30.01.2013 Views

saqarTvelos sapatriarqos manglis-walkis eparqia saqarTvelos ...

saqarTvelos sapatriarqos manglis-walkis eparqia saqarTvelos ...

saqarTvelos sapatriarqos manglis-walkis eparqia saqarTvelos ...

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

Sinaarsi<br />

1. <strong>saqarTvelos</strong> saeklesio krebebi.<br />

es naSromi mitropolitma anania jafariZem dawera 2003-2004 wlebSi.<br />

gamosca gamomcemlobam meranma sami wignis saxiT.<br />

esenia:<br />

<strong>saqarTvelos</strong> <strong>sapatriarqos</strong><br />

<strong>manglis</strong>-<strong>walkis</strong> <strong>eparqia</strong><br />

<strong>saqarTvelos</strong> teqnikuri<br />

universitetis Teologiis<br />

kaTedra<br />

mitropoliti anania jafariZe<br />

mitropoliti anania jafariZe<br />

sakanonmdeblo krebebi<br />

XII-XX saukuneebSi<br />

<strong>saqarTvelos</strong><br />

saeklesio<br />

krebebi<br />

I


naSromSi ganxilulia <strong>saqarTvelos</strong> saeklesio krebebi, romelnic<br />

uaRresad mniSvnelovanni arian saeklesio samarTlisa da<br />

<strong>saqarTvelos</strong> eklesiis istoriis Sesaswavlad, krebaTa analizs Tan<br />

erTvis maT mier gamocemuli kanonikuri samarTlis Zeglebi.<br />

recenzentebi: istoriis mecnierebaTa doqtori<br />

giuli alasania<br />

istoriis mecnierebaTa doqtori<br />

sergo vardosaniZe<br />

1. Sesavali<br />

<strong>saqarTvelos</strong> wmida eklesia warmoadgens erT-erT nawils sayovelTao<br />

msoflio eklesiisa, amitomac misi samarTlis wyaroebi igivea, rac msoflio<br />

eklesiisa, Tumca cxadia, mas viTarca adgilobriv eklesias sakuTari<br />

wyaroebic aqvs, esenia <strong>saqarTvelos</strong> saeklesio krebaTa dadgenilebani,<br />

eklesiis meTaurTa, kaTalikos-patriarqTa epistoleebi da dadgenilebani,<br />

saxelmwifo kanonmdeblobani saeklesio saqmeTa Sesaxeb, samoqalaqo xasiaTis<br />

iuridiuli dokumentebi eklesiis Sesaxeb, agreTve eklesiis avtoritetul<br />

mamaTa ganmartebani.<br />

<strong>saqarTvelos</strong> eklesiis istoriis mniSvnelovan nawils warmoadgens<br />

qarTuli saeklesio samarTali, romlis mTavari wyaro adgilobrivi<br />

saeklesio krebebi da misi kanonmdeblobaa. marTalia, CvenSi saeklesio<br />

krebebs uZvelesi droidanve iwvevdnen, magram, samwuxarod, aqamde arc<br />

adgilobrivi saeklesio kanonebis krebuli da arc TviT krebaTa<br />

ganzogadebuli analizi gagvaCnda. am ukanasknelTa Seswavlis mxriv, CvenSi<br />

garkveuli CamorCena igrZnoba. marTalia, XX s-is dasawyisSi niko maris, ivane<br />

javaxiSvilis, korneli kekeliZisa da sxva did mecnierTa RvawliT safuZveli<br />

Caeyara qarTuli samarTlis zogadi istoriis Seswavlas, magram aTeisturi<br />

reJimis dros, XX s-is 20-iani wlebidanve CaiSala saeklesio samarTlis<br />

Seswavlis axalwamowyebuli saqme. wyaroebis naklebobasTan erTad, albaT<br />

amiT unda aixsnas, rom samecniero literaturaSi mxolod ramdenime<br />

saeklesio krebaa ganxiluli, maSin, roca IV saukunidan XX-mde, TiTqmis 1600<br />

wlis manZilze, saqarTveloSi asobiT saeklesio kreba unda yofiliyo<br />

mowveuli, dReisaTvis maTi umravlesoba araTu Seswavlili, gamovlenilic ki<br />

ar aris.<br />

amasTanave unda aRiniSnos, rom Znelia saeklesio krebebis gamovlena zRva<br />

saistorio masalidan, ar arsebobs am krebebis Sesaxeb pirdapiri miTiTeba,


zogierTi gamonaklisis garda. mkvlevari iZulebulia sxvadasxva sigelgujarsa<br />

da matianeebSi eZios mxolod iribi miniSneba anda mowmoba<br />

adgilobriv saeklesio krebaTa Sesaxeb, maTi gamovlenis gareSe ki, rogorc<br />

aRiniSna, SeuZlebelia samarTlis istoriisa da, maSasadame, <strong>saqarTvelos</strong><br />

eklesiis sruli istoriis dawera. mociqulTa, wmida mamaTa da msoflio<br />

krebaTa kanonebze dafuZnebuli saeklesio samarTali ZvelTaganve moqmed<br />

samarTals warmoadgenda saqarTveloSi 1 . am codnas efuZneboda wmida eqvTime<br />

mTawmidelisa da arsen iyalToelis mier gamocemuli `mcire~ da `didi~<br />

sjuliskanonebi. CvenSi, rogorc Cans, aseve icnobdnen msoflio krebebis<br />

kanonebis ganmmarteblebis: balsamonis, zonaras, aristinesa da maTeos<br />

blastaris Sromebs, amitomac am ukanasknelis `alfabeturi sintagmisa~ da<br />

armenopulos SromaTa Targmanebi `mefe rjulmdeblis~, vaxtang VI-is RvawliT<br />

gamokrebili saxiT miecaT qarTvelebs. es gvafiqrebinebs, rom Tu ara<br />

<strong>saqarTvelos</strong> eklesiis avtokefaliis gauqmeba ucxo Zalebis mier, ueWvelad,<br />

saeklesio samarTali saqarTveloSic miaRwevda Sesabamis simaRles. erT<br />

umcires, mokrZalebul nabijad am gzaze albaT SeiZleba miviCnioT qvemdebare<br />

naSromi, romelic daiwera Cveni uflisa da macxovris, ieso qristes<br />

sadideblad.<br />

naSromis mizania vrceli saistorio masalidan <strong>saqarTvelos</strong> adgilobrivi<br />

krebebis Sesaxeb monacemebis gamovlena, maTi analizi istoriulfilologiuri<br />

TvalsazrisiT da maTi dalageba garkveuli principebis<br />

Sesabamisad (qronologiurad da sistematurad), amasTanave, nakvlevis Sejereba<br />

msoflio saeklesio samarTlis Tanamedrove donesTan, SesaZleblobis<br />

farglebSi. ivane javaxiSvilis aRniSvniT, samarTlis sferoSi momuSave unda<br />

iyos istorikos-filologosi da amasTanave unda hqondes specialuri<br />

iuridiuli ganaTleba, amitomac Cven, viTarca mxolod istorikosi da ara<br />

iuristi, ufro metad vixilavT saeklesio krebebs istoriul-filologiuri<br />

TvalTaxedviT da naklebad vexebiT maT dogmatikur-kanonikuri mxriv, Tumca<br />

ki mogvaqvs uxvi masala mis Sesaxebac. amasTanave, 20-ze meti wlis manZilze<br />

Cemi episkoposobis dros, rogorc <strong>eparqia</strong>Si, ise wmida sinodSi xSiri Sexeba<br />

mqonda saeklesio-kanonikur samarTalTan, am praqtikulma saqmianobam<br />

cotaodnad gaamdidra Cemi codna am sferoSi. vloculobT, raTa Semdgom<br />

Taobas, ufro metad daxelovnebuls iuridiul sferoSi, Cveni naSromi<br />

gamoadges, viTarca erTi safexuri ufro maRal simaRleze asasvlelad.<br />

gamokvlevis sagani. istoriulad <strong>saqarTvelos</strong> adgilobrivi<br />

eklesiisaTvis savaldebuloa msoflio sayovelTao eklesiis mier<br />

SemuSavebuli sakanonmdeblo Zeglebi, amitomac qarTuli saeklesio<br />

samarTali, erTi mxriv, umTavresad msoflio eklesiis kanonmdeblobas<br />

emyareba da misi saeklesio kanonmdeblobis saTaves msoflio krebebi<br />

Seadgens, meore mxriv ki, aseTs warmoadgens <strong>saqarTvelos</strong> adgilobrivi<br />

krebebi, rogorc ivane javaxiSvili uwodebda _ `adgilobiTi krebani~ 2 .<br />

Cveni gamokvlevis sagans warmoadgens <strong>saqarTvelos</strong> adgilobrivi krebebi.<br />

rogorc aRiniSna, <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis, viTarca saxelmwifo mniSvnelobis<br />

saeklesio organizaciis oficialurad arsebobis Teqvsmeti saukunis manZilze,<br />

mravali kreba unda mowveuliyo. kanonikuri samarTali iTvaliswinebda<br />

weliwadSi ramdenime saeklesio krebis mowvevas, Tumca mas sxvadasxva<br />

Sesabamis konkretul mizezTa gamoc iwvevdnen. miuxedavad mowveul krebaTa


siWarbisa, maT Sesaxeb pirdapiri cnobebi metad mcire raodenobiT SemorCa.<br />

sxvadasxva wyaroTa monacemebze dayrdnobiT, Cven mier SesaZlebeli gaxda 40mde<br />

saqarTveloSi Catarebuli anda qarTuli eklesiisadmi miZRvnili krebis<br />

gamovlena XIX s-mde, xolo XX s-Si Catarebuli krebebis ricxvi aWarbebs 50-s.<br />

isini davyaviT 2 ZiriTad jgufad _ pirvelia krebebi, romelnic iyvnen<br />

mowveulni kanonmdeblobiTi moRvaweobisaTvis anda Seikribnen sagangebod<br />

pirvelxarisxovani sakiTxebis gansaxilvelad da kanonebic gamosces, meore<br />

jgufs ki ganekuTvnebian isini, romelnic ar yofilan mowveulni<br />

kanonmdeblobiTi moRvaweobisaTvis, aramed sxvadasxva mimdinare saeklesio<br />

sakiTxis gadasaWrelad Sedga. Cven vixilavT rogorc pirvelxarisxovan, ise<br />

Cveulebriv krebebs. agreTve, rogorc aRvniSneT, calke jgufad gamovyaviT is<br />

krebebi, romelnic ucxoeTSi iqnen mowveulni <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis<br />

sakiTxebis gadasaWrelad, aseve msoflio krebebi, romlebSic qarTveli<br />

episkoposebi monawileobdnen.<br />

<strong>saqarTvelos</strong> adgilobriv krebebze miRebuli dadgenilebebi savaldebulo<br />

iuridiuli normebis xasiaTis matarebeli iyo <strong>saqarTvelos</strong> saeklesio<br />

cxovrebaSi 3 . iseve, rogorc savaldebulos warmoadgenda msoflio eklesiis<br />

mamaTa ganmartebani, kaTalikos-patriarqTa da moZRvarTa epistoleebi,<br />

samoqalaqo xasiaTis iuridiuli kodeqsebi gamocemuli eklesiis mimarT. isini<br />

mimoxilulia naSromis pirvel nawilSi - saeklesio wyaroTa mimoxilvisas,<br />

naSromis II, ZiriTad nawils TviT adgilobriv krebaTa ganxilva warmoadgens,<br />

III nawili ki eZRvneba saeklesio ierarqiis, diaspora-diptiqis, saeklesio<br />

enisa da sxva sakiTxebs.<br />

problemis Seswavlis mdgomareoba da sakiTxis istoriografia.<br />

samarTlis mecniereba Seswavlis sagans warmoadgenda ZvelTaganve: aTenis,<br />

aleqsandriis, antioqiis, romis da Semdeg konstantinopolis umaRles<br />

skolebSi. aq miiRes iuridiuli ganaTleba wmida basili didma, grigori<br />

RvTismetyvelma, ioane oqropirma, ambrosi mediolanelma. 534 wlamde am<br />

Tavisebur universitetebSi Warbobdnen warmarTi profesorebi, romelTac<br />

imperatorma iustinianem aukrZala leqciebis wakiTxva. skolaTa nawili amis<br />

gamo daixura. universitetebi darCa romsa da konstantinopolSi. am epoqis<br />

bizantiaSi saero da kanonikuri samarTali ar ganirCeoda erTmaneTisagan da<br />

konstantinopolis skolis samarTalmcodneebi makedonelTa dinastiis epoqaSi<br />

monawileobdnen sakanonmdeblo krebulebis: `proqironis~, `epanagogis~ da<br />

`basilikis~ gamocemebSi 4 .<br />

XI s-Si konstantinopolis wm. giorgis eklesiaSi gaixsna pirveli<br />

specialuri iuridiuli skola. misi meTauri atarebda `nomofilaqsis~<br />

(kanonTa damcvelis) tituls. am skolasTanaa dakavSirebuli avtoritetuli<br />

kanonistebis - aleqsi aristines, ioane zonaras da Teodor balsamonis<br />

Sromebi. aristinem da balsamonma, romelnic Tavis dros skolas<br />

xelmZRvanelobdnen kidec nomofilaqsis tituliT, da zonaram Seadgines<br />

vrceli egzegetikuri ganmartebani kanonikuri korpusis mTeli<br />

Sedgenilobisa 5 . konstantinopolis jvarosanTagan gaTavisuflebis Semdeg,<br />

XIV s-Si, bizantiaSi Seadgines cnobili `sintagma~ mRvdel-monazon maTe<br />

blastarisa da `eqvsi wigni~ (`egzabiblosi~) Tesalonikeli nomofilaqsisa,<br />

konstantine armenopulosi.


saqarTveloSi bizantiuri saeklesio samarTlis es bolo monapovrebic ki<br />

cnobili iyo, amas miuTiTebs maTe blastaris `sintagmisa~ da konstantine<br />

armenopulos Sromebis Targmna gamokrebili saxiT samTavisis episkoposis<br />

kviprianes mier vaxtang VI-is dros. mas samTavisis kaTedraze miuRia Txovna<br />

batoniSvil vaxtangisagan qarTulad gadmoeRo blastarisa da armenopulos<br />

naSromebi. am naSromebs hqonda praqtikuli xasiaTi, Targmani sasamarTlo<br />

praqtikaSi gamosayeneblad iyo gansazRvruli.<br />

saqarTveloSi ufro adre, praqtikuli da ara samecniero-kvleviTi mizniT,<br />

SemoqmedebiTi midgomiT iTargmneboda kanonikuri Zeglebi, iqmneboda<br />

sakanonmdeblo Zeglebis krebulebi. esaa _ eqvTime aTonelis `mcire<br />

sjuliskanoni~ da arsen iyalToelis `didi sjuliskanoni~. pirveli<br />

Sedgenili iqna qarTvelTa monasterSi, aTonis wmida mTaze, meore ki, albaT,<br />

gelaTis monasterSi. qarTuli monastrebi _ saswavlo kerebic iyo, rogorc<br />

amJamad uwodeben _ `akademiebi~. albaT maTSi Sesabamis iuridiul ganaTlebas<br />

iRebdnen sasuliero pirebi, yovel SemTxvevaSi, TviT XVIII s-is dasawyisSic ki<br />

samTavisis kaTedraze iseTi ganaTlebuli piris yofna, romelmac `sintagmisa~<br />

da `eqvsi wignis~ gaanalizeba da DSesabamisi muxlebis Targmna SeZlo, unda<br />

adasturebdes zemoTqmul mosazrebas.<br />

1852-1859 wlebSi aTenSi ralisa da potlis redaqciiT gamovida 6-tomiani<br />

`sintagma saRmrTo da wmida wignebisa~. masSi Sedis kanonikuri korpusi - `14titlovani<br />

nomokanoni~, maTe blastaris `sintagma~, aristines, zonaras da<br />

balsamonis ganmartebani, agreTve, bolo drois konstantinopolis<br />

<strong>sapatriarqos</strong>a da saberZneTis samefoSi gamocemuli kanonebi eklesiis Sesaxeb.<br />

saqarTveloSi TiTqmis erTi saukuniT adre msgavsi krebuli Seadgina<br />

`rjulmdebelma~ vaxtang VI-m. krebuli warmoadgens samoqalaqo da saeklesio<br />

samarTlis kodeqss. igi vaxtangma Seadgina domenti kaTalikosisa da grigol<br />

episkoposis TanadgomiT. krebuli, moses samarTlis garda, moicavs e.w.<br />

`siriul-romaul samarTals~, `berZnul samarTals~ (blastarisa da<br />

armenopulos Sromebidan gamonakreb muxlebs), e.w. somxur samarTals (Cans,<br />

istoriuli <strong>saqarTvelos</strong> samxreT provinciebSi gamosayenebel samarTals),<br />

vaxtangis krebulSi Sedis <strong>saqarTvelos</strong> sakanonmdeblo saeklesio krebaTa<br />

mier miRebuli kanonebi - `kaTalikozTa samarTali~, Wulevis krebis mier<br />

damtkicebuli kanonebi - `beqas da aRbuRas samarTali~ `bagrat kurapaltis<br />

samarTali~, giorgi brwyinvales `Zeglis dadeba~ da krebulis bolo nawilia<br />

`samarTali batoniSvilis vaxtangisa~. esaa qarTuli erovnuli samarTlis<br />

yvelaze srulyofili Zegli da marTlmsajulebis ZiriTadi saxelmwifo wigni.<br />

igi gamoiyeneboda XIX s-is 30-ian wlebamde. XIX s-Si Sewyda sakanonmdeblo<br />

Zeglebze muSaoba, radganac <strong>saqarTvelos</strong> eklesiam dakarga avtokefalia. XX<br />

s-Si, mxolod aTeistebis batonobis Semdeg, 90-ian wlebSi daarsebul<br />

Tbilisis sasuliero akademiaSi Seudgnen saeklesio samarTlis Seswavlas.<br />

rogorc cnobilia, saeklesio samarTlis disciplinis qarTuli<br />

saxelmZRvanelo, jerjerobiT, ar dawerila. sazogadod, saeklesio samarTals<br />

swavloben universitetebis Sesabamis iuridiul skolebSi. aseTi qarTuli<br />

skola, jerjerobiT, Camoyalibebuli ar aris. saRvTismetyvelo da<br />

samomavlod iuridiul fakultetebze, albaT, saeklesio samarTlis Seswavlis<br />

saqmes yuradReba mieqceva. miuxedavad Sesabamisi samecniero skolebis<br />

ararsebobisa, saqarTveloSi saeklesio samarTals swavlobdnen cnobili<br />

mecnierebi, istorikosebi da filologebi. rogorc zemoT ukve aRvniSneT,


ivane javaxiSvils miaCnda, rom samarTlis mecnierebas, misi specifikurobis<br />

gamo, unda swavlobdes Sesabamisi iuridiuli ganaTlebis mqone piri -<br />

`samarTlis istorikosi unda iyos erTsa da imave dros iuristica da<br />

filologos istorikosi, rac rasakvirvelia iSviaT SemTxvevas warmoadgens 6 .<br />

albaT saeklesio samarTlis mkvlevari, iuridiulTan erTad, saRvTismetyvelo<br />

ganaTlebis mqone istorikos-filologi unda iyos. qarTuli samarTlis<br />

iuridiuli institutebi da samarTlebrivi debulebebi asaxulia samarTlis<br />

wignebSi, sigel-gujrebsa da CveulebiT samarTalSi.<br />

rogorc aRiniSna, qarTuli samarTlisa da kanonmdeblobis istoriaSi<br />

gansakuTrebuli roli ekuTvnis sjulmdebel mefe-mecniers vaxtang VI-s. man<br />

Seqmna sakodifikacio komisia, Seadgina samarTlis wignTa didi krebuli.<br />

agreTve, Seadgina qarTuli saxelmwifo samarTlis didebuli Zegli<br />

`dasturlamali~. misi mefobis periodi iyo qarTuli sjulmdeblobis<br />

ganaxlebisa da ayvavebis xana.<br />

qarTuli samarTlis istoriis sakiTxebi ganxilulia vaxuSti<br />

batoniSvilis, ioane da daviT batoniSvilebis naSromebSi, romelTac<br />

wyaroTmcodneobiTi mniSvneloba aqvT 7 .<br />

ramdenime mniSvnelovani saeklesio krebis Sesaxeb cnobas gvaZlevs<br />

vaxuSti batoniSvili, kerZod, igi ruis-urbnisis krebis Sesaxeb mogviTxrobs:<br />

`ganixila mefeman, rameTu saxlni RvTisani quab avazakTa qmnil iyvnen,<br />

mwyemsni _ ara mwyemsni, garna mgelni, amisTvis Sekribna kaTalikozepiskopozni<br />

da samRvdeloni mamulisa Tvisisani da sxua-kerZonica, qmna kreba<br />

q~sa C~rg [1103 w.] qarTulsa t~kg, da TviTca mun mjdomi ara viTarca mefe,<br />

aramed viTarca mona, ganamtkices i~b krebaTa damtkicebuli WeSmariti<br />

sarwmunoeba, uRirsni gankueTnes da daaweses erad, xolo Rirsni saydarTa<br />

maTTa dasxes~ 8 .<br />

vaxuStis cnobiT, ruis-urbnisis kreba Sedga daviT aRmaSeneblis mier<br />

kaxeT-hereTis SemoerTebamde, radganac am krebas eswreboda samRvdeloeba ara<br />

marto mefe daviTis `mamulidan~, aramed `sxva - kerZonica~. mefis `mamulis~<br />

qveS igulisxmeba `afxazTa da qarTvelTa~ samefoebi, `sxva - kerZonis~ qveS ki,<br />

cxadia, kaxeT-hereTisa, Tbilisis da qvemo qarTlis samRvdeloeba. krebis<br />

damTavrebis Semdeg mefem SemoierTa `hereT-kaxeTi~ 1 , amitomac, misi azriT,<br />

ruis-urbnisis kreba Sedga ara 1104 anda 1105 wels, kaxeT-hereTis SemoerTebis<br />

Semdeg, aramed iqamde, aseTia vaxuStis cnoba.<br />

imereTis saeklesio krebis Sesaxeb vaxuSti wers - `JamTa amaT Sina, iqmna<br />

ganteveba colTa, klva kacTa da idumal tyvis yidva da usjuloni sjulsa<br />

zeda mravalni imereTsa Sina. amisaTvis Sekrbnen qarTlisa kaTalikozi<br />

malaqia, afxazTa kaTalikozi evdemon da yovelni episkopozni imereTodiSisani.<br />

xolo episkopozni eseni iyvnen: quTaTeli svimon, genaTeli antoni,<br />

Wyondideli, bedieli, moqveli, drandeli filipe, cagereli kozman, xoneli<br />

zaqaria, nikorwmindeli ioakim, Caiseli kvirile. amaT ganaCines moqmedTa<br />

maTTaTvis jerovani Serisxuani, dawernes da SeaCuenes moqmedni misni, viTarca<br />

gvauwyebs aRwerili maTi~ 9.<br />

ioane bagrationis `sjuldeba~ warmoadgens <strong>saqarTvelos</strong> saeklesio<br />

samarTlis istoriisaTvis mniSvnelovan Zegls, masSi gvxvdeba mosazrebani<br />

<strong>saqarTvelos</strong> eklesiis umaRlesi sammarTvelo organos - `dikasteriis~,


eklesiis meTaur `kaTalikosis~, eklesiebSi `saqveyno saqmeTa gancxadebis~,<br />

qarTvel mefeTagan TavianT kaTedrebze `episkoposTa dasmis~, samxedro `jaris<br />

mRvdelTa~, `samRvdelo wesdebisa~ da sxvaTa Sesaxeb.<br />

i. bagrationis `sjuldebis~ teqstis gamomcemlis, ivane surgulaZis<br />

TvalsazrisiT, es Zegli arasodes yofila `sakanonmdeblo aqti~, imJamindeli<br />

samarTlis wyaro, aramed mxolod proeqts warmoadgenda, romelic avtorma<br />

miarTva mefe giorgi XIII-s, magram, Cveni TvalsazrisiT, mas garkveuli formiT<br />

gavlena mouxdenia <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis samarTalze mogvianebiT, kerZod,<br />

avtokefaliis aRdgenis Semdeg. Cven vgulisxmobT im garemoebas, rom ioane<br />

batoniSvilis mier dikasteriisaTvis dakisrebuli funqcia da misi<br />

Semadgenloba gvagonebs 1917-1927 wlebSi <strong>saqarTvelos</strong> eklesiaSi moqmed 1917<br />

wlis krebis mier dadgenil `sakaTalikoso sabWos~. saqme isaa, rom<br />

`sjuldebis~ mniSvnelovani nawili daibeWda da gamoqveynda sasuliero<br />

organoSi `mwyemsi~, romelsac d. RambaSiZe redaqtorobda, 1894-1896 wlebSi. igi<br />

am sasuliero JurnalSi uwyvetad, TiTqmis ori wlis manZilze ibeWdeboda<br />

(sul daibeWda 16 nomerSi), rogorc cnobilia, TiTqmis amave epoqaSi daiwyo<br />

avtokefaluri moZraoba, qarTveli samRvdeloeba im dros eZebda momavali<br />

sakaTalikoso eklesiis mmarTvelobis formebs. Cans, am dros momavali<br />

sakaTalikoso sabWos Semadgenlobisa da funqciis gansazRvrisas maTze<br />

zegavlena iqonia i. batoniSvilis sjuldebis qveTavma `samRvdelo wesdeba~,<br />

romelSic paragrafia saTauriT: `dikasteriisa anu sasuliero<br />

wesdebisaTvis~ 10 . dikasteria asea ganmartebuli - `dikasteria (anu sasuliero<br />

samarTali), anu saeklesio saqmeebi. sakurTxi mRvdelni, arqimandritni,<br />

episkoposni iyos gamorCeviT dikasteriis wevrTagan. dikasteriis wevrni iyvnen<br />

Semdegni: 1. kaTalikosi; 2. tfileli; 3. ori arqimandriti; 4. ori dekanozi; 5.<br />

mefis moZRvari; 6. mefisagan miCenili Tavadi (sasulieros mTavari); 7. samni<br />

anu orni mweralni. ese yovelni Sekrbebodnen kviraSi orjer orSabaTs da<br />

paraskevs da yovelni sasuliero saqme da samarTali amaT mier<br />

ganixilebodes~ 11 . i. batoniSvilis dikasteria 10-12 wevrisagan Sedgeba. 1917<br />

wlis `eklesiis marTva-gamgeobis debulebis~ mixedviT `sakaTalikoso sabWo~<br />

Sedgeba 12 wevrisagan, maT Soris pirveli kaTalikosi iyo. sabWos igive<br />

funqcia eniWeboda, rac dikasterias. `sabWos dadgenilebani savaldebuloa<br />

yvela saeklesio dawesebulebaTa da eklesiis wevrTaTvis ($8), igive funqcia<br />

aqvs `dikasterias~ - `yoveli sasuliero saqme da samarTali~ mas ekuTvnis.<br />

iv.surgulaZe dikasterias ase ganmartavs - `kolegialuri xasiaTis<br />

sasuliero dawesebuleba administraciuli da sasamarTlo funqciebiT~ 12 .<br />

`kalmasobaSi~ i. bagrationi dikasteriis Sesaxeb wers - `dikasteria ars<br />

berZnuli sityva, romelic niSnavs upirveles samsajulsa da samsajulTa<br />

SesakrebelTa adgilTa~ 13 . rusuli eklesiis mmarTvelobis Sesabamisad, es<br />

dawesebuleba anton II-is mmarTvelobis bolo wlebSi qarTlis<br />

sakaTalikosoSic dainerga, arsebobda egzarqosobis pirvel xanaSic.<br />

i.batoniSvilis `dikasteriac~ emsgavseba rusul saeklesio mmarTvelobis<br />

formas. magaliTad, dikasteriis wevri e.w. `mefisagan miCenuli Tavadi<br />

(sasuliero mTavari)~ igivea, rac rusul uwmides sinodSi saimperatoro<br />

xelisuflebis mier daniSnuli oberprokurori. am `sjuldebiT~ kaTalikosis<br />

funqcia SezRudulia dikasteriis mier, es ukanaskneli eklesiis faqtobrivi<br />

mmarTvelia. mefisagan `miCenili sasuliero mTavari~ saero xelisufalia,


omelic kontrols uwevs sasuliero xelisuflebas, mis xelSia sasuliero<br />

ganaTlebis saqmec kaTalikosTan erTad. proeqtis mixedviT, qarTul<br />

saxelmwifoSi grigorianuli da kaTolikuri eklesiebisaTvis da mahmadianebisaTvisac<br />

unda Camoyalibebuliyo Sesabamisi dikasteriebi. ioane<br />

batoniSvilisaTvis, iseve, rogorc mamamisisaTvis giorgi XIII-isa da papisaTvis<br />

(erekle II-isaTvis) rusuli saxelmwifoebrivi wyobileba misabaZ magaliTs<br />

warmoadgenda. ioanec cdilobs mis gadmonergvas saqarTveloSi, adgilobriv<br />

wyobilebasTan mis SeTavsebas. ruseTSi 1721 w. petre pirvelma gaauqma<br />

patriarqoba. saqarTveloSi kaTalikosobis instituti ise Zlieri iyo, rom<br />

TviT proeqtSic ki mas batoniSvili ver Seexo, Tumca, rogorc aRiniSna, misi<br />

Zalaufleba SezRuda. misi azriT, `kaTalikosi Rirsebisamebr da ara mefis<br />

ZeobiT ikurTxebodes kaTalikosad, vinc iyos mecnier da patiosani~ 14 . Tu<br />

iqamde kaTalikosis xelSi iyo eklesiis mTeli Semosaval-gasavali, proeqtiT<br />

mas daeniSna xelfasi wliurad 250 Tumani vercxlis fuli, garda amisa, mas<br />

sakaTalikosos Semosavlidan unda miscemoda mudmivad `eqvsi sulisa<br />

sadilisa da vaxSmisa xoragi~. kaTalikosis mudmiv damxare TanamSromlad<br />

iniSnebodnen - `ori arqimandriti, eqvsi mRvdel-monazoni, oTxi mTavardiakoni,<br />

ori diaCoqi (kerZo diakoni) lamprisa da kverTxis mWerali, ori moJamne, erTi<br />

xelis dambani, erTi mwignobari, rva mgalobeli~, amaT garda `Semosavlebis<br />

mcvelni da eklesiis nivTebis mcvelni, erTi ikonomosi da saWmlis rigis<br />

mimcemi… ori mwerali, ori mzareuli, ori mepure, oTxi yuluxCi (mcveli<br />

mxlebeli), oTxi fareSi, ori mekare da ezos mgveli, erTi eklesiis damgveli,<br />

sami mejinibe da ezos mejore da ise xuTi mosamsaxure~ 15 . maTTvis kaTalikoss<br />

`sakaTalikoso Semosavlidan~ miecemoda Sesabamisi `xoragi~ da saxarjo.<br />

`odes mefes an sxvaT miiwvevs kaTalikosi, maSin Semosavlidam aqvs neba<br />

daxarjos weliwadSi oTxgzis stumrobisaTvis~ da sxva msgavsi<br />

gansazRvrebani gvxvdeba sjuldebaSi.<br />

asevea gansazRvruli episkoposTa xarjebic, kerZod, mTavarepiskoposebs:<br />

alaverdels, bodbels, mrovels da nekresels eZlevaT TanamSromlad `TiTo<br />

arqimandriti, oTx-oTxi mRvdelmonazoni an mRvdeli, or-ori mTavardiakvani,<br />

sam-sami mgalobeli, or-ori moJame mwignobari, orni diakonni, sam-sami msaxuri,<br />

erTi mzareuli, erTi mepure, ori fareSi anu karis mcveli da damgveli, TiTo<br />

mejinibe, sami mosamsaxure. maT eZlevaT `jamagiri TeTrad~ da `ulufa<br />

eklesiidam~. sxva episkoposebsac msgavsadve odnav Semcirebuli<br />

TanamSromlebi eZlevaT. amis garda, maT xelSia `kondakiT naSovni~ anu<br />

sxvadasxva wesis SesrulebisaTvis miRebuli Semosavali `saimtverio da<br />

sawiravi TviT moixmaron~ 16 . XX s-Si gardacvlilis WirisuflebisaTvis<br />

mezobel-naTesavTa mier mitanil Sesawevar fuls `gadasaxuravi~ erqva<br />

(imereTSi), rogorc Cans, imave mniSvnelobisaa `wasaxuravi~ sjuldebaSi. mefis<br />

gardacvalebis dros `episkoposni wasaxuravs nurRa miarTmeven mefeTa,… nuca<br />

saimtveriosa aRiReben amisTvis, radgan mefeTa arian dasmulni episkoposad da<br />

samRvdelod ganwesebulni~ 17 .<br />

aq sainteresoa is, rom saepiskoposo kaTedrebze episkoposebi Zvel<br />

saqarTveloSi `daismebodnen mefeTa mier~. kaTedra mefis iyo. rogorc sxva<br />

sabuTebidan Cans, mitropolitis da sxva msgavs wodebasac mefe iZleoda.<br />

rusuli wesdebis mixedviT nakurTx episkoposs kaTedras mefe aZlevda –


`Избранному лицу объявляется Высочаишее повеление о бытии ему епископом таком-то<br />

града~ 18 .<br />

ganvixiloT `samarTali batoniSvilis daviTisa~ (teqsti gamosca da<br />

gamokvleva daurTo daviT furcelaZem, Tb., 1964). qarTl-kaxeTis bolo mefis,<br />

giorgi XII-is brZanebiT, mis vaJs, daviT batoniSvils moqmedi samarTlis<br />

mosawesrigeblad daevala Seedgina samarTlis wigni, romelic wodebulia<br />

viTarca `samarTali batoniSvilis daviTisa~. esaa XVIII-XIX saukuneTa mijnaze<br />

Sedgenili Zegli, Sedgenili imdroindeli rusuli samarTlis Zeglebis<br />

gaTvaliswinebiT.<br />

daviT batoniSvilis samarTali <strong>saqarTvelos</strong> eklesiisa sasuliero pirebis<br />

mimarT moiTxovs pativiscemas, rasac Sesabamisad asabuTebs kidec, kerZod 149-e<br />

muxlSi naTqvamia - `qveyana Cveni Soris warmarTTa ars mdebare,<br />

romlisaTvisca xams yovelTa samRvdeloTa pativiscemaБ~ 19 ; batoniSvili<br />

daviTi iyo eklesiisa da sarwmunoebis moyvaruli, keTilmorwmune. zrunavda<br />

eklesiis gaZlierebisa da ayvavebisaTvis, rac aisaxa kidec misi samarTlis<br />

muxlebSi. mease muxlSi naTqvamia: `eklesia aris gvirgvini mefisa da dideba<br />

da wyaro yovlisa bednierebisa, da gaaxlebuli kacisa RvTisa Tana, da<br />

mpoebeli bednierebisa viTarca dausrulebelsa mas saukunesa, egreTve<br />

dasrulebadsaca amas, amisaTvis xams, romel mefeTagan da erTa iyos<br />

pativcemul da didebul~ 20 .<br />

eklesia bednierebis wyaroa, rogorc am wuTisofelSi (`dasrulebadsa amas<br />

saukunesa~), ise im qveynad. daviTi wuxs, rom <strong>saqarTvelos</strong> eklesia TiTqmis<br />

`dacemisadmi miwevnul ars~ imis gamo, rom `arca mefeTa, arca TavadTa,<br />

aznaurTa da glexTa aqunda misadmi zrunva~, ufro metic, ersa Tu bers mis<br />

mimarT guli gagrilebuli aqvs, amitomac arian kidec damdablebuldaglaxakebulni,<br />

