03.06.2013 Views

i z o l d a W i l a Z e

i z o l d a W i l a Z e

i z o l d a W i l a Z e

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

i z o l d a W i l a Z e<br />

finansuri aRricxvis problemuri<br />

sakiTxebi<br />

monografia<br />

gamomcemloba merani<br />

2009


UDC (uak) 657.312.2 + 658.14/.17<br />

W _ 462<br />

avtori: izolda WilaZe, ekonomikis akademiuri doqtori,<br />

ivane javaxiSvilis saxelobis<br />

Tbilis saxelmwifo universitetis<br />

profesori<br />

monografiaSi ganxilulia sawarmoTa (kompaniebis) marTvis<br />

sistemaSi finansuri aRricxvis roli, rogorc maTi resursebis<br />

arsebobisa da gamoyenebis Sedegebis amsaxveli informaciuli<br />

sistema. gadmocemulia buRaltruli aRricxvis qvesistemebis:<br />

finansuri da mmarTvelobiTi aRicxvis miznebi. ganxilulia<br />

buRaltruli aRricxvis meToduri xerxebi. mocemulia buRaltruli<br />

aRricxvis saerTaSoriso standartebis zogadi mimoxilva<br />

da finansuri angariSgebis analizuri mniSvneloba.<br />

SromaSi ganxiluli sakiTxebi daainteresebs ekonomikisa da<br />

biznesis mimarTulebis yvela praqtikossa da Teoretikoss.<br />

redaqtori: profesori marina maisuraZe<br />

recenzenti: profesori giorgi saxokia<br />

ISBN 978-9941-0-1667-7<br />

S i n a a r s i<br />

Sesavali ................................................................................................. 4<br />

1. finansuri aRricxva da buRaltruli aRricxvis<br />

saerTaSoriso standartebi ........................................................ 6<br />

2. finansuri angariSgebis da aRricxvis saerTaSoriso<br />

standartebis mokle mimoxilva ................................................ 14<br />

3. buRaltruli aRricxvis sagani d meTodi .............................. 63<br />

4. buRaltruli angariSebi da maTi daniSnuleba .................... 71<br />

5. saaRricxvo ciklis safexurebi ................................................ 75<br />

6. finansuri angariSgeba, rogorc finansuri<br />

aRricxvis mizani da misi anlizuri mniSvneloba ............... 78<br />

daskvna .................................................................................................. 90<br />

reziume inglisur enaze .................................................................. 92<br />

Problematical guashons of fi naccial acconing<br />

C o n t e n t s<br />

Introduction ..................................................................................................4<br />

1.Financial accounting and International Accounting Standarts ..................6<br />

2.International Accounting Standarts .........................................................14<br />

3.The Obiect of fynancial accounting ........................................................63<br />

4.The methid of Bookkeeping ....................................................................71<br />

5.The phases of accounting period .............................................................75<br />

6.The accounts of Bookkeeping .................................................................78<br />

Conclussion ................................................................................................90<br />

Resume ......................................................................................................92<br />

3


Sesavali<br />

nebismieri samarTlebrivi formis biznesis mTavari ekonomikuri<br />

mizania mogebis miReba. am miznis praqtikuli ganxorcielebisaTvis<br />

aucilebelia biznesis marTva, romelic<br />

dagegmvisa da kontrolis erTobliobas moicavs, rac saTanado<br />

informaciis gareSe SeuZlebelia. xolo, dagegmvisa da kontrolisaTvis<br />

saWiro informaciis udides nawils buRaltruli aRricxva<br />

amzadebs.<br />

buRaltruli aRricxva aris informaciuli sistema sawarmo-<br />

Ta (sawarmos qveS igulisxmeba nebismieri samarTlebrivi formis<br />

organizacia: Sps, firmebi, saaqcio sazogadoeba, kompaniebi<br />

da a.S.)gankargulebaSi myofi resursebis arsebobisa da gamoyenebis<br />

mdgomareobis Sesaxeb. sawarmoTa mesakuTreebi, xelmZ-<br />

Rvanelebi, dasaqmebuli personali, sazogadoeba dainteresebulia<br />

rom firmebi gamarTulad da efeqtianad muSaobdenen,<br />

radgan, resursebi amowurvadia da maTi gonivruli gamoyeneba<br />

mTeli sazogadoebis warmatebis sawindaria. biznesis efeqtiani<br />

muSaoba dasaqmebis amaRlebis garantiaa da amasTan. saxelmwifo<br />

biujetis saxsrebis Sevsebis wyaroa.<br />

sawarmoTa efeqtiani marTvis misaRwevad aucilebelia saTanado<br />

informacia biznesis yvela mxaris Sesaxeb. buRaltruli<br />

aRricxva warmoadgenans codnis iseT dargs, romelsac gansakuTrebuli<br />

roli aqvs sazogadoebaSi. igi aucilebelia yvla<br />

organizaciisaTvis, romelTac aqvT resuresebi, xarjebi, Semosavlebi<br />

da mogeba.<br />

buRaltruli aRricxva aris ekonomikuri xasiaTis informaciis<br />

miRebis, damuSavebis da gamoyenebis procesi, dasabuTebuli<br />

Sefasebebisa da gadawyvetilebebis miRebis mizniT. buRaltruli<br />

aRricxva erTaderTi modelia, romelic iZleva informacias<br />

sawarmoTa mTeli safinanso ekonomikuri mdgomareobis Sesaxeb.<br />

buRaltrul aRricxvas ricxvebis enaze gadaaqvs sawarmos mTeli<br />

sawarmoo, komerciuli da finansuri urTierTobebi da maTi<br />

Sedegebi.<br />

buRaltruli aRricxvis mizania ara mxolod aRricxos sawarmoTa<br />

saqmianobaSi momxdari operaciebi, aramed saTanado wesiT<br />

momzadebuli informacia mis momxmareblebs miawodos.<br />

sawarmoTa ekonomikuri saqmianobis Sesaxeb arsebuli informaciiT<br />

dainteresebuli subieqtebi or jgufad iyofa: informa-<br />

ciis Sida da gare momxmareblebi. Sesabamisad, buRaltruli aRricxvis<br />

erTiani sistema finansuri da mmarTvelobiTi aRricvis<br />

qvesistemebad iyofa.<br />

mmarTvelobiTi aRricxvis mizania moamzados informacia<br />

firmis Sida marTvisaTvis, direqtorebisa da menejerebisaTvis.<br />

es informacia daxuruli tipisaa da gareT ar qveyndeba.<br />

finansuri aRricxvis mizania moamzados informacia gareT<br />

gamosaqveyneblad, dainteresebuli pirebisaTvis. informaciis<br />

gare momxmareblebia: aqcionerebi, investorebi, safinansosakredito<br />

organizaciebi, krditorebi, myidvelebi, samTavrobo<br />

organizaciebi da sazogadoebis warmomadgenlebi.<br />

winamdebare monografiaSi Cveni mizania gadmovceT finansuri<br />

aRricxvis arsi, Teoriuli safuZvlebi da finansuri angariSgebis<br />

momzadebis meTodika buRaltruli aRricxvis saer-<br />

TaSoriso standartebis moTxovnebis safuZvelze.<br />

4 5


w1. finansuri aRricxva da buRaltruli aRricxvis<br />

saerTaSoriso standartebi<br />

finansuri aRricxva orientirebulia moamzados sawarmos<br />

sameureno saqmianobis Sedegebis saerTo ekonomikuri suraTi,<br />

romelSic sinTezuradaa warmodgenili resursebis gamoyenebis<br />

Sedegad arsebuli sawarmos momgebianoba da gadaxdisunarianoba.<br />

finansuri aRricxvis mizania obieqturad asaxos sawarmos Semosavlebi<br />

da xarjebi, kreditoruli da debitoruli davalianebebi,<br />

aqtivebi da sakuTari kapitali. es aris informacia, romelic<br />

sakmarisia mxolod gare damkvirveblisaTvis, raTa maT Seafason<br />

sawarmos saimedooba gadaxdisunarianobisa da sainvesticio<br />

garemos TvalsazrisiT. amitom, unda arsebobdes sawarmos safinansoe-konomikur<br />

