Euskal gramatika lehen urratsak. II - Euskaltzaindia

Bestalde, euskaraz, beste hizkuntza askotan bezala, badugu aditzak,
izen, adjetibo 000 aditzondo batetik sortzeko, eratortzeko 000 derlbatzeko aukera.
Horrela sortuak ditugu gorago aipatu ditugun luza(tu), gorri(tu),
berandu(tu), edo izenondo elkartuetatik (ikus Euskal Gramatika Lehen
Urratsak-l (Eranskina), -3. kapitulua) sorturiko beste hauek: luma harrotu,
bihotz gogortu, hega baldartu, e.a. (Ikus, dena dela, aipatu kapitulua guzti
honetaz). Piska bat sistematizatuz, honako bereizketa hauek egin ditzakegu aditz
oin BAKUN izanik, BEREZKO ez direnen artean:
a) IZEN batetik eratorritako, sortutako aditzak, hala nola:
gizon - gizondu
arau - arautu
ume - umetu
distira
gosari ­
aitona -
distiratu
gosaldu
aitondu
esker
diru
eskertu
dirutu
b) ADJETIBO (izenondo ta -koz osaturlko izenlaguna) batetik eratorriak
(ugarlenak):
luze luzatu gorri - gorritu
zahar - -zahartu goibel - goibeldu
ihar - ihartu garratz - garraztu
ustel - usteldu gaurko - gaurkotu
etx.eko - etx.ekotu bestelako - bestelakotu
ilun
zikin
garbi
lehor
ilundu
- zikindu
- garbitu
- lehortu
(izenondoa bera ere aldi berean eratorria izan daiteke; adibidez:
haserrekor-haserrekortu, idurikor-idurikortu...)
e) ADITZONDO batetik eratorriak (aurreko bi sailak baino askoz urriagoa):
berandu - berandutu urrun - urrundu hurbil - hurbildu
gainezka - gainezkatu zeharka - zeharkatu harrika - harrikatu
d) -RA kasu marka daraman izen sintagmatik eratorriak:
plazara - plazaratu urrutira - urrutiratu ohera
lepora - leporatu etx.era - etx.eratu kalera
oheratu
kaleratu
Aipatu behar da ohitura zaharra piazara da I plazara zen
egitea zela, gaur egun oraindik gorde dugun atera da adizkian
ikusten den moduan.
Lau sail hauetan aipatu ditugun aditzak sortzeko -tu (-du) atzizkiaz
baliatu gara. Hau baita, izan ere, aditz berri bat sortu nahi dugunean erabili ohi
duguna. Halere, zenbait kasutan, -ztatu, hots, -z kasu markaren gainean
eraikitako aldakiaz baliatzen gara: legeztatu, ureztatu, harriztatu, begiztatu,
egiaztatu, e.a.
40