TviT meurveebi Zarcvavdnen (`krexden~) eklesiebs da<br />

saeklesio qonebas aZlevdnen TavianT naTesavebsa da aznaurebs. amis<br />

mxilvelio, wers batoniSvili daviTi, `aRvityine SuriTa~ (e.i. vinebe), raTa<br />

samociqulos wesdebis msgavsad Semedgina saeklesio wesdeba, raTa eklesia<br />

daubrundes Tavis Zvel didebas, rogorc hqonda Cveni winaprebis droso.<br />

daviTi miiCnevs, rom episkoposTa raodenoba unda Semcirdes, radganac<br />

maTi siWarbe aglaxakebs eklesias. saqarTveloSi mravali episkoposia, wers<br />

daviTi, magram maT ara hyavT imdeni mrevli, ramdenic episkoposebs unda<br />

hyavdeT saerTod. `ese ars pirveli mizezi daglaxakebisa eklesiisa~ imis gamo,<br />

rom maT gasavals Semosavali ver eTanxmeba, `ara Sesworebis~, xolo Tu<br />

episkoposi daglaxakda (e.i. gaRaribda), es ar ekadreba mis xarisxsa da<br />

Rirsebas, Tu Tavisi Rirsebis Sesabamisad moiqceva, misi Semosavali amas ver<br />

gawvdeba, amitomac gadavwyviteT, rom saqarTveloSi (gulisxmobs qarTlkaxeTs)<br />

sul oTxi episkoposi eyolebaT, maT gauCndebaT ufro meti samwyso da<br />

TavianTi xarisxis Sesabamisad moiqcevian, maTi movaleoba aris qadageba<br />

saxarebisa, warmarTTa moqceva, radganac isini arian eris moZRvarTa Tavni21 .<br />

sxvaTaSoris, TiTqmis saukunis Semdeg kaTolikos-patriarq kalistrates<br />

piriqiT miaCnda, rom saqarTveloSi episkoposTa ricxvi usaTuod unda<br />

gazrdiliyo, raTa maTi swavleba da madli mrevlamde misuliyo22 . marTlac,<br />

XIX s-Si <strong>eparqia</strong>Ta gauqmebam mZime sarwmunoebrivi Sedegi gamoiRo23 .


daviT batoniSvilis Tanaxmad, `pirveli episkoposi~ TbilisSi unda iyos,<br />

mas mitropolitis wodeba eqneba, viTarca dedaqalaqis mRvdelmTavars. misi<br />

samwyso aris mcxeTamde diRomi, Tbilisis garemoni, walka-TrialeTi, qvemo<br />

qarTli, kaxeTis nawili. meore episkoposi arqiepiskoposis wodebiT bodbeli<br />

unda iyos, mis samwysoSi Seva gaRmarTi da gamoRmarTi kaxeTi, e.i.<br />

alaznisiqiTa mxare (gaRmarTi) kaxeTi, anu dRevandeli saingilo da<br />

alaznisaqeTa teritoria. mesame iwodeba gorisa da mcxeTis, anu qarTlis<br />

episkoposad. misi samwyso mTeli qarTlia samaCablomde. meoTxe episkoposi<br />

`ars mTebisa: didisa liaxvisa, patarisa, qsanisa, aragvisa, TuSisa, fSavisa da<br />

xevsureTisa da eseve ars xarWaSnelica~ 24 .<br />

daviT batoniSvilis samarTali CvenTvis imiTaa saintereso, rom<br />

<strong>saqarTvelos</strong> eklesiis avtokefaliis gauqmebis Semdeg <strong>eparqia</strong>Ta ricxvis<br />

Secirebisa da axali eparqiebis ricxvis gansazRvris dros, rogorc Cans,<br />

ruseTis saeklesio da saxelmwifo xelisuflebas usargeblia daviT<br />

batoniSvilis samarTlis wignis aRniSnuli mease muxliT. rogorc cnobilia,<br />

rusulma xelisuflebam aRmosavleT saqarTveloSi erT periodSi marTlac<br />

oTxi saepiskoposo daarsa. rusebma erT periodSi marTlac daarses `mTis<br />

<strong>eparqia</strong>~ daviTis zemoaRniSnuli muxlis Sesabamisad, masSi Seiyvanes<br />

<strong>saqarTvelos</strong> mTianeTis mosaxleoba, oRond rusebma mas ratomRac `oseTis<br />

<strong>eparqia</strong>~ uwodes. masSi aragvis xeobac Sedioda. amasTanave, rusebi gamudmebiT<br />

unergavdnen am eparqiis mrevls, rom isini eTnikurad osebi iyvnen (es sakiTxi<br />

sxvagan gvaqvs ganxiluli).<br />

amasTanave, daviTi miiCnevs, rom arqimandritebis ricxvic oTxiT unda<br />

ganisazRvros, maTi Semosavali mefis xazinaSi unda Sevides, saidanac miecemaT<br />

`jamagiri sakmao~, gauqmebuli saepiskoposoebis Semosavali `daidvas<br />

SkolaTaTvis da saswavloTa da stambisaTvis~.<br />

batoniSvil daviTs surda <strong>saqarTvelos</strong> eklesiasa da saxelmwifos Soris<br />

damyarebuliyo iseTive damokidebuleba, rogoric iyo imJamindel ruseTSi.<br />

kerZod, eklesiis mmarTvelobiT organod moiazrebs dikasterias. imave mease<br />

muxlis Tanaxmad, `upirvelesi dikasteria, romlisa mierca imarTebis<br />

<strong>saqarTvelos</strong> sasuliero jer-ars ese tfilissa Sina yofad~ 25 .<br />

dikasteria Sedgeboda zemoaRniSnuli 4 mRvdelmTavrisagan (erTi<br />

mitropoliti da sami episkoposi). amasTanave, mitropoliti mudmivi wevria,<br />

xolo sxva episkoposebi oTx-oTxi TviT asruleben wevris movaleobas<br />

dikasteriisa. maT garda dikasteriis wevrebi arian karis moZRvari, mefis<br />

moZRvari, karis dekanozi da sionis dekanozi. am ukanasknelis Secvla SeuZlia<br />

romelime sxva `swavlul da Rirs~ mRvdels.<br />

dikasterias unda hyavdes erTi prokurori mefisa. igi ucxadebs<br />

dikasterias `mefis brZanebas~. es prokurori dikasteriis wevrebis<br />

meTvalyurea (`mWvreteli~), raTa raime sakiTxi ukanonod ar gadawydes.<br />

dikasteriaSi yoveli saqme unda gadawydes `sjulis kanoniTa, dadebuliTa<br />

wmidaTa mamaTaTa, raica ara ipoebodes mun, ixmaron aRsavsebelad kanoni<br />

berZenTa mefeTani 26 , e.i. e.w. `samarTali berZuli~, an `kanoniTa Cemgan<br />

dadebuliTa~ - wers daviT batoniSvili. misive azriT `kerZo dikasteria~ unda<br />

arsebobdes eparqiebSi episkoposis karze. misi wevrebi arian iqauri<br />

arqimandriti da eparqiis pirveli dekanozi. daviTis azriT, eklesiaSi<br />

sasuliero pirebis (e.i. `moweseTa~) ricxvi didi ar unda iyos, radganac maTi


simravle iwvevs `friadsa mwirobasa~ (e.i. siRaribes). dikasteria ikribeba<br />

oTxSabaT-paraskevs.<br />

monofizitebisaTvis (somxuri eklesiis mrevlisaTvisac) unda arsebobdes<br />

e.w. `somxis dikasteria~. <strong>saqarTvelos</strong> mefes gansakuTrebuli damokidebuleba<br />

aqvs axpatis somxuri saepiskoposos mimarT. es <strong>eparqia</strong> teritoriulad<br />

mdebareobda <strong>saqarTvelos</strong> saxelmwifoSi, amitomac `axpatis monasteri ars<br />

mefisa da mamulica imisi – mefisa~, mis mimarT eCmiawinis kaTalikoss `ara<br />

aqus araraime samarTali~. axpatis episkoposs <strong>saqarTvelos</strong> mefe akurTxebinebs<br />

kaTalikoss eCmiawinisas. am episkoposs mefe gamoirCevs da Semdeg mis<br />

kurTxevas Txovs kaTalikoss 27 .<br />

sazogadod, somexi mRvdlis kurTxevis nebarTvac mefem unda misces,<br />

radganac Tu `pirveli moqalaqeni da vaWarni~ miatoveben Tavis saqmes (e.i.<br />

vaWrobas) da xucesad ekurTxebian, amiT samefos Semosavali moakldeba 28 .<br />

Tu SevadarebT, daviT batoniSvili winaaRmdegia ara marto qarTveli (e.i.<br />

marTlmadidebeli) samRvdeloebis gamravlebisa, aseve winaaRmdegia somexi (e.i.<br />

monofiziti) samRvdeloebis gamravlebisa, radganac `amiT isini miatoveben<br />

vaWrobas, rac saxelmwifos Semosavlis erT-erTi mniSvnelovani wyaroa~.<br />

aqedan Cans, rom xelmwifis kars qveyanaSi somxuri mosaxleobis yofna<br />

sasargeblod miaCnia. amiT unda iyos gamowveuli erT-erTi kanoni, romelic<br />

nebas rTavs marTlmadidebelTa, monofizitTa da kaTolikeTa (qarTvelTa,<br />

somexTa da frangTa) SeuRlebas - `Tvinier yovlisa winaaRmdegobisa~ 28 .<br />

mahmadianTa meCeTebic mefis prokuroris meTvalyureobis qveS imyofeba.<br />

daviTi qarTuli eklesiis sakuTrebas mkveTrad mijnavs saxelmwifo<br />

sakuTrebisagan. amiTaa gamowveuli arsi me-17 muxlisa. kanoni ukrZalavs<br />

martoxelas berad Sedgomisas Tavisi miwa-wylis eklesiisaTvis gadacemas.<br />

miiCneva, rom mamuli mefisaa, xolo eklesiisaTvis Sewirvis Semdeg – ukve<br />

aRar iqneba mefisa. `nu ikadrebs yovladisa mamulisa Tvisisa eklesiisadmi<br />

Sewirvasa, romelica ese ars mefisa, raTa ara waruwydes samefosa da<br />

sazogadoebasa~ 29 .<br />

saerTod, rogorc daviT batoniSvilis samarTlidan Cans, misi drois<br />

samefo karis (XVIII s. bolo wlebSi) pirveli piri mzad iyo gaeuqmebina<br />

kaTalikos-patriarqis Tanamdebobac ki (mis dikasteriaSi ar Cans qarTuli<br />

eklesiis tradiciuli pirveli ierarqi), oRondac rogorme qarTuli<br />

samarTali damsgavseboda rusuls. xolo es ukanaskneli, e.i. rusuli<br />

samarTali, Cans, ruseTis imperiis warmatebis erT-erT safuZvlad miiCneoda.<br />

faqtobrivad ki daviTma instruqcia `moumzada~ ruseTis xelisuflebasa da<br />

sinods qarTuli eklesiis tradiciuli iersaxis Sesacvlelad.<br />

Zvel saqarTveloSi, rogorc sjuldebidan Cans, iyo `samxedros jaris<br />

mRvdelTa ufrosis~ Tanamdeboba, e.i. samxedro mRvdlebic. maT imdenad didi<br />

mniSvneloba eniWebodaT, rom `jaris mRvdelTa ufrosi~ dikasteriis sxdomebs<br />

eswreboda da eqvemdebareboda `sulier mTavars~, anu mefis warmomadgnels<br />

dikasteriaSi.<br />

aleqsandre amilaxvarma (1750-1802) Tavis TxzulebaSi `brZeni<br />

aRmosavleTisa, anu saxelmwifo mmarTvelobis mowyobis misi gansazRvra~<br />

meoTxe Tavi miuZRvna `saeklesio wesebs~. misi TvalsazrisiT, `saeklesio<br />

wesebi~ dasabamiTve keTili ganzraxviT iqna SemoRebuli, raTa adamianTa<br />

boroteba SeezRuda da daemSvidebina~ 30 . am Tavs aleqsandre amilaxvari


amTavrebs mosazrebiT, rom mRvdelmTavrebi `am qveynis meurveebad arian<br />

dadginebulni~, amitomac maT Sesabamisi pativi unda mivagoT, amasTanave, unda<br />

gavarCioT isini (samRvdeloeba) am qveynis Cveulebrivi xalxisagan (`sofluri<br />

kacebisagan~), isini ar unda ereodnen im saqmeebSi, romelnic maT ar<br />

SeeferebaT. aleqsandre amilaxvari gamoTqvams wuxils, rom qristes<br />

moZRvrebis da misi cxovrebis zogierTi gamgrZelebeli (e.i. zogierTi<br />

samRvdelo piri) simSvidis nacvlad, SfoTs Tesavs, ara marto Tavis qveyanaSi,<br />

aramed mTel qveyanaze (e.i. msoflioSi): `qriste siRaribeSi cxovrobda misi<br />

(moZRvrebis) gamgrZelebelT ki mefobaze rCebaT Tvali. qriste<br />

erTmaneTisaTvis locvas gvaswavlida, eseni ki erTmaneTs SeaCveneben...<br />

marTlac erTi eklesia meores SeaCvenebs~ 31 . aleqsandre amilaxvari askvnis,<br />

rom miviRoT rCeva - `ar SevaviwrovoT sxva sarwmunoebis mimdevarni da neba<br />

davrToT, Tavisi rjulis Sesabamisad ilocon~ 31 , magram maT, e.i. sxva<br />

sarwmunoebis mqone xalxsa da eklesias unda davudoT garkveuli zRvari,<br />

romelsac aRar gadavlen, radganac qveyanaze araferia usazRvro da arafris<br />

keTeba ar gamodgeba uzomod~ 31 . aleqsandre amilaxvari specialistebis<br />

TvalsazrisiT imJamindeli evropeli moazrovneebis mimdevaria da maTgan<br />

gadmoaqvs qarTul sinamdvileSi zogierTi Tvalsazrisi. Tumca ki is<br />

warmoadgens Rrmad morwmune qristians da wers kidec, rom RmerTi, Semoqmedi<br />

yvelaze maRalia, Cven mis winaSe yvelani Tanasworni varT, igi gvexmareba, rom<br />

Cveni amqveyniuri sicocxlis dReni mSvidobiT ganvvloT, xolo imqveyniuri,<br />

anu saukunovani cxovrebis dros ufali RmerTis winaSe warvdgeT<br />

`arawinaaRmdegobiT aRsavseni~ 32 . samwuxarod, aleqsandre amilaxvris meore<br />

naSromidan `georgianuli istoria~ Cans, rom misi avtori sinamdvileSi<br />

warmoadgens separatistuli Tvalsazrisis mqone adamians, romelic<br />

ewinaaRmdegeba <strong>saqarTvelos</strong> erTianobis ideas. misi azriT, mefe Teimuraz II<br />

mxolod kaxeTis mefea da qarTlis samefos amklebi 33 , romelic qarTlis<br />

samefo taxts `ukanonod, mimZlavrebiT daepatrona~. qarTlis taxtis<br />

memkvidreebi SeiZleba ufro amilaxvarTa sagvareulo iyos, vidre kaxeTis<br />

bagrationebi 34 .<br />

<strong>saqarTvelos</strong> saeklesio samarTlis pirvel mkvlevarad iTvleba nikoloz<br />

Tadeozis Ze xizanaSvili, niko urbneli (20.09.1851, sof. maRladovleTi, goris<br />

mazra - 28.12.1906, Tbilisi), qarTveli mecnieri, iuristi, istorikosi,<br />

eTnografi, publicisti, literaturis kritikosi. 1870 wels daamTavra<br />

Tbilisis sasuliero seminaria, 1876 wels novorosiis universitetis (odesa)<br />

iuridiuli fakulteti, muSaobda gamomZieblad. xizanaSvilis samecniero<br />

moRvaweobis mTavari dargi qarTuli samarTlis istoria iyo. am dargis<br />

specialobiTi kvleva-Zieba pirvelad xizanaSvilma daiwyo. Zveli qarTuli<br />

samarTlis umniSvnelovanesi sakiTxebisadmi miZRvnil monografiebs Soris<br />

gansakuTrebiT aRsaniSnavia misi ori naSromi: `aTabagi beqa da aRbuRa da maTi<br />

samarTali~ da `Zeglisdeba mefe giorgi brwyinvalesi~. xizanaSvilma<br />

safuZvlianad Seiswavla qarTuli samarTali da ostaturad gamoiyena igi<br />

sakanonmdeblo ZeglebiT gaTvaliswinebuli institutebis gamosakvlevad.<br />

xizanaSvilis iuridiul naSromebs fuZemdebluri mniSvneloba aqvs qarTuli<br />

samarTlis istoriis mecnierebisaTvis. xizanaSvils ekuTvnis mravalmxriv<br />

saintereso publicisturi werilebi, misi naSromebidan saeklesio samarTali


Sesulia TxzulebebSi: 1. eTnografiuli nawerebi, Tb., 1940 (masalebi<br />

<strong>saqarTvelos</strong> eTnografiisaTvis); 2. rCeuli iuridiuli nawerebi (i.doliZis<br />

gamocema, Tb., 1982).<br />

n. urbnelma Seiswavla ruis-urbnisis kreba da miiCnia qarTuli samarTlis<br />

saukeTeso Zeglad 35 , agreTve, 1543-49 w.w. krebis, e.w. `kaTalikozTa<br />

samarTali~ 36 .<br />

qarTuli samarTlisa da, kerZod, saeklesio samarTlis udidesi<br />

mkvlevaria didi ivane javaxiSvili. iv. javaxiSvilma gamoaqveyna Sesabamisi<br />

Sromebi: 1. `socialuri brZolisa da demokratiuli reformebis Sesaxeb IX-XI<br />

saukuneebis qarTul eklesiaSi~, 1904 w. rusul enaze 37 ; 2. `saxelmwifo<br />

wyobileba Zvel <strong>saqarTvelos</strong>a da Zvel somxeTSi~, 1905; 3. `<strong>saqarTvelos</strong> mefe<br />

da misi uflebis istoria~ 38 ; 4. `zneobrivi moZRvrebis istoria~ 39 (exeba<br />

samonastro cxovrebas); 5. `qarTuli samarTlis istoria~ (wigni I, 1919,<br />

quTaisi); 6. `qarTuli samarTlis istoria~ (wigni I da wigni II, 1928).<br />

iv. javaxiSvilis `qarTuli samarTlis istoriis~ pirvel wignSi Sesabamisi<br />

siRrmiT aris ganxiluli `<strong>saqarTvelos</strong> adgilobrivi krebebis Zeglebi~.<br />

adgilobriv krebebs iv. javaxiSvili or jgufad yofs. pirvel wignSi Sedis<br />

krebebi, romelnic gankuTvnili ar yofila kanonmdeblobiTi<br />

moRvaweobisaTvis, aramed moiwvies saeklesio kanoniT dawesebuli normis<br />

Sesabamisad, meoreSi ki aTavsebs kanonmdebel krebebs, romelnic<br />

pirvelxarisxovani sakiTxebis gansaxilvelad iqna mowveuli 40 .<br />

iv. javaxiSvili darwmunebulia, rom <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis<br />

organizaciulad CamoyalibebisTanave, anu `TviTmwysobis pirvelad SemoRebis~<br />

Semdegve, Catarda mravali adilobrivi kreba, magram Sesabamisi dadgenilebani<br />

Cvenamde ar aris moRweuli, rogorc, magaliTad, javaxeTis IX s-is Sua wlebSi<br />

Sekrebili krebis Sesaxeb giorgi merCules mier Semonaxuli cnoba, `Rrtilas<br />

krebis~ Sesaxeb bagrat mefis sigelSi da sxv. ivane javaxiSvili daaskvnis -<br />

`ramdeni namdvili saeklesio kreba yofila saqarTveloSi, rom maTi kvali am<br />

Jamad an gamqrala, an jer aRmoCenili ar aris~ 41 . ivane javaxiSvili<br />

gamowvlilviT mimoixilavs <strong>saqarTvelos</strong> 4 saeklesio krebas, romelTa<br />

Sesaxebac meti cnobebi iqna Semonaxuli. esenia - 1. ruis-urbnisis kreba; 2.<br />

`1263 w. axlo drois <strong>saqarTvelos</strong> saeklesio krebis moxseneba da<br />

dadgenileba~; 3. `samarTali kaTalikozTa da krebisa mier~; 4. `1767-8 w.<br />

ganCineba~.<br />

ivane javaxiSvils miaCnia, rom ruis-urbnisis kreba Sedga 1103 wels. igi<br />

`Semokrba brZanebiTa mefisa~, Tumca kreba `RvTiv-Sekrebilad~ aris<br />

gamocxadebuli. krebis mowvevis Taosnoba daviT aRmaSenebels ekuTvnis, rasac<br />

arsen monazoni krebis saxeliT daweril `samadlobel qeba-didebaSi~<br />

aRniSnavs. kreba winaswar ganzraxuli mizniTa da gegmis gansaxorcieleblad<br />

yofila mowveuli da igi sagangebo yriloba iyo 42 . krebis mizani `saeklesio<br />

weswyobilebis, samRvdelmsaxuro wesebis da mrevlis zne-CveulebaTa da<br />

DSecodebulebis ganmarTva da mowesrigeba yofila~ 42 . kreba ruis-urbnisis<br />

maxloblad, jerovan adgilas, mravali dRis manZilze grZeldeboda,<br />

episkoposTa, mRvdelTa, diakonTa, monazonTa, dayudebulTa da meudabnoeTa<br />

monawileobiT. mefes mouwvevia `eri mravalni~, `mecnierni~. sarwmunoebrivi<br />

sakiTxi krebas ar miuCnevia ganxilvis sagnad, radganac saqarTveloSi daculi


sarwmunoeba ubiwo iyo `ara Tu ubiwoebasa qarTvelTa sarwmunoebasa biwi<br />

raime Sehxeboda~. krebas ioane kaTalikosi Tavmjdomareobda, romlis tituli<br />

iyo - `yovlad Rirsi mTavarepiskoposi da yovlisa saqarTveloisa didi<br />

mamamTavari~. mamamTavari igivea, rac patriarqi. `Tvali wmidisa amis krebisa~<br />

yofila giorgi monazoni da mwignobarTuxucesi. krebis mdivani, ivane<br />

javaxiSvilis sityviT, yofila arsen monazoni 43 . misive azriT, ruis-urbnisis<br />

krebis Zegliswera oTxi mTavari nawilisagan Sedgeba (I nawili - Sesavali, II -<br />

dadgenileba krebisa, III - daviT aRmaSeneblisadmi miZRvnili saqebeli, misi<br />

saTauria `mefe daviTs monazoni arseni~, IV nawili - mravalJamieri cocxali<br />

moRvaweebisa da micvalebulTaTvis saukuno xseneba 44 . I nawilSi <strong>saqarTvelos</strong><br />

pirvelgzisi da meoregzisi gaqristianebisa da qarTuli eklesiis dafuZnebis<br />

Sesaxebaa saubari efrem mciris mier Seqmnili koncefciis mixedviT. mas<br />

mosdevs saeklesio kanonmdeblobisa da samarTlis Zeglebis aRnusxva,<br />

bunebiTi da dawerili samarTlis ganviTarebis mimoxilva.<br />

ruis-urbnisis krebis kanonebi T. Jordanias dauyvia 15 muxlad, iv.<br />

javaxiSvili ki mas 17 muxlad yofs.<br />

meore saeklesio kreba, romelsac iv. javaxiSvili ganixilavs, Semdgara<br />

1263 wlis axlo dros. g. gozaliSvilma aRmoaCina krebis mefisadmi mimarTvis<br />

ara dedani, aramed samuSao piri, savaraudod, XIII saukunisa. iv. javaxiSvilis<br />

azriT, saeklesio miwebis gacema, romlis winaaRmdegac iyo mimarTuli kreba,<br />

laSa giorgis Zis mefe daviTis sibaze siarulis Semdgom daiwyo, e.i. 1263<br />

wels, am saqmeSi basili Wyondidel-ujarmels miuRia monawileoba. igi<br />

gandidebula, mbrZaneblad qceula mefis sibaze siarulisas 45 .<br />

mesame kreba <strong>saqarTvelos</strong> eklesiisa, romelsac ganixilavs iv. javaxiSvili,<br />

Semdgara 1543-49 wlisaTvis. es Zegli Seuswavlia n. urbnels monografiiT<br />

`Cveni saeklesio istoriidan. samarTali kaTalikozisa~ 46 . iv. javaxiSvili<br />

aRniSnavs, rom `kaTalikozTa samarTlis~ wigni vaxtang VI-is krebulSi 23<br />

paragrafs Seicavs da daTariReba krebisa daudgenlad miaCnia. vaxuSti<br />

batoniSvili krebis mowvevas aTariRebs XVII s-is dasawyisiT, m. brose XVI sis<br />

70-iani wlebiT, s. kakabaZe 1544-62 wlebiT. k.kekeliZe 1543-49 wlebiT, rasac<br />

ufro eTanxmeba iv. javaxiSvili. misi azriT, Tavdapirvelad krebis kanonebi<br />

mTavrdeboda 22-e muxliT, Semdeg mas daurTes 23-e muxli, anda teqstis<br />

mermindel gadamwers SecdomiT gamotovebuli muxli bolos miuweria. Zeglis<br />

kanonebi dalagebulia Sinaarsis mixedviT, misi teqsti pirvandeli<br />

saxiTYSenaxuli ar aris. Semdegdroindeli danarTi unda iyos krebis<br />

monawileTa xelrTvis Semdeg moTavsebuli muxli, romelic Seexeba `colis<br />

ubralod damagdebs~, romelsac aqvs xalxuri zne-Cveulebisa da uflebrivi<br />

azrovnebis gavlena 47 . `kaTalikozTa samarTlis~ Zeglis Semdgenlebi cdilan<br />

Zeglis Sinaarsi sistemurad daelagebinaT. <strong>saqarTvelos</strong> kaTalikos-patriarqi<br />

am krebaSi monawileobda viTarca qarTuli eklesiis uzenaesi saWeTmpyrobeli,<br />

magram kreba dasavleT saqarTveloSi gaimarTa. Zegli 1913 wels gamosca s.<br />

kakabaZem. `kaTalikozTa samarTlis wigni XVI s. dasavleT <strong>saqarTvelos</strong><br />

uflebrivi da socialuri mdgomareobis Sesaswavlad mniSvnelovani Zeglia~ 48 .<br />

meoTxe kreba <strong>saqarTvelos</strong> eklesiisa, romelsac ganixilavs iv.<br />

javaxiSvili, warmoadgens 1767-68 wlebis krebis ganCinebas, romelic 1768 wels<br />

daumtkicebiaT erekle mefesa da anton kaTalikozs. es ganCineba yovel


episkoposs unda waekiTxa Tavisi samwysos saydrebSi, Sedgeba 13 muxlisagan,<br />

gamosca T. Jordaniam. kreba saeklesio sakiTxebis garda, zogierTi arajansaRi<br />

xalxuri wesis da sisxlis samarTlis danaSaulis aRmosafxvreladaa<br />

gamiznuli.<br />

qarTul saeklesio samarTls mravalsaukunovani istoria aqvs, Tumca mis<br />

Seswavlas mxolod XX s-is dasawyisSi Cauyara safuZveli ivane javaxiSvilma.<br />

man gamoikvlia, rom qarTul eklesias ZvelTaganve hqonda Tavisi sasamarTlo,<br />

Tavisi ekonomikuri politika, hyavda sakuTari jari, Tavisi ymebi, amasTanave,<br />

rac CvenTvis sainteresoa, `moepoveboda saxelmwifo marTva-gamgeobis wesebze<br />

mowyobili moxeleoba, da amitom bevris mxriT saxelmwifoebrivi sxeulis<br />

Tvisebebi etyoboda... am mxriv qarTuli saeklesio samarTali romis<br />

kaTolikeTa eklesiis `Corpus iuris canonici~-s ufro miagavs, vidre berZenTa da<br />

rusTa saeklesio samarTals. aseve, msgavsad amisa, qarTuli eklesia Tavis<br />

wes-wyobilebis bevri TvisebiT ufro romis saSualo saukuneebis eklesias<br />

miagavda, vidre erTmorwmune berZenTa da rusTa eklesiebs~ 49 .<br />

ivane javaxiSvili garkveviT wers, rom sarwmunoebrivi aRmsareblobiT<br />

qarTuli eklesia mudamJams marTlmadidebluri iyo da `erTmorwmune~, anu<br />

Tanamorwmune berZnuli da rusuli eklesiebisa, amitomac mis saeklesio<br />

samarTals safuZvlad edo msoflio eklesiis Sesabamisi samarTali,<br />

dadgenilni msoflio krebebisa da sxva samarTlebrivi institutebis mier,<br />

magram igi (<strong>saqarTvelos</strong> eklesia), viTarca `saxelmwifo cxovrebasa da weswyobilebaSi<br />

gansakuTrebuli upiratesobis mqone~ erTeuli ara mxolod<br />

saeklesio dawesebuleba iyo, aramed TavisTavadi saxelmwifoebrivi sxeulic.<br />

amitom misi samarTali ufro rTuli Sesaswavlia, vidre erTmorwmune rusuli<br />

da berZnuli eklesiebisa. ivane javaxiSvilis Tanaxmad, qarTuli eklesiis<br />

aRniSnul ufleba-upiratesobaTa Sesaxeb cnobebis miReba mxolod sigelgujrebidan<br />

SeiZleba. am sabuTebSi mravali cnoba exeba <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis<br />

kaTalikos-patriarqebis mier centraluri sasamarTlos organizacias 50 .<br />

Sesabamisad, rogorc aRiniSna, ivane javaxiSvilis kvlevis Tanaxmad,<br />

<strong>saqarTvelos</strong> eklesias Tavisi marTva-gamgeoba mowyobili hqonda `saxelmwifo<br />

marTva-gamgeobis wesebze~ 51 .<br />

qarTuli samarTlis wyaroebis mimoxilvisas, iv. javaxiSvili<br />

Tavdapirvelad ixilavs msoflio krebebis kanonmdeblobas, miaCnia, rom<br />

saqarTveloSi moqmedi kanonmdebloba iyo msoflio eklesiis krebebis<br />

kanonmdeblobani da berZnuli sjuliskanoni, `didi sjuliskanoni~<br />

upirvelesad, romelic ukve IX-X saukuneebSi qarTuladac unda yofiliyo<br />

naTargmni, arsen iyalToelma igi xelaxla Targmna 52 .<br />

ruis-urbnisis krebas arsen iyalToelis naTargmni sjuliskanonisagan<br />

srulebiT gansxvavebuli redaqcia hqonia 53 . iv. javaxiSvils gamokvleuli aqvs,<br />

rom ruis-urbnisis krebis dadgenilebiT qarTuli eklesiis mier cnobili iyo<br />

`didisa klimentosis mier~ dawerili mociqulTa `kanonni saeklesioni~, Svidi<br />

msoflio kreba (nikeisa, konstantinopolisa, efesoisa, qalkidonisa, 2<br />

konstantinopolisa, samefosa palatisa gumbadsa Sina momxdari e.w. trulisa, 2<br />

nikeisa), eqvsi adgilobiTi kreba (ankviriisa, Rangrisa, antioqiisa,<br />

laodikiisa, frigiisa, karTa-genisa), 8 ganTqmul mamaTa mier ganCinebulni da<br />

TanaaRricxulni kanonni da kanoniani epistoleebi petre aleqsandrielisa,


grigol neokesarielisa, basili didisa, diodoresa, grigol xucisa,<br />

xorepiskoposTa, queSeTTa episkoposTa da amfiloqesa mimarT, grigol<br />

noselisa, timoTe aleqsandrielisa, filoTeos aleqsandrielisa RvTis<br />

gamocxadebisaTvis, avginosi, agaTonisa minais episkoposTa mimarT, kvirile<br />

aleqsandrielisa da gennadi konstantinopolelisa~ 54 . arseni iyalToels<br />

`didi sjuliskanoni~ xelaxla uTargmnia swored im mizeziT, rom ruisurbnisis<br />

krebas sxva redaqcia hqonia xelT 55 . ivane javaxiSvili Semdgom<br />

paragrafSi ixilavs eqvTime mTawmindelis naSromebsa da saredaqcio muSaobas<br />

am sferoSi. adgilobrivi krebebis ganxilvis Semdeg, exeba <strong>saqarTvelos</strong><br />

eklesiis upiratesobaTa simtkicis wignebs. ixilavs <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis<br />

uzenaesi saWeTmpyroblis gansakuTrebul uflebebs sakuTari jaris yolisa,<br />

laSqar-nadirobaSi gancalkevebuli samxedro erTeulis saxiT monawileobis<br />

uflebas da miaCnia, rom es ufleba eklesias miuRia daviT aRmaSeneblisa da<br />

Tamaris Semdeg 56 .<br />

monastris wes-gangebaTa ganxilvis Semdeg, ivane javaxiSvili ganixilavs<br />

saero kanonmdeblobis Zeglebs, romlebSic mravali sakiTxi exeba saeklesio<br />

samarTals: a) garigeba xelmwifis karisa, b) wesi da gangeba mefeTa<br />

kurTxevisa, g) `dasturlamali~. `bagrat kurapalatis samarTlis wignis<br />

nawyvetis~ ganxilvis dros mecnieri miiCnevs, rom bagrat kurapalatis<br />

samarTlis wignidan aris Setanili aRbuRas kanonebSi zogierTi muxli,<br />

magaliTad, `...meore mefe episkoposi aris da qristianeTa sjulisa<br />

damamtkicebeli~ 57 , aRniSnavs, rom, rogorc beqas kanonebSi, ise sakuTriv<br />

aRbuRas kanonebSi arsad mefe moxseniebuli ar aris, yovelTvis patron<br />

aTabagzea saubari 57 . iv. javaxiSvili aRniSnavs, rom zogierTi muxlis<br />

Sinaarsi beqa-aRbuRas droindel sazogadoebriv viTarebas ar Seesabameba, aq<br />

episkoposi da, sazogadod, samRvdeloeba srul batonad aris gamoyvanili, maT<br />

winaaRmdeg mefe uZluria, araferi ar SeuZlian... amitom es samive muxli (101,<br />

