Estado y aprovechamiento sostenible de la caoba en Centroamérica
Estado y aprovechamiento sostenible de la caoba en Centroamérica
Estado y aprovechamiento sostenible de la caoba en Centroamérica
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
<strong>Estado</strong> y <strong>aprovechami<strong>en</strong>to</strong> <strong>sost<strong>en</strong>ible</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>caoba</strong> <strong>en</strong> C<strong>en</strong>troamérica<br />
77% <strong>de</strong> los bosques cerrados productivos <strong>de</strong>l<br />
área <strong>de</strong> estudio. Por su parte, los bosques <strong>de</strong><br />
conservación incluy<strong>en</strong> <strong>la</strong> Reserva <strong>de</strong> <strong>la</strong> Biosfera<br />
Bosawas, Cerro Wawashang, y <strong>la</strong> Reserva <strong>de</strong>l<br />
Sureste, con casi un 1,5 millones <strong>de</strong> hectáreas,<br />
todas <strong>en</strong> áreas protegidas <strong>de</strong> acuerdo con <strong>la</strong> ley.<br />
La Tab<strong>la</strong> 8 pres<strong>en</strong>ta volúm<strong>en</strong>es comerciales <strong>de</strong><br />
<strong>caoba</strong> aproximados <strong>en</strong> el área <strong>de</strong> estudio. Los<br />
volúm<strong>en</strong>es disponibles <strong>en</strong> m 3 /ha se han calcu<strong>la</strong>do<br />
con <strong>la</strong>s cifras promedio <strong>de</strong> los inv<strong>en</strong>tarios<br />
realizados para los distintos p<strong>la</strong>nes g<strong>en</strong>erales <strong>de</strong><br />
manejo forestal. Cabe resaltar que no se utilizan<br />
<strong>la</strong>s cifras <strong>de</strong>l Estudio <strong>de</strong> Valoración Forestal <strong>de</strong>l<br />
año 2000 pues se consi<strong>de</strong>ra que <strong>la</strong> base muestral<br />
es muy limitada y <strong>la</strong>s cifras aparec<strong>en</strong> bastante<br />
distorsionadas <strong>en</strong> el caso <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>caoba</strong>.<br />
El pot<strong>en</strong>cial <strong>de</strong> <strong>caoba</strong> exist<strong>en</strong>te <strong>en</strong> el tipo <strong>de</strong> bosque<br />
<strong>la</strong>tifoliado cerrado <strong>en</strong> los bloques <strong>de</strong>limitados<br />
<strong>en</strong> este estudio es <strong>de</strong> un poco más <strong>de</strong> 1,6 millones<br />
<strong>de</strong> metros cúbicos <strong>de</strong> ma<strong>de</strong>ra <strong>en</strong> rollo, <strong>de</strong><br />
los cuales un 60% está <strong>en</strong> el tipo <strong>de</strong> bosque<br />
productivo. Las exist<strong>en</strong>cias estimadas <strong>de</strong> <strong>caoba</strong><br />
se refier<strong>en</strong> al volum<strong>en</strong> total <strong>de</strong> esta especie <strong>en</strong><br />
todas <strong>la</strong>s c<strong>la</strong>ses diamétricas por <strong>en</strong>cima <strong>de</strong> 40<br />
cm DAP. Sin embargo es <strong>de</strong> todos conocido que<br />
el diámetro mínimo <strong>de</strong> corta (DMC) establecido<br />
para <strong>caoba</strong> según <strong>la</strong>s normas técnicas <strong>de</strong> manejo<br />
es <strong>de</strong> 50 cm. Según <strong>la</strong> distribución diamétrica<br />
promedio <strong>de</strong> <strong>la</strong> especie (Figuras 2 y 3, pág. 14),<br />
el 65% <strong>de</strong>l volum<strong>en</strong> <strong>de</strong> los bosques productivos<br />
está constituido por árboles <strong>de</strong> más <strong>de</strong> 50 cm <strong>de</strong><br />
