qeyd etmək lazımdır 

ki, Susay kəndi Qrız camaatının yaylaq-qışlaq köçlərinin yolu üzərində 

yerləşdiyindən, bu iki kənd arasında tarixən formalaşan qonşuluq əlaqələri mövcuddur. 

Bu məhəllənin yaşlı sakinləri (60 yaşdan yuxarı) öz aralarında əsasən qrız 

dilində danışırlar. Lakin bu məhəllənin cavan sakinləri artıq qrız dilini bilmir. 

Təxminən eyni vəziyyət vaxtilə Quba şəhərinə köçən qrızlılarda da müşahidə 

olunur. XX əsrin ortalarında Qubaya köçən qrız ailələrində artıq qrız dilində da- 

1.Haput kəndinin kiçik sakinləri. 

2. Haputlu qadın. 

3-4. Haput kəndinin əsrarəngiz 

təbiəti var. 

4. 

123

nışmırlar. Bu ailələrin ünsiyyət dili Azərbaycan dilidir. Son 10 ildə Quba şəhərinə 

köçənlər arasında isə yaşlılar hələ də qrız dilini bilir və öz aralarında bu dildə 

danışırlar, lakin uşaqlar artıq bu dili bilmir. 

Azərbaycanda məskunlaşan xalqların birgəyaşayış prosesində əldə etdikləri 

çoxəsrlik təcrübədən aydın olur ki, yüzillər boyu müxtəlif etnik icmalar arasında 

sıx təsərrüfat, sosial və mədəni əlaqələr yaranıb. Dərin inteqrasiya prosesi keçmiş 

sosial-mədəni birlik – ümumi tarixi, iqtisadiyyatı və mədəniyyəti olan Azərbaycan 

xalqı meydana gəlib. Öz etnik köklərinə genetik bağlılıq duysalar belə, özlərini vahid 

Azərbaycan mədəniyyətinin mühüm bir hissəsi sayan böyük vətəndaş qrupu 

formalaşıb. Belə olan halda ümumazərbaycan sosiomədəni birliyinə mənsubiyyət 

Azərbaycanda yaşayan müxtəlif etnik qrupların nümayəndələrinin əksəriyyəti 

üçün identiklik iyerarxiyasında aparıcı yer tutur. Bununla yanaşı, onlar öz etnik 

identikliyini aydın müəyyən edirlər və respondentlərin çoxu etnik mənsubiyyəti 

özləri üçün çox vacib hesab edir. 

Mənbələr: 

1. Authier G. Grammaire kryz. Paris: 2009. 

2. Buduqlu-Piriyev V. Buduq və buduqlular. Bakı: 1994. 

3. Cavadov Q. Azərbaycanın azsaylı xalqları və milli azlıqları. Bakı: 2000. 

4. Clifton J.M. and etc. The Sociolinguistic Situation of the Budukh in 

Azerbaijan. SIL International, 2005. 

5. Clifton J.M. and etc. The Sociolinguistic Situation of the Khinalug in 

Azerbaijan. SIL International, 2005. 

6. Clifton J.M. and etc. The Sociolinguistic Situation of the Kryz in Azerbaijan. 

SIL International, 2005. 

7. Андерсон Б. Воображаемые сообщества. Размышления об истоках и 

распространении национализма. Москва: 2001. 

8. Барт Ф. Этнические группы и социальные границы: организация этнических 

различий. Москва: 2006. 

9. Березин И. Путешествие по Дагестану и Закавказью, ч. I. Казань: 1800. 

10. Бромлей Ю.В. Очерки теории этноса. Москва: 1983. 

11. Бутков П.Г. Материалы для новой истории Кавказа, ч. II Санкт- 

Петербург: 1869. 

12. Волкова Н. Хыналыг // Кавказский этнографический сборник. Вып.VII. 

Москва: 1980. 

13. Геллнер Э. Нации и национализм. Москва: 1991. 

14. Гулиев Г. Народы "Шахдагской группы". Народы Кавказа. Серия народы 

мира. Москва: 1962. 

15. Гумилев Л.Н. Этногенез и биосфера Земли. Москва: 2002. 

16. Дешериев Ю.Д. Грамматика хыналыгского языка. Москва: 1959. 

17. Легкобытов В.Л. Кубинская провинция. "Обозрение Российских владений 

за Кавказом", ч. IV, Санкт-Петербург: 1836. 

18. Материалы для изучения экономического быта государственных крестьян 

Закавказского края. Т.2, Тифлис: 1886. 

19. Новейшие географические и исторические известия о Кавказе, собранные 

и пополненные С.Броневским, ч.2, Москва: 1823. 

20. Саадиев Ш.М. Опыт исследования гырызского языка. Автореф.докт. 

дисс. Баку: 1972. 

21. Сборник сведений о Кавказе, т.V, Тифлис:1879. 

22. Списки населенных мест Российской империи. По Кавказскому краю, 

LXV, Бакинская губерния. Тифлис: 1870. 

23. Талибов Б.Б. Будухский язык. Москва: 2007. 

124

24. Шаумян Р.С. Яфетические языки шахдагской подгруппы // Язык и 

мышление, 1940. 

25. Шахбазов И.Г."Материальная культура народов шахдагской группы в 

XIX - начале XX в. (историко-этнографическое исследование)" Автореф. 

канд. дисс. Баку: 1981. 

Aliaga Mammadli 

On the modern ethnocultural processes 

Shahdag nations 

Keywords: ethnic culture, Shahdag, linguistic behavior, 

ethnic identity, sociocultural community 

Summary 

Historical experience of the ethnic groups 

living in the modern Republic of Azerbaijan 

indicate close economic, social and cultural 

ties among them determining the formation of 

a deeply integrated socio-cultural community. 

An example of such a close interethnic and intercultural 

integration having a long history is 

the north-eastern or Guba-Khachmaz region 

of the country a group of ethnic communities 

known as “Shahdag” is settled. Although the 

languages of the people of the Shahdag group 

are somewhat unique, there are a lot of lexical, 

phonetic borrowings from the Azerbaijani 

language in their languages. The Azerbaijani 

language is actively employed among the 

Khinalig, Gryz and Budug people. The nature 

of the economic life of these people plays 

a big role in the widespread dissemination 

of the Azerbaijani language, transhumance 

sheep farming specifically. Furthermore, the 

education system in the Azerbaijani language 

determines the increase of its usage. Besides 

the language, the integration processes of the 

culture of Shahdag group ethnics also cover 

other aspects of the people's livelihood. 

Алиага Маммедли 

О современных этнокультурных процессах 

шахдагских народов 

Ключевые слова: этническая культура, Шахдаг, 

языковое поведение, этническая идентичность, 

социокультурная общность 

Резюме 

Исторический опыт этнических групп, населяющих 

современную Азербайджанскую Республику, свидетельствует 

о тесных хозяйственных, социальных и 

культурных связях между ними, обусловливающих 

формирование глубоко интегрированной социальнокультурной 

общности. Примером такой тесной межэтнической 

и межкультурной интеграции, имеющей многовековую 

историю, является северо-восточный или 

Губа-Хачмазский регион страны, на территории которого 

расселена группа этнических общностей, известная 

под названием "шахдагская". Несмотря на то, что 

языки народов шахдагской группы являются в какой-то 

мере уникальными, в их языках очень много лексических, 

фонетических заимствований из азербайджанского 

языка. Азербайджанский язык активно функционирует 

в среде хыналыгского, грызского и будугского 

народов. Большую роль в широком распространении 

азербайджанского языка играет характер хозяйственной 

деятельности этих народов, а именно - отгонное 

овцеводство. Кроме того, система образования на азербайджанском 

языке обусловливает расширение сферы 

его функционирования. Помимо языка, процессы интеграции 

культуры этносов шахдагской группы охватывают 

и другие аспекты системы жизнеобеспечения 

народов. 

125


UOT 94 (479.24) 

Daşdan yonulmuş qoç heykəli. Orta əsrlər. Bərdə. 

XIX ƏSR–XX ƏSRİN 

ƏVVƏLLƏRİNDƏ 

QARABAĞ BÖLGƏSİNDƏ 

XALÇA MƏMULATI İSTEHSALI 

Telman Musayev 

Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universitetinin əməkdaşı 

E-mail: telman.musaiev@mail.ru 

Açar sözlər: Azərbaycan, Qarabağ, yun, xalçaçılıq, istehsal, kustar sənət 

126

Xalça məmulatları hələ qədim zamanlardan Azərbaycanda istər köçmə, 

istərsə də oturaq məişətin ayrılmaz tərkib hissəsi olmuş, yüksək bədii və iqtisadi 

dəyərinə və bu dəyəri uzun zaman ərzində qoruyub saxladığına görə əhalinin 

təsərrüfat fəaliyyətində mühüm yer tutmuşdur. Xalça toxuculuğu qadın əməyinə 

əsaslanmış, islam dininin bəzi ehkamlarına uyğun olaraq qapalı həyat tərzi 

keçirən Azərbaycan qadınının həyatının ayrılmaz hissəsinə çevrilmişdi. Xalça 

ailənin bir çox sosial-iqtisadi məsələlərinin, o cümlədən ailə büdcəsinin formalaşmasında, 

vergi ödəmələrininin həyata keçirilməsində, ərə gedən qızların dəyərli 

cehizi kimi ailə-nikah münasibətlərinin həllində mühüm rol oynayırdı. Hər bir 

ailənin firavanlığı xalçanın çoxluğu ilə ölçülürdü və yalnız ailənin böyük ehtiyacı 

olduğu zaman xalça satışa çıxarılardı (47, s.299-300). XIX-XX əsrin əvvəllərində 

Azərbaycanın digər bölgələrində olduğu kimi, Qarabağ bölgəsində də cüzi kapital 

qoyuluşu, mobil və kompakt istehsal xüsusiyyəti ilə digər ev məşğuliyyətlərindən 

fərqlənən xalçaçılıq sənəti kütləvi yayılmış sənət növünə çevrilmişdi. 

