G˙awdex - Leone Philharmonic Society

festaSANTA MARIJA2012Skond l-a˙˙ar riçerka, fil-poeija Tristia Ex-Melitogaudo, meta fis-seklu tnax Ru©©ieru t-Tieni keççalill-G˙arab u ta l-˙elsien lill-insara, il-moskej inbidlufi knejjes insara. U gur li l-aqwa moskea kienet dikfil-belt, u allura ti©i we˙idha li l-ewwel ‘knisja kbira’kienet dik tal-belt, iddedikata lill-Madonna. Jista’ jkunukoll li l-kampnar ewlieni u wa˙dieni tal-Knisja Matriçital-Belt G˙awdxija, mibni l-ewwel darba qrib l-1424,hu rimenixxenti tal-minarett tal-moskea li darba kienhemm fl-istess post.It-titular tal-Matriçi hu dak ta’ Santa Marija Assunta.Pero’ hawnhekk tajjeb wie˙ed iomm quddiemg˙ajnejh li l-Katidral ta’ Malta fil-bidu kienet ukolliddedikata lill-Assunta. Il-knisja antika ta’ Kemmunakienet ukoll iddedikata lill-Assunta, u kien fl-1716 lit-titular ta’ din il-knisja nbidel f’dak ta’ Ir-Ritorn tal-Familja Mqaddsa mill-E©ittu, meta l-bdiewa kienu re©g˙ubnew mill-©did din il-knisja wara li kienet ©iet profonatamill-Isqof Bueno 20 . Sa˙ansitra, il-knisja ta’ Filfla, lijing˙ad li kienet inbniet fl-1343, kienet iddedikata lill-Assunta.Il-knisja ta’ Kemmuna kienet teisti qabel is-sena1296, kif hemm indikat fil-Portulan Lo Compasso deNavigare, l-eqdem Portulan li jeisti fid-dinja. Issal-Portulan kien ktieb biex ig˙in il-ba˙˙ara, u g˙alhekk,jissemmew biss dawk l-affarijiet li jidhru minn fuq ilba˙ar.F’dan il-Portulan insibu miktub: En la dicta isolae’ una chiegia che a’ nome Sancta Maria, li jfisser “Flimsemmijagira hemm knisja li jisimha Santa Marija”. 21Mela, il-knisja ta’ Santa Marija ta’ Kemmuna gur li ilhateisti minn qabel is-sena 1296. Tissemma wkoll la dictagala de Sancta Maria, l-imsemmija qala ta’ Santa Marija.Dan ifisser li l-knisja kienet ilha stabbilita fuq Kemmunabiex kienet di©a’ tat isimha lill-bajja!Issa ladarba f’Kemmuna, gira g˙ira bi ftit nies, fl-1296, di©a’ kellha l-knisja ta’ Santa Marija, mela kemmijed u ijed, il-Belt tal-G˙awdxin, il-Medina, kellha hijawkoll il-knisja tag˙ha ta’ Santa Marija?18. FALZ. San Ìor© hija l-protoparroççata’ G˙awdex g˙ax sa˙anistra fuq il-fonti tal-Mag˙mudija kien hemm skrizzjoni li tg˙id lil-ewwel kappillani g˙ammdu proprju fil-knisjata’ San Ìor©. 22Il-parroçça ta’ San Ìor© kienet parroçça filjali tal-Matriçi u b˙ala tali ma kellhiex fonti tal-Mag˙mudija.L-ewwel fonti f’din il-parroçça sar fl-1614. Fis-sena1678 il-fonti ta’ San Ìor©, fil-knisja mibnija ©dida,©ie ddedikat lil San Ìwann Battista, il-protoparrocho,l-ewwel kappillan. G˙alhekk, il-kelma protoparrochi lihemm fl-iskrizzjoni m’hix kelma fil-plural u ma tfissirxl-ewwel kappillani, imma kelma fil-©enittiv singular,f’appoizzjoni, ji©ifieri tirriferi, g˙al San Ìwann. Skondir-Rapport tal-Viti Pastorali fil-fonti ©did ta’ San Ìor©sa˙anistra kien