DAP (542.000 m 3 ).<br />
Como indica <strong>la</strong> Tab<strong>la</strong> 8, <strong>en</strong> el bloque III <strong>la</strong> <strong>caoba</strong><br />
prácticam<strong>en</strong>te no está pres<strong>en</strong>te, excepto <strong>en</strong> muy<br />
baja <strong>de</strong>nsidad volumétrica. Por lo tanto, los bosques<br />
al sur <strong>de</strong>l Río Escondido <strong>de</strong>berían ser excluidos<br />
<strong>de</strong> cualquier <strong>aprovechami<strong>en</strong>to</strong> <strong>de</strong> <strong>caoba</strong>.<br />
Aprovechami<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l bosque <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong>tifoliadas<br />
Fu<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> información<br />
Los datos estadísticos re<strong>la</strong>cionados con el<br />
<strong>aprovechami<strong>en</strong>to</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>caoba</strong> <strong>en</strong> Nicaragua son<br />
bastante escasos. El Instituto <strong>de</strong> Recursos<br />
Naturales (IRENA) y luego el Servicio Forestal<br />
Nacional contaron con una Oficina <strong>de</strong> Estadísticas<br />
Tab<strong>la</strong> 8: Volum<strong>en</strong> aproximado <strong>de</strong> <strong>caoba</strong> <strong>en</strong> pie <strong>en</strong> bosques cerrados <strong>de</strong> <strong>la</strong>s áreas<br />
estudiadas <strong>de</strong> Nicaragua<br />
Departam<strong>en</strong>to<br />
Exist<strong>en</strong>cias aproximadas <strong>de</strong> <strong>caoba</strong> con DAP superior a 40 cm<br />
Volum<strong>en</strong> aproximado Bosque Bosque <strong>de</strong> VOLUMEN<br />
por hectárea productivo conservación TOTAL<br />
(m 3 /ha) (m 3 ) (m 3 ) APROXIMADO (m 3 )<br />
BLOQUE I 618.967 479.902 1.098.869<br />
RAAN 1,0 606.715 367.984 974.699<br />
JINOTEGA 0,3 12.252 111.918 124.170<br />
BLOQUE II 208.056 84.209 292.265<br />
RAAN 1,0 91.307 1.672 92.979<br />
RAAS 0,6 116.749 82.537 199.286<br />
BLOQUE III 6.879 243.109 249.987<br />
RAAS 0,6 5.353 195.851 201.204<br />
RÍO SAN JUAN 0,2 1.526 47.257 48.783<br />
Total (m 3 ) 833.901 807.220 1.641.121<br />
Fu<strong>en</strong>te: e<strong>la</strong>boración <strong>de</strong>l autor<br />
Forestales que producía boletines estadísticos<br />
anualm<strong>en</strong>te, algunos <strong>de</strong> los cuales han sido<br />
consultados <strong>en</strong> el CEDOC <strong>de</strong> MARENA. En<br />
algunos estudios reci<strong>en</strong>tes sobre el sector forestal<br />
(Guevara 2004) es posible <strong>en</strong>contrar datos aplicables,<br />
y el Registro Nacional Forestal <strong>de</strong> INAFOR<br />
(SIRCOF) lleva algunas estadísticas útiles. A<strong>de</strong>más<br />
hoy ya se cu<strong>en</strong>ta con <strong>la</strong> base <strong>de</strong> datos e<strong>la</strong>borada<br />
por el SINIA, Sistema <strong>de</strong> Información Ambi<strong>en</strong>tal<br />
<strong>de</strong> MARENA, que ti<strong>en</strong>e repres<strong>en</strong>tación territorial<br />
y <strong>en</strong> cuya página web (www.mar<strong>en</strong>a.gob.ni) se<br />
publican los datos procesados. Se pue<strong>de</strong>n<br />
<strong>en</strong>contrar datos <strong>de</strong> exportaciones <strong>en</strong> el MIFIC<br />
(Ministerio <strong>de</strong> Finanzas y Comercio), <strong>en</strong> CETREX<br />
(C<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> Promoción <strong>de</strong> Exportaciones), <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