Tədqiq olunan dövrdə, Qarabağ bölgəsi özünün keyfiyyətli xalça məmulatları 

ilə təkcə Azərbaycanda deyil, onun hüdudlarından kənarda da şöhrət qazanmışdı. 

Qarabağ bölgəsində, xüsusilə Şuşa şəhərində xalçaçılığın vəziyyətini tədqiq 

etmiş müəlliflərdən biri 1891-ci ildə yazırdı ki, Şuşa xalçaları həm ölçülərinə, həm 

də keyfiyyətinə görə nəinki Qarabağda, eləcə də bütün Qafqazda birinci yeri tuturdu 

(43, s.1). Təxminən həmin dövrə aid başqa bir mənbədə göstərilirdi ki, Qafqazın 

heç bir guşəsi Qarabağ qədər rəngarəng və bədii cəhətdən fövqəladə dəyərli 

xalça məmulatları istehsal etməmişdir. Şuşa şəhəri isə “bədii zövqün rəhbəri, sifarişçisi, 

alıcısı və ümumiyyətlə kifayət qədər böyük satış yeri idi. Burada nəinki 

rayonda, eləcə də bütün Cənubi Qafqazda xalça istehsalını yönləndirən ən yaxşı 

usta qadınlar çalışırdılar” (39, s.58-59). 

XIX-XX əsrin əvvəllərində Qarabağ bölgəsində xalçaçılıq sənətinin inkişafı 

üçün bütün şərtlər mövcud olmuşdur. Xalçaçılıq sənətinin yüksək inkişafını 

şərtləndirən amillərin sırasında istehsalı bol və yüksək keyfiyyətli xammalla – 

yunla təchiz edən qoyunçuluğun geniş yayılması mühüm yer tuturdu. Mil və Qarabağ 

düzlərinin geniş çöllərini əhatə edən qışlaqlar və Kiçik Qafqaz dağlarının 

alp çəmənlikləri ilə zəngin yaylaqlar burada qoyunçuluğun inkişafı üçün münbit 

şərait yaradırdı. Dövrün bu sahə üzrə tədqiqatçısı M.A.Skibitski yazırdı ki, Şuşa, 

Cəbrayıl və Cavanşir qəzaları Yelizavetpol quberniyasında qoyunçuluğun yayıldığı 

əsas qəzalar idi. Onun məlumatına görə, Qarabağ bölgəsində istifadə üçün 

əlverişli 246515 desyatin otlaq sahəsi var idi (44, s.1-3,12-13). 

127

1. Xalça. Yun. Xovlu. 256x530 sm. XIX əsrin sonları. Şuşa, 

Qarabağ, Azərbaycan. 

Xanlıqlar dövrünə aid 

mənbələrdə Qarabağda xırda buynuzlu 

mal-qaranın sayı haqqında 

məlumat azdır. Mirzə Camal Qarabaği 

İbrahim Xəlil xanın malqarasının 

sayı haqqında ümumi 

məlumat verərək yazırdı ki, “Xanın... 

xüsusi qoyun sürüləri, malı, 

camışı o qədər çox idi ki, saymaqla 

qurtarmazdı” (8, s.164). Qarabağ 

bölgəsində qoyunçuluğun 

vəziyyəti haqqında ilk statistik 

məlumata XIX əsrin 30-cu illərinə 

aid mənbədə rast gəlirik. Mənbə bu 

dövrdə Qarabağ əyalətində 300 min 

qoyun və keçinin olduğu haqqında 

təxmini məlumat verir (36, s.296). 

Azərbaycanın Rusiya tərəfindən 

işğalından sonra yaranan siyasi 

sabitlik, eləcə də XIX əsrin sonrakı 

onilliklərində xalça məmulatlarına 

olan tələbatın artması Qarabağda 

qoyunçuluğun sürətli inkişafına 

təkan vermişdi. Belə ki, 1845-ci 

ilin məlumatına görə, Qarabağ 

əyalətində 260 000 baş qoyun və 

keçi var idi, satışa 10960 pud yun 

çıxarılmışdı (46, s.91). 1851-ci ildə 

Şuşa qəzasında yalnız qoyunların 

sayı 307562 başa yüksəlmişdi. Bu 

dövrdə Şuşa qəzası qoyun sayına 

görə Azərbaycan qəzaları arasında 

ilk yerlərdən birini tuturdu. 1855- 

ci ildə isə bu rəqəm bir az da artaraq 

367580 başa çatmışdı (46, s.86). 

XIX əsrin sonlarında, xüsusilə xarici 

bazarlarda xalça məmulatlarına 

tələbatın kəskin artması ilə Qarabağın 

4 qəzasında saxlanılan qoyunların 

sayı 1891-ci ildə 2 dəfəyə 

yaxın artaraq 600000 başa çatmışdı 

(47, s.265). Bu dövrdə bölgədə, 

əsasən, burada yetişdirilmiş qədim 

“Qarabağ” və “Bozax” cinsli qoyunlar 

saxlanılırdı (40; 30, s.38). 

Zəngəzur qəzasında yunu uzun 

və zərif olan “qızıl qoyun” cinsi 

daha çox yayılmışdı (44, s.75; 38, 

s.253). Mil düzündə isə az sayda 

yumşaq və daha çox ağ rəngli yun 

verən “Şahsevən” cinsi yayılmışdı 

(25, s.41). XIX əsrin ikinci yarısında 

Qarabağ kəllədar təsərrüfatında 

“Qaradolaq” adlanan yeni bir qoyun 

növü yaranmışdı. Bu qoyun 

növü ən çox Ağdam qəzasının 

128

cənub-şərqində, Kür çayı sahilində yayılmışdı. Bu 

cins qoyundan alınan yun keyfiyyətinə görə məşhur 

ingilis “Mixni” qoyun cinsindən alınan yuna yaxın 

idi (33, s.101; 9, s. 40-41). Hər qoyundan ildə, orta hesabla, 

4 funt yun əldə edildiyini nəzərə alsaq (47, s. 

267), Qarabağ bölgəsində XIX əsrin sonlarında hər il 

300000 pud yun istehsal edildiyini təxmin etmək olar. 

Bölgədə tədarük olunan yunun əsas hissəsi yerlərdə 

xalça məmulatı istehsalına sərf edilir, az bir hissəsi 

kənara çıxarılırdı. 

Bölgənin heyvan və bitki mənşəli boyaq vasitələri 

ilə zəngin olmasının da xalçaçılıq sənətinin inkişafında 

mühüm rolu olmuşdur. Bataqlıq və şoran torpaqlarda 

yayılan kiçikölçülü “qırmızı böcək”lərdən olduqca 

bahalı qırmızı rəng almaq üçün istifadə olunurdu (6, 

s.107). Boyaqotu da qırmızı rəngin əldə edilməsində 

və digər rənglərin alınmasında əhəmiyyətli rol oynayırdı 

(25, s.57). XIX əsrin əvvəllərində tərtib edilmiş 

mənbədəki məlumata görə, Qarabağ xanlığında hər 

il 10 min pud boyaqotu istehsal edilirdi (11, sən.95). 

XIX əsrin ortalarında İrana Qarabağ bölgəsinin əsas 

ixrac maddələrindən biri kimi boyaqotu da ixrac 

edilirdi. Mənbələrin birində göstərilir ki, Cavanşir 

mahalının Xoylu kəndinin əhalisi İrana boyaqotu 

aparırdılar (36, s.301). Qarabağlı xalça toxucuları 

yun iplikləri müxtəlif rənglərə boyamaq üçün bitki 

mənşəli xammal kimi müxtəlif ağacların yarpaqlarından, 

çiçəklərindən, meyvələrindən və qabıqlarından 

da istifadə edirdilər. 

Tədqiq olunan dövrdə xalçaçılıq sənətinin inkişafında 

qadınların timsalında böyük həcmdə əmək 

ehtiyatlarının bolluğu da mühüm rol oynamışdır 

(23, s.253). XIX əsrin əvvəllərinə aid mənbədə Qarabağ 

bölgəsinin bütün kəndlərində xalçaçılıqla yalnız 

qadınların məşğul olduğu haqqında məlumat verilir 

(36, s.299). Məlumatlardan aydın olur ki, XIX əsrin 

sonrakı onilliklərində xalça məmulatlarının əmtəə xarakteri 

alması və istehsalının gəlirli sahəyə çevrilməsi 

nəticəsində qadınların xalçaçılıq sənətində rolu daha 

da artmış, ailədə isə mövqelərinin güclənməsinə 

gətirib çıxarmışdı. Xalçaçılığın həm əmtəəlik, həm də 

məişət əhəmiyyətini nəzərə alan ailələr hər bir qız övladının 

bu sənət sahəsinə mükəmməl yiyələnməsini, 

onun üstün məziyyətlərindən sayırdılar. Artıq bu 

sənətə yiyələnmiş qız ərə getdiyi zaman, gəlin köçdüyü 

evə bir növ kapital aparır, həmin ailənin iqtisadi 

həyatında mühüm rol oynayırdı (25, s.23). 

