ByBusMagazine_Winter 2019

Γιορτινά έθιμα
Τα Κάλαντα αποτελούν δημοτικά, ευχητικά και
εγκωμιαστικά τραγούδια που ψάλλονται εθιμικά κατ΄ έτος κυρίως
την παραμονή μεγάλων θρησκευτικών εορτών όπως των
Χριστουγέννων, της Πρωτοχρονιάς, των Θεοφανείων, ακόμη και
των Βαΐων (ή του Λαζάρου), με εξαίρεση εκείνων της Μεγάλης
Παρασκευής που είναι κατανυκτικά. Κύρια παραδοσιακά μουσικά
όργανα που συνοδεύουν τα κάλαντα είναι το τρίγωνο, το λαούτο,
το νταούλι η τσαμπούνα, η φλογέρα κ.ά. Οι τραγουδιστές - οργανοπαίκτες
των καλάντων ονομάζονται "καλαντιστές".
Τα κάλαντα ξεκινούν κυρίως με χαιρετισμό, στη συνέχεια
αναγγέλλουν τη μεγάλη χριστιανική εορτή που φθάνει και
καταλήγουν σε ευχές. Χαρακτηριστικό σημείο είναι η γλώσσα
στην οποία αυτά ψάλλονται, στη καθαρεύουσα, δηλώνοντας
την άμεση καταγωγή τους από τους Βυζαντινούς χρόνους τις
Καλένδες του Ιανουαρίου που γιορτάζονταν με ιδιαίτερη λαμπρότητα.
Κύριος σκοπός των τραγουδιών αυτών είναι μετά
τις αποδιδόμενες ευχές τα "Χρόνια Πολλά" το φιλοδώρημα
είτε σε χρήματα (σήμερα) είτε σε προϊόντα (παλαιότερα).
Αξίζει σε αυτό το σημείο να αναφέρουμε ότι οι Πατέρες της Εκκλησίας
κατά τους Βυζαντινούς χρόνους απαγόρευαν ή απέτρεπαν αυτό
το έθιμο ως καταγόμενο από τις εορτές των ρωμαϊκών Καλενδών
που είχε καταδικάσει η ΣΤ' Οικουμενική Σύνοδος το 680 μ.Χ.
Παρόλα αυτά ακόμα και σήμερα αυτό το έθιμο παραμένει αναλλοίωτο
στο χρόνο και στις καρδιές όλων μας και πολύ περισσότερο
στις καρδιές των μικρών παιδιών.
Το έθιμο της βασιλόπιτας
είναι πολύ παλαιό, προέρχεται από εκείνο το τελούμενο
στην αρχαία ελληνική εορτή των Κρονίων - μια
αρχαία ελληνική εορτή προς τιμήν του Κρόνου που
παρέλαβαν οι Φράγκοι. Πέρα όμως αυτού του φράγκικου
εθίμου, που επικράτησε στην Ευρώπη, υπάρχει
και μία θρησκευτική παράδοση που συνδέεται
και με την προσωπικότητα του Μεγάλου Βασιλείου.
Κατά την θρησκευτική λοιπόν παράδοση κάποτε στη
Καισαρεία της Καππαδοκίας στη Μικρά Ασία που
επίσκοπος ήταν ο Μέγας Βασίλειος ήλθε να τη καταλάβει
ο Έπαρχος της Καππαδοκίας με πρόθεση να
τη λεηλατήσει. Τότε ο Μέγας Βασίλειος ζήτησε από
τους πλούσιους της πόλης του να μαζέψουν ό,τι χρυσαφικά
μπορούσαν προκειμένου να τα παραδώσει
ως "λύτρα" στον επερχόμενο κατακτητή. Πράγματι
συγκεντρώθηκαν πολλά τιμαλφή. Κατά την παράδοση
όμως είτε επειδή μετάνιωσε ο έπαρχος, είτε κατ΄
άλλους εκ θαύματος ο Άγιος Μερκούριος με πλήθος
Αγγέλων απομάκρυνε τον στρατό του, ο Έπαρχος
απάλλαξε την πόλη από επικείμενη καταστροφή.
Προκειμένου όμως ο Μέγας Βασίλειος να επιστρέψει
τα τιμαλφή στους δικαιούχους, μη γνωρίζοντας σε
ποιον ανήκει τι, έδωσε εντολή να παρασκευαστούν
μικροί άρτοι εντός των οποίων τοποθέτησε ανά ένα
των νομισμάτων ή τιμαλφών και τα διένειμε στους
κατοίκους την επομένη του εκκλησιασμού. Το γεγονός
αυτό απέληξε σε διπλή χαρά από της αποφυγής
της καταστροφής της πόλης και συνεχίσθηκε η παράδοση
αυτή κατά τη μνήμη της ημέρας του θανάτου
του, εορτή του Αγίου και του Μεγάλου Βασιλείου.
Στις μέρες μας, στην Αθήνα, τη Θεσσαλονίκη και σε άλλα μέρη όπου εγκαταστάθηκαν
πρόσφυγες από την Πόλη και τη Μικρά Ασία συνηθίζεται η λεγόμενη
«πολίτικη» ή «σμυρνέικη» Βασιλόπιτα. Στη δυτική Μακεδονία συχνά η βασιλόπιτα
είναι μια τυρόπιτα ή πρασόπιτα. Βασικό όμως κοινό γνώρισμα είναι ότι στο
εσωτερικό όλων τοποθετείται νόμισμα. Στην ελληνική επαρχία, ανάλογα με το
έθιμο, τοποθετείται στο εσωτερικό της βασιλόπιτας μικρό κομμάτι άχυρου, κληματόβεργας
ή ελιάς ή σε κτηνοτροφικές περιοχές ένα μικρό κομμάτι τυρί για να
φέρουν καλή τύχη στην παραγωγή. Σε άλλα μέρη, αντί αυτού κατασκευάζουν
μικρό στεφάνι από κληματόβεργες που όποιος το βρει στα χωράφια θα είναι
τυχερός στα σπαρτά, ή στην ελαιοπαραγωγή ή στο κρασί κλπ.
20 χρόνια μετά τη δεύτερη χιλιετία ίσως το έθιμο της βασιλόπιτας να μην
είναι τόσο πιστό στις παραδόσεις που αναφέρουμε παραπάνω, είναι όμως το
σημαντικότερο έθιμο της πρωτοχρονιάς που δίνει ελπίδα και καλοτυχία σε
όποιον βρει το φλουρί. Με τη σειρά μας λοιπόν σας ευχόμαστε Καλή Χρονιά
με υγεία και όσο περισσότερα φλουριά γίνεται.
22