festaSANTA MARIJA2012irripeta dak li kiteb ˙addie˙or. Dan wasslu wkoll biexjikteb li, ‘...fis-sena, 1882 il-prokuratur tal-festa ta’ SanÌor© da˙al f’kuntratt ma’ tliet membri tas-Soçjetà LaStella, Karlu Cassar, Ìueppi Grech u Giovanni Cilia,biex dawn jibdew jie˙du ˙sieb l-organizazzjoni tal-festiesterni.’ Said, jidher li ma rax dan il-kuntratt g˙ax danil-kuntratt il-prokuratur g˙amlu ma’ tliet traffikanti jewnegozjanti waqt li l-banda ‘La Stella’ ma tissemmiex.Intant, is-Segretarju tal-banda ‘La Stella’ fl-1963,g˙arrafna li bil-kuntratt tal-20/4/1882, il-banda ‘LaStella’ hija MARBUTA biex tie˙u ˙sieb il-festi esternita’ San Ìor© (Ara, Il-Berqa, 7/11/1963). Aktar riçenti,il-PRO tal-istess Soçjetà ‘La Stella’, kiteb li, il-banda‘La Stella’ TÓOSSHA MARBUTA li tiffeste©©ja l-FestiEsterni ta’ San Ìor© (Ara, L-Orizzont, 13/4/1977).Riçentament, imbag˙ad, twa˙˙let ir˙ama mal-Bailikabiex is-Soçjetà Filarmonika ‘La Stella’ tfakkar g˙eluqil-mitt sena MINN META UFFIÛJALMENT IL-FESTI TA’BARRA LI JSIRU FIL-BELT VICTORIA F’ÌIEÓ IL-PATRUNT’GÓAWDEX SAN ÌORÌ, waqt li f’artiklu dwar ilbanda‘La Stella’, Ìor© Borg, jg˙arrafna li l-bandantrabtet b’kuntratt li tie˙u ˙sieb il-festi esterni li ta’ kullsena jsiru f’©ie˙u fil-parroçça tieg˙u (Ara Ìor© Borg,La stella.com.mt).Ritratt 15: Silta mill-kuntratttan-Nutar O. G. Refalo, 20/4/1882Imma uffiçjalment u realment xi jg˙id il-kuntrattimsemmi dwar il-festi ta’ San Ìorg? It-testi ori©inalihuma hekk, ‘...Sacerdote Don Giuseppe Mercieca, figliodi Michel’Angelo... quale procuratore d’esito della SantaParrochiale Chiesa del Glorioso San Giorgio Martire... delsuddetto Rabato DA UNA PARTE, ed i TRAFFICANTI CarloCassar, figlio del fu Giuseppe, e Giuseppe Grech figlio diFrancesco, ambidue nati e residenti nel suddetto Rabato,DALL’ALTRA PARTE...’ Hawn, il-kuntratt jindika çar lil-ftehim sar ma’ dawn it-traffikanti jew negozjanti umkien ma jisssemma li kienu membri jew li kienu qedjirrappreentaw lis-Soçjetà ‘La Stella’.Il-kuntratt jistipula biss li dawn in-negozjanti ng˙atawid-dritt g˙al sitt snin biex jag˙lu huma r-reffieg˙a talistatwau jag˙lu huma l-banda ta’ waqt il-purçissjoni uxejn aktar, ‘...che il Sacerdote Mercieca a nome suddettoconcede ed accorda tutte le facoltà di poter, per il tempod’anni sei, di portare annualmente la statua del GloriosoSan Giorgio Martire nella Sollenne Processione - conquell’unica banda musicale che piacerà scgliere ai suddettiCassar e Grech...’ Is-Soçjetà Filarmonika ‘La Stella’ matissemma mkien u lanqas ma tissemma l-organizzazzjonital-festi esterni ta’ San Ìor©. It-testi ori©inali tal-kuntratthuma l-aqwa xhieda u prova, u çari biejjed.Fl-a˙˙ar tal-artiklu, Said ta tag˙rif dwar xi presidentiu surmastrijiet li kellha l-banda ‘La Stella’. Imma metakien qed jikteb dwar Mro Antonio Buhagiar, stqarr li dankien l-ewwel surmast-direttur li kellha l-banda ‘La Stella’.Ma setax jg˙id mod ie˙or g˙ax hekk hu. Dan jo˙ro© çarmill-kuntratt tal-1881, u mill-Guida Generale, 1881. Idanafu, li s-surmast Buhagiar twieled fl-1861 u g˙alhekk masetax ikun ma’ ebda banda tal-1864. Kiteb ukoll li fl-1923is-surmast Ìueppi Grech kien wie˙ed mis-surmastrijietli kellha l-banda ‘La Stella’. Nafu, ida, li mill-1903 sal-1924, is-sena ta’ meta miet, Mro Grech kien g˙aduassistent-direttur tal-banda ‘La Stella’ u mhux is-surmastdirettur(Ara, Grech Grazio A. Muiçisti, Kompoituri,G˙awdxin, Maltin, u Barranin, p.22).Di©à rajna li l-ibalji u d-dati ˙iena ul-kontradizzjonijiet ma humiex nieqsa fil-kitba dwarl-istorja tal-banda ‘La Stella’. G˙ahekk, ikun ta’ ©idstoriku li dawn nag˙tuhom id-dawl mhux biss biex ji©ukkore©uti, imma wkoll biex dawk id-dilettanti tal-istorjama joqog˙dux fuqhom b’g˙ajnejhom mag˙luqa, immajivverifikaw il-materjal tag˙hom qabel ma jiktbu. G˙al dinir-ra©uni ta’ min isemmi li fis-sena 1986 inkiteb li l-istatwitad-Dutturi, li jintramaw fil-festa ta’ San Ìor© matul triqir-Repubblika, kienu annu madwar is-sena 1926 (Ara,Prog festa San Ìor©, 1986, p.27). Minkejja l-fatt li f’©urnallokali kienet in©ibdet l-attenzjoni li l-istatwi tad-Dutturi,fosthom dik ta’ San Girgor Papa, kienu dehru g˙allewweldarba fil-festa ta’ San Ìor© tas-sena 1931 (Ara,L-Orizzont, 8/8/1994), din id-darba inkiteb li l-istatwata’ San Girgor il-Kbir saret minn Wistin Camilleri fl-1914!(Ara, Prog. festa San Ìor©, 2011 p. 79). Ebda dokumentma n©ab!Ritratt 16: L-emblema tas-Soçjetà Filarmonika‘La Stella’, 1933106
festaSANTA MARIJA2012Ritratt 17: Labarda b’˙ames ponot li g˙adhatintua sal-lumAnki n-numru progressiv tal-ktejjeb-programm talfestata’ San Ìor©, 2012, i©ib in-numru 38, dan metawie˙ed jiftakar li l-ewwel pubblikazzjoni ta’ din ix-xortata’ ktejjeb ippubblikat mis-Soçjetà ‘La Stella’ jmurbiss lura sas-sena 1981. Wie˙ed jinduna li n-numruprogressiv kellu jkun mhux 38 imma 31. Anki d-datatat-twaqqif tal-Folk Astra hija baljata. L-ewwel dehrata’ dan il-folk saret fil-karnival tas-sena 1974, immaf’2010, iççelebraw g˙eluq l-40 anniversasrju, metamill-1974 sal-2010 kienu g˙adhom g˙addew biss 36sena. Hawn ukoll kienet in©ibdet l-attenzjoni dwardan il-fatt ida xorta ma ©ietx ikkore©uta (Ara. Progfesta San Ìor©, 2011, p.87); b˙alma lanqas ©iet maikkore©uta l-ir˙ama li twa˙˙let fi Triq ir-Repubblikali tg˙id li l-ewwel esekuzzjoni tal-Innu l-Kbir ta’ MroG. Giardini Vella, saret fis-sena 1930 u mhux fl-1931,‘composto nell’1930. Prima esecuzione nell’1931’ (Ara,Prog. festa San Ìor©, 1991, p.39).Anki l-isem