Psixologiya. Sirliyev B.N., Beknazarov A.A., Arziqulov D.N. Ma
Psixologiya. Sirliyev B.N., Beknazarov A.A., Arziqulov D.N. Ma
Psixologiya. Sirliyev B.N., Beknazarov A.A., Arziqulov D.N. Ma
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
qanday bo‘lishini, shaxsning ma’naviy fazilatlari qay tariqa tarkib<br />
topishini, kishining o‘z oldiga maqsad qo‘yishi va gavdani o‘z izmiga<br />
bo‘ysundira bilish qobiliyati qay yo‘sinda amalga oshirilishini va shu<br />
kabilarni tushuntirib berish qiyin edi.<br />
Insonga xos xulq-atvorga oid ushbu alomatlarni atomlar harakati<br />
doirasidan tashqariga olib chiqish, «sharbatlar» aralashmasi yoki<br />
miyaning tashqi tuzilishi bilan tushuntirish mumkin emas edi. Bu esa<br />
quldorlik jamiyati manfaatlarini himoya qiladigan faylasuflarga<br />
psixika haqidagi idealistik qarashlarini rivojlantirish uchun sharoit<br />
yaratib berdi.<br />
Bu faylasuflar orasida Aflotun (miloddan avvalgi 428 yoki 427–<br />
337 yillar) alohida ajralib turadi. U jonning qismlari to‘g‘risidagi<br />
tushunchani yaratdi hamda ulardan aql-idrok, jasorat va orzu-istakni<br />
alohida ajratib ko‘rsatdi. Aflotun ular tananing turli qismlari (bosh,<br />
ko‘krak, qorin bo‘shlig‘i)da joylashgan bo‘ladi, degan fikrni ilgari<br />
surdi. Faylasufning fikricha, jonning qismlari odamlarda bir xil<br />
taqsimlangan bo‘lib, ulardan birining boshqalariga qaraganda ustun<br />
bo‘lishi individning u yoki bu ijtimoiy guruhga mansubligini belgilaydi.<br />
Aflotun psixologiyada dualizmning, ya’ni moddiy va ruhiy olamni<br />
tana bilan psixikani ikki mustaqil va antogonistik ibtidolar tarzida<br />
tushuntiradigan ta’limotning asoschisidir. Aflotunning dualizmiga<br />
qaraganda uning shogirdi Arastu (miloddan avvalgi 384–322 yillar)ning<br />
ta’limoti ancha muvaffaqiyatli ravishda ilgarilab ketdi. U<br />
psixologik fikrlarni tabiiy va ilmiy asosda qayta ko‘rib, uni biologiya<br />
va tibbiyot bilan bog‘ladi. Arastuning «Jon to‘g‘risidagi» asari psixologiyaning<br />
bu davrga kelib o‘ziga xos bilimlar sohasi sifatida ajralib<br />
chiqqanligidan dalolat beradi.<br />
Arastu kishilik tafakkuri tarixida birinchi bo‘lib ruh va jonni<br />
tananing ajralmas qismi ekanligi g‘oyasini ilgari surdi. Shu bilan<br />
Arastu ilmiy psixologiya faniga asos soldi.<br />
Sharq allomalaridan Ibn Sino, Forobiy, Beruniy, Navoiy o‘z asarlarida<br />
psixika va shaxs psixologiyasi muammolari yuzasidan turlicha<br />
yondashuvlar bilan chiqishdi.<br />
Psixika yuksak darajada tashkil topgan materiyaning mahsuli<br />
bo‘lib, u obyektiv olamni subyektiv aks ettiradi.<br />
7
Change language