Elə buna görə də tədqiq olunan dövrdə Qarabağın 

kəndli ailələrində qız övladın dünyaya gəlməsi böyük 

sevinclə qarşılanırdı. Qızlar altı yaşından xalça 

toxuculuğunun sirlərinə yiyələnməyə başlayır və bu 

sənətlə ömürlərinin sonuna qədər məşğul olurdular. 

Hətta dünyalarını dəyişdiklərində məzarlarının başdaşısı 

üzərində xalça toxuculuğunda istifadə edilən 

qayçı, daraq, kirkit, həvə kimi alətlər və hana həkk 

olunardı (31, s.163). 

1. 

2. 

1. Toxucu qadın xana arxasında. 1905-ci il. Qarabağ. 

2. Qarabağın sonuncu xanı Mehdiqulu xanın qızı şairə Xurşidbanu 

Natəvan (1832-1897) oğlu Mehdiqulu və qızı Xanbikə ilə. 

129

1. 

1. Xalça. Yun. Xovlu. 330x157sm. XIX əsrin sonları. Qarabağ, Azərbaycan. 

2. Şuşa şəhərinin görünüşü. Rəssam: V.V.Vereşagin. 1865-ci il. 

3. "Namazlıq". Yun. Xovlu. 127x105 sm. XIX əsrin sonları. Qarabağ, Azərbaycan. 

Göründüyü kimi, XIX-XX əsrin 

əvvəllərində Qarabağ bölgəsində xalçaçılığın 

inkişafı üçün bütün şərtlər mövcud 

olmuşdur. Bununla yanaşı, Azərbaycanın 

digər xalçaçılıq mərkəzlərində olduğu 

kimi, Qarabağ bölgəsində də xalçaçılıq 

sənəti tədqiq olunan dövrün bütün 

mərhələlərində eyni səviyyədə 

inkişaf etməmişdir. Mənbələrin verdiyi 

məlumatlar əsasında xalçaçılığın öz inkişafında 

müəyyən əlamətləri ilə birbirindən 

fərqlənən iki mərhələdən keçdiyini 

müəyyən etmək olar. Erkən orta 

əsrlərdən başlayaraq müstəqil sənət 

sahəsinə çevrilən xalçaçılıq XIX əsrin ikinci 

yarısına qədər natural kəndli təsərrüfatının 

əlavəsi olaraq, əsasən, ailə ehtiyaclarını 

ödəməyə xidmət etmiş və ev peşəsi xarakteri 

daşımışdır. Lakin xalçaçılıq bu 

mərhələdə əmtəə-pul münasibətlərindən 

tamamilə təcrid olunmamışdı. XVII əsrdə 

Azərbaycanda olmuş ingilis səyyah 

T.Herbertin müşahidələrindən məlum 

olur ki, bu dövrdə Azərbaycanın şəhər bazarları 

xalça məmulatları ilə dolu olmuşdur 

(14, s.95). Bu məlumatdan aydın olur 

ki, xalça məmulatları son orta əsrlərdən 

başlayaraq tədricən bazar münasibətlərinə 

cəlb olunmuş, daxili və xarici ticarətin ayrılmaz 

hissəsinə çevrilmişdi (22, s.146). 

Xalça məmulatlarının zənginliyin əsas 

göstəricisinə çevrilməsi və xüsusilə xarici 

bazarlarda bu məhsula artan maraq və 

tələbat hakim dairələri bəzi vergiləri xalça 

ilə toplamağa sövq edirdi. Bu proses xanlıqlar 

dövründə daha da genişlənmişdi. Belə 

ki, Qarabağ xanları bəzi digər Azərbaycan 

xanları kimi, bir çox vergiləri xalça-palazla 

toplayır, topladıqları xalça məmulatlarını 

xarici bazara çıxararaq böyük gəlir əldə 

edirdilər. Mənbələrin birində göstərilir ki, 

Qarabağ xanlığının Qorunzur kəndində 

əhali malcəhət vergisi təriqilə ildə 2 kilim, 

2 çuval, 1 batman yun, 40 arşın yun parça 

ödəyirdilər (1, vv.48-84). Şamaxı tacirləri 

Azərbaycanın digər bölgələrinin xalçaları 

ilə yanaşı, Qarabağda toplanan xalça 

məmulatlarını Rusiya şəhərlərinə aparır, 

orada realizə edir və ya digər məhsullarla 

mübadilə edirdilər (22, s.146). Eyni zamanda, 

xalça məmulatlarının böyük gəlir 

gətirdiyini nəzərə alan Qarabağ xanları 

xalçaçılıq sənətinin inkişafına böyük önəm 

verərək bu sənətə hamilik də edirdilər (39, 

s.58). Tədqiqatçı M.D.İsayev yazırdı ki, Qarabağ 

xanları Şuşada, öz iqamətgahlarında 

130

ən yaxşı İran (Cənubi Azərbaycandan 

– T.M.) nümunələri əsasında təkmil 

bədii və texniki üsullar əsasında xalça 

nümunələrinin istehsalını təşkil etməyə 

çalışırdılar. Buna görə də, çox vaxt digər 

xanlıqlardan, o cümlədən İrandan ustalar 

dəvət edilirdi və bu ustalar yerli 

xalçaçılara xalça kompozisiyalarını və 

süjetlərini öyrədirdilər (25, s.13). 

Azərbaycanın Rusiya tərəfindən işğalından 

sonra ölkənin Rusiya iqtisadi 

orbitinə cəlb olunması XIX əsrin 20-30-cu 

illərində natural təsərrüfatın əsaslarına 

zərbə vurmuş, tədricən zəif də olsa 

əmtəə təsərrüfatına keçid başlamışdı. Bu 

proseslərin təsiri ilə Qarabağ bölgəsində 

xalçaçılq sənəti də özünün qapalı natural 

xarakterini itirməyə və əmtəə-pul 

münasibətlərinə daha çox cəlb edilməyə 

başlamışdı. Həmin dövrə aid mənbələrdə 

xalça məmulatlarının satış qiyməti haqqında 

müfəssəl məlumatın verilməsi 

bunu təsdiq edir. Məlumatlardan birində 

göstərilir ki, maya dəyəri 10-11 rubla 

başa gələn xalça bazarda 15-17 rubla, palaz 

isə 3-7 rubla satılır (37, s.65). 

XIX əsrin 40-cı illərində Qarabağ 

bölgəsində bazar üçün xalça məmulatı 

2. 

3. 

131

1. 2. 

1. "Qasımuşağı" xalçası. Yun. 


əsrin sonları. Qarabağ, 




sonları. Qarabağ, 


3. "Əjdahalı" xalça. Yun. 


əsrin əvvəlləri. Qarabağ, 


istehsalının həcmi bir qədər də artmışdı. Mənbələrin birində Şuşa qəzasında satışa 

14600 rubl məbləğində 2920 ədəd xalça, 6000 rubl məbləğində 1500 ədəd çul 

və 100 rubl məbləğində 50 ədəd xaral və məfrəş çıxarıldığı haqqında məlumat 

verilir (16). Bundan əlavə, bu dövrdə Qarabağ bölgəsi ilə Azərbaycanın başqa 

bölgələri arasındakı pul-əmtəə münasibətlərində digər məhsullarla yanaşı, xalça 

məmulatları da mühüm yer tuturdu. Məsələn, "Qafqaz" qəzeti 1841-ci ildə Şəki 

şəhərinə Qarabağdan 800 rubl məbləğində xalça məmulatı ixrac olunduğu haqqında 

məlumat vermişdi (15). Bununla belə, XIX əsrin birinci yarısında Qarabağ 

bölgəsində qoyunçuluğun geniş yayılmasına və boyaq xammalının bolluğuna 

baxmayaraq, xalçaçılıq sənəti XIX əsrin sonları ilə müqayisədə hələ ki, məhdud 

xarakter daşıyırdı. Daxili və xarici bazarlarda xalça məmulatlarına olan tələbatın 

hələ kifayət qədər yüksək olmaması da, bu sənət sahəsinin ev peşəsi səviyyəsindən 

tamamilə çıxaraq daha yüksək səviyyəyə – muzdlu əməkdən istifadə edilən kustar 

sənət səviyyəsinə yüksəlməsinin qarşısını alırdı. 