102, 103 kanoni) iseT xanas unda ekuTvnodes, roca samRvdeloeba saqarTveloSi,<br />

sruli batoni iyo da saero mTavrobaze maRla eWira Tavi, ese igi daviT<br />

aRmaSeneblis uwinaresi xanisa unda iyos. swored am dros iyvnen monazonebi<br />

batonad da mTavris mowvevis baraTze pasuxad SeeZloT SeeTvalaT, bers<br />

SenTan `ara hnebavs mosvlao~... am dros beri-arqimandriti iyo imdenad Zlieri,<br />

rom Tavisuflad mefes satrfos arTmevda, monasterSi hketavda. aseT xanas<br />

daadgendnen: `rac unda Sescodos episkoposma, moZRvarma, mRvdelma, Tu<br />

monazonma mefeso, mainc xeli ar axloTo, imitom rom, meore mefe episkoposi<br />

aris... arca mefesa sjulisa saqme aqvso~ 58 . iv. javaxiSvili daaskvnis aRbuRas<br />

kanonebis 101, 102, 103 muxlebis mimarT _ `erTi sityviT, TviT am kanonebis<br />

Sinaarsi gviCvenebs, rom isini TiTqos ufro IX saukunis sazogadoebrivi<br />

ganwyobilebis gamomxatvelia..... kanonTa es muxlebi TiTqos ufro bagrat I<br />

kurapalatis droindelad gamodis~ 59 .<br />

ivane javaxiSvili ganixilavs sakanonmdeblo krebis muSaobas, romelmac<br />

gamosca `Zeglis dadeba~ giorgi brwyinvalisa: `sakanonmdeblo krebas es<br />

Zegli ramdenime mTavar nawilad dauyvia~ 60 . da am sakanonmdeblo krebas<br />

Zeglis dadebis Sedgenis dros saqarTveloSi arsebuli kanonmdeblobiT unda<br />

exelmZRvanela. `sakanonmdeblo krebis wevrT xelT marto qarTuli samarTlis<br />

Sesaxebi cnoba ki ar moepoveboda, aramed imis gamokvlevac SeeZlo, Tu ama Tu


im sakiTxze ucxo qveynis samarTlis wignebSi ra ewera, amitom safiqrebelia,<br />

rom mezobel erTa samarTlis Zeglebis dednad Tu naTargmni am drosac<br />

saqarTveloSi unda hqonodaT da angariSi gauweviaT~ 61 .<br />

beqa-aRbuRas samarTlis wignis ganxilvis dros ivane javaxiSvili miiCnevs,<br />

rom aRbuRas Tavis samarTlis wigni sakanonmdeblo krebaze Seudgenia. aTabagamirspasalar<br />

aRbuRas am krebaze mouwvevia mawyvereli, Tavisi `biZa-Ze SaSia<br />

da misi Zma safaris moZRvari pafnote, `xuTisave Temisa samcxisa~ taoelTa,<br />

klarjTa, SavSvTa da ueWvelia javaxTa da mesxTa `episkoposni, meudabnoeni~,<br />

warCinebulnic da ufrosi moxelenic, sakanonmdeblo kreba `WolevTa~-s<br />

Seyrila... saWirod ucvnia beqas kanonebisaTvis daematebina axlad gaCenil<br />

danaSaulebaTa dasasjelad gankuTvnili muxlebi~ kerZod, beqas 65 kanons<br />

daerTo 32 muxli.<br />

ivane javaxiSvili Sesabamis paragrafSi ganixilavs vaxtang VI-is<br />

samarTlis wignTa krebulSi beqa-aRbuRas samarTlis boloSi darTul e.w.<br />

`kanonikur samarTals~ da miiCnevs, rom isini SecdomiT aris darTuli 62 .<br />

rogorc cnobilia kanonikuri samarTlis muxlebs boloSi miwerili aqvs<br />

wyevlaTa formula damnaSavis mimarT - `krul da wyeul, SeCvenebul iyvn~,<br />

amasTanave, zogierTi misi muxli emsgavseba, zogjer ki mTlianad imeorebs<br />

beqasa Tu aRbuRas samarTlis muxlebs. amis gamo isini miCneul iqna<br />

dauTariRebel kanonebad, romelTa `sadaurobis gamokvleva da daTariReba<br />

Cveni mecnierebis morig sakiTxad unda iqnas miCneuli~ 63 . amasTanave, rogorc<br />

ivane javaxiSvili aRniSnavs, misi kanonebi `wyevla-krulviTa da nawilobriv<br />

sasjelTa simkacriT mxolod kaTalikozTa samarTlis wigns uaxlovdeba~ 63 .<br />

Cven amave naSromSi gamovTqviT mosazreba, rom aRbuRam Wulevis monasterSi<br />

moiwvia saeklesio kreba - saxelmwifo darbazi, romelsac gansaxilvelad da<br />

dasamtkiceblad gadasca iqamde mis mierve Sedgenili e.w. `aRbuRas<br />

samarTali~, agreTve amave krebas dasamtkiceblad, Zveli simtkicis<br />

gansaaxleblad gadasca misi uSualo winapris, `beqas samarTali~ da uZvelesi<br />

`bagrat kurapalatis samarTali~. samive es wigni krebam daamtkica da zed<br />

daurTo e.w. `kanonikuri samarTali~ Tavisi wyevlaTa formuliT. saeklesio<br />

krebas, rogorc sxva krebaTa masalebSic Cans, aseTi ufleba hqonda.<br />

maSasadame, e.w. `kanonikuri samarTali~ warmoadgens Wulevis saeklesio<br />

sakanonmdeblo krebis mier gamocemul kanonebs, romelic Tan daerTo krebis<br />

mierve damtkicebul beqas, aRbuRas da bagrat kurapalatis kanonebs. maTi da<br />

kanonikuri samarTlis erTiani numeraciac miuTiTebs, rom aseTi mosazreba<br />

hqonda vaxtang VI-is komisiasac, romelmac gamosca vaxtangis samarTlis<br />

wignTa krebuli.<br />

vaxtang VI-is samarTlis wignTa krebulis ganxilvis dros ivane<br />

javaxiSvili mimoixilavs XVIII saukunes: `swored gasaocari xana iyo es xana,<br />

aseTi dauRalavi, medgari muSaoba, romelsac erTi sazogado mimarTuleba<br />

hqonda da farTo da Rrma niadagi epyra, uflebas gvaZlevs qarTuli<br />

mwerlobis am xanas enciklopediuri xana davarqvaT saxelad. TiTqmis yvela<br />

amdroindel moRvawes azri da goneba im fiqrisken iyo mimarTuli, rom<br />

qarTveli xalxis SemoqmedebiTi niWis mravali saukunis namuSevari da<br />

naWirnaxulevi SeekribaT, SeeswavlaT da CamomavlobisaTvis, damTavrebuli,<br />

yovelmxrivi warmodgena da cnoba gardaecaT. am diadi saqmis moTaved da<br />

sulis Camdgmelad giorgi XI da metadre didebuli, dauviwyari vaxtang VI


iyo. man Sekriba Cveni qveynis warsulisa da matianeebis daxelovnebuli<br />

mcodne pirebi, maTi daxmarebiT saistorio masalebs erTad Tavi mouyara,<br />

Zveli Seavso da Seaswora. manve Seagrova qarTuli samarTlis Zveli naSTebi,<br />

Zeglebi da samarTlis wignebis kodiko Seadgina, manve gamgeobisa da<br />

moxeleobis Sesaxebi masalebi Seagrova da erTi qarTuli saxelmwifo<br />

samarTlis wigni `dasturlamali~ Seadgina~ 64 . vaxtang VI-m Sekriba qarTuli<br />

Zveli samarTlis wignebi, `kaTalikozisa da mefis giorgisa da beqas<br />

ganCinebuli samarTlebi~, zed daurTo `dabadebisa moses mier qmnilni<br />

samarTalni da kualad berZenTa da somexTa wignTagan gardmoTargmnilni~. am<br />

Sromis Semdeg man didebulTa samRvdeloebisa da moxeleebis TandaswrebiT<br />

`darbazis erTa, WkuaTa myofelTa da moxucebulTa kacTa~ TanamSromlobiT<br />

axali samarTlis wigni Seadgina, `romelsa zeda mowmoba darTes erTa CvenTa<br />

srulobiT saRmrToTa da gina samxedroTa, brZenman da monaxulman yovelmanve<br />

erTbamaT~ 65 .<br />

am wignis `berZnulidan naTargmni kanonebis Sesaxeb TavianTi azri akad.<br />

brosesagan moyolebuli bevr mecniers aqvs gamoTqmuli... v. sokolskis<br />

monografiaSi `Uhtrj_hbvcrjt ghfdj d ekj;tybb uhepbycrjuj wfhz Df[nfyufVI~ 66<br />

gamoTqmuli azriT, vaxtangis kodikoSi Setanili `berZnuli samarTlis wigni~<br />

blastaris sintagmis Semoklebas warmoadgens armenopulosa da sxva<br />

wyaroebiTgan Sevsebuls 67 .<br />

ivane javaxiSvili aRniSnavs, `samarTlis istoriisaTvis Zvirfasi cnobebi<br />

metadre sigel-gujrebSi aris Senaxuli. swored daufasebeli ganZia es<br />

ukanaskneli wyaro imitom, rom igi moqmedi samarTlis viTarebas gvisuraTebs<br />

da piruTvnel sabuTs warmoadgens~ 68 .<br />

iv. javaxiSvilis azriT, eklesias hqonda sagadasaxado Seuvaloba<br />

nawilobriv, magram <strong>saqarTvelos</strong> eklesias hqonda sasamarTlo Seuvalobis<br />

uflebac da misi ymebi mxolod saeklesio sasamarTlos emorCilebodnen 69 .<br />

ivane javaxiSvili Tavisi samarTlis istoriis meore wignis meore<br />

nakveTis mesame Tavs mTlianad uZRvnis eklesias. ganxiluli aqvs eklesiis<br />

msaxurTa ufleba-movaleobani, ixilavs eklesiis msaxurTagan xelisuflebis<br />

miRebis wess, qristianobisa da samonastro moZraobis Tavdapirvel idealebs<br />

sakuTrebisa da Sromis problemisaTvis, udabnoebsa da monastrebs,<br />

monastrebis pirad Semadgenlobasa da mis ufleba-movaleobas, exeba giorgi<br />

mTawmindelis mcdelobas eklesiaSi demokratiuli wes-wyobilebis<br />

dasamyareblad, monastrebSi wes-wyobilebis monarqiuli principis<br />

respublikuri wesiT Secvlas 70 ; monasterSi qonebisa da Sromis problemas,<br />

imave problemas eriskacTa Soris 71 .<br />

rogorc zemoT aRniSnulidan Cans, ivane javaxiSvili sagangebod<br />

ganixilavs <strong>saqarTvelos</strong> sul oTx saeklesio sakanonmdeblo krebas. korneli<br />

kekeliZe ki ganixilavs Semdeg krebebs <strong>saqarTvelos</strong> eklesiisas: ruis-urbnisis<br />

krebas (1103 w.), romelmac gamosca `Zegliswera~, da XVI s-is krebas, romelmac<br />

`sakaTalikozo kanonebi~ gamosca imereTSi. agreTve, exeba 1748 wlis, 1755 wlis<br />

16 dekembris, 1756 wlis 4 aprilis krebebs da 1762 wels mowveul krebas.<br />

k. kekeliZe sagangebod Seexo saeklesio kanonikas Tavis wignSi `Zveli<br />

qarTuli literaturis istoria~. k. kekeliZis azriT, X saukunis bolomde<br />

qarTuli saeklesio-iuridiuli mwerloba, am sityvis namdvili mniSvnelobiT,


ar arsebobda 72 , magram saeklesio kanonikis cnobili mkvlevaris, vl.<br />

beneSeviCis azriT, X saukuneSi qarTul enaze ukve arsebobda didi, anu 14titlovani<br />

sjuliskanoni foti patriarqisa 73 . am azrs iziarebs iv.<br />

javaxiSvili Tavis `qarTuli samarTlis istoriaSi~ 74 . k. kekeliZe<br />

gamowvlilviT ixilavs aRniSnul mecnierTa argumentebsa da uaryofs maT.<br />

misi azriT, didi sjuliskanoni qarTulad iTargmna ruis-urbnisis krebis<br />

Semdeg 75 , arsen iyalToelis mier, romelic Semdeg SeuvsiaT sxvadasxva<br />

statiiT.<br />

k. kekeliZis azriT, saerTod, kanonikuri krebulebis TargmnisaTvis<br />

pirvelad CvenSi xeli moukidia eqvTime aTonels. praqtikulad, yoveldRiuri<br />

saWiroebisaTvis, redaqciis cotaodeni cvlilebiT, qarTul sinamdvilesTan<br />

SefardebiT.<br />

k. kekeliZe ikvlevs, rom bizantiaSi eklesiis yoveldRiur cxovrebaSi<br />

saxelmZRvanelod adgendnen sxvadasxva patara krebuls, praqtikuli<br />

moTxovnilebebisaTvis, zogierTi aseTi krebuli qarTuladac uTargmniaT.<br />

k. kekeliZe ikvlevs, rom <strong>saqarTvelos</strong> eklesia Tavis marTva-gamgeobaSi<br />

xelmZRvanelobda agreTve saeklesio, adgilobrivi kanonmdeblobiT, romlis<br />

organod da wyarod iTvleboda: a) kerZo pirTa ganmartebani; b) kaTalikospatriarqTa<br />

epistoleni; g) samoqalaqo xasiaTis iuridiuli kodeqsebi; d)<br />

qarTul adgilobriv krebaTa dadgenilebani. kerZo pirTa ganmartebebTan<br />

dakavSirebiT, romelic gamoiyeneboda <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis adgilobrivi<br />

kanonmdeblobis wyarod, k. kekeliZe wers, rom rodesac wamoiWreboda<br />

romelime gadauWreli sakiTxi an problema, qarTuli eklesia mimarTavda<br />

saberZneTis praqtikas, risTvisac sazRvargareTis qarTuli monastris<br />

warmomadgenlebs sTxovdnen Sesabamis ganmartebas. magaliTad, giorgi<br />

Wyondidels miumarTavs eqvTime aTonelisaTvis, romelsac Sesabamisi pasuxi<br />

da ganmartebani Seudgenia 76 .<br />

meore wyaros, k. kekeliZis azriT, <strong>saqarTvelos</strong> saeklesio<br />

kanonmdeblobisa warmoadgenda `kanonikuri epistoleebi~. Cvenamde<br />

SemorCenilia mxolod erTi, kaTalikos anton pirvelisa, romelic gamoucia<br />

1767 wels. es epistole Seicavs 15 muxls. k. kekeliZis azriT, `kanonikuri<br />

epistoles~ xasiaTi aqvs im `sasjulo mcnebas~, romelic XV s-Si miucia<br />

antioqiel-ierusalimel patriarqs mixails ioakime bedielisaTvis afxazeTis<br />

kaTalikosad dadginebis gamo 77 .<br />

samoqalaqo xasiaTis iuridiuli dokumentebidan, romelnic<br />

warmoadgendnen wyaros <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis adgilobriv kanonmdeblobisa, k.<br />

kekeliZe miakuTvnebs giorgi brwyinvales Zeglisdebas da beqa-aRbuRas<br />

samarTals, Tumca mxolod nawilobrivad, radganac isini mainc samoqalaqo<br />

kanonmdeblobis kodeqsebs warmoadgens da saeklesio samarTlis<br />

istoriisaTvis mniSvnelovania imdenad, ramdenadac maTSi alag-alag<br />

laparakia eklesiisa da mis msaxurTa Sesaxebac. amave wres miakuTvnebs k.<br />

kekeliZe `xelmwifis karis garigebas~. maTSi saeklesio instituti sakmaod<br />

reliefuradaa warmodgenili, magaliTad, Wyondideli da moZRvarTmoZRvari:<br />

`saeklesio da sasuliero saqmeebis gamge, am ZegliT aris Wyondideli,<br />

gelaTis monastris garda yvela saydari, eklesia da monasteri, xucesi,<br />

monazoni da saeklesio dasni misi saxeloisani iyvnen. vezirTa Soris mas


pirveli adgili ukavia. aq moxsenebuli arian mcxeTisa da afxazeTis<br />

kaTalikosi da episkoposebi: quTaTeli, bedieli, iSxneli, mawyvereli, anCeli<br />

da golgoTeli, da ara Tu ubralod arian moxsenebulni, maTi ierarqiuli<br />

upiratesobac aris aRniSnuli. maT Soris yvelaze meti pativi iSxnelsa da<br />

quTaTels aqvs. am muxlSi es Zegli SesamCnevad gansxvavdeba im<br />

dokumentebisagan, romelsac ewodeba `wesi da gangeba kurTxevisaTvis mefisa<br />

Tu viTar dasxden mRvdelmTavarni sruliad <strong>saqarTvelos</strong>ni~ an<br />

`aRsavalTaTvis samRvdelmoZRvaroTa saydarTa~, romelic `karis garigebis~<br />

Semdeg unda iyos Sedgenili. sakmaod vrcladaa `karis garigebaSi~ laparaki<br />

`moZRvarTmoZRvris~ Sesaxeb. is yovelTvis pirvelad ixsenieba oTx<br />

didxarisxovan berTa an monazonTa Soris, romlebic arian: moZRvarTmoZRvari,<br />

Wyondideli da kaTalikosni qarTlisa da afxazeTisa. mas meti pativi aqvs,<br />

Tumca is ubralo episkoposia, vidre kaTalikosebs. pativi misi zogjer<br />

Wyondidelis pativsac aWarbebs. mefe darbazSi mas gansakuTrebuli<br />

yuradRebiT epyroba~ 78 .<br />

ruis-urbnisis krebis dadgenileba, romelsac ewodeba `Zegliswera wmidisa<br />

da RvTivSekrebulisa krebisa~, k. kekeliZis TvalsazrisiT, Seicavs sam nawils:<br />

1. prologs an Sesavals, romelSic gaTvaliswinebulia eklesiis daarseba<br />

sazogadod da saqarTveloSic, kerZod, msoflio da adgilobriv krebaTa<br />

sakanonmdeblo moqmedeba da maT msgavsad am ruis-urbnisis krebis mowveva; 2.<br />

ruis-urbnisis krebis kanonmdeblobas da 3. sinodikons, romelSic redaqtori<br />

eubneba cocxlebs (mefe-dedoflebs, kaTalikos-mRvdelmTavrebs da cnobil<br />

sasuliero moRvaweebs) `mravalJamiers~, xolo micvalebulebs - `saukuno<br />

xsenebas~.<br />

`Zegliswera~ k. kekeliZes TvalsazrisiT, Sedgenilia arsen beris mier.<br />

krebas `dausxams~ da daudgenia 15 kanoni: 1. uRirs mRvdelmTavarTa gankveTis<br />

aucilebloba; 2. asaki xeldasxmaTa da dro maTi xeldasxmisa; 3. giorgi<br />

mTawmidelis `kurTxevanis~ sanqcia; 4. e.w. simonia an xeldasxmisaTvis qrTamis<br />

micema; 5. samRvdeloTa WurWelTa da eklesiisadmi SewirulTa siwmideTa,<br />

Tvinier maTi daniSnulebisa, moxmarebis dauSvebloba; 6. gvirgvinis kurTxeva;<br />

7. asaki dasaqorwinebelTa; 8. ierarqiul pirTa jerovani momzadeba; 9.<br />

monastrebis moZRvrebisaTvis, maTi ricxvi da xarisxi; 10. monastrebSi<br />

vaWrobis uadgiloba; 11. sad, rogor da rodis unda sruldebodes<br />

micvalebulTa da cocxalTa mosaxsenebeli Jamiswirva da locva; 12.<br />

marTlmadideblebad momavalni somexni unda naTelRebul iqnen, viTarca<br />

warmarTni; 13. marTlmadidebelTa da warmarTTa SeuRleba akrZalulia; 14.<br />

kidiskide ara erTgan kurTxeva gvirgvinisa dauSvebelia; 15. sodomis codvis<br />

Sesaxeb.<br />

`Zegliswera~ metad sayuradRebo naSTia qarTuli iuridiuli mwerlobisa,<br />

masSi aRibeWda sazogado saeklesio-iuridiuli normebi (uTiTebs n.<br />

urbnels 79 ).<br />

k. kekeliZe ganixilavs `sakaTalikoso kanonebs~, anu `samarTals<br />

kaTalikosisa~ da miiCnevs, rom igi aris 1543-1549 wlebSi qarTlis kaTalikos<br />

malaqias da afxazeTis kaTalikosis evdemon I CxetiZis dros imereTis<br />

saeklesio krebis mier gamocemuli kanonebi, romelnic damyarebuli yofila<br />

`sjuliskanonze~. k. kekeliZis TqmiT, esaa `didi sjuliskanoni~. am Zeglidan<br />

Cans, rom saeklesio samarTlis iurisdiqcias CvenSi am dros eqvemdebareboda


sisxlis samarTlis danaSaulebani zogierT SemTxvevaSi (uTiTebs n.<br />

urbnels 80 ).<br />

k. kekeliZis TvalsazrisiT, `sigel-gujrebs didi mniSvneloba aqvs<br />

eklesiisa da saxelmwifos urTierTSoris damokidebulebis gaSuqebisaTvis,<br />

saeklesio samarTlis, mflobelobisa da baton-patronobis<br />

gasaTvaliswineblad. isini xSirad Seicaven mTel kanonmdeblobiT kodeqss<br />

eklesiis saqmeTa gamo. magaliTad, biWvinTis gujari. maTi dawvrilebiTi,<br />

mecnieruli Seswavla Cven warmogvidgens saeklesio-samoqalaqo<br />

kanonmdeblobis mTlian suraTs~ 81 .<br />

k. kekeliZe, Tavis cnobil naSromSi `kanonikuri wyobileba Zvel<br />

saqarTveloSi~ 82 gamoTqvams mniSvnelovan mosazrebebs, romelic<br />

Camoyalibebulia daskvnebis saxiT:<br />

1. vaxtang gorgaslamde iberiis eklesia warmoadgenda erT<br />

administraciul organizms, romelsac ganagebda erTi mwyemsmTavari.<br />

2. <strong>eparqia</strong>luri mRvdelmTavris garda, Zvel iberiaSi cnobili iyo agreTve<br />

instituti `mefis saxlis~ episkopozisa, romelsac administraciuli<br />

funqciebi ar unda hqonoda.<br />

3. Tavdapirvelad iberiaSi umaRlesi ierarqiuli postebi ekavaT rogorc<br />

qarTvelebs, ise berZnebs, sirielebsa da somxebs; nacionalizacia ierarqiisa<br />

mxolod VI saukunis gasulisaTvis Cans damTavrebulad.<br />

4. vaxtang gorgasalma iveriis eklesia 467 wels dayo 13 <strong>eparqia</strong>d; aman<br />

gamoiwvia eklesiis saWeTmpyroblisaTvis kaTolikozis titulis SemoReba,<br />

Tumca am tituls misi matareblis saeklesiaTaSoriso mdgomareobaSi<br />

araviTari cvlileba ar mouxdenia.<br />

5. mefobis gauqmebis Semdeg iberiaSi kaTolikozis kandidats iZleva ori<br />

saxli an gvari, romelTagan erTi unda iyos elinofiluri partiisa, xolo<br />

meore sparsofiluris warmomadgeneli.<br />

6. iberiis eklesia Tavdapirvelad mtkice kavSirSi imyofeboda somexTa<br />

eklesiasTan.<br />

7. 609 wels iberiis eklesiam gawyvita kavSiri somxis eklesiasTan, erTerTi<br />

mTavari motivi amisa iyo kirion kaTolikozis mier bizantiaSi<br />

SeTvisebuli pentarqiuli Teoria.<br />

8. somexTagan ganSorebis Semdeg iberiis eklesia, pentarqiuli Teoriis<br />

karnaxiT, daeqvemdebara antioqiis <strong>sapatriarqos</strong>.<br />

9. damokidebuleba antioqiis sapatriarqoze, romelmac VII saukunidanve<br />

nominaluri xasiaTi miiRo, sabolood Sewyda XI saukunis naxevarSi, rodesac<br />

saqarTvelo gaerTianda da Zlier saxelmwifod iqca.<br />

10. dasavleT <strong>saqarTvelos</strong>, afxazeTis, sakaTalikozo faqtiurad yalibdeba<br />

X saukunis II naxevridan, rodesac moxda likvidacia aq arsebulis lazikis<br />

berZnuli mitropoliisa da abazgiis avtokefaluri arqiepiskopiisa.<br />

11. afxazeTisa da mcxeTis kaTolikozebi iyvnen sworuflebiani gamgeni<br />

TavianTi samwysosa, xolo urTierTdamokidebulebaSi mcxeTis kaTolikozs,<br />

rogorc sataxto qalaqsa da `mefeTa-mefis~ ierarqs, miniWebuli hqonda<br />

upiratesoba pativisa 83 .<br />

<strong>saqarTvelos</strong> saeklesio krebebs did adgils uTmobs mRvdeli polievqtos<br />

karbelaSvili Tavis wignSi `ierarqia <strong>saqarTvelos</strong> eklesiisa, kaTalikosni da<br />

mRvdel-mTavarni~ (Tbilisi, 1900). polievqtos karbelaSvili <strong>saqarTvelos</strong>


eklesiis istoriis mniSvnelovani mkvlevaria, yovel SemTxvevaSi, maT Soris,<br />

romelTac <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis istoria sagangebod ukvleviaT. samwuxarod,<br />

ratomRac misi saxeli miiCqmala. zemoaRniSnuli wigni warmoadgenda k.<br />

kekeliZis samagido wigns, mravaljer uTiTebs Tavis `qarTuli literaturis<br />

istoriaSi~. am wigns kargad icnobda ivane javaxiSvili da polievqtos<br />

karbelaSvilis zogierT daskvnas iRebda mTlianad, yovelgvari kritikis<br />

gareSe (magaliTad, p. karbelaSvilis Tvalsazrisi, rom mcxeTasTan<br />

dakavSirebiT aTabagebis `ugunurma~ saeklesio politikam sabolood xeli<br />

Seuwyo mesxeTis swraf gamahmadianebas). p. karbelaSvilis mier ganxiluli<br />

krebebis gadmocemamde ganvixiloT misi zogierTi saintereso mosazreba<br />

samarTlis sferoSi.<br />

p. karbelaSvilis TqmiT, mociqulTa swori wm. bagrati, romelsac eklesia<br />

9 Tebervals da 9 ivliss ixseniebs, iyo mTavari kapadokieli da, maSasadame,<br />

qarTveli da igi moaqcia petre mociqulma. bagratma iqadaga italiaSi, I<br />

saukuneSi. misive TqmiT, qarTvelebi (kapadokielebi) iyvnen SavizRvispira<br />

kaTedrebis pirveli mRvdelmTavrebi: andria mociqulis mowafe filologi<br />

(sinopis kaTedra), foti (trapizoneli), meleti, ipati, stratofilosi,<br />

epaciani da sxvani. misive azriT, imperatorma traianem kolxeTSi (kerZod,<br />

klarjeTSi) gamoaZeva (gadmoasaxla) romis episkoposi, petre mociqulis<br />

mowafe, klimentiosi da, agreTve, pontoeli (kapadokieli) episkoposi palmosi,<br />

warmoSobiT qarTveli, romlis Svili, fazisis episkoposi markioni<br />

mwvalebeli iyo. markioni SendobisaTvis misula romis pap anikitesTan 84 . p.<br />

karbelaSvilis TqmiT, wm. giorgi iyo wm. ninos biZaSvili. <strong>saqarTvelos</strong><br />

pirveli episkoposi ioane warmoSobiT iyo qarTveli (kapadokieli), igi Cveni<br />

eklesiis ierarqi yofila 318 wlidan. maSasadame, Cveni eklesia daarsda, anu<br />

eri moiqca 318 wels. mtkvris piras dResac mdgari Zveli OoTxkuTa Senoba<br />

imJamindel `mTavarTa sanaTlavs~ warmoadgenda. matianeebSi moxmobili `zemo<br />

saydari~ - axlandeli dedaTa monasteria samTavroisa. mcxeTis `samirones~<br />

(kvarTze aRmarTul nagebobas) p. karbelaSvilis dros hqonia vercxlis kari<br />

mefe mirianis, viTarca wmidanis gamoqandakebiT. karbelaSvilis TqmiT, ioane<br />

mTavarepiskoposobda 318-327 wlebSi. mis dros mirian mefem imogzaura<br />

ierusalimSi, iq mirianma aaSena jvris monasteri, romelic X s-is damlevs<br />

ganaaxla berma proxorem, igi XIX s-mde qarTvelebs ekuTvnodaT. meore<br />

mTavarepiskoposis, iakobis (328-360) dros qarTul enaze gadmoiTargmna wmida<br />

werili ebraulidan. iobi iyo episkoposad 360-374 wlebSi, meoTxe<br />

mTavarepiskoposis elias (375-394) dros mirdat mefem aaSena bolnisis taZari,<br />

romelSic wirva-locva gauqmda rusebis mmarTvelobis dros, 1809 wels.<br />

simeonis dros (395-411) Seipyres da baRdadSi awames sparselebma mirdat mefe.<br />

ionas (412-415) dros daiSala mirianis mier aSenebuli xis taZari<br />

sveticxovlisa. TviTon wmida sveti gadausvenebiaT gareubnis (samTavros)<br />

eklesiaSi. karbelaSvilis azriT, glonoqori, igive mobidani anu mobidagea<br />

(432-448) - mTavarepiskoposi, meTauri qarTuli eklesiisa. momdevnom, miqaelma<br />

(449-472) qvebiT Caqola q. dvinSi krebaze antioqiis patriarqi, somexTa<br />

moZRvari petroz mkawvreli. aqedan Cans, rom petroz mkawvreli (petre<br />

fuloni) ar SeiZleboda yofiliyo xeldamsxmeli petre kaTalikosisa,<br />

rogorc fiqrobs zogierTi Tanamedrove istorikosi. p. karbelaSvilis TqmiT,<br />

ierusalimSi iloca vaxtang gorgasalma.


ac Seexeba msoflio saeklesio krebebs, p. karbelaSvilis azriT, maTi<br />

mowvevis saWiroeba warmoSva iman, rom IV s-is dasawyisSi, saxelmwifos mier<br />

qristianobis aRiarebis dros, jer kidev ar iyo romis imperiaSi<br />

`SemuSavebuli da gamorkveuli saRmrTo msaxurebaTa aRsrulebis rigi, ar iyo<br />

dakanonebuli saqristiano doRmatni da kanon-mdebloba eklesiaTa<br />

gamgeblobisaTvis. eklesiis gamgeni xSirad Taviseburad asrulebdnen<br />

eklesiur samsaxursa. Taviseburad esmodaT da xsnidnen saqristiano<br />

doRmatTa. amis gamo mcire aziaSi male iCina Tavi sxvadasxva mwvaleblobam.<br />

amitom saWiro Seiqmna msoflio krebaTa mowveva `ganmarTvad saqristiano da<br />

saeklesio wesTa~ 85 . `sul Svidi msoflio kreba moxda: 1) nikiisa 325 w; 2)<br />

konstantinopolisa 381 w; 3) efesoSi 431 w; 4) xalkidonisa 451 w; 5)<br />

konstantinopolisa II 553 w; 6) konstantinopolisa III 680 w. da 7) nikiisa II,<br />

787 w. 86 . aRsaniSnavia, rom p. karbelaSvili V s-is qarTvel petre ibers,<br />

maiumels wmidanad moixseniebs 3 . mohyavs sabuTi, romliTac, misi azriT,<br />

mtkicdeba, rom mefe mirianis dros qarTul enaze `iswavleboda da<br />

imoZRvreboda qarTveli eri da mTavar-episkoposni da mRvdelni kapadukielni<br />

iyvnen qarTuli enis kargi mcodneni~ 87 . amitom petre qarTvelis mier<br />

ierusalimSi daarsebuli qarTuli monastrebi `savseni ber-monazvnebiT~<br />

qarTul enaze aRasrulebdnen RvTismsaxurebas. isini modiodnen `samSobloSi<br />

da Tan mohqondaT qristianobis da erovnuli grZnobis ganmamtkicebeli<br />

swavla-moZRvreba da saeklesio wignni da arigebdnen eklesiebSi, sadac<br />

saWiro iyo~ 88 .<br />

saqarTveloSi saeklesio samarTlis Sesaxeb p. karbelaSvili gamoTqvams<br />

Semdeg mosazrebas: `kaTalikozs mieca taxtad sveticxovlis taZari,<br />

iwodeboda kaTalikozad mcxeTisa da iveriisa TiTqmis 1400 wlis<br />

ganmavlobaSi... kaTalikoz-patriarqi mcxeTidan Tavisuflad ganagebda<br />

<strong>saqarTvelos</strong> saeklesio saqmeebsa da angariSs aravis aZlevda. kaTalikozis<br />

xelqveiTTa-morCilTa Seqmnes samefo samefoSi, rogorc Cans, Zvel sigelgujrebidan<br />

da vaxtang VI_is samarTlis wignidan, im saxiTve, rogorc<br />

feodalebma dasavleT evropaSi. kaTalikozi iTvleboda sulier mefed<br />

qveynisa. mefe da kaTalikozi erTnairi pativiTa da uflebiT sargeblobdnen.<br />

Seuracxyofa kaTalikozisa udrida mefis Seuracxyofas. misi Semdegi<br />

ierarqiis sasulierno wevrni gaTanasworebulni iyvnen saero ierarqiis<br />

wevrebTan~ 1 .<br />

p. karbelaSvilis TvalsazrisiT qveynis maRali fenis sagvareuloebi<br />

cdilobdnen TavianT ojaxs da sagvareulos gamoezarda Tavisi wiaRidan erTi<br />

sasuliero piri mainc: `kaTalikozni, mRvdel-mTavarni da sxvani sasuliero<br />

warCinebulni pirni STamomavlobiT ufro xSirad samefo da didebulTa<br />

gvarisani iyvnen da igini pataraobidanve Sesaferis aRzrdasa da ganaTlebas<br />

iRebdnen xolme. yoveli SeZlebuli sagvareulo cdaSi iyo, rom Tavisi<br />

saxlidan erTi mwirvel-mlocveli da RvTis mavedrebeli hyoloda saydarSi.<br />

amitom TiToeuli sagvareulo sakuTar saydars iSenebda da swiravda<br />

SeZlebasa da gvarad uZrav-moZrav qonebasa, romlis SemosavliTac uzrunvelyofiliyvnen<br />

saydari da `saydris Svilni~ (samRvdeloni) momavalSi~ 2 . amis<br />

gamo `eklesia samRvdeloebianad Seiqmna didi mamul-dedulis da mTabaris<br />

patroni~ 2 . 1498-1559 w-is saeklesio gujrebSi eklesias ekuTvnoda 237 sofeli


glexebiT da aznaurebiT. kaTalikosis dawesebuli mouravebi krebdnen<br />

saeklesio gadasaxads (maxta, kuluxi) - fuliT da mosavliT. p. karbelaSvili<br />

miiCnevs, rom samefo gadasaxads isini aRar ixdidnen `samefo gadasaxadis<br />

samagierod~ 90 . kaTalikozs ekuTvnoda samefoSi arsebuli zogierTi sabaJo,<br />

samRebro da saTevzao adgilebi mtkvarze, alazanze, xramsa da sxva<br />

mdinareebze.<br />

gansakuTrebiT sainteresoa p. karbelaSvilis mosazreba, rom saeklesio<br />

soflebSi rogorc sisxlis, ise samoqalaqo samarTlis sferos ganagebda ara<br />

saero xelisufleba, aramed saeklesio. sasuliero wodebis samarTlis sferos<br />

gavlenis sferoSi Sedioda ara mxolod saeklesio soflebi, aramed qveynis<br />

danarCeni mosaxleobac - `saeklesio soflebSi samarTali da msjavri,<br />

samoqalaqo da sasisxlo saqmeebi irCeodnen kaTalikozisagan, anu misis<br />

davalebiT romelime sasuliero pirisagan. danarCeni samefo da warCinebulTa<br />

saymonic ver icilebdnen Tavidan sasuliero wodebis samarTalsa da<br />

gavlenasa~ 91 .<br />

<strong>saqarTvelos</strong> eklesiis kanonmdeblobis Sesaxeb p. karbelaSvili wers -<br />

`samRvdeloebam Sehqmna sakuTari kanonmdebloba, SemuSavebuli mRvdelmTavarTa<br />

krebaTa mier erovnul niadagzed~ 91 .<br />

p. karbelaSvili, iseve rogorc Semdeg iv. javaxiSvili, <strong>saqarTvelos</strong><br />

eklesiis iurisdiqciis saxes adarebs dasavleT evropisas, igi wers -<br />

`gaZlierda da gavrcelda saero xasiaTi sasuliero wodebisa, amis ganmarteba<br />

unda veZeboT xalxis gadaWarbebul sarwmunoebriv midrekilebaSi, rogorc<br />

erTxel dasavleT evropaSi iyo~ 91 . e.i. p. karbelaSvilis azriT, <strong>saqarTvelos</strong><br />

sasuliero wodebas hqonda agreTve saero, saqveyno mmarTvelobaze<br />

xelmwifeba, aseve iyo dasavleT evropaSi, ufro metad pirvel aTaswleulSi.<br />

am msgavsebis mizezad mkvlevars miaCnia qarTvelTa didi sarwmunoebrivi<br />

simxurvale, msgavsad aRniSnul dros dasavleT evropisa. igi aRniSnavs, rom<br />

`saeklesio glexni Tavisufalni iyvnen yoveli saero gadasaxadisagan~ 91 .<br />

sisxlis Tu samoqalaqo danaSaulis dros maRali wodebis pirs danaSauli<br />

epatieboda `jarimis gadaxdis Semdeg sasargeblod eklesiisa~ 92 , bermonazonTa<br />

