Estado y aprovechamiento sostenible de la caoba en Centroamérica
Estado y aprovechamiento sostenible de la caoba en Centroamérica
Estado y aprovechamiento sostenible de la caoba en Centroamérica
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
<strong>Estado</strong> y <strong>aprovechami<strong>en</strong>to</strong> <strong>sost<strong>en</strong>ible</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>caoba</strong> <strong>en</strong> C<strong>en</strong>troamérica<br />
Introducción<br />
La Swiet<strong>en</strong>ia macrophyl<strong>la</strong> es un árbol<br />
tropical, una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s tres especies <strong>de</strong>l<br />
género americano Swiet<strong>en</strong>ia (junto con <strong>la</strong><br />
S. humilis y <strong>la</strong> S. mahogoni). El área natural <strong>de</strong><br />
distribución <strong>de</strong> <strong>la</strong> S. macrophyl<strong>la</strong> incluye Belice,<br />
Bolivia, Brasil, Colombia, Costa Rica, Ecuador,<br />
El Salvador, Guatema<strong>la</strong>, Honduras, México,<br />
Nicaragua, Panamá, Perú y V<strong>en</strong>ezue<strong>la</strong>.<br />
Tras varias décadas <strong>de</strong> explotación excesiva<br />
para producir ma<strong>de</strong>ra, <strong>la</strong>s pob<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong> S.<br />
mahogoni y <strong>de</strong> S. humilis <strong>en</strong> <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> estos<br />
países se han reducido tanto que ya no son<br />
sufici<strong>en</strong>tes para el comercio o <strong>de</strong>jarán <strong>de</strong> serlo<br />
pronto. Ahora <strong>la</strong> S. macrophyl<strong>la</strong> es <strong>la</strong> fu<strong>en</strong>te más<br />
importante <strong>de</strong> <strong>la</strong> codiciada ma<strong>de</strong>ra <strong>de</strong> <strong>caoba</strong>,<br />
pero sus pob<strong>la</strong>ciones también están mostrando<br />
indicios <strong>de</strong> <strong>de</strong>clive y fragm<strong>en</strong>tación <strong>en</strong> <strong>la</strong> mayor<br />
parte <strong>de</strong> su área <strong>de</strong> distribución.<br />
Los principales productores y exportadores <strong>de</strong><br />
S. macrophyl<strong>la</strong> (también conocida como <strong>caoba</strong><br />
<strong>de</strong> hoja gran<strong>de</strong>) son Brasil, Perú, Bolivia y<br />
Nicaragua; y los mayores importadores son<br />
<strong>Estado</strong>s Unidos, Canadá, <strong>la</strong> República Dominicana<br />
y <strong>la</strong> Unión Europea (sobre todo Reino<br />
Unido, España, Alemania, los Países Bajos y<br />
Francia).<br />
La <strong>caoba</strong> y <strong>la</strong> CITES<br />
La preocupación por <strong>la</strong> situación <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>caoba</strong> <strong>de</strong><br />
hoja gran<strong>de</strong> (a partir <strong>de</strong> ahora «<strong>caoba</strong>») llevó a<br />
<strong>la</strong>s Partes <strong>de</strong> <strong>la</strong> Conv<strong>en</strong>ción sobre el Comercio<br />
Internacional <strong>de</strong> Especies Am<strong>en</strong>azadas <strong>de</strong><br />
Fauna y Flora Silvestres (CITES) a consi<strong>de</strong>rar<br />
<strong>la</strong> posibilidad <strong>de</strong> incluir<strong>la</strong> <strong>en</strong> el Apéndice II <strong>de</strong>l<br />
tratado. Las propuestas para introducir<strong>la</strong> <strong>en</strong><br />
dicho apéndice se estudiaron <strong>en</strong> <strong>la</strong> Confer<strong>en</strong>cia<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong>s Partes (CdP) <strong>de</strong> 1992 celebrada <strong>en</strong> Kioto,<br />
<strong>la</strong> <strong>de</strong> 1994 celebrada <strong>en</strong> Fort Lau<strong>de</strong>rdale y <strong>la</strong> <strong>de</strong><br />
1997 celebrada <strong>en</strong> Harare.<br />
Aunque no se aceptó ninguna <strong>de</strong> estas<br />
propuestas, varios países incluyeron sus pob<strong>la</strong>ciones<br />
<strong>en</strong> el Apéndice III: Costa Rica <strong>en</strong><br />
1995, Bolivia y Brasil <strong>en</strong> 1998, México <strong>en</strong> 1999<br />
y Colombia y Perú <strong>en</strong> 2001. Para incluir estas<br />
pob<strong>la</strong>ciones <strong>en</strong> el Apéndice III era necesario<br />
que <strong>la</strong> <strong>caoba</strong> comercializada internacionalm<strong>en</strong>te<br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong>s categorías <strong>de</strong> productos especificadas<br />
(trozas, ma<strong>de</strong>ra aserrada, láminas <strong>de</strong><br />
chapa <strong>de</strong> ma<strong>de</strong>ra y ma<strong>de</strong>ra contrachapada)<br />
fuese acompañada <strong>de</strong> permisos <strong>de</strong> exportación<br />
<strong>de</strong> esos estados <strong>de</strong> su área <strong>de</strong><br />
distribución, o <strong>de</strong> certificados <strong>de</strong> orig<strong>en</strong> <strong>de</strong><br />
otros países.<br />
En <strong>la</strong> CdP10 (Harare, 1997), Bolivia, Brasil y<br />
<strong>Estado</strong>s Unidos. (el mayor importador <strong>de</strong><br />