1852-ci ildə Rusiya hökumətinin natural vergiləri pul vergisi ilə əvəz etməsi 

Azərbaycanın digər bölgələrində olduğu kimi, Qarabağın da kəndli ailələrində 

pula kəskin təlabat yaradaraq, onları sifarişlə məhsul istesalına və yaxud istehsal 

etdikləri xalça məmulatlarının bir hissəsini bazara çıxarmağa məcbur etməklə 

xalçaçılıq sənətinin əmtəə-pul münasibətlərinə cəlb edilməsini sürətləndirdi. Bu 

isə xalçaçılıq sənətinin xarakterinə təsir edərək, onun XIX əsrin ortalarından başlayaraq 

ev peşəsi səviyyəsindən bazar üçün məhsul istehsal edən kustar sənət 

səviyyəsinə keçməsi prosesini dərinləşdirdi, bazar üçün xalça istehsalının həcminə 

də təsir etdi. Mənbələrin təhlilindən aydın olur ki, xalça istehsalının xarakterində 

müşahidə olunan bu dəyişiklik, ilk növbədə, bölgənin əsas ticarət mərkəzi olan 

132

Şuşa şəhəri və ətraf kəndlərindən başlayaraq digər qəzalara yayılmışdı. XIX 

əsrin 60-cı illərinin sonuna aid məlumata əsasən, Şuşa bazarının illik dövriyyəsi 

1 mln. rubla çatırdı və təkcə xalça və xalça məmulatı satışının həcmi 30000 rubl 

təşkil edirdi (41, s.96). XIX əsrin 70-ci illərinə aid nəşrdə isə Şuşaətrafı kəndlərdə, 

xüsusilə Daşbulaq, Dovşanlı, Çanaxçı, Minkənd, Bağırbəyli, Muradxanlı və başqa 

kəndlərdə xalça istehsalının geniş inkişaf etdiyi bildirilirdi (17). 

Mənbələrin təhlilindən aydın olur ki, XIX əsrin 80-ci illərində Rusiyada və xarici 

ölkələrdə xalça məmulatlarına tələbatın artması, eləcə də 1883-cü ildə Cənubi 

Qafqaz dəmir yolunun işə düşməsi nəticəsində istehsal olunmuş məhsulun ixrac 

imkanlarının genişlənməsi bu dövrdə Azrəbaycanda, o cümlədən Qarabağ 

bölgəsində xalçaçılıq sənətinin kustar sənət mərhələsinə keçməsini sürətləndirmiş 

və dönməz xarakter almasına böyük təsir göstərimşdi. Bu dövrdə Cənubi Qafqazda 

sənətkarlığın vəziyyətini araşdırmış tədqiqatçı K.Xatisov yazırdı ki, son dövrə 

qədər hər yerdə xalçalar şəxsi istehlak üçün hazırlanırdı. Xalçaların xüsusi olaraq 

satış üçün hazırlanması son illərin hadisəsidir (47, s.299). 

Xalça məmulatlarına tələbatın həm daxili, həm də 

xarici bazarlarda kəskin artması və ixrac imkanlarının 

genişlənməsi xüsusi olaraq satış üçün xalça istehsalına 

güclü təkan verməklə yanaşı, həm də xalçaçılığı 

gəlirli sahəyə çevirmişdi. Bu proses, öz növbəsində, 

xalçaçılıqla məşğul olanların sayının artmasına və coğrafiyasının 

genişlənməsinə səbəb olmuşdu. Kəndlərdə 

xalçaçılıq ev sənayesinin kütləvi yayılmış fəaliyyət 

forması idi. Bundan fərqli olaraq, Şuşa şəhərində bu 

məşğuliyyət növü sənətkarlıq xarakteri daşıyırdı və bazara 

işləmə səviyyəsinə qədər yüksəlmişdi. Tədqiqatçı 

Y.Zedgenidze yazırdı ki, Şuşa şəhərində mövcud olan 

bütün kustar sənətkarlıq növləri arasında məhsulların 

miqdarı və keyfiyyətinə görə xalça toxuculuğu birinci 

yeri tutur (43, s.1). Lakin əlimizdə olan statistik 

məlumatlar bu dövrdə Şuşa şəhərində xalça məmulatı 

istehsalının həcmini tam əhatə etmir. Belə ki, 1885-ci ilə 

aid mənbədə Şuşa şəhərində 30 min rubla qədər (41, 

s.80), 1886-cı ilə aid mənbədə isə 1886-1887-ci illərdə 

30 min rubldan çox xalça məmulatı istehsal olunduğu 

göstərilir (27, s.201). Lakin 1882-ci ildə “Qafqaz” qəzeti 

şuşalıların xalça məmulatı satışından əldə etdiyi illik 

gəlirin 50 min rubl həcmində olduğunu yazırdı (20). 

Digər bir mənbədə göstərilir ki, bu sənətlə məşğul 

olan kustarların dəqiq sayını müəyyən etmək olduqca 

çətindir. Bu, hətta yerli qəza idarəsinə də məlum 

deyildir. Təkcə bunu demək olar ki, şəhərin tatar 

(azərbaycanlı – T.M.) əhalisinin hamısı bu istehsalla 

məşğuldur (42, s.1-2). 

XIX əsrin 90-cı illərində Qarabağ bölgəsində, 

xüsusilə də Şuşa şəhərində xalça istehsalı kütləvi hal 

almış, xalça satışının həcmi əhəmiyyətli dərəcədə artmış, 

satış bazarları genişlənmişdi. Belə ki, 1895-ci ilə aid 

mənbədə Şuşada xalça məmulatı istehsalının həcminin 

artıq 200 min rubla çatdığı göstərilir ki (29), bu da XIX 

əsrin 80-ci illəri ilə müqayisədə 5 dəfə çox idi. Digər 

bir mənbədə bu dövrdə Şuşa şəhərində xalçaçılığın, 

əsasən, kustar istehsal səciyyəsi daşıdığı, sifarişlə xalça 

toxuyanların istisna təşkil etdiyi və hamının azad alıcıya, 

başqa sözlə, bazar üçün işlədiyi qeyd olunur (43, 

s.2). Bu məlumatlar XIX əsrin 90-cı illərinin sonlarında 

3. 

133

1. 

Şuşa şəhərində xalça istehsalının əmtəə xarakteri 

daşıdığını təsdiq edir. Qeyd etmək lazımdır 

ki, istehsal olunan xalça məmulatları xüsusi 

emalatxanalarda deyil, evlərdə hazırlanırdı. 

Mənbədə göstərilir ki, bu dövrdə xalçaçılıq xalis 

ailə işi idi. Hər bir ailə bu istehsalla ayrıca və 

məhdud şəkildə məşğul olurdu (43, s.7). 

Şuşa şəhərində xalça məmulatı istehsalının 

artımı, ilk növbədə, xarici bazarlarda Qarabağ 

xalçalarına olan tələbatla, xüsusilə də əcnəbi 

alıcıların bölgəyə axını ilə izah oluna bilər. Bu 

dövrə aid bir mənbədə deyilir ki, əcnəbilər 

xaricə göndərmək üçün çox baha qiymətə 

köhnə, istisnasız olaraq, köhnə xalçalar almağa 

başlamışlar... köhnə xalçalara tələbatın meydana 

çıxması ilə xalça istehsalçılarının sayı 

artdı və xalça qiymətləri yüksəldi (43, s.37). 

Digər tərəfdən, 1897-ci ildə Petrovsk-Dərbənd 

dəmiryol xəttinin Bakıya qədər uzadılması və 

Yevlax dəmiryol stansiyasından Şuşa şəhərinə 

şosse yolunun salınması digər məhsullarla yanaşı, 

xalça məmulatlarının Azərbaycandan, 

o cümlədən Qarabağ bölgəsindən Rusiyanın 

mərkəzi quberniyalarına və xaricə idxalını 

asanlaşdırması bu məhsulların daha çox satış 

üçün istehsalına təkan vermişdi. Belə ki, 

Yelizavetpol quberniyasının dəmiryol stansiyalarından 

1886-cı ildə 25000 pud, 1895-ci ildə 

isə 31328 pud xalça məmulatı göndərilmişdi. 

Göndərilən xalça məmulatlarının bir qisminin 

Qarabağ bölgəsinə aid olduğunu təxmin etmək 

olar. XIX əsrin 90-cı illərinə aid bir mənbədə 

göstərilir ki, son vaxtlara qədər Şuşa xalçalarının 

əsas satış ərazisi ancaq Cənubi Qafqaz 

idi. Son zamanlar isə yerli tatar (azərbaycanlı 

– T.M.) tacirlərdən biri xalçaları böyük partiyalarla 

Konstantinopola (İstanbula – T.M.) 

göndərməyə başlayıb. Təxminən son vaxtlarda 

Pyatiqorsk və Peterburqda da Şuşa xalçalarının 

anbarları mövcuddur (43, s.38). Qarabağ 

xalılarına İngiltərə və Amerika bazarlarında 

xüsusilə yüksək təlabat var idi (26, s.66-67). 

Qarabağ bölgəsində xalçaçılığın inkişafında 

ticari kapitalın əhəmiyyətli iştirakının da böyük 

rolu olmuşdu. Dövrün tədqiqatçılarından 

A.S.Piralov yazırdı ki, şuşalı tacirlər Rusiya, 

Avropa və Asiya ölkələri ilə ticarət əlaqələri 

qurmaqda çoxdan tanınırlar və Qarabağ xalçalarının 

satışını geniş təşkil etməklə yanaşı, yerli 

xalçaçı ustalarda böyük bazarın zövq və ehtiyaclarını 

təmin etmək bacarığının formalaşmasına 

səbəb olmuşdular (39, s.58). 