Sesaxeb wers - `igini muqTaT ara sWamdnen sxvis ofliT moyvanil<br />

pursa. dRedaRam swerdnen, sTargmnidnen saWiro wignebsa, mxatvrobiT<br />

amkobdnen wignebsa, eklesiebsa, amSvenebdnen taZrebsa... ebrZodnen mters<br />

samSoblos da sarwmunoebis dasacavad~ 93 .<br />

saeklesio jaris Sesaxeb p. karbelaSvili wers - `kaTalikozsa hyavda<br />

sakuTari mxedroba imave wesrigiT rogorc mefesa. spasalarebs, aTasis Tavs,<br />

asis Tavs da sxva moxeleT TviT kaTalikozi niSnavda. omSi an TviT<br />

kaTalikozi da episkoposni winamZRvrobdnen, an spasalarni, rogorc dro da<br />

garemoeba moiTxovda. calke jarebs agrovebdnen, roca saWiro iyo episkoposni<br />

da monasterTa winamZRvarni da brZolis velze gahyavdaT da maTTan erTad<br />

Rvridnen sisxlsa~ 94 .<br />

mkvlevaris azriT, kaTalikozi petre I (472-510 w.) warmoSobiT iyo<br />

kapadokieli qarTveli, grigol nazianzelis mowafe, iyo qalkedonizmis<br />

erTguli damcveli, ebrZoda monofizit somxebs. daeswro 490-493 wlebis<br />

vaRarSapadis krebas. mohyavs `qarTlis moqcevis~ cnoba, rom VI s-is 50-ian<br />

wlebSi sakaTalikoso taxtze ori `saxlis~, anu sagvareulos wevrebi


cvlidnen erTmaneTs. p. karbelaSvili erT-erT SeniSvnaSi aRniSnavs, rom XVII<br />

saukunis damdegs arsebobda qarTuli mxedruli asoebiT dawerili<br />

sparsulenovani saxareba, romelic <strong>saqarTvelos</strong> samefo ojaxs ekuTvnoda 95 .<br />

amave epoqaSi, XVII-XVIII saukuneebSi qarTuli asoebiT werdnen somxurenovan<br />

saxarebebs, agreTve iwereboda Turqulenovani saxarebebic qarTuli asoebiT.<br />

mizezi amisa, rogorc Cven mier aris gamorkveuli, iyo is, rom am epoqaSi<br />

<strong>saqarTvelos</strong> saxelmwifoebriobis daSlisa da gauqmebis kvaldakval,<br />

mimdinareobda qarTvelTa denacionalizacia sxvadasxva sarwmuneobriv<br />

konfesiaSi gadasvlis gziT, anu Turqebsa da sparselebs miuCneviaT, rom<br />

sakmaod mravalricxovani qarTuli mosaxleoba mesxeTsa da qarTl-kaxeTSi,<br />

TandaTanobiT, etapobrivad SeeyvanaT Turqulenovan da sparsulenovan wiaRSi.<br />

isini Tavdapirvelad, qarTvelebs ar uginebdnen qristianul siwmideebs, magram<br />

eklesiebSi wmida saxarebas asmeninebdnen Turqul da sparsul enebze.<br />

qarTvelebi amiT eCveodnen sparsul da Turqul enebs. aRar aSinebdaT es<br />

samyaro, eTvisebodnen mas, rac sabolood maT asimilacias aadvilebda. amave<br />

mizniT, sparsTa da osmalTa mier waxalisebuli somxurenovani eklesia Tavis<br />

samwysoSi ierTebda mravalricxovan qarTvelobas saqarTveloSive.<br />

qarTvelebisaTvis eklesiebSi somxurad ikiTxeboda qarTuli asoebiT naweri<br />

wmida saxareba. qarTuli asoebiT sparsuli, Turquli da somxuri saxarebani<br />

iwereboda imis gamo, rom rogorc mrevli, ise samRvdeloeba, qarTvelebi<br />

iyvnen. cxadia, eklesiebSi sparseli da osmalo moxeleebi ar waikiTxavdnen<br />

saxarebas. saxarebas rogorc Turqul, ise sparsul da somxur enebzec,<br />

eTnikurad qarTveli RvTismsaxurebi kiTxulobdnen, da radganac maT werakiTxva<br />

icodnen mxolod qarTulad, amitom maTTvis qarTuli asoebiT<br />

iwereboda sparsulenovani, Turqulenovani da somxurenovani locvebi da<br />

saxarebani, anu rogorc mrevli, ise sasuliero wodeba, qarTuli iyo,<br />

ganwirulni sarwmunoebrivi gziTac ki asimilaciisaTvis. mxolod qarTuli<br />

marTlmadidebeli eklesia icavda im dros qarTul nacionalur<br />

TviTSemecnebas, maSasadame, qarTvelobas.<br />

zogierT wreSi amJamad gakvirvebiT aRniSnaven, rom anton I kaTalikozpatriarqis<br />

taxtze asvlis dros iyo mxolod 25 wlisa. es asaki gamonaklisi<br />

ar aris. p. karbelaSvilis mier dadgenilia, rom amave asakisa, 25 wlisa iyo<br />

cnobili kirion I (572-598) sakaTalikozo taxtze asvlis dros 96 . aseve 26<br />

wlisa iyo bolo patriarqi anton II aRsaydrebis dros 97 , ufro axalgazrda 24<br />

wlisa iyo kaTalikoz-patriarqi daviT III (1427-1430) 98 da sxv.<br />

<strong>saqarTvelos</strong> saeklesio krebebTan dakavSirebiT p. karbelaSvili aRniSnavs<br />

Semdegs - misi azriT, dvinis cnobili saeklesio kreba somxeTSi, romelzec<br />

Seikribnen qarTveli, albaneli da somexi ierarqebi, Sedga 596 wels. kirionma<br />

somxebs gaugzavna msoflio saeklesio krebaTa dadgenilebani, `amaT Tanaxmad<br />

imwyseba <strong>saqarTvelos</strong> eklesiao~ 96 . misi azriT, somxebma mogvianebiT mainc<br />

aRiares qalkedonis kreba 96 , albaT gulisxmobs VII saukunes.<br />

qarTlis kaTalikosi barTlome (613-620 ww.), romelic p. karbelaSvilis<br />

sityviT, SesaZloa gadaayena herakle keisarma, RirsebiT miuRia Sio mRvimis<br />

`ZmaTa krebas~. aq sityva `krebas~ ara Sekrebis, aramed `saZmos~ mniSvnelobiT<br />

xmarobs mkvlevari. namdvili `episkoposTa kreba~ Sekrebila, mkvlevaris TqmiT,<br />

kaTalikos sarmeanes (760-774 ww.) dros, romelsac iakobituri moZRvreba


daugmia da iakobitTa mier kaTalikosisaTvis mirTmeuli ZRveni uaruyvia. `am<br />

dros mRvdelmTavarTa krebam episkopos filipes xeliT warmouvlina<br />

sarmeanes Semdegi werili: `didsa mamamTavarsa, meufesa Cvensa sarmeanes,<br />

gixaroden, Svilni Senni da siwmidisa Senisa mrwemni, yovelni episkoposni<br />

gauwyebT, raTa arRa daaSrobde moxucebulsa gvamsa Sensa, rameTu mowyale<br />

hyves RmerTi didebulisa mamisa wmidisa Siosa meoxebiT... TviToeulsa<br />

gvibrZana `miuteva RmerTman sarmeanes kaTalikozsa bralni misni da aw<br />

Seuorguleblad miiyvaneT mwyemsi Tqveni~ 99 . saqme is iyo, rom kaTalikosma<br />

SecdomiT iakobitebi aziara. roca Tavis Secdomas mixvda, Sio mRvimis<br />

monasterSi ufals cremlebiT Sendobas sTxovda, e.i. sakaTalikoso taxti<br />

datova. amitomac krebam zegardmo Cvenebis gamo igi ukanve miiwvia taxtze.<br />

p. karbelaSvili eyrdnoba matianeTa Cvenebas da miiCnevs, rom VII s-Si<br />

stefanozis mTavrobis dros dawesda episkoposTa kreba kaTalikozis<br />

moTaveobiT, jvarpatiosanSi xuTSabaTsa da paraskevs: `adidian paraskevi<br />

viTarca didi paraskevi, xolo sakaTalikozo arn kreba yovelTa xuTSabaTTa<br />

da adidian wmidai sioni, viTarca didsa xuTSabaTsa, saidumloTa Tana<br />

xorciTa da sisxliTa, xolo mcxeTas saepiskopozosa (samTavro) arn krebai<br />

yovelTa SabaTTa da xseneba pirvel mowamisa stefanesi da wmidisa abibos<br />

nekreselisa episkopozisa~ 100 . Semdegi kreba, romelsac ixseniebs p.<br />

karbelaSvili, aris ruis-urbnisisa, romelic Semdgara ioane IV safarelis<br />

(1090-1127) dros. Tamaris dros ki, nikoloz I-is kaTalikosobis Semdeg, miqael<br />

III-is kaTalikosobisas (1160-1187 ww.) mowveul iqna saeklesio kreba.<br />

p.karbelaSvilis azriT, 1186 wels. igi mowveuli yofila `ganmarTvad<br />

saeklesio da qristianebrivTa wesTa~. am krebaze Tavmjdomareobda zemoT<br />

aRniSnuli yofili kaTalikosi nikolozi, romelic Tamars ierusalimidan<br />

mouyvania. `Semokrbes yovliT kerZo samefosa misisa episkoposni... miegebeboda<br />

maT wmida Tamar didiTa simdabliTa, viTarca erTi kaci Seuracxi, da ara<br />

viTarca mefe, viTar angelozTa da ara kacTa... dasxna saydrebiTa (maRali<br />

dasajdomeli - kaTedra), xolo TviT dajda Soris maTsa martod da ara<br />

mefobiT... jda ukve Tamar mcired Jam Soris maTsa, mere moiRo kurTxeva<br />

maTgan da warvida palatad Tvisad... xolo ara ineba maSindelman man miqael<br />

kaTalikozman Soris maTsa (krebisa) yofa, rameTu wina ukmo iyo wesTagan<br />

saeklesioTa da Wyondidel-mawyverloba da mwignobarTa uxucesobaca mas<br />

(miqaels) moexveWa uflisagan - aramed ver ganayenes, daRacaTu friad<br />

iRvawes...~ krebis Semdeg miqaeli male gardaicvala 101 .<br />

Semdegi kreba, p. karbelaSvilis aRweriT, Semdgara laSa giorgis dros,<br />

kaTalikosi arseni (1213-1234) `krebiT amxilebda laSa-giorgis ugvansa<br />

cxovrebasa da garyvnilebaSi dros gatarebasa, vera gziT ver daiTanxmes<br />

laSa kanonikurad eqorwina~ 102 .<br />

p. karbelaSvili axsenebs saeklesio krebas, romelic Semdgara giorgi V-is<br />

mefobisas, basilis kaTalikozobis dros, 1344 wels. `hqmna mefe giorgi V<br />

kreba gansamtkiceblad qristianobisa `ganaxlebisaTvis saeklesio wesTa,<br />

ganmarTvad da dadgenad moweseTa wesTa zeda TvisTa da uwesoTa<br />

gankveTad~ 103 .<br />

p. karbelaSvils moaqvs mTlianad teqsti im krebisa, romelic, iv.<br />

javaxiSvilis kvleviT, Semdgara daviT laSas Zis mefobisas da romlis<br />

dadgenilebis Savi piri Semdgom, 1925 wels gozaliSvils centrarqivSi


aRmouCenia. masze adre es teqsti gamoaqveyna p. karbelaSvilma, magram mas<br />

miaCnda, rom misi gamomcemeli kreba Sedga XV saukuneSi. kreba exeba<br />

saeklesio mamulebis gacemas mefis xelisflebis mier. XV saukuneSive, abraam<br />

II-is kaTalikozobisas, mefed meored kurTxevisas (1492-1495 wlebSi) mefe<br />

konstantinem `moaxdina kreba kaTalikoz ebiskoposTa da samefo didebulTa<br />

da warCinebulTagan `rai yofad damSvidebisaTvis mTavarTa da<br />

ganmtkicebisaTvis erTmTavrobisa~. krebam daadgina: `vinaidgan imerni<br />

erTguloben bagrats, her-kaxni giorgis da samcxelni aTabags baadurs -<br />

vacadoT brZolad. dro-Jami uked ganagebs mefobaso~ 104 .<br />

Semdegi kreba melqisedek II (imave basilis) kaTalikosobis dros (1517-1529<br />

wlebi) Semdgara, igi yofila Zma bagrat mefe muxranbatonisa. am mefis<br />

iZulebiT kaTalikoss saeklesio mamulebi gaucia, kerZod ki miucia<br />

ufliswulebisaTvis, anu Tavisi ZmisSvilebisaTvis, ris gamoc igi<br />

kaTalikosobidan gadauyenebiaT. amis gamo p. karbelaSvili wers -<br />

`samRvdeloTa krebam kaTalikosi basili (melqisedeki) sxvaTa Soris mcxeTis<br />

mamulebis gacemis gulisTvis gansdevna armazis monasterSi da<br />

kaTalikosobidan daamxo: `q. kaTalikozma patronma basili ZmiswulTaTvis<br />

daiWira kunenelTa sami kuamli kaci da sxva srulad patrons bagrats misca<br />

da misaqcieli, Tekena da werovnis naxevari. kopinasSvilebi daasaxla da<br />

daukarga mcxeTas. asre rome ... ragvarac TviTan moekida mcxeTas dasaqcevrad,<br />

aRarca sxvaTa gamoenaxva. miyves xeli Sinaurma da gareulma mcxeTis mamulsa<br />

sasyidrad, da asre daikarga, rome rac sofeli aris zogan naxevari, zogan<br />

mesamedi aklia - daikarga mcxeTisTvis... mcxeTis damqcevni arian. rogorc es<br />

yuela mcxeTis daqceva da Secodeba gamoaCnda, mefeman saekudro waarTva da<br />

gaagdo da amisave brZanebiTa Cven martaci wavarTviT da issav memkvidresa<br />

miuboZeT~. kaTalikosoba CamoerTva 1527-1529 wlebs Sua da mis magier<br />

kaTalikozad dadginda germane~ 105 . aqedan Cans, rom mefea meTauri eklesiisa.<br />

1531-1549 wlebSi qarTlis kaTalikosis malaqias dros Sedga saeklesio<br />

kreba, romelic malaqiasTan erTad moiwvia afxazeTis kaTalikosma evdemosma.<br />

maT Seadgines da saxelmZRvanelod gamosces sakaTalikozo kanonebi.<br />

kaTalikoz domenti qaixosros Ze muxranbatons 1663 wels dausaflavebia<br />

astarabadidan Camosvenebuli gvami Teimuraz I-isa `didis samRvdelo<br />

krebiT~ 106 . aq `kreba~ niSnavs krebuls, iseve rogorc nikoloz kaTalikosis<br />

sigelSi, XVII s-is bolos. `ese nikolozi Tavis krebiT swers 1676 w. 6<br />

Tebervals moskovis mefes Teodore aleqsis Zes gramotas - Semweoba gagviwie<br />

winaSe sparseTis yeenisao~ 107 .<br />

p. karbelaSvilis wignidan Cans, rom sparseTis mier dapyrobil<br />

aRmosavleT saqarTveloSi, romelic ukve sparseTis imperiis nawilad<br />

miiCneoda iranelTa mier XVI s-is bolodan, qarTlis kaTalikosis dadgenaSi<br />

saWiro gamxdara nebarTva iranis Sahisa. `1687 wels Sah-solimani swers<br />

firmanSi ioane kaTalikozs `radgan Tqveni wina moadgile (nikolozi) ar<br />

daemorCila nazarali xans, igi ganvkveTeT da Tqven ioane dagadgineTo~ 108 . am<br />

kaTalikoz ioanes, mefe erekle I-is TanxmobiT, mouwvevia mRvdelmTavarTa<br />

kreba 1680 wlis 12 marts, romelic Seexeboda daviT garejas samonastro<br />

cxovrebis aRdgenas Sah-abasis mier aoxrebis Semdeg. rac man 1615 wels<br />

aRdgomas diliT daviT garejaSi 60000 ber-monazoni gaJlita, garejas udabno<br />

mere veRar aRorZinebula, Tumca Semdegi mefeebi cdilan gansakuTrebiT


`Sanaozis Ze, mefed dadginebuli arCili~. krebam ganawesa erTi winamZRvari<br />

`mama~, romelsac unda damorCileboda daviT-garejas yvela beri. yovelgvari<br />

Semosaval-Sesawiri berebs am mamisTvis unda CaebarebinaT. krebam sastiki<br />

sasjeli daado am krebis damrRvevs. 1680 wlis krebas xeli moawera: bodbelma,<br />

rusTvelma, alaverdelma, samebelma, ninowmidelma, tfilelma<br />

mTavarepiskoposma domentim da mTavarepiskoposma qristeforem 109 .<br />

1703 wels Semdgarma `samRvdeloTa krebam~ sakaTalikozo taxtze aiyvana<br />

domenti axlad mosuli ruseTidan, kaTalikozad akurTxes 1705 wels. krebas<br />

uari uTqvams kaTalikozobis ori kandidatisTvis. yofili kaTalikosis<br />

evdemos II-sa da aseve yofili kaTalikozis nikolozisTvis 110 .<br />

kaxeTSi saeklesio mamulebs dauwyes dataceba da ciloba. amis gamo, 1707<br />

wels, `domenti wavida yeenTan saCivlelad da misi wyalobis firmaniT kaxeTSi<br />

Cavida imam yuli xanTan. gaariga saqme da mivida mcxeTaSi~ 111 . iranis Sahebis<br />

didi gavlenis Sesaxeb p. karbelaSvili wers: `iese aRiZra SuriT da vaxtangi<br />

daabezRa yeenTan - `TaTrobis mteriao, miwaze daaxeTqa yurani da mere<br />

cecxlSi dawvao~. yeenma gamomZiebeli gamogzavna. svimon batoniSvilic ieses<br />

miemxro, vaxtangs ar Ralatobda mxolod samRvdeloeba... domentim da TiToorola<br />

samRvdeloT uneblieT umowmes vaxtangis winaaRmdeg~ 112 . 1713 wels iese<br />

gamefda, `svimonma Seipyro domenti kaTalikozi da baqars gaugzavna Tvalebis<br />

dasaTxrelad `sparseTSi myofs vaxtangs rad emxrobio~, magram dedofalma<br />

rusudanma (vaxtang VI-is meuRle) ar uyo. domentim krebisaTana daswyevla<br />

svimoni, gaCnda saSineli Wirianoba da svimons col-Svili erTianad<br />

amouwyda~ 113 .<br />

kaTalikosis sikvdilis win `Tamarma moaxdina samRvdeloTa kreba da<br />

domentis CvenebiT aRirCies kaTalikozad ieses Ze antoni, im dros quTaTeli,<br />

antonma uari sTqva~ 114 .<br />

qarTuli eklesiis saqmeebSi yeenis garda ereoda, agreTve, osmalos faSa,<br />

Tbilisis dapyrobis Semdeg. 1727 wels ieses daxmarebiT besarion orbelians<br />

miumxria isay-faSa, `Seapara qrTami da miiRo kaTalikozoba, 1728 w.~ 115 .<br />

1755 wlis 16 dekembers samRvdeloTa krebam mcxeTaSi antons `axada<br />

kaTalikozobis xarisxi da mRvdelT moqmedeba aukrZala, xolo misi<br />

Tanamoazreni da megobarni dasajes, am krebazed antonma aRiara Tavisi<br />

Secodeba, xolo Semdeg krebazed, 4 aprils 1756 w. Seinana Tvisi danaSauli da<br />

gamoutyda krebas yvelaferSi. gamosTxova Teimuraz mefes nebarTva mRvdelmoqmedebisa<br />

da ruseTSi wasvlisa~ 116 .<br />

1720 wlis 17 oqtombers, dabadebuli antoni 18 wlis asakSi berad aRikveca<br />

gelaTSi, 2 Tebervals. 3 Tebervals, SabaTs, diakvnad akurTxa eqvTime<br />

gaenaTelma mitropolitma. 20 wlisas xeli daasxa mitropolitad afxazeTis<br />

kaTalikosma grigolma quTaisis taZarSi - 27 seqtembers, SabaT dRes. 22 wlisa<br />

naTlismcemlis monasterSi Sevida mowesed, 1743 wlis 5 ianvars kaTedris<br />

datovebis Semdeg 117 . qarTlis yofil samefoSi, vaxtang VI-is da antonis mamis<br />

ieses kraxis Semdeg, givi amilaxvari uZlieres didebulad gadaiqca. masTan<br />

antonis damoyvrebis cnobili marcxis Semdeg antonis berad Sedgoma 1720 w. p.<br />

karbelaSvils miaCnia kaxeTis samefo dinastebis, Teimuraz I-isa da erekle IIis<br />

politikur moxerxebad. maT gza gaexsnaT qarTlis taxtisaken, romelzedac<br />

pretenzias acxadebda Teimurazis meuRle dedofali Tamari, vaxtang VI-is


qali. givi amilaxvari `sikvdilamde ebrZoda sparsebs da qarTlis samefos ar<br />

anebebda Teimurazsa da erekles, jer vaxtangis Svilebs iwvevda qarTlSi<br />

gasamefeblad da mere abdula-begi, igive arCili wamoayena qarTlis<br />

memkvidred~ 118 . abdula-begi antonis Zma iyo. sakaTalikozo taxtze Teimurazis<br />

mier antonis mowveva politikuri angariSianobiT iyo ganpirobebuli. qarTlis<br />

taxtis memkvidris antonis sakaTalikoso taxtze asvliT samefo taxtze misi<br />

pretenziebi unda ganeitralebuliyo, magram anton kaTalikosma `<strong>saqarTvelos</strong><br />

Sinaur cxovrebaSi gacilebiT meti gavlena moipova, vidre erekle mefem~ 119 .<br />

qonebrivadac antoni ufro mdidari iyo, vidre mefe Teimurazi, amis gamo<br />

antoni mefes `Semweobas aZlevda saeklesio qonebidan gaWirvebis dros~ 1 .<br />

p. karbelaSvili, Sesabamis wyaroebze dayrdnobiT mkveTrad acxadebs, rom<br />

`antoni mainc yovel SemTxveviT sargeblobda qarTlis taxti CamorTmeoda<br />

Teimurazs~ 120 . 1747 wels antonis Zmam abdula-begma ganizraxa qarTlis taxtis<br />

daWera ajanyebiT. TbilisisaTvis aTi Tve sisxlis Rvra iyo, `anton<br />

kaTalikozma mxari dauWira abdula begs (Tavis Zmas) da dauloca amisTana<br />

safaTerako ganzraxva. bolos TviTonve Seariga gamarjvebul erekles~ 2 , am<br />

dros Teimuraz mefe sparseTSi iyo... Teimurazis gamarjvebis da ganmtkicebis<br />

Semdeg qarTlis taxtze, antoni krebam `daamxo, gandevna da wirvisagan<br />

daayena~. antoni daapatimres, igi werilSi madlobs Teimurazs, `rom ar<br />

mokla~ 121 .<br />

marTalia, antoni TbilisSi aRiarebda, rom `Sevcdi am ors sityvaze:<br />

sulisa wmidis saqmezed da papis ufrosobazed~, magram peterburgSi<br />

CasvlisTanave igi kategoriulad uaryofda am braldebas, uwodebda<br />

ciliswamebas, amtkicebda Tavis srul marTlmadideblobasa da agreTve imas,<br />

rom mefe Teimurazma igi sakaTalikoso taxtidan Camoagdo politikuri<br />

mizezebis gamo, radganac `qarTlis samefo taxtis kanonieri memkvidre me var,<br />

xolo Teimuraz I ara qarTlis, aramed kaxeTis mefeao~. ruseTis wmida sinodi<br />

mravali Semowmebis Semdeg darwmunda antonis srul marTlmadideblobaSi da<br />

aiyvana ruseTis eklesiisaTvis erT-erT umaRles samRvdelo kaTedraze -<br />

vladimirisa da ieropolis <strong>eparqia</strong>Si mTavarepiskoposis tituliT.<br />

mogvianebiT ruseTis wmida sinodis wevradac ki daniSna. antoni ruseTSi<br />

darCa 1763 wlamde.<br />

antonis nacvlad qarTlis kaTalikosis saydarze asuli iosebis (1755-1763)<br />

dros erekle mefem saeklesio kreba moiwvia, mis dadgenilebas aqvs 11 muxli.<br />

esaa mimarTva episkoposTa da samRvdeloTa mimarT saeklesio saqristiano<br />

wesrigis moTxovniT. krebis oqms xels awers, pirvel rigSi, erekle mefe,<br />

Semdeg ki kaTalikos-patriarqi iosebi. krebis oqmidan Cans, rom kaxeTis<br />

samRvdeloebas centraluri samefo da saeklesio xelisufleba sifrTxiliT<br />

epyroba, radganac Cans gaRvivebulia is Wiri, romelmac aTabagebis dros<br />

mesxeTis eklesiis separatistuli gandgoma gamoiwvia. oqmSi amitomac<br />

naTqvamia: - `erekle mefisagan da yovlisa <strong>saqarTvelos</strong>a kaTalikoz<br />

patriarqisa iosebisagan esreT siyvaruliT euwyos miss siwmides yovlad<br />

samRvdelos arqiepiskopos amba alaverdels zenons, wmidasa da yovlad<br />

samRvdelos nekresel episkoposs dosiTeoss da wmidasa da yovlad<br />

samRvdelos samebel episkoposs ioanes 122 .


1755-1756 wlebTan dakavSirebiT p. karbelaSvili wers, rom `antoni da misi<br />

Tanaziarni (magaliTad, anCisxatis dekanozi aleqsi) krebis ganCinebisamebr<br />

gakriWes (Tma da wveri)~ 123 . antoni werda vladimiridan aleqsi dekanozs, `maT<br />

egonaT Cveni mRvdlobis Zala TmebSia~ 124 . antoni 11 Tve patimari yofila,<br />

mxolod 1756 w. aprilSi gamgzavrebula ruseTSi _ moskovSi 1757 wlis<br />

ianvarSi, peterburgSi ki martSi Casula. rogorc aRiniSna, igi ruseTis erTerT<br />

umTavres kaTedraze aiyvanes mRvdelmTavrad, miuxedavad amisa,<br />

saqarTveloSi mwvaleblobad CaTvales da dawves antonis Txzuleba `miwyales<br />

Targmaneba~. `vinc antonis megobari darCnen saqarTveloSi, ioseb kaTalikozma<br />

dausjeli aravin gauSva~ 124 . udanaSaulod, antonTan megobrobis gamo dasaja,<br />

adgilidan gadaayena da mRvdelmoqmedeba aukrZala anCisxatis saxelovan<br />

dekanozs aleqsis, romelsac antoni swerda: `Tavisi sakuTari saxeliT<br />

mosulebma, Cven uflis saxeliT mosulebi gangvdevnes, maT mier daTxeuli<br />

Seni sisxli uflis winaSe adioda abelis sisxlis msgavsad... Sen Tavs<br />

upativcemulod moepyrnen avazakebi, romelTa bunebrivi saqme iyo sxvisi<br />

qonebis mtacebloba, sxvisi saxlis Tavis saxlTan mierTeba da sxvisi mamulis<br />

Tavis mamulTan mierTeba~ (`SemrTavi saxlTa saxlisa mimarT da agarakTa<br />

agarakisa mimarT~) 124 .<br />

p. karbelaSvilis azriT, anCisxatis saxelovani dekanozi aleqsi mxolod<br />

antonisadmi siyvarulis gamo cildawamebuli kaTolikur mwvaleblobaSi,<br />

yovelmxriv Seuracxyofili sami dRe atares Tbilisis moednebsa da quCebSi,<br />

imave mizeziT ki cemiT mokles antonis deida xvaraSani - mefe erekle I-is<br />

asuli. igi `cilwamebuli ZaRlTa da mxecTa misagdeblad daisaja~ 125 . antoni<br />

ruseTSi mTeli Tavisi yofnis manZilze, ara mxolod ruseTis uwmidesi<br />

sinodis, aramed yoveli kacis winaSe mudam ambobda, rom mas udanaSaulod<br />

cili daswames da arasodes igi kaTolikur mwvaleblobas mikedlebuli ar<br />

yofila. antonis am udanaSaulo dasjas saqarTveloSic Sinagani daZabuloba<br />

da mRelvareba mohyolia, amitomac igi werda: - `maT egonaT, rom Cemi<br />

sakaTalikoso taxtidan CamogdebiT saqarTveloSi mSvidoba damyardeboda,<br />

magram ar dacxra RvTis risxvis berva da mRelvarebis qari~. amis gamo erekle<br />

II-s mamamisTan, mefe TeimurazTan didi usiamovneba hqonda da dReniadag<br />

ayvedrida antonis gaZevebas. gaigo Tu ara ereklem ruseTSi myofi mamis,<br />

Teimurazis sikvdilis ambavi, maSinve kaci afrina antonTan ruseTSi da<br />

saqarTveloSi moiwvia sakaTalikoso taxtze kvlav asasvlelad. antons<br />

samgzavrod ruseTis sinodma gamouyo Tanxa.<br />

saqarTveloSi antonis CamosvlisTanave, erekle mefem da antonma 1764 wlis<br />

2-18 oqtombers moiwvies saeklesio kreba. krebas daeswrnen mefe erekle, anton<br />

kaTalikosi, mTavarepiskoposi kirile, episkoposi besarioni, tfileli<br />

qristefore, mroveli germane, ninowmideli saba, mangleli nikolozi,<br />

rusTveli iosebi (im dromde kaTalikosi). krebam aRiara antonis<br />

mowinaaRmdegeTa cilismwamebloba, e.i. saeklesio krebam kidev erTxel aRiara<br />

antonis sruli udanaSauloba, kaTolikur mwvaleblobaSi misi ubraloeba da<br />

amitomac sastikad dasaja is sasuliero pirebi, vinc antons cili daswama~ 126 .<br />

pirvel rigSi ki is, romelmac SecdomaSi Seiyvana wina saeklesio kreba,<br />

mRvdeli zaqaria gabaSvili, mZvinvare mteri kaTalikosisa. mas CamoarTves<br />

mRvdloba da ereklem qveynidanac ki gaaZeva. amiT <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis


mmarTvelobam sinanuli gamoTqva antonis umizezod dadanaSaulebisa da<br />

kaTalikosobidan gadayenebis gamo, da ufro metic, sixaruliT daubruna mas<br />

pirvelmRvdelmTavris taxti. <strong>saqarTvelos</strong> eklesias ruseTis sinodis winaSe<br />

uCivla gankveTilma zaqariam, ruseTis sinodma upasuxa - `wadi da anton<br />

kaTalikoss Sendoba Txove~ 127 .<br />

antonma daaarsa sasuliero gamgeoba, anu `dikasteria~, imgvaradve, rogorc<br />

ruseTSi iyo. antonis mier amoqmedebuli stamba, romelic ruseTSi misi<br />

gadasaxlebis dros gauqmda, antonis dabrunebis Semdeg kvlav amoqmedda. aq<br />

antoni beWdavda rusulis mixedviT Sesworebul qarTul saeklesio wignebs<br />

`antoni didaT xels uwyobda <strong>saqarTvelos</strong> ruseTTan daaxloebas, 1769 w.<br />

pirvelad daibara mironi ruseTidan~ 128 . 1783 w. ivlisSi ruseTTan dadebuli<br />

traqtatis ZaliT antoni aRiarebul iqna ruseTis sinodis wevrad. `am<br />

windauxedavma saqmem Searyia Tavisufleba <strong>saqarTvelos</strong> aTas oTxaswlovani<br />

eklesiisa da nel-nela daumorCila sinods 28 wlis ganmavlobaSi. anton<br />

kaTalikosi didi madlieri iyo ruseTisa. misi mxriv didi Secdoma iyo, rom<br />

qarTuli saeklesio wignebi slavianurzed Seaswora, anu TviT Seadgina<br />

zogierTi sagalobelni da ugulebel hyo Zveli qarTvel mamaTagan Sedgenili<br />

sakiTxav-sagalobelni: slavianur saeklesio wignebis Secdomani Semoitana<br />

qarTulSi enis ucodinrobis gamo. ruseTidan mobrunebuli mudam cdaSi iyo<br />

saqarTvelo daeaxlovebina ruseTisaTvis...~ 129 .<br />

p. karbelaSvilis mixedviT, ruseTis wmida sinodis mier <strong>saqarTvelos</strong><br />

eklesiis marTva-gamgeobis xelSi aReba daiwyo anton kaTalikosis dros jer<br />

misi ruseTis wm. sinodis wevrad SesvliT, ruseTidan mironis miRebiT,<br />

yovelive rusuli saeklesio wesrigis saqarTveloSi gadmonergviT da misken<br />

miswrafebiT. antonis am `did Secdomas~, rogorc is uwodebs, uZebnis<br />

Tavisebur axsnas. antons rogorme Tavidan unda aecilebina zaqaria<br />

gabaSvilis, misi frTisa da maT ukan mdgomi didi politikuri Zalis<br />

ciliswameba antonis aramarTlma-dideblobis Sesaxeb. antonma verafriT<br />

daarwmuna isini, rom igi erTguli iyo mamapapuri marTlmadideblobisa.<br />

sabolood gare YTvalnaTeli magaliTebis daxmarebiT, rogoricaa ruseTidan<br />

mironis miReba <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis saWiroebisaTvis, ruseTis wmida sinodis<br />

wevroba, qarTuli saeklesio wignebis rusulis mixedviT `gasworeba~, Tumca<br />

amis saWiroeba, p. karbelaSvilis sityviT, ar arsebobda, aiZulebda<br />

mowinaaRmdegeebs veRar gaebedaT antonis marTlmadideblobaSi eWvis Setana.<br />

amis Sedegad <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis avtokefaliis gauqmeba, misi gadaqceva<br />

rusuli saxelmwifos administraciul-Cinovnikur erTeulad da qarTveli<br />

xalxis eklesiisadmi gulmxurvalebis ganeleba mohyva, rac z. gabaSvilisa da<br />

misi aRmZvreli politikuri Zalebis mizeziT moxda. es iyo maTi qmedebis<br />

saboloo Sedegi.<br />

meliton kelenjeriZe Tavis `<strong>saqarTvelos</strong> sakaTalikoso eklesiis mokle<br />

istoriaSi~ 130 mimoixilavs saeklesio samarTalsac. misi azriT, `<strong>saqarTvelos</strong><br />

eklesia Tavisi organizaciiT Zalian mogvagonebs dasavleT evropis<br />

feodalizms Sua saukuneebSi. am mxriv yvelaze ufro sami movlena ipyrobs<br />

yuradRebas: a) memkvidreobiTi principi, b) samoqalaqo samsaxuri da g)<br />

eklesiis samxedro organizacia 131 . misi azriT, <strong>saqarTvelos</strong> eklesiaSi<br />