maCvenebelTa sistema, romelic sajaro xasiaTis<br />

iqneba.<br />

biznesis samyaroSi moqmedi nebismieri subieqti izolirebulad<br />

verasodes imuSavebs. mas sWirdeba mravalmxrivi safinansoekonomikuri<br />

urTierTobebis damyareba sxvadasxva firmasTan<br />

Tu kompaniasTan. imisaTvis rom firmis xelmZRvanelobam miiRos<br />

gadawyvetileba, daamyaros Tu ara saqmiani urTierToba ama Tu im<br />

firmasTan, aucilebelia codna imisa, ramdenad gadaxdisunariani<br />

da momgebiania igi. amitom, yvela iuridiuli piri valdebulia<br />

gamoaqveynos wliuri finansuri angariSgeba gare momxmareblebisaTvis.<br />

gamoqveynebuli finansuri angariSgeba unda iyos obieqturi<br />

da garkveul moTxovnebs unda akmayofilebdes, raTa SecdomaSi<br />

ar Seiyvanos informaciis momxmareblebi da ar warmoiSvas<br />

konfliqtebi sawarmoebs Soris.<br />

amasTan, saerTaSoriso ekonomikuri urTierTobebis gaRrmavebam<br />

da transacionaluri korporaciebis warmoqmnis praqtikam,<br />

dRis wesrigSi daayena sawarmoTa buRaltruli aRricvis<br />

meTodikis mowesrigeba msoflios masStabiT. msxvili kapitalis<br />

mflobelebi, romlebic sxvadasxva saxelmwifoebSi axdendnen<br />

kapitalis investirebas, aRricxvis gansxvavebuli meTodikis<br />

gamo, xSirad seriozul komfliqtur situaciebSi vardebodnen.<br />

msgavsi problemebis Tavidan acilebis mizniT, 1973 wlis 29<br />

ivniss, `gaeros~ egidiT Seiqmna buRaltruli aRricxvis saer-<br />

TaSoriso standartebis komiteti (bassk ) avstraliis, kanadis,<br />

safrangeTis, germaniis, iaponiis, meqsikis, niderlandebis, gaer-<br />

Tianebuli samefos, islandiisa da amerikis SeerTebuli Statebis<br />

buRalterTa profesiul organizaciebs Soris SeTanxmebis Sedegad.bassis<br />

komitets daevala Seeswavla yvela saxelmwifoSi arsebuli<br />

buRaltruli aRricxvis meTodika da maT Soris yvelaze<br />

saukeTeso gamoeca rogorc saerTaSoriso standarti (1.3).<br />

bassis komitets aqvs buRaltruli aRricxvis saerTaSoriso<br />

standartebis SemuSavebisa da gamocemis sruli damoukidebloba.<br />

misi mizania:<br />

a. sazogadoebis interesebis Sesabamisad SeimuSaos da gamosces<br />

buRaltruli aRricxvis saerTaSoriso standartebi,<br />

romlebic gaTvaliswinebul unda iqnas finansuri angariSgebis<br />

wardgenisas da xeli Seuwyos mis gavrcelebas da danergvas<br />

msoflios masStabiT;<br />

b. ZiriTadad imuSaos finansuri angariSgebis SedgenasTan<br />

dakavSirebuli instruqciebis, buRaltruli aRricxvis standartebisa<br />

da procedurebis harmonizaciisa da srulyofis<br />

sakiTxebze.<br />

bassis komitetis wevrebs TavianT Tavze aRebuli aqvT Semdegi<br />

valdebulebebi:<br />

* xeli Seuwyon bassk – is miznebis ganxorcielebas. TavianT<br />

qveynebSi gamoscen basskis sabWos mier damtkicebuli aRricxvis<br />

saerTaSoriso standartebi;<br />

*uzrunvelyon, rom iuridiuli pirebis mier gamoqveynebuli<br />

finansuri angariSgeba ZiriTadad Seesabamebodes bass – is<br />

moTxovnebs yvela arsebiT aspeqtSi;<br />

* daarwmunon mTavrobebi da standartebis SemmuSavebeli organoebi,<br />

rom gamoqveynebuli finansuri angariSgeba unda Seesabamebodes<br />

bass-is moTxovnebs;<br />

* uzrunvelyon, rom auditorebi finansur angariSgebas amowmebdnen<br />

bassis yvela ZiriTad moTxovnebTan Sesabamisobis TvalsazrisiT;<br />

* xeli Seuwyon buRaltruli aRricxvis saerTaSoriso standartebis<br />

aRiarebasa da danergvas saerTaSoriso masStabiT.<br />

amdenad, buRaltruli aRricxvis saerTaSoriso standartebi<br />

(bass) aris sawarmoTa funansuri angariSgebis elementebis<br />

Sefasebisa da aRricxvis meTodika, romelic aRiarebulia<br />

saerTaSoriso masStabiT.<br />

buRaltruli aRricxvis saerTaSoriso standartebis mizania<br />

moaxdinosaRricxvis harmonizacia saerTaSoriso masStabiT.<br />

bassis komitetma 1975 wels ukve gamosca buRaltruli aR-<br />

6 7


icxvis ocdaaTamde standarti. masSi periodulad Seitaneba<br />

cvlilebebi ( 1975, 1982, 1999, 2001, 2003, 2007 ww.). bass-is komitetis<br />

garda Seiqmna sxva maregulirebeli organoebic.<br />

2001 wlis 6 Tebervals Seiqmna bassk fondi. misi wesdebis<br />

Tanaxmad bassk-is saqmianobas warmarTaven ndobiT aRWurvili<br />

meTvalyureebi (sul cxrameti). isini niSnaven bass sabWos, standartebis<br />

mrCevelTa sabWos da finansuri angariSgebis interpretaciebis<br />

saerTaSoriso komitetis wevrebs. ndobiT aRWurvili<br />

meTvalyureebi axorcieleben bass sabWos mier procedurebis<br />

dacvis monitorings.<br />

bassk-is fondis wesdebis mixedviT ndobiT aRWurvili meTvalyureebis<br />

daniSvna ise xdeba, rom eqvsi meTvalyure iyos<br />

CrdiloeT amerikidan, eqvsi evropidan, oTxi aziidan da sami<br />

sxva qveynidan, raTa geografiuli balansi ar dairRves.<br />

2001 wels londonSi dafuZnda buRaltruli aRricxvis<br />

saerTaSoriso standartebis sabWo (basss), rogorc bassk<br />

fondis nawili. basss SemadgenlobaSi Sedis ToTxmeti wevri,<br />

romelTa erTaderTi movaleobaa buRaltruli aRicxvis maRali<br />

xarisxis globaluri standartebis paketis SemuSaveba. bass<br />

sabWoSi Sedis ToTxmeti wevri, romelTa erTaderTi movaleobaa<br />

aRricxvis saerTaSoriso standartebis SemuSaveba. ndobiT<br />

aRWurvili meTvalyureebi yovelnairad cdiloben, rom bass<br />

sabWoSi ar dominirebdes romelime jgufis an regionis interesebi.<br />

wesdebiT moiTxoveba, rom sabWos minimum xuT wevrs mainc<br />

unda hqondes praqtikosi auditoris, minimum sam wevrs finansuri<br />

angariSgebis momzadebis, minimum sam wevrs finansuri<br />

angariSgebis momxmareblis gamocdileba. xolo, minimum erT<br />

wevrs samecniero kvleviTi gamocdileba. ToTxmetidan Svidi<br />

wevri formalurad pasuxismgebelia erTi an ramdenime standartis<br />

SemmuSaveblebis saqmianobis warmarTvaze. buRaltruli<br />

aRricxvis saerTaSoriso standartis, finansuri angariSgebis<br />

saerTaSoriso standartis da interpretaciebis saboloo variantis<br />

gamocemis gadawyvetilebis misaRebad saWiroa bass sabWos<br />

rva wevris mxardaWera (1.14).<br />

bass sabWos ufleba aqvs gaauqmos an Secvalos adre miRebuli<br />

bass da interpretaciebi, aseve, gamosces axali standartebi<br />

da interpretaciebi. agreTve, bass sabWos imave 2001 wlis dafuZnebis<br />

sxdomaze miRebul iqna rezolucia, romliTac SemoRebuli<br />

iqna saxelwodeba `finansuri angariSgebis saerTaSoriso<br />

standartebi~ (fass), romelic moicavs rogorc bass sabWos<br />

mier damtkicebul standartebsa da interpretaciebs, aseve wina<br />

wesdebis Sesabamisad gamocemul bass da interpretaciebis mudmivmoqmedi<br />

komitetis interpretaciebs.<br />

bass sabWos wevrebs unda hqondeT Semdegi unarebi: finansuri<br />

aRricxvisa da angariSgebis kargi da siRrmiseuli codna; analizis<br />

unari; urTierTobis unari; jansaRi gadawyvetilebebis<br />

miRebis unari; finansuri angariSgebis garemos gacnobiereba;<br />

kolegialur atmosferoSi muSaobis unari; miukerZoebloba,<br />

obieqturoba da disciplina; basskis fondis misiisa da sazogadoebis<br />

interesebisadmi erTguleba.<br />

bass mrCevelTa sabWo (sms) uzrunvelyofs sxvadasxva geografiuli<br />

regionidan sxvadsxva gamocdilebis jgufebisa da<br />

pirovnebebis mier bass sabWosa da meTvalyureebisaTvis rCevebis<br />

micemas. standartebis mrCevelTa sabWoSi ormocdaaTamde<br />

wevria. sabWos miznebia: a). bass sabWos rCevebi misces dRis wesrgis<br />

sakiTxebisa da saqmianobis prioritetebis Sesaxeb; b). bass<br />

sabWos acnobos aRniSnuli organizaciebisa da pirovnebebis-<br />

Sexedulebebi standartebis ZiriTad proeqtebze; g). bass sab-<br />

Wos da ndobiT aRWurvil meTvalyureebs rCevebi misces sxva<br />

sakiTxebze.<br />

standartebis mrCevelTa sabWo weliwadSi samjer atarebs<br />

sxdomas. man yvela ZiriTad proeqtTan dakavSirebiT konsultaciebi<br />

unda gamarTos bass sabWosTan. standartebis mrCevelTa<br />

sabWos sxdomebi sajaroa.<br />

finansuri angariSgebis interpretaciebis saerTaSoriso<br />

komiteti (faisk) 2002 wlis martSi daafuZna bassk fondis<br />

ndobiT aRWurvilma meTvalyureebma da man Secvala adrindeli<br />

iterpretaciebis komiteti. daxmarebas uwevs bass sabWos finansuri<br />

angariSgebis momxmareblebis, mommzadeblebis da auditorebis<br />

interesebisaTvis fass – is SemuSavebasa da gaumjobesebaSi.<br />

faisk-is movaleobaa droulad uzrunvelyos miTiTebebi<br />

finansuri angariSgebis im sakiTxebze, romlebic konkretulad<br />

araa ganxiluli bass sabWos standartebSi an im sakiTxebze, romlebzec<br />

interpretaciebi arasakmarisi an winaaRmdegobrivia. amdenad,<br />

faisk xels uwyobs finansuri angariSgebis standartebis<br />

erTgvarovnad gamoyenebas.<br />

faisk – is SemadgenlobaSi Sedis Tormeti wevri. aqedan, Tavmjdomares<br />

ara aqvs xmis ufleba. mas ufleba aqvs mxolod monawileoba<br />

miiRos teqnikuri sakiTxebis ganxilvaSi. ndobiT aRWurvil<br />

meTvalyureebs, Tu saWirod CaTvlian, SeuZliaT daniSnon<br />

8 9


xmis uflebis armqone damkvirveblebi, romlebic mxolod ganxilvebSi<br />

monawileoben.<br />

bass sabWo gamoscems faiskis gadawyvetilebebis reziumes<br />

faiskis yoveli sxdomis damTavrebisTanave. igi qveyndeba bass<br />

sabWos vebgverdze.<br />

bass sabWo Tavis miznebs ZiriTadad axorcielebs fassis SemuSavebiTa<br />

da gamoqveynebiT. fassis SemuSavebis dros bass sab-<br />

Wo TanamSromlobs erovnuli standartebis SemmuSavebel organoebTan,<br />

raTa maqsimalur Serwymas miaRwios fassa da erovnul<br />

standartebs Soris.<br />

amJamad, finansuri angariSgebis saerTaSoriso standartebi<br />

(fass) ori nawilisagan Sedgeba.<br />

I. finansuri angariSgebis saerTaSoriso standartebi<br />

(fass), romelic xuTi standarts moicavs.<br />

II. buRaltruli aRricxvis saerTaSoriso standartebi<br />

(bass), romelic ormocdaerTamde standarts moicavs.<br />

fass–i adgens aRiarebis, Sefasebis, wardgenisa da ganmartebiTi<br />

informaciis asaxvis moTxovnebs, romelic exeba saerTo<br />

daniSnulebis finansuri angariSgebisaTvis mniSvnelovan operaciebsa<br />

da movlenebs. aseve, fass-Si zogjer gansazRvrulia<br />

debulebebi iseTi operaciebisa da movlenebisaTvis, romlebic<br />

umTavresad ama Tu im dargSi warmoiSoba. fassi gmosadegia komerciuli<br />

miznebis mqone iuridiuli pirebisaTvis da agreTve<br />

samTavrobo komerciuli iuridiuli pirebisTvisac.<br />

bass sabWo zog SemTxvevaSi konkretuli movlenebisa da operaciebisaTvis<br />

uSvebs gansxvavebuli midgomebis gamoyenebis<br />

uflebas. erT midgomas `sabaziso meTodi~ da meores _ `alternatiuli<br />

meTodi~ ewodeba. aRricxvasa da SefasebebSi alternativebis<br />

arCevanis ufleba sxvadasxava sawarmoTa finansuri angariSgebis<br />

maCveneblebs araSesadariss xdis. amitom, bass sabWos<br />

mizania, msgavsi movlenebisa da operaciebis aRricxvisa da angariSgebaSi<br />

warsadgenad daadginos msgavsi wesebi. Sesabamisad,<br />

bass sabWos ganzraxuli aqvs ar dauSvas arCevanis SesaZleblobebi<br />

saaRricxvo midgomebs Soris. aseve. igi xelaxla ganixilavs<br />

da momavalSic gaagrZlebs im operaciebisa da movlenebisganxilvas,<br />

romelTaTvisac bass-iT daSvebulia saaRricxvo midgomebis<br />

arCevanis ufleba, raTAa Seamciros amgvari arCevanis<br />

SesaZleblobebis ricxvi.<br />

finansuri angariSgebis interpretaciebis saerTaSoriso<br />

komiteti amzadebs fass-is interpretaciebs, raTa sawarmoebi<br />

uzrunvelyos avtoritetuli miTiTebebiT iseT sakiTxebze,<br />

romlebic azrTa sxvadasxvaobas iwvevs saxelmZRvanelo miTiTebebis<br />

ararsebobis gamo.<br />

fass-is SemuSavebis procedurebi moicavs Semdeg etapebs:<br />

• TanamSromlebs moeTxovebaT mocemul sakiTxTan dakavSirebuli<br />

yvela problemis identifikacia da ganxilva da<br />

agreTve, bass sabWos `struqturuli safuZvlebis~ gamoyenebis<br />

ganxilva mocemul sakiTxTan mimarTebaSi;<br />

• erovnuli buRaltruli aRricxvis moTxovnebisa da<br />

praqtikis ganxilva da erovnuli standartebis SemmuSavebel<br />

organoebTan problemebze msjeloba;<br />

• standartebis mrCevelTa sabWosTan konsultacia mocemuli<br />

sakiTxis bass sabWos dRis wesrigSi Setanis Taobaze;<br />

• mrCevelTa jgufis Seqmna bass sabWosaTvis mocemul proeqtTan<br />

dakavSirebiT rCevebis mosamzadeblad;<br />

• samuSao dokumentis gamoqveyneba sajaro ganxilvisaTvis;<br />

• bass sabWos minimum rva wevris mier damtkicebuli proeqtis<br />

gamoqveyneba sajaro ganxilvisaTvis, bass sabWos wevrebis<br />

gansxvavebul mosazrebebTan erTad;<br />

• gansaxilveli proeqtis farglebSi daskvnis safuZvlis<br />

gamoqveyneba;<br />

• gansaxilvel dokumentebsa da gansaxilvel proeqtebTan<br />

dakavSirebiT miRebuli komentarebis ganxilva;<br />

• imis ganxilva, sasurvelia Tu ara sajaro mosmenisa da<br />

adgilze testirebis Catareba. xolo, Tu amis gakeTeba saWirod<br />

CaiTvleba, aseTi sajaro ganxilvebis Catareba;<br />

• standartis damtkiceba bass sabWos minimum rva wevris<br />

mier da nebismieri gansxvavebuli mosazrebis CarTva standart-<br />

Si;<br />

• standartTan erTad daskvnis safuZvlis gamoqveyneba da<br />

sxva sakiTxTebTan erTad imis axsna, bass sabWos procedurebis<br />

ra etapebi iqna gavlili da standartebSi rogor aisaxa komentarebi.<br />

fass-is interpretaciebis SemuSaveba xorcieldeba buRaltrebTan,<br />

finansur analitikosebTan, finansuri angariSgebis<br />

gare momxmareblemTan, biznes-sazogadoebebTan, safondo<br />

birJebTan, maregulirebel da sakanonmdeblo organoebTan, swavlulebTan<br />

da msoflio masStabiT sxva dainteresebul pirebTan<br />

da organizaciebTan konsultaciebiT.<br />

10 11


amrigad, buRaltruli aRricxvis standartebis saer-<br />

TaSoriso maregulirebeli organoebi sakiTxTa ganxilvis<br />

demokratiuli principebisa da profesionalizmis maRal<br />

xarisxis eyrdnoba.<br />

bass komiteti Tvlis, rom saerTaSoriso moTxovnebis gaTvaliswinebiT<br />

momzadebuli finansuri angariSgeba pasuxobs<br />

momxmarebelTa umravlesobis saerTo moTxovnilebebs. es<br />

gamowveulia imiT, rom finansuri angariSgebis TiTqmis yvela<br />

momxmarebeli ZiriTadad dainteresebulia Semdegi tipis ekonomikuri<br />

gadawyvetilebebiT:<br />

1. gadawyvitos, rodis iyidos, daitovos an gayidos investirebuli<br />

kapitali;<br />

2. Seafasos sawarmos xelmZRvanelebis saqminaoba da pasuxismgebloba;<br />

3. Seafasos, SeuZlia Tu ara sawarmos, uzrunvelyos Tavisi<br />

muSakebi xelfasebiTa da sxva saxis daxmarebebiT;<br />

4. Seafasos menejmentis xarisxi da angariSmgebloba;<br />

5. gansazRvros sagadasaxado politika;<br />

6. gansazRvros gasanawilebeli mogeba dividendebze;<br />

7. moamzados da gamoiyenos erovnuli Semosavlis statistika;<br />

8. daareguliros sawarmos saqmianoba.<br />

amave dros, bass komiteti aRiarebs, rom bass ar dgas erovnul<br />

kanonmdeblobaze maRla. calkeuli qveynebis mTavrobebs Sei-<br />

Zleba hqondeT gansxvavebuli moTxovnebi sakuTari interesebidan<br />

gamomdinare, ise, rom es cvlilebebi da damatebebi ar<br />

ewinaaRmdegebodes sazogadoebis romelime jgufis interesebs<br />

sxva jgufis interesebisaTvis upiratesobebis miniWebis xarjze.<br />

rogorc aRvniSneT, 2001 wlidan aRricxvis standartebs<br />

uwodes finansuri angariSgebis saerTaSoriso standartebi<br />

(fass), romelic ori nawilisagan Sedgeba:<br />

I. finansuri angariSgebis saerTaSoriso standartebi,<br />

romelSic Sedis:<br />

* struqturuli safuZvlebi<br />

* fass 1_ finansuri angariSgebis saerTaSoriso standartebis<br />

pirvelad gamoyeneba<br />

• fass 2 _ wilobrivi gadaxda<br />

• fass 3 _ sawarmoTa gaerTianeba<br />

• fass 4 _ sadazRvevo xelSekrulebebi<br />

• fass 5 _ gasayidad gamiznuli grZelvadiani aqtivebi da<br />

Sewyvetili operaciebi<br />

II. buRaltruli aRricxvis saerTaSoriso standartebi<br />

(bass), romelSic Sedis:<br />

• bass 1 _ finansuri angariSgebis wardgena<br />

• bass 2 _ sasaqonlomaterialuri faseulobebi<br />

• bass 7 _ fuladi saxsrebis moZraobis angariSgeba<br />

• bass 8 _ saaRricxvo politika, cvlilebebi saaRricxvo SefasebaSi<br />

da Secdomebi<br />

• bass 10 _ balansis Sedgenis Semdgomi TariRis Semdegi movlenebi<br />

• bass 11 _ samSeneblo kontraqtebi<br />

• bass 12 _ mogebidan gadasaxadebi<br />

• bass 14 _ angariSgebis wardgena segmentebis mixedviT<br />

• bass 16 _ ZiriTadi saSualebebi<br />

• bass 17 _ ijara<br />

• bass 18 _ amonagebi<br />

• bass 19 _ daqiravebul samuSaoTa gasamrjeloebi<br />

• bass 20 _ saxelmwifo grantebis buRaltruli aRricxva da<br />

saxelmwifo daxmarebis ganmartebiTi SeniSvnebi<br />

• bass 21 _ ucxouri valutis kursis cvlilebebiT gamowveuli<br />

Sedegebi<br />

• bass 22 _ sesxis sargeblobasTan dakavSirebuli danaxarjebi<br />

• bass 24 _ dakavSirebul mxareTa ganmartebiTi SeniSvnebi<br />

• bass 26 _ sapensio uzrunvelyofis programebis buRaltruli<br />

aRricxva da angariSgeba<br />

• bass 27 _ konsolidirebuli da individualuri finansur<br />

angariSgeba<br />

• bass 28 _ investiciebi mekavSire sawarmoebSi<br />

• bass 29 _ finansuri angariSgeba hiperinflaciuri ekonomikis<br />

pirobebSi<br />

• bass 30 _ bankebisa da analogiuri safinanso dawesebulebebis<br />

finansuri angariSgebis ganmartebiTi SeniSvnebi<br />

• bass 31 _ erTobliv saqmianobaSi monawileoba<br />

• bass 32 _ finansuri instrumentebi: ganmartebiTi SeniSvnebi<br />

da wardgena<br />

• bass 33 _ Semosavali aqciaze<br />

• bass 34 _ Sualeduri finansuri angariSgeba<br />

• bass 36 _ aqtivebis gaufasureba<br />

• bass 37 _ anaricxebi, pirobiTi valdebulebebi da pirobiTi<br />

12 13


aqtivebi<br />

• bass 38 _ aramaterialuri aqtivebi<br />

• bass 39 _ finansuri instrumentebi: aRiareba da Sefaseba<br />

• bass 40 _ sainvesticio qoneba<br />

• bass 41 _ soflis meurneiba<br />

standartebis numeraciaSi zodierTi nomeri aRar arsebobs,<br />

radgan sxvadasxa dros momxdari cvlilebebis Sedegad moxda<br />

sxvadasxva standartebis gaerTianeba.<br />

2. finansuri angariSgebisa da aRricxvis<br />

saerTaSoriso standartebis mokle<br />

mimoxilva<br />

finansuri angariSgebis saerTaSoriso standartebis (fass)<br />

Sesavali standartia `struqtureuli safuZvlebi~, romelic<br />

danomrili araa. masSi gansazRvrulia gare momxmareb;lebisaTvis<br />

finansuri angariSgebis momzadebisa da wardgenis koncefciebi.<br />

bass aRiarebs, rom zogjer SesaZloa warmoiSvas winaaRmdegoba<br />

bass – sa da struqturul safuZvlebs Soris. aseT SemTxvevaSi<br />

upiratesoba eniWeba bassis moTxovnebs. bassis komitetis mizania<br />

amgvari winaarmdegobebi droTa ganmavlobaSi aRmofxvras.<br />

`struqturul safuZvlebSi~ ganxilulia Semdegi sakiTxebi:<br />

a. finansuri angariSgebis daniSnuleba<br />

b. finansuri angariSgebis xarisxobrivi maxasiaTeblebi<br />

g. finansuri angariSgebis elementebi da ZiriTadi daSvebebi<br />

d. kapitalis SenarCunebis koncefciebi<br />

finansuri angariSgebis mizania sawarmos finansuri mdgomareobis,<br />

saqmianobis Sedegebis da finansuri mdgomareobis cvlilebebis<br />

Sesaxeb informacia miawodos momxmarebelTa farTo<br />

fenebs, raTa daexmaros maT ekonomikuri gadawyvetilebebis<br />

miRebaSi.<br />

finansuri angariSgebidan agreTve Cans, xelmZRvanelobis<br />

mier masze mindobili resursebis marTvis Sedegebi da pasuxismgebloba.<br />

informaciis im momxmareblebs, romelTac surT<br />

Seafason menejmentis xarisxi da angariSmgebloba, es informacia<br />

aucileblad sWirdebaT, raTa miiRon ekonomikuri gadawyvetileba,<br />

daitovon Tu gayidon sawarmoSi dabandebuli kapi-<br />

tali, an Secvalon Tu ara sawarmos xelmZRvaneloba.<br />

finansuri angariSgebis xarisxobrivi maxasiaTeblebi is<br />

atributebia, romlebic finansur angariSgebaSi asaxul informacias<br />

gadaaqcevs momxmareblisaTvis sasargeblo informaciad.<br />

es maxasiaTeblebia: aRqmadoba, Sesabamisoba (unda iyos arsebiTi<br />

informacia), Sesadarisoba da saimedooba ( ar unda Seicavdes arsebiT<br />

Sedomas. unda iyos samarTliani, neitraluri, windaxeduli,<br />

samarTlebriv formaze ekonomiuri SinaarsiT aRmatebuli).<br />

finansuri angariSgebis elementebia: aqtivebi, valdebulebebi,<br />

sakuTari kapitali, Semosavlebi da xarjebi.<br />

aqtivebi aris sawarmos materialuri, aramaterialuri da<br />

fuladi qoneba, romelic warsulSi momxdari movlenebis Sedegia<br />

da romelSic ganivTebulia momavali ekonomikuri sargebeli<br />

anu, romelTa gsmoyenebis Sedgad mewarme moelis ekonomikuri<br />

sargeblis miRebas.<br />

valdebulebebi sawarmos movaleobaa, romelic ganvlili<br />

sameurneo saqmianobis Sedegia da romlis dafarva iwvevs sawarmodan<br />

ekonomikuri resursebis gasvlas.. `struqturli safuZvlebi~<br />

moiTxovs, erTmaneTisagan gaimijnos mimdinare movaleoba<br />

da momavali valdebuleba. momavali valdebuleba ar iwvevs<br />

valdebulebis aRiarebas.<br />

sakuTari kapitali aris sawarmos aqtivebis is nawili, romelic<br />

rCeba valdebulebebis dafarvis Semdeg.<br />

Semosavali aris sawarmos mier ekonomikuri sargeblis zrda<br />

saangariSgebo periodSi, aqtivebis zrdis an valdebulebebis<br />

Semcirebis gziT, rac gamoixateba sawarmos sakuTari kapitalis<br />

gadidebiT, romelic dakavSirebuli araa mesakuTreTa damatebiT<br />

SenatanebTan.<br />

xarjebi aris sawarmos ekonomikuri sargeblis Semcireba<br />

saangariSgebo periodis ganmavlobaSi aqtivebis sawarmodan<br />

gasvlis an valdebulebebis zrdis safuZvelze, rac gamoixateba<br />

sawarmos sakuTari kapitalis SemcirebiT, romelic dakavSirebuli<br />

araa mesakuTreTaTvis kapitalis ganawilebasTan.<br />

xarjebis mocemul gansazRvreba srulyofilad ar migvaCnia,<br />

radgan ganmartebaSi identificirebuli araa sawarmos Semavali<br />

da gamvali xarjebi. amasTan, xarjebi ekonomikuri sargeblis<br />

Semcirebad ar SeiZleba CaiTvalos, radgan, xarji aucilebelia<br />

ekonomikuri sargeblis misaRebad. Tu xarji gaweuli ar iqneba,<br />

Semosavlis miReba momavalSi SeuZlebelia. Cveni azriT,mxolod<br />

zarali warmoadgens iseT xarjebs, romlebic iwveven sawarmos<br />

14 15


ekonomikuri sargeblis Semcirebas. amdenad, vTvliT, rom xarjebi<br />

aris momavalSi ekonomikuri sargeblis miRebis mizniT,<br />

produqciis warmoebaze (an momsaxureobaze) daxarjuli materialuri,<br />

SromiTi da fuladi resursebis Rirebulebis<br />

jami.<br />

vinaidan, resursebSi ganivTebulia momavali ekonomikuri<br />

sargebeli, xarjebi am sargeblis miRebis (realizebis) gzaa.<br />

gaumrTleblad migvaCnia ekonomikuri cnebebis: `zaralisa~<br />

da `sawarmos xarjis~ gaigiveba.<br />

`struqturuli safuZvlebis~ Tanaxmad, finansuri angariSgebis<br />

elementebi aRiarebul unda iqnes maSin: Tu mosalodnelia<br />

maTi gamoyenebis Sedegad momavali ekonomikuri sargeblis miRreba<br />

da maTi saimedo Sefaseba SesaZlebelia. aRiareba gulisxmobs<br />

buRaltrul balansSi an mogeba-zaralis angariSgebaSi mocemuli<br />

muxlis sityvier da Tanxobriv asaxvas.<br />

finansuri angariSgebis ZiriTadi daSvebebia: daricxvis principi<br />

da warmoebis uwyvetoba (anu funqcionirebadi sawarmo).<br />

daricxvis meTodis Tanaxmad, sameurneo operaciebis Sedegebisa<br />

da sxva movlenebis aRiareba xdeba maTi moxdenisTanave,<br />

miuxedavad imisa miRebulia an gadaxdilia Tu ara fuli an misi<br />

ekvivalentebi. maSasadame, finansur angariSgebaSi mocemulia<br />

ara mxolod ukve ganaRdebuli, aramed momavalSi gasanaRdebeli<br />

valdebulebebi da moTxovnebi.<br />

funqcionirebadi sawamos anu warmoebis uwyvetobis principi<br />

gulisxmobs, rom sawarmo funqcionirebs da saqmianobas<br />

gaagrZelebs momavalSic. Tu sawarmos saqmianobis Sewyvetaa<br />

mosalodneli, maSin finansuri angariSgeba unda momzaddes Sefasebebis<br />

sxva safuZvelze.<br />

standartSi aRniSnulia, rom finansuri angariSgebis momzadebisas<br />

sawarmoTa umravlesoba iyenebs kapitalis finansuri<br />

SenarCunebis koncefcias. am koncefciis Tanxmad, kapitali<br />

rogorc investirebuli fuli an investirebuli msyidvelobiTi<br />

unari, gaigivebulia sawarmos neto aqtivebTan. kapitalis<br />

fizikuri koncefciis mixedviT ki, kapitali rogorc sawarmos<br />

saoperacio simZlavre, ganixileba sawarmos mwarmoeblurobis<br />

saxiT, romelic ganisazRvreba magaliTad, produqciis dRiuri<br />