XIX əsrin II yarısından başlayaraq, Qarabağda 

toxunmuş xalça məmulatlarına Rusiyanın 

daxilində və bir sıra xarici ölkələrdə marağın 

artmasında bu dövrdə təşkil olunmuş 

134

2. 3. 

sərgilərdə nümayiş olunmuş xalça məmulatlarının öz rəngarəngliyi ilə tamaşaçıları 

heyran qoymasının da böyük rolu olmuşdu. 1872-ci ildə Moskva şəhərində 

keçirilmiş “Moskva politexnik sərgisi”ndə (24, s.9-20; 18; 19), 1889-cu ildə kənd 

təsərrüfatı və sənaye məhsullarının Qafqaz sərgisində Şuşa və Cəbrayıl xalçaçıları 

medal və həvəsləndirici fərmanlarla təltif edilmişdilər (4). Qarabağ xalçaları, 

həmçinin Paris, Vyana, Berlin incəsənt sərgilərində nümayiş olunub, yüksək 

qiymətləndirilirdi. 

Satış üçün xalça istehsalı Şuşa şəhərindən əlavə bütün Şuşa qəzasını əhatə 

etməyə başlamışdı (47, s.300). XIX əsrin 80-90-cı illərində xalça, palaz, xurcun, 

məfrəş, çuval, cecim və s. məmulatların istehsalında Qarabağ bölgəsinin Şuşa, 

Cəbrayıl və Zəngəzur qəzalarının istər köçmə, istərsə də oturaq əhalisi xüsusi 

fərqlənirdi (42, s.2; 43, s.111-113). Ancaq bu qəzalarda hazırlanan xalça məmulatı 

öz zərifliyinə və gözəlliyinə görə Şuşadan geri qalırdı və ona görə də qiymətləri də 

aşağı idi (34, s.319). Bazar üçün xalça məmulatı istehsal edilən mərkəzlər sırasında 

Ağdamın adı xüsusi çəkilir. Mənbələrin birində qeyd olunur ki, Ağdam icmasında 

demək olar ki, bütün evlərdə müsəlman qadınlar xalça istehsalı ilə məşğul 


170×436 sm. 

XIX əsrin sonları. Qarabağ, 



250x140 sm. 

XIX əsrin sonları. Qarabağ, 


3. "Namazlıq". Yun. 


əsrin sonları. Qarabağ, 


135

olurlar (43, s.85-87). Məlumatda o da göstərilir ki, ağdamlı xalçaçılar öz xammallarından 

istifadə etmirdilər, onu Ağdam bazarından pudu 3-4 rubldan alır, istehsal 

etdikləri məhsulu da həmin bazarda satırdılar. Xalçaçı qadınların gündəlik gəliri 

7-10 qəpik təşkil edirdi. Verilən məlumat bu rayonda xalçaçılığın artıq sənətkarlıq 

və əmtəə istehsalı xarakteri daşıdığını təsdiq edir. XIX əsrin 90-cı illərinin sonuna 

aid məlumatda Xankəndinin əhalisi arasında da xalça-palaz istehsalının yayıldığı 

bildirilir: “Qadınlar və hətta yaşları imkan verən uşaqlar da ümumi fəaliyyətdə 

iştirak edirlər. Onlar yaxşı parça, xalça və palaz toxuyurlar” (21). Qarışıq etnik 

tərkibi olan Tuğ kəndi və onunla qonuşu kəndlərdə də xalça istehsalı geniş miqyas 

almışdı. Tuğ kəndində xalça məmulatları ailələrin öz tələbatını təmin etməkdən 

daha çox, satışa çıxarmaq üçün istehsal olunurdu və istehsal olunan məmulatlar 

ədədi 15-20 rubldan xalça dəllallarına satılırdı. Burada xalçaçı qadınların illik gəliri 

40 rubla çatırdı (43, s.87-88). Cavanşir qəzasının Kasapet kəndində kəndli qadınlar 

xalça, şal, cecim, çuval və xurcun toxuyurdular (43, s.111-113). Burada xüsusi 

qeyd etmək lazımdır ki, tarixən Qarabağda xalçaçılıq sənəti ilə, əsasən, müsəlman 

azərbaycanlılar məşğul olmuşdur. Qarabağ bölgəsində xalçaçılıq sənətini tədqiq 

etmiş S.Zedgenidze yazırdı ki, ermənilər arasında xalçaçılıqla çox az adam məşğul 

olur... Ermənilərin özü bunu belə izah edirdilər ki, müsəlman çadırına gedib yun 

almaq onlar üçün çox təhlükəlidir, alverçilərdən almaq isə sərfəli deyil. Bundan 

başqa, tarixi və məişət şəraiti də onlarda bu sənətin inkişafına mane olmuşdur (43, 

1-3, 38-39). 

Cəbrayıl qəzasında da xalça məmulatları istehsalı geniş yayılmışdı. Burada, 

əsasən, xalça, palaz, kobud parça, eləcə də yundan digər kiçik məmulatlar – xurcunlar, 

məfrəşlər, çuvallar, corablar, cecimlər, iplər və s. hazırlanırdı (43, s.111- 

113). 

Göründüyü kimi, XIX əsrin II yarısından başlayaraq kapitalist münasibətlərinin 

geniş yayılması bir çox sənət sahələrinin, xüsusilə parça toxuculuğunun 

1. 

136

tənəzzülünə səbəb olsa da xalçaçılıq sənəti yüksəliş dövrünü 

yaşayırdı. Cənubi Qafqazda xalçaçılığın güclü inkişaf etmiş 

mərkəzləri arasında Şuşa, Zəngəzur, Cəbrayıl qəzaları xüsusi 

yer tuturdu (3, s.470) və bu sənət növü ilə məşğul olan 

sənətkarlar əhalinin təxminən 1/10 hissəsini təşkil edirdi (39, 

s.78). Bunun nəticəsi idi ki, XIX əsrin sonunda, daha dəqiqi 

1900-ci ildə xalça sənətinin mərkəzlərindən biri olan Quba 

qəzasında xalça toxuculuğu ilə 30000 sənətkar məşğul olurdusa, 

Yelizavetpol quberniyasının Şuşa, Cavanşir, Zəngəzur 

qəzalarında Yelizavetpol qəzası ilə birlikdə xalçaçılıqla 

100000 qadın məşğul idi və istehsal edilmiş məhsulun həcmi 

1 mln. rubl təşkil etmişdi (5, s.256; 45, s.27). 

Tədqiqatlar göstərir ki, XX əsrin əvvəllərində Qarabağ 

bölgəsində sənayenin inkişafı bəzi kustar istehsal sahələrini 

böyük dəyişikliklərə uğratsa da, bölgədə əlverişli şərait, artan 

xammal ehtiyatları, daxili və xarici bazarlarda tələbatın 

artması, eləcə də əhalinin məişətində xalça məmulatlarının 

hələ də mühüm yer tutması xalçaçılıq sənətinin daha da inkişaf 

etməsinə şərait yaratmış, bu sənətlə məşğul olanların 

sayının daha da çoxalmasına gətirib çıxarmışdı. Bu dövrdə 

Qarabağda əhalinin 23%-i xalçaçılıqla məşğul olur, əhalinin 

illik gəlirlərinin 30 %-i xalçaçılıqdan əldə edilirdi. Başqa bir 

mənbədə göstərilirdi ki, Qarabağda sənətkarlıqla məşğul 

olan əhalinin 45%-dən çoxu xalçaçılıqla məşğul olurdu (2, 

v.8; 7, s.45). 

Qarabağ bölgəsində xalça məmulatı istehsalının 

kütləvi hal alması bu sənət sahəsində bölgədaxili ixtisas- 

2. 

1. Xalça. Yun. Xovlu. 226x597sm. XIX əsrin ortaları. 


2. "Qasımuşağı" xalçası. Yun. Xovlu. 158x262sm. 

XIX əsrin sonları. Qarabağ, Azərbaycan. 

137

1. 

laşmanın yaranmasına da gətirib çıxarmışdı. Xovlu 

xalça məmulatları bölgənin bütün kəndlərində istehsal 

olunsa da, cecim istehsalı, əsasən, Bərdə, Ağcabədi, 

Zəngilan, Şuşa və Cəbrayılda geniş yayılmışdı (13, s.17). 

Vərni məmulatlarının əsas istehsal mərkəzləri Bərdə 

şəhəri, Ağdam və Cəbrayıl qəsəbələri, Aşağı və Yuxarı 

Seyidəhmədli, eləcə də Lənbəran kəndləri olmuşdur (13, 

s.88). Sumax toxunması isə Qarabağın daha çox dağ və 

dağətəyi rayonlarında, xüsusilə də Cəbrayıl qəzasında 

geniş yayılmışdı. 