ma<strong>de</strong>ra <strong>de</strong> <strong>caoba</strong>) acordaron formar un grupo<br />
informal <strong>de</strong> trabajo para examinar el estado,<br />
manejo y comercio <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>caoba</strong>. En <strong>la</strong> CdP11<br />
(Nairobi, 2000) se creó el Grupo <strong>de</strong> trabajo<br />
sobre <strong>la</strong> <strong>caoba</strong> (<strong>de</strong>cisión no 11.4), <strong>en</strong> el que se<br />
pret<strong>en</strong>día que participas<strong>en</strong> todos los estados <strong>de</strong><br />
su área <strong>de</strong> distribución y los países <strong>de</strong> mayor<br />
consumo. Este grupo se reunió por primera vez<br />
<strong>en</strong> Santa Cruz <strong>de</strong> <strong>la</strong> Sierra, Bolivia, <strong>en</strong> octubre<br />
<strong>de</strong> 2001.<br />
En <strong>la</strong> CdP12 (Santiago, 2002), Guatema<strong>la</strong> y<br />
Nicaragua pres<strong>en</strong>taron una propuesta para<br />
incluir <strong>la</strong> <strong>caoba</strong> <strong>en</strong> el Apéndice II. La propuesta<br />
hacía refer<strong>en</strong>cia a <strong>la</strong>s pob<strong>la</strong>ciones neotropicales<br />
y sólo era aplicable a trozos, ma<strong>de</strong>ra<br />
aserrada, láminas <strong>de</strong> chapa <strong>de</strong> ma<strong>de</strong>ra y<br />
ma<strong>de</strong>ra contrachapada. Tras una votación<br />
secreta <strong>la</strong> propuesta fue aceptada, con 68<br />
votos a favor, 30 <strong>en</strong> contra y 14 abst<strong>en</strong>ciones.<br />
La inclusión <strong>en</strong> el Apéndice <strong>en</strong>tró <strong>en</strong> vigor el<br />
15 <strong>de</strong> noviembre <strong>de</strong> 2003, un año <strong>de</strong>spués <strong>de</strong><br />
su aprobación.<br />
En <strong>la</strong> CdP12 también se acordó mant<strong>en</strong>er el<br />
Grupo <strong>de</strong> trabajo sobre <strong>la</strong> <strong>caoba</strong>, pero <strong>en</strong> virtud<br />
<strong>de</strong> un nuevo mandato (<strong>de</strong>cisión 12.21):<br />
El Grupo <strong>de</strong> trabajo examinará <strong>la</strong>s capacida<strong>de</strong>s<br />
necesarias para <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
inclusión <strong>de</strong> Swiet<strong>en</strong>ia macrophyl<strong>la</strong> <strong>en</strong> el<br />
Apéndice II, <strong>en</strong> re<strong>la</strong>ción con <strong>la</strong> extracción<br />
<strong>sost<strong>en</strong>ible</strong> y los dictám<strong>en</strong>es sobre extracciones<br />
no perjudiciales basados <strong>en</strong><br />
fundam<strong>en</strong>tos ci<strong>en</strong>tíficos y revisará <strong>la</strong>s reco-<br />
Recuadro 1: Recom<strong>en</strong>daciones <strong>de</strong> <strong>la</strong> 14 a reunión <strong>de</strong>l Comité <strong>de</strong> Flora <strong>en</strong><br />
re<strong>la</strong>ción con <strong>la</strong> <strong>caoba</strong><br />
P<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> manejo: es prioritaria <strong>la</strong> preparación y oficialización <strong>de</strong> p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> manejo <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> <strong>caoba</strong> a nivel nacional y subregional.<br />
Inv<strong>en</strong>tarios: es importante promover <strong>la</strong> realización <strong>de</strong> inv<strong>en</strong>tarios forestales, así como<br />
a<strong>de</strong><strong>la</strong>ntar y promover programas para <strong>de</strong>terminar y monitorear <strong>la</strong> distribución <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
<strong>caoba</strong>, el tamaño <strong>de</strong> sus pob<strong>la</strong>ciones y su estado <strong>de</strong> conservación.<br />
Capacitación: es necesario <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r programas <strong>de</strong> capacitación <strong>en</strong> el monitoreo y<br />
<strong>en</strong> el manejo <strong>de</strong> procesos y docum<strong>en</strong>tos re<strong>la</strong>cionados con <strong>la</strong> CITES.<br />
Grupos <strong>de</strong> trabajo: se recomi<strong>en</strong>da <strong>la</strong> formación <strong>de</strong> grupos <strong>de</strong> trabajo sobre <strong>la</strong> <strong>caoba</strong><br />
<strong>en</strong> los países <strong>de</strong>l área <strong>de</strong> distribución.<br />
Co<strong>la</strong>boración internacional: se recomi<strong>en</strong>da que los países parte, <strong>la</strong> Secretaría <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
CITES, <strong>la</strong>s organizaciones internacionales y <strong>la</strong>s organizaciones no gubernam<strong>en</strong>tales<br />
busqu<strong>en</strong> <strong>la</strong> forma <strong>de</strong> compartir información a través <strong>de</strong> <strong>la</strong> realización <strong>de</strong> talleres<br />
regionales, programas <strong>de</strong> capacitación, intercambio <strong>de</strong> experi<strong>en</strong>cias, e i<strong>de</strong>ntificación <strong>de</strong><br />
fu<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> financiación, <strong>en</strong>tre otros.<br />
6