tal-kompoitur tal-Antifona ta’ San Ìor©mhux dejjem ing˙ad l-istess. Fil-kotba-programmital-festa ta’ San Ìor©, mill-1986 sal-1997 inkiteb lil-Antifona hi kompoizzjoni muikali ta’ Mro CarloFlamingo (Fiaminngo), (Ara Prog. festa San Ìor©,1986-97). Fis-sena 1998 insibu biss li hi ta’ MroFlamingo u li annet pre-1890. Imbag˙ad mis-sena1999 sal-lum, insibu li l-kompoitur ta’ din l-Antifonahu Mro Paolo Fiammingo u mhux aktar Mro CarloFiammingo (1881-1961), (ara, Prog. festa San Ìor©,1999-2011). Is-Sur Joseph Vella Bondin jg˙arrafna lil-kompoitur tal-Antifona hu Mro Paolo Fiammingo(Ara, Il-Muika ta’ Malta fis-seklu Dsatax u G˙oxrin, PIN,2000, p.31), waqt li mill-arkivju muikali tal-Katidral ta’<strong>G˙awdex</strong> nafu li fis-sena 1892, Mro Dirjanu Lanzon,kien il-padrun ta’ din l-Antifona.Sur Said, jekk ma tafx, anki l-emblema tas-Soçjetà‘La Stella’ ma g˙adhiex dik li kienet. Fis-snin g˙oxrintas-seklu li g˙adda, fl-Istilla kien hemm l-arma ta’<strong>G˙awdex</strong> (Ara Ta’ l-Istilla, April, 1998, ritratt p.7),waqt li fuq letterheads uffiçjali tas-Soçjetà, fis-snintletin, l-emblema kienet stilla b’˙ames ponot. L-istillab’˙ames ponot tidher ukoll çara fuq xi bandalori,li ©ew mog˙tija lill-banda ‘La Stella’, anki fl-1933.Fuq il-bandalora storika li tfakkar il-˙amsin sena millfondazzjonital-banda, li saret fl-1930 tidher ukolll-istilla b’˙ames ponot (Ara, Grech Joseph, Il-Kainital-Baned ta’ Malta u <strong>G˙awdex</strong>, Stendardi, Bandaloriu Faççati, PEG, 2001, pp,389,391). L-istilla b’˙amesponot tidher ukoll fit-timbru ta’ Ìor© Frendo,Segretarju tal-Banda ’La Stella’ fil-bidu tas-snin tletin.Intant, sa ftit tas-snin ilu, il-labardi ta’ fuq l-antarjolikollha kellhom fuqhom stilla b’˙ames ponot. Illumdawn qed jintramaw fi Pjazza San Fran©isk u fi PjazzaSantu Wistin g˙ax dawk ta’ Triq ir-Repubblika, it-Tokku Pjazza San Ìor© saru ©odda, stilla b’sitt ponot ubir-ra©©i. G˙alhekk, jista’ xi ˙add jispjegalna g˙aladawn id-diver©enzi dwar l-emblema tal-banda ‘LaStella’? Jista’ xi ˙add jg˙idilna meta u g˙al liemara©uni saru dawn it-tibdiliet? Mela l-isem ta’, La StellaVincitrice, ma g˙adx g˙andu l-konnessjoni mal-politikuG˙awdxi ta’ dik l-epoka, Dr Fortunato Mizzi? Mhuxhu kien l-Istilla Rebbie˙a? X’wassal biex titne˙˙al-kelma ‘Vincitrice’ mill-isem proprju tal-banda? Jista’wkoll xi ˙add jispjegalna g˙ala l-faxxa tal-beritta,l-ispalletti u l-faxxi fil-qliezet tal-bandisti, huma ˙omor,meta l-istandard hu ta’ kulur blu? Suppost dawnjikkomplimentaw lil xulxin. Anki l-kulur tal-bandieranbidel minn a˙mar g˙al blu.Fil-ktieb tal-festa ta’ Santa Marija, 2011, ma˙ru©mill-G˙aqda Muikali Nicolò Isourad tal-Mosta f’artiklumiktub mis-Sur Lorenzo Zahra, insibu wkoll diversi107