pasaia eusk . - Pasaiako udala

Pasaiako euskararen historia soziala
Kontuan hartu behar da XVIII. mendean Pasaian ezkondu zirenen %37,5 kanpotarrak
zirela, hau da, 1628-tik 610 ezkonberri zirela kanpotarrak. Kanpotar horietatik
batzuk ziren inguruko herrietakoak, baina asko eta asko ziren atzerritik etorriak.
Bistan da, beraz, Pasaiaren ezaugarri nagusietakoa kanpoarekiko edo atzerriarekiko
harremana dela, eta ezaugarri horrek eragin handia izan duela pasaitarren bizimoduan
eta izaeran mendeetan zehar. Hainbat alorri buruzko berriak erabiliz egiazta daiteke
baieztapen hori, baina lan honen aztergai nagusia hizkuntza dugunez, gai horri eutsiko
diogu orain.
Herrialde desberdinetako gizakien arteko harremanak hizkuntzen elkartrukea ere
sortu du. Hor dago, besteak beste, gaskoierak Pasaian izandako garrantzia, baina ez gara
horretaz hemen arituko, lehenago aipatua baita gertaera hori.
Pasaiatik igarotako atzerritarrak hartu dira oraingoan ikerketa tresna. Izan ere, historian
zehar euskarak eduki duen estatusa aztertzeko abiapuntuak finkatu nahi genituen
lan honekin eta helburu hori betetzeko, tresna paregabeak gertatu dira zenbait bidaiari
kanpotarren lekukotasunak. Zorionez, idatziz gorde dira lekukotasun horietako batzuk
eta oso-oso baliagarriak dira pasaitarren bizimodua ezagutzeko.
Pasaitarren ama hizkuntza edo jatorrizko hizkuntza euskara da duda izpirik gabe,
baina nola frogatu hori, aurreko mendeei buruzko informazioa hain urria izanik? Hona
hemen Pasaian ibilitako bidaiarien lekukotasunen baliogarritasuna.
Aurkitu dugun lehenengo lekukotasuna 1120. urtekoa da: Oportoko gotzainak kostaldeko
bidetik egin zuen Aragoako erregearengandik ihes, eta hona hemen bidaia
horretan ikusitakoa deskribatzerakoan zer dioen:
“hombres feroces de idioma desconocido”. 30
Aipamen horretan hizkuntza ezezagun gisa agertzen dena euskara dela esan daiteke,
gure ustez. Kontuan hartu behar dugu gotzainak bazekiela portugesez eta gazteleraz ere
jakingo zuela seguru aski. Horrela bada, hain arrotza egiten zitzaion hizkuntza ezin zitekeen
gaztelera izan 31 . Ez dugu jakiterik izan kostaldeko zein bideri jarraitu zion, eta litekeena
da Pasaiatik pasatu ez izana, baina hala eta guztiz ere, zuzena litzateke gure hipotesia,
garai hartan herri guztiek izango baitzuten, seguru aski, egoera linguistiko berdintsua.
Zertxobait beranduago, XII. mendean bertan bazen ere, Aimerico Picaud apaiz frantsesak
ibilbide bat prestatu zuen Santiagoko bidea egin nahi zuten erromesentzat: Kodize
Kalixtinoa, hain zuzen ere. 1132-1139 bitartean idatzi zuen kodizea eta bertan garbi
erakutsi zuen apaiz hark ez zituela oso gustuko ez euskaldunak eta ez haien hizkuntza,
ondoko pasarteetan ikus daitekeenez:
30 MONREAL HUEGUN, Beatriz: Op.Cit.. 200. orr.
31 Idem. 200. orr.
- 48 -