`farTo demokratizmi iyo daculi~, magram zogierTi Tanamdeboba


memkvidreobiT gadadioda mamidan Svilze (mag., jvarTmtvirTveloba,<br />

mouravoba, xSirad `karis dekanozoba~, kandelakoba da sxv).<br />

`sasuliero wodebas samoqalaqo da samxedro funqciebic epyra.<br />

magaliTad, Tbileli aTanase `naibadaa~ wodebuli, grigol wurwyabeli<br />

episkoposi erisTavicaa e.i. olqis ufrosi. erisTavia saba mtbevaric...<br />

glonoqor mTavarepiskoposi erisTavadac iyo `barzabod pitiaxSisagan qarTls<br />

da hereTs~. amaSi kidev ufro gvarwmunebs Wyondidelis Tanamdeboba...<br />

WyondidelobaSi, rogorc fokusSi, Tavmoyrilia saeklesio, samoqalaqo da<br />

samxedro moxeleoba... vaxuStis azriT, `misi xelisani iyvnen qvriv-obolni,<br />

Sewuxebulni da SeWirvebulni. es iuwyebda amaTTa yovelsave mefesa. eseve iyo<br />

mwignobarTuxucesi. ese miscemda mefisagan brZanebasa eklesia-monasterTa da<br />

laSqarTa mowvevad da maTTa samWirnoTa moxsenebad mefesa~. erT sabuTSi<br />

Wyondideli ixsenieba rogorc `patroni~, `proto upertimosi~ da `vazirTa<br />

yovelTa upirvelesi~.<br />

Wyondideli sasaxlis ministricaa, ganaTlebisac da samxedroc.<br />

Wyondideli pirveli kaci iyo mefisa da kaTalikosis Semdeg... Wyondideli<br />

sasaxleSi Sinauria, rogorc sasaxlis ministri. es iqidan Cans, rom axal<br />

wels igi yvelaze adre ulocavda mefes da yoveli krizisis dros mefe<br />

pirvelad Wyondidels ekiTxeboda. Wyondidels xmalic ertya da<br />

sardlobda~ 132 .<br />

m. kelenjeriZis TvalsazrisiT, `eklesia Zlieri samxedro organizacia iyo<br />

da did monawileobas iRebda samSoblos dacvis saqmeSi... omSi midiodnen<br />

kaTalikosic, episkoposic da saeklesio ymebic. saba mtbevari episkoposi omSia<br />

laSqriT, malaqia gurieli jiqeTSi gahyva mTavrebs saomrad, maqsime<br />

jumaTelma afxazebi daamarcxa erkeTSi, Wyondidels xmali ekida, Tumca<br />

`ridebiTa monazonebisaiTa ara ixada xrmali~ 133 . mroveli episkoposi<br />

avaliSvili 1624 wlis marabdis brZolaSi monawileobda Tavisi droSiTa da<br />

laSqriT. brZolis win episkoposma miugo jars: `dRes brZola aris<br />

sarwmunoebisa da qristes mcnebisa da ara mxolod Cem zeda, amisTvis ara vyo,<br />

ukeTu uwinares Tqvensa ara davTxio sisxli Cemi maxvilis amRebman~,<br />

saspaspeto droSa hqonda bodbelsa da nekreselsac. yvelaze mniSvnelovani<br />

samxedro roli rusTvels eniWeboda, episkoposebSi zogi mTavarsardlobda,<br />

zogic mTavarsardlis droSis qveS idga. ase rom, zog episkoposs sxva<br />

episkoposebi Tavis droSis qveS hyavda, rogorc generals – oficrebi.<br />

rusTveli mTavarsardlobda. mas saolqo droSa hqonda, igi qiziyis mouravis<br />

toli iyo, iseTive droSa hqonda 133 . m. kelenjeriZe ixilavs sul 5 saeklesio<br />

krebas (anCis, javaxeTis, ruis-urbnisis (1103), XVI s. imereTis, goris (1755-<br />

1756) 134 .<br />

qarTuli samarTlis istoriis SeswavliT gansakuTrebiT iyo<br />

dainteresebuli niko mari, `saxelmoxveWil akademikoss ganzraxuli hqonda<br />

moemzadebina saTanado specialisti saeklesio samarTlis ganxriT~ 135 . niko<br />

mari monawileobas iRebda im saeklesio `winaswar sakrebulos~ sxdomaSi, 1906<br />

wlis 1 dekembers, romelsac xelewifeboda qarTuli eklesiis avtokefaliis<br />

Sesaxeb kompetenturi azris gamoTqma.<br />

sxdomas eswrebodnen umaRlesi sasuliero pirebi, saeklesio istoriisa da<br />

saeklesio samarTlis specialistebi arqiepiskopos nikandris<br />

TavmjdomareobiT. krebas eswreboda imereTis episkoposi leonide, mogilevis


episkoposi stefane, sami rusi dekanozi, profesorebi - berdnikovi,<br />

briliantovi, a. cagareli, a. xaxanaSvili, i. popovi, sokolovi, ostroumovi,<br />

zaozerski, almazovi, butkeviCi, glubokovski, palmovi, Seini. niko marma<br />

waikiTxa moxseneba `qarTuli eklesiis istoriis narkvevi uZvelesi droidan~,<br />

romelic exeboda saeklesio samarTlis sakiTxebs, kerZod, aRniSnavda, rom<br />

qarTuli eklesiis ierarqia saukuneebis ganmavlobaSi yalibdeboda 136 . `jer<br />

kidev V s. iakob curtavelis TxzulebaSi ixsenieba `Tavi igi episkoposTa -<br />

samoel, pirveli kaTalikosi... <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis meTauri, rogorc Cans,<br />

ukve meeqvse saukuneSi ierarqiulad arsebiTad damoukidebeli iyo da<br />

kaTalikosis titulsac atarebda, xolo grigol xanZTelis xanaSi, mecxre<br />

saukuneSi, rogorc Cans, patriarqis (mamamTavris) wodebas iferebda~ 137 .<br />

qarTveli da somexi pirvelierarqebi `erTmaneTis kaTalikosobas saeWvod ar<br />

Tvlidnen~ 138 . n. mari gamoTqvamda araswor Sexedulebas, TiTqosda somxuri<br />

qalkedonituri saepiskoposoebi VIII s-is mcxeTis kaTalikoss daeqvemdebara da<br />

amis Sedegad aRmoCnda qarTuli eklesiis iurisdiqciaSi, aseTebad mas miaCnda<br />

`iSxnis, anCis, valaSqertis, banis, anisa da yarsis eparqiebi~ 138 , sinamdvileSi,<br />

samxreT <strong>saqarTvelos</strong> mkvidri qarTuli mosaxleoba Seqmnili politikuri<br />

viTarebis gamo, VIII-IX saukuneebamde imyofeboda somxuri eklesiis<br />

iurisdiqciiis qveS (VI s-dan), gaTavisuflebis Semdeg VIII-IX ss. daubrunda<br />

qarTuli dedaeklesiis wiaRs, xolo somxeTSi mcxovrebma qarTvelebma<br />

(magaliTad, anisSi da sxvagan) daaarses qarTuli saepiskoposoebi 139 .<br />

n. maris azriT, bizantiaSi xatmebrZolobis epoqaSi `erT mxares idgnen<br />

umaRlesi saero moxeleebi da episkoposebi, romelnic imis momxreni iyvnen,<br />

rom imperators Tvalyuri edevnebina eklesiisaTvis da waremarTa kidec misi<br />

saqmianoba, xolo meore mxares idgnen berebi... isini im mosazrebiT<br />

xelmZRvanelobdnen, rom saero xelisufleba ar unda ereodes sasuliero<br />

wodebis saqmeSi. es mimarTuleba damarcxda bizantiaSi~.<br />

saqarTveloSi, mesxeTSi ki piriqiT, n. maris azriT, gaimarjva meore<br />

mimarTulebam. aq, eklesiis meTaurebi `Zlier Zalad grZnobdnen Tavs da<br />

eklesiis damoukideblobas saero xelisuflebisgan gaSmagebiT icavdnen~<br />

(eyrdnoboda giorgi merCules Txzulebas). g. nadareiSvili amasTan<br />

dakavSirebiT wers - `samecniero literaturaSi aRniSnulia, rom<br />

`<strong>saqarTvelos</strong> istoriam icis iseTi xana, roca qveynis ideur-politikur<br />

cxovrebaSi gadamwyveti mniSvneloba eniWebaT mesxeTis udabnoebis anu<br />

monasterTa winamZRvrebsa da <strong>saqarTvelos</strong> amave mxaris episkoposebs, es aris<br />

mecxre saukune~ 140 . g. nadareiSvili ganagrZobs - `sasuliero pirTa<br />

gansakuTrebiT maRali mdgomareoba Cans beqa-aRbuRas samarTlis wignisaTvis<br />

darTul e.w. bagrat kurapalatis samarTlis wignidanac, romelsac a. kikviZe<br />

mecxre saukunis Zeglad miiCnevs da arcTu usafuZvlod. aq Semonaxuli<br />

samarTlebrivi normebis mixedviT episkoposi `meore mefed~ aris miCneuli.<br />

Tumca samarTliani sababiT mefe episkoposs `xelTa~ ver Seipyrobs, `amisTvis<br />

rome meore mefe ebiskopozi aris da qristianeTa sjulisa damamtkicebeli~<br />

($102). maSindel mesxeTSi sasuliero pirebi, gansakuTrebiT, berebi, did Zalas<br />

warmoadgendnen. araiSviaTad isini Tavis damoukideblobas saero<br />

xelisuflebis winaSe warmatebiT usvamdnen xazs. giorgi merCules<br />

moTxrobili aqvs, Tu rogor SeZlo klarjeTis udabnoTa arqimandritma


grigol xanZTelma guaram mamfalis survilis winaaRmdeg arsenis<br />

kaTalikosad datoveba. beri saba iSxneli bagrat kurapalatis mier weriliT<br />

dabarebuli urCobas iCens da ar cxaddeba mis winaSe... da mxolod mas Semdeg,<br />

rac saba iSxneli grigol xanZTelis baraTTan erTad xelmwifis meore<br />

ustars Rebulobs, cxaddeba mis winaSe. sasuliero pirebi, araiSviaTad,<br />

saeklesio xelisuflebis saxelmwifo xelisuflebis winaSe upiratesobasac ki<br />

usvamdnen xazs. isini TiTqos Teoriuladac asabuTebdnen samRvdeloebis<br />

upiratesobas saero mTavrobasTan SedarebiT, magram saganTa logikis ZaliT<br />

iZulebulni iyvnen saero xelisuflebasTan konfliqtebs moridebodnen~ 141 .<br />

n. maris azriT, bizantiis kanonmdebeli imperatoris, basili pirvelis (867-<br />

886) mowiwebiTi damokidebuleba saerTod qarTuli eklesiisadmi da, kerZod,<br />

wmida ilarion qarTvelisadmi imiT yofila gamowveuli, rom basili pirveli<br />

diofiziti somexi iyo, am xanebSi ki somexi marTlmadideblebi mcxeTis<br />

taxtis xelqveiTni iyvnen 141 , sinamdvileSi ki basili imperatori qarTul<br />

eklesiasa da ilarion qarTvels pativs miagebda maTi siwmidisa da qristes<br />

mcnebebis erTgulebis gamo, rogorc es marTlmadidebel imperatorebs<br />

ekadrebodaT. man kargad icoda <strong>saqarTvelos</strong> monastrebis wesisa da kanonis<br />

damdeb wmida ilarion qarTvelis sulieri Zliereba, madlmosileba. Tumca<br />

isicaa SesaZlebeli, rom eTnikuri warmoSobiT imperatori basili pirveli<br />

qarTveli iyo da mas romelime wyaro grigol bakurianis Zis msgavsad<br />

`somexs~ uwodebda. miT umetes, rom imperatori basili I Tavis Svilebs<br />

qarTul enas aswavlida ilarion qarTvelis `cxovrebis~ Tanaxmad 142 . ilarion<br />

qarTvelis mowafe qarTvel berebs imperatorma basilim `mohgvara orni Zeni<br />

Tvisni leon da aleqsandre da hrqua: `aswaveT amaT enai da wigni Tqueni!~ 142<br />

rogorc cnobilia, basilis Svili leon brZeni Semdgom foti patriarqma<br />

aRzarda.<br />

n. maris mixedviT, `patriarqis wodeba qarTveli kaTalikosis<br />

titulaturaSi maSin Cndeba, rodesac misi iurisdiqcia gafarTovda da<br />

gavrcelda dasavleT <strong>saqarTvelos</strong>a da didi somxeTis marTlmadideblur<br />

eparqiebze. somxuri marTlmadidebluri eparqiebi uSualod mcxeTis patriarqs<br />

emorCilebodnen. amave dros maTi gansakuTrebuli interesebis damcvelad<br />

mcxeTis kaTalikosTan sapatio adgilze zis specialuri sasuliero moxele<br />

mitropolitis wodebiT, romelic didi somxeTis sulieri moTavea~ 143 . rac<br />

Seexeba dasavleT <strong>saqarTvelos</strong>, n. maris azriT, mTeli <strong>saqarTvelos</strong><br />

gaerTianebis Semdeg mcxeTis kaTalikoss afxazeTis kaTalikosTan SedarebiT<br />

garkveuli upiratesoba eniWeboda. amasTan dakavSirebiT n. mari miuTiTebda,<br />

rom is, rogorc es 1020 wlis cnobili dokumentidan Cans, `mama kaTalikosad~<br />

iwodeboda. sazeimo dReebSi mcxeTis kaTalikosis Semdeg meore sapatio<br />

adgili Wyondidels, xolo mesame didi somxeTis mitropolits<br />

ganekuTvneboda~ 143 .<br />

n. maris mixedviT, is, rom qarTul eklesias hyavda Tavisi kaTalikosi,<br />

maCvenebelia eklesiis avtokefalobisa 144 . e. i. IX s-Si qarTuli eklesia<br />

avtokefaluri iyo. ufro adre ki (gulisxmobs VII-VIII ss) bizantiuri<br />

saeklesio samarTlis normebis Sesabamisad kidev erTxel miiRo Tavisi<br />

damoukideblobis dadastureba antioqiisagan 145 .


n. maris mixedviT, qarTul eklesias IX s-mde ar hqonda mironis kurTxevis<br />

ufleba. rogorc grigol xanZTelis cxovrebidan Cans, es ufleba man moipova<br />

842-859 wlebSi, roca man Sewyvita ierusalimidan mironis Semotana (iqve, gv.<br />

20), sinamdvileSi ki, rogorc es garkveulia Cven mier, qarTlis<br />

sakaTalikosoSi mironi IV-V saukuneebidanve ikurTxeboda. mogvianebiT<br />

daarsebul lazikis samitropolitos bazaze aRmocenebul afxazeTis<br />

sakaTalikosoSi, konstantinopolSi xatmebrZoluri eresis gavrcelebis gamo,<br />

mironis Semotana daiwyes ierusalimidan (konstantinopolis nacvlad), IX sdan<br />

ki efrem didi mawyverelis mecadineobiT saeklesio normebis<br />

gaTvaliswinebiT, ierusalimis <strong>sapatriarqos</strong> TanxmobiT, dawesda, rom<br />

afxazeTis (da ara `aRmosavleTis~) kaTalikosebs mironi ierusalimis nacvlad<br />

adgilzeve, qarTlSi unda mieRoT, radganac `afxazeTic qarTlia~, saeklesio<br />

erTianobis gamo afxazeTisTvis saWiro mironis kurTxeva `qarTls ganewesa~<br />

IX s-dan 146 .<br />

karTagenis krebis me-6 muxlidan Cans, rom V s. 20-ian wlebamde mironis<br />

kurTxevis neba ara mxolod episkoposebs, mRvdlebsac ki hqondaT, rac<br />

akrZala krebam: `sacxebeli (mironi) mRvdlis mier ar unda damzaddes~ 147 ,<br />

magram mironis kurTxevis ufleba dautova episkoposebs.<br />

qarTuli samarTlis istoriisaTvis sainteresoa n. maris mosazreba, rom<br />

`Zvel saqarTveloSi saero da sasuliero Zalauflebis erToba warmoadgenda<br />

udavo faqts~ 148 . Wyondideli mwignobarTuxucesis Tanamdeboba (saxelo) n.<br />

mars miaCnda `saqarTveloSi odesRac arsebuli sasuliero da saero<br />

Zalauflebis erT xelSi Tavmoyris tradiciis gviandel gadmonaSTad. amasTan<br />

dakavSirebiT man yuradReba miaqcia xevisberobis instituts moxeveebSi da<br />

a.S.~ 148 am sakiTxis gasaSuqeblad dauweria specialuri gamokvleva `xelmwifis<br />

karis garigebis Sesaxeb~, romelic jerjerobiT gamoqveynebuli ar aris 148 .<br />

gansakuTrebiT sainteresoa n. maris dakvirveba somxuri `vardapetis~<br />

institutis mimarT, romelic mogvagonebs XII s-mde qarTul eklesiaSi<br />

arsebul `moZRvrobis~ instituts 149 .<br />

n. maris azriT, somxuri eklesiis wyaroebis mixedviT, vardapeti niSnavda<br />

ara bers, anda ubralod arqimandrits, aramed moZRvars (maswavlebels). `Zvel<br />

somxur eklesiaSi vardapetis, rogorc moZRvar-maswavleblis roli da<br />

avtoriteti metad mniSvnelovani iyo rTuli sasuliero sakiTxebis<br />

gadawyvetaSi, rogorc Cans, mas ufro meti wona hqonda, vidre episkoposs an<br />

Tundac kaTalikoss... vardapetebs ara mxolod maswavlebloba-moZRvrobis<br />

ufleba hqondaT, aramed mosamarTlisac. maT xelSi iyo msajulobac~ 150 .<br />

am mxriv, aRsaniSnavia, rom qarTvel `moZRvarsac~ ruis-urbnisis krebamde,<br />

Cans, iseTive uflebebi gaaCnda, rac somxur vardapets. moZRvari eklesiis<br />

maswavlebeli iyo da, Cans, mosamarTlec. amas unda migvaniSnebdes is, rom<br />

qarTveli mefis darbazis karze myofi `moZRvarT-moZRvari~, umaRlesi<br />

msajulisa da mosamarTlis uflebiT iyo aRWurvili. moZRvari, romelsac<br />

msajulis funqciebi ekisreboda, Cans, qarTulad `merCuled~, rjulis mcodned<br />

da amave dros mosamarTled (msajulad) iwodeboda. unda vifiqroT, rom VII-IX<br />

saukuneebSi, <strong>saqarTvelos</strong> daSlilobisas qveynis gaerTianebamde eklesiis<br />

xelSi Zalauflebis Tavmoyrisa da zogjer saero da sasuliero Zalauflebis<br />

erT xelSi Tavmoyris dros (romlis tradiciul gadmonaSTad n. mars miaCnda


Wyondidel-mwignobarTuxucesis Tanamdeboba), moZRvarTa instituts iseTive<br />

didi mniSvneloba hqonda saqarTveloSi, rogorc vardapets somxeTSi. magram<br />

imis Semdeg, rac saqarTvelo gaerTianda da TviTmpyrobelobisaken moswrafe<br />

mefis xelisuflebam Tavis gverdiT ver igua saero xelisuflebisagan<br />

ukiduresad damoukidebeli da amave dros Zlieri Zalis mqone eklesia,<br />

saxelmwifos saWirod miuCnevia moZRvrobis institutis Sekveca. amas unda<br />

migvaniSnebdes ruis-urbnisis krebis me-12 kanoni, `moZRvrad wodebulTa maT<br />

monazonTa~ Sesaxeb: `pirvelad amas ganvsazRvrebT raTa umRvdelosa ara<br />

xelewifebodes ganmkiTxvelobad sulTa, araTu episkoposi iyos, anu mRvdeli<br />

anu diakoni, rameTu pirvelad Sekvrisa da ganxsnisa xelmwifebasa uxms<br />

qonebad da egreTRa gankiTxvisa sulTaisa xel-yofad~ 151 .<br />

maSasadame codnas, mecnierul ganaTlebas, romlis gamoc beri iRebda<br />

`moZRvris~ wodebas, amis Semdeg ukve mniSvneloba aRar eniWeboda, aramed<br />

moZRvris wodeba SeiZleboda miniWeboda naklebmcodnes, magram nakurTx, anu<br />

xeldasxmul sasuliero pirs. amas axsnas kreba me-12 kanoniT imiT uZebnis, rom<br />

`Sekvrisa da ganxsnis xelmwifeba~ marTlac aqvs mociqulTagan memkvidreobiT<br />

xeldasxmul `episkoposs, mRvdelsa da diakons~. rogorc aRiniSna, niko maris<br />

Tanaxmad vardapetis umTavresi Tviseba esaa mecnieruli codna, am codnis<br />

gamo mopovebuli ufleba msajulobisa, maswavleblobisa. ruis-urbnisis<br />

krebis Semdeg ki, rogorc aRiniSna naklebi mcodnec xeldasxmis meoxebiT<br />

SeiZleboda `moZRvari~ gamxdariyo, anu `sulTa ganmkiTxveli~. unda iTqvas,<br />

rom somxur eklesiaSi vardapetobis instituti warmoadgenda sasuliero<br />

wodebis mecnierTa gansakuTrebul korporacias 152 . vardapetebi iyvnen<br />

saeklesio moZRvrebaTa da gadmocemaTa erT-erTi kompetenturi damcvelni,<br />

amxsnel-ganmmarteblebi da ganmaviTarebelnic. n. mari Tvlida, rom Zveli<br />

somxeTis vardapetebi TavianTi maRali uflebamosilebis simaRleze<br />

Rirseulad idgnen. Zveli somxuri saeklesio wyobilebis Tanaxmad, maT<br />

sapatio adgili hqondaTY gankuTvnili sazogadoebriv urTierTobaTa<br />

sistemaSi da maT Soris samarTalSemoqmedebis sferoSiac. swavluli<br />

vardapetebis korporaciam somxuri samarTlis istoriaSi didi roli iTamaSa,<br />

da radgan n. maris TvalsazrisiT feodaluri somxeTi qarTuli saxelmwifos<br />

SemadgenlobaSi Sedioda eklesiurad da istoriuli tao-klarjeTic somxeTis<br />

yofil nawilad miaCnda, amitom am instituts qarTul eklesiazec gavlena<br />

unda moexdina. sinamdvileSi, marTalia, VI saukunis Semdeg qarTvelTa qveyana<br />

tao da nawilobriv misi mimdebare qarTuli mxareebi somxuri eklesiis<br />

gavlenis sferoSi imyofeboda, arabTa Semosevebis Semdeg bizantielTa<br />

gavleniT am qarTulma kuTxeebma Tavi daaRwies somxur saeklesio batonobas<br />

da VIII-X saukuneebSi daubrundnen qarTul dedaeklesias. rac Seexeba<br />

merCule-moZRvar-maswavleblobis instituts, mas didi avtoriteti unda<br />

moepovebina arabTa mier qarTuli saxelmwifoebriobis dasustebis gamo<br />

saeklesio gavlenis gaZlierebis dros. vardapetis xelSeuvali avtoriteti<br />

Taobidan Taobas, maswavleblidan moswavles gadaecemoda somxuri masalebis<br />

mixedviT 152 . aseve unda yofiliyo saqarTveloSic, magaliTad, 985 wels sinas<br />

mTaze gadawerili iakobis Jamis wirvis anderZebSi ioane zosime ixsenebs<br />

Tavis moZRvrebs, viTarca ucilobel avtoritetebs, romelTagan miiRo codna,<br />

`viTa me vicode moZRvarTagano~, wers igi. am SemTxvevaSi maT (anu moZRvarTa)<br />

xelSia wmida werilis teqstebze zrunva, rac TavianT movaleobad miaCniaT.


mxiTar goSis samarTlis wignis mixedviT, vardapetobis kandidats evaleboda<br />

`Zveli da axali aRqmis wignebisa da kanonikuri dadgenilebebis safuZvliani<br />

codna. Tanac gamocdis dros gamosacdels dawvrilebiT unda moeTxro<br />

gamomcdelisaTvis `sad da visTan Seiswavla man saRvTo werilis TiToeuli<br />

wigni~ 153 . ioane zosimec aseve axsenebs Tavis mecnier moZRvars, kerZod,<br />

zemoaRniSnul wignTan dakavSirebiT gvauwyebs: `am wignis dedani Tavidan<br />

bolomde nakluli iyo da imas ar udgeboda, rac me maswavleblebisagan<br />

mqonda naswavli an Cemi Jamis wirvis wignebSi ewera, amitomac ar momwonda,<br />

mexveweboda: rac magaSi sweria, marto is damiwereo, mec marto is davwere,<br />

rac dedanSi ewerao~... mas, vinc ioane zosimes am davalebas aZlevda, z.<br />

WumburiZis azriT, `kargad hqonda Segnebuli Zveli wignebis mecnieruli<br />

Rirebuleba da sagangebod uvlida maT, esenia moZRvrebi, romelnic<br />

`mecnieruli interesebiT swavlobdnen Zvel xelnawerebs, uvlidnen da<br />

icavdnen mas~ 154 .<br />

amave movaleobas wignebis mimarT, n. maris azriT, asrulebdnen<br />

vardapetebic. isini iyvnen saRvTo werilis tradiciuli teqstebis damcvelni<br />

da maTze mzrunvelni, zogjer daxelovnebuli kaligrafebi, Zveli da axali<br />

aRTqmis wignebis pirveli mTargmnelebi. patriarq sahakis 36-e kanonSi<br />

naTqvamia, rom `wmida da ubiwo sarwmunoebis saWeTmpyrobelni arian<br />

mociqulebi, winaswarmetyvelebi da vardapetebi~. partavis saeklesio krebis<br />

meeqvse kanonSi aRniSnuli iyo, somxeTis miwaze RvTisSemecnebis madlis<br />

Semnaxvelebi arian vardapetebi da unda vizrunoT maTi rigebis zrdisaTviso.<br />

somxeTis saeklesio krebis muSaobaze did gavlenas axdendnen vardapetebi.<br />

anisis saeklesio krebaze didi roli iTamaSa vardapetma mxiTar goSma.<br />

vardapetebs ara mxolod maswavlebloba-moZRvrobis ufleba hqondaT, aramed<br />

mosamarTleobisac. maT xelSi iyo marTlmsajulebac. am garemoebam<br />

gamoxatuleba pova vardanis igavTa krebulSi. `mxiTar goSi, _ aRniSnavda niko<br />

mari, _ avtori saeklesio da saero kanonebis krebulisa, vardapeti iyo. es<br />

sakmarisi aRmoCnda imisaTvis, rom mis wigns oficialuri samarTlis wignis<br />

mniSvneloba moepovebina. am samarTlis wignis I nawilis 70-e muxlis mixedviT,<br />

Tundac patriarqs ar SeeZlo araviTari siaxlis SemoReba saeklesio krebis<br />

gareSe im sakiTxebis Sesaxeb, rac eparqiebs, kaTedrebsa da samwysos Seexeba.<br />

mxiTar goSis samarTlis wigni vardapetebis mimarT maT sasuliero da<br />

samoZRvro-samaswavleblo saqmianobis sferoSi araviTar SezRudvas ar<br />

iTvaliswinebda, piriqiT, imisTvis, rom vardapetebis sapatio wodebisaTvis<br />

Crdili ar mieyenebinaT, kanoni maT Soris mwvave davasa da kamaTs krZalavda.<br />

rogorc Cans, fiqrobdnen, rom vardapetebis ideur Sejaxebas sarwmunoebisa da<br />

eklesiisaTvis zianis motana SeeZlo. amitom im monasterSi, sadac erTi<br />

vardapeti mainc iyo, am ukanasknelis mowvevis gareSe stumrad ar SeiZleboda<br />

misuliyo meore vardapeti~ 155 .<br />

mxiTar goSis samarTlis wignis es muxli exmianeba ruis-urbnisis krebis<br />

me-12 muxls. magram msgavseba mxolod garegan mxares Seexeba. pirveli (mxiTar<br />

goSisa) ar zRudavs monasterSi vardapetebis ricxvs, aramed mxolod<br />

momsvlel, ucxo vardapets ukrZalavs monasterSi adgilobrivi (Tundac<br />

erTaderTi) vardapetebis nebarTvis gareSe misvlas. ruis-urbnisis krebis me-12<br />

muxliT ki aikrZala monastrebSi moZRvrebis simravle (`mravalsa SfoTsa da<br />

ganxeTqilebisa mizezsa SemoiRebs simravle maTi~), dawesda did monasterSi


mxolod or-ori, mcireSi ki erTaderTi moZRvris arseboba, magram gacilebiT<br />

ufro arsebiTia is, rom, rogorc aRiniSna, axla moZRvrad ukve ara<br />

mecnieruli codnis mixedviT dadgindeboda, aramed mxolod sasuliero<br />

kurTxevis meSveobiT, rac, safiqrebelia, mizezi unda gamxdariyo qarTul<br />

eklesiaSi mecnieruli codnis donis dacemisa. marTlac XII saukunis Semdgomi<br />

saeklesio cxovrebis duRili da samecniero-saRvTismetyvelo-saliteraturo<br />

kvleva-Zieba (igulisxmeba XIII-XVII) verafriT Seedreba VIII-XI saukuneebis<br />

gasaocar simaRles saeklesio mecnierebis zrda-ganviTarebisa. Tumca isic<br />

unda aRiniSnos, rom XII saukuneSi jer kidev didi iyo Zala moZRvrobis<br />

institutisa, rasac mowmobs daviT aRmaSeneblis anderZi, roca man mTeli<br />

Tavisi qoneba monastrebs dautova Tavisi moZRvris xeliT: Cemma Svilma<br />

demetrem `yoveli misces moZRvarsa Cemsa... raTa romelni monasterni mamulisa<br />

Cemisani gamimwarebian, moZRvarman Cemman ukan cemiTa maTiTa alocnes<br />

CemTviso~.<br />

niko mari zrunavda qarTuli samarTlis istoriis Sesaswavlad, radganac<br />

igi ar iyo saTanado doneze damuSavebuli. revoluciis Semdeg ki, aTeistebis<br />

batonobis dros, cxadia, qarTuli saeklesio samarTlis istoria ar<br />

ganviTarebula, amis gamo kidev ufro dasafasebelia niko maris nafiqri am<br />

sferoSi. igi ikvlevda qarTul saero samarTalsac. n. mari fiqrobda, rom<br />

warmarTuli epoqis saqarTveloSi mefe Tavis xelSi aerTianebda saero da<br />

sasuliero Zalauflebas. igi amave dros qurumTuxucesi iyo 156 . `qarTuli<br />

samarTali da sarwmunoeba adreul ZeglebSi erTi sityviT gamoixateboda~.<br />

mefe pirvandeli iafeturi sazogadoebrivi warmodgeniT RvTis nacvalia,<br />

misave qurumi, mRvdeli~ 157 . n. maris mixedviT qarTuli ena, misi kultura da<br />

eTnosi uZvelesia da mas `saerTo aqvs mTeli kacobriobis aRorZinebasTan~,<br />

man ori anbani Seqmna (xucuri da mxedruli) imis gamo, rom misi erovnuli<br />

sulieri Semoqmedeba ukidures simaRleze iyo atanili 158 . anbanis Seqmnas<br />

warmarTobis epoqaSi debda, amiT exmianeboda Teimuraz batoniSvils,<br />

romelsac anton II-is biblioTekaSi upovia wigni `matiane SemecnebaTa~,<br />

romlis mixedviTac qarTvelebs farnavazamde hqoniaT anbani, damwerloba,<br />

oRond igi xevisberTa, anu qurumTa wreSi yofila farulad mosaxmari - es<br />

iyo xucuri anbani, igi ebraulis mixedviT yofila Seqmnili. farnavazs misgan<br />

ganuviTarebia mxedruli anbani 159 . samarTlis terminologiis dadgenis dros<br />

n. mari misula daskvnamde, rom sityva `sazepuro~ - sparsuli warmoSobisaa<br />

(zenduri `visoputra~, aqedan `sepuh~) da niSnavs `sakuTars~, `sobstvenni~,<br />

Semdeg miiRo warCinebulis mniSvneloba. TviTon `samarTlis~ fuZe `marTalSi~<br />

gamoyo fuZe `arT~ `arta~. Zveli induri `arta~, `rta~ niSnavda simarTles,<br />

siwmindes. Zvel sparsulSi `arta~ (arTa) erqva RvTaebasac (magram gvaqvs<br />

waRmarTi, ukuRmarTi, aRmarTi, daRmarTi, mimarTva, momarTva da sxva).<br />

aleqsandre vaCeiSvilma 1946-48 wlebSi gamoaqveyna Tavisi naSromi<br />

`narkvevebi qarTuli samarTlis istoriidan~.<br />

al. vaCeiSvilis azriT, ivane javaxiSvilma safuZveli Cauyara qarTuli<br />

samarTlis istoriis sakiTxebis mecnierul Seswavlas, mohyavs iv.<br />

javaxiSvilis Tvalsazrisi, rom qarTuli samarTlis istoriis Seswavlas<br />

abrkolebs qarTuli iuridiuli Zeglebis kritikulad gadasinjuli da<br />

dadgenili teqstebis gamoucemloba.