hemm ix-xbieha ta’ San Ìwann Battista.Barra minn dan, hawnhekk ta’ min ig˙id lil-iskrizzjoni ori©inali fiha epigramma pium, epigrammpiju, ji©ifieri stanza poetika devozzjonali, u f’kopjatag˙ha xi ˙add ied il-kelma ‘hic’ biex ming˙alihjag˙tiha tit-tifsir li xtaq, ˙arbat il-metru ta’ l-epigrammu b’hekk inqabad li kien iffalsifika din l-iskrizzjoni. Arafiex waslu l-psewdostoriçi, li jiffalsifikaw skrizzjoni! A˙sebu ara jiffalsifikawx l-istorja bil-qlajjiet minn niedhom!19. FALZ: F’dokument ta’ l-1511 San Ìor©issej˙et parroçça terre et insule gaudisii. MelaSan Ìor© kienet il-parroçça tal-belt u l-girata’ G˙awdex u kellha ©urisdizzjoni fuq il-girakollha ta’ G˙awdex. 23Dan l-argument falz ˙are© bih ukoll g˙all-ewweldarba Gavlos Oppidum li minn fuqu l-psewdostoriçikkupjaw ˙afna ˙merijiet, u Alla jbierek ikkupjawhomming˙ajr acknowledgement biex dan il-g˙erf jag˙mluhtag˙hom!Issa l-frazi terra et insule hawnhekk ma tfissirx©urisdizzjoni, imma indikazzjoni, ˙alli min jaqra jkunjaf liema knisja hi. Normalment, knisja fil-belt kienettissejja˙ li hi tat-terra, imma knisja li qieg˙da fis-subborgkienet tissejja˙ jew Rabati, tar-Rabat, jew terre et insule,tal-belt u l-gira.Dwar il-©urisdizzjoni mhux biejjed li wie˙edjipprova jinterpreta l-isem. G˙all-©urisdizzjoni rridunfittxu dokumenti o˙ra. U x’insibu? Insibu li l-parroççitar-Rabat kienu parroççi quarterii Rabati, ta’ taqsimatar-Rabat, lanqas tar-Rabat kollu, a˙seb u ara kemm talkampanjakollha G˙awdxija.Barra minn dan irridu nifhmu wkoll li fil-belt, fit-Terra, kien hemm il-Matriçi ta’ l-Assunta li kienettissejja˙, il-parroçça tal-gira ta’ G˙awdex (dictaeinsulae, ta’ l-imsemmija gira).Il-parroççi tar-Rabat kienu parroççi filjali tal-Matriçi,g˙ax ma kellhomx fonti tal-mag˙mudija. Mela ebdawa˙da ma seta’ jkollha ©urisdizzjoni fuq il-kampanja.20. FALZ: Il-kappillani tal-parroçça ta’ SanÌor© kienu jie˙du l-premizji tal-kampanja,mela San Ìor© kienet il-Parroçça ta’ G˙awdexu kellha l-©urisdizzjoni fuq il-kampanja kollhaG˙awdxija. 24San Ìor© kienet biss parroçça quarterii Sancti Georgii,ta’ taqsima tar-Rabat, imsej˙a t-taqsima ta’ San Ìor©.Billi fil-preçedenza medjuevali kienet it-tielet wa˙da tar-Rabat, ma setax kellha ©urisdizzjoni fuq il-kampanja,ladarba kien hemm min hu qabilha. Barra minn dannafu li l-kampanja kienet tag˙mel mal-Matriçi.Mir-rapport ta’ Dusina nafu li huwa veru lil-kappilllan ta’ San Ìor© kien qieg˙ed jie˙u nofsil-premizji tal-kampanja, lanqas kollha. Imma danl-arran©ament jidher li kien wie˙ed ta’ wara l-1551,g˙ax kieku ma kienx hekk xi dritt kellha l-parroçça ta’San Ìor© ijed minn dik ta’ Savina u ta’ San Ìakbu likienu parroççi bi preçedenza aktar anzjana minnha?Dan kien arran©ament li kien sar min˙abba l-faqarli waqa’ fuq G˙awdex wara l-1551 jew inkella kien85