Euskal gramatika lehen urratsak. II - Euskaltzaindia

1. ADITZ MULTZOAREN EGITURA
1.1. IZEN SINTAGMA ETA ADITZA
EGLU-lean esaten den moduan (ikus 37. orr.), perpausa aditzaren
inguruan gauzatzen da. Hortaz, aditzak bakarrik osaturiko perpausak aurkituko
ditugu edo, eta hau dugu kasurik arruntena, aditza eta beste osagai batzuz
baliaturik eginak ere:
(1) a. atertu du
b. Jon etorri da
c. Mikel agurtu dut mendian
d. haur txiki hori gaisorik dago
e. zazpi lagun horiek kantari ederrak dira
f. Mirenen senarrarekin afaldu dute
g. Bilboko alkatea joan berria da
Perpaus bakuna aztertzen hasi garenean, aparteko lekua eskaini zaio
izen sintagmari: Jon, Mikel, haur txiki hori, zazpi lagun horiek, Mirenen
senarra, Bilboko alkatea, e.a. Esan daiteke EGLU-l eta EGLU-l
Eraskina deitu liburuetan gai hori, izen sintagmarena alegia, izan dela aztergai
bakarra. Hori de1a eta, arreta handiz eta xeheki ikusi da zerk osa dezakeen izen
sintagma hori eta zein den izen sintagmek perpausaren barnean har dezaketen
ordena.
Ez gara, alabaina, izen sintagmara bakarrik mugatu: izen sintagmek
kasu markak har ditzakete eta, orduan, adizlagunak edo izenlagunak osatzen
dituzte:
(2) a. Mikel agurtu dut mendian
b. Mirenen senarrarekin afaldu dute
c. Bilboko alkatea joan berria da
Adibide hauetan badakigu, adizlagun 000 izenlagun bakoitzaren
azpian izen sintagma bat dagoela beti: mendia-n, Mirenen senarra-rekin,
Bilbo-ko alkatea, e.a.
Bada hemen ikutu nahi ez dugun arazo bat, nolanahi ere:
perpausaren osagai nagusienetako bat izen sintagma baldin bada, zein dira
besteak? Aditz sintagma akaso? Adizlagunak eta gainerako osagaiak aditzaren
inguruan eta azpian biltzen dira 000 aditza eta beste osagai horiek pare parean
daude? Arazo hau nahikoa sakona denez, eta haren aztertzea lan honen mugetarik
kanpo geratuko litzatekeenez, ez dugu ezer esanen horretaz. Jakin dezagun, hori
23