al. vaCeiSvilis azriT, `Zveli drois saero kanonmdeblobidan Cven xanamde<br />

qarTuli iuridiuli Zeglebi ar Semonaxula~ 160 . Semonaxulia mxolod erTi<br />

iuridiuli Zeglis nawyveti - `bagrat kurapalatis samarTlis wignis<br />

nawyveti~, romelic iv. javaxiSvilis azriT, bagrat III-is xanas, XI s. damdegs<br />

ekuTvnis. ucxoeli mkvlevaris, karstis SexedulebiT, X-XI ss-Si Sedgenili<br />

bagratis kodeqsi xelaxla gadamuSavebuli da Sevsebuli kanonikuri<br />

samarTlis elementebiT da saepiskoposo-saeklesio samarTlis zegavleniT<br />

moTavsebulia aRbuRas kodeqsSi 161 . am kodeqsis daniSnulebaa Seqmnil iqnes<br />

Sereuli iurisdiqciis dargi, romelic ganawilebulia saero xelisuflebasa<br />

da eklesias Soris, rac gasagebs xdis kanonikuri samarTlis im Zlier<br />

elements, romelsac vnaxulobT am kanonmdeblobaSi 162 .<br />

saero xelisuflebis sasjelis garda, kanoni damnaSaves aseve emuqreba<br />

saeklesio xasiaTis sasjeliT (igulisxmeba beqa-aRbuRas samarTlis e.w.<br />

`kanonikuri samarTali~), es ukanaskneli ki metad sastiki iyo 163 . iv.<br />

javaxiSvili ambobs: `SeCvenebuls veravin miekareboda, aravis ar unda eSvela<br />

misTvis, Tund rom gaWirvebuli yofiliyo, imitom rom vinc ki mas miiRebda,<br />

isic wyeul-SeCvenebuli gaxdeboda~.<br />

al. vaCeiSvilis SexedulebiT, bizantiis sakanonmdeblo Zeglebi<br />

<strong>saqarTvelos</strong> saeklesio cxovrebaSi moqmed samarTlad iyo miCneuli. qarTuli<br />

eklesiis iuridiul normebs Zlieri gavlena hqondaT saero samarTalze.<br />

zogierTi saero samarTlis institutis wyaro saeklesio kanonmdeblobaSi<br />

unda veZioT. Zvel saqarTveloSi, gansakuTrebiT X-XI ss-Si metad farTo iyo<br />

saeklesio sasamarTloebis iurisdiqcia. maT eqvemdebareboda iseTi saqmeebi,<br />

romlebic Semdgom saukuneebSi saero sasamarTloebis xelSi gadavida 164 . iv.<br />

javaxiSvilis sityviT, `qarTuli saeklesio samarTlis moqmedebis asparezi<br />

wmida saeklesio cxovrebis mowesrigebiT ar ganisazRvreboda, aramed<br />

gacilebiT ufro farTo daniSnuleba da sarbieli hqonda 165 . . saeklesio<br />

samarTlis Zeglebis gziT aris Semosuli qarTul sasamarTloSi sxvadasxva<br />

iuridiuli cneba. am mxriv saqarTvelo gamonakliss ar warmoadgens, radgan<br />

imave movlenas adgili aqvs dasavleT evropis xalxTa iuridiul cxovrebaSi<br />

da agreTve rusuli samarTlis istoriaSic~ 166 .<br />

al. vaCeiSvilis dakvirvebiT, evropeli mkvlevaris, karstis SexedulebiT<br />

saqarTveloSi ori umaRlesi xelisuflebis – saeklesio da saeros -<br />

arsebobam gamoiwvia umaRlesi iurisdiqciis or dargad dayofa, sasulierod,<br />

romelic ekuTvnoda kaTalikoss da saerod, romelic mefis xelT iyo. ori<br />

iurisdiqciis arsebobas karsti did rols miawers. am faqts, misi sityviT,<br />

Tanamedrove iuristebma ar miaqcies saTanado yuradReba. am dayofas karsti<br />

gansakuTrebul mniSvnelobas aniWebs, radganac sisxlis samarTlis dargi<br />

saerTod, principialurad, kaTalikosis saeklesio kompetenciaSi Sedioda,<br />

samoqalaqo iurisdiqciis dargis saojaxo da saqorwino samarTalic –<br />

eklesiis xelSi iyo 167 . amiT xsnis karsti im garemoebas, rom samefo kanoni<br />

sisxlis samarTlis saqmeebis ganxilvisas meryeobas iCens da Cveulebriv maT<br />

akuTvnebs kaTalikozis kompetencias, amave faqtSi eZebs igi imis axsnas, rom<br />

kaTalikosTa kanonebi arsebiTad sisxlis samarTlis dargs ekuTvnian da<br />

sikvdiliT dasjas da gaZevebas aweseben. politikuri mosazrebis gamo<br />

kaTalikozi `nebayoflobiT uTmobs~ sisxlis samarTlis iurisdiqciis nawils


mefes, gansakuTrebiT ganaCenTa aRsrulebis sferoSi da im dargs, rac<br />

sxeulis sasjelebTan aris dakavSirebuli (dasaxiCreba, asoTmiReba, Tvalebis<br />

daTxra)~. maSasadame, karstis mtkicebiT, sisxlis samarTlis samarTlis<br />

saqmeebi eqvemdebareboda kaTalikozs, xolo samoqalaqo samarTlisa,<br />

zogierTi gamonaklisiT – mefes. al. vaCeiSvilis azriT, aseTi daskvna<br />

faqtebs, saqmis namdvil viTarebas ar Seesabameba. misi azriT, iurisdiqcias<br />

sisxlis samarTlis dargSi Sereuli xasiaTi hqonda. orive, rogorc<br />

sasuliero, ise saero marTlmsajulebis ganxorcielebis saqmeSi<br />

monawileobda – vaxtangis kanonebis zogierTi im muxlis Tanaxmad, sadac<br />

erTad aris moxseniebuli mefisa da kaTalikosis iurisdiqcia 168 .<br />

iv. surgulaZis SexedulebiT arsebobda danaSaulTa specialuri sfero,<br />

romelic mxolod eklesiis iurisdiqciis sagans Seadgenda (sarwmunoebrivi,<br />

zneobrivi da ojaxuri urTierTobis niadagze warmoSobili danaSauli),<br />

magram amave dros saerTo xasiaTis danaSauls (mkvleloba, qurdoba da sxva)<br />

iTvaliswinebs da sjis Tavisi dadgenilebebiTa da sanqciebiT. amis mizezad<br />

mkvlevars miaCnia is faqti, rom saqarTveloSi eklesia mxars uWers<br />

xelisuflebas da TanamSromlobs danaSaulis devnasa da dasjaSi 170 .<br />

`saeklesio samarTali, rogorc <strong>saqarTvelos</strong> saxelmwifo cxovrebaSi<br />

bizantiis gavlenis Semomtani da gamomsaxveli, sisxlis samarTlis dargSi<br />

ueWvelad sajaro sawyisebs icavda... romlis Tanaxmad, damnaSave unda<br />

daisajos ara dazaralebuli piris, aramed saxelmwifos interesebis<br />

dasakmayofileblad... kaTalikozTa samarTalSi sasjeli swored sajaro<br />

safuZvelzea agebuli~ 171 .<br />

al. vaCeiSvilis SexedulebiT, eklesia Zlier politikur da ideologiur<br />

gavlenas axdenda mTel imdroindel sazogadoebriv urTierTobebsa da yofacxovrebaze,<br />

sazogadoebis msoflmxedveloba, kultura, zne-Cveuleba da<br />

samarTali religiuri suliskveTebiT iyo gamsWvaluli. zogierT qveyanaSi<br />

eklesia aRwevda kidec politikur upiratesobas. eklesiis Zlieri politikuri<br />

mdgomareobis Sesabamisad misi iurisdiqciac farTo iyo. XII s-isaTvis<br />

eklesiam safrangeTSi moipova vrceli kompetencia, mas eqvemdebareboda<br />

sisxlis samarTlis da aseve samoqalaqo saqmeebi, Tumca zogjer<br />

paralelurad saero xelisuflebis organoebTan 171 . amis mizezad al.<br />

vaCeiSvils miaCnia saxelmwifo xelisuflebis daknineba, saxelmwifos ideis<br />

dasusteba, meore mizezad Tvlian imas, rom sazogadoebrivi azri eklesiis<br />

sasamarTloTa mxareze iyo, isini udavod ufro maRla idgnen, vidre saero<br />

xasiaTis sasamarTloebi. eklesia Zalian farTod avrcelebda Tavis<br />

iurisdiqcias saero pirebze.<br />

saqarTveloSi eklesias gaaCnda farTo iurisdiqcia sxvadasxva sakiTxSi 172 .<br />

vaxtang VI-is samarTlis wignis 61-e muxlidan Cans, rom kaTalikosis<br />

kompetencia gansazRvruli iyo sisxlis samarTlis saqmeebSi. sxva zogierT<br />

muxlSi laparakia eklesiis sasamarTlo kompetenciaze (muxli 24, 62, 64, 65, 66,<br />

78, 79, 81, 82, 95, 96, 97, 155, 262). zogierTi muxlis Tanaxmad, saqmis ganxilvis<br />

ufleba ekuTvnis mxolod kaTalikoss, zogierT muxlSi kanonmdebeli<br />

iTvaliswinebs kaTalikosis da mefis SeerTebul iurisdiqcias (igulisxmeba<br />

vaxtang VI-is kanonebi).<br />

beqas kanonebidan gamomdinare, karstis SexedulebiT, mawyvereli araa<br />

mxolod saaTabagos uzenaesi pontifi, igi imave dros saero batonia, romelic


inawilebs aTabagTan sakanonmdeblo da umaRles xelisuflebas, mis<br />

iurisdiqcias ekuTvnis 1. Ralati, 2. SebrZolebani da Tavdasxmebi feodalebs<br />

Soris, sadac mawyverels hqonda Carevis da arbitraJis ufleba, romelsac igi<br />

iyenebda vetos dadebis da zavis Camogdebis gziT; 3. mZime danaSaulni,<br />

Cadenilni erTi da imave ojaxis an gvaris wevrebs Soris, 4) saojaxo,<br />

saqorwino da memkvidreobis anu kanonikuri, sasamarTloebi, romlebic<br />

mawyverels eqvem-debarebian.<br />

al. vaCeiSvilis SexedulebiT karstis mier gamoTqmuli azri<br />

gadaWarbebuli araa da istoriul sinamdviles Seesabameba. karsti laparakobs<br />

mawyverelze, magram es Seexeba saerTod qarTuli eklesiis iurisdiqcias, mis<br />

mdgomareobasa da uflebebs marTlmsajulebis dargSi, am mxriv saaTabagoSi<br />

miRebuli saeklesio cxovrebis wesebi da eklesiis privilegiebi qarTuli<br />

eklesiis privilegirebuli mdgomareobis gamomxatveli iyo 173 .<br />

iv. surgulaZe `narkvevebi <strong>saqarTvelos</strong> saxelmwifosa da samarTlis<br />

istoriidan~ ganixilavs saeklesio gadasaxdelebs. Zlier gavrcelebuli<br />

sayovelTao saeklesio gadasaxadi iyo drama, `am gadasaxdelis Sinaarsi<br />

mdgomareobda garkveuli raodenobis xorbleulis gadasaxdelSi. XVII-XVIII<br />

saukuneebSi drama fulidan produqtebis gadasaxdelad gadaiqca~ 174 . sxva<br />

gadasaxdeli iyo `sakanono~. mas eklesia iRebda damnaSavisagan. `saeklesio<br />

sasamarTlos eqvemdebareboda garkveuli sisxlis samarTlis saqmeebi~ 174 ,<br />

magaliTad, erTi cnobiT mkvlel damnaSaves gadaaxdevines sakanonod erTi<br />

xari, jvardauwerel qmars – ori xari da sxva. uziareblad gardacvalebisas<br />

Wirisuflis sakanono iyo erTi xari. mesame gadasaxdeli iyo `niSani~ - esaa<br />

gamosaRebi, romelsac eklesiis msaxurni iRebdnen vismes gardacvalebis<br />

SemTxvevaSi 175 . mas ixdida mosaxleobis yvela fena episkoposis sasargeblod.<br />

amis garda, sxvadasxva wesis Sesrulebisas monaTvla, gvirgvinis kurTxeva,<br />

gardacvalebisas ixdidnen morwmuneni 176 .<br />

iv. surgulaZe naSromSi `qarTuli samarTlis istoriis wyaroebi~, exeba<br />

xevsureTSi SemorCenil wess, roca mniSvnelovani saqmis garCevis dros<br />

ganaCenis an gadawyvetilebis gamosatanad mimarTavdnen `bWes~ an `rjulis<br />

kacs~ - aseTi `rjulis kacebi~ mravalia xevsureTis sxvadasxva sofelSi.<br />

`rjulis kaci~ Wkua gonebiT saxelganTqmuli xnieri kacia, cnobilia, viTarca<br />

Cvevebis didi mcodne. Tu saqme mniSvnelovani iyo da imave dros aseTi saqmis<br />

Sesaxeb garkveuli wesi ar axsovdaT an sakiTxi sadavo iyo, maSin `rjulis<br />

kacebs~ iwvevdnen xevsureTis yvela soflidan da isini erTad Sekrebilni<br />

arCevdnen saqmes. es wesi 177 , romelic SemorCa xevsureTSi, Zvel saqarTveloSi<br />

odesRac arsebuli wesrigis anarekli unda iyos. TviT sityva `rjulis kaci~,<br />

igivea, rac Zveli qarTuli `merCule~, `merjule~, rjulis, e.i. kanonis, wesis<br />

mcodne. merCuleTa anu `rjulis kacTa~ erTad Sekreba albaT anareklia<br />

krebisa, sasamarTlo Sekrebisa, anu Tu gnebavT saeklesio krebisa, radganac<br />

`rjuli~, swored saeklesio sferos ganekuTvneba, Tumca ZvelqarTulad<br />

rjuli igivea, rac kanoni, wesi, romlis damcveli yovelTvis eklesia iyo.<br />

iv. surgulaZe aRniSnavs, rom `saeklesio Sinaarsis Zeglebs qristianul<br />

qveynebSi, da kerZod, saqarTveloSi moqmedi samarTlis mniSvneloba hqondaT.<br />

aseTi Zeglebi orgvaria: msoflio saeklesio krebebis kanonmdebloba,<br />

romlebic gadmoTargmnili iyo qarTulad da qarTuli, e.i. adgilobrivi


saeklesio krebebis dadgenilebani. saeklesio Sinaarsis Zeglebi qarTuli<br />

saxelmwifosa da samarTlis istoriis SemswavlelTaTvis mravalmxriv aris<br />

sayuradRebo: maTSi moipoveba saintereso masala saxelmwifo samarTlis,<br />

sisxlisa da samoqalaqo samarTlis institutebis Sesaxeb. am Zeglebis<br />

saSualebiT SeiZleba gaTvaliswinebul iqnes saxelmwifosa da eklesiis<br />

damokidebulebis sakiTxebi, gansakuTrebiT mniSvnelovania es Zeglebi saojaxo<br />

samarTlis institutebis Sesaswavlad, radganac, rogorc cnobilia, eklesia<br />

saojaxo sakiTxebis mimarT gansakuTrebul interess iCenda. qarTuli<br />

samarTlis istoriis Seswavlis TvalsazrisiT gansakuTrebuli mniSvnelovania<br />

adgilobrivi, qarTuli saeklesio krebebis dadgenilebani. saeklesio<br />

sasamarTlos eqvemdebareboda zogierTi saero Sinaarsis saqme qorwinebis,<br />

gayris, col-qmarTa damokidebulebisa da sxv. amasTanave, sisxlis samarTlis<br />

zogierTi saqme, saero sasamarTlo sasjelis garda, damatebiTi saxiT,<br />

saeklesio sasamarTlos sasjelsac iwvevda. amasTanave, eklesia garkveul<br />

urTierTobaSi imyofeboda samefo xelisfulebasTan: hyavda jari, moxeleebi,<br />

hqonda Tavisi droSa da sxv.~ 178 .<br />

iv. surgulaZis azriT - `kanons Zvel qarTulSi sjuli ewodeboda.<br />

tipikonSi gvxvdeba termini `Sjulis-deba~ e.i. sjuldeba 179 , romliTac<br />

aRiniSneba gangeba, wesdeba, TviT tipikoni. samefo xelisuflebis mier<br />

Sedgenil kanonebs sjuldeba erqva 180 .<br />

`beqa-aRbuRas samarTlis wignis e.w. `danarTi muxlebis~ raobisa da<br />

mniSvnelobis garkvevis sakiTxi... sakuTriv beqa-aRbuRas samarTali Sedgeba 98<br />

muxlisagan (aqedan beqas ekuTvnis 65, aRbuRas – 33 muxli), am samarTals<br />

vaxtangiseul nusxaSi axlavs 72 e.w. `danarTi muxli~, romelTagan 62 muxli<br />

(99-160), ukanaskneli gamokvlevebiT, miCneulia bagrat kurapalatis samarTlad,<br />

xolo 10 muxli (161-170) – kanonikuri samarTlis fragmentad. qarTul<br />

istoriografiaSi amJamad gabatonebulia Tvalsazrisi, romlis mixedviT es 72<br />

muxli TiTqos SecdomiT aris darTuli beqa-aRbuRas samarTalze da,<br />

maSasadame, ar warmoadgens beqa-aRbuRas saxeliT cnobili Zeglis nawils...<br />

Tvalsazrisi, TiTqos zemoT xsenebuli 72 muxli SecdomiT iyo darTuli beqaaRbuRas<br />

samarTalze, swori ar aris – aseve mcdaria azri, TiTqos danarTi<br />

muxlebis ZiriTadi nawili (99-160) marto bagrat kuparalatis samarTals<br />

warmoadgendes 181 .<br />

z. ratiani SeniSnavs, rom beqa-aRbuRas samarTlis wignis danarTi muxlis<br />

arseboba pirvelad iv. javaxiSvilma SeniSna. manve gamoTqva mosazreba, TiTqos<br />

es muxlebi `SemTxveviT da SecdomiT~ iyos darTuli beqa-aRbuRas<br />

samarTalze. is. doliZis azriT, am muxlebis damateba unda mieweros vaxtang<br />

mefis sakodifikacio komisias 182 . frangi mecnieris ak. karstis SexedulebiT,<br />

bagratis kodeqsi Sedga X-XI saukuneebSi, Semdegi redaqcia mas gaukeTa daviT<br />

aRmaSenebelma, SemdgomSi es bolo redaqcia gadamuSavda da Seivso<br />

saepiskopos-saeklesio samarTlis mcodneTa mier da moTavsda aRbuRas<br />

kodeqsSi. z. ratiani aRniSnavs, rom karsts Tavisi Tvalsazrisi dasabuTebuli<br />

ara aqvs. z. ratiani gamoricxavs imis SesaZleblobas, rom vaxtang VI-is<br />

swavlul kacTa komisias daeSva Secdoma da beqa-aRbuRas kanonebisaTvis<br />

miewera e.w. danarTi muxlebi 183 . z. ratiani askvnis, rom e.w. danarTi muxlebi<br />

sinamdvileSi warmoadgens beqa-aRbuRas samarTlis organul nawils,


omelnic avseben da srulyofen mas 184 . z. ratians mohyavs aRniSnuli<br />

`danarTi muxlebis~ SesavalSi arsebuli winadadeba - `saxeliTa RmrTisaiTa<br />

daiwyebis saRmrToisa gaCenili da gasaCeneli, pirvelad daviTian bagrat<br />

kurapalatisa da aRmaSenebelTa mefeT-mefeTa brZanebiTa da merme ebiskoposTa<br />

didebulTa da aznaurTa da WkuianTa kacTa mefeTa winaSe erTbamad gaCenili<br />

gangebiTa RmrTisaiTa~.<br />

aq naxsenebi `aRmaSenebelTa mefeT-mefeTa brZanebiTa~ z. ratians<br />

ganmartebuli aqvs TiTqosda saubaria daviT aRmaSenebelze 185 , sinamdvileSi<br />

ki aq saubaria ara erT `aRmaSenebel~ mefeze, aramed mraval `aRmaSenebel~<br />

mefeze. aRmaSenebeli ar ewodeboda mxolod daviT aRmaSenebels, aramed yvela<br />

keTilmorwmune, qveynis maSenebel mefes, aseTni ki mravalni iyvnen aRmavlobis<br />

gzaze mdgar tao-klarjeTis `qarTvelTa samefosa~ da <strong>saqarTvelos</strong> sxva<br />

adgilobriv samefo erTeulebSi, Tu aras vityviT gaerTianebuli <strong>saqarTvelos</strong><br />

pirvel mefeebze. aq `aRmaSenebel mefeebSi~ unda igulisxmebodes bagrat<br />

kurapalatis (IX s) Semdgomi mefeebi, romelnic arabTa mier ganadgurebuli<br />

qveynis marTlac rom aRmaSenebelni iyvnen. ase rom, aq daviT aRmaSenebeli ar<br />

unda igulisxmebodes.<br />

z. ratiani gamoTqvams mosazrebas, rom monRolTa Semosevebis dros<br />

`yvelaze naklebad eklesia dazianda~ 186 . amitomac Tavisi mdgomareobis<br />

SenarCunebis mizniT saeklesio pirebis mier moxda bagrat-daviTis samarTlis<br />

axali redaqcia monRolTa Semosevis momdevno periodSi 1249-1316 wlebSi. is<br />

`gaZlierebulma samRvdeloebam Tavisi interesebis Sesaferisad gadaakeTa~ 187 .<br />

es mosazreba usafuZvloa. z. ratiani samarTlianad SeniSnavs, rom beqaaRbuRas<br />

samarTals Zvel saqarTveloSi `beqasagan ganaCeni samarTali~<br />

ewodeboda. z. ratiani yuradRebas apyrobs samcxis samTavros uzenaes<br />

sasuliero xelisufals – mawyverel-episkoposs. aRniSnavs, rom `faqtiurad<br />

mawyverelis gavlena arcTu Camouvardeba, aramed aWarbebs kidec mTavris<br />

gavlenas~ 188 . `samarTlidan Cans, rom mawyverelis sisxli iseve araa<br />

gansazRvruli, rogorc aTabagisa, maSasadame, oriveni kanonze maRla dganan,<br />

rogorc uzenaesi xelisufalni. aTabagi umaRlesi saero xelisufalia,<br />

mawyvereli – umaRlesi sasuliero xelisufali. rogorc aTabagi ar scnobs<br />

mefis xelisuflebas, aseve mawyvereli ar scnobs kaTalikosis<br />

xelisuflebas~ 188 .<br />

`samarTlidan Cans, rom mawyvereli ara marto sasuliero saqmeebs<br />

ganagebda, aramed saerosac, rasac ukve pirvelive muxli gvimowmebs. gamodis,<br />

rom mawyverelis xelisufleba ufro vrceli iyo, vidre aTabagisa, radgan<br />

aTabagi mxolod saero gamgebelia, mawyvereli ki, garda Tavisi ZiriTadi,<br />

sasuliero moRvaweobisa, saero saqmeebSic ereoda~ 188 . z. ratiani aRniSnavs,<br />

`kanons warmoudgenlad miaCnia moZRvris Sepyroba (episkoposze rom araferi<br />

vTqvaT) ... sakuTriv mRvdeli da monazoni, viTarca sasuliero pirni, maRla<br />

dganan maT saero moZmeebze~ 189 .<br />

g. nadareiSvili friad sayuradRebosa da swors uwodebs iv. javaxiSvilis<br />

mosazrebas, rom `qarTuli saeklesio samarTali marto SinaarsiT ki ar iyo<br />

saeklesio, aramed warmomdinareobiTac. am mxriv qarTuli saeklesio<br />

samarTali ufro romis kaTolikeTa eklesiis `Corpus iuris cononici~-is miagavs,<br />

vidre aRmosavleTis eklesiis, berZenTa da rusTa saeklesio samarTals,


imgvaradve, rogorc qarTuli eklesia Tavisi wes-wyobilebiT bevri TvisebiT<br />

ufro romis saSualo saukuneebis eklesias miagavda, vidre erTmorwmune<br />

berZenTa da rusTa eklesiebs~ 190 .<br />

g. nadareiSvili SeniSnavs, rom `qarTuli feodaluri wyobileba~<br />

analogiuria ufro dasavlur-evropulisa, vidre musulmanur-aRmosavlurisa.<br />

aseve saSualo saukuneebis qarTuli saojaxo samarTalic met siaxloves<br />

amJRavnebs evropis qveynebis saojaxo samarTlis institutebTan~ 191 .<br />

g. nadareiSvili saojaxo-saqorwino urTierTobis sakiTxebze didi<br />

mniSvnelobis wyarod miiCnevs mociqulebisa da msoflio da adgilobriv<br />

krebaTa kanonebs. aseve berZnulidan SerCeviT Targmnil kanonikuri samarTlis<br />

Zeglebs... `basili makedonelis proxironis meSvide tituli, romelic<br />

naTesaobis xarisxs exeba, saqarTveloSi moqmed sakanonmdeblo normad unda<br />

CaiTvalos. aseve moqmed an nawilobriv moqmed samarTlad unda CaiTvalos<br />

vaxtangis krebulSi Sesuli e.w. `berZnuli kanonebi~, romlebic maTe<br />

blastaris sintagmas armenopulos eqvs wignTagan Sevsebuls unda<br />

warmoadgendes~ 192 .<br />

`gacilebiT ufro didi mniSvnelobis wyarod unda CaiTvalos qarTuli<br />

adgilobrivi saeklesio krebebis dadgenilebebi, kaTalikos-patriarqTa<br />

epistoleebi, samarTlis wignebi da sasamarTlo praqtika, agreTve naratiuli<br />

wyaroebi... Sua saukuneebis saqarTveloSi specialuri saxelmwifo<br />

sakanonmdeblo organo ar arsebobda. erTaderTi kanonmdebeli iyo mefe... aseve<br />

saeklesio krebebic mefeTa dasturiT da mis moxeleTa monawileobiTve<br />

eweodnen sakanonmdeblo saqmianobas~ 193 .<br />

1975 wels gamoqveynda qarTuli kanonikuri samarTlis mniSvnelovani Zegli<br />

`didi sjuliskanoni~, Tavis dros Targmnili arsen iyalToelis mier. mis<br />

winasityvaobaSi enriko gabiZaSvili wers <strong>saqarTvelos</strong> adgilobriv krebebTan<br />

dakavSirebiT: `qarTuli eklesiis istoria misi uZvelesi periodidanve Zneli<br />

warmosadgenia adgilobrivi saeklesio krebebis gareSe, xolo adgilobrivi<br />

krebebi, imisda mixedviT, Tu ra rangisa iqnebodnen isini - kanonmdeblobis<br />

gareSe. marTalia, yvela adgilobrivi kreba saeklesio kanonmdeblobas ar<br />

iTvaliswinebda da mxolod eklesiis mimdinare wvrilmani sakiTxebis<br />

gadawyvetiT kmayofildeboda~ 194 , miuxedavad <strong>saqarTvelos</strong> xangrZlivi<br />

saeklesio istoriisa, `originaluri kanonikuri mwerlobis arc erT Zegls<br />

Cvenamde ar mouRwevia XII s. dasawyisamde. bednier gamonaklisad ruis-urbnisis<br />

1105 w. saeklesio krebis Zegliswera unda CaiTvalos, romelic ramdenime<br />

nusxiTaa Semonaxuli... rac Seexeba saeklesio kanonmdeblobis naTargmn<br />

Zeglebs, arc amiTaa mdidari Zveli qarTuli mwerloba.<br />

meaTe saukunemde, qarTul enaze ar SemogvrCenia aramcTu raime Targmnili<br />

kanonikuri krebuli, aramed kanonikuri xasiaTis statiac ki 195 .<br />

e. gabiZaSvili eTanxmeba iv. javaxiSvils, rom XII saukunemdec unda<br />

arsebuliyo <strong>saqarTvelos</strong> saeklesio krebaTa mier gamocemuli Sesabamisi<br />

dadgenilebani da ganCinebani werilobiTi saxiT gadmocemulni, magram dRemde<br />

maT ar mouRweviaT - `krebaTa aqtebi anu `Zegliswera~, iseve rogorc sxva<br />

saeklesio krebaTa dadgenilebani, romelTa Sesaxeb ubralo cnobebic ki ar<br />

gvaqvs, dReisaTvis dakargulad unda miviCnioT~ 195 .


e. gabiZaSvili ar eTanxmeba iv. javaxiSvils, romelic fiqrobda, rom VII s.<br />

dasawyisSi, `epistoleTa wignis~ mixedviT kirionma III epistoles Tanaxmad<br />

specialurad Targmna da somex mRvdelmTavrebs gaugzavna `oTxTa krebaTa<br />

wignebi~, rac miuTiTebs, rom `VI-VII ss <strong>saqarTvelos</strong> eklesias msoflio<br />

krebebis ZeglisweraTa wigni hqonia, da amgvarad qarTuli kanonikuri<br />

mwerloba, am SemTxvevaSi msoflio eklesiis kanonebis saxiT, mainc arsebobda,<br />

rasakvirvelia, adgilobrivi krebebis ZeglisweraTa wignebic iqneboda~ 196 . e.<br />

gabiZaSvili eTanxmeba k. kekeliZes, romlis azriTac, `epistoleTa wignis<br />

cnobaSi saubari pirveli oTxi msoflio krebis sarwmunoebis simbolos exeba,<br />

`miT umetes, rom nikeis I da konstantinopolis II msoflio krebaTa aqtebi,<br />

krebis sxdomaTa zustad Cawerili oqmebi, rogoric yvela sxva msoflio<br />

krebis Sesaxeb gvaqvs, saerTod ar unda arsebuliyo~ 197 .<br />

e. gabiZaSvilis azriT, saqarTveloSi kanonikur mwerlobas safuZveli<br />

Caeyara eqvTime mTawmidelis mTargmnelobiTi moRvaweobis Sedegad. marTalia<br />

iqamde grigol oSkels (X s. dasawyisi) somxuridan uTargmnia grigol<br />

nazianzelis erTi Txzuleba, romelsac garkveuli kavSiri hqonda I da II<br />

msoflio krebebze arianelTa sakiTxis irgvliv ganviTarebul kamaTTan,<br />

magram igi e. gabiZaSvils mainc miaCnia ara kanonikuri literaturis Zeglad,<br />

aramed dogmatikur-polemikurad da fiqrobs, rom pirveli kanonikuri krebuli<br />

`mcire rCuliskanoni~ eqvTime mTawmidelma Seadgina berZnulidan Targmnili<br />

sxvadasxva kanonikuri statiis safuZvelze, qarTuli eklesiis praqtikuli<br />

saWiroebisaTvis. krebulSi Sesuli: 1. `wesi da gangeba da rCuliskanoni<br />

meeqvsisa krebisa~, warmoadgens trulis 691 wlis krebis saxecvlil krebuls.<br />

2. `kanoni SecodebulTani~, avtorad ioane mmarxveli (konstantinopolis V s.<br />

mTavarepiskoposi) aris dasaxelebuli, rac simarTles ar Seefereba, vinaidan<br />

Zegli VIII-IX saukuneebSi Seqmnilad aris miCneuli. 3. `kanoni dRiTi-dReTa<br />

cTomaTani~, romlis avtorad basilia dasaxelebuli, kidev ufro gviandeli<br />

unda iyos. 4. `Zegliswera~ sarwmunoebisa, romeli aRwers wmidaTa mamaTa<br />

konstantinopoles SekrebilTa, wmidaTa xatTa TayvaniscemisaTvis~ 198 .<br />

e. gabiZaSvilis daskvniT, eqvTimes es naSromi warmoadgens Tavisebur<br />

kanonikur krebuls, Sedgenils trulis 691 wlis krebis kanonebisa da basili<br />

didis kanonebis safuZvelze, romelsac damatebuli aqvs TviT mTargmnelis<br />

mier sxvadasxva wyaros mixedviT Sedgenili kanonebic, maT Soris qarTuli da<br />

somxuri eklesiebis Sesaxebac 199 .<br />

samarTlis sferoSi, aRniSnulis garda, eqvTimes dauweria kanonikurliturgikuli<br />

Sroma, romelSic ganmartebulia disciplinaruli xasiaTis<br />

sxvadasxva sakiTxi. Txzuleba warmoadgens pasuxs giorgi beris SekiTxvaze,<br />

romelic mas Wyondididan eqvTimesaTvis gaugzavnia 200 . e. gabiZaSvili wers,<br />

rom eqvTimes garda zemoaRniSnulisa, uTargmnia `mcneba da gangeba<br />

msoflioTa xucesTa berZnuli, romeli gardmosca qarTulad didma<br />

efTvimi~ 201 .<br />

giorgi mTawmidels uTargmnia Txzuleba `mcneba mRvdelTa mimarT~,<br />

`mcneba wmidisa Jamiswirvisa mimarT, raTa ara wirviden dResa Sina orgzis,<br />

aramed erTgzis~. e. gabiZaSvilis azriT, SesaZloa giorgi mTawmidelma<br />

agreTve Targmna mesame msoflio krebis irgvliv Seqmnili epistolaruli<br />

memkvidreobis nawili, romelsac Cvenamde ar mouRwevia. igi eTanxmeba k.


kekeliZes, rom giorgi mTawmidelis redaqtors an gadamwers Secdoma mouvida<br />

da mas miaweres `wigni meeqvsisa krebisas~ Targmna, agreTve aRniSnavs, rom<br />

marTalia, qarTul naTargmn litera-turaSi bevri Txzuleba Seexeba<br />

saeklesio krebaTa istorias da dogmatikur sakiTxebs, magram maT kanonikur<br />

mwerlobasTan mxolod zogadi Sexeba aqvs (nawili maTi Tavmoyrilia arsen<br />

iyalToelis `dogmatikonSi~) 202 .<br />

`did sjuliskanonTan~ dakavSirebiT, e. gabiZaSvilis azriT, arsen<br />

iyalToelis mier Targmnili aRniSnuli krebuli berZnuli 14-titlovani<br />

nomokanonis - ZiriTadi kanonikuri kodeqsis erTaderTi Targmania qarTulad<br />

da es Zegli arc manamde da arc Semdeg ar yofila gadmoRebuli 203 .<br />

e. gabiZaSvilis azriT, arsen iyalToelma `didi sjuliskanoni~ Targmna<br />

1105 wlamde, ruis-urbnisis krebis mowvevamde, radganac krebis `Zeglisweras~<br />

didi sjuliskanonis qarTuli Targmanis kvali atyvia 204 . misi Targmna ruisurbnisis<br />

krebis mzadebasTan yofila dakavSirebuli. amitom misi Targmna XI s.<br />

miwurulSi an XII s. pirvel naxevarSi aris savaraudebeli 205 . arsen<br />

iyalToels SeurCevia nomokanonis is redaqcia, romelic qristianulma<br />

eklesiam 920 wlis konstantinopolis erT-erT udides krebaze oficialur<br />

kanonikur kodeqsad aRiara. e. gabiZaSvilis azriT, termini `sjuliskanoni~ ar<br />

aris `nomokanonis~ Targmani. `nomos~, misi azriT, qarTulad ar udris<br />

`sjuls~. sjuli aq sarwmunoebrivi samarTlis mniSvnelobas unda<br />

gulisxmobdes 206 .<br />

e. gabiZaSvili xangrZlivi kvleviT askvnis, rom ruis-urbnisis<br />

`Zeglisweris~ erT-erTi ZiriTadi wyaro `didi sjuliskanonia~ 207 da<br />

Sedgenil iqna am krebis mowvevamde. misi azriT, ruis-urbnisis kreba mowveul<br />

iqna ara 1103 wels, aramed 1105 wels, Tumca vaxuSti miuTiTebs 1103 wels anu<br />

qarTuli qoronikonis 323 wels 208 . e. gabiZaSvils mohyavs Tavisi angariSi am<br />

krebis mowvevisa, rac damajereblad ar gveCvena 209 .<br />

<strong>saqarTvelos</strong> eklesiis istoriis cnobil mkvlevars babilina lominaZes<br />

mravali naSromi aqvs Cveni eklesiis istoriis calkeuli periodebisa. maTSi<br />

uxvad aris gabneuli mniSvnelovani mosazrebani saeklesio samarTlis<br />

Sesaxebac. gansakuTrebiT aRsaniSnavia babilina lominaZis gamokvlevaL<br />

`afxazeTis sakaTalikosos sinodis mier miRebuli kanonebi (XVI s)~.<br />

misi gamokvlevis Tanaxmad, es e.w. `kaTalikosTa samarTalis~ saxeliT<br />

cnobili saeklesio-iuridiuli Zegli gamosca dasavleT <strong>saqarTvelos</strong>, anu<br />

afxazeTis sakaTalikosos saeklesio krebam (mas mkvlevari `sinods~ uwodebs),<br />

afxazeTis kaTalikosis evdemon CxetiZis dros (1557-1578 ww.). am saeklesio<br />

krebam `SeimuSava kanonebi mosaxleobaSi darRveuli samoqalaqo da saeklesio<br />

wesebis aRsadgenad~ 210 .<br />

babilina lominaZis azriT, `krebis mowvevis dros saqarTvelo mZime<br />

sagareo da saSinao mdgomareobaSi imyofeboda... qveyanas Zirs uTxrida tyveTa<br />

syidva (romlis bazari TurqeTSi iyo, umetesad, afxazeTis meSveobiT).<br />

mosaxleobaSi, gansakuTrebiT afxazeTSi, qristianuli `rjulis garyvna~ am<br />

droisaTvis TiTqmis masobrivi gaxda, radgan yovelmxriv dauZlurebul bars<br />

mieZala mTieli mosaxleoba (adgilobrivi da Crdilo kavkasiidan<br />

gadmosulebi), romlebmac Tan moitanes naxevrad warmarTuli qristianoba...