Oficina CITES-MARENA <strong>de</strong> Nicaragua y <strong>en</strong><br />
docum<strong>en</strong>tos históricos <strong>de</strong>l Banco C<strong>en</strong>tral <strong>de</strong><br />
Nicaragua (Banco C<strong>en</strong>tral <strong>de</strong> Nicaragua 1975).<br />
También se consultó <strong>la</strong> base <strong>de</strong> datos <strong>de</strong> <strong>la</strong> FAO.<br />
Especies comercializadas<br />
El <strong>aprovechami<strong>en</strong>to</strong> <strong>de</strong>l bosque <strong>de</strong> <strong>la</strong>tifoliadas <strong>en</strong><br />
Nicaragua se ha caracterizado por ser selectivo,<br />
ya que se comercializa un grupo pequeño <strong>de</strong><br />
especies que no pasa <strong>de</strong> 20 (Tab<strong>la</strong> 9) (H<strong>en</strong>ning<br />
1972, MADENSA 1992, Kumkyung Co. Ltd.<br />
1994), y más bi<strong>en</strong> se basa <strong>en</strong> el <strong>aprovechami<strong>en</strong>to</strong><br />
<strong>de</strong> seis especies emblemáticas: Swiet<strong>en</strong>ia<br />
macrophyl<strong>la</strong>, Cedre<strong>la</strong> odorata, Carapa guian<strong>en</strong>sis,<br />
Enterolobium cyclocarpum, Pithecellobium<br />
saman y Cordia alliodora. El comercio interno<br />
<strong>de</strong>manda los mayores volúm<strong>en</strong>es <strong>de</strong> ma<strong>de</strong>ra<br />
<strong>la</strong>tifoliada para usar<strong>la</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> construcción y<br />
ebanistería. Sólo un pequeño volum<strong>en</strong> <strong>de</strong> ma<strong>de</strong>ras<br />
l<strong>la</strong>madas preciosas, como <strong>la</strong> <strong>caoba</strong> y el<br />
cedro real (Cedre<strong>la</strong> odorata), son exportadas<br />
tradicionalm<strong>en</strong>te a dos o tres países.<br />
Volúm<strong>en</strong>es autorizados<br />
Las cifras <strong>de</strong> <strong>la</strong> Tab<strong>la</strong> 10 (pág. 18) indican los<br />
volúm<strong>en</strong>es totales <strong>de</strong> ma<strong>de</strong>ra <strong>la</strong>tifoliada cortada<br />
autorizados anualm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> Nicaragua así como<br />
los volúm<strong>en</strong>es <strong>de</strong> <strong>caoba</strong> extraída, expresados<br />
<strong>en</strong> metros cúbicos sólidos sin corteza. Des<strong>de</strong><br />
1975 a los años 90 se aprovecharon por término<br />
medio unos 180.000 m 3 <strong>de</strong> ma<strong>de</strong>ra <strong>en</strong> rollo a<br />
nivel nacional. Estas cifras bajaron hasta unos<br />
80.000 m 3 anuales <strong>en</strong>tre los años 90 y el año<br />
2000.<br />
Aprovechami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>caoba</strong><br />
La Tab<strong>la</strong> 11 (pág. 19) muestra <strong>la</strong> cantidad <strong>de</strong><br />
<strong>caoba</strong> que estaba permitido recoger <strong>en</strong> distintas<br />
partes <strong>de</strong>l país <strong>en</strong> <strong>de</strong>terminados años. Hasta<br />
mediados <strong>de</strong> los años 80 se <strong>en</strong>contraba <strong>caoba</strong> <strong>en</strong><br />
siete <strong>de</strong>partam<strong>en</strong>tos <strong>de</strong>l país <strong>de</strong> acuerdo con los<br />
datos <strong>de</strong> volúm<strong>en</strong>es <strong>de</strong> corta autorizados por<br />
el Servicio Forestal Nacional (IRENA 1977). Sin<br />
embargo ya para finales <strong>de</strong> los años 90 el<br />
<strong>aprovechami<strong>en</strong>to</strong> <strong>de</strong> <strong>caoba</strong> se conc<strong>en</strong>traba<br />
16