gamomuSavebiT.<br />

kapitalis funansuri SenarCunebis koncefciis Tanxmad,<br />

sawarmos mier mogebis aRiareba xdeba mxolod im SemTxvevaSi,<br />

rodesac wminda aqtivebis fuladi Rirebuleba saangariSgebo<br />

periodis bolos, aRemateba wminda aqtivebis fulad Rirebulebas<br />

saangariSgebo periodis dasawyisiaTvis, romelic rCeba<br />

mocemul periodSi kapitalis yovelnairi gadanawilebisa da<br />

mesakuTreTa mier ganxorcielebiuli yovelgvari damatebiTi<br />

SenatanebisgamoqviTvis Semdeg. finansuri kapitalis SenarCuneba<br />

izomeba nominalur fulad erTeulebSi an mudmivi msyidvelobiTi<br />

unarianobiT.<br />

kapitalis fizikuri SenarCunebis koncefciis Tanxmad,<br />

sawarmos mier mogebis aRiareba xdeba mxolod im SemTxvevaSi,<br />

rodesac saangariSgebo periodis bolos sawarmos fizikuri<br />

mwarmoebluroba (an mimdinare simZlavre) aRemateba sawarmos<br />

mwarmoeblurobas saangariSgebo peridos dasawyisSi, romelic<br />

rCeba mocemul periodSi kapitalis yovelnairi gadanawilebisa<br />

da mesakuTreTa mier ganxorcielebuli yovelgvari damatebiTi<br />

Senatanebis gamoqviTvis Sedegad (muxli 104).<br />

Cveni azriT, sawarmos finansur angariSgebaSi orive koncefciaa<br />

asaxuli. buRaltrul balansSi asaxulia kapitalis<br />

finansuri SenarCunebis, mogeba-zaralis angariSgebaSi ki,<br />

fizikuri SenarCunebis koncefcia. ase rom, an erT an meore<br />

midgomas calk calke ver gamovyobT. am or koncefcias Soris<br />

arsebobs kavSiri da izolirebulad ar arseboben.<br />

fass 1 _ finansuri angariSgebis saerTaSoriso standartebis<br />

pirvelad gamoyeneba _ aregulirebssakiTxebs, roca<br />

sawarmo pirvelad gadadis fass-is gamoyenebaze. am standartis<br />

Tanaxmad, sawarmom, romelic amzadebs fass-is safuZvelze finansuri<br />

aRricxvis sawyis bazas, unda gaiTvaliswinos:<br />

• aRiaros yvela aqtivi da valdebuleba romelTa aRiarebac<br />

moiTxoveba fassiT;<br />

• ar aRiaros aqtivebad da valdebulebebad muxlebi, Tu fassiT<br />

ar daiSveba maTi gamoyeneba;<br />

• moaxdinos iseTi muxlebis xelaxali klasificireba,<br />

romelsac aRricxvis adrindeli saerTaSoriso standarti aRiarebda,<br />

rogorc erTi saxis aqtivis, valdebulebebis an saku-<br />

Tari kapitalis komponents.<br />

• fass gamoiyenos yvela aRiarebuli aqtivisa da valdebulebis<br />

Sesafaseblad.<br />

es standarti moiTxovs, rom sawarmom fass-ze gadasvlis<br />

TariRisaTvis unda moamzados Sesabamisi pirveli balansi, romelic<br />

aris fass-is Sesabamisi aRricxvis amosavali baza.<br />

sawarmom erTi da igive saaRricxvo politika unda gamoiye-<br />

16 17


nos Tavis Tavdapirvel fass-is Sesabamis balansSi da pirvel finansur<br />

angariSgebaSi warmodgenili yvela periodisaTvis. amas-<br />

Tan, sawarmom unda gamoiyenos fass-is axali versia da misi yvela<br />

aucilebeli moTxovna. Sesabamisad, moaxdens Zveli da axali<br />

moTxovnebis mixedviT Sefasebuli muxlebis Sejerebis cxrils.<br />

standarts Tan erTvis praqtikuli gamoTvlebis nimuSebi.<br />

fass 2 _ wilobrivi gadaxda _ Seexeba sawarmos mier Tavis<br />

angariSgebaSi wilobrivi gadaxdebis operaciebis aRricxvis<br />

meTodikas. rogorc cnobilia, sawarmoebi Tavis TanamSromlebs<br />

an sxva mxareebs Cuqnian aqciebs an gamoscems maT momwodebelTa<br />

valdebulebebis dafaris mizniT.<br />

fass 2 _ ayalibebs Sefasebis principebs da gansakuTrebul<br />

moTxovnebs wilobrivi gadaxdis sami tipis operaciisaTvis:<br />

1. kapitaliT gansazRvruli wilobrivi gadaxdis operaciebi,<br />

romlebiTac sawarmo produqcias an momsaxurebas iRebs,<br />

rogorc kompesacias sawarmos wilobrivi instrumentisaTvis<br />

(aqciebisa da aqciebis opcionebis CaTvliT). fass 2 ganmartavs,<br />

rom mocemul SemTxvevaSi, sawarmom miRebuli produqcia<br />

an momsaxureba da masTan dakavSirebuli kapitalis zrda unda<br />

Seafasos miRebuli produqciis realuri RirebulebiT, garda<br />

im SemTxvevisa, roca miRebuli aqtivis realuri Rirebulebis<br />

saomedod Sefaseba SeuZlebelia. aseT SemTxvevaSi sawarmos<br />

moeTxoveba Seafasos maTi Rirebuleba da Sesabamisi kapitalis<br />

zrda arapirdapir, gadacemuli wilobrivi instrumentis realuri<br />

Rirebulebis mixedviT.<br />

2. fuliT gansazRvruli wilobrivi gadaxdis operaciebi,<br />

romlebiTac sawarmo SeiZens produqcias an momsaxurebas,<br />

maTi momwodeblebisadmi valdebulebis warmoSobiT im<br />

odenobiT, romelic eyrdnoba sawarmos aqtivebis an sawarmos<br />

sxva wilobrivi instrumentis fass an Rirebulebas. mocemul<br />

SemTxvevaSi,sawarmom miRebuli produqcia da warmoSobili valdebuleba<br />

unda Seafasos realuri RirebulebiT. valdebulebis<br />

dafarvamde sawarmom xelaxla unda Seafasos valdebuleba<br />

yoveli saangariSgebo TariRisa da gadaxdis TariRisaTvis da<br />

nebismieri cvlileba asaxos am periodis mogebazaralSi.<br />

3. operaciebi, romlebiTac sawarmo produqcias an momsaxurebas<br />

iRebs an iZens da xelSekrulebis pirobebi uzrunvelyofs<br />

sawarmos an am produqciis (an momsaxurebis) momwodebels,<br />

operaciis gadaxdis arCevaniT – fuliT an wilobrivi<br />

instrumentisgamocemiT. am SemTxvevaSi sawarmos moeTxoveba<br />

am operaciis aRricxva rogorc fuliT gansazRvruli wilobrivi<br />

gadaxdis operaciisa.<br />

standartis ganmartebiT wilobrivi instrumenti aris<br />

xelSekruleba, romelic adasturebs sawarmos aqtivebis darCenil<br />

wils, yvela misi valdebulebis dafarvis Semdeg.<br />

standarts Tan axlavs interpretaciebi da daskvnebis<br />

safuZveli. motanilia miTiTebebi danergvaze da sailustracio<br />

magaliTebi<br />

fass 3 _ sawarmoTa gaerTianeba _ mTavari moTxovnebia:<br />

• sawarmoTa yvela gaerTianebis buRalltruli aRricxva<br />

unda moxdes SeZenis meTodis gamoyenebiT.<br />

• daSvebuli aRaraa wilebis gaerTianebis meTodi;<br />

• unda ganisazRvros myidveli sawarmo sawarmoTa gaerTianebaSi,<br />

missave farglebSi. myidveli aris gaerTianebaSi Semavali<br />

sameurneo erTeuli, romelic moipovebs kontrols sxva gaer-<br />

Tianebul sameureno erTeulebze an sawarmoebze;<br />

• myidvelma sawarmom gaerTianebis Rirebuleba unda Seafasos<br />

rogorc, SeZenil sawarmoze kontrolis mopovebis sanacvlod<br />

gamoSvebuli wilobrivi instrumentebis realuri Rirebulebebis<br />

erToblioba, gacvlis TariRisaTvis, damatebuli<br />

sawarmoTa gaerTianebasTan uSualod dakavSirebuli nebismieri<br />

danaxarjebi;<br />

• myidvelma sawarmom SeZenis TariRiT calke unda aRiaros<br />

SeZenili sawarmos identificirebadi aqtivebi, valdebulebebi<br />

da pirobiTi valdebulebebi, romlebic akmayofileben aRiarebis<br />

kriteriumebs.<br />

• sawarmoTa gaerTianebaSi SeZenili gudvili myidvelma<br />

sawarmom SeZenis dRidan unda aRiaros SeZenis aqtivis saxiT;<br />

• akrZalulia sawarmoTa gaerTianebaSi SeZenili gudvilis<br />

amortizacia da sanacvlod moiTxoveba gudvilis yovelwliuri<br />

Semowmeba gaufasurebis TvalsazrisiT, bass 36 _ `aqtivebis<br />

gaufasureba~ _ Sesabamisad, Tu Secvlili garemoebebi mianiSnebs,<br />

rom aqtivi SeiZleba gaufasurebuli iyos.<br />

fass 3 ganmartavs, rom gudvili aris momavali ekonomikuri<br />

sargebeli, romelic warmoiSoba iseTi aqtivebidan, romlebic<br />

individualurad ver ganisazRvreba da verc calke iqneba aRiarebuli.<br />

satandarts Tan axlavs sailustracio magaliTebi sawarmoTa<br />

gaerTianebebis Sesaxeb.<br />

fass 4 _ sadazRvevo xelSekrulebebi _ mocemuli stand-<br />

18 19


arti pirvelad exeba sadazrvevo xelSekrulebebs. sadazRvevo<br />

xelSekrulebebis aRricxvis praqtika sxvadasxva saxelmwifoSi<br />

sxvadasxvanairi iyo. winamdebare standarti warmoadgens standartebis<br />

sabWos muSaobis meore fazaze gardamaval safexurs.<br />

standartis mizania xeli Seuwyos sadazRvevo xelSekrulebebis<br />

buRaltruli aRricxvis gaumjobesebas da angariSgebaSi<br />

informaciis gaSuqebas.<br />

standartSi gamoyenebulia Semdegi terminebi:<br />

mzRveveli _ mxare, romelsac sadazRvevo xelSekrulebis<br />

Tanaxmad aqvs valdebuleba, kompesacia gadauxados polisis<br />

mflobels, Tu moxdeba sadazRvevo SemTxveva.<br />

sadazRvevo xelSekruleba _ SeTanxmeba, romlis mixedviT<br />

erTi mxare (mzRveveli) Tavis Tavze iRebs meore mxaris (polisis<br />

mflobelis) mniSvnelovan sadazRvevo risks, SeTanxmebis<br />

Tanaxmad, kompesacia gadauxados polisis mflobels, Tu esa Tu<br />

is konkretuli ganusazRvreli movlena (sadazRvevo SemTxveva)<br />

uaryofiTaT imoqmedebs polisis mflobelze.<br />

sadazRvevo valdebuleba _ mzRvevelis neto saxelSekrulebo<br />

valdebulebebi, sadazRvevo xelSekrulebis mixedviT.<br />

sadazRvevo SemTxveva _ momavali ganusazRvreli movlena,<br />

romelsac moicavs sadazRvevo xelSekruleba da romelic warmoqmnis<br />

sadazRvevo risks.<br />

sadazRvevo riski _ riski, finansuri riskis garda, romelic<br />

xelSekrulebis mflobelisagan gadaecema xelSekrilebis gamcems.<br />

sadazRvevo aqtivi _ mzRvevelis neto saxelSekrulebo<br />

uflebebi sadazRvevo xelSekrulebis Sesabamisad.<br />

gadamzRvevi _ gadazRvevis xelSekrulebis polisis mflobeli.<br />

piri, romelsac gadazRvebis xelSekrulebis Tanaxmad<br />

aqvs valdebuleba, kompesacia gaduxados gadazRvevis polisis<br />

mflobels, Tu moxdeba sadazRvevo SemTxveva.<br />

gadazRvevis xelSekruleba _ aris xelSekruleba, romelic<br />

gasca erTma mzRvevelma(gadamzRvevelma), raTa meore mzRvevels<br />

(gadazRvevis polisis mflobels), aunazRauros gadazRvevis<br />

polisis mflobelis mier gacemuli erTi an meti xelSekrulebis<br />

zarali.<br />

gadazRveuli aqtivebi _ gadazRvevis polisis mflobelis<br />

neto saxelSekrulebo uflebebi, gadazRvevis xelSekrulebis<br />

Sesabamisad.<br />

mocemuli standarti gamoiyeneba yvela sadazRvevo xelSek-<br />

rulebisaTvis (maT Soris gadazRevis xelSekrulebebisTvisac),<br />

romelsac sameurneo subieqti gascems da gadazRvevis xelSekrulebebisTvisac,<br />

romelsac flobs, konkretuli xelSekrulebebis<br />

garda, romelsac sxva standarti moicavs. igi ar gamoiyeneba<br />

mzRvevelis sxva aqtivebisa da valdebulebebisaTvis,<br />

rogoricaa finansuri aqtivebi da finansuri valdebulebebi<br />

bass 39is _ `finansuri instrumentebi: aRiareba da Sefaseba~ _<br />

moqmedebis sferodan. garda amisa, mocemuli standarti ar exeba<br />

polisis mflobelTa buRaltruli aRricxvis sakiTxebs.<br />

standartSi CamoTvlilia magaliTebi, romelbic maSin iqneba<br />

sadazRvevo xelSekrulebebi, Tu sadazRvevo riskis gadacema<br />

mniSvnelovani iqneba. kerZod:<br />

• qonebis dazRveva qurdobisagan an dazianebisagan;<br />

• dazRveva produqciis valdebulebisagan, profesiuli valdebulebebisagan,<br />

moqalaqeobrivi valdebulebisagan da iuridiuli<br />

xarjebisagan.<br />

• sicocxlis dazRveva;<br />

• mudmivi pirobiTi aniutetebi (rentis mimRebi) da pensiebi;<br />

• Sromisuunaroba da samedicino daxmareba;<br />

• sxvadasxva saxis sagarantio valdebulebebi.<br />

• kreditis dazRveva, daxmareba mogzaurobis dros da sxva.<br />

standarti ar aregulirebs polisis mflobelebis buRaltrul<br />

aRricxvas, vianaidan bass sabWos es sakiTxi ar miaCnia<br />

proiritetulad pirvel fazaze.<br />

standarti ganmartavs, rom mzRvevelma unda ganmartos<br />

sadazRvevo xelSekrulebebidan warmoSobili aqtivebi, valdebulebebi,<br />

Semosavali da xarji.<br />

standartis moTxovniT, mzRvevlma yoveli saangariSgebo<br />

TariRisaTvis unda Seafasos, adekvaturia Tu ara misi, aRiarebuli<br />

sadazRvevo valdebulebebi, risTvisac iyenebs Tavisi<br />

sadazRvevo xelSekrulebebiT gaTvaliswinebuli momavali<br />

fuladi nakadebis mimdinare Sefasebebs. Tu aRniSnuli Sefasebebidan<br />

Cans, rom mzRvevelis sadazRvevo valdebulebebis sabalanso<br />

Rirebuleba adekvaturi ar aris Sefasebuli momavali<br />

fuladi nakadebis fonze, mTeli deficituri Tanxa aRiardeba<br />

mogebasa da zaralSi (muxli 15). aseve, gadazRveuli aqtivebisaTvis<br />

mzRvevlma unda gamoiyenos bass 36 _ `aqtivebis gaufasureba~.<br />

amrigad, fass 4 – is mizania garkveul CarCoebSi moaqcois im<br />

sameurneo subieqtebis sadazRvevo xelSekrulebebis finansuri<br />

20 21


angariSgeba, romlebic gamoscemen amgvar xelSekrulebebs (anu<br />

mzRvevi), sanam standartebis sabWo daamTavrebs sadazRvevo<br />

xelSekrulebebis Sesaxeb Tavis proeqtis SemuSavebis meore fazas.<br />

fass 5 _ `gasayidad gamiznuli grZelvadiani aqtivebi da<br />

Sewyvetili operaciebi~ _ gansazRvravs gasayidi grZelvadiani<br />

aqtivebis klasifikaciis, Sefasebis da wardgenis pirobebs<br />

da cvlis bass _ 35 – s `Sewyvetili operaciebi~.<br />

gamomdinare iqedan, rom bass sabWos umTavres mizans warmoadgens<br />

buRaltruli aRricxvis meTodebis (standartebis)<br />

konvergencia (harmonizacia) saerTasoriso masStabiT, fass – 5<br />

damuSavda aSS finansuri aRricxvis sayovelTaod aRiarebul<br />

principebsa (US GAAP) da fass principebs Soris gansxvavebebis<br />

Semcirebis mizniT.<br />

2001 wels aSS finansuri aRricxvis standartebis sabWos mier<br />

gamocemuli iqna standarti # 144 _ `grZelvadiani aqtivebis gaufasurebisan<br />

gayidvis buRaltruli aRrixva~ (fas), romelic<br />

sam sferos moicavs: a). mfloblobaSi dasatovebeli da gamosayenebili<br />

grZlevadiani aqtivebis gaufasureba, b). gasayidad<br />

gamiznuli grZelvadiani aqtivebis klasifikacia, Sefaseba da<br />

wardgena, g). Sewyvetili operaciebis klasifikacia da wardgena.<br />

am standartsa da fass- s Soris ZiriTadad SeTanxmeba moxda<br />

gasayidad gamiznuli aqtivebisa da Sewyvetili operaciebis<br />

wardgenis sakiTxSi.<br />

fass _ 5 moiTxovs:<br />

a). aqtivebi, romelic pasuxobs kriteriumebs, romlis mixedviTac<br />

SesaZloa maTi klasificireba, rogorc gasayidad gamiznuli,<br />

unda Sefasdes sabalanso Rirebulebasa da realur Rirebulebas<br />

Soris (gayidvis danaxarjebis gamoklebiT) umciresi<br />

RirebulebiT;<br />

b). aqtivebi, romelic pasuxobs kriteriumebs, romlis mixedviTac<br />

SesaZloa maTi klasificireba, rogorc gasayidad gamiznuli,<br />

calke unda iyos warmodgenili balansSi. xolo Sewyvetili<br />

operaciebis Sedegebi calke _ mogebazaralis angariSgebaSi.<br />

fass 5 – is wesebi vrceldeba yvela AaRiarebul grZelvadian<br />

aqtivze (grZelvadiania aqtivi, romelic moicavs Tanxas, romlis<br />

amoReba moxdeba balansis Sedgenis TariRidan 12 Tvis Semdeg)<br />

da sawarmos yvela salikvidacio jgufze, garda aqtivebisa,<br />

romelTac Seexeba Semdegi standartebi: bass 12 `mogebidan ga-<br />

dasaxadebi~, bass 19 _ `momuSaveTa gasamrjeloebi~, bass 39 _<br />

`finansuri instrumentebi~, bass 40 _ `sainvesticio qoneba~,<br />

bass 41 _ `soflis meurneoba~,fass 4 _ `sadazRvevo xelSekrulebebi~.<br />

grZelvadiani aqtivi, romelic klasificirebulia rogorc<br />

gasayidad gamiznuli (an salikvidacio jgufi) ar SeiZleba klasificirebul<br />

iqnas mimdinare aqtivebad. Tu sawarmo likvidaciis<br />

procesSi uSvebs aqtivebis jgufs, maSin fass –is Sefasebebi<br />

vrceldeba mTlian jgufze.<br />

sawarmo grZelvadian aqtivs (an salikvidacio jgufs) miani-<br />

Webs gasayidad gamiznulis kalifikacias, Tu misi sabalanso Rirebuleba<br />

amoRebuli iqneba grZelvadiani gamoyenebidan da ara<br />

gayidvis garigebidan.<br />

amisaTvis, SesaZlebeli unda iyos aqtivis (an salikvidacio<br />

jgufis) dauyovnebeli gayidvaarsebul mdgomareobaSi da misi<br />

gayidva Zalian sarwmuno unda iyos.<br />

imisaTvis, rom gayidva Zalze sarwmuno iyos, xelmZRvanelobis<br />

mier SemuSavebuli unda iyos myidvelis moZebnisa da gegmis<br />

bolomde miyvanis aqtiuri programa. amasTan, unda moxdes aqtivis<br />

gayidvaze mimarTuli marketingi, im fasad, romelic Seesabameba<br />

mis realur Rirebulebas. garda amisa, gayidvis operaciis<br />

dasruleba erTi wlis ganmavlobaSi unda mTavrdebodes, ise rom<br />

gegmis gauqmeba mosalodneli ar unda iyos. SesaZloa gayidvis<br />

procesi erT welze met xans gagrZeldes, magram igi klasificirebuli<br />

iqnes mainc rogoc gasayidad gamiznuli, Tu es moxda<br />

sawarmoze damoukidebeli faqtorebiT da xelmZRvanelobas ar<br />

Seucvlia gadawyvetileba aqtivis gayidvis Sesaxe.<br />

rodesac sawarmo grZelvadian aqtivs (an salikvidacio<br />

jgufs) iZens konkretulad Semdgomi gayidvis mizniT, maSin, misi<br />

Sesyidvis dRidan klasificirebul unda iqnas, rogorc gasayidad<br />

gamiznuli.<br />

sawarmom ar unda moaxdinos gasauqmebeli grZelvadiani aqtivis<br />

klasificireba, rogorc gasayidad gamiznuli. gamoyenebidan<br />

droebiT amoRebuli grZelvadiani aqtivi ar unda aRiricxos<br />

rogorc gauqmebuli.<br />

sawarmo aRiarebs aqtivis (an salikvidacio jgufis) gaufasurebis<br />

zarals yoveli Tavdapirveli an Semdgomi Camoweris<br />

dros realur Rirebulebas gamoklebul gayidvis danaxarjebamde.<br />

realuri Rirebulebis zrdis SemTxvevaSi sawarmom<br />

unda aRiaros Semosuloba ara umetes jamuri gaufasurebis<br />

22 23


zaralisa,romelic ukve aRiarebuli iyo an am standartis an<br />

bass 36 – is mixedviT.<br />

sawarmo cveTas ar daaricxavs grZlvadian aqtivebs, sanam igi<br />

klasificirebulia, rogorc gasayidad gamiznuli. xolo, procentisa<br />

da sxva xarjebis aRiareba unda gagrZeldes.<br />

sawarmom gasayidad gamiznuli klasificirebuli grZelvadiani<br />

aqtivi an salikvidacio jgufi balansSi unda waradginos<br />

sxva aqtivebisagan gancalkavebulad.<br />

standartis mixedviT Sewyvetili operacia aris sawarmos<br />

komponenti, romelic gaiyida an klasificirebulia rogorc<br />

gasayidad gamiznuli da warmoadgens sawarmos gancalkavebul<br />

ZiriTad saqmian areals an aris gayidvis mizniT SeZenili Svilobili<br />

kompania.<br />

gamoyenebis Rirebuleba aris momavali filadi nakadebis<br />

mimdinare diskontirebuli Rirebuleba, romlis warmoqmna mosalodnelia<br />

aqtivis uwyveti gamoyenebidan da misi sasargeblo<br />

momsaxurebis vadis dasrlebisas gayidvidan.<br />

standarts Tan erTvis danarTi da daskvnebis safuZvlebi.<br />

bass 1 _ finansuri angariSgebis wardgena _ gansazRvravs<br />

firmebis saerTo daniSnulebis finansuri angariSgebis wardgenis<br />

ZiriTad safuZvlebs, rac uzrunvelyofs rogorc calkeuli<br />

sawarmos wina wlebis finansuri angariSgebis , aseve sxvadasxva<br />

sawarmoTa finansuri angariSgebis Sesadarisobas.. am mizmiT<br />

standarTSi ganxilulia meToduri miTiTebebi finansuri angariSgebis<br />

struqturisa da Sinaarsis minimaluri moTxovnebis<br />

Sesaxeb.<br />

finansuri angariSgeba aris sawarmos finansuri mdgomareobis<br />

da misi saqmianobis finansuri Sedegebis struqturulad<br />

Camoyalibebuli suraTi.<br />

standarti gansazRvravs finansuri angariSgebis Semadgenlebs<br />

anu komponentebs, elemnetebsa da xarisxobriv maxasiaTeblebs<br />

raTa igi iyos saimedo da am informaciis gare momxmarbelebs<br />

daexmaron swori gadawyvetilebebis miRebaSi: daamyeron<br />

Tu ara saqmiani urTierToba erTmaneTTan.<br />

finansuri angariSgebis komponentebia:<br />

• buRaltruli balansi;<br />

• mogebazaralis angriSgeba;<br />

• fuladi nakadebis angariSgeba;<br />

• angariSgeba sakuTar kapitalSi cvlilebebis Sesaxeb;<br />

• ganmartebiTi SeniSvnebi.<br />

finansuri angariSgebis elementebi: aqtivebi, sakuTari<br />

kapitali, valdebulebebi, Semosavlebi da xarjebi. CamoTvlili<br />

agregireuli maCveneblebi isea angariSgebaSi gadmocemuli, rom<br />

maT safuZvleze Catarebuli analiziT SeiZleba informaciis<br />

momxmarebelma gaakeTos daskvna mocemuli sawarmos gadaxdisunarianobisa<br />

da momgebianobis Sesaxeb.<br />

vinaidan finansuri angariSgeba upirvelesad gare momxmareblebisaTvis<br />

aris gamiznuli, igi garkveul saerTo moTxovnebs<br />

unda akmayofilebdes, raTa informaciis momxmareblebma swori<br />

gadawyvetilebebi miiRon. amitom, standarti gansazRvravs<br />

aucilebel xarisxobriv maxasiaTeblebs, romelic yvela sawarmom<br />

unda daicvas. esenia; aRqmadoba, Sesabamisoba (arsebiToba),<br />

Sesadarisoba da saimedooba (sruli, obieqturi, windaxeduli,<br />

neitrauri, drouli, SinaarsiT formaze aRmatebuli).<br />

standartSi aRniSnulia, rom finansuri angariSgebis momzadebis<br />

dros sawarmoebi unda daeyrdnon or ZiriTad daSvebas:<br />

daricxvis princips da warmoebis uwyvetobis princips.<br />

daricxvis meTodiT, aqtivebis, valdebulebebis, Semosavlerbisa<br />

da xarjebis aRiareba xdeba maSin, roca isini daakmayofileben<br />

struqturul safuZvlebSi mocemul ganmartebebsa da<br />

aRiarebis kriteriumebs.<br />

warmoebis uwyvetobis anu funqcionirebadi sawarmos<br />

principi moiTxovs, rom finansuri angariSgebis momzadebis<br />

procesSi sawarmos xelmZRvanelobam unda Seafasos, aqvs Tu ara<br />

sawarmos saqmianobis gagrZelebis unari.<br />

standarti gansazRvrav, rom buRaltrul balansSi aqtivebi<br />

warmodgenil unda iqnas mimdinare da grZelvadiani aqtivebis<br />

saxiT.<br />

finansur angariSgebaSi yvela arsebiTi muxli wardgenili<br />

unda iqnes gancalkavebulad. araarsebiTi muxlebi unda gaer-<br />

Tiandes funqciuri daniSnulebis an ekonomikuri Sinaarsis<br />

mixedviT da saWiro araa maTi calkcalke wardgena.<br />

balansSi agreTve calke unda iqnes wardgenili gasayidad gamiznulida<br />

salikvidacio jgufebSi CarTuli aqtivebis Rirebuleba<br />

fass 5 –is moTxovnebis Sesabamisad.<br />

mogebazaralis angariSgebaSi CarTuli unda iyos amave periodis<br />

Semosavlebisa da xarjebis yvela muxli, Tu romelime<br />

standartiT an interpretaciiT sxva ram ar moiTxoveba. agreTve<br />

asaxuli unda iqnas umciresobis wilze misakuTvnebeli mogeba<br />

an zarali da saTao sawarmos mflobelebze gasanawilebeli mo-<br />

24 25


geba an zarali.<br />

agreTve, gansakuTrebuli Semosavlis an xarjis saxiT ar unda<br />

iyos wardgenili muxlebi.<br />

aseTi moTxovna axal cvlilebebamde ar arsebobda. Cven ar<br />

migvaCnia marTebulad es cvlileba, radgan gansakuTrebul<br />

xarjebSi zogjer SieZleba didi odenobis jarimis xarjebic<br />

iyos, rac informaciis momxmareblisaTvis sainteresos warmoadgens.<br />

standartiT, sawarmom xarjebis klasifikacia unda moaxdinos<br />

maTi funqciuri daniSnulebis an ekonomikuri Sinaarsis<br />

mixedviT. warmoebis seqtoris sawarmoebma ( mrewveloba, soflis<br />

meurneoba, mSenebloba)unda gamoiyenon ekonomikri elementebis<br />

mixedviT xarjebis dajgufeba. momsaxurebis sferos sawarmoebma<br />

ki SeiZleba xarjebi daajgufon maTi funqciuri daniSnulebis<br />

mixedviT. Tu samrewvelo tipis sawarmoebi airCeven<br />

mogebazaralis angariSgebis wardgenas danaxarjTa funqciuri<br />

daniSnulebis meTodis safuZvelze, maSin ganmartebiT SeniSvnebSi<br />

unda gaxsnan informacia danaxarjTa elementebis ( masalis<br />

xarji, SromiTi xarji, cveTis xarji) Sesaxeb.<br />

angariSgeba sakuTar kapitalSi cvlilebebis Sesaxeb _<br />

unda Seicavdes Semdegi saxis informacias:saaqcio kaitalis<br />

sawyisi naSTi, rezervebi, gaunawilebeli mogeba, fuladi nakadebis<br />

hejireba, aqciebis gamoSveba, ukan gamosyiduli saku-<br />

Tari aqciebi, ucxouri qvedanayofis gadaangariSebiT warmoSobili<br />

sakurso sxvaobebi, sakuTar kapitalSi aRiarebuli wminda<br />

mogeba, dividendebi da saaqcio kapitalis saboloo naSTi.<br />

angariSgeba fuladi nakadebis Sesaxeb ganxilulia meSvide<br />

standartSi.<br />

finansuri angariSgebis ganmartebiT SeniSvnebSi sawarmom<br />

unda asaxos Semdegi informacia:<br />

• finansuri angariSgebis momzadebisaTvis arCeuli saaRricxvo<br />

politika;<br />

• fass-is moTxovnebiT gaTvaliswinebuli ganmartebiTi informacia,<br />

romelic uSualod ar aris wardgenili finansur angariSgebaSi;<br />

• damatebiTi informacia, romelic asaxuli ar aris uSualod<br />

finansur angariSgebaSi, magram aucilebelia sawarmos Sesaxeb<br />

informaciis samarTliani wardgenisaTvis.<br />

bass 2 _ sasaqonlomaterialuri faseulobebi _ adgens<br />

sasaqonlo materialuri faseulobebis aRricxvis wess. erTer-<br />

Ti mniSvnelovani sakiTxia materialuri maragebis TviTRirebulebis<br />

gansazRvra. sasaqonlo materialuri faseulobebi rogorc<br />

aqtivi, aRiricxeba manam, sanam cnobili ar gaxdeba masTan<br />

dakavSirebuli Semosavlebis miReba. standartSi aRwerilia sasaqonlomaterialuri<br />

