Estado y aprovechamiento sostenible de la caoba en Centroamérica
Estado y aprovechamiento sostenible de la caoba en Centroamérica
Estado y aprovechamiento sostenible de la caoba en Centroamérica
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Estudio <strong>de</strong> diagnóstico <strong>en</strong> Nicaragua<br />
creación <strong>de</strong>l clúster forestal. El valor agregado a <strong>la</strong><br />
materia prima <strong>de</strong> <strong>caoba</strong> se consigue a través <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong>s inversiones <strong>en</strong> industria <strong>de</strong> transformación<br />
secundaria, a fin <strong>de</strong> no seguir exportando solo<br />
ma<strong>de</strong>ra aserrada, pues este tipo <strong>de</strong> exportación<br />
promueve el <strong>de</strong>sperdicio, dado que solo se<br />
exporta <strong>la</strong> ma<strong>de</strong>ra <strong>de</strong> mejor calidad y se <strong>de</strong>ja un<br />
importante volum<strong>en</strong> tanto <strong>en</strong> el bosque como <strong>en</strong><br />
el mercado local.<br />
Promoción <strong>de</strong>l uso <strong>de</strong> una gran variedad<br />
<strong>de</strong> especies<br />
El <strong>aprovechami<strong>en</strong>to</strong> <strong>de</strong>l bosque <strong>la</strong>tifoliado se<br />
c<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> un máximo <strong>de</strong> 20 especies, y el 90%<br />
<strong>de</strong> lo aprovechado correspon<strong>de</strong> a 6 <strong>de</strong> el<strong>la</strong>s. La<br />
<strong>caoba</strong> solo repres<strong>en</strong>ta <strong>en</strong>tre el 3 y el 7% <strong>de</strong> los<br />
volúm<strong>en</strong>es <strong>de</strong> especies <strong>la</strong>tifoliadas aprovechadas<br />
anualm<strong>en</strong>te pero <strong>en</strong>tre un 11 y un 13% <strong>de</strong>l valor<br />
total <strong>de</strong> <strong>la</strong>s exportaciones <strong>de</strong> productos forestales,<br />
incluidos los industriales. Debe fom<strong>en</strong>tarse<br />
el uso <strong>de</strong> una gama más amplia <strong>de</strong> especies.<br />
Inc<strong>en</strong>tivos <strong>de</strong>l manejo <strong>sost<strong>en</strong>ible</strong><br />
La nueva Ley Forestal (2003) indica que es<br />
necesario implem<strong>en</strong>tar inc<strong>en</strong>tivos para que <strong>la</strong><br />
actividad forestal se <strong>de</strong>sarrolle y se transforme <strong>en</strong><br />
un eje <strong>de</strong>l <strong>de</strong>spegue económico. Tal como se han<br />
p<strong>en</strong>sado algunos inc<strong>en</strong>tivos para <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s<br />
<strong>de</strong> reposición <strong>de</strong>l recurso, también se <strong>de</strong>be<br />
promocionar el bu<strong>en</strong> uso <strong>de</strong> los bosques disponibles<br />
con inc<strong>en</strong>tivos materiales para qui<strong>en</strong>es<br />
realizan bu<strong>en</strong>as prácticas forestales. La utilización<br />
<strong>de</strong> p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> manejo, <strong>la</strong> certificación y el mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> biodiversidad <strong>de</strong>b<strong>en</strong> ser prácticas<br />
que conllev<strong>en</strong> inc<strong>en</strong>tivos que disminuyan los<br />
costos <strong>de</strong> producción <strong>de</strong>l producto forestal.<br />
Conclusiones<br />
La <strong>caoba</strong> es una especie <strong>de</strong>l bosque húmedo<br />
tropical que <strong>en</strong> Nicaragua está <strong>en</strong> disminución,<br />
tanto <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el punto <strong>de</strong> vista <strong>de</strong> su distribución<br />
natural <strong>en</strong> el territorio original como <strong>de</strong> los volúm<strong>en</strong>es<br />
disponibles para uso comercial. Hace<br />
80 años, <strong>la</strong> cobertura natural <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>caoba</strong> abarcaba<br />
prácticam<strong>en</strong>te toda <strong>la</strong> región <strong>de</strong>l Atlántico<br />
<strong>de</strong>s<strong>de</strong> el río Coco hasta el río San Juan. En 1983<br />
el bosque cerrado <strong>la</strong>tifoliado con pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong><br />
<strong>caoba</strong> ocupaba alre<strong>de</strong>dor <strong>de</strong>l 45% <strong>de</strong>l área <strong>de</strong><br />
distribución natural <strong>de</strong> <strong>caoba</strong>; para el año 2001 el<br />
área se había reducido <strong>en</strong> un 40% adicional y<br />
sólo quedaba un 27% <strong>de</strong>l área <strong>de</strong> cobertura<br />