Tədqiq etdiyimiz dövrdə xalçaçılıq sənəti Qarabağ 

böl gə sinin bütün qəzalarında yayılsa da, xalça istehsalının 

xammalla təchizatına, sərbəst işçi qüvvəsinə, toxuma 

texnologiyasına və çeşnilərinə görə bir-birindən 

fərqlənən iki zona – düzən və dağlıq zonalar diqqəti cəlb 

edir. Düzən zonanın kənd təsərrüfatının müxtəlifliyinə 

baxmayaraq, əhalisi arasında qoyunçuluq hələ də 

əhəmiyyətli yer tuturdu. Dağlıq və dağətəyi rayonların 

əhalisinə nisbətən bu zonada xalçaçılıq, xüsusilə də bol 

xammalla təmin olunmuş köçmə-maldar təsərrüfatlarda 

daha çox yayılmışdı (20). Ancaq bu zonanın qəzalarında 

hazırlanan xalça məmulatları öz zərifliyinə və gözəlliyinə 

görə Şuşadan geri qalırdı və ona görə də qiymətləri də 

aşağı idi (34, s.319). Lakin XIX əsrin 80-ci illərindən başlayaraq 

bölgənin düzən ərazilərində, xüsusilə də Cavanşir 

qəzasında pambıqçılığın geniş tətbiqi (32, s.80; 37, s.7) və 

kənd təsərrüfatı işləri mövsümündə işçi qüvvəsi çatışmazlığı 

bu zonanın xalçaçılıq ocaqlarında xammal ehtiyatının 

bolluğuna baxmayaraq, xalçaçılıqda əhəmiyyətli 

azalma müşahidə olunmuşdu. Zonanın əsas xalçaçılıq 

ocaqları Kəngərli, Qılıcılı, Təklə, Alpaut və başqaları hesab 

olunurdu (25, s.125-126). 

Dağlıq zonada, qismən də dağətəyi Cəbrayıl, Horadiz, 

Tumas və Xanlıq xalçaçılıq ocaqlarında obyektiv 

şərtlər, o cümlədən əkin sahələrinin məhdudluğu, 

təsərrüfat işlərinin erkən bitməsi, xüsusilə uzun sürən 

qış aylarında boş vaxtın olması və qadınların timsalında 

işçi qüvvəsinin bolluğu xalçaçılığın bu zonada inkişafına 

şərait yaradırdı. Bu zonanın öz xammalı məhdud olduğundan, xalçaçılıq 

mərkəzlərinin yunla təminatı, adətən düzən zonanın qoyunçuları tərəfindən 

həyata keçirilirdi. Belə ki, yaylaqlarının təbii zənginliyi düzənlik bölgədə qoyun 

bəsləyən elatları hər il öz sürüləri ilə buraya köç etməsi üçün şərait yaradırdı. 

Heç təsadüfi deyildir ki, bu zonada yerləşən Daşbulaq, Dovşanlı, Malıbəyli, Harov, 

Keşişkənd, Çanaxçı, Tuğ, Tağlar, Hadrut mühüm xalçaçılıq mərkəzləri kimi 

şöhrət qazanmışdılar. Dağlıq zonanın Qoçaz, Minkənd, Qubadlı, Muradxanlı, Qasımuşağı 

və başqa mərkəzlərinin coğrafi mövqeyi əlverişsiz olsa da, xammalla 

yaxşı təmin olunmuşdu. Zəngəzur qəzasının dağlıq Gorus, Qafan, Oxçuçay vadisi 

kəndləri və Sisian (Qarakilsə - T.M.) xalçaçılıq ocaqlarında isə bu sənətin inkişafı 

üçün bütün şərtlər mövcud idi. Xalça istehsalı ilə məşhur olan Şuşa şəhəri dağlıq 

zonanın müstəqil xalçaçılıq mərkəzi idi (25, s.125-128). Bu mərkəzlərdə toxunan 

xalça məmulatları özünün ölçü, forma və təyinat müxtəlifliyi və geniş yayılması 

ilə Cənubi Qafqazın digər yerlərindən fərqlənirdi. Burada Qarabağ bölgəsi üçün 

xarakterik olan və dəb halını almış “Dəst-xalı” toxunurdu ki, bu dəst xalçalarına 

bir ədəd orta (uzunluğu 5-7, eni 2 arşın), “kənarə” adlanan bir cüt “yan xalça” 

(uzunu xalının boyuna uyğun, eni 1 arşın), bir ədəd “sərəndaz” adlanan kəlləlik 

xalça daxil idi. Bunlardan əlavə, varlı evləri üçün bəzən “dəst xalı”ya “payəndaz” 

138

adlanan ayaqlıq da əlavə olunurdu (3, s. 470). Bu 

xalçaların sıxlığı 1 dm 2 -ə 30x30-dan 40x40 ilmə 

olurdu (12, s.42-43). Gəbə - xalıdan qısa, ancaq 

ondan enli xalça olub, Qarabağda geniş yayılmışdı. 

Gəbə, əsasən, döşəməyə sərilirdi. Bəzən isə 

onunla taxtı örtürdülər. Çox vaxt otağın interyerini 

bəzəmək üçün gəbə divardan asılırdı. Uzunluğu 

3 arşın, eni 1,5 arşın olan orta gəbə növü, “taxtüstü” 

adlanırdı və onunla ancaq əhalinin varlı 

hissəsinin evində olan taxta çarpayını örtürdülər. 

Xalı balası – ölçüləri 4x1,5 arşın olurdu. Canamaz 

– namaz qılmaq üçün nəzərdə tutulan xalça 

məmulatı olub, uzunluğu 1,25 arşın, eni isə 0,75 

arşın təşkil edirdi (42, s.31-32). 

XIX-XX əsrin əvvəllərində xalçaçılığın 

vəziyyətini tədqiq etmiş müəlliflər Azərbaycanda, 

o cümlədən Qarabağ bölgəsində xalça istehsalının 

iqtisadi tərəfləri haqqında da bəzi məlumatlar 

vermişlər. Tədqiqatçılardan S.Qulişambarov XIX 

əsrin sonlarında yazırdı ki, uzunluğu 9, eni 1,5 

arşın olan xalçanın toxunmasını 3 toxucu qadın 

gündə 12 saat işləmək şərti ilə bir aya və ya 40 

günə bitirə bilərdi. Lakin toxucu qadınlar xalçaçılıqla 

yalnız boş vaxtlarında məşğul olduqlarından 

xalçanın toxunması bir il və ya daha şox davam 

edirdi (23, s.254). Xalçanın maya dəyəri onun istehsalına 

sərf olunan iplik və boyaq vasitələrinə 

çəkilən xərc, eləcə də toxucunun əmək haqqı 

əsasında formalaşırdı. Belə ki, göstərilən ölçüdə 

xalçanın toxunması üçün lazım olan 60 funt ipliyə 

21 rubl 60 qəpik, ipliyin boyaqxanada göy, mavi 

və qırmızı rənglərə boyanmasına 7 rubl 55 qəpik 

vəsait xərclənirdi. Üç nəfər toxucunun 40 günlük 

əmək haqqı isə yemək xərcini nəzərə almadan 

12 rubl təşkil edirdi. Beləliklə, xalça istehsalçıya 

41 rubl 15 qəpiyə başa gəlirdi və belə xalçanı 

50 rubla çətinliklə satmaq olurdu (23, s.254-255). 

Başqa sözlə, 9x1,5 arşın ölçüdə toxunan xalçadan 

onun sahibi 8-9 rubl gəlir götürə bilirdi. Şuşa qəzasında palaz xalçadan 50% ucuz 

qiymətləndirilirdi. Arşının kvadratı 1 rubl 50 qəpikdən yaxşı palaz almaq mümkin 

idi (23, s.255). Ümumiyyətlə, Şuşa qəzasında istehsal edilmiş uzunu 4, eni 2 

arşın olan orta keyfiyyətli xalça 12 rubla satılırdı. Toxucu qadının gündəlik əmək 

haqqı 9-15 qəpik arası tərəddüd edirdi (47, s.298-299). 

XIX əsrin sonu XX əsrin əvvəllərində xarici ölkələrdə xalça məmulatlarına 

tələbatın artması, bu sənətlə məşğul olanlar daha böyük gəlir götürmək məqsədilə 

istehsal həcmini artırmağa və bu zaman əlavə işçi qüvvəsinə yaranan ehtiyacı 

ödəmək üçün muzdla işləyənləri cəlb etməyə başlamışdılar. Qarabağ bölgəsində, 

xüsusilə Şuşa qəzası və Şuşa şəhərində imkanlı ailələr arasında xalça toxuma 

işində muzdlu əməkdən istifadə halları da yayılmağa başlamışdı. “Yançı” adlandırılan 

muzdlu işçilərin əməkhaqqısı xalçanın eninə və naxışın mürəkkəbliyinə 

uyğun olaraq işin miqdarına görə müəyyən edilirdi (43). Tədqiqatçı K.Xatisov 

yazırdı ki, “yançı” adlanan işçilərin dəvət edilməsi, xalis kustar xalçaçılıq işini 

sənətkarlıq istehsalına yaxınlaşdırırdı (47, s.299). 

Tədqiq olunan dövrdə istehsalçı xalçanın satışı ilə birbaşa məşğul olmurdu. 

Xalça məmulatının istehsalına, qiymətləndirilməsinə, tədarükünə və ticarətinə 

nəzarəti xalçaçıların iqtisadi-sosial vəziyyətindən yararlanaraq istehsalçının əməyi 


XX əsrin əvvəlləri. 

193×391 sm. Qarabağ, 


2. 

2. "Qasımuşağı" xalçası. Yun. 

Xovlu. XIX əsrin sonları. 

260x156 sm. Qarabağ, 


139

1. 2. 

1. Xalça (fraqment). Yun. 

Xovlu. XX əsrin əvvəlləri. 


2. Xalça. Yun. Xovlu. XX 

əsrin əvvəlləri. 