faseulobebis TviTRirebulebis gansaz-<br />

Rvrisa da misi, Semdgom xarjebad aRiarebis, agreTve neto<br />

sarealizacio Rirebulebamde Camoweris praqtikuli rekomendaciebi.<br />

standartSi mocemulia agreTve sasaqonlo materialuri<br />

faseulobebis TviTRirebulebis gansazRvris wesebi.<br />

standarti Seexeba yvela saxis sasaqonlomaterilaur faseulobebis<br />

aRricxvis sakiTxebs, garda daumTavrebeli mSeneblobisa,<br />

finansuri instrumentebisa da soflis meurneobis<br />

produqciasTan dakavSirebuli biologiuri aqtivebisa.<br />

bass 7 _ fuladi nakadebis angariSgeba _ mzaddeba sakaso<br />

prinipis safuZvelze. masSi fuladi nakadebi dajgufebulia<br />

saoperacio, sainvesticio da safinanso saqmianobis Sesabamisad.<br />

fuladi nakadebi niSnavs sawarnoSi fuladi saxsrebisa da<br />

maTi ekvivalentebis Semosvlasa da gasvlas.<br />

fulad saxsrebSi igulisxmeba naRdi fuli da depozitebi<br />

moTxovnamde.<br />

fuladi saxsrebis ekvivalentebi aris moklevadiani, maRallikviduri<br />

investiciebi, romlebic daubrkoleblad gadaicvleba<br />

naRdi fulis winaswar cnobil odenobaze da maTi Rirebulebis<br />

Secvlis riski umniSvneloa.<br />

saoperacio saqmianoba aris sawamos ZiriTadi<br />

(maprofilebeli)da masTan dakavSirebuli saqmianoba, rogoricaa:<br />

• saqonlis gayidvidan da momsaxurebis gawevidan miRebuli<br />

fuladi saxsrebi;<br />

• roialtebidan, honorarebiddan, sakomisio gadasaxdelebidan<br />

sxva Semosavlebidan miRebuli fuladi saxsrebi;<br />

• saqonlisa da momsaxurebis momwodeblebisaTvis gadaxdili<br />

fuladi saxsrebi;<br />

• TanamSromlebisaTvis da maTi saxeliT gadaxdili fuladi<br />

saxsrebi;<br />

• sadazRvevo sawarmoebisaTvis sadazRvevo premiebiTa da<br />

pretenziebiT, anuitetebiTa da sxva sadazRvevo daxmarebebiT<br />

miRebuli da gadaxdili fuladi saxsrebi;<br />

• mogebis gadasaxadze gadaxdili fuladi saxsrebi;<br />

26 27


• komerciuli garigebebisa da savaWro mizniT dadebuli kontraqtebiT<br />

miRebuli da gadaxdili fuladi saxsrebi (1.628).<br />

sainvesticio saqmianoba aris grZelvadiani aqtivebis da im<br />

sxva investiciaTa SeZena da realizacia, romelsac ar moicavs<br />

fuladi saxsrebis ekvivalentebi. rogoricaa:<br />

• ZiriTadi saSulebebis, aramaterialuri da sva aramaterialuri<br />

aqtivebis SesaZenad gadaxdili fuladi saxsrebi. masSi Sedis<br />

agreTve samecnierokvleviT samuSaoebze gaweuli kapitalizebuli<br />

danaxarjebi da sakuTari warmoebis ZiriTadi saSualebebi;<br />

• zedmeti ZiriTadi saSualebebis, aramaterialuri aqtivebisa<br />

da sxva grZelvadiani aqtivebis realizaciidan miRebuli fuladi<br />

saxsrebi;<br />

• sxva sawarmoebis sakuTari kapitalis an sasesxo instrumentebisda<br />

erToblivi saqmianobis wilis SesaZenad gadaxdili<br />

fuladi saxsrebi (im miRebebis garda, rodesac amgavari instrumentebi<br />

iTvleba fuladi saxsrebis ekvivalentebad an SeZenili<br />

iyo komerciuli garigebisa da savaWro mizniT);<br />

• sxva pirebze avansad da sesxad gacemuli da maT dasafarad<br />

miRebuli fuladi saxsrebi (garda safinanso dawesebulebebis<br />

mier gacemebisa);<br />

• fiuCersuli, forvarduli, saopcio da svoplontraqtebiT<br />

gadaxdili da miRebuli fuladi saxsrebi, im SemTxvevebis garda,<br />

rodesac kontraqtebi SeZenilia komerciuli garigebebis da<br />

savaWro mizniT an angariSsworeba klasificirebulia rogorc<br />

safinanso saqmianoba;<br />

safinanso saqmianoba aris iseTi saqmianoba, romlis Sedegad<br />

raodenobrivad da struqturulad icvleba sawarmos sakuTari<br />

kapitali da nasesxebi saSualebebi. esenia:<br />

• aqciebis da sakuTari kapitalis sxva instrumentebis gamoSvebis<br />

Sedegad miRebuli fuladi saxsrebi;<br />

• mesakuTreTaTvis aqtivebis SeZenisan gamosyidvis mizniT<br />

gadaxdili fuladi saxsrebi;<br />

• savalo fasiani qaRaldebis, sesxebis, Tamasuqebis, obligaciebis,<br />

giraoebisa da sxva moklevadiani an grZelvadiani sesxebis<br />

gamoSvebis Sedegad miRebuli fuladi saxsrebi;<br />

• sesxebis dasafaravad gadaxdili fuladi saxsrebi;<br />

• moijaris mier finansuri ijaris valdebulebebis Sesamcireblad<br />

gadaxdili fuladi saxsrebi.<br />

saoperacio saqmianobasTan dakavSirebuli fuladi nakadebi<br />

sawarmom SeiZleba waradginos pidapiri an arapiradapiri meTo-<br />

diT.<br />

pirdapiri meTodiT asaxulia fuladi saxsrebis Semosuloba<br />

da gasvla fuladi nakadebis ZiriTadi kategoriebis mixedviT.<br />

arapirdapiri meTodiT xdeba dasabegri mogebis koreqtireba<br />

arafuladi operaciebis SedegebiT, warsuli an momavali periodis<br />

saoperacio Semosavlebisa da gadaxdebis gadavadebis an<br />

daricxvis gaTvaliswinebiT. agreTve, im Semosavlebisa da xarjebis<br />

gaTvaliswinebiT, romlebic dakavSirebulia sainvesticio<br />

an safinanso saqmianobis fulad nakadebTan.<br />

standarti rekomendacias iZleva, fuladi nakadebis angariSgeba<br />

momzaddes pirdapiri meTodiT, radgan igi iZleva srul<br />

informacias fuladi nakadebis Sesafaseblad, vidre arapirdapiri<br />

meTodi.<br />

bass 8 _ saaRricxvo politika, cvlilebebi saaRricxvo<br />

SefasebebSi da Secdomebi _ gansazRvravs saaRricxvo politikis<br />

SerCevisa da misi Secvlis, agreTve Secdomebis gasworebis<br />

kriteriumebs.<br />

saaRricxvo politika aris garkveuli principebis, safuZvlebis,<br />

daSvebebis, wesebisa da praqtikuli meTodebis erToblioba,<br />

romlebic gamoiyeneba sawarmos finansuri angariSgebis<br />

momzadebisa da wardgenis dros.<br />

cvlilebebi saaRricxvo SefasebaSi aris Sesworeba aqtivis<br />

an valdebulebebis sabalanso RirebulebaSi. iseTi cvlilebebi<br />

SefasebaSi, romelic gamowveulia axali informaciiT an axali<br />

ganviTarebiT, ar warmoadgens Secdomebis gasworebas.<br />

wina periodis Secdomebi aris sawarmos finansur<br />

angariSgebaSi daSvebuli uzustoba an elementebis<br />

gamotoveba,warmoqmnili erTi an ramdenime periodis win imis<br />

gamo, rom ver iqna an arasworad iqna gamoyenebuli informacia.<br />

es Secdomebi moicavs maTematikuri Secdomebis Sedegebs,<br />

faqtebis uyuradRebod datovebis an araswori interpretaciebis<br />

da TaRliTobis SemTxvevebs.<br />

cvlilebebi da Secdomebi SeiZleba aisaxos reqtrospeqtulad<br />

an perspeqtiulad.<br />

retrospeqtulad gamoyeneba aris axali saaRricxvo politikis<br />

imgvari gamoyeneba operaciebis, sxva movlenebisa pirobebis<br />

mimarT, TiTqos es politika yovelTvos gamoiyeneboda.<br />

aseve gadaangariSebebi ise unda moxdes, TiTqos Secdomebi wina<br />

periodSi arasodes daSvebula.<br />

perspeqtiulad cvlilebebis aRiareba warmoadgens axali<br />

28 29


saaRricxvo politikis gamoyenebas im TariRis Semdeg, roca saa-<br />

Rricxvo politika Seicvala.<br />

sawarmos cvlileba saaRricxvo politikaSi mxolod im Sem-<br />

TxvevaSi SeuZlia, Tu igi moiTxoveba standartis an interpretaciebis<br />

mier da uzrunvelyofs angariSgebaSi ufro saimedo da<br />

Sesabamisi informaciis wardgenas.<br />

cvlilebebi saaRricxvo politikaSi unda aisaxos retrospeqtulad<br />

Sesabamisi aqtivebis, valdebulebebis da sakuTari<br />

kapitalis sabalanso RirebulebisaTvis, yvelaze adreuli periodisaTvis,<br />

roca cvlilebis gakeTeba praqtikulad SesaZlebelia.<br />

saaRricxvo SefasebaSi momxadari cvlilebis Sedegi aisaxeba<br />

im periodis mogebazaralSi, roca cvlileba moxda da Semdgom<br />

periodebSi, Tu igi momaval periodebze axdens gavlenas.<br />

saaRricxvo politikaSi momxadari cvlilebebis perspeqtiuli<br />

aRiareba niSnavs rom cvlileba exeba Semdgomi periodis movlenebs.<br />

xolo SefasebaSi cvlilebebi SeiZleba Seexos mimdinare<br />

wlisa da momavali periodis mogebazarals.<br />

mimdinare periodis Secdomebi manam unda Seswordes, sanam<br />

moxdeba finansuri angariSgebis wardgenisaTvis damtkiceba. Tu<br />

Secdomebi momaval saangariSgebo wels gamovlinda, maSin sawarmom<br />

gamovlenili Sedomebi retrospeqtulad unda Seasworos<br />

pirvelive SesaZlo angariSgebaSi. es SeiZleba ganxorcieldes<br />

Semdegi gzebiT:<br />

1. angariSgebis ganmeorebiT wardgena, romelSic Secdoma<br />

iqna daSvebuli;<br />

2. adreuli saangariSgebo periodis aqtivebis, valdebulebebisa<br />

da sakuTari kapitalis sawyisi naSTebis ganmeorebiTi<br />

wardgena.<br />

wina saangariSgebo periodis Secdoma unda Seswordes retrospeqtulad<br />

gadaangariSebis gziT, garda im SemTxvevisa,<br />

rodesac praqtikulad SeuZlebelia konkretuli periodisaTvis<br />

mikuTvnebuli gavlenis gansazRvra an Secdomis agregirebuli<br />

gavlenis dadgena. am ukanasknelis SemTxvevaSi sawarmom<br />

aqtivebi, valdebulbebi da sakuTari kapitalis sawyisi naSTebi<br />

unda gadaiangariSos pirvelive saangariSgebo periodisaTvis,<br />

romlisTvisac praqtikulad SesaZlebelia gadaangariSeba (es<br />

SeiZleba iyos mimdinare saangariSgebo periodic).<br />

saaRricxvo politikaSi cvlilebebis retrospeqtuli gamoyenebis<br />

Sedegad miRebuli koreqtirebis Tanxa dauSvebelia Cair-<br />

Tos mimdinare peridos mogeba-zaralSi.<br />

bass10 _ balansis Sedgenis TariRis Semdegi movlenebi _<br />

gansazRvravs rodis unda moaxdinos sawarmom Tavisi finansuri<br />

angariSgebis koreqtireba balansis Sedgenis TariRis Semdeg<br />

momxdari movlenebis gamo.<br />

balansis Sedgenis TariRis Semdegi movlenebi aris xelsayreli<br />

an araxelsayreli movlenebi romlebic xdeba balansis Sedgenis<br />

TariRis Semdeg im TariRamde rodesac nebadarTulia finansuri<br />

angariSgebis wardgena.<br />

sawarmom unda moaxdinos finansur angariSgebaSi aRiarebuli<br />

Tanxebis koreqtireba balansis Sedgenis TariRis Semdeg momxdari<br />

makoreqtirebeli movlenebis asaxvis mizniT.<br />

makoreqtirebeli movlena SeiZleba iyos balansis Sedgenis<br />

TariRis Semdeg sasamarTlo davis gadawyveta, informaciis miReba<br />

romelic miuTiTebs, rom aqtivi gaufasurebuli iyo balansis<br />

Sedgenis TariRisaTvis, klientis gakotreba, balansis Sedgenis<br />

TariRamde SeZenili aqtivebis TviTRirebulebis gansazRvra balansis<br />

Sedgenis TariRis Semdeg, mogebis ganawileba an sapremio<br />

gadaxdebis sididis gansazRvra balansis Sedgenis TariRis Semdeg,<br />

TaRliTobis an Secdomebis aRmoCena romelic adasturebs,<br />

rom finansuri angariSgeba arakoreqtuli iyo.<br />

aramakoreqtirebeli movlenebia: investiciebis sabazro<br />

Rirebulebis dacema balansis Sedgenis TariRis Semdeg, gaer-<br />

Tianebidan Svilobili sawarmos gasvla, aqtivebis eqpropriacia<br />

saxelmwifos mier, xanZris mier mowyobilobebis ganadgureba,<br />

didi cvlilebebi aqtivebis fasebSi an savaluto kursebSi, mniSvnelovani<br />

valdebulebebis an pirobiTi valdebulebebis aReba,<br />

cvlilebebi sagadasaxado ganakveTebSi, miSvnelovani sasamarTlo<br />

davis dawyeba.Tu es movlenebi imdenad arsebiTi aRmoCnda,<br />

rom gavlenas moaxdens finansuri angariSgebis momxmareblebis<br />

gadawyvetilebebze. maSin am movlenebis buneba axsnili unda iqnas<br />

ganmartebiT SeniSvnebSi.<br />

bass 11 _ samSeneblo kontraqtebi _ gamoiyeneba samSeneblo<br />

kontraqtebTan dakavSirebuli samuSaoebis menarde_ kontraqtoris<br />

finansur angariSgebaSi aRricxvisaTvis. standarti<br />

gansazRvravs kontraqtebTan dakavSirebuli amonagebisa da<br />

danaxarjebis aRricxvis wess. samSeneblo kontraqtebiT gaTvaliswinebuli<br />

samuSaoebis buneba iseTia, rom rogorc wesi<br />

maTi dawyebisa da damTavrebis TariRebi erTmaneTisagan TveebiTa<br />

da wlebiT arian daSorebuli. aqedan gamomdinare, samSene-<br />

30 31


lo samuSaoebis aRricxvis mTavari sakiTxia am samuSaoebidan<br />

miRebuli amonagebisa da gaweuli danaxarjebis ganawileba im<br />

periodebze, romelTa ganmavlobaSi xorcieldeba mSenebloba.<br />

mocemul standarts safuZvlad udevs finansuri angariSgebis<br />

momzadebisa da wardgenis struqturul safuZvlebSi mocemuli<br />

moTxovnebi.<br />

standartis miznebidan gamomdinare samSeneblo kontraqtebi<br />

moicavs:<br />

a. kontraqtebs romlebic gulisxmobs aqtivis mSeneblobas-<br />

Tan pirdapir dakavSirebul momsaxurebas, mag: arqiteqtorebisa<br />

da proeqtebis menejerebis momsaxurebas;<br />

b. kontraqtebs aqtivebis demontaJisa da restavraciis Sesaxeb,<br />

agreTve aqtivebis ganadgurebisa da axlis Sedegad dazaralebuli<br />

garemos aRdgenaze.<br />

samSeneblo kontraqti SesaZloa gulisxmobdes erTi romelime<br />

saxis aqtivis Seqmnas, rogoricaa: Senoba, xidi, gza, jebiri,<br />

milsadeni, gvirabi, gemi.<br />

Tu SesaZlebelia samSeneblo kontraqtebis saimedod Sefaseba,<br />

samSeneblo kontraqtebTan dakavSirebuli amonagebi da danaxarjebi<br />

aRiarebuli unda iqnas balansis Sedgenis TariRisaTvis,<br />

sakontraqto samuSaoebis Sesrulebis stadiis mixedviT.<br />

Tu mosalodnelia, rom saerTo sakontraqto danaxarjebi<br />

gadaaWarbebs saerTo amonagebs, mosalodneli zarali dauyovnebliv<br />

unda aRiardes xarjis saxiT.<br />

yoveli saangariSgebo periodis bolos aRiarebuli unda iqnas<br />

sakontraqto amonagebi, danaxarjebi da Sualeduri mogeba<br />

procentuli Sesrulebis meTodis mixedviT, romelic unda<br />

aisaxos mogeba zaralis angariSgebaSi.<br />

finansuri angariSgebis ganmartebiT SeniSvnebSi aisaxeba<br />

Semdegi informacia: daumTavrebeli kontraqtebis Sesrulebis<br />

stadia, mocemuli droisaTvis gaweuli mTliani Tanxa, aRiarebuli<br />

mogebis Tanxebi, miRebuli avansebi da SeCerebuli Tanxebi.<br />

bass12_mogebidan gadasaxadebi _moiTxovs rom sawarmom<br />

sameurneo operaciebisa da sxva movlenebis sagadasaxado dabegvris<br />

Sedegebi iseve unda asaxos rogorc TviT sameurneo<br />

operaciebi. amgvarad, rogorc ki romelime sameurneo operacia<br />

asaxuli iqneba mogeba_zaralis angariSgebaSi, maSinve unda<br />

moxdes Sesabamisi sagadasaxado dabegvris Sedegebis aRiareba<br />

mogeba-zaralSi.<br />

mogebidan gadasaxadebSi igulisxmeba yvela adgilobrivi Tu<br />

ucxouri gadasaxadebi romlebic gamoiTvleba sagadasaxado<br />

mogebis safuZvelze. mogebidan gadasaxadebi moicavs agreTve<br />

iseTi tipis gadasaxadebs rogoricaa Svilobili da mekavSire<br />

sawarmoebisagan dakavebuli gadasaxadebi.<br />

saaRricxvo mogeba aris saanariSgebo periodis wminda mogebis<br />

an zaralis Tanxa sagadasaxado xarjis gamoqviTvamde.<br />

sagadasaxado mogeba aris Sesabamisi sagadasaxado kanonmdeblobis<br />

wesebiT gansazRvruli saangariSgebo periodis mogeba<br />

(zarali) , romlis mixedviTac xdeba gadasaxadis gadaxda (an dabruneba).<br />

gadvadebuli sagadasaxado valdebuleba aris dasabegri<br />

droebiTi sxvaobiT gamowveuli, momaval saangariSgebo periodebSi<br />

gadasaxdeli mogebidan gadasaxadis Tanxa.<br />

gadavadebuli sagadasaxado aqtivebi aris mogebidan gadasaxadebis<br />

Tanxa romelic unda aRdges momaval saangariSebo<br />

periodSi.<br />

droebiT sxvaobas uwodeben balansSi wardgenili aqtivis an<br />

valdebulebis sabalanso Rirebulebasa da mis sagadasaxado bazas<br />

Soris gansxvavebis Tanxas.<br />

droebiTi sxvaoba SiZleba iyos dasabegri an gamosaqviTi.<br />

dasabegri droebiTi sxvaoba unda daematos momaval saangariSgebo<br />

periodebSi sagadasaxado mogebis (an sagadasaxado<br />

zaralis) Tanxas, rodesac aqtivis an valdebulebis sabalanso<br />

Rirebulebis amoReba an da dafarva moxdeba.<br />

gamosaqviTi droebiTi sxvaoba, romelic momaval saangariSgebo<br />

periodSi unda gamoiqviTos sagadasaxado mogebis (sagadasaxado<br />

zaralis) Tanxidan, rodesac aqtivis an valdebulebis<br />

sabalanso Rirebulebis amoReba an dafarva moxdeba.<br />

aqtivis an valdebuleis sagadasaxado bazas uwodeben im<br />

Tanxas, romelic gamoiyeneba mocemuli aqtivis an valdebulebis<br />

sagadasaxadi miznebisaTvis.<br />

sagadasaxado xarji (sagadasaxado Semosavali) Sedgeba mimdinare<br />

sagadasaxado xarjisa (mimdinare sagadasaxado Semosavlisa)<br />

da gadavadebuli sagadasaxado xarjisagan (gadavadebuli<br />

sagadasaxado Semosavlisagan).<br />

aqtivis sagadasaxado baza aris is Tanxa, romelic sagadasaxado<br />

miznebisaTvis gamoiqviTeba dasabegri ekonomiuri<br />

sargeblidan da sawarmo miiRebs am aqtivis sabalanso Rirebulebis<br />

dabrunebis Semdeg. Tu aRniSnuli ekonomiuri sargebeli<br />

ar iqneba dasabegri, maSin aqtivis sagadasaxado baza misi<br />

32 33


sabalanso Rirebulebis tolia.<br />

Tavdapirvelad sawarmos moeTxoveboda gadavadebuli gadasaxadis<br />

aRricxva, gadavadebuli meTodis an valdebulebis<br />

meTodis mixedviT, romelic zogjer cnobilia mogebis an zaralis<br />

valdebulebis saxelwodebiT. gadasinjuli bass 12 – iT<br />

ikrZaleba gadavadebis meTodis gamoyeneba da moiTxoveba valdebulebis<br />

sxva meTodis gamoyeneba, romelsac balansis valdebulebis<br />

meTods uwodeben.<br />

mogebisa da zaralis angariSgebis valdebulebis meTodi<br />

fokusirebulia droiT sxvaobebze, xolo balansis valdebulebebi<br />

_droebiT sxvaobebze. droiTi sxvaoba aris dasabegr mogebasa<br />

da buRaltrul mogebas Soris sxvaoba, romelic warmoiSva<br />

erT periodSi da romlis ukugatareba xdeba Semdgom periodSi.<br />

droebiTi sxvaoba ki warmoadgens balansSi wardgenili aqtivis<br />

an valdebulebis sagadasaxado bazasa da mis sabalanso Rirebulebas<br />

Soris sxvaobas.<br />

vfiqrobT, seriozul gamartivebas moiTxovs mogebis gadasaxadis<br />

aRricxvis meTodika. aucileblobas ar unda warmoadgendes<br />

sagadsaxado da saarricxvo mogebis maCveneblebs<br />

Soris warmoqmnili gadaxris dayofa gamosaqviT da dasabegr<br />

sxvaobebad. aseTi modgomebi praqtikosebs xels uSlis aRricxvis<br />

mowesrigebasa da gamartivebaSi.<br />

Cverni azriT, mogebis gadasaxadis operaciebis aRricxvis<br />

meTodika SeiZleba Semdegnairad moewyos:<br />

davuSvaT, firmis saaRricxvo mogeba anu mogeba saaRricxvo<br />

standartebiT aRricxvis Sedegad 5 000 laria, xolo,<br />

sagadasaxado mogeba anu mogeba sagadasaxado kodeqsis<br />

moTxovnebis gaTvaliswinebiT 4 000 lari aRmoCnda.<br />

mocemul SemTxvevaSi, mogebis gadasaxadi saaRricxvo mogebidan<br />

750 lari (5 000is 15%), xolo , sagadasaxado mogebidan<br />

600 laria (4 000is 15%).<br />

gadasaxadis xarji aRiarebul unda iqnes saaRricxvo mogebidan,<br />

valdebuleba gadasaxadze _ sagadasaxado mogebidan:<br />

debeti _ saaRricxvo mogebis gadasaxadis xarji (9210) _ 750 lari<br />

krediti _ valdebulebamogebis gadasaxadze ( 3310) _ 600 lari<br />

krediti _ gadavadebuli sgadasaxado valdebuleba (4210) _150 lari<br />

Tuki, sagadasaxado mogeba iqneboda 6 000 lari, maSin:<br />

6 000is 15% = 900 lari.<br />

debeti _ saaRricxvo mogebis gadasaxadis xarji (9210) _ 750 lari<br />

debeti _ gadavadebuli sagdasaxado aqtivi (2340) _ 150 lari<br />

krditi _ valdebuleba mogebis gadasaxadze (3310) _ 900 lari<br />

momdevno wels, saaaRricxvo mogeba Tu iqneba 7 000 lari da<br />

sagadasaxado mogeba 7600 lari, maSin, Sedgeba Semdegi gatarebebi:<br />

debeti _ saaRricxvo mogebis gadasaxadis xarji (9210) _ 1 050 lari<br />

debeti _ gadavadebuli sagadasaxado aqtivi (2340) _ 90 lari<br />

krediti _ valdebuleba mogebis gadasaxadze (3310) _ 1 140 lari<br />

imavdroulad, radgan wina wels gadavadebuli valdebuleba<br />

iyo, romelic aRemateba mimdinare wlis gadavadebul<br />

aqtivs, Camoiwereba:<br />

debeti _ gadavadebuli sagadasaxado valdebuleba (4210) _ 90 lari<br />

krediti _ gadavadebuli sgadasaxado aqtivi (2340) _ 90 lari<br />

ase gagrZeldeba yovelwliurad. Cveni azriT, mogebis gadasaxadis<br />

aseTi meTodika ufro martivia da amasTan, gavlenas<br />

ar axdens biujetSi gadasaxdeli mogebis gadasaxadis sidideze.<br />

bass 14 _ angariSgebis wardgena segmentebis mixedviT<br />

_ Seexeba im sawarmoebs, romlebic awarmoeben produqcias da<br />

funqcionireben im geografiul areebSi, sadac arsebobs momgebianobis,<br />

ganviTarebis, perspeqtivebis gansxvavebuli SesaZleblobebi<br />

da riskebi. amitom, maT unda waradginon angariSgeba<br />

segmentebis mixedviT.<br />

standarti ganasxvavebs sameurneo da geografiul segmentebs.<br />

sameurneo segmenti aris sawarmos gansxvavebuli komponenti,<br />

romelic eweva sameurneo saqmianobas da aris riskebisa da<br />

Semosavlebis obieqti, romelic gansxvavdeba sxva sameurneo<br />

segmentis Semosavlisa da riskebisagan.<br />

geografiuli segmenti aris sawarmos gansxvavebuli komponenti,<br />

romelic awarmoebs produqcias an eweva momsaxurebas<br />

garkveul ekonomikur garemoSi da aris riskebisa da Semosavlebis<br />

obieqti, romelic gansxvavdeba sxva ekonomikur garemoSi<br />

moqmedi riskebisa da Semosavlebisagn.<br />

saangariSgebo segmenti aris sameurneo segmenti an geografiuli<br />

segmenti, romelic ganisazRvreba zemoT mocemuli<br />

ganmartebebis Sesabamisad da unda waradginos segmenturi informacia<br />

mocemuli standartis Sesabamisad. saangariSgebo segmentis<br />

mixedviT wardgenili unda iqnas finansuri angariSgebis<br />

sruli paketi.<br />

34 35


segmentis Semosavali aris iseTi Semosavali, romelic warmodgenilia<br />

sawarmos mogebisa da zaralis im angariSgebaSi, romelic<br />

uSualod da dasabuTebulad miekuTvneba segments.<br />

segmentis xarji aris iseTi xarji, romelic dakavSirebulia<br />

segmentis saoperacio saqmianobasTan da pirdapir miewereba mocemul<br />

segements da xarjis Sesabamisi nawili, romelic SeiZleba<br />

dasabuTebulad miekuTvnos mocemul segments.<br />

segmentebis mixedviT angariSgebis momzadebis dros sawarmo<br />

unda daeyrdnos danarCeni standartebis saerTo moTxovnebs.<br />

bass 16 _ ZiriTadi saSualebebi _ gansazRvravs ZiriTadi<br />

saSualebebis aRricxvis wess. es standarti ar gamoiyeneba: gasayidad<br />

gamiznuli ZiriTadi saSualebebis, sasoflosameureno<br />

warmoebasTan dakavSirebuli biologiuri aqtivebis, navTobis,<br />

bunebrivii gazis da amgvari arakvlavwarmoebadi resursebis<br />

mopoveba-gadamuSavebis SemTxvevebSi.<br />

standarti adgens ZiriTadi saSualebebis Sefasebis saxeebs.<br />

esenia: sabalanso Rirebuleba, cveTadi Rirebuleba, narCeni<br />

Rirebuleba, gaufasurebis zarali, aRdgeniTi Rirebuleba, gamoyenebis<br />

Rirebuleba.<br />

ZiriTadi saSualebebi aRiarebuli unda iqnes, Tu mosalodnelia<br />

