festaSANTA MARIJA2012Intant, nafu, li matul is-snin il-kelma tnissil inbidletu saret twelid. Jekk wie˙ed jara l-programm tal-Festata’ San Ìor©, 2011, p.2, jaqra hekk ‘Madankollu, kiftixhed referenza fl-istess kuntratt, tat-twaqqif tag˙ha, ilbandatag˙raf it-TNISSIL tag˙ha lis-sena 1863’. Ner©a’ng˙id li fil-kuntratt tal-banda ‘La Stella Vincitrice’ mahemm l-ebda frai jew klawsola li tista’ te˙odna luralejn is-sena 1863 jew li ssemmi is-snin 1863, 1864,u lanqas ma hemm ebda referenza li l-banda kienetteisti fl-1880, a˙seb u ara kemm hemm kliem li jista’juri biç-çar li l-ori©ini u t-tnissil imur lura sas-sena 1863kif hemm miktub fuq il-websajt tal-banda ‘La Stella’.Rajna li hawn g˙adha tintua il-kelma tnissil. Millbandal-o˙ra, kwotazzjoni mill-ktejjeb ©a msemmi,‘però da una referenza nello stesso contratto, notiamoche la sua data di NASCITA risale all’anno 1863.’ninnotaw li l-kelma tnissil inbidlet u saret twelid.Din ma kenitx l-ewwel darba li ntuat il-kelmatwelid flok tnissil. F’rapport dwar il-programm talbanda‘La Stella’ li deher f’The Sunday Times fl-1991,il-korrispondent kiteb hekk: ‘this prestigious band havecultivated since its formal institution in 1863...’ (Ara TheSunday Times 17/11/1991). Ida, meta d-data ©ietikkritikata, il-PRO tal-banda ‘La Stella’, wie©eb hekk,‘...La Stella band, however, LOOKS at 1863, as its yearof inception...’ (Ara, The Sunday Times 24/11/91), uma n©ab ebda dokument ta’ riferenza ta’ konnessjonital-banda ‘La Stella’ mas-sena 1863. Intant, fl-2005,il-PRO tal-banda ‘La Stella’ jg˙arrafna wkoll li, ‘…kieneatt mat-tnissil tal-banda li l-fundatur Pietru Attard(sic) u s˙abu bdew ja˙dmu bla heda biex ji©bru l-ewwelimsie˙ba b˙ala soçi...’ (Ara, Prog. festa San Ìor©, 2005,p.65).), waqt li kittieb ie˙or stqarr, ‘…the ‘La Stella’bands’s roots go back to 1863, though it was officiallyFOUNDED as the first (sic) Gozitan band in 1881 andis the dean (sic) among the bands in Gozo.’ (Ara, Prog.festa San Ìor©, 2005, p.74). Lanqas hawn ma n©abudokumenti biex jikkonfermaw lil Pietru Attard b˙alafundatur. Nafu, imma, li l-Perit Pietru Attard kiening˙aqad mal-banda ‘La Stella’ wara l-att tal-1881 ukuntrattwalment nafu li qabel l-att tal-banda ‘La StellaVincitrice’ kien sar att ie˙or ta’ g˙aqda muikali o˙raG˙awdxija fl-1880 kif indikat f’dan l-artiklu.Minkejja dan, u l-fatt li l-banda ‘La Stella’ fl-1930iffeste©©jat g˙eluq il-50 ANNIVERSARJU MIT-TWAQQIFU FONDAZZJONI TAGÓHA fl-1880, jistà xi ˙add jasalg˙all-konklujoni li s-Soçjetà ‘La Stella’ twaqqfet fl-1863 kif inkiteb fil-Let’s Gozo, ‘...the Società FilarmonikaLa Stella, which was founded in 1863...’ (Ara, Let’sGozo, Sept. 2011, p.12), jew li, ‘...is-sena 1863 jidherli kienet sena sinifikattiva fl-istorja tal-gira G˙awdxija.Kien matul din is-sena li fir-Rabat ta’ <strong>G˙awdex</strong> twaqqfulegalment l-ewwel ew© baned tal-gira La StellaVincitrice u Il <strong>Leone</strong>,’ (L-G˙olja ta-Ûebbu©, Óar©atal-festa, 2010), jew li tmur lura lejn is-sena 1863 kifinkteb fis-Sunday Circle, ‘...The La Stella band datesback to 1863.’ (Ara, Sunday Circle, September, 2011,Issue 201, p.14), jew li, ‘...the ‘La Stella’ bands’s rootsgo back to 1863...’ (Ara, Prog. festa San Ìor©, 2005,p.74)? Mhux di©à rajna li l-uniku dokument legali talbandaLa Stella Vincitrice hu dak tal-1881? Ma nafux lil-fundatur u l-ewwel surmsat-direttur ta’ din il-banda,Mro. Anton Buhasgiar, twieled f’Ìunju, 1861. Kif tista’tikkonvinçi lill-poplu li Mro Buhagiar waqqaf s-SoçjetàLa Stella Vincitrice fl-1863 meta dan kellu biss sentejn?!Rittratt 7: Silta mill-ktejjeb ma˙ru© mill-banda ‘LaStella’ meta marru Canicattini-Bagni 1989Ritratt 8: Programm tal-festitat-tnissil tal-banda ‘La Stella’, 1963Intant M. Said fl-artiklu tieg˙u ma semma xejn, ug˙amel sew, li l-banda ‘La Stella’ kellha xi konnessjonimal-‘banda’ li kienet ˙adet sehem fil-festa ta’ San Ìor©fl-1839, b˙alma kienu g˙amlu xi kittieba o˙ra. Dwardan ktibt fl-artiklu ta’ sentejn ilu. Imma g˙al darbao˙ra, Said re©a’ deffes fin-nofs l-orkestra li kienettie˙u sehem fit-Teatru Calypso. Fil-fatt, huwa kiteb,‘Nafu li t-Teatru Calypso, li l-fundatur tieg˙u ma kien˙add hlief il-Perit Pietru Attard, kellu orkestra tieg˙u ta’100
festaSANTA MARIJA2012tnax-il muiçist, immexxija mis-surmast Salvu Grima.’Ma kienx hemm g˙alfejn jg˙idlna li t-teatru Calypso,kien jiffunzjona ta˙t id-direzzjoni tal-Perit PietruAttard fil-bidu tas-snin 1870 u li kellu wkoll orkestra.Dan nafuh storikament (Ara La Lince, 9/2/1872, IlPortofoglio Maltese, 3/4/1872). Imma Said ma waqafxhawn. Huwa kompla billi kiteb li l-membri tal-orkestrau s-surmast, ‘...spiççaw bandisti u membri tas-SoçjetàLa Stella’ u ma ©ab ebda dokument ta’ riferenza biexjikkonferma dak li kien qed jikteb, meta ma nafuxmin kienu l-membri tal-orkestra u lanqas ma nafux’elementi muikali kienu jdoqqu. Nafu biss li kienetimmexxija mis-surmast Salvu Grima, u mag˙mulal-aktar mid-dilettanti, ‘...composta di 12 persone la piùparte di delittanti.’ Said lanqas ma qalilna META dawning˙aqdu mal-banda ‘La Stella’. Ta’ min isemmi likienet l-opinjoni ta’ Gavlos Oppidvm, li l-membri ta’din l-orkestra li, ‘...ijed tard, kienu jit˙arr©u fid-dar ta’Pietru Attard flimkien ma’ ˙ames bandisti li kienu jdoqquma’ l-antica società, fosthom l-istess Pietru Attard.’Gavlos Oppidvm ma ©ab ebda dokument biex jipprovadak li kiteb (Ara, L-Orizzont, 10/9/1982), anzi ˙allatl-attivitajiet ta’ Pietru Attard bin Fran©isk (ta’ Qasissu),li deher fl-att tal-banda ’La Stella Vincitrice’, malattivitajiettal-Perit Pietru Attard bin Feliç (tal-Ispettur)u g˙amilhom ta’ persuna wa˙da (Ara, L-Orizzont,15/9/1982). Araw x’kiteb Gavlos Oppidvm, ‘...melas’issa (1872) g˙andna lill-Perit Pietru Attard Fundatur,direttur, attur tat-teatru, u li kien ukoll, vjolinista, kif ukollbandist tal-‘antica società’ (Ara, L-Orizzont, 10/8/1982)u ‘...minn dak li ktibna s’issa f’din is-sensiela sirna nafuli l-Perit Pietru Attard (Ta’ Qassissu), jew kif kien ukollmag˙ruf (ta’ l-Ispettur).’ (Ara, L-Orizzont, 10/9/1982).Said jidher li g˙amel kollox fatta.Skont kittieba tal-istorja tal-banda ‘La Stella’,is-surmast Salvu Grima, in˙atar surmast tal-bandawara Mro Anton Buhagiar, l-awtur prinçipali, da unaparte, tal-att tal-11 ta’ Jannar, 1881, meta l-g˙aqdamuikali tieg˙u ng˙atat l-isem uffiçjali ©did ta’ LaStella Vincitrice. Ma hemm ebda referenza f’dan il-attg˙all-Perit Pietru Attard, u lanqas g˙al ebda membrutal-orkestra li kienu jie˙du sehem fit-teatru Calypso. ItteatruCalypso la kien jappartieni lill-banda ‘La Stella’u lanqas lill-banda ‘<strong>Leone</strong>’, tant li fil-bidu tas-sekluli g˙adda, kien immexxi mis-Sur Vincenzo Tabone,eks Segretarju tal-banda ‘<strong>Leone</strong>’. (Ara, It-Torça,20/4/1966). Rajna, mela, li t-teatru ‘Calypso’ ma kienjappartieni lill-ebda Soçjetà Filarmonika G˙awdxija.Mela, m’hux kredibbli u lanqas ra©unat meta nkiteb li‘..mela bir-ra©un kollu nistg˙u nsej˙u t-Teatru ‘Calypso’,it-Teatru tal-Istilla.’ (Ara, Prog. festa San Ìor©, 2006pp.81-82), mhux biss g˙ax storikament nafu li dan itteatruli kien jiffunzjona fil-bidu tas-snin 1870 ma’ kelluebda konnessjoni ma’ xi g˙aqda filarmonika, immawkoll g˙ax nafu, li f’dik il-era, is-Soçjetà Filarmonika‘La Stella’ kienet g˙adha ma twaqqfitx. Mela, g˙emil˙addie˙or, nistg˙u ng˙idu li g˙amilnieh a˙na?! Mahemmx dubju, mela, li l-kittieb bil-frai ‘it-teatru tal-Istilla’ ried ifisser, it-teatru tal-Perit Pietru Attard, xejnijed u xejn anqas.Ritratt 9: Silta mill-kuntratt tan-NutarOnoratu G. Refalo, 11/1/1881Biss, fil-kuntratt hemm klawsola li tg˙id li s-Soçjetà ‘LaStella Vincitrice’ je˙ti©ilha ta˙tar kaxxier li jkun jaf jiktebu jkun intelli©enti, ‘...Che la detta Società deve ergerecon cassiere che saprà scrivere che sia intelligente...’ (Ara,Att Nutar O. G. Refalo 11/1/1881, Art. 16). Jidher çarli din il-˙atra waqg˙et fuq il-Perit Pietru Attrad. Dang˙ax, wara l-att tal-11/1/1881, kien in˙ass il-bonnta’ bniedem li jie˙u f’idejh it-tmexxija tas-Soçjetà.L-g˙ala waqg˙et fuq il-Perit Pietru Attard mag˙ruf‘Ta Qassissu’ (sic). (Ara, L-Istorja tal-Kaini tal-Banedf’Malta u <strong>G˙awdex</strong>, Vol I, 1997, p.207). Intant nafu lifis-sena 1883 kien inkarigat ji©bor il-flus tas-sehem talbanda‘La Stella’ il-Perit Pietru Attard, ’...Pietru Attardincaricato...’ u ma hemm ebda dubju, li dan ma kienxil-Periit Pietru Attard. Dan g˙aliex, f’nota fl-1887 insibudettall çar, ‘dati a Felice Attard quale incaricato da suofratello Pietro...’ Dan il-fatt jindika çar li l-Perit PietruAttard kien il-KAXXIER. Dan Said jafu tajjeb meta kiteb,‘...fl-1883 insibu lill-Perit Pietru Attard ji©bor il-flus millparroççata’ G˙ajnsielem tas-sehem tal-banda fil-festa’(Ara, L-Orizzont, 9/10/2009).Tg˙id il-˙atra tal-Perit Pietru Attard fi ˙dan is-Soçjetà ‘La Stella’ wasslet sabiex tne˙˙a Mro AntonBuhagiar u floku n˙atar Mro Salvu Grima? Tistàtg˙idilna Sur Said, permezz ta’ dokumenti? G˙aliexil-lista tal-ewwel Soçi te˙odna biss lejn is-sena 1882, uf’kitba o˙ra tieg˙ek, g˙alkemm mhux dokumentata,ktibt, ‘...Anton Buhagiar, SENA BISS WARA L-KUNTRATTTAL-1881, g˙all-interessi persunali tieg˙u, telaq minnsurmast tal-banda La Stella...’ ukoll twassalna g˙assena1882 (Ara. Prog. Festa San Ìor©, 2000, p.35).Madankollu, Sur Said, f’kitba o˙ra g˙idt, ‘...imbag˙adflok Antonio Buhagiar, da˙al is-Surmast Salvu Grima lidam mill-1881 sal-1884.’ (Ara, L-Orizzont, 28/8/2009)Anki din m’hix dokumentata. Sur Said, tista’ tg˙idilna,permezz ta’ dokument, f’liema sena n˙atar MroGrima, fl-1881 jew fl-1882?Fl-artiklu, Said, wasslilna wkoll messa©© permezzta’ ritratt ta’ karta muikali li fuqha hemm miktub,Polke, Mazurchi, Valzi e pezzi teatrali e rcite, Pel Fauto,Appartenenti a Pietro Attard, 3 8bre 1857. Il-kitbatindika çar li dik kienet personalment ta’ Pietru Attardu ma g˙andha x’taqsam xejn mal-banda ‘La Stella’.Dak i-mien la kienet imwaqqfa il-banda ‘La Stella’u lanqas il-Perit Attard ma kien g˙adu beda jag˙melit-teatrini fit-teatru Calypso. Il-fatt li din illum tinsab,b˙al muika o˙ra, fl-arkivju tal-banda ‘La Stella’, matipprova xejn b’konnessjoni mal-banda ‘La Stella’.101
Change language