yovelive am Znelbedobam daarRvia mosaxleobis samoqalaqo da saeklesio<br />

cxovrebis wesrigi~ 210 .<br />

`xsenebuli krebis mier SemuSavebuli kanonebi da windarTuli Sesavali<br />

reliefurad gvamcnobs, Tu saxeldobr ra saxis `uwesobani yofila<br />

mosaxleobaSi gavrcelebuli. SesavalSi naTqvamia (mogvaqvs SemoklebiT): `me....<br />

yovlisa <strong>saqarTvelos</strong>a kaTalikozman patriarqman malaqia, me... afxazeTisa<br />

kaTalikozman mamaTmTavarman evdemon, davsxediT da SevkribeniT yovelni<br />

episkoposni afxazeTisani da didi siymili movida codvaTa CuenTagan, mravali<br />

uwesoba da ujero saqme Semovida: kacis kvla, kacis syidva, eklesiis krexva<br />

da uxvedroba. davideviT sjuliskanoni... da sjulis kanonica asre<br />

brZanebs~ 211 .<br />

`garda zemoxsenebuli ori kaTalikosisa, krebas eswreboda yvela<br />

episkoposi dasavleT saqarTvelodan (`afxazeTidan~) - sul aTi: quTaTeli<br />

mitropoliti svimoni, gelaTeli mTavarepiskoposi antoni, mama Wyondideli,<br />

bedieli mitropoliti, moqveli mTavarepiskoposi, drandeli mitropoliti<br />

filipe, cagareli mamamTavari kozman, xoneli mTavarepiskoposi zaqaria,<br />

nikorwmindeli episkoposi iovakim, CaiSeli mamamTavari kirile. am pirebs<br />

daumtkicebiaT krebis oqmi xelis moweriT boloSi `kanoniTa vamtkiceb~.<br />

damswreTa raodenoba 12 akmayofilebda krebis kanonikur wess~ 212 .<br />

b. lominaZe wers,: `krebam SeimuSava metad mkacri sasjelebi, romlebic<br />

gaaforma daaxloebiT 23 muxlSi (kanonSi). `samarTali~ umaRlesi fizikuri<br />

sasjelisagan (sikvdilisagan) ar indobs kacis gamyidvels, romel wodebasac<br />

ar unda ekuTvnodes is. tyvis gamyidveli Tu ver daabrunebs da gamoixsnis<br />

tyves, `veram saqmem ver ixsnas, ukanonodca ars, - Zels mieces~ (CamoxrCobil<br />

iqnes), Tu gamoixsnis tyvis gamyidveli, maSin `SeCvenebul iyos~ (mux. 1). `vinc<br />

eklesia gatexos da xati gaZarcos, ukanonod Zels mieces~ (muxl. 2) aq or<br />

SemTxvevaSi miTiTeba `ukanonod~ imas niSnavs, rom damnaSavis sikvdiliT<br />

dasja Sesruldes sakanonos gareSe, e.i. damnaSaves aRsarebis (sinanulis) da<br />

ziarebis miRebis ufleba (mRvdlis winaSe) warTmeuli aqvs~ 213 .<br />

`is faqti, rom aseTi ganaCeni iSviaTia TviT am `samarTalSic~, mowmobs<br />

aseTi danaSaulis sixSires. misi simkacre imaSi mdgomareobs, rom damnaSave<br />

ispoba aramarto fizikurad, aramed suliTac, romlis xsna sruliad aRar<br />

SeiZleba (is ver moxvdeba sasufevelSi). sikvdiliT dasja Sefardebuli iyo<br />

mefis RalatisaTvis (muxl. 16), colis `dagdebisaTvis~ bralis gareSe (muxl.<br />

23), qristianuli Cveulebis darRvevisaTvis, rogoric iyo rZlis colad<br />

SerTva, dawesebulia SeCveneba, amasTanave, SesaZleblad sanqcirebulia orives,<br />

kacisa da qalis `dakirva~ (muxl. 22). `samarTalSi~ sxvadasxva fizikuri<br />

sasjelebi gaTvaliswinebulia sisxlis Semdegi danaSaulebebisaTvis: Zmisa da<br />

mamis mkvlelisaTvis xelis moWra (muxl. 4); udanaSaulod kacis mokvlisaTvis<br />

dawesebulia jarima - sisxlis fasi mixedviT imisa, Tu romel wodebas<br />

ekuTvnis mokluli (muxl. 5); aseve dawesebulia jarima qurdobisaTvis (muxli<br />

6)~ (Jurn. `gelaTis mecnierebaTa akademiis uwyebani~) 214 .<br />

`eklesiebisa da monastrebis adgil-mamulebis dacvisaTvis `samarTalSi<br />

Setanilia muxli, romlis Tanaxmad, vinc miiTvisebs saydris sofels, venaxs<br />

da a.S. `SeCvenebul iyos~ (muxli 20); vinc eklesiaSi Seva da `saqonels~


gamoitans, man unda daabrunos saqoneli da amis Camdeni `daSavdes~ (aq<br />

igulisxmeba materialuri an fizikuri sasjeli) (muxli 3)~ 214 .<br />

`sakaTalikoso kreba SeebrZola adgilebze episkoposisagan saeklesio<br />

wesebis darRvevebs, rogoric iyo uRirsi mRvdlis da diakonis xeldasxma,<br />

amisaTvis qrTamis aReba; rom episkoposebi TavianT samwysoSi drodadro ar<br />

dadian rjulis saqmeebis mosawesrigeblad, saydars ar uvlian, ar zrunaven<br />

misTvis mamulebis SematebisaTvis; saydris `SekazmisaTvis~ saWiro inventariT;<br />

zogierT saepiskoposoSi ziarebas saero kacis xeliT agzavnian an saero<br />

pirebi aziareben. yvela am danaSaulisaTvis `samarTali~ awesebs episkoposis<br />

`SeCvenebas~ (muxlebi: 7, 8, 9, 10, 11); episkoposi, romelic ar gaigonebs<br />

kaTalikosis mxilebas mis danaSaulSi da ar gamoswordeba, mefis mier<br />

gaiZeveba saydridan (muxli 15). (aqedan Cans, rom saepiskoposo kaTedras<br />

mRvdelmTavars aZlevs mefe da ara kaTalikosi). qorepiskoposebi, romlebic<br />

ar asruleben TavianT movaleobas, sasjelad imsaxureben SeCvenebas (muxli<br />

12). `samarTalSi~ ganmartebulia, rom Tu saero piri episkoposs da<br />

qorepiskoposs xels SeuSlis samwyso saqmeebis gangebaSi, `sasjelis~<br />

(gadasaxadis) aRebaSi `SeCvenebul ars~ (muxli 13, 14); `vinc kaTolikozsa da<br />

episkoposs aginos da upatiuroba hkadros, rarigadac sjulis kanonSi<br />

eweros, imrigad ganipatiJos~ (muxli 17) 215 .<br />

`bolos, krebis `samarTali~ sasjelad awesebs dakrulva-SeCvenebas<br />

imisaTvis, vinc ar Seiwynarebs am `sjulis wigns~ da ar daemorCileba<br />

kaTolikoss (muxli 21)~ 216 .<br />

`unda aRvniSnoT `samarTlis~ Tavisebureba, rac imaSi mdgomareobda, rom<br />

aq erTad aris ganxiluli saeroTa mier Cadenili danaSauli da sasulieroTa<br />

mimarT Cadenili sxvadasxva danaSauli. aseve saeklesio pirTa mier<br />

Tanamdebobrivi da disciplinaruli darRvevebi da maT mimarT Cadenili<br />

sxvadasxva danaSauli. sxvanairad rom vTqvaT, is faqti, rom `samarTalSi~<br />

erTadaa ganxiluli saeklesio da saero xasiaTis danaSaulobebi Sesabamisi<br />

fizikuri da sasuliero sasjelebiT, miuTiTebs iseT Tvisebaze, rac qarTul<br />

samarTalSi Cveulebrivi ar aris~ 216 .<br />

b. lominaZe aRniSnavs, rom `gansaxilvel `samarTalSi~ aRniSnuli<br />

Tavisebureba SeniSna iurist-mkvlevarma niko xizaniSvilma (XIX s.). is wers:<br />

`samarTali~ Seicavs, `saeklesios garda, zog danaSauls, romelic sisxlis<br />

samarTals Seexeba (mag. kaciskvla...). magram faqtis axsnas, rasac avtori iqve<br />

iZleva, ver daveTanxmebiT. misi azriT: `samoqalaqo da sisxlis samarTlis<br />

`ganucalkevebloba~, rac `samarTals axasiaTebs, niSnavs `iuridiul<br />

azrovnebiTs ganuviTareblobas... da kidev imas, rom saqarTveloSi eklesia<br />

mowyobili iyo feodalurad, rac gamoixateboda, rom is Tavis sabrZanebelSi<br />

arCevda yovelgvar danaSauls~. `amiTY aixsneba~, dasZens avtori, rom<br />

samarTalSi `moipoveba iseTi zogierTi danaSauli, romelic saeklesio kanons<br />

ar Seesabameboda~ 216 .<br />

`marTalia, eklesia Sua saukuneebSi `mowyobili iyo feodalurad~, magram<br />

saqme isaa, rom sasamarTlo saqmeebis aseTi ganuyoflobis sistema, romelic<br />

am `samarTalSi~ aris daculi, axasiaTebda saqarTveloSi mxolod, da isic<br />

nawilobriv, iseT zogierT saeklesio senioriebs (mag. samefo monastrebs _<br />

SiomRvimes, gelaTs da mcxeTis <strong>sapatriarqos</strong> - sveticxovlis saydars mefis<br />

xeldebuls), romlebic sargeblobdnen sasamarTlo imunitetiT. rogorc


sasisxlo (mag., qurdoba, mkvleloba...), ise rjulis saqmeebi, magram mas ar<br />

hqonda ufleba gaerCia iseTi saqme, romelic sasjelis umaRles zomas _<br />

sikvdils moiTxovda. es ukanaskneli mxolod mefis sasamarTlos prerogativa<br />

iyo. saeklesio senioriis sasamarTlo, sadac msajulebad da saqmis gamrCevad<br />

an kaTalikosi, an episkoposi, monastris winamZRoli an mTavardiakoni<br />

(saerTod, eklesiis ufrosoba) gamodioda, ganaCenSi kmayofildeboda<br />

damnaSavis jarimiT (dazaralebulis sisxlis fasis mixedviT), amasTan erTad,<br />

sxvadasxva saxis sakanonos dadebiT, eklesiidan gaZevebiT da a.S. rac Seexeba<br />

imas, rom am `samarTalSi~ TiTqos Candes `iuridiuli azris ganuviTarebloba~<br />

(saqmeebis `ganucalkeveblobis~ gamo), arc es aris misaRebi. piriqiT, qarTulma<br />

iuridiulma azrovnebam aseTi tipis `samarTliT~ monaxa gamosavali, rom<br />

arsebul situaciaSi (romelSic qveyana am dros imyofeboda), saxelmwifosa da<br />

eklesias mieRwiaT saerTo miznisaTvis - mZime danaSaulebaTa aRmofxvrisaTvis,<br />

rac eris arsebobas Zirs uTxrida~ 217 .<br />

b. lominaZe aRniSnavs, `samarTlis~ kidev erTi Tavise-burebas: Tormeti<br />

mRvdelmTavris mier SemuSavebul `samarTalSi~, sul 23 muxlidan, sasjelis<br />

umaRlesi zoma - sikvdili sanqcirebulia danaSaulis xuT SemTxvevaSi; sxva<br />

saxis fizikuri sasjeli Sefardebulia danaSaulis or-sam SemTxvevaSi<br />

(mkvlelobisaTvis, qurdobisaTvis...). saerTod, damnaSavis fizikuri dasja<br />

qarTul marTlmadidebel eklesias da arc msoflios sxva marTlmadidebel<br />

eklesiebs ar axasiaTebT. fizikuri sasjelebi arsebobda dasavleT evropis<br />

romis kaTolikur eklesiaSi, sadac XIII s-Si daarsda sagangebo saeklesio<br />

sasamarTlo inkviziciis saxiT (iarseba XVIII s-mde). inkvizicia arCevda<br />

mosaxleobaSi mxolod gavrcelebul mwvalebelTa (eretikosTa) saqmeebs.<br />

eresSi SemCneul da msjavrdadebul pirovnebas usjida sikvdils cecxlSi<br />

dawviT, wamebas, dapatimrebas da sxv. 218 .<br />

`samarTalSi~ SeCveneba (anaTema) gamoyenebulia 13 SemTxvevaSi. aqedan<br />

episkoposis mimarT 6 SemTxvevaSi, saeros mimarT 7 SemTxvevaSi (sakanono<br />

mRvdlis mimarT 3 SemTxvevaSi, saeros mimarT 2 SemTxvevaSi). SeCveneba iyo<br />

sulieri sasjelis umaRlesi zoma. simkacriT is aRemateboda xorciel<br />

umaRles sasjels _ sikvdils, radgan is gulisxmobda sulis sikvdils<br />

(SeCvenebis Teologiuri arsi is aris, rom SeCvenebulis suli xorcieli<br />

gardacvalebis Semdeg veRar moxvdeboda sasufevelSi, qristes meored<br />

mosvlis Semdeg sayovelTao gankiTxvis dros misi suli daemkvidreba<br />

jojoxeTSi... mis suls ver ixsnis veraviTari saSualeba: qvelmoqmedeba, wirvalocva<br />

da a.S.), magram mainc aris gamosavali isev eklesiis meSveobiT:<br />

kaTalikosma an episkoposma, romelmac misi suli `Sekra~, masve SeuZlia suli<br />

`axsnas~. episkoposis mimarT SeCvenebis sixSire mowmobs imas, rom saeklesio<br />

danaSaulic Sors yofila wasuli. saerTod ki SeCvenebas umaRles sasjelTa<br />

Soris ukavia pirveli adgili, meorezea fizikuri sasjeli~ 219 .<br />

b. lominaZis azriT, `afxazeTis sakaTalikosos sinodis mier SemuSavebuli<br />

kanonebi (e.w. `samarTali kaTalikosTa~) xasiaTdeba sasjelis simkacriT,<br />

`samarTalSi~ sasjelis umaRles zomad gamoyenebulia sami saxis zoma:<br />

sikvdili, sikvdili `ukanonod~ (mxolod ori saxis danaSaulisaTvis) da<br />

SeCveneba. es garemoeba TavisTavad mowmobs imas, rom mZime danaSauli xSiria<br />

(tyvis gayidva, eklesiis gatexa-gaZarcva... da danaSaulebaTa siRrme imdenad<br />

sagangaSoa, rom am dros mefis Zalaufleba sakmarisi ar aris maT mosaspobad,


saWiro gamxdara eklesiis avtoriteti da misi qmediTi Careva, rac gamoixata<br />

swored amgvari `samarTlis~ SemuSavebaSi. aman, Tavis mxriv, aamaRla eklesiis<br />

roli saxelmwifoSi. amrigad, aseTi `samarTali~ didi Sedegis momtani unda<br />

yofiliyo dasavleT <strong>saqarTvelos</strong> saero da saeklesio cxovrebis<br />

gasajansaReblad~ 220 .<br />

cnobili qarTveli samarTalmcodne da samarTlis Zeglebis gamomcemeli<br />

isidore doliZe ixilavs <strong>saqarTvelos</strong> saeklesio samarTalsac 221 .<br />

is. doliZis azriT, Sua saukuneebis saero samarTlis Zeglebze didi<br />

gavlena iqonia kanonikurma samarTalma. sasuliero wodeba feodaluri<br />

sazogadoebis Zlier Zalas warmoadgenda. eklesia Tavisi weswyobilebiT meore<br />

saxelmwifo iyo saxelmwifoSi. igi farTo politikuri da uflebrivi<br />

SeuvalobiT sargeblobda, mas damoukidebeli sasamarTlo iurisdiqcia hqonda.<br />

amave dros saero samarTlisa da samoqalaqo cxovrebis mTeli rigi sakiTxebi<br />

kanonikuri samarTlis normebiT wesrigdeboda da saeklesio sasamarTloebis<br />

kompetencias Seadgenda. feodalur samarTalSi saeklesio dogmebi<br />

batonobdnen da samarTlis mecnierebac RvTismetyvelebis mTliani batonobis<br />

qveS imyofeboda, mis dargad iTvleboda. samRvdeloebisa da RvTismetyvelebis<br />

batonobam mTel sazogadoebaze gansazRvra saeklesio samarTlis didi roli<br />

saero samarTlis normebisa da institutebis warmoqmnasa da CamoyalibebaSi.<br />

qarTuli saero samarTlis mTeli rigi institutebi saeklesio<br />

samarTlidan momdinareoben. saeklesio sasamarTloebis farTo iurisdiqcia<br />

xels uwyobda mis gavlenas saero samarTalze. saero sasamarTloebis<br />

saqmeebis mTeli rigi winaT saeklesio sasamarTloebs eqvemdebareboda.<br />

amasTan, saWiroa gaviTvaliswinoT is garemoeba, rom qarTuli saeklesio<br />

samarTlis `moqmedebis asparezi marto wminda saeklesio cxovrebis<br />

mowesrigebiT ar ganisazRvreboda, aramed gacilebiT ufro farTo<br />

daniSnuleba da sarbieli hqonda. eklesias saqarTveloSi Tavisi jari da<br />

moxeleebi hyavda. qarTuli saeklesio samarTali marto eklesiis<br />

sarwmunoebriv saqmianobas ki ar exeboda, aramed saxelmwifoebriv yofacxovrebasac.<br />

qarTul eklesias saxelmwifoebrivi wyobilebis bevri<br />

damaxasiaTebeli niSani aqvs. akad. iv. javaxiSvilis azriT, eklesiis<br />

kanonikuri samarTali ufro romis kaTolikeTa eklesiis kanonikuri<br />

samarTlis krebuls, corpus iuris canonici-s miagavs, vidre aRmosavleTis eklesiis,<br />

berZenTa da rusTa saeklesio samarTlisas imgvaradve, rogorc qarTuli<br />

eklesia Tavisi weswyobilebis bevri TvisebiT ufro romis saSualo<br />

saukuneebis eklesias miagavda, vidre erTmorwmune berZenTa da rusTa<br />

eklesiebs. `qarTuli samarTlis istoriis Sesaswavlad didi mniSvneloba<br />

metadre adgilobriv, qarTul saeklesio sjuldebas aqvs, magram msoflio<br />

eklesiis krebebis dadgenilebani da berZnuli sjulis kanonic Zvirfasia<br />

mkvlevarTaTvis, jer erTi imitom, rom kanonmdeblobis es Zeglebic moqmed<br />

samarTlad iyvnen saqarTveloSi. akademikosi ivane javaxiSvilis azriT, `didi<br />

sjulis kanoni~ naTargmni unda iyos IX-X saukuneebSi, roca samcxisa da taoklarjeT-SavSeTis<br />

qarTul samonastro centrebSi samwerlobo moRvaweoba<br />

gaCaRda da bizantiis ganaTlebis umTavres savaneebTan mWidro sulieri<br />

kavSiri Seiqmna. es metad sayuradRebo da mniSvnelovani garemoebaa beqaaRbuRas<br />

samarTlis wyaroebis Sesaswavlad da kerZod im azris naTelsayofad,<br />

rom samarTlis wignis erT-erT wyaros saeklesio samarTali warmoadgenda~.


is. doliZis azriT, beqa-aRbuRas samarTlis Sedgenamde bevri saeklesio<br />

kreba iqneboda albaT mowveuli, magram saeklesio sjulmdeblobas Cvenamde<br />

ar mouRwevia. am mxriv gamonakliss warmoadgens ruis-urbnisis 1103 wlis<br />

saeklesio kreba, romlis sakanonmdeblo moRvaweoba cnobilia CvenTvis<br />

`Zeglis weris~ saxelwodebiT, aRniSnuli saeklesio krebis ZiriTadi mizani,<br />

rogorc es `Zeglis weridan~ Cans, saeklesio weswyobilebis, samRvdelmsaxuro<br />

wesebisa da mrevlis zneobaTa da Secodebulebis ganxilva da mowesrigeba<br />

iyo, amitom aRniSnuli sjulmdeblobis mniSvneloba gaTvaliswinebul unda<br />

iqnes beqa-aRbuRas samarTlis Seswavlisas. mniSvnelovania agreTve saeklesio<br />

krebis moxseneba da dadgenileba, romelic 1263-65 wlebs Soris unda iyos<br />

Sedgenili. saeklesio krebis aRniSnuli dadgenileba Seicavs debulebas<br />

saeklesio mamulebis saxelmwifo xelisuflebis mier sxvebze gacemis Sesaxeb<br />

da amitom mas didi mniSvneloba aqvs <strong>saqarTvelos</strong> ekonomikuri da socialuri<br />

istoriis Sesaswavlad. dadgenileba iZleva sayuradRebo cnobebs<br />

saxelmwifosa da eklesiis uflebrivi damokidebulebis Sesaxeb, safiqrebelia,<br />

rom orive saeklesio krebis zemoaRniSnul Zeglebs icnobdnen sjulmdeblebi<br />

beqa da aRbuRa da, SesaZloa, iTvaliswinebdnen maT samarTlis wignis<br />

Sedgenisas.<br />

saeklesio samarTlis gavlena beqa-aRbuRas samarTalSi naTlad Cans<br />

samcxe-saaTabagos mRvdelTmTavris, mawyverlis uflebrivi mdgomareobidan.<br />

awyuris episkoposis sasamarTlo iurisdiqcias eqvemdebareboda mTeli rigi<br />

mniSvnelovani sisxlisa da samoqalaqo samarTlis saqmeebi. mawyvereli<br />

aTabagTan erTad axorcielebs umaRles sasamarTlo xelisuflebas.<br />

saaTabagos <strong>saqarTvelos</strong> samefosagan gandgomam didi gavlena moaxdina<br />

mawyverlis damoukideblobasa da misi sasamarTlo iurisdiqciis zrdaze.<br />

saaTabagoSi mawyvereli iseTive umaRlesi saeklesio Tanamdebobis piri iyo,<br />

rogoric kaTalikosi saqarTveloSi. Tu aTabagi <strong>saqarTvelos</strong> mefes arafers<br />

ekiTxeboda, mawverelic damoukidebeli iyo mcxeTis saeklesio<br />

kaTedralisagan. samcxe-saaTabagoSi igi damoukideblad axorcielebda<br />

umaRles saeklesio xelisuflebas da sjul-mdeblobas. rogorc beqa-aRbuRas<br />

samarTlis pirveli winasityva-obidan Cans, awyurisa da safaris eklesiebs<br />

sakuTari kanon-mdeblobac hqoniaT, romelic `Cuen ganaRamca agreve<br />

davamtkiceTo~, ambobs aRbuRa, awyursa da safaris kanondmeblobaze miTiTeba<br />

cxadyofs saaTabagoSi mawyverlis umaRlessa da damoukidebel uflebriv<br />

mdgomareobas. Tu saeklesio saqmeebSi mawyvereli uzenaesi piria, saero<br />

samarTlis saqmeebSi is aTabagis Tanasworia, masTan erTad axorcielebs<br />

umaRles marTlmsa-julebas.<br />

is. doliZe wers: beqas samarTlis winasityvaobaSi aRbuRa didi<br />

mokrZalebiT aRniSnavs, rom samarTlis wigni SevadgineT mawyverlisa da<br />

samcxe-saaTabagos episkoposTa da meudabnoeTa moweseTa monawileobiT;<br />

kanonis Sedgena rom ganvizraxeT, yvelaferi `movaxseneT patiosansa<br />

mawyverelsa~ da `mindobilni RmrTisani da awyurisa RmrTismSoblisani~<br />

SevudeqiT ganaCenis daweraso.<br />

beqas samarTlis wignis pirveli muxlis mixedviT, roca didebulis mier<br />

didebulis mokvlis SemTxvevaSi `patronisa jayelisa da mawyverelisa kacni~<br />

damnaSaves adgilze miuswreben, mas aRar aqvs ufleba dazaralebuls kidev<br />

sxva ziani miayenos da, Tu mas Semdegac emateba `patronisa da mawyverelis<br />

patiji gadaixadoso~. `patiji~ gansakuTrebuli jarima iyo aTabagisa da


mawyverlis pativis SelaxvisaTvis. Tu damnaSave sisxlisa da patiJis<br />

daurvebas ver SeZlebs, gaZevebul unda iqnes da misi `mamuli patronsa<br />

aqundes - jayelsa da mawyuerelsao~.. aseTive mdgomareobas aqvs adgili<br />

aznauris mier aznauris mokvlis SemTxvevaSic. Tu damnaSave kanoniT<br />

gaTvaliswinebul sazRaurs ver gadaixdis, igi unda gadaixvewos da misi<br />

mamuli patronsa da mawyverels unda gadaeces, rogorc sasamarTlo<br />

xelisuflebis umaRles warmomadgenlebs. Zmam Tu Zma an axlo naTesavi mokla,<br />

saqme aTabagsa da mawyverels unda moxsendes, radgan aseTi danaSauli<br />

`saRmrTod bralia da sakanono askeci~. damnaSaves Cveulebriv sasjels garda<br />

saeklesio sasjelic unda daedos - `episkopozman misi wesi icis, raca<br />

marTebs, man uyoso~. damnaSave unda gadaixvewos, misi mamuli aTabagsa da<br />

mawverels unda gadaeces. damnaSavis saqme, romelic Tavs daesxa sasaflaos,<br />

gatexa an Seuracxyo eklesia, episkoposma unda ganixilos, rogorc umaRlesma<br />

mosamarTlem, da iseTi sasjeli daados, rasac saWirod dainaxavs (`qristes<br />

sisxlis pativsa mcnebulTa viTa uyvars, egeTi patiJi dauurvebinon~), radgan<br />

aseTi mZime danaSaulisaTvis sasjelis gansazRvra SeuZlebeliao. aTabagTan<br />

erTad mawyverlis sasamarTlo kompetencias Seadgenda mZime saxelmwifo<br />

danaSauli, romelic cnobilia beqa-aRbuRas samarTalSi `Ralatis~ saxelwodebiT.<br />

Tu aTabagis mfarvelobaSi myofi kaci, vasali, anu `mindobili kaci~<br />

RalatiT vinmes cixesa da saxl-kars waarTmevs, misi saqme aTabagTan erTad<br />

mawyverelsac unda moxsendes (`patronma da mawyverelman cnas~). amrigad,<br />

mawyvereli aTabagTan erTad umaRlesi sasamarTlo xelisfulebis<br />

warmomadgenelia. isini ganixilaven sisxlis samarTlis mZime danaSaulTa<br />

saqmeebs (mkvlelobas, Tavdasxmas, Ralatsa da sxv.). aTabagi, rogorc umaRlesi<br />

saero xelisuflebis warmomadgeneli, da mawyvereli, rogorc umaRlesi<br />

sasuliero xelisuflebis warmomadgeneli, erTdroulad da Tanasworad<br />

axorcieleben sasamarTlo xelisuflebas zemoaRniSnuli saqmeebis gamo.<br />

aTabagisa da mawyverlis sasamarTlo xelisufleba SeerTebulia da mas<br />

sisxlis samarTlis dargSi Sereuli xasiaTi aqvs. magram mawyverels amasTan<br />

erTad Tavis samwysoSi calke damoukidebeli saeklesio iurisdiqcia aqvs.<br />

sulisa da eklesiis saqme mxolod mas exeboda da aTabagi mis uflebebSi ver<br />

Caereoda. saojaxo samarTlis dargic xom mawyverlis iurisdiqcias Seadgenda.<br />

qorwinebisa da ojaxis saqme mawyverels ekiTxvis. Tu kaci gvariTa da<br />

RirsebiT masze ufro sapatio cols gascildeba, sisxli Tavisi gvaris<br />

mixedviT unda dauurvos, radgan `macxovarman dawyevasa Sigan esreT rqva:<br />

qmrisamca Senisa mimarT ars moqceva Senio~. es aris norma, romelic<br />

daamkvidra saeklesio samarTalma saojaxo samarTlis dargSi.<br />

is. doliZis azriT memkvidreobiT samarTalSic cxadad igrZnoboda<br />

saeklesio samarTlis gavlena. anderZiT memkvidreobis iuridiul Zalas mxars<br />

uWers da mtkices xdis eklesia. anderZi samkvidros damtoveblis<br />

gardacvalebis Semdeg aris mtkice da namdvili, sicocxleSi ki samkvidros<br />

damtovebels misi gauqmebac SeuZlia da ZalaSi datovebac. es wesi<br />

`ganbrZnobili ars wmidaTa mamaTagan sjulTa samoZRvreblad, ebistoleTaca<br />

Sigan esreT weril ars amisTanasa saqmesa Sigan kacTagan Sesvlaze, qveqceva<br />

mal SeuZlebel ars da nuvin xelhyofso~. esec kanonikuri samarTlidan<br />

Sesuli wesia beqas samarTalSi. msxvil feodalsa da mis vasals Soris rom<br />

raime dava wamoiWreba, saqme sasamarTlom miudgomel da piruTvnel kacTa<br />

monawileobiT unda gadawyvitos da Searigos modave mxareebi, radgan `caTa


da qveynisa Semoqmedsaca ezom undosa adamiansa Sua dasxmulni moZRvarni da<br />

mecnierni kacni Seazavebeno~, naTqvamia aRbuRas samarTalSi. maSasadame,<br />

saeklesio samarTali sasamarTlo warmoebis sakiTxebzedac avrcelebs Tavis<br />

gavlenas. marTlmsajulebas RvTaebrivi Zala aqvs. mosamarTle RvTis moSiSi<br />

da sulis saqmis pativis mcnebeli unda iyos. angareba da sixarbe RvTis<br />

ganmarisxebeli saqmea da mosamarTle angarebiT saqmes nuravis daumtkicebso.<br />

`ese sityva wmidaTa mamaTa ars, Tu - sixarbe bunebiT mxedvelobisa kapi ariso<br />

da yoveli avi RmrTisa da kacTa ganmarisxebeli saqme mas zeda Camokidebuli<br />

ariso~, ambobs aTabagi aRbuRa.<br />

is. doliZe aRniSnavs, saeklesio samarTlis Zala da avtoriteti<br />

gamoyenebulia valdebulebiTi samarTlis dargSic. es gansakuTrebiT naTlad<br />

Cans sesxis xelSekrulebis pirobebidan, aRbuRas samarTali valis<br />

xelSekrulebis dros krZalavs `didi sargeblis~ aRebas. Tu kreditorma didi<br />

procenti aiRos msesxeblisagan, arakanonieria da unda daubrunos, radgan<br />

`angareba Tavad codvad weres sjulis moZRvarTa kacTa wmidaTa~ da `vaxSis<br />

sidide ganmarisxebelia RmrTisao~.<br />

erT adgilas beqa moses kanonmdeblobasac imowmebs. roca Zmebi gaiyofian<br />

samemkvidreo qonebis zedmeti wili - `sauxuceso~, - romelic winaparTa<br />

pativiscemisa da sulis mosaxseneblad iyo gankuTvnili, ufros Zmas eZleva. am<br />

wess `TviT moses piriTa dambadebeli `dabadebasa~ Sigan daswers~, romelic<br />

Znelad moiSlebiso. amrigad, beqa-aRbuRas samarTlis wignis mTeli rigi<br />

muxlebi Seicaven saeklesio samarTlis wesebsa da debulebebs. gansakuTrebiT<br />

es gavlena, rogorc davinaxeT, igrZnoba samarTlis wignis im normebSi,<br />

romlebic awesrigeben samoqalaqo, saojaxo da memkvidreobiT urTierTobas da<br />

agreTve sasamarTlo warmoebasac. zemoaRniSnulidan savsebiT gasagebia<br />

samcxe-saaTabagos episkoposis - mawyverlis - farTo ufleba-mosileba saero<br />

iurisdiqciis dargSi.<br />

is. doliZis azriT, scdeboda n. urbneli, romelic fiqrobda, rom beqaaRbuRas<br />

kanonebis boloSi darTuli 102-e da 103-e muxli, romlebSic<br />

laparakia mefisa da episkoposis urTierTdamokidebulebis Sesaxeb, samarTlis<br />

wignis organul nawils warmoadgenda da aqedan im araswor daskvnas akeTebda,<br />

rom TiTqos aRniSnuli muxlebi gamoxatavdnen aTabagisa da mawyverlis<br />

uflebriv mdgomareobas. mawyvereli `zogs SemTxvevaSi Tavis saero uflebiT<br />

aTabagsac ki aRemateba... aTabags raRa ufleba hqonda episkopozzed? -<br />

araferi... aTabags xom `mefe~ ar eTqmoda, `mefed~ moxsenebulia mxolod<br />

episkopozi da es saxelwodeba cxadad amtkicebs mis upiratesobaso 222 .<br />

is. doliZe mcdarad miiCnevs agreTve n. urbnelis azrs saaTabagos<br />

sasuliero wodebis privilegiuri mdgomareobis Sesaxeb. raki 98-e muxlis<br />

Semdgomi muxlebi beqa-aRbuRas samarTlad miiCnia, n. urbnelma daxata<br />

saaTabagos sasuliero wodebis ierarqiuli struqtura zemoaRniSnul<br />

muxlebSi sasuliero wodebis pirTaTvis gaakeTa, rom sasuliero wodebas<br />

didi upiratesoba hqonda saero xelisuflebasTan SedarebiTo. aseTi<br />

mdgomareoba urbnelis azriT imiT aixsneba, rom `saaTabagoSi aRorZinda<br />

bizantiis ukiduresi orTodoqsuli moZRvreba, romelsac sulsa da saRmrTo<br />

saqmeTa garda sxva araferi swamda. aseTma mimarTulebam metad ganadida<br />

sasuliero wodeba da mTeli eris grZnoba am wodebas daumorCila 223 .


is. doliZe daaskvnis: sinamdvileSi zemoaRniSnuli muxlebi ar Seicaven<br />

saaTabagos sasuliero wodebis uflebriv mdgomareobas, ar Seadgenen beqaaRbuRas<br />

samarTlis nawils da gamoxataven XI saukunis gaerTianebuli<br />

<strong>saqarTvelos</strong> suraTs, roca samRvdeloebas maRla eWira Tavi.<br />

TavianT SromebSi saeklesio samarTals tendenciurad ixilavdnen<br />

qarTveli sabWoTa samarTalmcodneebic. sabWoTa samarTlis mixedviT, `masebis<br />

motyuebis, brZolisunarianobis modunebis da, saerTod, ideologiuri<br />

daTrgunvis erT-erT mniSvnelovan iaraRs burJuaziul weswyobilebaSic<br />

warmoadgens iseTi reaqciuli organizacia, rogoricaa eklesia~ 224 .<br />

giorgi inwkirveli exeba kanonikur samarTalsac: `feodalizmis epoqaSi,<br />

eklesiis rolisa da mdgomareobis Sesabamisad didi mniSvneloba hqonda<br />

agreTve saeklesio samarTlis normebs, e.w. kanonikur samarTals. specialuri<br />

saeklesio sasamarTloebic ki arsebobda, romlebic ganixilavdnen ara marto<br />

sasuliero pirebis, aramed saero pirebis saqmeebsac, rac Seexeba saqorwino<br />

da saojaxo sakiTxebs, maTi mowesrigeba TiTqmis mTlianad saeklesio<br />

samarTlis normebis mixedviT xdeboda. amis Sesaxeb f. engelsi werda:<br />

`eklesiis dogmebi amave dros politikur aqsiomadac iqca da bibliis<br />

teqstebma yovel sasamarTloSi kanonis Zala miiRo~ 225 .<br />

qarTuli samarTlis istoriis calkeuli sakiTxebi ganxiluli aqvs m.<br />

broses (`<strong>saqarTvelos</strong> istoria, naw. 1-2, Targmani s.RoRoberiZisa~, tf. 1895-<br />

1900), p.ioselians (Rhfnrfz bcnjhbz Uhepbycrjq Wthrdb- CG


nawili I.<br />

saeklesio samarTlis wyaroebi<br />

Tavi I.<br />

<strong>saqarTvelos</strong> saeklesio samarTlis wyaroebi mTlianad aris gamomavali<br />

msoflio eklesiis samarTlis saerTo wyarodan, amitomac zogadad SevexebiT<br />

maT. movitanT vrcel amonaridebs ukanasknel dros gamocemuli qarTuli da<br />

rusuli saeklesio literaturidan. samarTlis wyaroebs yofen or mTavar<br />

jgufad. pirvelSi igulisxmeba pirebi da institutebi, romelTac Seqmnes<br />

samarTlis normebi, meore ki warmoadgens dokumentebsa da Zeglebs,<br />

romlebSic gadmocemulia aRniSnuli normebi.<br />

axali aRTqmis, anu qristianuli eklesiis samarTali efuZneba eklesiis<br />

mowyobis da saeklesio wesrigis SenarCunebis Sesaxeb wmida werilSi<br />

gadmocemul ieso qristes swavlebas.<br />

qristes mcnebebi warmoadgens eklesiis swavlebisa da cxovrebis<br />

qvakuTxeds. ufalma daadgina saeklesio naTlobis saidumlo (mT. 28, 19),<br />

evqaristiis saidumlo (luka 22, 19), sinanulis saidumlo da mociqulTa mier<br />

codvaTa axsnis ufleba (mT. 18,18), macxovarma mianiWa samRvdeloebas ufleba<br />

ecxovra samwysos xarjiT (luka 10, 7). qristem daawesa swavleba qorwinebis<br />

Sesaxeb (mT. 19, 5-6, 9), mianiWa ufleba eklesias mosamarTleobisa Semcode<br />

Zmebis mimarT (mT. 18, 15-17), dagvitova mcneba saxelmwifo xelisuflebasTan<br />

Cveni damokidebulebis Sesaxeb (mT. 22,21).


qristes mcnebaTa garda, saeklesio samarTlis wyaroa agreTve mociqulTa<br />

nawerebi, gadmocemulni wmida werilSi (mociqulTagan ki miiRes eklesiis<br />

mamebma): episkoposTa da diakonTa Sesaxeb samarTlebrivi mcnebebi da<br />

dadgenilebebi (1 tim. 3, 1-13), wesi Tu rogori saxis unda iyos samRvdeloeba<br />

