Psixologiya. Sirliyev B.N., Beknazarov A.A., Arziqulov D.N. Ma
Psixologiya. Sirliyev B.N., Beknazarov A.A., Arziqulov D.N. Ma
Psixologiya. Sirliyev B.N., Beknazarov A.A., Arziqulov D.N. Ma
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
I. M. Sechenov psixikaning reflektorligi va faoliyatning psixik<br />
jihatdan boshqarilishi g‘oyasini ilgari surdi. Bu muhim nazariya va<br />
qoidalarni I. P. Pavlov (1849–1936) tajriba yo‘li bilan aniqlashtirdi va<br />
tasdiqladi. U hayvonlarning, shuningdek odamlarning tashqi muhit bilan<br />
o‘zaro harakati miya tomonidan boshqarilishi qonuniyatlarini<br />
kashf etgan edi. I. P. Pavlovning ushbu qonuniyatlarga nisbatan jami<br />
qarashlari odatda ikki xil signal tizimi haqidagi ta’limot deyiladi.<br />
Narsaning timsoli (ko‘rinishi, eshitilishi, hid tarqatishi va shu kabilar<br />
hayvonlar uchun biron-bir shartsiz qo‘zg‘atuvchi signal bo‘lib<br />
xizmat qiladi. Bu ular xatti-harakatining shartli refleks tarzida o‘zgarishiga<br />
olib keladi.<br />
Hayvonlar o‘z xatti-harakatlarida I. P. Pavlov birinchi signal tizimining<br />
signallari («birinchi signallar») deb atagan signallarga amal<br />
qiladi. Hayvonlarning butun psixik faoliyati birinchi signallar tizimi<br />
darajasida yuz beradi. Odamda ham birinchi signal tizimining signallari<br />
(aniq timsollar, tasavvurlar) uning xulq-atvorini boshqarish va<br />
yo‘naltirishda juda muhim o‘rin tutadi.<br />
<strong>Ma</strong>salan, svetoforning qizil chirog‘i haydovchi uchun signal qo‘zg‘atuvchi<br />
bo‘lib, qator harakatlantiruvchi jarayonlarni hosil qiladi.<br />
Natijada haydovchi tormozni bosib, mashinani to‘xtatadi. Yuqorida<br />
ta’kidlanganlarning hammasi psixikani obyektiv olamning subyektiv<br />
tarzi, voqelikning miyadagi aksi, deb hisoblash imkonini beradi.<br />
<strong>Psixologiya</strong> psixikani o‘rganishning muayyan ilmiy vazifalariga,<br />
o‘zining aniq tadqiqot mavzuiga egadir. <strong>Psixologiya</strong> ta’sir ko‘rsatuvchi<br />
obyektlari bo‘lgan subyektning ichki, psixik holatiga tashqi ta’sirlar<br />
natijasida ro‘y beradigan o‘zgarishlar jarayoni qanday kechishini<br />
o‘rganadi.<br />
Psixika faolligi bilan ajralib turadi. Uning zarur jihati mayllar, eng<br />
maqbul yechimni faol izlash, ehtimoli tutilgan xatti-harakatlar variantlarini<br />
xayoldan o‘tkazishdan iboratdir. Psixik in’ikos aynan o‘zini aks<br />
ettiradigan, sust narsa emas, balki u harakatlarning turli variantlarini<br />
izlash, tanlash, solishtirish bilan bog‘liq bo‘lgan shaxs faoliyatining<br />
zarur jihati hisoblanadi.<br />
Psixikaning mavjudligi izchil harakat dasturini tuzish, oldiniga<br />
ichki rejada ish bajarish (masalan, xulq-atvorning ehtimoliy variantlarini<br />
tanlash) va shundan keyingina harakat qilish imkonini beradi.<br />
9
Change language