Estado y aprovechamiento sostenible de la caoba en Centroamérica
Estado y aprovechamiento sostenible de la caoba en Centroamérica
Estado y aprovechamiento sostenible de la caoba en Centroamérica
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
<strong>Estado</strong> y <strong>aprovechami<strong>en</strong>to</strong> <strong>sost<strong>en</strong>ible</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>caoba</strong> <strong>en</strong> C<strong>en</strong>troamérica<br />
a 50 cm (Agui<strong>la</strong>r 2005). En este sector se<br />
<strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra <strong>la</strong> zona <strong>de</strong> amortiguami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
Reserva <strong>de</strong> Bosawas, que es <strong>la</strong> que más <strong>caoba</strong><br />
ti<strong>en</strong>e. Los bosques <strong>de</strong> los municipios <strong>de</strong> Puerto<br />
Cabezas y Prinzapolka ti<strong>en</strong><strong>en</strong> bajos volúm<strong>en</strong>es<br />
<strong>de</strong> <strong>caoba</strong>, si<strong>en</strong>do más abundantes <strong>la</strong>s especies<br />
Carapa guian<strong>en</strong>sis, Myrica cerifera, Tetragastris<br />
panam<strong>en</strong>sis y otras especies apropiadas para<br />
producir tableros.<br />
En <strong>la</strong> década <strong>de</strong> los 70 se <strong>en</strong>tregaron concesiones<br />
a gran<strong>de</strong>s compañías ma<strong>de</strong>reras <strong>en</strong><br />
varios lugares <strong>de</strong> <strong>la</strong> Región <strong>de</strong>l Atlántico Norte<br />
(RAAN). Una <strong>de</strong> estas compañías, Celulosa <strong>de</strong><br />
Nicaragua S.A. (CELNIC 1975a y b) obtuvo<br />
una <strong>de</strong> sus concesiones <strong>en</strong> un área <strong>de</strong> 52.000<br />
ha <strong>en</strong> <strong>la</strong> zona compr<strong>en</strong>dida <strong>en</strong>tre el río<br />
Kuka<strong>la</strong>ya y el Wawa, l<strong>la</strong>mada Reserva Forestal<br />
Perman<strong>en</strong>te. Según los inv<strong>en</strong>tarios realizados<br />
por <strong>la</strong> Organización <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Naciones Unidas<br />
para <strong>la</strong> Agricultura y <strong>la</strong> Alim<strong>en</strong>tación (FAO) <strong>en</strong><br />
1972 se obtuvieron volúm<strong>en</strong>es brutos totales <strong>de</strong><br />
hasta 192 m 3 /ha, y volúm<strong>en</strong>es comerciales<br />
aprovechables <strong>de</strong> 26,7 m 3 /ha (H<strong>en</strong>ning 1972),<br />
<strong>de</strong> los cuales un 35% era <strong>de</strong> ma<strong>de</strong>ras <strong>de</strong><br />
primera y segunda calidad. Las especies más<br />
comunes eran <strong>la</strong> Dialium guine<strong>en</strong>se, con 2,4<br />
árb./ha y 5 m 3 /ha, <strong>la</strong> Carapa guian<strong>en</strong>sis,<br />
Calophyllum brasili<strong>en</strong>se, Hyeronima alchorneoi<strong>de</strong>s,<br />
Vochysia ferruginea y Viro<strong>la</strong> koschnyi.<br />
La <strong>caoba</strong> aparecía con <strong>de</strong>nsida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> 0,30<br />
árb./ha y 0,6 m 3 /ha.<br />
Bosques <strong>de</strong>l bloque II<br />
Los bosques <strong>de</strong>l bloque II ti<strong>en</strong><strong>en</strong> una composición<br />
más equilibrada <strong>de</strong> especies comerciales<br />
o más buscadas, don<strong>de</strong> Carapa guian<strong>en</strong>sis,<br />
Calophyllum brasili<strong>en</strong>se, Vochysia ferruginea y<br />
Vochysia hondur<strong>en</strong>sis ti<strong>en</strong><strong>en</strong> niveles volumétricos<br />
parecidos. La <strong>caoba</strong> por su parte está <strong>en</strong> el nivel<br />
<strong>de</strong> 0,6 m 3 /ha, con una abundancia re<strong>la</strong>tiva por lo<br />
cual es presionada para su <strong>aprovechami<strong>en</strong>to</strong><br />
(Tab<strong>la</strong> 4).<br />
Las zonas boscosas al sur <strong>de</strong> La Cruz <strong>de</strong>l Río<br />
Gran<strong>de</strong> así como aquel<strong>la</strong>s al este <strong>de</strong>l municipio<br />
<strong>de</strong> Tortuguero son <strong>la</strong>s más aprovechadas<br />
actualm<strong>en</strong>te. Los volúm<strong>en</strong>es por hectárea varían<br />
<strong>de</strong> 7,6 m 3 /ha a 32,8 m 3 /ha y <strong>la</strong>s <strong>de</strong>nsida<strong>de</strong>s<br />
comerciales se sitúan alre<strong>de</strong>dor <strong>de</strong> 4 árb./ha.<br />
Estas áreas fueron int<strong>en</strong>sam<strong>en</strong>te explotadas a<br />
principios <strong>de</strong>l siglo pasado aprovechando los<br />