rom momavalSi sawarmo misi gamoyenebis Sedegad miiRebs<br />

ekonomikur sargebels da SesaZlebelia misi saimedod Sefaseba.<br />

standartSi mocemu;lia ZiriTadi saSualebebis TviTRirebulebis<br />

komponentebi, cveTis aRricxvis meTodebi, aRiarebis<br />

Sewyvetis operaciebis, demontaJis, likvidaciis da aRdgenis<br />

danaxarjebis aRricxvis meTodika.<br />

Cveni azriT, gaufasurebaze ZiriTadi saSualebebis testirebis<br />

SemoReba, SeiZleba iTqvas, ayalbebs maTi Sefasebis<br />

sidides da praqtikasac arTulebs (14. 44-49).<br />

bass 17 _ ijara _ vrceldeba im xelSekrulebebze, romlebic<br />

iTvaliswinebs aqtivebis gamoyenebis uflebis gadacemas,<br />

miuxedavad imisa, rom amgvari aqtivebis eqsploataciisa da<br />

Senaxvisas SesaZloa saWiro gaxdes meijaris mier mniSvnelovani<br />

momsaxurebis gaweva. meore mxriv, winamdebare standarti ar<br />

exeba im xelSekrulebebs, romlebic warmoadgens momsaxurebis<br />

iseT kontraqtebs, romlebic ar iTvaliswineben aqtivebis gamoyenebis<br />

uflebis gadacemas xelSekrulebis monawile erTi mxaridan<br />

meoreze.<br />

standarti gamoyofs finansur da Cveulebriv ijaras.<br />

ijara klasificirdeba finansur ijarad, Tu igi iTval-<br />

iswinebs faqtobrivad aqtivisflobasTan dakavSirebuli yvela<br />

riskisa da ekonomikuri sargeblis gadacemas. xolo, ijara<br />

klasificirdeba Cveulebriv ijarad, Tu adgili ara aqvs yvela<br />

riskisa da sargebils gadacemas.<br />

moijarem ijaris vadis dasawyisisaTvis finansuri ijara Tavis<br />

balansSi unda aRiaros rogorc aqtivebi da valdebulebebi<br />

saijaro aqtivis realuri Rirebulebis toli TanxiT, Tu masze<br />

naklebia, minimaluri saijaro gadasaxdelebis diskontirebuli<br />

RirebulebiT, romelic gaangariSebulia ijaris dasawyisSi.<br />

diskontirebis ganakveTi ki iqneba saijaro xelSekrulebaSi nagulisxmevi<br />

saprocento ganakveTi, Tu misi dadgena SesaZlebelia.<br />

winaaRmdeg SemTxvevaSi gamoyenebuli unda iqnes moijaris<br />

zRvruli saprocento ganakveTi. moijaris nebismieri Tavdapirveli<br />

pirdapiri danaxarji daemateba aqtivis saxiT aRiarebul<br />

Tanxas.<br />

amasTan, minimaluri saijaro gadasaxdelebi unda ganawildes<br />

daricxuli finansuri xarjebisa da gadauxdeli valdebulebebis<br />

Semcirebis proporciulad . finansuri xarjebi ijaris<br />

mTliani vadis ganmavlobaSi, TiToeul saangariSgebo periodze<br />

ise unda ganawildes, rom warmoiqmnas mudmivi perioduli saprocento<br />

ganakveTi, yoveli periodis valdebulebebis naSTis<br />

mimarT. pirobiTi saijao gadasaxdelebi xarjad aRiricxeba<br />

im periodSi, rodesac iqna gaweuli. im politikis Sesabamisad,<br />

romelsc iyenebs sakuTari ZiriTadi saSualebebis mimarT.<br />

finansuri ijariT aRebul aqtivze mojare axdens cveTis<br />

daricxvas im politikiT, rasac iyenebs sakuTari ZiriTadi sa-<br />

Sualebebis mimarT. Cveulebrivi ijaris dros, saijaro gadasaxdelebi<br />

saijaro vadis ganmavlobaSi xarjad unda aRiardes<br />

wrfivi meTodis mixedviT.<br />

standarti agreTve gansazRvravs ukuijariT gayidvis operaciebis<br />

aRricxvis meTodikas. ukuijaris pirobiTY gayidvis<br />

operacia gulisxmobs aqtivis gayidvas da imave aqtivis ijaris<br />

gziT ukan dabrunebas. aseT SemTxvevaSi saijaro qira da aqtivis<br />

gasayidi fasi urTierTdamokidebulia. xolo operaciebis aRricxvis<br />

wesi damokidebulia ijaris saxeze.<br />

ukuijariT aqtivis gayidvis operacia Tu finansur ijaras<br />

warmoadgens, maSin gayidvidan amonagebis nameti mis sabalanso<br />

Rirebulebaze, aisaxeba gadavadebuli Semosavlebis saxiT da<br />

TandaTanobiT amortizdeba ijaris mTeli vadis ganmavlobaSi.<br />

xolo, ukuijariT aqtivis gayidva Tu Cveulebriv ijaras war-<br />

36 37


moadgens, maSin mogebisa da zaralis nebismieri Tanxa unda aRiardes<br />

dauyovnebliv.<br />

bass18 _ amonagebi _ gansazRvravs garkveuli tipis sameurneo<br />

operaciebisa da movlenebis Sedegad warmoSobili amonagebis<br />

aRricxvis reJims.<br />

amonagebi aris sawarmoSi Semosuli ekonomikuri sargeblis<br />

saerTo Tanxa, romelic miiReba sawarmos Cveulebrivi sameurneo<br />

saqmianobidan da gamoixateba sakuTari kapitalis zrdiT,<br />

mesakuTreTa mxridan damatebiTi investirebis gareSe.<br />

realuri Rirebuleba aris is Tanxa, romliTac aqtivi SeiZleba<br />

gaicvalos an valdebuleba daifaros daintersebul da saqmis<br />

mcodne mxareebs Soris `gaSlili xelis manZilis principiT~.<br />

saqonlis gayidvis Sedegad miRebuli amonagebis aRiareba<br />

xdeba maSin, rodesac dakmayofilebuli iqneba yvela qvemoT<br />

CamoTvlili piroba:<br />

• sawarmo myidvels gadascems saqonlis sakuTrebasTan dakavSirebul<br />

yvela mniSvnelovan sargebels da risks;<br />

• sawarmo ar inarCunebs uwyvet menejerul monawileobas im<br />

doniT, romelic Cveulebriv, asocirdeba sakuTrebis uflebas-<br />

Tan da arc gayidul saqonelze efeqtur kontrols ar axorcielebs;<br />

• SesaZlebelia amonagebis Tanxis saimedod gansazRvra;<br />

• mosalodnelia, rom mocemuli operaciidan sawarmo miiRebs<br />

ekonomikur sargebels;<br />

• SesaZlebelia mocemul operaciasTan dakavSirebuli yvela<br />

saxis xarjis saimedod gansazRvra.<br />

romelime sameurneo operaciasTan dakavSirebuli amonagebis<br />

sidide, rogorc wesi, ganisazRvreba sawarmosa da aqtivis myidvels<br />

an momxmarebels Soris saTanado garigebis safuZvelze.<br />

misi Sefaseba xdeba sawarmos mier miRebuli an misaRebi anazRaurebis<br />

realuri RirebulebiT, nebismieri sacalo da sabiTumo<br />

savaWro fasdaTmobis gaTvaliswinebiT.<br />

procentis aRiareba xdeba efeqturi saprocento meTodis<br />

gamoyeenebiT, romelsac iTvaliswinebs bass 39 _ me9 muxli.<br />

roialtebis aRiareba xdeba daricxvis meTodiT, Sesabamisi<br />

SeTanxmebis Sinaarsis mixedviT.<br />

dividendebis aRiareba xdeba maSin, rogorc ki ZalaSi Seva aqcioneris<br />

ufleba dividendebis miRebis Sesaxeb.<br />

standartSi agreTve mocemulia, rom sazRauri, romelic<br />

dairicxeba franSizis an sxva saxelSekrulebo momsaxurebis<br />

gagrZelebis Sesaxeb, xelSekrelebiT uzrunvelyofili<br />

uflebis gamoyenebisaTvis, amonagebis saxiT maSin unda aRiardes,<br />

rodesac ganxorcieldeba momsaxureba da gamoyenebuli<br />

iqneba es uflebebi.<br />

bass 19 _ daqiravebul momuSaveTa gasamrjeloebi _<br />

gansazRvravs damqiraveblis mier momuSaveTa gasamrjeloebis<br />

aRricxvisa da finansuri angariSgebis axsna ganmartebiT SeniSvnebSi<br />

maTi asaxvis wesebs (garda sapensio programebisa).<br />

mocemuli standartiT ganisazRvreba momuSaveTa gasamrjeloebis<br />

oTxi saxe:<br />

1. momuSaveTa moklevadiani gasamrjeloebi, magaliTad: xelfasebi,<br />

socialuri dacvis Senatanebi, fasiani wliuri Svebuleba<br />

da biuleteni, mogebaSi monawileoba da premiebi da arafuladi<br />

daxmarebebi (samedicino momsaxureba, biniTa da avtomanqaniT<br />

uzrunvelyofa da sxva).<br />

2. SromiTi saqmianobis Semdgomi periodis gasamrjeloebi,<br />

magliTad: pensiebi da sxva saxis sapensio daxmarebebi; sicocxlis<br />

dazRveva da samedicino momsaxureba muSaobis Semdgom periodSi.<br />

3. momuSaveTa sxva grZlevadiani gasamrjeloebi, maT Soris<br />

Svebuleba xangrZlivi muSaobis staJisaTvis an anazRaurebadi<br />

SemoqmedebiTi Svebuleba, saiubileo an sxva daxmarebebi xangrZlivi<br />

samsaxurisaTvis, grZlelvadiani daxmarebebi Sromis<br />

unaris dakargvisas, aseve mogebaSi monawileoba, premiebi da<br />

gadavadebuli kompesacia im SemTxvevaSi, Tu aRniSnuli gasamrjeloebi<br />

gaicema periodis damTavrebidan 12 Tvis Semdeg.<br />

4. SromiTi saqmianobis SewyvetasTan dakavSirebuli daxmarebebi.<br />

standartiT, sawarmos momuSaveTa moklevadiani gasamrjeloebis<br />

aRiareba maSin moeTxoveba, rodesac momuSave momsaxurebas<br />

gaswevs am gasamrjeloebis sanacvlod.<br />

standarti agreTve gansazRvravs, rom sawarmom unda aRricxos<br />

ara marto dadgenil gadasaxdeliani programis formaluri<br />

pirobebidan warmoSobili iuridiuli valdebulebebi,<br />

aramed sawarmos araoficialuri praqtikiT warmoSobili konstruqciuli<br />

valdebulebac. sawarmoSi damkvidrebuli araoficialuri<br />

praqtika warmoSobs konstruqciul valdebulebas<br />

im SemTxvevaSi, rodesac sawarmos ar gaaCnia sxva realuri alternativa,<br />

garda imisa, rom momuSaves gadauxados daxmareba.<br />

konstruqciuli valdebulebis magaliTia, rodesac sawarmos<br />

38 39


araformaluri praqtikis Secvla dauSvebel zians ayenebs mis<br />

urTierTobas momuSaveebTan.<br />

standarts Tan erTvis praqtikuli sailustracio magaliTebi<br />

momuSaveTa xelfasebis, daxmarebebis da premiebis gamoTvlebis<br />

Sesaxeb.<br />

bass 20 _ saxelmwifo grantebis buRaltruli aRricxva da<br />

saxelmwifo daxmarebis ganmartebiTi SeniSvnebi. _ ar exeba<br />

saxelmwifo grantebis finansur angariSgebaSi asaxvis specifikur<br />

problemebs; saxelmwifo daxmarebas, romelic sawarmos<br />

eZleva sxvadasxva privilegiis saxiT; saxelmwifos monawileobas<br />

sawarmos kapitalSi da saxelmwifo grantebs, romelebzec<br />

vrceldeba bass 41 _ `soflis meurneoba~.<br />

standartis gansazRvrebiT, saxelmwifo granti aris saxelmwifos<br />

mier gaweuli daxmareba sawarmosaTvis resursebis<br />

gadacemis saxiT, sawarmos sameurneo saqmianobasTan dakav-<br />

Sirebuli warsulSi Sesrulebuli an momavalSi Sesasrulebeli<br />

garkveuli pirobebis sanacvlod. aq ar igulisxmeba iseTi tipis<br />

saxelmwifo daxmarebebi, romelTa Rirebulebis dasabuTebuli<br />

gansazRvra SeuZlebelia, agreTve saxelmwifosTan dadebuli<br />

iseTi garigebebi, romlebic ar gansxvavdeba sawarmos Cveulebrivi<br />

komerciuli garigebebisagan.<br />

saxelmwifo grantis aRiareba ar xdeba manam, sanam sawarmos<br />

ar eqneba imis damajerebeli rwmuneba, rom daakmayofilebs<br />

grantis pirobebs da grants aucileblad miiRebs.<br />

arsebobs saxelmwifo grantebis aRiarebis ori midgoma:<br />

kapitalmeTodi da SemosavalmeTodi. kapitalmeTodis gamoyenebisas<br />

granti pirdapir aisaxeba sakuTar kapitalSi. SemosavalmeTodis<br />

dros granti aisaxeba Semosavlis saxiT, erTi an<br />

meti saangariSgebo periodis ganmavlobaSi.<br />

bass 21 _ ucxouri valutis kursis cvlilebebiT gamowveuli<br />

Sedegebi _ gamoiyeneba:<br />

• ucxouri valutiT warmoebuli operaciebisa da naSTebis<br />

aRricxvisaTvis, garda im warmoebuli instrumentebisa da naS-<br />

Tebisa, romlebic bass 39 _ ~finansuri instrumentebi~: aRiareba<br />

da Sefaseba~ _ moqmedebis sferoSi Sedis;<br />

• im ucxouri qvedanayofis saqmianobisa da finansuri mdgomareobis<br />

gadaasangriSeblad, romlebic sawarmoTa finansur angariSgebaSi<br />

CarTu.lia konsolidaciis, proporciuli konsolidaciisa<br />

da kapitalmeTodis gamoyenebiT;<br />

• sawarmos saqmianobis Sedegebisa da finansuri mdgomareo-<br />

bis, warsadgen valutaSi gadasaangariSeblad.<br />

ucxouri valutiT warmoebuli operaciebi Tavdapirvelad<br />

unda aisaxos samuSao valutiT, operaciis Sesrulebis dRisaTvis<br />

samuSao valutisa da mocemuli ucxour valutas Soris arsebuli<br />

spot savaluto kursis mixedviT.<br />

yoveli saangariSgebo periodis bolos:<br />

• ucxouri valutiT Sefasebuli fuladi sabalanso muxlebi<br />

unda gadaangariSdes saboloo savaluto kursis gamoyenebiT;<br />

• arafuladi sabalanso muxlebi, romelbic asaxulia<br />

ucxouri valutiT pirvandeli rirebulebis meTodiT, unda<br />

gadaangariSdes operaciis Sesrulebis TariRisaTvis arsebuli<br />

savaluto kursiT;<br />

• arafuladi sabalnso muxlebi, romlebic asaxulia ucxour<br />

valutaSi gansazRvruli realuri RirebulebiT, unda gadaangariSdes<br />

realuri Rirebulebis dadgenis dRisaTvis arsebuli<br />

savaluto kursiT.<br />

sakurso sxvaobebi, romlebic warmoiSoba fuladi muxlebis<br />

ganaRdebis an fuladi muxlebis gadaangariSebis dros unda<br />

aRiardes mogebazaralSi im saangariSgebo periodSi, rodesac<br />

warmoiSoba. xolo, is sakurso sxvaobebi, romlebic warmoiSoba<br />

ucxouri qvedanayofis individualur finansur angariSgebaSi<br />

neto investiciis Sefasebis dros, unda aRiardes sakuTari kapitalis<br />

calke komponentis saxiT.<br />

sawarmoebma TiToeuli wardgenili balansisaTvis aqtivebi<br />

da valdebulebebi unda gadaiangariSon balansis Sedgenis<br />

TariRisaTvisarsebuli saboloo savaluto kursiT;<br />

mogebisa da zarlis angariSgebisaTvis Semosavali da xarjebi<br />

unda gadaangariSdes operaciis TariRisaTvis arsebuli<br />

savaluto kursiT.<br />

savaluto kursi aris balansis Sedgenis TariRisaTvis arsebuli<br />

spot savaluto kursi, romelic aris savaluto kursi<br />

dauyovneblivi miwodebisaTvis.<br />

sakurso sxvaoba aris sxvaoba, romelic warmoiSoba erTi da<br />

imave raodenobis ucxouri savaluto erTeulis sxva valutaSi<br />

gadaangariSebis dros, gansxvavebuli gasacvleli savaluto<br />

kursebis gamoyenebis Sedegad.<br />

ucxouri qvedanayofi aris angariSvaldebuli sawarmos<br />

Svilobili sawarmo, mekavSire sawarmo, erToblivi saqmianoba<br />

an filiali, romlis saqmianoba dafuZnebulia da xorcieldeba<br />

sxva qveynis teritoriaeze an angariSvaldebuli sawarmos<br />

40 41


valutisagan gansxvavebuli valutiT.<br />

samuSao valuta aRniSnavs im ZiriTadi ekonomikuri garemos<br />

valutas, sadac sawarmo eweva saqmianobas.<br />

fuladi muxlebi _ fuladi Tanxebi, moTxovnebi da valdebulebebi.<br />

neto investicia ucxour qvedanayofSi aRniSnavs angariSvaldebuli<br />

sawamos wilis sidides ucxouri qvedanayofis neto<br />

aqtivebSi.<br />

bass 23 _ sesxiT sargeblobasTan dakavSirebuli danaxarjebi<br />

_ gamoiyeneba sesxiT sargeblobasTan dakavSirebuli danaxarjebis<br />

buRaltruli aRricxvis meTodebis dadgenis mizniT.<br />

standartis saerTo moTxovnaa sesxiT sargeblobasTan dakavSirebuli<br />

danaxarjebis dauyovnebliv aRiareba xarjebis saxiT.<br />

Tumca, standartiT nebadarTulia alternatiuli meTodis<br />

gamoyenebac, anu danaxarjebis kapitalizacia im SemTxvevaSi,<br />

rodesac sesxi pirdapir ukavSirdeba aqtivis SeZenis, warmoebis<br />

an mSeneblobis process.<br />

standartSi gamoyenebuli cnebebia:<br />

sesxiT sargeblobasTan dakavSirebuli danaxarjebi aris<br />

sawarmos mier nasesxebi saxsrebisaTvis sakuTar Tavze aRebuli<br />

procenti da sxva danaxarjebi.<br />

gansakuTrebuli aqtivi aris iseTi aqtivi, romlis daniSnulebiT<br />

gamoyenebis an gasayidad momzadebisaTvis saWiroa<br />

drois mniSvnelovani periodi.<br />

sesxiT sargeblobasTan dakavSirebuli danaxarjebis aRricxvis<br />

_ sabaziso meTodiT sesxiT sargeblobasTan dakavSirebuli<br />

danaxarjebi unda aRiardes im periodis xarjebad, rodesac iqna<br />

gaweuli, miuxedavad imisa, Tu rogor xdeba sesxis gamoyeneba.<br />

finansuri angariSgebis ganmartebiT SeniSvnebSi unda aisaxos<br />

sawarmos mier sesxiT sargeblobasTan dakavSirebuli danaxarjebis<br />

mimarT gamoyenebuli saaRricxvo politika.<br />

sesxiT sargeblobasTan dakavSirebuli danaxarjebis aRiarebis<br />

nebadarTuli alternatiulimeTodis Tanaxmad, gansakuTrebuli<br />

aqtivis SeZenasTan, warmoebasTan an mSeneblobas-<br />

Tan uSualod dakavSirebuli sesxiT sargeblobis danaxarjebi<br />

kapitalizdeba, anu CairTveba aRniSnuli aqtivebis sabalanso<br />

RirebulebaSi.<br />

bass 24 _ dakavSirebul mxareTa ganmartebiTi SeniSvnebi<br />

_ moiTxovs rom sawarmos finansuri angariSgeba Seicavdes<br />

aucilebel ganmartebiT SeniSvnebs, raTa yuradReba mieqces<br />

im garemoebas, rom sawarmos finansur mdgomareobasa da mogebazaralze<br />

SesaZloa gavlena iqonios dakavSirebuli mxareebis<br />

arsebobam, iseve, rogorc aseT mxareebTan dakavSirebiT arsebulma<br />

sameurneo operaciebma da daufaravma naSTebma.<br />

dakavSirebuli mxaris sameurneo operaciebi da daufaravi<br />

naSTebi, jgufis sxva sawarmoebTan, aisaxeba mocemuli sawarmos<br />

finansur angariSgebaSi. Sidajgufuri dakavSirebuli mxareebis<br />

sameurneo operaciebi da daufaravi naSTebi anulirdeba jgufis<br />

konsolidirebuli finansuri angariSgebis momzadebisas.<br />

dakavSirebul mxareTa urTierTobam SesaZloa zegavlena<br />

moaxdinos sawarmos sameurneo saqmianobis Sedegebsa da mis finansur<br />

mdgomareobaze im SemTxvevaSic ki, rodesac dakavSirebul<br />

mxareTa Soris sameurneo operaciebs adgili ara aqvs. magaliTad,<br />

Svilobilma sawarmom SesaZloa urTierToba Sewyvitos<br />

savaWro partniorTan, saTavo sawarmos miTiTebiT. amdenad,<br />

dakavSirebuli mxareTa sameurneo operaciebis, daufaravi naS-<br />

Tebisa da urTierTobebis codnam SesaZloa gavlena iqonios finansuri<br />

angariSgebis momxmarebelTa mier sawarmos operaciebis<br />

Sefasebaze, maT Soris sawarmoSi arsebuli riskebisa da SesaZleblobebis<br />

Sefasebaze.<br />

am standartSi cnebebi gamoiyenebaSemdegi mniSvnelobiT:<br />

dakavSirebuli mxare _ mxare CaiTvleba sawarmosTan dakav-<br />

Sirebulad, Tu: mxare pirdapir an erTi an meti Sualeduri rgolis<br />

saSualebiT arapirdapir:<br />

I. akontrolebs sawarmos, kontroldeba sawarmos mier an<br />

imyofeba saerTo kontrolis qveS (es moicavs saTavo, an Svilobil<br />

sawarmoebs);<br />

II. sawarmoSi im odenobis wilis mflobelia, rom mniSvnelovani<br />

gavlenis moxdena SeuZlia masze; an<br />

III. erToblivad akontrolebs sawarmos;<br />

dakavSirebul mxareTa sameurneo operaciebi _ resursebis<br />

an valdebulebebis gadacema dakavSirebul mxareebs Soris,<br />

miuxedavad imisa, moiTxoveba Tu ara Tanxis gadaxda.<br />

kontroli niSnavs sawarmos finansuri da sameurneo politikis<br />

marTvis uflebamosilebas, am saqmianobidan ekonomikuri<br />

sargeblis miRebis mizniT.<br />

erToblivi kontroli gulisxmobs ekonomikur saqmianobaze<br />

kontrolis ganawilebas, Sesabamisi xelSekrulebis safuZvelze.<br />

42 43


umaRles rangis xelmZRvanelobaSi igulisxmebian is<br />

pirovnebebi, maT Soris nebismieri direqtori (aRmasrulebeli<br />

an sxva funqciis Semsrulebeli),romlebsac pirdapir an arapirdapir<br />

aqvT miniWebuli sawarmos saqmianobis dagegmvis, marTvisa<br />

da kontrolisaTvis aucilebeli uflebamosileba da pasuxismgebloba.<br />

mniSvnelovani gavlena _ aris sawarmos finansuri da sawarmoo<br />

politikis gadawyvetilebebis miRebaSi monawileoba, aRniSnul<br />

politikaze kontrolis gareSe. mniSvnelovani gavlenis<br />

miRweva SesaZlebelia sawarmos wilis flobiT wesdebiT an Se-<br />

Tanxmebis Tanaxmad.<br />

standartSi agreTve ganmartebulia, rodis ar CaiTvleba mxareebi<br />

dakavSirebul mxareebad.<br />

saTavo da Svilobil sawarmos Soris urTierToba finansur<br />

angariSgebaSi unda gamJRavndes, miuxedavad imisa, ganxorcielda<br />

Tu ara am dakavSirebul mxareebs Soris sameurneo operaciebi.<br />

angariSvaldebuli sawarmo acxadebs misi saTavo sawarmos<br />

da, Tu gansxvavebulia, saboloo makontrolebeli mxaris saxelebs.<br />

Tu arc saTavo sawarmo da arc makontrolebeli mxare gamosaqveyneblad<br />

ar amzadebs finansur angariSgebas, maSin Semdegi<br />

yvelaze zemdgomi rangis saTavo sawarmos saxelwodeba unda<br />

iqnes naCvenebi, romelic aqveynebs finansur angariSgebas.<br />

roca arc saTavo da arc saboloo makontrolebeli sawarmo<br />

ar aqveynebs finansur angariSgebas, sawarmo asaxelebs Semdeg<br />

yvelaze zemdgomi rangis saTavo sawarmos, romelic aqveynebs<br />

sakuTar angariSgebas. Semdegi yvelaze zemdgomi rangis saTavo<br />

sawarmo aris pirveli saTavo sawarmo jgufSi, angariSvaldebuli<br />

sawarmos uSualo saTavo sawarmos zemdgomi, romelic aqveynebs<br />

konsolidirebul finansur angariSgebas.<br />

ganmartebiTi SeniSvnebi sul cota unda moicavdes:<br />

sameurneo operaciebis moculobas, daufaravi naSTebis moculobas<br />

da maTTan dakavSiRebuli saeWvo valebis anaricxebis sidides<br />

_ saTao, mekavSire, Svilobili, angariSvaldebuli sawarmosa<br />

da sxva dakavSirebuli mxareebis mixedviT calkcalke.<br />

bass 26 _ sapensio uzrunvelyofis programebis buRaltruli<br />

aRricxva da angariSgeba _ ganixilavs sapensio<br />

programas, rogorc angariSgebis erTeul, gancalkevebuls<br />

programaSi monawile damqiravebelTagan. igi sapensio uzrunvelyofis<br />

programis buRaltrul aRricxvasa da angariSgebas<br />

ganixilavs mis yvela monawilesTan, rogorc erT mTlian<br />

jgufTan mimarTebaSi. standarti ar exeba programis TiToeuli<br />

monawilis angariSgebas,es standarti avsebs bass 19s _ `daqiravebul<br />

momuSaveTa gasamrjeloebi~.<br />

sapensio uzrunvelyofis iseTi programebi, romlis aqtivebi<br />

finansdeba sadazRvevo kompaniebis mier, eqvemdebareba buRaltruli<br />

aRricxvisa da dafinansebis iseTive moTxovnebs, rogorc<br />

is programebi, romlebic finansdeba kerZo biznesis mier.<br />

Sesabamisad, mocemuli standarti amgvar programebsac exeba..<br />

mocemuli standarti ar exeba muSakTa daxmarebis sxva<br />

formebs, rogoricaa muSakTa daxmareba samsaxuridan ganTavisuflebasTan<br />

dakavSirebiT, xelSekruleba gadavadebul kompensaciaze,<br />

Semweoba welTa namsaxurebisaTvis, sapensiod naadrevad<br />

ganTavisuflebis an momuSaveTa Semcirebis programebi,<br />

samedicino, socialuri an sapremio programebi. standarti ar<br />

vrceldeba agreTve socialuri uzrunvelyofis saxelmwifo<br />

RonisZiebebze.<br />

winamdebare standartSi gamoyenebul cnebebs aqvs Semdegi<br />

mniSvneloba:<br />

sapensio uzrunvelyofis programa aris SeTanxmeba, romlis<br />

Tanaxmad sawarmo uzrunvelyofs Tavis muSakTa daxmarebas<br />

samsaxuris damTavrebisTanave an samsaxuris Sewyvetis Semdeg<br />

(yovelwliuri Semosavlis an erTjeradi daxmarebis saxiT).<br />

rodesac aseTi daxmarebebi, iseve rogorc Senatanebi programaSi,<br />

SeiZleba ganisazRvros an gamoiTvalos winaswar, pensiaze<br />

gasvlamde, rogorc warmodgenili dokumentebis, ise sawarmoSi<br />

damkvidrebuli praqtikis safuZvelze.<br />

dadgenil Senataniani programa aris sapensio uzrunvelyofis<br />

programa, romlis Tanaxmadac gacemas daqvemdebarebuli<br />

gasacemi sapensio Tanxebi ganisazRvreba sapensio fond-<br />

Si Senatanebis da am investiciebidan miRebuli Semosavlebis<br />

safuZvelze.<br />

dadgenil gadasaxdeliani programa aris sapensio uzrunvelyofis<br />

programa, romlis Tanaxmadac sapensio daxmarebisaTvis<br />

gasacemi Tanxebi ganisazRvreba formuliT, romelsac,<br />

