pasaia eusk . - Pasaiako udala

Pasaiako euskararen historia soziala
Haren ustez, beraz, herritarrek euskara erabiltzen zuten beren arteko komunikazio
tresna gisa (horrela bakarrik ulertu daiteke “una lengua sólo entendida por los naturales”
esapidea), baina, haurrek gaztelera, hegoaldean eta frantsesa, iparraldean, ikasten
zuten. Uste hori ezezten duten zenbait froga badira, ordea: alde batetik, gauza jakina da
herritar gehienek euskaraz bakarrik hitz egiten zutela, hortik, adibidez, lekukotasunak
itzultzaileen laguntzaz osatzeko beharra, eta bestetik, herriko kargudun izateko derrigorrez
jakin behar zen gazteleraz idazten eta irakurtzen. Hortaz, hizkuntza ofiziala, batean
gaztelera eta bestean frantsesa zirela adierazi nahiko zuen Van Aerssenek.
Pasaian antzeko egoera biziko zen funtsean. Baina, portuak erakarrita iristen ziren
kanpotarren eraginez, inguruko herrietan baino jende gehiagok jakingo zuen gazteleraz.
Dena dela, herri xeheak euskara erabiltzen bide zuen komunizo tresna gisa.
Honenbestez, lan hau osatzerakoan aurkitu ditugun datuetan oinarriturik, gure ustez,
Pasaian herritar xeheek euskara erabiltzen zuten, zalantzarik gabe. Eta gizarteko goi
mailako jendeak ere euskaraz hitz egiten bazuen ere, gaztelera ere erabiltzen bide zuten
zenbait zeregin eta harremanetan.
Baina idatzi horiek, urte haietan Pasaiako hizkuntza nagusia euskara zela erakusteaz
gainera, atal honen hasieran adierazi dena berresteko baliagarriak dira, hau da kanpoko
jende, kultura eta hizkuntzekin harreman estuak izan zirela erakusteko baliagarriak dira.
Hona hemen XIX. mendean eginiko bidaia baten kronika bat:
“...El lenguaje dominante es un vascuence adulterado; pero hasta las clases
más bajas hablan el francés, el inglés y el castellano para dejarse entender.
De esta mescolanza de idiomas, debida a los buques de todas las naciones
que frecuentaban el puerto, nace la corrupción de la lengua nativa...”. 35
Hala ere ez dugu uste euskara ez zen beste hizkuntza batzuen ezagutza hainbestekoa
zenik. Herritar xehe batzuek jakingo zituzten, noski, atzerriko hainbat hizkuntzetako
hitz bakan batzuk, baina ez frantsesez eta ingelesez elkar ulertzeko moduan;
Gure ustez, herritarren ama hizkuntza eta komunikaziorako tresna nagusia euskara
(eta gaskoiera neurri txikiago batean) izan da oro har. Baina ezin uka daiteke, atzerritarrek
euskaraz ez zekitenez, elkar ulertzeko beste hizkuntza batzuk erabili beharrean ere
izaten zirela.
Esan bezala, kanpotar ugari ibili zen Pasaian, arrazoi edo helburu batzuk edo besteak
zirela medio. Horien artean baziren garai hartako zenbait pertsonaia ezagun eta ospetsu,
adibidez Victor Hugo, Humboldt... Pertsonaia horietako batek utzi zuen, Humboldt
hizkuntzalariak hain zuzen ere, XIX. mendeko lekukotasun nagusietako bat. Humboldt
1801. urtean igaro zen Pasaiatik, eta honako testigantza hau utzi zuen idatzirik:
35 MANE Y FLAQUER, Juan: Viaje por Guipúzcoa al final de su etapa foral 1876. Biblioteca Vascongada
Villar, Bilbo, 1969. 88. orr.
- 50 -