Fuqarolik protsessi. Xolmo'minov J.T., Dusmanov A.X., Tillayev T.N. ...

Bu prinsip FPKning 15-moddasida belgilangan. Ushbu moddadaaytilishicha, sud taqdim etilgan materiallar va tushuntirishlar bilancheklanmasdan, ishning haqiqiy holatini, taraflarning huquq vamajburiyatlarini har taraflama, to‘liq va xolisona aniqlash uchun qonungaasoslangan holda choralar ko‘rishga haqli. Sud ishda ishtirok etuvchishaxslarga ularning huquq va majburiyatlarini tushuntirishi, ularniprotsessual harakatlarni amalga oshirish yoki amalga oshirmaslikningoqibatlari to‘g‘risida ogohlantirishi hamda ularga o‘z huquqlariniro‘yobga chiqarishlarida yordam ko‘rsatishi lozim. Shu asosda obyektivhaqiqatni belgilash yoki aniqlash imkoni bo‘ladi. Ushbu prinsip fuqarolikprotsessining hamma bosqichlariga tegishlidir.5. Dispozitivlik prinsipi (erkinlik).Fuqarolar va tashkilotlarning huquqlari va qonun bilan himoyaqilinadigan manfaatlari buzilganida bu huquqlarining tiklanishito‘g‘risida, odatda, sud organlariga murojaat qilinadi. Bunday hollardamoddiy huquq hamda uni himoya qilish vositalari bo‘lgan protsessualhuquq normalarini ishlatish huquqi fuqarolik protsessining dispozitivligi,ya’ni protsessdagi erkinlik huquqi deb ataladi.Erkinlikning mazmuni:1) da’vo qilish huquqi;2) da’vodan voz kechish huquqi yoki da’voni e’tirof etish (tan olish)huquqi;3) o‘zaro kelishib ishni tamomlash huquqi;4) sudning qarori ustidan shikoyat qilish;5) sud qarorini majburiyat sifatida bajartirishni talab qilishhuquqlaridan iborat bo‘ladi.Moddiy huquqi buzilgan fuqaro dispozitivlik prinsipiga binoan da’voqo‘zg‘atish yoki qo‘zg‘atmaslik huquqiga ega.Dispozitivlik prinsipi da’vo ishi qo‘zg‘atilishidan boshlanib, to da’voyuzasidan chiqarilgan qarorning ijro etilishigacha qo‘llaniladi va ishdaishtirok etuvchilarning protsessual huquqlari qonun bilan belgilangantartibda amalga oshirilishini ta’minlaydi.6. Sud himoyasidan foydalanish imkoniyatining ta’minlanishiprinsipi.FPKning 1-moddasiga binoan, O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasigamuvofiq har bir shaxsga o‘z huquq va erkinliklarini sudorqali himoya qilish, davlat organlarining, mansabdor shaxslarning,jamoat birlashmalarining g‘ayriqonuniy xatti-harakatlari ustidan sudgashikoyat qilish huquqi kafolatlanadi.32