Cveulebriv, safuZvlad udevs momuSaveTa mier gamomuSavebuli<br />

gasamrjelo da/an welTa namsaxuroba.<br />

dafinanseba niSnavs damqiraveblis sawarmos mier aqtivebis<br />

gadacemas ekonomikuri erTeulisaTvis (fondisaTvis), sawarmos<br />

sapensio uzrunvelyofis momavali valdebulebebis Sesrulebis<br />

mizniT.<br />

44 45


monawileebi arian sapensio uzrunvelyofis programebis<br />

wevrebi da sxva pirebi, romlebsac programis Sesabamisad ufleba<br />

aqvT miiRon sapensio daxmarebebi.<br />

sapensio daxmarebisaTvis gankuTvnili wminda aqtivebi<br />

moicavs programis aqtivebs, saidanac gamoqviTulia nebismieri<br />

valdebuleba, garda daTqmuli sapensio daxmarebebis aqtuaruli<br />

diskontirebuli Rirebulebisa.<br />

daTqmuli sapensio daxmarebis aqtuaruli diskontirebuli<br />

Rirebuleba aris sapensio uzrunvelyofis programis Sesabamisad<br />

gadasaxdeli Tanxis diskontirebuli Rirebuleba, romelic<br />

gaicema amJamad da warsulSi momuSaveebze, ukve gaweuli<br />

momsaxurebisaTvis.<br />

garantirebuli daxmarebebi aris is daxmarebebi, romelzec<br />

uflebebi, sapensio uzrunvelyofis programis Sesabamisad, dakavSirebuli<br />

ar aris samsaxuris vadis gagrZelebasTan.<br />

sapensio uzrunvelyofis zogierT programas, damqiraveblis<br />

garda, sxva sponsorebic hyavs. mocemuli standarti amgvari<br />

programebis angariSgebasac exeba. sapensio uzrunvelyofis<br />

programebis umravlesoba gulisxmobs calke, damoukidebeli<br />

fondis formirebas, romelSic SeaqvT Senatanebi da saidanac<br />

xdeba daxmarebebis gadaxda. sapensio uzrunvelyofis programebi,<br />

Cveulebriv, arsebobs dadgenil Senataniani an dadgenil<br />

gadasaxdeliani programis saxiT.<br />

dadgenil Senatanian programaSi misi monawilis samomavlo<br />

daxmarebis Tanxa ganisazRvreba damqiraveblis an monawilis, an<br />

orive mxaris SenatanebiT, agreTve fondis saqmianobis SedegebiTa<br />

da sainvesticio SemosavlebiT. damqiraveblis valdebuleba,<br />

Cveulebriv, ifareba fondSi ganxorcielebuli SenatanebiT<br />

dadgenil gadasaxdeliani programis angariSgebaSi asaxuli<br />

unda iyos: daxmarebebis gawevisaTvis arsebuli wminda aqtivebi;<br />

daTqmuli sapensio daxmarebebis aqtuaruli<br />

diskontirebuli Rirebuleba, sadac gamijnuli iqneba garantirebuli<br />

da aragarantirebuli daxmarebebi; saboloo nameti<br />

an deficiti.<br />

daTqmuli sapensio daxmarebebis aqtuaruli diskontirebuli<br />

Rirebuleba unda eyrdnobodes muSakTa mier mocemuli<br />

TariRisaTvis gaweuli momsaxurebis mixedviT programis pirobebis<br />

Sesabamis daxmarebis Tanxebs da mimdinare an dagegmili<br />

xelfasis doneebs, gamoyenebuli meTodis axsniT. aqtuarul<br />

SefasebebSi momxdari nebismieri iseTi cvlilebis Sedegi, ro-<br />

melic mniSvnelovan gavlenas axdens daTqmuli sapensio daxmarebebis<br />

aqtuarul diskontirebul Rirebulebaze, aseve unda<br />

aisaxos ganmartebiT SeniSvnebSi.<br />

standartiT, yvela tipis programisaTvis sapensio uzrunvelyofis<br />

programebis investiciebi realuri RirebulebiT<br />

unda aisaxos. sabazro fasiani qaRaldebisaTvis realuri Rirebuleba<br />

maTi sabazro fasia. rodesac programis investiciebi<br />

iseTia, rom SeuZlebelia maTi realuri Rirebulebis dadgena,<br />

ganmartebiT SeniSvnebSi unda dasabuTdes, ratom ar iqna gamoyenebuli<br />

realuri Rirebuleba.<br />

is fasiani qaRaldebi, romelsac fiqsirebuli gamosasyidi<br />

Rirebuleba aqvs da SeZenilia programis an misi garkveuli<br />

nawilebis moTxovnebis Sesabamisad, SeiZleba aisaxos maTi saboloo<br />

gamosyidvis RirebulebiT, im varaudiT, rom mogebis<br />

ganakveTis mudmivi done SenarCunebulia. roca SeuZlebelia<br />

programis investiciebis realuri Rirebulebis Sefaseba, magaliTad,<br />

sawarmos sruli mflobelobisas ganmartebiTi SeniSvna<br />

unda gakeTdes imis dasasabuTeblad, Tu ratom araa gamoyenebuli<br />

realuri Rirebuleba. ganmartebiT SeniSvnebSi, rogorc<br />

wesi, unda gamJRavndes im investiciebis realuri Rirebuleba,<br />

romelic aRiricxeba arasabazro an ararealuri RirebulebiT.<br />

fondis saqmianobaSi gamoyenebuli aqtivebi aRiricxeba Sesabamisi<br />

buRaltruli aRricxvis saerTaSoriso standartebis<br />

safuZvelze.<br />

bass 27 _ konsolidirebuli da individueluri finansuri<br />

angariSgeba _ gamoiyeneba im sawarmoTa jgufis konsolidirebuli<br />

finansuri angariSgebis momzadebisa da wardgenisaTvis,<br />

romelTa kontroli xorcieldeba saTavo sawarmos mier. (standarti<br />

ar exeba sawarmoTa gaerTianebis aRricxvis meTodebs da<br />

maT efeqts konsolidaciaze, sawarmoTa gaerTianebis Sedegad<br />

warmoSobili gudvilis CaTvliT (ix. fass 3 `sawarmoTa gaer-<br />

Tianeba~).<br />

standarti aucilebelia aseve gamoyenebul iqnes Svilobil<br />

sawarmoebSi, erToblivad kontrolirebad sawarmoebsa da mekavSire<br />

sawarmoebSi dabandebuli investiciebis aRricxvisaTvis,<br />

rodesac sawarmo irCevs an adgilobrivi normatiuli aqtebi<br />

avaldebulebs individualuri finansuri angariSgebis wardgenas.<br />

standartSi gamoyenebulia cnebebi Semdegi mniSvnelobebiT:<br />

konsolidirebuli finansuri angariSgeba Uaris jgufis fi-<br />

46 47


nansuri angariSgeba, romelic wardgenilia, rogorc erTi ekonomikuri<br />

erTeulis angariSgeba.<br />

kontroli niSnavs sawarmos finansuri da sameurneo politikis<br />

marTvis uflebamosilebas, am saqmianobidan ekonomikuri<br />

sargeblis miRebis mizniT.<br />

danaxarj-meTodi iseTi saaRricxvo meTodia, romelic gulisxmobs<br />

investiciebis aRricxvas TviTRirebulebis safuZvelze.<br />

investoris angariSgebaSi Semosavlebis aRiareba xdeba<br />

mxolod im odenobiT, ramdensac igi investirebis obieqtis dagrovili<br />

wminda mogebidan iRebs, Tavisi wilis Sesabamisad, investiciis<br />

SeZenis TariRis Semdgom periodSi. mekavSire sawarmodan<br />

miRebuli nebismieri sxva gasanawilebeli Tanxebi, wminda<br />

mogebis aRniSnuli Tanxis garda, ganixileba rogorc investiciebis<br />

dabruneba da aisaxeba investiciebis Tavdapirveli Rirebulebis<br />

Semcirebis saxiT.<br />

sawarmoTa jgufs uwodeben saTavo da Svilobil sawarmoebs<br />

erTad.<br />

umciresobis wili aris Svilobili sawarmos mogebis an zaralis<br />

da wminda aqtivebis is nawili, romelic arc pirdapir da arc<br />

arapirdapir (Svilobili sawarmoebis meSveobiT) ar ekuTvnis sa-<br />

Tavo sawarmos,.<br />

saTavo sawarmo iseTi sawarmoa, romelsac gaaCnia erTi an<br />

meti Svilobili sawarmo.<br />

individualuri finansuri angariSgeba aris angariSgeba,<br />

romelic wardgenilia saTavo sawarmos, mekavSire sawarmos<br />

investoris an erToblivad kontrolirebadi sawarmos sruluflebiani<br />

monawilis mier, romelSic investicia asaxulia<br />

kapitalSi pirdapiri wilis safuZvelze, vidre investirebulis<br />

gamoqveynebuli Sedegebisa da wminda aqtivebis safuZvelze.<br />

Svilobili sawarmo aris sawarmo, amxanagobis tipis arakorporaciuli<br />

erTeulis CaTvliT, romelsac kontrols uwevs<br />

sxva sawarmo (cnobili saTavo sawarmos saxelwodebiT).<br />

konsolidirebuli finansuri angariSgebis momzadebisas,<br />

sawarmo aerTianebs saTavo da misi Svilobili sawarmoebis finansur<br />

angariSgebebs, muxlobrivad, valdebulebebis, sakuTari<br />

kapitalis, Semosavlebisa da danaxarjebis analogiuri sabalanso<br />

muxlebis dajamebiT. imisaTvis, rom konsolidirebuli finansuri<br />

angariSgeba warmoaCendes finansur informacias sawarmoTa<br />

jgufis Sesaxeb,<br />

Semdeg, dasaxelebul standartSi mocemulia, Tu ra proce-<br />

durebia saWiro konsolidirebuli angariSgebis mosamzadeblad.<br />

bass 28 _ `investiciebi mekavSire sawarmoebSi~ _ gamoiyeneba<br />

mekavSire sawarmoebSi investiciebis buRaltruli aRricxvisaTvis.<br />

Tumca igi ar gamoiyeneba mekavSire sawarmoebSi<br />

investiciebis mimarT, romelTa mflobelebi arian: sarisko kapitalis<br />

organizaciebi, erToblivi fondebi sadazRvevo fondebis<br />

CaTvliT.<br />

standarti moiTxovs, rom mekavSire sawarmoSi dabandebuli<br />

investiciebis aRricxva unda moxdes kapitalmeTodis gamoyenebiT,<br />

garda gasayidad gamiznulisa da zogierTi sxva SemTxvevebisa.<br />

kapitalmeTodi iseTi saaRricxvo meTodia, romelic gulisxmobs<br />

mekavSire sawarmoSi investiciis Tavdapirvel aRricxvas<br />

TviTRirebulebiT da Semdgom misi mimdinare sabalanso Rirebulebis<br />

koreqtirebas mekavSire sawarmos mogebazaralSi, investoris<br />

xvedriTi wilis cvlilebis Sesabamisad, SeZenis TariRis<br />

Semdgom periodSi. investoris wili investirebuli sawarmos<br />

mogeba_zaralSi aRiardeba investoris mogebazaralSi. investoris<br />

mier mekavSire sawarmodan dividendebis an sxva gasanawilebeli<br />

Tanxebis miReba amcirebs investiciis mimdinare<br />

sabalanso Rirebulebas. investiciis mimdinare Rirebulebis<br />

cvlileba SeiZleba agreTve gamoiwvios mekavSire sawarmos kapitalis<br />

iseTma cvlilebam, romelic asaxuli ar iyo mis mogebisa<br />

da zaralis angariSgebaSi. aseTi cvlilebi warmoiSoba ZiriTadi<br />

saSualebebis gadafasebiT, ucxouri valutis kursis cvlilebiT<br />

gamowveuli sakurso sxvaobebiT. investoris wili am cvlilebebSi<br />

pirdapir aisaxeba investoris kapitalSi.<br />

bass 29 _ finansuri angariSgeba hiperinflaciuri ekonomikis<br />

pirobebSi _ gamoiyeneba im sawarmoTa finansuri angariSgebisaTvis,<br />

konsolidirebuli finansuri angariSgebis<br />

CaTvliT, romlis samuSao valutas hiperinflaciuri ekonomikis<br />

valuta warmoadgens.<br />

mocemuli standartiT ar ganisazRvreba inflaciis is absoluturi<br />

done, romelic SeiZleba CaiTvalos hiperinflaciis<br />

dawyebis maCveneblad. finansuri angariSgebis gadaangariSebis<br />

aucileblobis dadgena, winamdebare standartis moTxovnebis<br />

Sesabamisad, subieqturi SefasebiT xdeba. hiperinflaciis<br />

maCveneblad gamodgeba qveynis ekonomikuri garemos Semdegi (da<br />

ara marto CamoTvlili) maxasiaTeblebi: saprocento ganakveTe-<br />

48 49


i, xelfasebi da fasebi dakavSirebulia fasebis indeqsebTan da<br />

inflaciis saerTo done sami wlis ganmavlobaSi aRwevs an aWarbebs<br />

100%s.<br />

amasTan, standarti exeba sawarmos finansur angariSgebas im<br />

saangariSgebo periodis dawyebis TariRidan, roca dadgindeba<br />

hiperinflaciis arseboba qveyanaSi, romlis valutaSic xdeba<br />

angariSgebis wardgena.<br />

standartis moTxovniT, balansis Tanxebi, romelic jer ar<br />

aris gadayvanili balansis Sedgenis TariRisaTvis arsebul zomis<br />

erTeulSi, unda Seswordes fasebis saerTo indeqsis gamoyenebiT.<br />

fuladi muxlebis koreqtireba ar xdeba, radgan isini ukve<br />

gamoxatulia balansis Sedgenis TariRisaTvis arsebul fulad<br />

erTeulebSi. fuladi muxlebi aris sawarmos gankargulebaSi<br />

myofi fuladi saxsrebi da fuladi nakadebis formiT gadasaxdeli<br />

da misaRebi muxlebi.<br />

indeqsirebuli obligaciebi da sesxebi unda Seswordes mocemuli<br />

xelSekrulebis safuZvelze, balansis Sedgenis TariRisaTvis<br />

gaunaRdebeli Tanxebis dasadgenad. es muxlebi gadaangariSebul<br />

balansSi Seitaneba koreqtirebuli TanxiT.<br />

yvela sxva aqtivi da valdebuleba iTvleba arafulad muxlad.<br />

zogierTi arafuladi muxli aisaxeba realuri TanxiT balansis<br />

Sedgenis TariRisaTvis, magaliTad, neto sarealizacio<br />

RirebulebiT an sabazro RirebulebiT _ ase, rom maTi gadaangariSeba<br />

ar xdeba. yvela sxva danarCeni arafuladi aqtivi da<br />

valdebuleba unda gadaangariSdes.<br />

winamdebare standarti agreTve moiTxovs, rom mogebisa da<br />

zaralis angariSgebis yvela muxli gamoisaxos balansis Sedgenis<br />

TariRisaTvis arsebul zomis erTeulebSi. amdenad, yvela<br />

Tanxa saWiroebs gadaangariSebas fasebis saerTo indeqsis cvlilebis<br />

gaTvaliswinebiT im TariRidan, rodesac moxda Semosavlebisa<br />

da xarjebis muxlebis Tavdapirveli asaxva finansur<br />

angariSgebaSi.<br />

aseve, winamdebare standarti moiTxovs, rom fuladi<br />

nakadebis angariSgebis yvela muxli gamosaxuli iyos balansis<br />

Sedgenis TariRisaTvis arsebul zomis erTeulebSi.<br />

iseTi konsolidirebuli finansuri angariSgebisaTvis,<br />

romelSic Sedis sxvadasxva saangariSgebo TariRiT momzadebuli<br />

finansuri angariSgeba, yvela muxli _ fuladic da arafuladic,<br />

formulirebul unda iqnes konsolidirebuli fi-<br />

nansuri angariSgebis Sedgenis TariRisaTvis arsebul zomis<br />

erTeulebSi.<br />

amrigad, finansuri angariSgebis gadaangariSeba, mocemuli<br />

standartis Sesabamisad, moiTxovs fasebis saerTo indeqsis gamoyenebas,<br />

romelic asaxavs saerTo msyidvelobiTunarianobaSi<br />

momxdar cvlilebebs. mizanSewonilia, rom yvela sawarmom, romlebic<br />

angariSgebas warmoadgenen erTi da imave qveynis ekonomikis<br />

valutiT, gamoiyenon erTi indeqsi.<br />

bass 30 _ bankebisa da analogiuri safinanso dawesebulebebis<br />

finansuri angariSgebis ganmartebiTi SeniSvnebi _<br />

gamoiyeneba rogorc bankis calkeuli finansuri angariSgebisaTvis,<br />

ise konsolidirebuli angariSgebisaTvis. bankis finansuri<br />

angariSgebis momxmareblebi dainteresebulni arian bankis<br />

likvidobiTa da gadaxdisunarianobiT, agreTve buRaltrul<br />

balanssa da balansgareSe muxlebSi aRiarebul aqtivebTan da<br />

valdebulebebTan dakavSirebuli riskebiT.<br />

bankma unda waradginos mogebisa da zaralis angariSgeba, sadac<br />

Semosavlebi da xarjebi dajgufebuli iqneba maTi xasiaTis<br />

mixedviT. dauSvebelia Semosavlebisa da xarjebis muxlebis<br />

urTierTgadafarva, garda im muxlebisa romelic dakavSirebulia<br />

hejirebasTan da roca arsebobs urTierTCaTvlis kanonieri<br />

ufleba.<br />

bankma finansuri angariSgebis axsnaganmartebiT SeniSvneSi<br />

unda asaxos aqtivebisa da vldebulebebis analizi, dajgufebuli<br />

dafarvis vadebis Sesabamisad, rasac safuZvlad daedeba<br />

balansis Sedgenis TariRisaTvis darCenili periodi, dafarvis<br />

saxelSekrulebo TariRamde.<br />

axsna-ganmartebiT SeniSvnebSi bankma agreTve unda asaxos<br />

saaRricxvo politika, romliTac ganisazRvreba saeWvo sesxebis<br />

da avansebis xarjebad aRiarebisa da maTi Camoweris safuZvlebi.<br />

calke unda iyos asaxuli zaralis is Tanxa, romelic gmowveulia<br />

uimedo sesxebis Camoweridan; agreTve anda aisaxos giravnobis<br />

qveS miRebuli faseulobebis Sesaxeb informacia da maTi<br />

xasiaTi; daubrunebadi valdebulebebi, potenciuri valdebulbebi<br />

da gauTvaliswinebeli movlenebi, warmoSobili arsebuli<br />

balansgareSe muxlebidan.<br />

bass 31 _ erTobliv saqmianobaSi monawileobis finansuri<br />

angariSgeba _ gamoiyeneba erTobliv saqmianobaSi monawileobis<br />

buRaltruli aRicxvisaTvis.<br />

erToblivi saqmianoba gulisxmobs ori an meti monawile<br />

50 51


mxaris mier saxelSekrulebo SeTanxmebis safuZvelze erTobliv<br />

kontrols daqvemdebarebuli ekonomikuri saqmianobis<br />

warmarTvas. saqmianoba, romelzedac ar arsebobs saxelSekrulebo<br />

SeTanxmeba erToblivi kontrolis ganxorcielbis Sesaxeb,<br />

ar ganixileba rogorc erToblivi saqmianoba am standartis<br />

miznebidan gamomdinare.<br />

standartSi ganxilulia erToblivi saqmianobis sami<br />

tipi _ erToblivad kontrolirebadi saqmianoba, erToblivad<br />

kontrolirebadi aqtivebi da erToblivad kontrolirebadi<br />

sameurneo subieqtebi.<br />

erTobliv kontrols daqvemdebarebul saqmianobaSi<br />

monawile TiToeuli sawarmo iyenebs sakuTar Senoba-nagebobebs<br />

da manqana-danadgarebs da gaaCnia sakuTari sasaqonlo-materialuri<br />

faseulobebi. igi agreTve gaswevs sakuTar xarjebs da<br />

iRebs valdebulebebs, TviTon gamoimuSavebs finansur saxsrebs.<br />

erToblivi saqmianobis saxelSekrulebo SeTanxmeba, rogorc<br />

wesi, Seicavs erToblivi produqciis gayidvidan miRebuli Semosavlis<br />

da erToblivi saqmianobis sferoSi gaweuli xarjebis<br />

ganawilebis pirobebs kontrolis uflebis mqone investorebs<br />

Soris.<br />

kontrolis uflebis mqone investorma sakuTar finansur angariSgebaSi<br />

da Semdgom kosolidirebul finansur angariSgeba-<br />

Si unda aRiaros da asaxos: misi kontrolis qveS myofi aqtivebi<br />

da mis mier aRebuli valdebulebebi; mis mier gaweuli xarjebi<br />

da Tavisi wili erToblivi saqmianobiT gayiduli saqonlidan an<br />

gaweuli momsaxurebidan miRebul SemosavlebSi.<br />

zogjer, erToblivi saqmianoba erTobliv kontrolTan er-<br />

Tad gulisxmobs aqtivebis erTobliv mflobelobas. kontrolis<br />

uflebis mqone investorma, Tavis finansur angariSgebaSi<br />

unda asaxos: erTobliv kontrols daqvemdebarebuli aqtivebis<br />

sakuTari wili aqtivebis saklasifikacio jgufebis mixedviT;<br />

erTobliv saqmianobasTan dakavSirebuli yvela valdebuleba;<br />

erTobliv valdebulebebSi misi wili; miRebuli Semosavlidan<br />

misi wili da gaRebuli xarjebis Tavisi wili.<br />

erTobliv kontrols daqvemdebarebuli sameureno subieqti<br />

aris erToblivi saqmianoba, romelic gulisxmobs korporaciis,<br />

amxanagobis an romelime sxva opganizaciulsamarTlebrivi<br />

formiT sawarmos dafuZnebas, romelSiac kontrolis<br />

uflebis mqone TiToeul investors gaaCnia Tavisi wili.<br />

standarti iZleva erTobliv saqmianobaSi kontrolis mqone<br />

investoris mier Tavis konsolidirebul finansur angariSgebaSi<br />

Tavisi wilis asaxvis or meTods. esenia:sabaziso meTodi<br />

_ proporciuli konsolidireba da alternatiuli meTodi _<br />

kapitalmeTodi.<br />

proporciuli konsolidireba iseTi saaRricxvo meTodia,<br />

romlis Tanaxmad kontrolis uflebis mqone investori konsolidirebuli<br />

finansuri angariSgebis wardegnis dros Tavis<br />

wils erTobliv kontrols daqvemdebarebul saqmianobis aqtivebSi,<br />

valdebulebebSi, Semosavlebsa da xarjebSi pirdapir<br />

miumatebs Sesabamis elementebs an waradgens calkcalke muxlebis<br />

saxiT.<br />

kapital-meTodi iseTi saaRricxvo meTodia, romelic gulisxmobs<br />

investiciis Tavdapirvel aRricxvas TviTRirebulebiT,<br />

xolo Semdgom mis koreqtirebas mekavSire sawarmos wminda<br />

aqtivebSi investoris xvedriTi wilis SeZenis Semdgom cvlilebis<br />

Sesabamisad. investoris mogebazaralis angariSgebaSi mekavSire<br />

sawarmos saqmianobis Sedegebi aisaxeba investoris wilis<br />

Sesabamisad.<br />

bass 32 _ finansuri instrumentebi: ganmartebiTi SeniSvnebi<br />

da wardgena _ gansazRvravs, Tu ra mniSvneloba aqvs<br />

finansur instrumentebs sawarmos finansuri mdgomareobisa<br />

da misi saqmianobis Sedegebisa da fuladi nakadebis TvalsazrisiT.<br />

mocemuli standarti awesebs finansuri instrumentebis<br />

wardgenis moTxovnebs da gansazRvravs informacias, romelic<br />

unda aisaxos sawarmos finansuri angariSgebis ganmartebiT<br />

SeniSvnebSi finansur instrumentebTan dakavSirebiT.<br />

mocemuli standarti unda gamoiyenos yvela sameurneo er-<br />

Teulma yvela saxis finansuri instrumentisaTvis, garda Semdegi<br />

instrumentebisa: wili Svilobil sawarmoebSi, mekavSire<br />

sawarmoebsa da erTobliv saqmianobaSi; damqiraveblebis uflebebi<br />

da movaleobebi, romlebic vrceldeba momuSaveTa gasamrjeloebis<br />

programebze; sawarmoo gaerTianebebSi pirobiTi<br />

anazRaurebis kontraqtebi; sadazRvevo xelSekrulebebi.<br />

finansur instrumentebs miekuTvneba: wilobrivi instrumentebi<br />

(gamoSvebuli Cveulebrivi da privilegirebuli aqciebi,<br />

varantebi da ofcionebi, aqciebis gamoSveba xelmoweriT); debitoruli<br />

da kreditoruli davalianebebi. agreTve warmoebuli<br />

finansuri instrumentebi: finansuri ofcioni, fiuCersebi da<br />

forvardebi, saprocento greZelvadiani svopebi da savaluto<br />

52 53


svopebi.<br />

standartis gansazRvrebiT, finanasuri instrumenti aris<br />

nebismieri xelSekruleba, romelic warmoSobs rogorc erTi<br />

sawarmos finansur aqtivs, aseve meore sawarmos finansur valdebulebebs<br />

an wilobriv instruments.<br />

finansuri aqtivi aris fuladi Tanxebi da sxva sawarmos<br />

wilobrivi instrumenti da saxelSekrulebo ufleba, sxva sawarmodan<br />

miiRos fuladi aqtivi.<br />

wilobrivi instrumenti aris nebismieri xelSekruleba,<br />

romelic adasturebs sawrmos aqtivebSi yvela misi valdebulebebis<br />

gamoqviTvis Semdeg darCenili wilis sakuTrebis uflebas.<br />

finansuri valdebuleba aris nebismieri valdebuleba, romelic<br />

aris:<br />

a. sawarmos saxelSekrulebo valdebuleba _ sxva sawarmos<br />

gadasces fuladi saxsrebi an sxva finansuri aqtivebi;<br />

b. xelSekruleba sxva sawarmosTan finansuri instrumentebis<br />

gacvlis Sesaxeb potenciurad araxelsayrel pirobeb-<br />

Si.<br />

standartis moTxovniT, emitentma balansSi unda aRiaros<br />

finansuri valdebulebebi da sakuTari kapitali xelSekrulebebis<br />

Sinaarsis Sesabamisad. ukan gamosyiduli wilobrivi instrumenti<br />

(ukan gamosyiduli sakuTari aqciebi) unda aRiardes<br />

pirdapir sakuTar kapitalSi.<br />

finansur instrumentebTan an mis romelime Semadgenel<br />

nawilTan dakavSirebuli procenti, dividendi, danakargebi da<br />

Semosulobebi, romlebic klasificirebulia finansur valdebulebad,<br />

mogebazaralis angariSgebaSi waredgineba rogorc<br />

xarji an Semosavali.<br />

sawarmom finansur angariSgebaSi agreTve unda aRweros<br />

finansuri riskis marTvis miznebi da politika, TiToeuli<br />

ZiriTadi tipis prognozirebuli garigebis hejirebis politikis<br />

aRweris CaTvliT, romelTaTvisac gamoiyeneba hejirebis<br />

buRaltruli aRricxva.<br />

standartSi gadmocemulia riskis saxeebi da maTi Sefasebis<br />

meTodebi da aqciebis gamoSveba-gayidvis praqtikuli magaliTebi.<br />

bass 33 _ Semosavali erT aqciaze _ gamoyenebul unda iqnas<br />

im sawarmoTa mier, romelTa Cveulebrivi aqciebi an potenciuri<br />

Cveulebrivi aqciebi sajarod iyideba an am aqciebis gamoSvebis<br />

procesSi arian sajaro fasiani qaRaldebis bazarze.<br />

standartis mizania daadginos erT aqciaze Semosavlis gamoTvlis<br />

principebi da Sesabamisi informaciis miwodebis pirobebi.<br />

sawarmoebma es informacia unda waradginon konsolidirebul<br />

angariSgebaSi. xolo im sawarmoebma, romelTa Cveulebrivi<br />

an potenciuri aqciebi ar iyideba sajaro fasiani qaRaldebis<br />

bazarze, maSin informacia erT aqciaze Semosavlis Sesaxeb axsnaganmartebebSi<br />