289x158 sm. Şuşa, 


hesabına gəlir əldə edən dəllallar “ordusu” həyata keçirirdi. Nisbətən böyük kapitala 

malik iri tacirlər yerlərdəki dəllallar vasitəsilə bölgədə bazar üçün istehsal 

edilən xalça məmulatlarını toplayıb öz dükanları vasitəsilə xaricə, ilk növbədə 

isə İstanbula göndərirdilər. Şuşa şəhərində xalça satışı üzrə ixtisaslaşmış 3 belə 

dükan var idi (10, s.18). Xalça istehsalçıları dəllalların diktə etdiyi ağır şərtlərlə 

işləməyə məcbur edilirdi. Vergi toplanması ilə əlaqədar yaz və payız aylarında 

xalçaçıların pula yaranan ehtiyaclarından istifadə edən dəllallar onların istehsal 

etdikləri məhsulu çox ucuz qiymətə alaraq baha qiymətə satırdılar. Beləliklə də 

gəlirin böyük hissəsi onlara qalırdı. Tədqiqatçı K.Xatisov bu barədə yazırdı ki, 

əgər istehsal olunan yerdə xalça təxminən 12 rubla alınırdısa, istehlakçıya 20-25, 

bəzən 30 rubla satılırdı (47, s.300). Dəllallar öz gəlirini xalçaçıların maraqlarına 

zərbə vuraraq xalçanın alış qiymətini aşağı səviyyədə saxlamaqla təmin edirdilər. 

Belə şəraitdə, xalçaçılıq, tədqiqatçı M.D.İsayevin də yazdığı kimi, öz aşağı texniki 

səviyyəsi ilə bir əsr boyu donmuş halda qalaraq özünün manufaktura səviyyəsinə 

qalxa bilmədi (25, s.18). 

140

XIX əsrin 80-ci illərindən başlayaraq Qarabağ bölgəsində kimyəvi boyaq 

maddələrinin kütləvi tətbiqi nəticəsində Qarabağ xalçaları alıcılar tərəfindən də 

yüksək qiymətləndirilən əsas üstünlüklərindən birini - boyaqlarının möhkəmliyini 

və canlılığını itirdi. Kimyəvi boyaqların asan əldə edilməsi, ucuzluğu, istifadəsinin 

asanlığı, boyanmanın tez başa gəlməsi və çoxçalarlılığı, eləcə də süni boyaqlarla 

boyanmış xalça məmulatlarının ilk dövrlərdə parlaqlığı ilə alıcıların diqqətini cəlb 

etməsi boyaqçıları xalça iplərini kimyəvi boyaqlarla boyamağa sövq edirdi. Ucuz 

süni boyalardan istifadə etməklə xalçanın maya dəyərini aşağı salıb çox qazanc 

götürməyə çalışan xalça dəllalları da sənətkarları öz məmulatlarını süni boyaqlarla 

boyamağa təhrik edirdilər. Kütləvi istehsal üçün, xüsusilə də Rusiya bazarı üçün 

nəzərdə tutulan məmulatlarda, əsasən, ucuz və keyfiyyətsiz anilin boyalardan 

istifadə edilirdi. Çünki, Rusiyada xarici bazarlarla müqayisədə bu məmulatların 

boyasının keyfiyyətinə elə də tələbkarlıqla yanaşılmırdı (25, s.87). Ənənəvi bitki 

mənşəli boyaların əvəzinə kimyəvi boyaların ön plana çıxması məmulatların 

dəyərdən düşməsinə, eləcə də toxucuların onsuz da az olan əmək haqqına mənfi 

təsir göstərdi. Məhz kimyəvi boyadan istifadəyə əsasən, K.Xatisov Şuşa xalçalarını 

dəyərinə görə Quba, Şamaxı xalçalarından sonra üçüncü yerə qoyur, parlaq, 

lakin tez solan anilin boyasına görə Şuşa xlaçasının 1 arşın 2 -nın 1 rubl 35 qəpikdən 

1 rubl 56 qəpik arasında qiymətləndirildiyini qeyd edirdi (47, s.296-297). Məhz bu 

dövrdən boyaqçıların anilin boyalarının tətbiqinə olan aludəçilikləri Qarabağ xalçalarının 

süqutuna və nüfuzunun sarsılmasına gətirib çıxarır (39, s.58-59; 25, s.87). 

Xalçaçılıq sənətinə mənfi təsir edən və xalça məmulatlarının dəyərinin 

aşağı düşməsinə səbəb olan faktorlardan biri də satış üçün nəzərdə tutulmuş 

xalça məmulatlarının toxunması zamanı istifadə olunan materiala qənaət 

etmək məqsədilə yuna pambıq əlavə edilməsinə başlanması, eləcə də toxucuların 

xalça məmulatının toxunan sıralarını bir-birinə əvvəlki kimi elə də 

möhkəm birləşdirməmələri idi. Nəticədə, alıcılar əgər nisbətən köhnə xalçalara 

məmnuniyyətlə 25 rubl verirdilərsə, eyni ölçülü yeni xalçaya 15 rubl da vermirdilər 

(47, s.295). 

Tədqiq olunan dövrdə xalça toxuculuğunun iqtisadi faktora çevrilməsi, istehsalının 

idarə olunan və daha çox kütləvi proses xarakteri almağa başlaması ilə 

bu sənət sahəsi öz tarixi köklərindən uzaqlaşaraq orijinal sənət xüsusiyyətini də 

itirməyə başlamışdı. Mənbələrin birində göstərilir ki, Qarabağ xalçalarının Rusiya 

və xaici ölkə bazarlarına çıxması xalçaların bədii tərtibatında özgə motivlərin 

meydana gəlməsinə səbəb olmuşdu (28, s.86). Xalça məmulatları yeni dəbə və 

zövqə uyğunlaşmağa başlayır və ənənəvi ornamentlər özgə - “avropalaşdırılmış” 

realist motivlərlə əvəz olunurdu (12, s.82). 

Lakin Qarabağ bölgəsində kimyəvi boyaların tədricən üstünlük qazanması 

şəraitində belə, bitki mənşəli boyalar öz əhəmiyyətini itirməmişdi. Yerli əhali 

öz istifadəsi üçün toxuduğu məmulatlarda keyfiyyətə və davamlılığa xüsusi 

önəm verərək, ancaq təbii boyaqlardan istifadə edir, xalçanın bədii tərtibatında 

da ənənəvi ornamentlərə üstünlük verirdilər. Digər tərəfdən, bu həm də zövqlü 

alıcılar arasında təbii boyaqlarla boyanmış iplərdən toxunmuş məmulatlara 

olan tələbatla bağlı idi. Xüsusilə xarici bazarlarda belə məmulatlar yüksək 

qiymətləndirildiyindən onalara böyük tələbat hələ də qalırdı. 

Göründüyü kimi, XIX-XX əsrin əvvəllərində Qarabağ bölgəsi xalça məmulatı 

istehsalı üzrə Azərbaycanın əsas mərkəzlərindən biri olmuşdur. XIX əsrin sonlarından 

başlayaraq daxili və xarici bazarlarda xalça məmulatlarına tələbatın kəskin 

artması bu sənətin Qarabağ bölgəsində də ev peşəsi xarakterini dəyişərək, muzdlu 

əməkdən istifadə edilən kustar sənət səviyyəsinə yüksəlməsinə gətirib çıxarmışdı. 

Süni kimyəvi boyaqların istifadəsinə başlanılması və xalça istehsalının kütləvi 

xarakter alması Qarabağ xalçalarının şöhrətinə zərbə vursa da, təbii boyaqlardan 

və ənənəvi naxışlardan istifadə olunmaqla hazırlanmış xalça məmulatları həm 

daxili, həm də xarici bazarlarda hələ də yüksək qiymətləndirildiyindən özünün 

tədarük və ixrac potensialını XX əsrin əvvəllərinə qədər qoruyub saxlaya bilmişdi. 

141

Mənbələr: 