original <strong>de</strong> <strong>la</strong> especie. Actualm<strong>en</strong>te, <strong>en</strong> algunos<br />
<strong>de</strong>partam<strong>en</strong>tos como Matagalpa, Jinotega y Río<br />
San Juan está casi completam<strong>en</strong>te extinguida.<br />
Sus volúm<strong>en</strong>es también han sufrido importantes<br />
disminuciones, reflejadas <strong>en</strong> los diámetros<br />
disponibles <strong>en</strong> los bosques actuales. El área total<br />
<strong>de</strong> bosques con pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>caoba</strong> se estima<br />
<strong>en</strong> unos 2,4 millones <strong>de</strong> hectáreas <strong>de</strong> bosque<br />
<strong>la</strong>tifoliado cerrado, con una exist<strong>en</strong>cia volumétrica<br />
total aproximada <strong>de</strong> 1,6 millones <strong>de</strong> metros<br />
cúbicos por <strong>en</strong>cima <strong>de</strong> 40 cm DAP.<br />
Los bosques cerrados <strong>la</strong>tifoliados con pres<strong>en</strong>cia<br />
<strong>de</strong> <strong>caoba</strong> se pue<strong>de</strong>n c<strong>la</strong>sificar <strong>en</strong> dos tipos <strong>de</strong><br />
acuerdo al régim<strong>en</strong> <strong>de</strong> or<strong>de</strong>nami<strong>en</strong>to propuesto.<br />
Los bosques productivos cubr<strong>en</strong> unas 950.000<br />
ha localizadas principalm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong> RAAN (73%)<br />
y <strong>en</strong> <strong>la</strong> RAAS (21%). Los bosques <strong>de</strong> conservación,<br />
que conti<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>la</strong>s áreas protegidas dispuestas<br />
por ley, cubr<strong>en</strong> alre<strong>de</strong>dor <strong>de</strong> 1,4 millones<br />
<strong>de</strong> hectáreas, y se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran localizados <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
RAAS (32%), Jinotega (26%), RAAN (25%) y Río<br />
San Juan (16%). La <strong>caoba</strong> casi no ti<strong>en</strong>e pres<strong>en</strong>cia<br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong>s áreas protegidas <strong>de</strong>l <strong>de</strong>partam<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Río<br />
San Juan, <strong>de</strong> acuerdo con <strong>la</strong>s cifras <strong>de</strong> inv<strong>en</strong>tarios<br />
no específicos realizados <strong>en</strong> esa región. El bosque<br />
<strong>la</strong>tifoliado cerrado reman<strong>en</strong>te <strong>en</strong> Nicaragua ha<br />
sido dividido <strong>en</strong> tres gran<strong>de</strong>s bloques: el bloque I<br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong> parte norte <strong>de</strong> <strong>la</strong> RAAN, el bloque II <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
región <strong>de</strong> Bluefields y el bloque III <strong>en</strong> <strong>la</strong> zona <strong>de</strong>l<br />
sureste. El bloque I es el más ext<strong>en</strong>so, pues<br />
abarca el 60% <strong>de</strong> este tipo <strong>de</strong> bosque y conti<strong>en</strong>e<br />
el 67% <strong>de</strong> <strong>la</strong>s exist<strong>en</strong>cias actuales <strong>de</strong> <strong>caoba</strong>. Los<br />
actuales fr<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> <strong>aprovechami<strong>en</strong>to</strong> se conc<strong>en</strong>tran<br />
alre<strong>de</strong>dor <strong>de</strong> los bosques productivos <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
RAAN, don<strong>de</strong> está <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> los p<strong>la</strong>nes<br />
g<strong>en</strong>erales <strong>de</strong> manejo <strong>en</strong> ejecución, y <strong>en</strong> <strong>la</strong> RAAS,<br />
don<strong>de</strong> un gran fr<strong>en</strong>te ma<strong>de</strong>rero avanza <strong>de</strong>s<strong>de</strong><br />
La Cruz <strong>de</strong>l Río Gran<strong>de</strong>, don<strong>de</strong> operan un gran<br />
número <strong>de</strong> p<strong>la</strong>nes mínimos.<br />
Especies <strong>de</strong> alto valor comercial como <strong>la</strong> <strong>caoba</strong><br />
y el cedro real han <strong>de</strong>saparecido víctimas <strong>de</strong>l<br />
<strong>aprovechami<strong>en</strong>to</strong> selectivo. El bosque aparece<br />
fuertem<strong>en</strong>te interv<strong>en</strong>ido y está a un paso <strong>de</strong> sufrir<br />
un cambio <strong>de</strong> uso <strong>de</strong>finitivo hacia <strong>la</strong> gana<strong>de</strong>ría<br />
ext<strong>en</strong>siva y/o <strong>la</strong> agricultura <strong>de</strong> subsist<strong>en</strong>cia.<br />