unda waradginos.<br />

standartis ganmartebiT, potenciuri Cveulebrivi aqcia<br />

aris iseTi finansuri instrumenti an sxva saxis xelSekruleba,<br />

romelmac SesaZloa mis mesakuTres Cveulebrivi aqciebis flobis<br />

ufleba misces.<br />

varantebi an ofcionebi aris iseTi finansuri instrumentebi,<br />

romelic mesakuTres Cveulebrivi aqciebis Sesyidvis uflebas<br />

aZlevs.<br />

erT aqciaze Semosavali gaangariSebuli unda iqnas Cveulebrivi<br />

aqciebis mflobelebisaTvis gankuTvnili periodis<br />

wminda mogebis gayofiT mimoqcevaSi myofi Cveulebrivi aqciebis<br />

saSualoSewonil raodenobaze.<br />

standarti ixilavs Semdeg maCveneblebs: gazaveba, antigazaveba,<br />

sabazo Semosavali erT aqciaze, ganzavebuli Semosavali<br />

erT aqciaze, mimoqcevaSi myofi Cveulebrivi aqciebis saSualo<br />

Sewonili raodenoba.<br />

sawarmom mogebzaralis angariSgebaSi unda waradginos informacia<br />

erT aqciaze ZiriTadi da ganzavebuli Semosavlebis<br />

Sesaxeb. wardgena unda moxdes maSinac ki, roca Tanxebi uaryofi-<br />

Tia (zarali erT aqciaze).<br />

standartSi ganxilulia praqtikuli magaliTebic.<br />

bass 34 _ Sualeduri finansuri angariSgeba _ ganmartavs,<br />

rom Sualeduri finansuri angariSgeba iseTi finansuri angariSgebaa,<br />

romelic moicavs ufro mokle periodis angariSgebas, vidre<br />

sruli finansuri welia.<br />

standartiT, sawarmom Sualeduri finansur angariSgebaSi<br />

igive saaRricxvo politika unda gamoiyenos, rasac iyenebs wliuri<br />

finansuri angariSgebis momzadebisaTvis. Sualeduri finansuri<br />

angariSgebis (kvartaluri, naxevarwliuri) gamoqveyneba<br />

fasiani qaRaldebis maregulirebeli organoebisa da safondo<br />

birJebis kanonieri moTxovniT evalebaT mxolodim sawarmoebs,<br />

romelTa fasiani qaRaldebi sajarod iyideba.<br />

bass 36 _ aqtivebis gaufasureba _ moiTxovs, rom sawarmom<br />

54 55


grZelvadiani aqtivebi balansSi ar asaxon mis aRdgeniT Rirebulebaze<br />

meti TanxiT. am mizniT, sawarmom yoveli wlis bolos<br />

unda moaxdinos testireba aqtivebis gaufasurebaze.<br />

winamdebare standarti ar exeba sasaqonlo-materialur<br />

maragebs, samSeneblo kontraqtebs, gadavadebul sagadasaxado<br />

aqtivebs, finansur instrumentebs, sainvesticio qonebas, sasoflo-sameurneo<br />

saqmianobasTan dakavSirebul biologiur aqtivebs,<br />

gasayidad gamiznul grZelvadian aqtivebs.<br />

standartis gansazRvrebiT, gaufasurebis zarali aris<br />

Tanxa, romliTac aqtivis sabalanso Rirebuleba aRemateba mis<br />

anazRaurebad anu aRdgeniT Rirebulebas.<br />

aRdgeniTi anu anazRaurebadi Rirebuleba aris udidesi aqtivis<br />

wminda gasayid fassa da gamoyenebis Rirebulebas Soris.<br />

gamoyenebis Rirebuleba aris aqtivis gamoyenebidan momavalSi<br />

misaRebi fuladi Tanxebis diskontirebuli Rirebuleba.<br />

vfiqrobT, gaufasurebis zaralze aqtivebis yovelwliuri<br />

testireba Zalzed Sromatevadia da Tanac SefasebebSi cdomilebebis<br />

didi albaTobac arsebobs (2.385).<br />

bass 37 _ anaricxebi, pirobiTi valdebulebebi da pirobi-<br />

Ti aqtivebi _ gansazRvravs yvela anaricxis, pirobiTi valdebulebebisa<br />

da pirobiTi aqtivebis aRricxvis wesebs.<br />

Tu sawarmos dadebuli aqvs kontraqti, romelic wamgebiania,<br />

maSin kontraqtiT gaTvaliswinebuli mimdinare movaleoba unda<br />

aRiardes da Sefasdes rogorc anaricxi.<br />

Tu sawarmos xelmZRvaneloba gegmavs restruqturizaciis<br />

programas, romelic sawarmos saqmianobis sferos an saqmianobis<br />

warmarTvis xerxebs cvlis, aRiarebuli unda iqnas restruqturizaciis<br />

xarjebis anaricxebi.<br />

sawarmom pirobiTi valdebulebebi da pirobiTi aqtivi (mag.<br />

sasamarTlo sarCelidan) unda asaxos axsnaganmartebebSi.<br />

standartiT aRiarebulia Semdegi gansazRvrebebi:<br />

pirobiTi aqtivi iseTi aqtivia, romelic warmoiqmneba adre<br />

momxdari movlenis Sedegad da romlis arseboba dasturdeba mxolod<br />

erTi an meti iseTi ganusazRvreli movlenis-moxdeniT an<br />

armoxdeniT, romelic mTlianad ar eqvemdebareba sawarmos kontrols<br />

(mag. sasamarTloSi Setanili sarCeli).<br />

pirobiTi valdebuleba aris SesaZlo movaleoba, romelic<br />

warmoiqmna warsuli movlenebis Sedegad da misi arseboba dasturdeba<br />

mxolod erTi an meti ganusazRvreli movlenis momavalSi<br />

moxdeniT (an armoxdeniT) romelic mTlianad ar eqvemde-<br />

bareba sawarmos kontrols (mag. sawarmos winaarmdeg Setanili<br />

sarCeli).<br />

konstuqciuli movaleoba iseTi movaleobaa, romelic warmoiqmneba<br />

sawarmos saqmianobis Sedegad, rodesac warsulSi damkvidrebuli<br />

praqtikis da sawarmos politikis Tanaxmad sawarmom<br />

aCvena, rom igi momavalSi aRiarebs garkveul valdebulebas.<br />

magaliTad, sawarmo abinZurebs garemos, magram ar arsebobs saxelmwifo<br />

kanonmdebloba misi gawmendis aucileblobis Sesaxeb.<br />

sawarmo ki Tavad wyvets, misi Sinagani moraluri pasuxismgeblobis<br />

gamo gawmindos bunebrivi garemo. es aris konstruqciuli<br />

movaleoba. Sesabamisad, SeuZlia Seqmnas anaricxi dabinZurebuli<br />

garemos gawmendis xarjebis Sefasebis odenobiT.<br />

bass 38 _ aramaterialuri aqtivebi _ gansazRvravs, rom<br />

aramaterialuri aqtivi aris identificirebadi arafuladi aqtivi,<br />

fizikuri formis gareSe. mas miekuTvneba: samecniero an<br />

teqnikuri codna, axali procesebi an sistemebi, licenziebi,<br />

inteleqtualuri sakuTreba, patentebi, bazris Seswavla da<br />

savaWro niSnebi, saavtoro uflebebi, filmebi da sxva.<br />

aramaterialuri aqtividan calke gamoiyofa gudvili, romelic<br />

warmoiSoba sawarmoTa gaerTianebis Sedegad.<br />

standartis moTxovniT, aqtivi identificirebul unda<br />

iqnes aramaterialur aqtivad, roca igi gancalkavebulia da<br />

SeiZleba maTi gayidva, gaqiraveba an gadacema da warmoiqmneba<br />

saxelSekrulebo an iuridiuli uflebebiT, miuxedavad<br />

imisa,SesaZlebelia Tu ara aRniSnuli uflebebis gadacema an gacalkaveba.<br />

aramaterialuri aqtivis aRiareba unda moxdes, roca mosalodnelia<br />

aqtivis gamoyenebidan momavali ekonomikuri sargeblis<br />

miReba da SesaZlebelia maTi TviTRirebulebis saimedod<br />

Sefaseba. aramaterialur aqtivad SeiZleba aRiardes sawarmoSi<br />

warmoqmnili aramaterialuri aqtivi, garda gudvilisa.<br />

aramaterialuri aqtivis sawyisi Sefaseba unda moxdes TviT-<br />

RirebulebiT. igi moicavs Sesyidvis fass, importis mosakreblebisa<br />

da aradabrunebadi gadasaxadebis CaTvliT, SeRavaTebisa<br />

da fasdaklebebis gamoklebis Semdeg. agreTve, gamosayeneblad<br />

aqtivis momzadebaze gaweul pirdapir danaxarjebs.<br />

aramaterialuri aqtivis TviTRirebulebaSi ar Seitaneba<br />

axali produqciis an momsaxurebis aTvisebis xarjebi reklamis<br />

xarjebis CaTvliT, axal adgilze biznesis warmoebis danaxarjebi<br />

TanamSromelTa gadamzadebis danaxarjebis CaTvliT, admin-<br />

56 57


istraciisa da sxva zednadebi xarjebi.<br />

bass 39 _ finansuri instrumentebi: aRiareba da Sefaseba<br />

_ ganmrtavs, rom sawarmo mxolod im SemTxvevaSi aRiarebs finansur<br />

aqtivsa da finansur valdebulebas, Tu sawarmo xdeba instrumentis<br />

sakontraqto pirobebis monawile.<br />

sawarmo wyvets finansuri aqtivis aRiarebas mxolod im Sem-<br />

TxvevaSi, rodesac: finansuri aqtividan misaRebi fuladi saxsrebis<br />

miRebis sakontraqto uflebebs vada gasdis an sawarmo<br />

gascems finansur aqtivs.<br />

sawarmo finansur aqtivs gadascems mxolod im SemTxvevaSi,Tu:<br />

gadascems finansuri aqtividan fuladi saxsrebis miRebis sakontraqto<br />

uflebebs an inarCunebs finansuri aqtividan fuladi<br />

saxsrebis miRebis sakontraqto uflebebs, magram aRiarebs sakontraqto<br />

valdebulebebs, gadauxados fuladi saxsrebi erT<br />

an met pirs.<br />

Tu sawarmo arc gadascems da arc inarCunebs mflobelobasTan<br />

dakavSirebul arsebiTad yvela risksa da sargebels gadacemul<br />

aqtivze da inarCunebs masze kontrols, igi ganagrZobs<br />

gadacemuli aqtivis aRiarebas masSi Tavisi monawileobis proporciulad.<br />

finansuri aqtivis Cveulebrivi yidva-gayidvis aRiareba an<br />

aRiarebis Sewyveta, unda moxdes garigebis dRis an ganaRdebis<br />

dRis mdgomareobiT.<br />

standarti sawarmos nebas rTavs nebismieri finansuri aqtivis<br />

Tu finansuri valdebulebis sawyisi aRiarebisas, isini miiCnios<br />

realuri RirebulebiT Sesafaseblad, xolo realuri Rirebulebis<br />

cvlilebebi aRiaros mogebaSi an zaralSi..<br />

bass 39-Si manamde arsebuli arCevanis SesaZlebloba, gasayidad<br />

arsebuli finansuri aqtivebidan miRebuli Semosuloba<br />

da zarali eRiarebina mogebaSi an zaralSi, gauqmebulia. aseTi<br />

SesaZleblobis arseboba saWiroebas aRar warmoadgens, imis<br />

gamo, rom standartSi Setanili Sesworebebis Tanaxmad, sawarmos<br />

ufleba aqvs realuri RirebulebiT Seafasos nebismieri finansuri<br />

aqtivi da finansuri valdebuleba, mogebasa da zaralSi<br />

aRiarebul SemosulobasTan da zaralTan erTad.<br />

sawarmom finansuri valdebuleba balansidan mxolod ma-<br />

Sin unda amoiRos, rodesac is Sesruldeba _ e.i. rodesac kontraqtiT<br />

gansazRvruli valdebuleba daifareba, gauqmdeba an<br />

vada gauva.<br />

gamsesxebelsa da msesxebels Soris gansxvavebuli pirobebis<br />

mqone savalo instrumentis gacvla ganxilul unda iqnes, rogorc<br />

Tavdapirveli finansuri instrumentis anulireba da axali<br />

finansuri valdebulebis aRiareba.<br />

gauqmebuli an sxva mxrisaTvis gadacemuli finansuri valdebulebebis<br />

sabalanso Rirebulebasa da gadaxdil Tanxas Soris<br />

(nebismieri gadacemuli arafuladi aqtivebisa Tu aRiarebuli<br />

valdebulebebis CaTvliT) sxvaoba unda aRiardes mogebasa an<br />

zaralSi.<br />

standarti adgens, rom gaufasurebis zarali unda aRiardes<br />

mxolod misi warmoSobis Semdeg. standarti agreTve gvTavazobs<br />

damatebiT miTiTebebs, romeli movlenebi gvaZlevs obieqtur<br />

monacemebs wilobriv instrumentebSi ganxorcielebuli investiciebis<br />

gaufasurebis Sesaxeb.<br />

aseve, standarti moiTxovs, rom gasayidad arsebuli wilobrivi<br />

instrumentebis gaufasureba ar SeiZleba aisaxos mogebaSi<br />

an zaralSi, e.i. realuri Rirebulebis nebismieri Semdgomi<br />

zrda unda aRiardes sakuTar kapitalSi.standartSi agreTve<br />

mocemulia hejirebis buRaltruli aRricxvis meTodika.<br />

bass 40 _ `sainvesticio qoneba~ _ gamoiyeneba sainvesticio<br />

qonebis aRiarebis, Rirebulebis gansazRvris da ganmartebiTi<br />

SeniSvnebis momzadebisaTvis.<br />

sainvesticio qoneba aris uZravi qoneba (miwa, Senobebi an<br />

orive erTad), romelsac floben (mesakuTre an moijare – finansuri<br />

ijaris pirobebSi) saijaro Semosavlebis miRebis an<br />

kapitalis Rirebulebis zrdis an orive mizniT, garda Semdegi<br />

miznebisa: gamoiyeneba saqonlis warmoebis, momsaxurebis gawevis<br />

an administraciuli miznebisaTvis an iyideba Cveulebrivi<br />

saqmianobis procesSi.<br />

standartis miTiTebiT, sainvesticio qoneba SeiZleba Sefasdes<br />

faqtiuri an realuri RirebulebiT. sawyis etapze sainvesticio<br />

qoneba unda Sefasdes TviTRirebulebiT. garigebis xarjebic<br />

CairTveba sawyis SefasebaSi.<br />

sainvesticio qonebis realurma Rirebulebam unda asaxos<br />

bazris is mdgomareoba, romelic arsebobs balansis Sedgenis<br />

TariRisaTvis.<br />

standarti agreTve ganmartavs, rom mesakuTris mier dakavebuli<br />

qoneba aris qoneba, romelsac floben (mesakuTre an moijare,<br />

finansuri ijaris pirobebSi) saqonlis warmoebis an miwodebis,<br />

momsaxurebis gawevis an administraciuli miznebisaTvis.<br />

qonebrivi interesi SeiZleba klasificirebul da aRiare-<br />

58 59


ul iqnebs sainvesticio qonebis saxiT mxolod da mxolod ma-<br />

Sin, rodesac qoneba sxva mxriv daakmayofilebs sainvesticio<br />

qonebis ganmartebis pirobebs.<br />

erTi an ramdenime sainvesticio qoneba SeiZleba SeZenil<br />

iqnes arafulad aqtivze an fulad aqtivebze kombinirebulad<br />

gacvliT.<br />

SeZenili sainvesticio qonebis Rirebuleba moicavs Sesyidvis<br />

fassa da nebismier uSualod mikuTvnebul danaxarjebs.<br />

xolo, sakuTari warmoebis sainvesticio qonebis TviTRirebuleba<br />

aris misi danaxarjebi mSeneblobis an mzadyofnis dasrulebis<br />

TariRisaTvis. am TariRis dadgomamde sawarmo iyenebs<br />

me-16 standarts ~ZiriTadi saSualebebi~.<br />

bass 41 _ soflis meurenoba _ mizania gansazRvros sasoflo-sameureno<br />

saqmianobis buRaltruli aRricxvis wesebi,<br />

finansuri angariSgebis wardegna da masTan dakavSirebuli<br />

ganmartebiTi SeniSvnebi.<br />

mocemuli standarti gamoiyeneba biologiuri aqtivebis,<br />

soflis meurneobis produqciis da biologiur aqtivTan dakavSirebuli<br />

grantebis aRricxvisaTvis.<br />

biologiuri aqtivi aris cxoveli an mcenare.<br />

soflis meurneoba warmoadgens sawarmos mier cocxali<br />

cxovelebisa da mcenareebis(anu biologiuri aqyivebis) biologiuri<br />

transformaciis marTvas maTi gayidvis, soflis meurneobis<br />

warmoebis an maTgan damatebiTi biologiuri aqtivebis warmoebis<br />

mizniT.<br />

soflis meurneobis produqcia aris sawarmos biologiuri<br />

aqtivebidan miRebuli produqtebi, mxolod nayofis miRebis<br />

momentisaTvis. Semdgom gamoiyenba bass 2 _ sasaqonlomaterialuri<br />

aqtivebi an sxva romelime standarti. magaliTad, biologiuri<br />

aqtivi aris cxvari, xeebi tyis plantaciebSi, mcenareebi,<br />

buCqovani, msxvilfexarqosani pirutyvi, Rorebi, vazi, xexili<br />

da a.S. xolo, soflis meurneobis produqciaa: matyli, mcenareuli<br />

bamba, rZe, mokrefili xili, yurZeni da a.S. amdenad, mocemuli<br />

standarti exeba yurZnis miRebas da ara mis gadamuSavebas<br />

Rvinod; matylis miRebas da ara mis gadamuSavebas Zafad; bambis<br />

miRebas da ara Zafis damzadebas; lerwmis miRebas da ara Saqris<br />

warmoebas; rZis miRebas da ara yvelis damzadebas da a.S.<br />

biologiuri transformacia moicavs zrdas, degeneracias,<br />

warmoebas da gamravlebas, rac iwvevs biologiuri aqtivis<br />

xarisxobriv da raodenobriv cvlilebebs.<br />

nayofis miReba aris biologiuri aqtividan produqciis mocileba<br />

an biologiuri aqtivis sicocxlis procesis Sewyveta.<br />

sasoflo-sameurneo saqmianoba moicavs sxvadasxva saqmianobas,<br />

magaliTad, pirutyvis moSeneba, tyis gaSeneba, erTwliani da<br />

mravalwliani kulturebis moyvana, xexilis baRebisa da plantaciebis<br />

gaSeneba, yvavilebis moSeneba, akvakultura (m.S. Tevzis<br />

moSeneba) da sxva msgavsi saqmianoba. yvela saxis sasoflosameurneo<br />

saqmianobas aqvsSemdegi saerTo maxasiaTeblebi:<br />

1. cvlilebis unari _ cocxal cxovelebsa da mcenareebs aqvT<br />

biologiuri transformaciis unari.<br />

2. cvlilebis marTva _ sawarmos xelmZRvaneloba xels unda<br />

uwyobdes biologiur transformacias anu im pirobebis gaumjoebesebas<br />

an minimum, stabilizacias, romelic aucilebeblia<br />

procesis moxdenisaTvis (mag. kvebis, tenianobis, sinaTlis, temperatuirs,<br />

nayofierebis).<br />

sawarmom biologiuri aqtivi da soflis meurneobis<br />

produqcia unda Seafasos mxolod maSin, rodesac:<br />

1. sawarmo akontrolebs am aqtivs warsuli movlenebis Sedegad;<br />

2. misi gamoyenebiT mosalodnelia momavalSi ekonomikuri<br />

sargeblis Semosvla sawarmoSi an gasvla;<br />

3. SesaZlebelia aqtivis realuri Rirebulebis an TviTRirebulebis<br />

saimedod Sefaseba.<br />

standartis moTxovnebiT, biologiuri aqtivi Tavdapirveli<br />

aRiarebisas da balansis Sedgenis yoveli TariRisaTvis unda Sefasdes<br />

realizaciasTan dakavSirebuli xarjebiT Semcirebuli<br />

realuri RirebulebiT, garda im SemTxvevisa roca SeuZlebelia<br />

realuri Rirebulebis saimedod Sefaseba. aseT SemTxvevaSi<br />

sawarmom aqtivebi unda Seafasos TviTRirebulebiT, dagrovili<br />

cveTisa da dagrovili gaufasurebis zaralis gamoklebiT.<br />

biologiuri aqtividan miRebuli soflis meurenobis<br />

produqcia unda Sefasdes nayofis miRebis momentisaTvis arsebuli<br />

realuri RirebulebiT, realizaciasTan dakavSirebuli<br />

SefasebiTi xarjebis gamoklebiT.<br />

biologiuri aqtivis Tavdapirvelad aRiarebul realur Rirebulebasa<br />

da mimdinare realur Rirebulebas(Semcirebuli<br />

realizaciis xarjebiT) Soris cvlilebis Sedegad miRebuli mogeba<br />

an zarali CarTul unda iqnes im periodis neto mogebasa an<br />

zaralSi, rodesac isini warmoiSva.<br />

xolo, soflis meurneobis produqciis realizaciisaTvis<br />

60 61


saWiro SefasebiTi xarjebiT Semcirebuli realuri RirebulebiT<br />

Tavdapirvelad aRiarebis Sedegad miRebuli Semosavali<br />

an zarali CarTuli unda iqnes im periodis neto mogebasa da<br />

zaralSi, rodesac isini warmoiSva.<br />

amrigad, finansuri angariSgebis saerTaSoriso standartebi,<br />

romelic Seicavs buRaltruli aRricxvis saerTaSoriso standartebs,<br />

warmoadgens sawarmoTa gankargulebaSi arsebuli aqtivebis,<br />

valdebulebebis, sakuTari kapitalis, Semosavlebis,<br />

xarjebis da maTTan dakavSirebuli safinanso ekonomikuri operaciebis<br />

aRricxvis saerTo meTodikas, rac uzrunvelyofs<br />

mowesrigebuli buRaltruli aRricxvis sistemas yvela tipis<br />

sawarmoSi.<br />

3. buRaltruli aRicxvis sagani da meTodi<br />

buRaltruli aRricxvis, rogorc mecnierebis warmoSobis<br />

TariRad iTvleba, italieli maTematikosisa da filosofosis<br />

_ luka paCiolis mier, 1 494wels gamoqveynebuli naSromi `angariSebisa<br />

da Canawerebis Sesaxeb~, romelSic mas aRwerili aqvs<br />

sameurneo operaciebis ormagi (oradi) aRricxvis wesi.<br />

buRaltruli aRricxva miekuTvneba praqtikuli gamoyenebis<br />

mecnierebaTa ricxvs. rogorc ukve aRvniSneT, igi warmoadgens<br />

sawarmos safinaso-ekonomikuri saqmianobis Sedegebis amsaxvel<br />

informaciul sistemas.es informacia aucilebelia erTi mxriv,<br />

biznesis efeqtiani marTvisa da kontrolisaTvis da meore<br />

mxriv, sawarmos gareT sxvadasxva tipis partniorebisTvis, raTa<br />

miiRon gadawyvetileba imis Sesaxeb, daamyaron Tu ara saqmiani<br />

urTierToba erTmaneTTan.<br />

amdenad, buRaltruli aRricxvis mizania, moamzados safinanso-ekonomikuri<br />

xasiaTis obieqturi informacia da miawodos<br />

igi dainteresebul mxareebs. am mizniT man sawarmos funqcionirebis<br />

procesSi, Tvali unda miadevnos sawarmos mTeli<br />

resursebisa da maTi dafinansebis wyaroebis moZraoba-cvalebadobas,<br />

riTac aaSkaravebs biznesis waratebebisa da warumateblobis<br />

mizezebs.<br />

aRricxvis Teoriuli da praqtikuli mowesrigebis mizniT<br />

gansazRvrulia misi, rogorc mecnierebis, kvlevis sagani da<br />

obieqtebi.<br />

buRaltruli aRricxvis sagania sawarmoTa gankargulebaSi<br />

myofi resursebi anu aqtivebi, maTi dafinansebis wyaroebi da<br />

cvlilebebi anu sameurneo operaciebi.<br />

am ganmartebidan gamomdinare, buRltrul aRricxvas sami<br />

obieqti gaaCnia. esenia:<br />

I. aqtivebi _ aris sawarmos gankargulebaSi myofi materialuri<br />

da aramaterialuri qoneba, romelTa fulad formaSi saimedo<br />

Sefaseba SesaZlebelia da romelTa gamoyenebis Sedegad<br />

sawarmo moelis raime saxis ekonomikuri sargeblis miRebas.<br />

aqtivebSi ganivTebulia potenciuri anu momavalSi misaRebi<br />

ekonomikuri sargebeli, romelic niSnavs aqtivebis unars, xeli<br />

Seuwyos sawarmoSi fuladi saxsrebisa da maTi ekvivalentebis<br />

Semosvlas.<br />

buRaltruli aRricxvis saerTaSoriso standartebis<br />

62 63


struqturuli safuZvlebi ganmartavs, rom: ` sawarmo, rogorc<br />

wesi, moixmars aqtivebs im saqonlis sawarmoeblad da momsaxurebis<br />

gasawavad, romleboc daakmayofilebs momxmarebelTa<br />

moTxovnilebebs. Tu saqoneli an momsaxureba akmayofilebs<br />

maT moTxovnilebebs, momxmareblebi mzad arian gadaixadon am<br />

saqonlisa da momsaxurebis safasuri da amiT xeli Seuwyon fuladi<br />

saxsrebis Semosvlas sawarmoSi. fuladi saxsrebi ki, rogorc<br />

universaluri sawarmoo resursi, TavisTavad sawarmos<br />

emsaxureba~(muxli 54).<br />

aqtivebSi avansirebuli Rirebulebis brunvis siCqaris<br />

anu likvidurobis xasiaTis mixedviT, aqtivebi mimdinare anu<br />

moklevadian da grZelvadian aqtivebad iyofa.<br />

mimdinare aqtivebi aris aris iseTi saxis qoneba, romelic<br />

navaraudevia erTi wlis ganmavlobaSi gadaiqceva gacvis saSualebad.<br />

esenia: masalebi, saqoneli, daumTavrebeli produqcia,<br />

mza produqcia, moklevadiano moTxovnebi, fuladi Tanxebi,<br />

erT wlamde vadis nayidi fasiani qaRaldebi. mimdinare aqtivebs<br />

agreTve likvidur,mobilur da sabrunav aqtivebsac uwodeben.<br />

grZelvadiani aqtivi iseTi saxis qonebaa, romelic warmoeba-<br />

Si erT welze meti xnis ganmavlobaSi gamoiyeneba da maTSi avansirebuli<br />

Rirebulebis ukan dabrunebas ramdenime weli sWirdeba.<br />

maT agreTve aramobilur an aralikvidur aqtivebsac uwodeben.<br />

grZlevadian aqtivebs miekuTvneba: ZiriTadi saSualebebi,<br />

grZelvadiani investiciebi (grZelvadiani nayidi fasiani qaRaldebi),<br />

grZlevadiani moTxovnebi, aramaterialuri aqtivebi.<br />

aqtivebis dafinansebis wyaroebi warmoadgenen aRricxvis<br />

sagnis meore obieqts. isini ganmartaven ra gzebiTaa SeZenili<br />

sawarmos qoneba. maT Sesaxeb informacia saWiroa, raTa moxdes<br />

mesakuTreTa wilis da valdebulebebis marTva da kontroli.<br />

aqtivebis dafinansebis wyaroebi or jgufad iyofa: valdebulebebi<br />

da sakuTari kapitali.<br />

valdebulebebi warmoadgens sawarmos movaleobassxva subieqtebis<br />

mimarT, gadauxados maT saTanado fuladi Tanxebi.<br />

valdebulebebi, ganvlili movlenebis Sedegia da rogorc wesi,<br />

warmoiqmneba unaRdo angariSsworebis wesiT SeZenili aqtivis<br />

an miRebuli momsaxurebis dros, agreTve sxvisi qonebis gamoyenebis<br />

uflebisaTvis gadasaxdel Tanxebze, sabiujeto gadasaxadebze<br />

da sxv.<br />

sakuTari kapitali aris aqtivebis is nawili, romelic rCeba<br />

valdebulebebis dafarvis Semdeg. mas miekuTvneba: sawesdebo<br />

kapitali, saaqcio kapitali, mogebidan Seqmnili rezervebi,<br />

grZelvadiani aqtivis gadafasebis rezervi da gaunawilebebli<br />

mogeba.<br />

sawesdebo kapitali arsebobs SezRuduli pasuxismgeblobis<br />

sazogadoebebSi da sxva samarTlebrivi formis sawarmoebSi,<br />

garda saaqcio sazogadoebebisa. sawesdebo kapitali axasiaTebs<br />

mesakuTreTa wils sawarmos qonebaSi. saaqcio kapitali axasiaTebs<br />

aqcionerTa wils sawarmos aqtivebSi anu pasuxobs kiTxvaze:<br />

sawarmos aqtivebis ra nawilia SeZenili aqcionerebis mier<br />

Semotanili wilis xarjze.<br />

mogebis xarjze sawarmos menejmenti qmnis saxvadasxva saxis<br />

rezervebs, rogoricaa: rezervi warmoebis gafarToebisaTvis,<br />

riskisaTvis, muSakTa premirebisaTvis da sxv. aseTi saxis<br />

rezervebi aucilebelia kompaniis progresuli da dinamiuri<br />

ganviTarebisaTvis, warmoebis mosalodneli dacemis problemebis<br />

gadalaxvisaTvis.<br />

gadafasebis rezervi iqmneba grZelvadiani aqtivebis afasebis<br />

dros. igi gamoiyeneba am aqtivebis Camofasebis kompesaciisaTvis.<br />

gaunawilebebli mogeba aris wminda mogebis is nawili, romelic<br />

rCeba rezervebis Seqmnisa da aqcionerTa dividendebis<br />

gacemis Semdeg.<br />

aRricxvis sagnis mesame obieqtia samerneo operaciebi.<br />

sameurneo operacia aris calkeuli qmedeba, romelsac adgili<br />

aqvs sawarmos safinansoekonomikur saqmianobaSi. erTgvarovani<br />

operaciebis erToblioba qmnis sameurneo procesebs. arsebobs<br />

sami saxis procesi: momaragebis, warmoebis da realizaciis.<br />

momaragebis procesze xdeba sawarmos momarageba saWiro<br />

resursebiT. warmoebis procesze xdeba warmoebis materialuri<br />

da SromiTi resursebis SeerTeba, nedleulisa da masalebis<br />

gardaqmna mza produqtad. realizaciis procesze mza produqcia<br />

gadaiqceva fulad aqtivad. realizaciis procesi aris kompaniaSi<br />

avansirebuli Rirebulebis wrebrunvis saboloo stadia,<br />

romelic aCvenebs finansur Sedegs: mogebas an zarals sameurneo<br />

saqmianobidan. ra Tqma unda, warmoebis procesebi calkcalke<br />

izolirebulad ar arseboben. resursebi erTdroulad samive<br />

stadiaze imyofebian.<br />

amrigad, buRaltruli aRricxvis gareSe ar SeiZleba darCes<br />

mcire Tu didi moculois qoneba, valdebuleba, sakuTari kapitali<br />

da sameurneo operacia. es aucilebelia imsaTvis, rom aR-<br />

64 65


icxvam Seqmnas saimedo da srulyofili informacia, rogorc<br />

SigniT, biznesis marTvisa da kontrolis ganxorcielebisaTvis,<br />

ise misi gare momxmareblebisaTvis, saWiro gadawyvetilebebis<br />

misaRebad.<br />

amrigad, buRaltruli aRricxva warmoadgens firmebis<br />

sameurneo-safinanso saqminaobis Sedegebis amsaxvel sainformacio<br />

sistemas. igi informacias amzadebs sawarmos Sida da gare<br />

angariSgebis saxiT.<br />

miuxedavad imisa, rom buRaltruli aRricxvis sistema finansuri<br />

da mmarTvelobiTi aRricxvis qvesistemebs moicavs, isini<br />

erTmaneTTan organul kavSirSia da amitom SeiZleba msjeloba<br />

buRaltruli aRricxvis, rogorc mecnierebis sagnis Sesaxeb.<br />

mas Semdeg, rac italielma mecnierma luka paCiolma ormagi (anu<br />

digrafiuli) Caweris meTodi SeimuSava (1494 w.), buRaltruli<br />

aRricxva ekonomikur mecnierebaTa erTerT dargad iTvleba.<br />

imisaTvis, rom buRaltruli aRricxvis seqtorma SeZlos rogorc<br />

Sida, aseve gare momxmareblebisaTvis waradginos sawarmoSi<br />

arsebuli resursebis da maTi gamoyenebis anlizuri da<br />

sinTezuri finansur-ekonomikuri suraTi,igi sxvadasxva saaRricxvo<br />

xerxs iyenebs.<br />

buRaltruli aRricxvis xerxebis (anu wesebis) erToblioba<br />

warmoadgens aRricxvis meTods. buRaltruli aRricxvis meTodi<br />

rva xerxs anu oTx wyil elements moicavs. buRaltruli aRricxvis<br />

xerxebia:<br />

I. dokumentacia da inventarizacia;<br />

II. Sefaseba da kalkulacia;<br />

III. anagariSebi da ormagi aRricxva;<br />

IV. sacdeli balansi da angariSgeba.<br />

buRaltruli aRricxvis mizania uzrunvelyos maRali saimedoobis<br />

mqone informaciis momzadeba, romelze dayrdnobiTac<br />

miRebul unda iqnes safinanso-ekonomikuri xasiaTis esa Tu is<br />

gadawyvetileba biznesis samyaroSi, Sesabamisad, buRaltruli<br />

aRricxva dokumentebs anu werilobiT mtkicebulebebs unda<br />

eyrdnobodes. aqedan gamomdinare, aranairi safinanso-sameurneo<br />

operaciis aRricxva ar SeiZleba, Tu masze saTanado dokumenti<br />

gaformebuli araa. winaaRmdeg SemTxvevaSi, aRricxuli<br />

operacia ukanonod iTvleba. dokumenti aris informaciis pirveli<br />

sacavi. masSi pirvelad fiqsirdeba yvela momxdari faqti da<br />

movlena, romelsac Semdeg buRaltruli aRricxva eyrdnoba.<br />

yoveli sameurneo operaciis saTanado dokumentiT gaformebas<br />

dokumentacia ewodeba.<br />

amrigad, aRricxvaSi dokumentaciis xerxis gamoyeneba<br />

aucilebelia obieqturi da samarTliani informaciis mosamzadeblad,<br />

romelic misi momxmareblebisaTvis Rirebuli iqneba<br />

swori gadawyvetilebebis misaRebad.<br />

saaRricxvo monacemebi zogjer sinamdviles ar Seesabameba.<br />

amis mizezi SeiZleba iyos pirvelad dokumentebSi arasworad gakeTebuli<br />

gaangariSebebi, saaRricxvo CanawerebSi momxdari Secdomebi<br />

an TaRliTobiT gamowveuli danaklisebi. amitom saWiro<br />

xdeba saaRricxvo Canawerebis SesabamisobaSi moyvana faqtobriv<br />

mdgomareobasTan. am mizniT inventarizaciis xerxi gamoiyeneba,<br />

romelic gulisxmobs faqtobrivi mdgomareobis aRweras sawarmoSi<br />

sagangebod gamoyofili komisiis mier.<br />

aRricxvis Semdegi xerxia - Sefaseba, romelic aucilebelia<br />

gansxvavebul naturalur da SromiTi erTeulebSi gamoxatuli<br />

aqtivebis, valdebulebebis, sakuTari kapitalis, Semosavlebisa<br />

da xarjebis fulad formaSi gadayvanis, ganzogadebisa da finansuri<br />

Sedgebis gansazRvris mizniT. RirebulebiTi Sefasebis<br />

ZiriTadi saxeobebia TviTRirebuleba da fasi. RirebulebiTi<br />

Sefasebis sxva danarCeni saxeobebi, Cveni azriT, SeiZleba am ori<br />

ZiriTadiSefasebis interpretaciebad CaiTvalos, rogoricaa:<br />

pirvandeli Rirebuleba, narCeni Rirebuleba, salikvidacio<br />

Rirebuleba, momavali an diskontirebuli Rirebuleba, faqtobrivi<br />

an gegmuri TviTRirebuleba, mimdinare an gegmuri fasi da<br />

a.S.<br />

kalkulacia warmoadgens damzadebuli calkeuli saxeobis<br />

produqciis an gaweuli momsaxurebis erTeulis TviTRirebulebis<br />

gamoTvlis xerxs. rogorc wesi, produqciis TviTRirebuleba<br />

sxvadasxva saxeobis danaxarjebisagan Sedgeba. danaxarjebis<br />

efeqtiani kontrolisa da marTvis mizniT, aucilebelia<br />

materialuri da SromiTi danaxarjebis identifikacia produqciis<br />

erTelze. swored kalkulaciis wesebis daxmarebiT gamoiTvleba<br />

damTavrebuli da daumTavrebeli produqciis TviTRirebuleba<br />

danaxarjTa saxeebis mixedviT. kalkulaciis meTodebi<br />

saSualebas iZleva mewarmem zustad icodes ra saxeobisa da ra<br />

raodenobis resursebi ixarjeba ama Tu im produqciis damzadebaze<br />

an gaweul momsaxurebaze, raTa dagegmos realuri fasebi<br />

da misaRebi mogeba, agreTve, SeimuSaos mogebis gadidebis<br />

RonisZiebebi.<br />

nebismieri sawarmos ekonomikuri saqmianoba calkeuli<br />

66 67


qmedebis anu sameurneo operacebis erTobliobas warmoadgens.<br />

es safinanso-ekonomikuri moqmedebebi anu operaciebi gamudmebiT<br />

cvlis sawarmos aqtivebis, valdebulebebis, sakuTari kapitalis,<br />

Semosavlebisa da xarjebis moculobasa da struqturas.<br />

am cvlilebebis Sedegebis dasadgenad gamoiyeneba specialuri<br />

tipis cxrilebi, rasac buRaltruli angariSebi ewodeba. amdenad,<br />

buRaltruli angariSi aris firmis saqmianobaSi warmoqmnili<br />

ama Tu im cvlilebis aRricxvis xerxi. sameureno operaciebiT<br />

gamowveuli cvlilebebi im angariSze aRiricxeba, romel<br />

angariSsacmocemuli cvlileba Seexeba. magaliTad, fuladi<br />

Tanxebis miReba an gacema cvlis fuladi Tanxebis raodenobas,<br />

amitom es operacebi fulis aRmricxvel angariSze aRiricxeba.<br />

masalebis moculobaSi warmoqmnili cvlilebebi _ masalis angariSze<br />

aRiricxeba da a.S.<br />

amrigad, buRaltruli angariSi aris buRaltruli aRricxvis<br />

erTerTi mniSvnelovani xerxi, romelic Tvisebrivad erTgvarovan<br />

aqtivebs, valdebulebebs, sakuTar kapitals, Semosavlebsa<br />

da xarjebs dajgufebulad da dinamikaSi aRricxavs da romelTa<br />

gareSe firmebSi ganxorcielebuli saqminaobis Sedegebis dadgena<br />

SeuZlebelia. vinaidan, cvlilebebi mxolod ori mimar-<br />

TulebiT _ zrdis an Semcirebis saxiT SeiZleba moxdes, yvela<br />

buRaltrul angariSs ori mxare aqvs, romelTac tradiciulad<br />

~debeti~ da ~krediti~ ewodeba.<br />

sameurneo operaciebi buRaltrul angariSebSi ormagi aRricxvis<br />

xerxiT aisaxeba. ormagi aRricxvis (Caweris) xerxis<br />

gamoyenebis aucilebloba gamowveulia imiT, rom sawarmoTa<br />

ekonomikaSi arsebobs Sida ekonomikuri wonasworobis kanonzomiereba:<br />

yoveli erTi qmedeba, minimum ori sxvadasxva ekonomikuri<br />

maCveneblis Tanabari zomiT cvlilebas iwvevs. amitom<br />

orive maCveneblis cvlileba unda aRiricxos. magaliTad, Tu<br />

firmam bankidan aiRo moklevadiani sesxi 5 000 lari. es erTi<br />

operacia erTdroulad cvlis firmis fulad Tanxebs, kerZod<br />

zrdis mas da meore mxriv, aseve 5 000 lariT izrdeba davalianeba<br />

bankis mimarT, romelic droulad unda daifaros. amitom,<br />

resursebis marTvisa da kontrolis miznebi moiTxoven mocemuli<br />

operaciafuladi Tanxebisa da valdebulebebis angariSebze<br />

calkcalk aRiricxos. SesaZloa erTi sameurneo operaciis Sedegad<br />

sawarmoSi orze meti ekonomikuri maCvenebeli Seicvalos,<br />

magram wonasworobis kanonzomiereba arasodes irRveva. swored<br />

amitom, oramgi aRricxva niSnavs, erTi sameurneo operaciiT,<br />

erTidaigive Tanxis Caweras minimum or angariSze: erTis _debetSi<br />

da meoris _ kreditSi.<br />

SevniSnavT rom, cneba ormagi an oradi aRricxva SeiZleba<br />

gaazrebul iqnas rogorc,sawarmos finansur SedegebSi erTi<br />

da igive Tanxebis orjer aRiareba, rac bunebrivia ar SeiZleba<br />

marTebulad CaiTvalos da amdenad, msmenelSi dabneulobas<br />

iwvevs. am uxerxulobis Tavidan acilebis mizniT, mizan-<br />

Sewonilad migvaCnia gamoyenebul iqnas termini `ormxrivi<br />

aRricxva~.<br />

sawaroTa ekonomikaSi arsebuli Sida wonasworobis buRaltrulad<br />

sworad asaxvis dadasturebis mizniT sacdeli balansis<br />

momzadebis xerxi gamoiyeneba.<br />

sacdeli balansi aris sawarmos saqmianobis aRricxvaSi gamoyenebuli<br />

yvela buRaltruli angariSis naSTebis deklaracia<br />

Semosavlebisa da xarjebis angariSebis daxurvamde. sadebeto<br />

naSTebisa da sakredito naSTebis saboloo jamebi erTmaneTis<br />

toli unda aRmoCndes, rac imas niSnavs, rom sawarmos mikroekonomikaSi<br />

arsebuli Sida wonosworobis kanonzomiereba saaRricxvo<br />

sistemaSi sworadaa asaxuli.<br />

dRemde iTvleba, rom buRaltruli aRricxvis meSvide xerxi<br />

aris buRaltruli balansi (3.12; 10.38; 11.33), xolo merve xerxia<br />

angariSgeba, rac Cveni azriT, mcdari midgomaa Semdeg garemoebaTa<br />

gamo.<br />

pirveli,rogorc buRaltruli balansi, aseve mogeba-zaralis<br />

angariSgeba sacdeli balansis informaciis safuZvelze<br />

mzaddeba. kerZod, sacdeli balansidan aqtivebis, valdebulebebisa<br />

da sakuTari kapitalis aRmricxveli angariSebis naSTebi<br />

buRaltrul balansSi, Semosavlebisa da xarjebis aRmricxveli<br />

angariSebis naSTebi ki mogebazaralis angariSgebaSi gadadis.<br />

buRaltruli aRricxvis swavlebis saerTaSoriso programul<br />

saxelmZRvaneloSi, sacdeli balansi SeiZleba iTqvas, calke<br />

xerxadaa ganxiluli (7. 61-64). swored sacdeli balansis momzadeba<br />

warmoadgens im xerxs, romliTac gamoisaxeba mTavari sabalanso<br />

anu ekonomikuri wonasworoba. buRaltruli balansis<br />

Sedgenamde jer sacdelma balansma unda gasces pasuxi kiTxvaze:<br />

aRicxvaSi sworadaa Tu ara asaxuli sawarmos saqmianobaSi ganvlil<br />

periodSi warmoqmnili yvela finansur-ekonomikuri wonasworoba.<br />

mxolod amis Semdegaa SesaZlebeli finansuri angariSgebis<br />

momzadeba.<br />

meore, buRaltruli balansi aris finansuri angariSgebis<br />

68 69


erTerTi Semadgeneli komponenti. finansuri angariSgebis saer-<br />

TaSoriso standartebiT, angariSgebis sruli paketi moicavs:<br />

buRaltrul balanss, mogebazaralis angariSgebas, fuladi<br />

nakadebis angariSgebas, angariSgebas sakuTari kapitalis cvlilebebis<br />

Sesaxeb da werilobiT axsna - ganmartebebs. amdenad,<br />

identifikacia: _ ~balansi da angariSgeba~, maT urTierT<br />

sapirispiro mxares ayenebs, rac aralogikuria da amdenad,<br />

angariSgebidan buRaltruli balansis gamocalkaveba mar-<br />

Tebulad ar migvaCnia.<br />

mesame, angariSgeba aris sawarmos finansuri mdgomareobisa<br />

da misi saqmianobis finansuri Sedegebis struqturulad Camoyalibebuli<br />

suraTi. igi dgeba periodulad: wliurad, yovelTviurad<br />

an ufro mokle periodisaTvis firmis Sida marTvis<br />

mizniT, yovelwliurad ki _ gare momxamareblebisaTvis. angariSgeba<br />

saSualebas iZleva ESefasdes firmis gadaxdisunarianobisa<br />

da momgebianobis done, romlis safuZvelzec saTanado<br />

rekomendaciebi SemuSavdeba..<br />

finasuri angariSgebis saerTaSoriso standartebis<br />

ganmartebis Tanaxmad, `finansur angariSgebaSi aRwerilia saangariSgebo<br />

periodSi momxdari yvela sameurneo operaciisa da<br />

movlenis finansuri Sedegebi, romlebic dajgufebulia maTi<br />

ekonomikuri maxasiaTeblebis mixedviT. amgvar farTo dajgufebas<br />

finansuri angariSgebis elementebs uwodeben”. angariSgebis<br />

elementebia: aqtivebi, valdebulebebi, sakuTari kapitali, Semosavlebi<br />

da xarjebi. pirveli sami elementi swored buRaltrul<br />

balansSia warmodgenili. marTalia, buRaltrul balansSi gadmocemulia<br />

firmis ekonomikaSi arsebuli erTerTi wonasworobis<br />

kanonzomiereba aqtivebsa, valdebulebebsa da sakuTar kapitals<br />

Soris, magram manamde, swored sacdeli balansi asaxavs<br />

wonasworobis srul sivrces xuTive elementis monawileobiT,<br />

rogoricaa, aqtivebi, valdebulebebi, sakuTari kapitali, Semosavlebi<br />

da xarjebi.buRlatruli balansi da angariSgebis danarCeni<br />

komponentebi ki erToblivad iZleva firmis gadaxdisunarianobisa<br />

da momgebianobis analizis informacias. sacdeli<br />

balansi aris angariSgebis momzadebis wina safexuri da Sesabamisad<br />

xerxi, romlis Semdegac angariSgebis momzadeba iwyeba.<br />

amrigad, angariSgebidan buRaltruli balansis, rogorc<br />

baRaltruli aRricxvis xerxis calke gamoyofa, gamarTlebuli<br />

araa (13. 117-122). buRaltruli balansi, angariSgebis danar-<br />

Cen komponentebTan erTad, aRricxvis sainformacio sistemis<br />

safuZvelze asaxavs sawarmos finasuri mdgomareobisa da misi<br />

saqmianobis finansuri Sedegebis struqturul suraTs. angariSgebis<br />

xuTive komponenti saaRricxvo ciklis bolo stadiaze<br />

mzaddeba,yvela erT mizans emsaxureba da yvela erToblivad<br />

firmis gadaxdisunarianobisa da momgebianobis suraTs qmnis.<br />

zemoTqmulidan gamomdinare, buRaltruli aRricxvis<br />

meTodis Semadgeneli rva xerxidan, meSvide xerxad, Cveni azriT,<br />

unda CaiTvalos sacdeli balansi. buRaltruli balansi<br />

ki miekuTvneba merve xerxs _ angariSgeba.<br />

4. buRaltruli angariSebi da maTi<br />

daniSnuleba<br />

buRaltruli angariSebi gamoiyeneba sameurneo operaciebis<br />

anu cvlilebebis aRsaricxavad. buRaltruli angariSi, rogorc<br />

ukve aRiniSna, aris specialuri moxazulobis cxrili, romelSic<br />

saTando wesiT aRiricxeba erTgvarovani tipis cvlilebebi anu<br />

sameurneo operaciebi. nebismieri tipis sawarmos ekonomikur<br />

saqmianobaSi momxdari operaciebi anu calkeuli qmedebebi, cvlilebas<br />

iwveven finansuri angariSgebis elementebSi: aqtivebSi,<br />

valdebulebebSi, sakuTar kapitalSi, Semosavlebsa da xarjebSi.<br />

menejmentis mTavari funqciaa Seiswavlos saqmianobis procesSi<br />

momdari cvlilebebis Sedegebi, radgan cvlilebebi xelsayrel<br />

an araxelsayrel finansur Sedegebs iZlevian. amitom, ganvlili<br />

periodis ganmavlobaSi moxdari cvlilebebiT gamowveuli esa<br />

Tu is Sedegebi warmoadgens kompaniis rogorc xelmZRvanelebis,<br />

ise gareSe dainteresebuli pirebis ganxilvis sagans.<br />

mowesrigebuli aRricxvisa da marTvis mizniT, aucilebelia<br />

erTgvarovani saxis aqtivebi calkcalke aRiricxos; erTgvarovani<br />

saxis valdebulbebi asve calkcalke aRiricxeba da a.S.<br />

amitom, TiToeuli saxis sameurneo elementisaTvis Sesabamisi<br />

saxelwodebis buRaltruli angariSi gamoiyeneba.<br />

operaciebiT gamowveuli cvlilebebi mxolod ori: zrdis<br />

an Semcirebis mimarTulebiT SeiZleba moxdes. amitom, yovel<br />

buRaltrul angariSsac ori mxare aqvs, romelsac tradiciulad,<br />

laTinuri warmoSobis terminebi: `debeti` da `krediti~<br />

hqvia. imis mixedviT,ekonomikuri Sinaarsi mixedviT buRaltru-<br />

70 71


li angariSi ras aRricxavs, gansxvavebulia `debetisa~ da ~kreditis~<br />

Sinaarsi.<br />

buRaltruli angariSebis mxareebis: `debetisa~ da `kreditis~<br />

Sinaarsis gaazreba buRaltruli angariSebis ekonomikuri<br />

Sinaarsis mixedviT klasifikacias efuZneba.<br />

ekonomikuri Sinaarsis mixedviT buRaltrul angariSebs aqtiur,<br />

pasiur da aqtiur-pasiur angariSebad yofen.<br />

resursebisa da maTi danaxarjebis aRmricxvel angariSebs<br />

aqtiuri angariSebi ewodeba. maT aqvT debetis naSTi. zrda<br />

aRiricxeba _ debetSi, Semcireba aRiricxeba _ kreditSi. aqtiuri<br />

angariSebia: mimdinare aqtivebis, grZelvadiani aqtivebis<br />

da xarjebis aRmricxveli angariSebi.<br />

qonebis SeZenis aRmricxvel angariSebs pasiuri angariSebi<br />

ewodeba. maT aqvT kreditis naSTi, zrda aRiricxeba _ kreditSi,<br />

Semcireba _ debetSi. pasiuri angariSebia: valdebulebebis, sakuTari<br />

kapitalisa da Semosavlebis aRmricxveli angariSebi.<br />

buRaltruli angariSebis naSTebi asaxaven sawarmoTa safinanso-ekonomikur<br />

saqmianobaSi momxdari sameurneo operaciebiT<br />

gamowveuli cvlilebebis Sedegebs. mimdinare periodis<br />

saboloo naSTebi warmoadgens momavali periodis sawyis naS-<br />

Tebs, radgan saqmianoba grZeldeba da ar wydeba.<br />

buRaltruli angariSebis naSTebi SeiZleba ori meTodiT<br />

gamoiTvalos: brunvis meTodiT da mTliani jamis meTodiT.<br />

brunvis meTodiT:<br />

aqtiuri angariSis saboloo naSTi udris debetis sawyis naSTs<br />

mimatebuli debetis brunva da gamoklebuli kreditis brunva.<br />

rogorc wesi, brunvaSi naSTi ar Sedis.<br />

pasiuri angariSebis saboloo naSTi udris kreditis sawyis<br />

naSTs mimatebuli kreditis brunva da gamoklebuli debetis<br />

brunva.<br />

aqtiuri angariSi pasiuri angariSi<br />

d------------------------------- k d------------------------------- k<br />

naSTi:7 000 * 14 000 naSTi:14 000<br />

• 12 000 * 15 000 * 15 000 * 24 000<br />

• 13 000 * 20 000 * 10 000<br />

brunva: 25 000 br:: 29 000 br:: 35 000 brunva: 34 000<br />

---------------- -----------------<br />

naSTi: 3 000 naSTi: 13 000<br />

mTliani jamis meTodiT:<br />

TiToeul buRaltrul angariSze gamoiTvleba debetisa da<br />

kreditis mTliani jamebi sawyisi naSTis CaTvliT. udidesi jamierTi<br />

striqonis gamotovebiT, Caiwereba angariSis orive mxares.<br />

Semdeg, gamoiTvleba damabalansebeli ricxvi, romelic miRebuli<br />

jamebis sxvaobis tolia da Caiwereba umciresi jamis mxares, rogorc<br />

gadasatani naSTi. sacdel balansSi gadatanis Semdeg ewodeba<br />

`gadatanili naSTi~. amrigad, gadasatani (an gadatanili)naSTi<br />

aris igive saboloo naSTi. xolo sawyis naSTs _ `gadmotanil<br />

naSTs~ uwodeben.<br />

aqtiuri angariSi pasiuri angariSi<br />

d--------------------------------k d-----------------------------------k<br />

gadmotanili * 14 000 *15 000 gadmotanili<br />

naSTi: 7 000 * 15 000 * 20 000 naSTi: 14 000<br />

* 12 000 gadasatani * 24 000<br />

* 13 000 naSTi: 3 000 * 10 000<br />

--------- ---------- gadasatani<br />

32 000 32 000 naSTi 13 000<br />

-------- ---------- --------- ---------gadatanili<br />

48 000 48 000<br />

naSTi 3 000 --------- ---------gadatanili<br />

naSTi13 000<br />

• aqtiur angariSze gadasatani naSTi = 32 000 – (14 000 + 15 000) = 3 000<br />

• pasiur angariSze gadasatani naSTi = 48 000 – (14 000 + 24 000 + 10 000) = 13 000<br />

