Gazeta Festiwalowa | Ciało/Umysł 2021

re: CIAŁO/UMYSŁ
DO POCZYTANIA
34
inside… my hair will always reach toward the sun (2009),
w której wraz z tancerką Sophiatou Kossoko wspólnie zastanawiają
się nad znaczeniem kropli wody i jej wartością
oraz łatwością lub trudnością pozyskania jej na różnych
kontynentach. Kiedy tancerka po zainstalowaniu czajników
z wodą i plastikowych basenów ogrodowych otwarcie
dzieli się obawami związanymi z interakcją z publicznością,
słyszy odpowiedź choreografki: „Oh, relax, it’s just
a performance”. W ten autoironiczny sposób artystka
porusza nie tylko wątek ekologiczny, ale także temat dynamicznych
relacji choreografki i tancerki. Wprowadzając
poczucie humoru i angażując publiczność w zbieranie
kropel wody, twórczyni wyjaskrawia polityczny wymiar
swojej pracy. Lubię. I mam przeczucie, że na kolejnych
edycjach festiwalu znów będzie można wejść w różnorodne
interakcje.
Magda Przybysz – choreografka, wykładowczyni, pisarka.
Jest przedstawicielką choreografii angażującej się we
współczesne zjawiska społeczno-kulturowe. Tworzy
multidyscyplinarne wydarzenia, spektakle i warsztaty,
współpracowała z artystami różnych dziedzin (m.in. MML,
Jakub Wróblewski, Hoteloko movement makers, Klaudia
Hartung-Wójciak, Patryk Lichota, Dominika Knapik).
Wykładowczyni i kierowniczka studiów podyplomowych
Komunikacja w organizacji oparta na empatii na SWPS,
autorka Rozgrzewek demokratycznych na Wydziale Sztuk
Społecznych na UW oraz pedagożka na Wydziale Somatyki
w tańcu i terapii na AM w Łodzi. Tegoroczna stypendystka
stypendium twórczego Grażyny Kulczyk z zakresu
współczesnej choreografii. Obecnie pracuje nad książką
Dzienniki choreograficzne.
Anna Królica
Historia tańca
ukryta w ciele
Przez wiele lat taniec borykał się z nieobecnością własnych
narracji w oficjalnych archiwach i muzeach.
Powodem tego stanu rzeczy była jego niewerbalność,
która pociągała za sobą niemożność wpisania go w istniejące
standardy, czyli równoczesnego zamknięcia
w słowach jego doświadczenia i percepcji. Obecnie, jak
pisze Inge Baxmann, „Ciało na nowo zostaje odkryte jako
miejsce pamięci […]. Dzieje się tak dlatego, że doświadczenia
zmysłowe, emocjonalne i percepcyjne są przechowywane
w ruchach, gestach i rytmie. Wiedza ta opiera
się na tradycji ustnej i gestycznej, a materializuje w niewerbalnych
formach ekspresji lub w artefaktach. Tacit
knowledge 1 (ukryta wiedza) nigdy nie została włączona
do zachodniej historiografii, lokując się na marginesie europejskiego
rozumienia kultury.” 2
Jednak we współczesnym dyskursie humanistycznym
ciało coraz częściej postrzegane jest jako dynamiczny,
performatywny konstrukt. Staje się projektem, zaświadcza
o statusie, współtworzy wielość tożsamości i osobowości.
Nosi w sobie historie i uczucia, w związku z czym
staje się szczególnym przykładem archiwum.
Przyglądając się historii Festiwalu Ciało/Umysł, można
zauważyć, że tematyka pamięci i historii, rekonstrukcji
dawnych przedstawień powraca w różnych edycjach,
choć powiązana jest raczej z indywidualnymi preferencjami
twórców. Jubileuszowa odsłona festiwalu prowokuje
mnie, aby swoje case studies zacząć od archiwum
ciała Edyty Kozak, kuratorki i założycielki festiwalu, ale
również artystki: choreografki i tancerki o doświadczeniu
w balecie i tańcu i współczesnym. W spektaklu Dancing for
You Longer than One Minute (2009) Edyty Kozak i Rolanda
Rowińskiego, również prezentowanym na festiwalu, pojawiło
się wiele odniesień do konceptu ciała jako archiwum.