La información disponible <strong>en</strong> lo re<strong>la</strong>cionado a<br />
datos dasonométricos <strong>de</strong> <strong>la</strong> especie <strong>caoba</strong> está<br />
basada <strong>en</strong> los p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> manejo realizados <strong>en</strong><br />
los últimos ocho años <strong>en</strong> varios <strong>de</strong>partam<strong>en</strong>tos <strong>de</strong>l<br />
área <strong>de</strong> dispersión natural. Sin embargo <strong>la</strong>s variaciones<br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong> metodología <strong>de</strong> los inv<strong>en</strong>tarios<br />
forestales, <strong>la</strong> amplitud <strong>de</strong> <strong>la</strong> superficie <strong>de</strong> los p<strong>la</strong>nes<br />
revisados y <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> información recopi<strong>la</strong>da<br />
no permit<strong>en</strong> t<strong>en</strong>er una gran base <strong>de</strong> datos para<br />
hacer infer<strong>en</strong>cias acerca <strong>de</strong>l <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
especie o <strong>de</strong>l manejo que <strong>de</strong>be recibir. En cambio<br />
una vez realizado un inv<strong>en</strong>tario ori<strong>en</strong>tado a <strong>la</strong> especie<br />
y que se puedan insta<strong>la</strong>r parce<strong>la</strong>s perman<strong>en</strong>tes<br />
<strong>en</strong> los bosques <strong>de</strong> producción, <strong>la</strong> recopi<strong>la</strong>ción<br />
<strong>de</strong> información se hará <strong>de</strong> forma periódica y se irá<br />
formando una base <strong>de</strong> datos dinámica y al día.<br />
De acuerdo con los datos disponibles<br />
actualm<strong>en</strong>te, <strong>la</strong>s características dasonométricas<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>caoba</strong> varían <strong>en</strong> función <strong>de</strong> <strong>la</strong>s áreas<br />
geográficas don<strong>de</strong> está pres<strong>en</strong>te. En <strong>la</strong> Región<br />
Autónoma <strong>de</strong>l Atlántico Norte, RAAN, <strong>la</strong><br />
distribución <strong>de</strong>l número <strong>de</strong> árboles por hectárea<br />
es bastante regu<strong>la</strong>r, con valores <strong>en</strong>tre 0,10 y<br />
0,15 árb./ha <strong>en</strong> <strong>la</strong>s c<strong>la</strong>ses 40 a 60 cm DAP,<br />
mi<strong>en</strong>tras que <strong>en</strong> <strong>la</strong>s c<strong>la</strong>ses 70 a 90 cm DAP es<br />
muy baja, con valores inferiores a 0,02 árb./ha. La<br />
distribución <strong>de</strong>l volum<strong>en</strong> también se conc<strong>en</strong>tra <strong>en</strong><br />
<strong>la</strong>s c<strong>la</strong>ses diamétricas seña<strong>la</strong>das, variando <strong>en</strong>tre<br />
0,15 y 0,27 m 3 /ha, mi<strong>en</strong>tras que <strong>en</strong> <strong>la</strong>s c<strong>la</strong>ses<br />
diamétricas altas hay muy pocos árboles que<br />
ti<strong>en</strong><strong>en</strong> un volum<strong>en</strong> apreciable. En <strong>la</strong> Región<br />
Autónoma <strong>de</strong>l Atlántico Sur, RAAS, el número <strong>de</strong><br />
árboles se conc<strong>en</strong>tra <strong>en</strong> <strong>la</strong>s c<strong>la</strong>ses diamétricas<br />
<strong>de</strong> 40 y 50 cm DAP y algo <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong> 60 cm, no<br />
reconociéndose casi pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> árboles más<br />
gran<strong>de</strong>s. La distribución <strong>de</strong>l volum<strong>en</strong> se reconoce<br />
<strong>en</strong> una variedad <strong>de</strong> c<strong>la</strong>ses diamétricas.<br />
El sistema <strong>de</strong> manejo vig<strong>en</strong>te <strong>en</strong> el país con base<br />
a <strong>la</strong> fijación <strong>de</strong>l diámetro mínimo <strong>de</strong> corta (DMC)<br />
<strong>en</strong> 50 cm ti<strong>en</strong>e algunos efectos inmediatos sobre<br />
<strong>la</strong> especie. De acuerdo con los datos analizados,<br />
los diámetros mayores casi no se observan, o sea<br />
se corta toda <strong>la</strong> <strong>caoba</strong> sobre este DMC fijado. Es<br />
bi<strong>en</strong> sabido que a medida que los árboles crec<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> diámetro y edad aum<strong>en</strong>ta su producción<br />
absoluta <strong>de</strong> semil<strong>la</strong>s, lo que justifica <strong>la</strong> necesidad<br />
<strong>de</strong> <strong>de</strong>jar unos pocos árboles gran<strong>de</strong>s reman<strong>en</strong>tes<br />
23