saerTaSoriso praqtikaSi xSirad gamoiyeneba naSTebis gamoTvlis<br />

mTliani jamis meTodi.<br />

buRaltruli angariSisdebetSi Tanxis Caweras am angariSis<br />

debetoba ewodeba. xolo, Tanxis Caweras buRaltruli ngariSis<br />

_kreditSi,am angariSis kreditoba ewodeba.<br />

Sida ekonomikuri wonasworobis kanonzomierebis Tanaxmad,<br />

rogorc ukve aRvniSneT, sawarmoTa saqmianobaSi momxdari<br />

yoveli sameurneo operacia saqmianobis sxvadasxva maCveneblebis<br />

Tanabari zomis RirebulebiT cvlilebas iwvevs. swored<br />

am kanonzomierebis aRricxvaSi asaxvis mizniT, buRaltrul<br />

angariSebSi sameurneo operaciebi ormagi (igive oradi anu ormxrivi)<br />

aRricxvis meTodiT aRiricxeba. davuSvaT mesakuTris<br />

mier biznesSi Setanilia (dabandebulia)10 000 lari. es operacia<br />

erTi mxriv zrdis sawarmoSi fulis masas 10 000 lariT da meore<br />

mxriv, imave odenobiT izrdeba mesakuTris wili sawarmos aq-<br />

72 73


tivebSi. maSasadame, am operaciis buRaltruli aRricxvisaTvis<br />

saWiroa `fulis` da `sawesdebo kapitalis~ angariSebi, radgan<br />

sawesdebi kapitali axasiaTebs mesakuTris wils. amdenad, mocemul<br />

operaciaze Sedgeba Semdegi buRaltruli muxli:<br />

debeti _ fulis angariSi_ 10 000 l<br />

krediti _ sawesdebo kapitali _ 10 000 l<br />

amdenad, ormagi (ormxrivi) aRricxvis safuZvelze, erTi angariSis<br />

debeti udris mokorespodento angariSis kredits.<br />

erTi operaciis safuZvelze angariSTa dakavSirebas angariS-<br />

Ta korespodencia ewodeba. xolo TviT dakavSirebul angariSebs<br />

_ mokorespodento angariSebs uwodeben. Cvens magaliTze mokorespodento<br />

angariSebia `fulisa~ da `sawesdebo kapitalis~<br />

angariSebi.<br />

finansur angariSgebisadmi damokidebulebis mixedviT ganasxvaveben<br />

balansis, anu realur, anu mudmiv angariSebs da mogeba-zaralis,<br />

anu droebiT, anu nominalur angariSebs.<br />

ganzogadebis xarisxis mixedviT: gamoiyofa sinTezuri da<br />

analizuri angariSebi. sinTezuri angariSi igive naerTi anu sakontrolo<br />

angariSia, romelzec aRricxva mxolod fulad formaSi<br />

xdeba.<br />

yovel sinTezur angariSs aqvs analizuri angariSebi detaluri<br />

aRricxvisaTvis.<br />

saerTaSoriso praqtikaSi gamoiyeneba e.w. `damxmare angariSi~,<br />

aRricxvaSi daSvebuli Secdomis gasworebis koreqtirebisaTvis.<br />

es angariSi arsebiTad teqnikuri xasiaTis, aqtiur-pasiuri angariSia.<br />

Tumca, Cven SesaZleblad migvaCnia, agreTve gamoyenebul<br />

iqnas Cvens praqtikaSi kargad cnobili `stornos~ meTodi.<br />

davuSvaT, aRmoCnda, rom 200 lari zedmetad aris aRricxuli<br />

fulis angariSze:<br />

debeti _ damxmare angariSi _ 200<br />

krediti _ fuli_ 200<br />

saaqcio kapitalis angariSis kreditSi 400 lariT naklebi<br />

Tanxa aRmoCnda aRricxuli:<br />

debeti _ damxmare angariSi _ 400<br />

krediti _ saaqcio kapitali _ 400da a.S.<br />

stornos meTodi ufro moxerxebuli iqneba maSin, roca Tanxebi<br />

mokorespodento angariSebze Sebrunebuladaa aRricxuli.<br />

aseTi Secdoma SeiZleba damxmare angariSis gareSe Seswordes.<br />

5. saaRricxvo ciklis safexurebi<br />

saaRricxvo cili aris periodi pirveladi dokumentis Sedgenidan,<br />

finansuri angariSgebis Sedgenamde. igi moicavs Semdeg<br />

safexurebs:<br />

1. sameurneo operaciebis anu faqtebis gaformeba Sesabamisi<br />

saxis pirveladi dokumentebiT.<br />

rogorc wesi, pirveladi dokumenti aris, sawarmos saqmianobaSi<br />

momxdari ama Tu im ekonomikuri movlenis kanonierebis mtkicebuleba.<br />

aRricxvaSi ki dauSvebelia ukanono operaciebis<br />

aRiareba-asaxva.<br />

2. pirveladi dokumentebidan sameurneo operaciebis gadatana<br />

JurnalebSi, rogoricaa: Sesyidvebis Jurnali, Sesyidvebis<br />

ukan dabrunebis Jurnali, gayidvebis Jurnali, gayidvebis<br />

ukan dabrunebis Jurnali, salaros Jurnali;<br />

3. Jurnalebidan operaciebis gadatana mTavar saregistracio<br />

JurnalSi anu saerTo JurnalSi.<br />

mTavari Jurnali ukve warmoadgens ormagi aRricxvis nawils.<br />

masSi mieTiTeba buRaltruli muxlebi anu mokorespodento<br />

angariSebis saxelebi da operaciis mokle Sinaarsi. saerTo Jurnali<br />

warmoadgens kontrolis karg saSualebas aRricxvaSi<br />

daSvebuli Secdomebis SemowmebisaTvis. Jurnalis yoveli gverdis<br />

Sevsebisas jamdeba debetisa da kreditis svetebi, romelTa<br />

jamebi erTmaneTs unda daemTxves.<br />

operaciebis saregistracio anu saerTo JurnalSi erTgvarovani<br />

operaciebi periodebis mixedviT, dajamebulad gadaitaneba<br />

Sesyidvebis, gayidvebis da sxva Jurnalebidan (wignebidan).<br />

4. operaciebis saregistracio Jurnalidan buRalatruli<br />

muxlebis gadatana mTavar sabuRaltro wignSi anu `t~ angariSebSi;<br />

imisaTvis, rom mTavari sabuRaltro wigni ar gadaitvirTos,<br />

masSi ixsneba mxolodsakontrolo anu mTavari angariSebi (igive<br />

sinTezuri angariSebi). mTavari angariSebis analizuri anu individualuri<br />

angariSebi ki ixsneba calke. magaliTad, mTavar<br />

wignSi ixsneba debitoruli da kreditotuli davalianebebis<br />

sakontrolo angariSebi, romelTa analizuri anu individualuri<br />

angariSebi ixsneba calke, debitoruli davalianebebis in-<br />

74 75


dividualur wignSi da kreditoruli davalianebebis individualur<br />

anu analizur wignSi. amasTan, sakontrolo angariSebi<br />

Sedis ormxrivi aRricxvis sistemaSi. individualuri anu analizuri<br />

angariSebis wignSi ormxrivi aRricxva ar xdeba. yovelTviuri<br />

naSTi jamdeba da DSeudardeba sakontrolo angariSis naSTs,<br />

romlebic erTmaneTs unda daemTxves.<br />

5. saboloo naSTebis gamoTvla mTavari wignis BbuRaltrul<br />

angariSebSi<br />

mTavari wignis angariSebze saboloo naSTebis gamoTvlis Semdeg,<br />

moxdeba sinTezuri da anlizuri angariSebis monacemebis<br />

Sedareba. kerZod, romelime mTavari anu sakontrolo angariSis<br />

analizuri angariSebis debetebis brunvebis jami unda daemTxves<br />

amave sakontrolo angariSis debetis brunvas; analizuri<br />

angariSebis sakredito brunvebis jami maTi sakontrolo angariSis<br />

kreditis brunvis toli unda iyos da saboloo naSTebis<br />

jamic unda daemTxves sakontro angariSis saboloo naSTs.<br />

6. mTavari wignidan buRaltruli angariSebis saboloo<br />

naSTebis gadatana sacdel balansSi.<br />

rogrc ujve aRvniSneT, sacdeli balansi aris buRlatruli<br />

angariSebis naSTebis deklaracia. mas aqvs sadebeto da sekredito<br />

naSTebis svetebi, romelTa jamebi erTmaneTs unda daemTxves.<br />

Tu aRmoCnda, rom sacdel balansSi aucilebeli toloba<br />

dairRva, aRmoCenili unda iqnas is Secdomebi, ramac es<br />

gadaxra gamoiwvia. saerTaSoriso praqtikaSi gavrcelebuli<br />

praqtikiT,sxvaobis Tanxa sacdeli balansis sadebeto da<br />

sakredito naSTebis svetebis jamebs Soris e.w. damxmare angariSze<br />

gadaitaneba.<br />

damxmare angariSs uwodeben iseT angariSs, romelzec debetisa<br />

da kreditis Tanxebi inaxeba manam, sanam ar gairkveva romel<br />

angariSebze unda iqnas gadatanili es Tanxebi.<br />

sacdel balansSi aRmoCenili Secdoma ise aisaxeba damxmare<br />

angariSis debetSi an kreditSi, rom moxdes sacdeli balansis<br />

dabalanseba. Tu sacdel balansSi debetis naSTebis svetis jami<br />

aRemateba sakredito naSTebis svetis jams, maSin sxvaobis Tanxa<br />

aisaxeba damxmare angariSis kreditSi da sacdeli balansis<br />

kreditis svetSi Caiwereba `damxamre angariSi~. es erTaderTi<br />

SemTxvevaa, rodesac angariSebis wignSi keTdeba ara ori, aramed<br />

erTi Canaweri. damxmare angariSis gaxsnis Semdeg xdeba misi `gawmenda~<br />

ormxrivi (ormagi) aRricxvis meTodiT, sanam damxmare an-<br />

gariSi ar ganuldeba.<br />

7. koreqtirebuli sacdeli balansis Sedgena _ am safexurze<br />

xdeba im naSTebis koreqtireba, romlebic buRaltrul balanssa<br />

da mogebazaralis angariSgebaSi unda iqnas aRiarebuli.<br />

kerZod, moxdeba xarjebisa da Semosavlebis periodizacia Tu<br />

es manamde ar momxdara. agreTve, grZelvadiani aqtivebis Rirebulebidan<br />

gamoiqviTeba dagrovili cveTis Tanxebi da a.S.<br />

8. damasrulebeli gatarebebi. am etapze mogeba-zaralis<br />

angariSiT ixureba Semosavlebisa da xarjebis aRmricxveli<br />

angariSebi, ris Sedegadac gamovlindeba finansuri Sedegi _<br />

mogeba an zarali. xolo mogeba-zaralis angariSi daixureba<br />

gaunawilebeli mogebis an daufaravi zaralis angariSiT.<br />

9. sacdeli balansidan mogeba-zaralis angariSgebis Sedgena.<br />

am safexurze, sacdeli balansi da Semosavlebisa da xarjebis<br />

angariSebis naSTebi gadaitaneba mogebazaralis angariSgebaSi<br />

(garda winaswar miRebuli Semosavlebisa da gaweuli<br />

xarjebisa).<br />

10. sacdeli balansidan buRaltruli balansis Sedgena,<br />

risTvisac, aqtivebis, valdebulebebisa da sakuTari kapitalis<br />

angariSebis naSTebi buRaltrul balansSi gadaitaneba.am mizniT,<br />

praqtikaSi gamoiyeneba samuSao cxrili, romelsac Tormeti sveti<br />

aqvs. kerZod, or-ori sveti sawyisi balansis, sacdeli balansis,<br />

koreqtirebebis, koreqtirebuli sacdeli balnsis, mogebazaralis,<br />

da buRaltruli balansis saboloo naSTebisaTvis.<br />

11. mTavari sabuRaltro wignis angariSebidan fuladi nakadebisa<br />

da sakuTari kapitalis cvlilebebis angariSgebaTamomzadeba.<br />

amrigad, saaRricxvo ciklis safexurebi zogadad SeiZleba<br />

Semdegnairad warmovadginoT:<br />

saaRricxvo ciklis sqema<br />

pirveladi Jurnalebi mTavari sacdeli angariSgeba<br />

dokumentebi→<br />

→ sabuRaltro → balansi→<br />

wigni<br />

76 77


6.finansuri angariSgeba, rogorc finansuri<br />

aRricxvis mizani da misi analizuri<br />

mniSvneloba<br />

cnobilia, rom finansuri aRricxvis mizania moamzados finansuri<br />

angariSgeba gareT gamosaqveyneblad.<br />

finansuri angariSgeba aris sawarmos finansuri mdgomareobisa<br />

da finansuri Sedegebis struqturulad Camoyalibebuli<br />

suraTi. yvela iuridiuli piris finansuri angariSgeba aris<br />

sajaro xasiaTis da mas Seuferxeblad unda gaecnos nebismieri<br />

dainteresebuli piri. sawarmoTa finansur angariSgebaSi mocemuli<br />

informaciis analizi saSualebas iZleva Sefasdes, Tu ramdenad<br />

SeuZlia sawarmos dafaros misi valdebulebebi da ramdenad<br />

efeqtianadaa gamoyenebuli sawarmos gankargulebaSi myofi<br />

resursebi.<br />

aseTi analizis safuZvelze, sawarmoTa finansuri informaciis<br />

momxmareblebs SeuZliaT miiRon gadawyvetileba, daamyaron<br />

Tu ara raime tipis safinanso-ekonomikuri urTierToba<br />

mocemul sawarmosTan: miscen sesxebi, miawodon saqoneli, daabandon<br />

investiciebi da a.S.<br />

bass-is Tanaxmad finansuri angariSgeba moicavs buRaltrul<br />

balanss, mogebazaralis angariSgebas, fuladi nakadebis angariSgebas,<br />

sakuTar kapitalSi cvlilebebis angariSgebas da<br />

werilobiT ganmartebebs.<br />

finansuri aRricxvis garda ar arsebobs sxva saxis modeli an<br />

programa, romelic SeZlebs moamzados sawarmos finansuri angariSgeba.<br />

saTanado saaRricxvo meTodikis meSveobiT, finansuri<br />

aRricxva axdens nebismieri zomis moculobis resursebisa<br />

da ganusazRvreli raodenobis sameurneo operaciis Tavmoyras,<br />

dakvirvebas, dajgufebas, Sefasebas, detalur da naerT aRricxvas<br />

da yovelive amis Sedegad, sawarmos finansuri Sedegebis: mogebis<br />

an zaralis dadgenas.<br />

metad rTuli da mravalmxrivi saaRricxvo samuSaoebis gvirgvins<br />

warmoadgens finansuri angariSgeba. masSi yvela arsebiTi<br />

informacia isea Camoyalibebuli da sistemaSi moyvanili, rom<br />

misi Seswavlis safuZvelze yvela dainteresebul pirs SeuZlia<br />

gaarkvios, sawarmo rogori efeqtianobiT iyenebs resursebSi<br />

dabandebul yovel erT lars, rogoria misi mdgomareoba kre-<br />

ditunarianobis TvalsazrisiT, stabiluria Tu ara misi finansuri<br />

mdgomareoba.<br />

buRaltrul balansSi mocemulia sawarmos finansuri mdgomareoba<br />

(ix. cxrili 1). SevniSnavT rom, Cven buRaltruli balansis<br />

mxareebs tradiciulad _ `aqtivsa~ da ~pasivs~ vuwodebT.<br />

buRaltruli aRricxvis saerTaSoriso standartebi buRaltrul<br />

balansSi, termins_ ~pasivi~ ar iyenebs. balansis marjvena<br />

mxares, aRricxvis standartiT ewodeba: `valdebulebebi da sakuTari<br />

kapitali~. zogierTi avtori `pasivebs~ mxolod valdebulebs<br />

uwodebs. Cveni azriT, gamomdinare iqedan, rom rogorc<br />

valdebulebebi, ise sakuTari kapitali, aqtivebis dafinansebis<br />

wyaros warmoadgenen, gamarTlebulia isini erTi saerTo terminis<br />

qveS gavaerTianoT da tradiciulad _ `pasivi~ vuwodoT.<br />

sabalanso informaciis safuZvelze SeiZleba gamoiTvalis<br />

sxvadasxva saintereso maCveneblebi da koeficientebi finansuri<br />

mdgomareobis ama Tu im mxaris Sesafaseblad (15. 12-16). davasaxelebT<br />

ramdenimes:<br />

sakuTari sabrunavi saxsrebi, romelic aris sxvaoba mimdinare<br />

aqtivebsa da mimdinare valdebulebs Soris.<br />

myari finansuri mdgomareobis dros, sakuTari sabrunavi saxsrebi<br />

unda aRematebodes materialur maragebs imave balansiT.<br />

xolo, normalur finansur stabilurobad iTvleba, roca:<br />

< <<br />

sakuTari sabrunavi materialuri dafinansebis<br />

saxsrebi maragebi `normaluri~ wyaroebi<br />

materialuri maragebis dafinansebis normalur wyaroebs<br />

miekuTvneba: sakuTari sabrunavi saxsrebi, valdebuleba mowodebidan<br />

da moklevadiani sesxebi.<br />

agreTve, ganisazRvreba likvidurobis saerTo koeficienti,<br />

romelic mimdinare aqtivebisa da mimdinare valdebulebebis<br />

fardobis tolia. igi orsa da sams Soris unda meryeobdes.<br />

dadebiT finansur mdgomareobaze miuTiTebs agreTve isic,<br />

roca balansiT, sakuTari kapitalis wili aqtivebSi, aRemateba<br />

valdebulebebis wils da ase Semdeg. rogorc ukve aRvniSneT,<br />

angariSgebaze dayrdnobiT, maravali saxis saintereso maCvenebeli<br />

SeiZleba gamoiTvalos (15).<br />

78 79


cxrili 1<br />

.buRaltruli balansi 2008 31.12. (lari)<br />

buRaltrul balansSi asaxulia kapitalis finansuri Senar-<br />

Cunebis koncefcia. kapitalis finansuri SenarCunebis koncefciis<br />

mixedviT, mogebis aRiareba xdeba maSin, rodesac wminda<br />

aqtivebis fuladi Rirebuleba saangariSgebo periodis bolos,<br />

aRemateba wminda aqtivebis fulad Rirebulebas periodis dasawyisSi,<br />

kapitalis yovelgvari damatebiTi Senatanebisa da<br />

gadanawilebis gamoqviTvis Semdeg.saerTod, kapitali iTvleba<br />

SenarCunebulad, Tu periodis bolos iqneba igive kapitali, rac<br />

periodis dasawyisSi iyo.<br />

motanili pirobiTi magaliTis mixedviT, balansis monacembis<br />

safuZvelze e.i. finansuri SenarCunebis koncefciis Tnaxmad:<br />

mogeba = (78 310 - 62 780) - 10 000 = 5 530 l<br />

mogebis miRebul sidides Tu davumatebT daricxul dividends<br />

( 1200 ) d mogebis gadasaxads (3 000 ), miviRebT dasabegri<br />

mogebis sidides 9 750 lars. maSasadame, kapitalis SenarCunebis<br />

orive koncefcia urTierTkavSirSia da erTmaneTisagan damoukideblad<br />

ar aseboben.<br />

rogorc cnobilia, mogebazaralis angariSgeba dgeba daricxvis<br />

principiT da SeiZleba ori meTodiT momzaddes: danaxarjTa<br />

funqciuri daniSnulebisa da danaxarjTa elementebis mixedviT.<br />

funqciuri daniSnulebis mixedviT danaxarjebis dajgufeba<br />

xdeba maTi xarjvis miznobriobis mixedviT (ix: cxrili 2). aseTi<br />

midgoma gamoiyeneba momsaxurebis sferos sawarmoebSi. xolo,<br />

danaxarjebis ekonomikuri elementebis mixedviT mogeba-zaralis<br />

angariSgeba unda moamzados mrewvelobis, soflis meurneobisa<br />

da mSeneblobis seqtoris sawarmoebma (ix: cxrili 3). Tu<br />

mocemuli seqtoris sawarmoebi mogeba-zaralis angariSgebas<br />

danaxarjTa funqciuri daniSnulebsi mixedviT moamzadeben,<br />

maSin axsna-ganmartebiT SeniSnvnebSi mainc aunda aCvenon danaxarjTa<br />

elementebi, radgan es informacia aucilebelia makro<br />

doneze, qveynis mTliani Sida produqtis gamoTvlisaTvis.<br />

80 81


cxrili 2<br />

mogebazaralis angariSgeba<br />

(danaxarjebis fuqnciuri daniSnulebis mixedviT)<br />

cxrili 3<br />

mogebazaralis angariSgeba<br />

(danaxarjTa elementebis mixedviT)<br />

82 83


ogorc vxedavT, mogebazaralis angariSgebaSi mogebis ramdenime<br />

maCvenebli gamoiTvleba. axali cvlilebebiT, sawarmoebs<br />

SeuZliaT angariSgebaSi ar aCvenon saoperacio mogeba da pirdapir<br />

dasabegri mogeba gansazRvron..<br />

mogebzaralis angariSgebaSi, rogorc adre aRvniSneT, asaxulia<br />

kapitalis fizikuri SenarCunebis koncefcia. romlis Tanaxmad<br />

mogeba Semosavlebsa da xarjebs Soris sxvaobis tolia.<br />

fuladi nakadebis angariSgeba mzaddeba mTavari wignis fuladi<br />

Tanxebis, debitorebis da kreditorebis angariSebis monacemebidan.<br />

es angariSgebac SeiZleba ori meTodiT Sedges.<br />

aRricxvis saerTaSoriso standartebis moTxovniT, sabaziso<br />

meTodia e.w. pirdapiri meTodi (ix: cxrili 4). es meTodi iZleva<br />

sawarmos fuladi nakadebis analizis saSualebas. fuladi nakadebis<br />

angariSgeba mzaddeba sakaso principiT. misi analizi sa-<br />

Sualebas iZleva Sefasdes, sawrmoSi realurad rogor moZraobs<br />

fuli da xom ar arsebobs fulis brunvis problemebi. SeiZleba<br />

aRmoCndes, rom sawarmos mogeba gaaCndes, magram ganicdides<br />

fuladi saxsrebis deficits, romlis Sefaseba xdeba swored<br />

fuladi nakadebis angariSgebis informaciis safuZvelze.<br />

rogorc ukve aRvniSneT, fuladi nakadebis angariSgeba<br />

SeiZleba momzaddes alternatiuli xerxiT _ arapirdapiri<br />

meTodiT. am meTodiT gansxvavebulia mxolod pirveli ganayofis<br />

momzadebis meTodi. kerZod, xdeba dasabegri mogebis koreqtireba<br />

arafuladi muxlebiT (rogoricaa, cveTis xarji,<br />

maragis danaklisi da sxva)) da arasaoperacio SemosavlebiTa<br />

da xarjebiT, ris Sedegadac miiReba _ mogeba sabrunav saSualebebSi<br />

cvlilebamde. koreqtirebisaTvis, dasabegr mogebas<br />

xarji emateba, Semosavlebi ki akldeba (ix: cxrili 5). miRebuli<br />

mogebis maCvenebeli fulad nakadebamde rom iqnes dayvanili,<br />

amisaTvis, mas unda gamoakldes debitoruli davalianebebis<br />

zrda buRaltruli balansiT,daematos momwodeblebTan davalianebebis<br />

naSTebis zrda da gamoakldes sasaqonlo materialuri<br />

maragebis naSTebis zrda.<br />

gadaxdili mogebis gadasaxadi, procentebi da dividendebi<br />

`saoperacio saqmianobis~ ganayofSi mewarmem unda aCvenos imitom<br />

rom, rogorc wesi, saimedo finansuri mdgomareobis pirobebSi,<br />

sawarmom es xarjebi ZiriTadi saqmianobidan miRebuli<br />

fuladi saxsrebiT unda dafaros.<br />

84 85<br />

cxrili 4<br />

fuladi nakadebis angariSgeba<br />

(pirdapiri meTodiT)


cxrili 5 .<br />

fuladi nakadebis angariSgeba<br />

(fragmenti, arapirdapiri meTodiT)<br />

arapirdapiri meTodiT momzadebul angariSgebas `fuladi<br />

nakadebis Sesaxeb~ _ naklebi analizuri mniSvneloba aqvs. amitom<br />

mas mxolod arasruli saaRricxvo Canawerebis dros mimar-<br />

Taven.<br />

finansuri angariSgebis meoTxe komponentia `angariSgeba sakuTar<br />

kapitalSi cvlilebebis Sesaxeb~, romelic mTavri wignis<br />

angariSebis da fasiani qaRaldebis gmoSvebis analizuri monacemebis<br />

safuZvelze mzaddeba (ix: cxrili 6):<br />

rogorc ukve aRvniSneT, finansur angariSgebas didi analizuri<br />

mniSvneloba gaaCnia misi momxmareblebisaTvis. masSi gadmocemuli<br />

informaciis safuZvelze gamoirkveva sawarmos ara<br />

mxolod gadaxdisunarianobis, aramed, momgebianobis sxvadasxva<br />

maCveneblebic. ase magaliTad:<br />

aqtivebis momgebianoba = (dasabegri mogeba * 100) : aqtivebis<br />

jami =<br />

= 9 730 *100 : 116 640 = 8,3%<br />

maSasadame, mimdinare wels, yovel erT lar aqtivze miRebuli<br />

iqna 8,3% mogeba. moxdeba am maCveneblis Sedareba wina wlebis<br />

an saSualo dargobriv maCveneblebTan da gakeTseba Sesabamisi<br />

daskvnebi.SeiZleba momgebianobis maCveneblebi wmindamogebis<br />

maCveneblis safuZvelzec gamoiTvalos, rac ufro metad sainteresoa<br />

mesakuTreebisaTvis. Seiswavleba agreTve dividendi<br />

erT aqciaze, Semosavali erT aqciaze da a.S.<br />

aRsaniSnavia, rom, erTerTma ingliselma mecnierma eduard<br />

alTmanma, Seiswavla ra ramdenime aTeuli kompaniis finansuri<br />

mdgomareoba, romlebic gakotrdnen, SeimuSava sawarmos kreditunarianobis<br />

indeqsi (z), romlis minimaluri done2,675 unda<br />

iyos.<br />

z = 3,3 k 1 + 1,0 k 2 + 0,6 k 3 + 1,4 k 4 + 1,2 k 5 sadac,<br />

k 1 = mogeba %isa da gadasaxadis gadaxdamde / mTeli aqtivebi<br />

k 2 = amonagebi realizaciidan / mTeli aqtivebi<br />

k 3 = sakuTari kapitali (sabazro fasiT) / moziduli kapitali<br />

k 4 = dagrovili gaunawilebeli mogeba / mTeli aqtivebi<br />

k 5 = sakuTari sabrunavi saxsrebi / mTeli aqtivebi<br />

mocemuli indeqxi unda aRematebodes 2,675. am Sem-<br />

86 87


TxvevaSi, uaxloes sam weliwadSi, sawarmos safrTxe ar<br />

emuqreba. winaaRmdeg SemTxvevaSi, mosalodenelia misi<br />

gakotreba da misi Tavidan acilebis mizniT aucilebelia<br />

xelmZRvanelobam Sesabamisi RonisZiebebi gaataros.<br />

finansuri angariSgebis axsna_ganmartebiT SeniSvnebSi<br />

sawarmom unda aCvenos saaRricxvo politika anu is xerxebi, daSvebebi<br />

da meTodebi, romelsac igi iyenebs aRricxvisa da finansuri<br />

angariSgebis momzadebis procesSi. agreTve, unda gaxsnas<br />

zogierTi informacia, rac angariSgebaSi gamoyofili ar aris.<br />

magaliTad, vadagadacilebuli debitoruli da krteditoruli<br />

davalianebebi da sxva. aseve, gadmocemuli unda iyos ZiriTadi<br />

finansuri koeficientebi da analizis ZiriTadi daskvnebi.<br />

88 89<br />

cxrili 6<br />

angariSgeba sakuTar kapitalSi<br />

cvlilebebis Sesaxeb (larebSi)


daskvna<br />

amrigad, winamdebare SromaSi ganvixileT buRaltruli<br />

aRricxvis Teoriuli safuZvlebi da saerTaSoriso standartebis<br />

ZiriTadi Sinaarsi. buRaltruli aRricxvis orive<br />

qvesistema: finansuri da mmarTvelobiTi aRricxva amzadebs<br />

informacias firmebis safinanso-ekonomikuri saqmianobis mar-<br />

Tvisa da sxvadasxva gadawyvetilebebis misaRebad. finansuri<br />

aRricxva informacias gareT gamosaqveyneblad amzadebs da<br />

sajaro xasiaTisaa,xolo, mmarTveloboTi aRricxva informacias<br />

amzadebs Sida marTvisaTvis da daxuruli xasiaTisaa.<br />

sawarmoTa mesakuTreebi, investorebi da mmarTvelebi buRaltruli<br />

aRricxvis informacias Tu miukerZoeblad Seiswavlian<br />

da Seismenen, ras winaswarmetyveleben saaRricxvo maCveneblebi,<br />

ekonomikuri krizisebis Tavidan acileba gaadvildeba.<br />

buRaltruli aRricxvis saerTaSoriso standartebi SemuSavebulia<br />

im mizniT, rom ganxorcieldes buRaltruli aRricxvis<br />

meTodebis harmonizacia saerTaSoriso masStabiT. amiT<br />

igi xels uwyobs buRalteriis mowesrigebas, aadvilebs saqmian<br />

urTierToebebs kompaniebsa da individebs Soris dedamiwis<br />

nebismier wertilSi. oRond, saWirod vTvliT gamartivdes zogierTi<br />

midgomebi TviT aRricxvis saerTaSoriso standartebSi.<br />

warmodegenil SromaSi gadmoveciT Cveni damokidebuleba<br />

da Tvalsazrisi zogierTi sakiTxis garSemo. kerZod:<br />

* buRaltruli aRricxvis meTodis Semadgeneli xerxebidan,<br />

meoTxe wyvili anu meSvide da merve xerxebi, dRemde formulirebulia<br />

Semdegnairad: `balansi da angarSgeba~. Cveni azriT,<br />

angariSgebisagan buRaltruli balansis gamoyofa gaumar-<br />

Tlebelia, radgan balansi TviT angariSgebis Semadgeneli<br />

komponentia. meSvide xerxad unda CaiTvalos _ sacdeli balansi,<br />

romelic aris periodis bolos, yvela buRaltruli<br />

angariSis naSTebis CamonaTvali da warmoadegns imis dadasturebas,<br />

rom sawarmos mikroekonomikur saqmianobaSi arsebuli<br />

Sida wonasworobis obieqturi kanonzomiereba aRricxvaSi<br />

sworadaa asaxuli. sacdeli balansidan mzaddeba<br />

buRaltruli balansi da mogebazaralis angariSgeba. buRaltruli<br />

balansic rasakvirvelia, warmoadgens buRaltruli<br />

aRricxvis meTods, magram finansur angariSgebasTan erTad;<br />

* saaRricxvo CanawerebSi aRmoCenili Secdomebis gasworebis<br />

mizniT, damxmare angariSTan erTad, zogjer<br />

ufro efeqturi iqneba gamoyenebuli iqnas `storno~,<br />

raTaA xelovnurad ar gaizardos anagariSebis brunvebi;<br />

* finansuri angariSgebis `struqturul safuZvlebSi~ aRniSnulia,<br />

rom sawarmos SeuZlia gamoiyenos kapitalis finansuri<br />

an fizikuri SenarCunebis koncefcia. vfiqrobT, rom finasuri<br />

angariSgebis momzadebis dros orive koncefcia gamoiyeneba.<br />

kerZod, buRaltruli balansi _ kapitalis finansuri Senar-<br />

Cunebis, xolo, mogebazaralis angariSgeba _ kapitalis fizikuri<br />

SenarCunebis koncefcias eyrdnoba. orive koncefcia dakavSirebulia<br />

erTaneTTan da izolirebulad ar arseboben da<br />

amdenad, sawarmoebs ar SeuZliaT an erTi an meore gamoiyenon;<br />

* calke unda xdebodes gansakuTrebuli<br />

xarjebisa da Semosavlebis identifikacia, romelic<br />

gamoiqviTeba mogebis dabegvris Semdeg;<br />

* xarjebis cnebis ganmartebebSi gaumarTleblad migvaCnia<br />

gaerTianebuli iqnes ~warmoebis xarjebi~ da `zarali~;<br />

* gaumarTleblad migvaCnia ZiriTadi saSualebebis `nar-<br />

Ceni Rirebulebisa~ da `salikvidacio Rirebulebis~ gaigiveba.<br />

ZiriTadi saSualebebis narCeni Rirebuleba saWiroa gamoTvlil<br />

iqnes yovelwliurad, pirvandeli Rirebulebidan dagrovili<br />

cveTis gamoklebiT. salikvidacio Rirebuleba ki ( CvenSi adre<br />

arsebuli tradiciiTac ) aris aqtivis likvidaciis dros arsebuli<br />

narCeni Rirebuleba likvidaciis xarjebis gamoklebiT;<br />

* saWirod vTvliT gamartivdes ZiriTadi saSualebebis<br />

Sefasebis meTodika da gauqmdes gaufasurebis zaralis<br />

yovelwliuri testireba, rac subieqturi midgomebis gamo<br />

uzustobis Zalian maRal albaTobas warmoSobs da Sesabamisad,<br />

dausabuTeblad amcirebs dasabegri mogebis sidides.<br />

saerTod, aucileblobad vTvliT muSaobisa da kvlevebis<br />

gaZlierebas buRaltruli aRricxvis saer-<br />

TaSoriso standartebis gamartivebis mimarTulebiT.<br />

90 91


Problematical gueshons of fi naccial acconting<br />

R e s u m e<br />

Financial and Menegerial accounting are subsistems of Bookiping. The Finacial<br />

accounting prepares information for autcustomers and Mnegeriel accounting<br />

for management.<br />

If the possessors and managers of buziness must studi to information of accounting<br />

and must realize how speaking the guides of accounting, economikal<br />

crisis will not be exist.<br />

The aim of International Financial Repording Standards and international<br />

Accounting Standards are the harmonization of the world accounting. It help<br />

accounting thet everything must be in order and it regulates relationship betveen<br />

companies.<br />

But in my mind it is necessary to simplify accounting methods in International<br />

Accounting Standards.<br />

gamoyenebuli literatura<br />

1. finansuri angariSgebis saerTaSoriso standartebi,<br />

Targmani inglisuridan, nawiliI Tbilisi, 2004<br />

2. finansuri angariSgebis saerTaSoriso standartebi, Targamni<br />

inglisuridan, nawili II, Tbilisi, 2004.<br />

3. buRaltruli aRricxvis safuZvlebi, ACCA, saerTaSoriso<br />

versia, saxelmZRv. rusul enaze. 1999<br />

4. finansuri angariSgebis momzadeba, ACCA, saxelmZRvanelo,<br />

saerTaS. versia, Targm. inglisuridan. Tb., 2006<br />

5. finansuri angariSgeba, ACCA, wigni 2.5. Targm. inglisurdan,<br />

Tb., 2006<br />

6. beriSvili i., finansuri aRricxva, Tb., 2008<br />

7. gregori menqiu, ekonomikis principebi, Targan. inglis.<br />

Tb., 2000<br />

8. kupreiSvili e., buRaltruli aRricxva, Tb., 2005<br />

9. maisuraZe m., finansuri aRricxva, Tb., 2009<br />

10. xarabaZe e., buRaltruli aRricxvis safuZvlebi, Tb.,<br />

2008<br />

11. xorava a., kvataSiZe n., sreseli n., gogriWiani z., buRaltruli<br />

aRricxva, Tb., 2008<br />

12. ZaZamia r., finansuri aRricxva da angariSgeba, Tb., 2000<br />

13. WilaZe i., cvlilebebi buRaltruli aRricxvis xerxebis<br />

identifikaciaSi, Jurnali: ekonomika da bo\iznesi, Tsu, 2008, # # 6<br />

14. WilaZe i. _ finansuri analizi, damxmare saxelmZRvanelo,<br />

Tb., 2004<br />

15. WilaZe i. _ ZiriTadi saSualebebis Sefasebis problemuri<br />

sakiTxebi, Jurnali `biznesi da kanonmdebloba~, 2009, # 2.<br />

16. finansuri aRricxva, b.g. geTmanis redaqciiT, rusul<br />

enaze, moskovi, 2005<br />

92 93

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!