Przedstawienie rozgrywane było w konwencji próby
i rozmowy pomiędzy reżyserem a artystką. Dzięki temu
układało się w autobiograficzną opowieść o przeszłości –
ale również było wyrazem potrzeby znalezienia przez artystkę
nowych inspiracji. Przywoływano różne etapy z życia
Kozak, a dialog był swoistą wykładnią estetyki tańca klasycznego
i jego przejawów. W tę część spektaklu zgrabnie
wpleciono fragmenty archiwalnych zapisów przedstawień
baletowych, w których wystąpiła Edyta Kozak. Na
projekcji mogliśmy zobaczyć ją w białych tiulowych sukniach,
ale na oczach widzów przywoływała także swoje
wcześniejsze role i aranżowała sceny z libretta Giselle
Adolphe’a Charles’a Adama, włączając w nie publiczność.
W spektaklu przypominane i ucieleśnione zostały cytaty
ze znanych spektakli tanecznych, zarówno w światowym,
jak i lokalnym kontekście, co także przypomina krążenie
po archiwum, wyciąganie z półek kolejnych nagrań, ale
też współtworzenie (współuczestniczenie w) historii tańca.
Pojawił się również fragment Święta wiosny Igora Strawińskiego
w wersji Piny Bausch – Frühlingsopfer (1975),
obok, jako kolejny zwrot tematyczno-estetyczny, przywołany
został spektakl Magdaleny Chowaniec Hold Your
Horses 3 oraz Jérôme Bel Jérôme’a Bela 4 . Dancing for You
Longer than One Minute Kozak i Rowińskiego jest swoistą
podróżą przez historię tańca i jej punkty zwrotne, rozumiane
jako zmiany estetyki i ustanawianie nowej tematyki.
Innego rodzaju grę z archiwum i historią ukrytą w ciele
prowadzi zaproszony na festiwal w 2011 roku Fabián
Barba, choreograf i tancerz pochodzący z Ekwadoru, ale
studiujący w Brukseli, w prestiżowym P.A.R.T.S. W ramach
dziesiątej edycji Ciało/Umysł wystąpił ze spektaklem
A Mary Wigman Dance Evening (2009), przywołującym
ikonę tańca lat 20. i 30., stojącą na czele niemieckiego
tańca wyrazistego (Ausdruckstanz). Niemniej poza przywołaniem
jej choreografii, doskonale wyuczonych, powtórzonych
i przełożonych na męskie ciało, wydarzyło się
podczas tego procesu coś znacznie więcej. Wydaje się, że
Fabián Barba naprawdę dotarł do ukrytej w swym ciele
historii.
Pomysł Barby na realizację A Mary Wigman Dance
Evening pojawił się podczas oglądania w P.A.R.T.S. historycznych
nagrań Mary Wigman. Na początku język
taneczny Wigman wydał się studentom daleki od współczesnego,
sytuujący się poza ich doświadczeniem cielesnym.
Mimo odczuwalnej nieadekwatności i swoistego
efektu obcości, Barba powracał myślami do tych nagrań.
Jak mówi: „Moja relacja z tym tańcem była trudna.
Patrząc na to retrospektywnie, myślę, że znalazłem tam
i coś bliskiego, i coś obcego. To była ambiwalentna relacja.
Wtedy mocniej poczułem trening tańca, który przeszedłem
w Quito” 5 .
W procesie pracy nad rekonstrukcjami choreografii Mary
Wigman Barba sięgnął po wideo, fotografie, opisy, notatki
Wigman, ale – co najistotniejsze z perspektywy wątku
ciała jako archiwum – uczył się od jej uczennic: Susanne
Linke, Irene Sieben i Katharine Sehnert, które choreografie
i gesty mają „zapisane” we własnym ciele. Staje się to
znamienne szczególnie w kontekście transmisji choreografii
z ciała na ciało. Zarówno ruchowa, jak i cielesna
fot. Kamila Buturla Photography ↑