gran<strong>de</strong>s ríos para el transporte. En los inv<strong>en</strong>tarios<br />
consultados se observa que muy poco volum<strong>en</strong><br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> ma<strong>de</strong>ra correspon<strong>de</strong> a árboles con un<br />
diámetro mayor a 70 cm DAP. Hay municipios<br />
como los <strong>de</strong> Bluefields, Kubra y Laguna Per<strong>la</strong>s<br />
que ti<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>la</strong>s áreas correspondi<strong>en</strong>tes a <strong>la</strong><br />
Reserva <strong>de</strong> Wawashang y Cerro Silva, por lo que<br />
casi no se dan activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> explotación legal<br />
<strong>de</strong> los bosques.<br />
Los bosques <strong>de</strong>l sector sur <strong>de</strong> Prinzapolka,<br />
conocido como Kuanwat<strong>la</strong>, y los <strong>de</strong> <strong>la</strong> zona sur<br />
<strong>de</strong> La Cruz <strong>de</strong>l Río Gran<strong>de</strong> no han sido inv<strong>en</strong>tariados.<br />
Sin embargo se estima que ti<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
una estructura parecida (MAGFOR-PROFOR-<br />
INAFOR 2001).<br />
Bosques <strong>de</strong>l bloque III<br />
En su mayoría se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong>l área<br />
protegida <strong>de</strong> <strong>la</strong> Reserva Forestal <strong>de</strong>l Sureste. No<br />
hay mucha información sobre estos bosques,<br />
solo se dispone <strong>de</strong> <strong>la</strong> recopi<strong>la</strong>da para el<br />
inv<strong>en</strong>tario <strong>de</strong>l Sureste <strong>de</strong> 1984, <strong>en</strong> el que se<br />
i<strong>de</strong>ntificaron tres tipos <strong>de</strong> bosque: bosque <strong>de</strong>l<br />
litoral, intermedio y <strong>de</strong> tierra a<strong>de</strong>ntro (Tab<strong>la</strong> 5).<br />
Los dos primeros tipos están dominados por<br />
Schizolobium parahybum y Terminalia catappa,<br />
que son ma<strong>de</strong>ras duras usadas <strong>en</strong> estructuras.<br />
También es bastante abundante <strong>la</strong> Vochysia<br />
ferruginea, que por el contrario es una ma<strong>de</strong>ra<br />
b<strong>la</strong>nda y porosa con pocos usos. El inv<strong>en</strong>tario<br />
indica bajos volúm<strong>en</strong>es <strong>de</strong> <strong>caoba</strong> por hectárea,<br />
ya que estos bosques han sido interv<strong>en</strong>idos<br />
hasta casi agotar comercialm<strong>en</strong>te <strong>la</strong> especie. No<br />
hay datos <strong>de</strong> <strong>la</strong> estructura <strong>de</strong> volum<strong>en</strong> y área<br />
basal <strong>en</strong> <strong>la</strong>s difer<strong>en</strong>tes categorías <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>caoba</strong>,<br />
por lo que se hace difícil hacer pronósticos sobre<br />
su rehabilitación y or<strong>de</strong>nación.<br />
En el área <strong>de</strong> amortiguami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> Reserva<br />
Forestal <strong>de</strong>l Sureste, <strong>en</strong> el municipio <strong>de</strong> El Castillo,<br />
se han realizado varios inv<strong>en</strong>tarios para p<strong>la</strong>nes<br />
<strong>de</strong> or<strong>de</strong>nación, y <strong>en</strong> ellos se evi<strong>de</strong>ncia que<br />
Carapa guian<strong>en</strong>sis es <strong>la</strong> especie más abundante<br />
junto con Dipteryx oleifera y Dialium guine<strong>en</strong>se.<br />
Tab<strong>la</strong> 4: Volúm<strong>en</strong>es comerciales disponibles <strong>en</strong> bosques <strong>de</strong>l bloque II <strong>de</strong> Nicaragua, según varios inv<strong>en</strong>tarios<br />
Especie Nombre ci<strong>en</strong>tífico Volúm<strong>en</strong>es según inv<strong>en</strong>tarios forestales (m 3 /ha)<br />
Profosa South Patch R. El Gallo Ze<strong>la</strong>ya C<strong>en</strong>tral<br />
Níspero Manilkara zapota 3,11 - - 0,33<br />
Cedro macho Carapa guian<strong>en</strong>sis 2,90 0,70 4,16 2,39<br />
Palo agua Vochysia hondur<strong>en</strong>sis 1,96 - 2,10 2,02<br />
Zopilote Vochysia ferruginea 1,93 - - 0,16<br />
Sta María Calophyllum brasili<strong>en</strong>se 1,92 2,70 5,16 0,37<br />
Guayabo Terminalia amazonia 1,35 - - 0,18<br />
Com<strong>en</strong>egro Dialium guine<strong>en</strong>se 1,10 - - 1,12<br />
Caoba Swiet<strong>en</strong>ia macrophyl<strong>la</strong> 0,92 0,60 3,58 0,30<br />
Leche María Symphonia globulifera - 0,70 - 0,18<br />
Otras 2,61 2,90 4,90 25,78<br />
Total (m 3 /ha) 17,80 7,60 19,90 32,83<br />
Fu<strong>en</strong>te: e<strong>la</strong>boración <strong>de</strong>l autor<br />
12