1. Azərb. DTA, f. 24, siy. 1, iş 84 

2. Azərb. DTA, f.1275, siy. 19, iş.27 

3. Azərbaycan etnoqarfiyası, I cild, Bakı: 2007 

4. Azərbaycan xalçası 1889-cu ilin Qafqaz sərgisində. // Az.SSR EA Xəbərləri. 

Ədəbiyyat, dil, incəsənət seriyası. 1968, № 3 

5. Azərbaycan tarixi. 3 cilddə, II cild, Bakı: 1964 

6. Vəliyev (Baharlı) M. Azərbaycan (fiziki-coğrafi, etnoqrafik və iqtisadi oçerk). Bakı: 

1993 

7. Məmmədov N. Qarabağda sənətkarlıq (XX yüzilliyin əvvəlləri) // Tarix və onun 

problemləri. 2014, № 3 

8. Mirzə Camal Qarabaği “Qarabağnamə” // Qarabağnamələr. I kitab, tərtib edən A. 

Fərzəliyev. Bakı: 2006 

9. Xəlilov X.D. Qarabağın elat dünyası. Bakı: 1992 

10. Аббасов А. Азербайджанские ковры на внутренних и внешних рынках // 

Искусство восточных ковров. Материалы международного симпозиума по 

искусству восточных ковров. 5-11 сентября 1983 г. Баку: 1987 

11. Акты, собранные Кавказской Aрхеографической Kомиссией. Архив Главного 

управления наместника Кавказскою. Издан под редакцией председателя 

Комиссии А.Д.Берже. т. IV, Тифлис: 1870 

12. Алиева А. Ворсовые ковры Азербайджана в – начале XX века. Баку: 1987 

13. Алиев К.М. Безворсовые ковры Азербайджана (XVII – начало XX в.). Баку: 1983 

14. Гейдаров М. О месте ковроткачества в социально-экономической жизни 

Азербайджана в середине XVII века. // Искусство восточных ковров. Материалы 

междунaродного симпозиума по искусству восточных ковров. 5-11 сентября 

1983 г. Баку: 1987 

15. Газета “Кавказ”. 1846, № 24 

16. Газета “Кавказ”. 1850, №76 

17. Газета “Кавказ”. 1871, № 21 

18. Газета “Кавказ”. 1872, № 134 

19. Газета “Кавказ”. 1872, № 145 

20. Газета “Кавказ”. 1882, № 310 

21. Газета “Каспий”. 1898, № 133 

22. Гугушвили П.В. Развитие промышленности в Грузии и Закавказье. т. I, 

Тбилиси: 1957 

23. Гулишамбаров С.И. Обзор фабрик и заводов Закавказского края. Тифлис: 1894 

24. Записки Кавказского общества сельского хозяйства. № 5-6, Тифлис: 1872 

25. Исаев М.Д. Ковровое производство Закавказья. Тифлис: 1932 

26. Исмаилов М.А. Капитализм в сельском хозяйстве Азербайджана на исходе ХIХ 

– начале ХХ вв. Баку: 1964 



29. Кавказское сельское хозяйство. Тифлис: 26 октябрь 1895 

30. Калугин И.И. Иследования современного состояния животноводства 

Азербайджана. т. IV, Тифлис: 1930 

31. Керимов Л.Г. Азербайджанский ковер. т. III, Баку: 1983 

32. Кондратенко Е. Сборник статистических данных о землевладении и способах 

хозяйства в пяти губерниях Закавказского края, Тифлис: 1899 

33. Кулешов П.Н. Грубошерстное овцеводства. Москва: 1925 

34. Надеждин П.П. Кавказский край. Природа и люди. 2-ое изд. Тула: 1895 

35. Обзор Елизаветпольской губернии за 1898 год. Тифлис: 1899 

36. Обoзрение Российских владений за Кавказом в статистическом, 

этнографическом, топографическом и финансовом отношениях. ч. III, СПб., 

Тифлис: 1836 

37. Обoзрение Российских владений за Кавказом в статистическом, 

этнографическом, топографическом и финансовом отношениях. СПб., ч. IV, 


38. Памятная книга Елизаветпольской губернии на 1914 год. Тифлис: 1914 

39. Пиралов А.С. Краткий очерк кустарных промыслов Кавказа. Тифлис: 1913 

40. Рчеулишвили М.Д. К истории овцеводство в Грузии. Тифлис: 1957 

142

41. Садыхова Г. История города Шуши (XIX – начало XX века). Баку: 2004 

42. Сборник материалов для описани местностей и племен Кавказа. вып. II, 


43. Сборник материалов для описани местностей и племен Кавказа. вып. XI, 


44. Скибицки М.И.Карабахские казенные летние пасбища. Материалы для 

устройства казенных летних и зимних пастбищ и для изучения скотоводства на 

Кавказе (с картой карабахских летних пастбищ), т. IV, Тифлис: 1899 

45. Сумбатзаде А.С. Промышленность Азербайджана в XIX веке. Баку: 1964 

46. Сумбатзаде А.С. Сельское хозяйство Азербайджана в XIX веке. Баку: 1958 

47. Хатисов К. Кустарные промыслы Закавказского края // Отчеты и исследования 

по кустарной промышленности в России. т.I, СПб., 1894 

Telman Musayev 

Manufacture of carpet products 

in Garabakh region 

in the beginning of 19t h – 20 th centuries 

Keywords: Azerbaijan, Garabakh, wool, 

carpet weaving, production, handicraft 

Summary 

The Garabakh region in the 19 th - early 20 th 

centuries was famous for variety of carpet its 

products. Abundance of wool, natural dyes, availability 

of cheap women labor in the region created 

favorable conditions for development carpet 

weaving. 

A significant increase in demand for carpet 

products at the end of the 19 th century in Russia 

and foreign countries, the influence of new, capitalist, 

economic relations have led to the fact 

that domestic nature of this craft had undergone 

significant changes that had raised carpet weaving 

to a higher level of development: to artisanal 

production, working for the market. As a 

result, carpet weaving turned into a constant and 

stable income activity for a significant part of the 

region’s population. 

Despite the decline in carpet weaving in Garabakh 

as a result mass production of cheap chemical 

dyes, since the 80s of the 19 th century, the 

glory of the carpet products of this region high 

quality made using natural dyes, spread far beyond 

Azerbaijan. 

Тельман Мусаев 

Производство ковровых изделий 

в Карабахском регионе в XIX – начале XX веков 

Ключевые слова: Азербайджан, Карабах, шерсть, 

ковроткачество, производство, кустарное ремесло 

Резюме 

Карабахский регион в XIX - начале XX веков славился 

своими разнообразными ковровыми изделиями. 

Обилие шерсти, богатство природными красильными 

средствами, а также наличие не дорогого 

ресурса рабочей силы в лице женщин, создавали благоприятные 

условия для развития ковроткачества. 

Значительный рост потребности в ковровых изделиях 

в конце XIX века в России и зарубежных 

странах, а также под влиянием новых, капиталистических 

экономических отношений, в натуральном 

домашнем происходили значительные изменения, 

которые привели ковроткачество к более высокому 

уровню развития - кустарному производству, работающему 

на рынок. В результате ковроткачество превратилось 

в постоянный и приносящий стабильный 

доход вид деятельности для значительной части населения 

региона. Несмотря на упадок ковроткачества 

в Карабахе в результате использования в массовом 

производстве дешевых химических красителей, начиная 

c 80-х годов XIX века слава ковровых изделий 

региона, изготовленных с использованием природных 

красителей, распространилась далеко за пределы 

Азербайджана. 

143

144 

Şirvan xalçası (№ 286). Yun. Xovlu. 283x157 sm. “Azərxalça” ASC-nin İsmayıllı filialı. 2018-ci il. 

Shirvan carpet (№ 286). Wool. Pile-weave. 283x157cm. “Azerkhalcha” OJSC, Ismayilli branch. 2018. 

Ширванский ковер (№ 286). Шерсть. Ворсовый. 283x157 см. Исмаиллинский филиал «Азерхалча» ОАО. 2018.

MÜƏLLİFLƏRİN NƏZƏRİNƏ 

“Azərbaycan xalçaları” elmi-publisistik jurnalı “Azər-ilmə” Xalçaçılıq Mərkəzinin və 

Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Rəyasət Heyətinin təsisçiliyi ilə nəşr olunur. 

Jurnal Azərbaycan Respublikası Ədliyyə Nazirliyində 4 may 2011-ci il tarixində №3404 ilə 

qeydə alınmış, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Ali Attestasiya Komissiyası 

Rəyasət Heyətinin 6 iyul 2012-ci il tarixli (protokol № 10-R) qərarı ilə Sənətşünaslıq üzrə və 

13 mart 2015-ci il tarixli (protokol № 05-R) qərarı ilə Tarix üzrə "Azərbaycan Respublikasında 

dissertasiyaların əsas nəticələrinin dərc olunması tövsiyə edilən dövri elmi nəşrlərin 

siyahısı"na daxil edilmişdir. 

REDAKSİYAYA TƏQDİM OLUNAN 

MƏQALƏLƏRİN NORMATİV QAYDALARI: 

1. Məqalələr Azərbaycan, ingilis və rus dillərində qəbul olunur. 

2. Redaksiyaya təqdim olunan məqalələrin həcmi mövzunun əhatə dairəsindən 

asılı olaraq dəyişir. 

3. Redaksiyaya təqdim olunan elmi məqalələrdə müəllifin adı, soyadı, iş yeri, elmi 

dərəcəsi və e-mail ünvanı göstərilməli, ingilis və rus dillərində xülasələr, açar 

sözlər, UOT kod verilməlidir. 

4. Xülasə 150, açar sözlər 10 sözü keçməməlidir. 

5. Şəkillər (jpg) yüksək keyfiyyətli, qrafik və cədvəllər düzgün tərtibatlı olmalıdır. 

6. Sonda göstərilən elmi ədəbiyyat və mənbələr məqalənin içərisində kodlaş dırılmalıdır. 

7. Məqalələr, xülasə və açar sözlər Winword proqramında, Times New Roman 

şrifti, ara məsafəsi 1.5 olmaqla, 14 punto böyüklüyündə yazı tipi ilə yazılaraq 

diskdə və A4 vərəqində təqdim olunmalıdır. 

8. Elmi dərəcəsi olmayan müəlliflərin məqalələri iki elmi rəylə birlikdə təqdim 

olunur. 

9. Yalnız elmi və üslubi cəhətdən ciddi redaktə olunmuş, ədəbiyyat siyahısı yoxlanılmış 

məqalələr qəbul olunur. 

Tel: (012) 465 17 52 (114) 


145

9 772304 330008

Azərbaycan xalçaları / Azerbaijani carpets #31

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?