Psixologiya. Sirliyev B.N., Beknazarov A.A., Arziqulov D.N. Ma

Yangi psixologik faktlarga ega bo‘lishning va obyektiv tarzda
ilmiy bilishning asosiy vositasi eksperiment metodidir. Eksperiment
metodining ikkita asosiy turi farqlanadi: laboratoriya eksperimenti va
tabiiy eksperiment.
Laboratoriya eksperimentining xarakterli belgisi faqat uning laboratoriya
sharoitlarida maxsus psixologik asbob-uskunalar yordamida
o‘tkazishi va sinaluvchilarning xatti-harakatlari yo‘l-yo‘riqqa binoan
sodir bo‘lishi bilangina emas, balki sinalayotganini biladigan sinaluvchi
(garchi odatda sinalayotgan kishi eksperimentning mohiyati nimalardan
iboratligini, nimani va nima maqsadda tadqiq qilishayotganini
aniq bilmasa ham) kishining munosabati bilan ham belgilanadi. Laboratoriya
eksperimenti yordamida diqqatning xossalarini, idrok va xotira,
sezgi chegaralarini va boshqalarning o‘ziga xos jihatlarini tadqiq
qilish mumkin.
Tabiiy eksperiment (birinchi marta 1910 yilda A. F. Lazurskiy
taklif etgan) mo‘ljallanganiga ko‘ra, eksperiment o‘tkazilayotganini
biladigan sinaluvchida hosil bo‘ladigan zo‘riqishga yo‘l qo‘ymasligi
va tadqiqotni odatdagi, tabiiy sharoitlar (dars, suhbat, o‘yin, uy vazifalarini
bajarish va boshqalar)ga ko‘chirishi lozim.
Suhbat metodi yordamida shaxsni o‘rganishda suhbat maqsadi va
vazifasini belgilash, suhbat mavzusining obyekti va subyektini tanlash,
muddati va vaqtini aniqlash, uni individual, guruhiy va jamoa
shaklida o‘tkazish, mavzuga bog‘liq savol-javob tizimini tayyorlash
kabilar ko‘zda tutiladi.
Test metodi orqali psixologiya fanida taxminan 1905 yildan boshlab
A. Bine insonning aqliy o‘sish darajalarini o‘rgangan. «Test»
inglizcha so‘z bo‘lib, sinash, tekshirish ma’nosini anglatadi. Shaxsning
aqliy taraqqiyotini va boshqa psixik xususiyatlarini tekshirishda
qo‘llaniladigan standart masalalar va topshiriqlar test deb qabul
qilingan.
«Psixologiya tadqiqot metodi» muayyan ilmiy-psixologik
muammoni hal etishning maxsus metodikasi ma’nosida ham ishlatiladi.
Tadqiqot to‘rt bosqichga ajratiladi:
1) tayyorgarlik bosqichi;
2) eksperimental bosqich;
3) tadqiqot ma’lumotlarini sifat jihatdan qayta ishlash;
15