(tites mimarT epistole, agreTve 1 tim. 3, 2-7). morwmuneTa valdebuleba<br />

daemorCilon mwyemss (ebr. 13, 17). saeklesio Temis valdebuleba mwyemsis<br />

arCevisa (1 kor. 9, 13-14). swavleba qorwinebis Sesaxeb (kolas. 3, 18-21; 1 petr. 3,<br />

1-2; 1 kor. 7, 10-13; 1 kor. 7,40). zeTis cxebis Sesaxeb (iak. 5, 14-15), SemcodeTa<br />

mimarT mopyrobis Sesaxeb (2 efes, 3-6), mociqulTa mier mocemulia wesi<br />

sasuliero piris mimarT saCivris miRebisa (1 tim. 5,19), saxelmwifo<br />

xelisuflebasTan urTierTobis Sesaxeb (rom. 13, 1-7), sxva sarwmunoebis pirTan<br />

damokidebulebis Sesaxeb (1 kor. 5,9-10, 12-13).<br />

pirvelwyaros saeklesio samarTlisa warmoadgens saRvTo mcnebebi. isini<br />

warmoadgens saZirkvels saeklesio mowyobisa da saxelmZRvanelos<br />

eklesiisaTvis. maTi daxmarebiT aRasrulebs eklesia Tavis misias - xsnisa. es<br />

mcnebebi, rogorc iTqva, mocemulia wmida werilSi. eklesias dadgenili aqvs<br />

Zveli da axali aRTqmis wmida wignebis nusxa.<br />

qristianebisaTvis savaldebuloa moses mier mocemuli RvTis aTi mcneba,<br />

sruli Zala SeinarCuna, agreTve, sisxlis-aRreviTi qorwinebis<br />

ZvelaRTqmiseulma akrZalvam. rogorc aRiniSna, eklesiisaTvis sayovelTaod<br />

savaldebuloa qristes mcnebaTa dacva, axali aRTqma saeklesio samarTlis<br />

umTavresi wyaroa, eklesiis wmida mamebma, romelTa goneba ganaTlebuli iyo<br />

suli wmidis madliT, mogvces wmida werilis anu RvTis sityvis ganmarteba.<br />

amitomac mamaTa swavleba - eklesiis swavlebaa. uflis mier uwyebuli<br />

saRmrTo da wmida werili unda ganimartos ara nebismierad, aramed rogorc<br />

ganmarta igi wmida eklesiam da icavs Tavis mier gamocemuli kanonebiT.<br />

saeklesio samarTali, romlis mixedviTac aris mowyobili saeklesio<br />

cxovreba, warmoadgens kanonebis sistematur gadmocemas. kanoni - saeklesio<br />

cxovrebis wesia, discipli-naruli dadgenilebebi mociqulebisa, krebebisa da<br />

wmida mamebisa.<br />

saeklesio samarTlis Cvenamde moRweuli uZvelesi wyaroa `swavleba 12<br />

mociqulisa (`didaqe~). ekuTvnis I da II saukuneTa mijnas. masSi ar<br />

moixseniebian mRvdlebi (presviterebi), saubaria mxolod episkoposebsa da<br />

diakvnebze, mogzaur mociqulebsa, winaswarmetyvelebsa da maswavleblebze.<br />

amJamad kopturi da eTiopuri eklesiebis samarTalSi gamoiyeneba III s.<br />

egvipteSi Sedgenili krebuli `wmida mociqulebis saeklesio kanonebi~. III<br />

saukuneSive gamoCnda `didaskalia~ (mociqulTa darigeba), sxvaa `mociqulTa<br />

dadgenileba~, romelic gamoCnda III s-is dasasrulsa da IV s-is dasawyisSi,<br />

romelsac amJamad eklesiaSi ar aqvs iuridiuli Zala, samagierod, amJamad<br />

marTlmadidebeli eklesiis kanonikuri kodeqsi, miRebuli mociqulTa mier<br />

ierusalimis 45 wlis krebaze, gamoCnda IV s-Si. esaa `mociqulTa kanonebi~, is<br />

ZvelTaganve miCneulia mociqulTa gadmocemis nawilad. marTlmadidebeli<br />

eklesiis kanonikur kodeqsSi Sevida sami wmida mamis - wm. dionises, wm. petre<br />

aleqsandrielisa da grigol neokesariel saswaulmoqmedis kanonebi.<br />

nikeamdel epoqaSi qristianuli Temebi episkoposTa mier imarTebodnen<br />

wmida werilSi gadmocemuli da mociqulTa mier dadgenili normebiT.<br />

eklesiis erToba miiRweoda saeklesio Temebs Soris cocxali urTierTobiT.<br />

sarwmunoebrivi erTobis miuxedavad, zogierT Tems hqonda Tavisi


saRvTismsaxuro gansxvavebuloba da gansakuTrebuli samarTlis normebi.<br />

gaugebrobisa da sadavo sakiTxebis aRmosafxvrelad saeklesio Temebis<br />

warmomadgenlebi iwvevdnen saeklesio krebebs. miRebuli krebis gansazRvrebebs<br />

mrgvlivmosavleli epistoles saxiT ugzavnidnen im eklesiasac, romelTa<br />

warmomadgenlebic am krebaSi ar monawileobdnen. epistoleebi exeboda,<br />

ZiriTadad, saeklesio-sakanonmdeblo sakiTxebs. zogierTi kanonikuri<br />

epistole iRebda savaldebulo iuridiul saxes da iqceoda saerTo saeklesio<br />

samarTlis wyarod.<br />

1. msoflio saeklesio krebebi da maTi kanonebi. 1. pirveli msoflio<br />

saeklesio kreba mowveul iqna qalaq nikeaSi, 325 wels, romis imperatoris -<br />

konstantine I didis (306-337) sagangebo brZanebiT da am krebasTan<br />

dakavSirebuli yvela xarjic Tavad imperatorma gaiRo. `krebis ZiriTadi<br />

mizani iyo oficialuri dadgenilebis gamotana, qristianobis, rogorc<br />

saxelmwifoebrivad aRiarebuli sarwmunoebis Sesaxeb, romelic Tavisi<br />

arsebobis pirvel xanebidan IV saukunis dasawyisSic ki mkacrad idevneboda<br />

da, amasTan, ganxilva im umTavresi dogmatikur-kanonikuri da ierarqiuladministraciuli<br />

sakiTxebisa, romlebic im xanebSi erTob mwvaved ismoda da<br />

romelTa mogvareba-mowesrigeba niSnavda qristianobis ukve, rogorc<br />

saxelmwifo religiis Zlierebasa da mis Semdgom ganviTarebas mTel<br />

saqristiano msoflioSi. krebas eswrebodnen rogorc romis imperiaSi Semaval<br />

qristianul organizaciaTa warmomadgenlebi (ZiriTadad, episkoposebi), aseve<br />

mis farglebs gareT arsebul, sxva saxelmwifoTa qristianul organizaciaTa<br />

warmomadgenlebic. krebaze monawileoba miiRo 300-mde episkoposma da dabali<br />

xarisxis warmomadgenelma. krebas eswreboda sul 318 mama.<br />

kreba, romelic evstaTi antioqielis TavmjdomareobiT grZeldeboda ornaxevar<br />

Tves, 19 ivnisidan 25 agvistomde, mimdinareobda eklesiis sasaxlis<br />

erT-erT palataSi. krebaze nebadarTuli iyo saero pirebis daswrebac da<br />

darbazSi zogjer 2000-mde kaci iyrida Tavs. darbazis irgvliv idga<br />

savarZlebi episkoposebisaTvis, xolo SuaSi ki magidaze esvena saRmrTo<br />

werili (biblia). imperatori konstantine Tavad eswreboda xolme sxdomebs da<br />

zogjer maT sityviTac xsnida.<br />

krebis ganxilvis erT-erT umTavres sakiTxs warmoadgenda ariozis<br />

mwvalebluri azris uaryofa - ieso qristes araRvTaebriobis Sesaxeb. ariozi<br />

daJinebiT icavda Tavis crumoZRvrebas da, ambobda, rom - iyo dro, roca Ze<br />

RvTisa ar imyofeboda (e. i. `ar iyo Sobili uwinares yovelTa saukuneTa~) da<br />

igi aris qmnilebao (amitom aris mrwamsSi mimatebuli sityvebi `Sobili da ara<br />

qmnili~). ariozis moZRvrebas mxars uWerda zogierTi episkoposi, rogorebic<br />

iyvnen: evsevi nikodimieli, Teognosti nikieli da marisi qalkedoneli. sajaro<br />

paeqrobaSi dasaxelebuli mwvaleblebi damarcxdnen. maTi moZRvrebis<br />

uaryofaSi didi roli iTamaSes wm. nikoloz mironlukiis mTavarepiskoposma,<br />

wm. spiridon trimiTuntelma, aleqsandrieli episkoposis diakvanma wm.<br />

aTanasem da sxvebma. krebam erTxmad daadgina mwvalebel ariozis da mis<br />

TanamoazreTa eklesiidan gankveTa, romlebmac TavianTi Secdomebi ar<br />

moinanies. krebaze SemuSavda sarwmunoebis simbolos (kredos), anu rogorc<br />

qarTulad ewodeba - mrwamsis (warmoebuli - mrwamsis pirveli sityvidan<br />

`mrwams~) teqsti (sarwmunoebis simbolos teqsti Seivso, dazustda da misi


saboloo redaqcia miRebul da damtkicebul iqna konstantinopolis me-2<br />

msoflio krebaze)228.<br />

nikeis krebam dRis wesrigSi daayena aseve aRdgomis dResaswaulis<br />

sakiTxic da dadginda, rom igi unda idResaswaulebodes erTdroulad yvela<br />

eklesiaSi, e.i. gazafxulis mTvaris Sevsebis Semdeg pirvelsave kviras229.<br />

krebaze damswre episkoposTa erT nawils surda daekanonebina mRvdlebisa<br />

da diakvnebis uqorwinebloba, magram am wamoyenebuli winadadebis winaaRmdeg<br />

mkacrad gailaSqra episkoposma pafnutim da krebas miuTiTa, rom `vaiTu<br />

gadametebuli simkacriT ziani mivayenoT eklesiaso~, krebam, bWobis Semdeg,<br />

mRvdlebisa da diakvnebis dauqorwineblobis Sesaxeb wamoyenebuli azri<br />

uaryo da gaiziara pafnutis Sexeduleba.<br />

krebam, aseve daamtkica ama Tu im eklesiis mTavar warmomadgenelTa<br />

ierarqiuli da administraciuli normebi, urTierTSoris pativisa da<br />

uflebrivi mdgomareobis Sesaxeb. krebam gamosca sul 20 kanoni~.<br />

krebis dadgenilebis 20-ive muxli krebis monawile episkoposebis mier maT<br />

eparqiebSi, - Tav-TavianTi qveynebis mixedviT, - ecnoba yvela eklesias 229 .<br />

2. meore msoflio saeklesio kreba mowveul iqna konstanti-nopolSi, 381<br />

wlis maisSi imperator Teodoris brZanebiT. kreba, romelsac eswreboda 150<br />

episkoposi, gaixsna wmida meleti antioqielis TavmjdomareobiT, romlis<br />

gardacvalebis Semdeg krebis Tavmjdomareoba daevala grigoli<br />

RvTismetyvels da bolos konstantinopolel episkopos neqtarioss. krebam<br />

ganixila makedonis da mis TanamoazreTa mwvalebluri swavleba, romelic<br />

uaryofda suli wmidis RvTaebriobas.<br />

sarwmunoebis simbolos, grigoli RvTismetyvelis miTiTebiT, wmida mamebma<br />

daamates zogierTi gamoTqma Ze RvTisaze, moZRvreba wmida sulze (`da suli<br />

wmida ufali da cxovelsmyofeli~...), eklesiis erTianobaze (`erTi wmida<br />

kaTolike~...), naTlobis saidumloze (`aRviareb erTsa naTlisRebasa...~) da<br />

mkvdreTiT aRdgomaze (`moveli aRdgomasa...~).<br />

krebam, romelmac SeimuSava da daamtkica 7 kanoni, makedoni da misi<br />

Tanamoazreni ganiota, e.i. gankveTa.<br />

amave wlis sam seqtembers, akvileiSi ambros mediolanelis<br />

TavmjdomareobiT mimdinareobda sami mitropolitis (milanis, akvileis da<br />

sirmiis episkoposTa) kreba, - ariozelTa moZRvrebis dasagmobad. krebam<br />

daadastura nikeis krebis dadgenilebani da gansakuTrebiT gausva xazi Ze<br />

RmerTis maradiulobis, misi RvTaebrivi bunebis da mama RmerTTan<br />

Tanatolobis moZRvrebas229.<br />

meore msoflio krebam gamosca epistole, romelic Semdeg dayves Svid<br />

kanonad. mesame kanons romis eklesia uaryofs, radgan am mesame kanonSi<br />

amaRlebulia konstantinopolis episkoposis Rirseba romis episkoposis<br />

darad: `radgan konstantinopoli axali romia~, e.i. mefis qalaqia (II ms. kr. III<br />

kan.).<br />

cnobilia, rom romSi kaTedrebis Rirsebas akavSirebdnen ara qalaqebis<br />

politikur mniSvnelobasTan, aramed maTi Temis samociqulo warmoSobasTan,<br />

amitomac diptiqSi pirvel adgilze ayenebdnen romis, aleqsandriis da<br />

antioqiis eklesiebs, romelnic mociqul petres da misi mowafis markozis<br />

mier iyvnen dafuZnebulni. romaeli episkoposebi ramdenime aswleulis


manZilze jiutad ewinaaRmdegebodnen konstantinopolis kaTedris<br />

amaRlebas~ 230<br />

3. mesame msoflio saeklesio kreba Sedga q. efesoSi, 431 wels, imperator<br />

Teodosi mciris (408-450) mowveviT. krebas eswreboda 200 episkoposi. 7<br />

ivnisisaTvis daniSnuli kreba, damabrkolebeli mizezebisa gamo, gaixsna 22<br />

ivniss, yovladwmida RvTismSoblis taZarSi, romlis Sua, amaRlebul adgilas<br />

esvena wmida saxareba. krebas Tavmjdomareobda kirile aleqsandrieli; krebis<br />

ganxilvis sagans Seadgenda konstantinopolis mTavarepiskoposis - nestoris<br />

mwvalebluri azris uaryofa, romelic amtkicebda, rom mariamma dabada kaci,<br />

romelsac mere SeuerTda madliT sityva RvTisa, ase rom, mariami ar iyo<br />

RvTis mSobelio. nestori, miuxedavad oTxgzis miwvevisa, krebaze ar<br />

gamocxadebula. mas mxars uWerdnen zogierTi episkoposi da mefis<br />

uwarCinebulesi pirebi (didebulebi). krebaze sajarod iqna wakiTxuli<br />

sarwmunoebis simbolo da misi Zveli, nineuri varianti. krebam moismina<br />

kirile aleqsandrielis kamaTi nestoris winaaRmdeg da am ukanasknelis<br />

Txzuleba. krebam erTsulovnad scno wm. kiriles mier moyvanili argumentebis<br />

SeTanxmebuloba nikeis (325 w.) krebis aRsarebasTan, xolo nestoris axsnaganmartebani<br />

ki crumoZRvrebad.<br />

krebis monawile wmida mamaTa mier krebam damatebiT moismina saRmrTo<br />

werilidan damowmebuli adgilebi RvTis sityvis (logosis) ganxor-cielebis<br />

Sesaxeb, - eretikosebi damxobilad gamoacxades. krebam Tavisi dadgenileba,<br />

meore dResve (23 ivniss) ganucxada nestors da werilobiT acnoba imperators.<br />

krebaze, sxva sakiTxTan erTad gairCa kviproseli episkoposis - reginis<br />

saCivari - ioane antioqiel episkoposze; es ukanaskneli cdilobda kviprosis<br />

kunZulis Tavisadmi daqvemdebarebas, miuxedavad imisa, rom kviprosis eklesias<br />

mociqulTa droidan marTavda damoukidebeli episkoposi, romelic kunZulis<br />

episkoposTa mier iyo arCeuli, rasac, rogorc kanonikur aqts, ganamtkicebda<br />

nikeis krebis is dadgenilebac, romlis mixedviT yvela eklesias (farTo<br />

cnebiT) SenarCunebuli hqonda sakuTari upiratesoba marTva-gamgeobis mxriv.<br />

sagulisxmoa, rom 8 ivniss, romlis wina dResac efesos krebis gaxsna iyo<br />

navaraudevi, zemoxsenebuli ioane antioqieli, SeTanxmda episkoposTa erT<br />

nawilTan da erToba ganucxada nestors. maT calke moiwvies kreba, razedac<br />

kirile aleqsandrieli eretikosad, xolo misi kreba ki ukanonod gamoacxades.<br />

moxda is, rom am orive krebis dadgenilebebi imperators erTdroulad<br />

miuvida fostiT. imperatorma Tavdapirvelad ganizraxa nestorisa da kiriles<br />

patimrobaSi ayvana, magram male gaecno saqmis namdvil viTarebas da wm.<br />

kiriles TavmjdomareobiT Catarebuli msoflio krebis yvela dadgenileba<br />

daamtkica (seqtemberSi), xolo nestori antioqiis maxloblad mdebare erTerT<br />

monasterSi Caamwyvdia. efesos krebam gamosca 8 kanoni da erTi epistole<br />

pamfiliis krebisadmi (mcire aziaSi iyo), romelic me-9 kanonad iwodeba~ 231 .<br />

4. meoTxe msoflio saeklesio kreba mowveul iqna qalaq qalkidonSi, 451<br />

wels. kreba, romelsac Tavmjdomareobda konstantinopoleli anatoli, -<br />

gaixsna 8 oqtombers da dasrulda 1 noembers. krebaze monawileobas iRebda<br />

saqristiano msoflios 630 episkoposi.


krebis ganxilvis umTavres sakiTxs Seadgenda konstantinopoleli<br />

arqimandritis - evtiqis mwvalebluri swavlebis uaryofa. evtiqi amtkicebda,<br />

rom ieso qristeSi iyo mxolod erTi RvTaebrivi buneba da erTi nebisyofa.<br />

kacis buneba da kacis nebisyofa ki CanTqmuli iyo RvTaebrivi bunebisa da<br />

nebisyofis miero. am swavlas ewodeba monofizitoba (berZ.), anu<br />

erTbunebianoba. krebaze wakiTxul iqna pap levis werili, romelSic<br />

gadmocemulia dogmati, rom `ieso qriste aris WeSmariti RmerTi da WeSmariti<br />

kaci, Cveni msgavsi, codvis gareSe; ganxorcielebisas mas aqvs erTi piri da<br />

ori buneba, SeerTebuli masSi erTpirad, Seurevnelad da ganuyofelad~.<br />

meoTxe msoflio krebam `romelsac Zegl marTlmadideblobisa~ ewoda,<br />

ganaCina, aRiaros qristeSi SeerTeba or bunebaTa: ganuyoflad, ganuyrelad,<br />

Seurevnelad da uqcevelad. 1). ganuyoflad, e. i. ori buneba SeerTebuli<br />

qristeSi, ar Seadgens calke arsebul pirovnebas, aramed orive buneba<br />

SeerTebulia erTgvamovnad. 2) ganuyrelad, e. i. SeerTeba ori bunebisa,<br />

dawyebuli RvTis sityvis ganxorcielebis pirvel wamidanve, gagrZelda da<br />

grZeldeba maradis. kacoba iesoSi arasodes ar yofila gansakuTrebul<br />

pirovnebad, aramed miRebul iyo misi RvTaebriobis pirovnebis erTobaSi erT<br />

gvamovnebad. 3) Seurevnelad, e. i. ori buneba ieso qristeSi ar Sereula<br />

erTmaneTSi ise, rom maTgan Semdgariyo mesame buneba, aramed orive buneba<br />

imyofeba masSi, rogorc ori sxvadasxvagvari buneba. 4) uqcevelad, e. i. RvTis<br />

Zisagan kacuri bunebis miRebiT ar Secvlila arc RvTaebrivi da arc kacuri<br />

buneba, arc RvTaebrivi buneba qceula kacurad, arc kacuri - RvTaebrivad.<br />

TiToeuli buneba, SeerTebis Semdegac, darCa ucvalebelad da mTelad.<br />

krebam evtiqi da misi Tanamoazreni (monofizitebi) ganiota, e.i. gankveTa,<br />

qristianul msoflioSi maT swavlas misdevs somexTa eklesia.<br />

krebam gamosca sul 30 kanoni 231 .<br />

5. mexuTe msoflio saeklesio kreba mowveul iqna iustiniane pirvelis (527-<br />

565) brZanebiT, konstantinopolSi 553 wels. krebam muSaoba daiwyo 4 maiss da<br />

daamTavra 2 ivniss. misi pirveli sxdoma Sedga patriarqis sasaxlis erT-erT<br />

darbazSi, wm. sofiis maxloblad. Tavmjdomareobda patriarqi evtiqi. krebas<br />

eswreboda sul 165 mama. imperators surda Seerigebina monofizitebi (e.i.<br />

erTbunebianebi) da diofizitebi (e.i. orbunebianebi), anu marTlmadideblebi.<br />

monofizitebi Serigebis pirobad sakiTxs ayenebdnen sam sasuliero pirze,<br />

romlebic me-4 krebaze iqnen gasamarTlebulni. eseni iyvnen: Teodore<br />

mofsueteli, iva edeseli da Teodorite kvireli. krebaze sazeimod iqna<br />

damtkicebuli ra qalkidonis krebis yvela dadgenileba, mimdinare krebis me-5<br />

da me-8 sxdomebze, daamxes zemoxsenebuli monofizitebi da maTi Txzulebani,<br />

romlebiTac isini nestoris crumoZRvrebas esarClebodnen. amasTan erTad<br />

krebam daamtkica wina msoflio krebaTa dadgenilebanic 232 .<br />

6. meeqvse msoflio saeklesio kreba mowveul iqna imperator konstantine<br />

poRonatis (668-685) brZanebiT 680 wels, qalaq konstantinopolSi. krebas<br />

eswreboda 168 mama. krebis mizani iyo mwvalebel monoTelitebis damxoba,<br />

romlebic monofizitebis Semdeg gaCndnen da saxelmwifoSi religiur<br />

ganxeTqilebas qmnidnen. isini amtkicebdnen, rom ieso qristeSi iyo erTi,<br />

RvTaebrivi nebisyofa.


`aman wmidaman krebaman sarwmunoebiT da mowled Seiwynara ebistole<br />

wmidisa da netarisa agaTon hromTa papisai, mowerili RvTismsaxurisa mefisa...<br />

konstantinesa, romelsa Sina weril ars saxeldebiT gankueTai da ganyrai<br />

yovelTai, romelTa qadages erTi nebai da erTi saqme gankacebisa<br />

gangebulebasa Sina qristes RmrTisa Cuenisasa egreTve saxed~ (mcire<br />

sjuliskanonidan)232.<br />

trulis krebis kanonebi. V da VI msoflio krebebze ganixileboda mxolod<br />

dogmaturi sakiTxebi da disciplinaruli kanonebi mas ar gamoucia, magram VI<br />

msoflio krebidan 10 wlis Semdeg, 691 wlis 1 seqtembers imperator<br />

iustiniane II-is mowveviT sasaxlis trulis (`gumbaTis~) palataSi Seikriba 227<br />

mama konstantinopolis, aleqsandriis, antioqiis, ierusalimis patriarqebisa<br />

da romis papis legatebis TavmjdomareobiT. krebis sxdomebi gagrZelda<br />

zustad erTi weli, 692 wlis 31 agvistomde da Tavisi moRvaweoba gamoamzeura<br />

saeklesio-disciplinaruli kanonebiT.<br />

am mexuTe-meeqvsed wodebuli krebis 102 kanons marTlmadideblur<br />

eklesiaSi aqvs msoflio krebaTa kanonebis avtoriteti232.<br />

7. meSvide msoflio saeklesio kreba Sedga 787 wels, qalaq nikeaSi.<br />

gagrZelda erTi weliwadi. krebas eswreboda sul 367 episkoposi. qristianeTa<br />

ukanaskneli devna gamowveuli iyo xatTa Tayvaniscemis gamo da xsenebuli<br />

krebis mizanic xatTa Tayvaniscemis aRdgeniT gamoixateboda. xatTa<br />

TayvaniscemisaTvis qristianTa devna, iyo ukanaskneli da xangrZlivi. nikeis<br />

krebam, romelmac gamosca 22 kanoni, ganamtkica xatTa Tayvaniscema 233 ..<br />

amis Semdeg, 843 wels, konstantinopolis adgilobrivma krebam, romelic<br />

moiwvies bizantiis mcirewlovanma keisarma miqael III-m (842-867) da dedamisma<br />

Teodoram, anaTema gamoucxada yvela xatmebrZols da xatTayvaniscemis<br />

saboloo zeimi aRiniSna (saq. ekl. kalendari, 1974, gv. 133).<br />

2. adgilobrivi krebebis kanonebi. ori adgilobrivi kreba, romelTa<br />

kanonebi Sevida marTlmadidebluri eklesiis kanonikur kodeqsSi, Sedga I<br />

msoflio krebamde. pirveli maTgani iyo ankirisa. moiwvies 314 w. galateas<br />

provinciis mTavar qalaqSi.<br />

kesaria-kapadokiaSi 314 welsave Sedga kreba, daaxloebiT 319 wels ki<br />

neokesariis kreba moiwvies, daaxloebiT 340 wels Sedga Rangris (gangris)<br />

kreba, maTi kanonebis Semdeg kanonikur krebulSi Sedis antioqiis krebis 25<br />

kanoni. antioqiis aRniSnuli krebis (daaxl. 330-340 ww.) kanonebis Semdeg<br />

kanonikur kodeqsSi Sesulia 60 kanoni laodikiis krebisa. aqvea sardikiis 343-<br />

344 wlebis karTagenis (419) kanonebis da konstantinopolis 394 wlis<br />

dadgenileba.<br />

patriarq fotis saxelTanaa dakavSirebuli konstantinopolis sami kreba:<br />

861, 869 da 879 wlebisa. pirvelma maTganma, orgzisma, Semdgarma wm.<br />

mociqulebis taZarSi imperator mixeil III-isa, papis legatebisa da 318<br />

episkoposis monawileobiT, daamtkica wm. fotis arCeva sapatriarqo kaTedraze<br />

da wm. ignatis damxoba. 869 wlis krebam papis moTxovniT gaauqma wina krebis<br />

dadgenileba, gamoacxada wm. fotis gadadgoma da dedaqalaqis kaTedraze<br />

ignatis aRdgena. 879 wlis konstantinopolis kreba moiwvies wm. sofiis


taZarSi. mas Tavmjdomareobda sapatriarqo RirsebaSi aRdgenili wm. foti<br />

ukve wm. ignatis sikvdilis Semdeg. krebaSi monawileobda 383 mama<br />

aRmosavleTisa da dasavleTis eklesiebisa. krebam aRadgina gawyvetili<br />

urTierToba aRmosavluri da dasavluri eklesiebisa.<br />

TiToeulma am krebam gamosca kanonebi. kaTolikuri eklesia aRiarebs 869<br />

wlis krebas, rogorc VIII msoflios. amis sapirispirod marTlmadidebeli<br />

eklesia kanonikur mniSvnelobas aniWebs mxolod orgzisi krebis kanonebs da<br />

agreTve wm. sofiis taZris krebas da uaryofs 869 wlis krebas. orgzisma<br />

krebam gamosca 17, wm. sofiis taZris krebam 3 kanoni 234 .<br />

3. wmida mamaTa kanonebi. kanonikur krebebSi msgavsad nikeemdeli epoqis<br />

wm. mamebis kanonebisa, Sevida aseve kanonebi 9 mamisa, romelTac ixsenebs<br />

trulis krebis me-2 kanoni. esenia: wm. wm. aTanase didi, basili didi, grigoli<br />

RvTismetyveli, grigoli noseli, amfiloqe ikonieli, kirile aleqsandrieli,<br />

genadi konstantinopoleli, agreTve timoTe da Teofile aleqsandrielebi da<br />

kanonikuri epistole wm. tarasi konstantinopolelisa, romelic iyo ukve<br />

trulis krebis Semdeg.<br />

wm. aTanase didi (+372 w.) - mebrZoli nikeis rwmenisa, marTlmadideblobis<br />

mamad wodebuli, avtori dogmatikuri, apologetikuri da polemikuri<br />

Txzulebebisa. kanonikur krebulSi Sevida misi sami epistole.<br />

wm. basili didis (+379 w.) kanonebi gansakuTrebulad mniSvnelovania<br />

saeklesio samarTlisaTvis. wm. basili aRizarda qristianul ojaxSi,<br />

ganaTleba aTenSi miiRo. egviptis, siriis, palestinisa da mesopotamiis<br />

monastrebis molocvis Semdeg wmidani ganmartovda Tavis megobar grigoli<br />

nazianzelTan erTad udabur adgilas, saidanac 370 w. miiwvies saepiskoposo<br />

samsaxurisaTvis kesaria-kapadokiaSi. wm. basili meTaurobda marTlmadidebel<br />

episkoposebs pontos diocezisa da mTeli aRmosavleTis arianuli da<br />

naxevrad arianuli eresis winaaRmdeg sabrZolvelad. basili didis<br />

dogmatikuri Tzxulebani, rogorc nawerebi wm. wm. aTanase da grigoli<br />

RvTismetyvelisa, gaxda safuZveli marTlmadidebluri trinitaruli<br />

RvTismetyvelebisa. kanonikur krebebSi Sevida 92 kanoni wm. basilisa.<br />

wm. grigol noseli (+395 w.), umcrosi Zma basili didisa, cnobilia Tavisi<br />

daxvewili saRvTismetyvelo da filosofiuri ganaTlebiTa da moSurneobiT<br />

WeSmaritebis dacvisaTvis cruswavlebisagan. kanonikur krebulSi Sevida misi<br />

erTi epistole dayofili 8 kanonad.<br />

grigoli RvTismetyveli (+389 w.), megobari iyo wm. basili kesarielisa.<br />

kanonikur kodeqsSi Sesulia misi leqsad dawerili CamonaTvali Zveli da<br />

axali aRTqmis wmida wignebisa.<br />

wm. amfiloqe ikonielis (+395) analogiuri Sinaarsis epistolea Sesuli<br />

kanonikur krebulSi.<br />

timoTes, aleqsandrieli mTavarepiskoposis (+385 w.), wm. aTanases mowafis,<br />

18 pasuxia Sesuli saeklesio wyaroebis krebulSi, es pasuxebi man gasca<br />

episkoposebisa da samRvdeloebis kiTxvebs.<br />

aleqsandrieli Teofiles 14 kanonia Sesuli kanonikur krebulSi. igi iyo<br />

mdevneli wm. ioane oqropirisa, aleqsandriuli saRvTismetyvelo skola II-IV<br />

saukuneebSi yvela sxva saeklesio skolas aRemateboda Tavisi swavlebiT. wm.<br />

kirile aleqsandrieli (+444 w.) iyo mcveli marTlmadidebluri


qristologiisa nestorianelTa eresisagan. kanonikur krebulSi moTavsebulia<br />

agreTve epistole mTavarepiskopos genadisa (+471), konstantinopolis 459<br />

wlis krebis mamebTan erTad simoniis Sesaxeb da wm. tarasis,<br />

konstantinopoleli (+809) patriarqisa romis papis adrianesTan aseve simoniis<br />

Sesaxeb. wm. tarasis epistoleTi mTavrdeba umTavresi kanonikuri krebuli<br />

marTlmadidebluri eklesiisa.<br />

zogierT umTavres krebulSi damatebiT Sesulia wm. ioane mmarxvelis (+595<br />

w.) `kanonikoni~, SemdegSi damuSavebuli mRvdelmonazon maTeos blastaris<br />

mier. igi iqca saxelmZRvanelod sasuliero pirebisaTvis (da CarTulia<br />

berZnul kanonikur krebulebSi: `pidalionsa~ da `aTenis sintagmaSi~).<br />

`pidalionis~ zogierT krebulSi Sesulia wm. nikifore aRmsareblis (+818)<br />

kanonebi 235 .<br />

4. kanonikuri krebulebi. msoflio krebaTa epoqaSi arsebobda uxvi<br />

saeklesio kanonikuri masala, aman gamoiwvia aucilebloba misi kodifikaciisa,<br />

Seiqmna krebulebi, romelTa daniSnuleba iyo, xeli Seewyo aRniSnuli masalis<br />

praqtikuli gamoyenebisaTvis.<br />

msoflio krebaTa epoqis krebulebi SeiZleba davyoT sam jgufad.<br />

1. kanonikurni, romelnic Seicavs mxolod saeklesio kanonebs;<br />

2. samoqalaqo, romelnic Seicavs mxolod saxelmwifo kanonebs saeklesio<br />

saqmeTa Sesaxeb;<br />

3. Sereuli krebulebi, romlebic Seicavs rogorc erT, ise meore kanonebs _<br />

nomokanonebi (berZnuli sityvidan `nomo~ _ sjuli (pfrjys) da `kanoni~<br />

(amJamad `nomo~ iTargmneba, rogorc kanoni, magram Cans, Zvel saqarTveloSi<br />

`nomo~ iTargmneboda rogorc `sjuli~, `kanoni~ ki saeklesio sjuli).<br />

kanonikur krebulebs yofdnen or tipad: qronologiurad, romelSic<br />

krebaTa da mamaTa kanonebi qronologiuri mimdevrobiT iyo moyvanili da<br />

sistematurad, romelSic saeklesio-samarTlebrivi masala dajgufebuli iyo<br />

Tavebis, ganyofilebebis, rubrikeb-titulebis mixedviT.<br />

pirveli CvenTvis cnobili qronologiuri krebuli dakavSirebulia<br />

<strong>saqarTvelos</strong> mezobel pontos diocezTan - e.w. pontos krebuli, masSi Sevida<br />

ankiris, kesariis da neokesariis krebebis kanonebi (Cemi azriT, Tu<br />

<strong>saqarTvelos</strong> uSualo mezobel pontos diocezSi Rrma Seswavlis obieqti iyo<br />

saeklesio kanonikuri samarTali, CvenSic unda hqonodaT warmodgena, Tu<br />

praqtikuli gamoyeneba ara, aRniSnuli krebulis Sesaxeb).<br />

SemdgomSi pontos krebuls daemata sxva kanonebi IV-V ss-isa,<br />

qronologiuri Sesabamisobis mixedviT. kerZod, gangrisa (Rangris) da<br />

antioqiis krebebisa, sinopsisi _ Semoklebuli gadmocema _ kanonebisa,<br />

gamocemulni aseve Cveni mezobeli frigiis provinciis krebebis mier,<br />

romelTac ewodebodaT laodikiis krebis kanonebi da bolos II msoflio<br />

krebis epistole, jer kidev kanonebad dauyofeli. am krebuliT<br />

sargeblobdnen qalkedonis krebis mamebi. IV msoflio krebam Tavisi 1 kanoniT<br />

daamtkica saerTo saeklesio avtoriteti am kodeqsisa, romelsac ewoda<br />

qalkedonis krebuli. gangra, frigia da laodikia, rogorc aRiniSna,<br />

<strong>saqarTvelos</strong> mezoblad mdebareobdnen.<br />

Seqmnili iyo sxva qronologiuri krebulebi, magram qronologiur rigze<br />

dawyobili kanonebi mouxerxebeli iyo praqtikuli gamoyenebis drois,


Zneldeboda moZieba saWiro kanonisa, amitomac ukve VI saukunidan gamoCnda<br />

saeklesio kanonebis pirveli berZnuli sistematuri krebuli, 60 titulovani<br />

(titlovani). masSi mTeli masala dalagebuli iyo 60 Tavad, anu titulad -<br />

Sinaarsis Sesabamisad.<br />

Cvenamde moaRwia presviter ioane sqolastikosis (ase uwodebdnen im drois<br />

advokatebs) sistemurma krebulma, romelsac uwoda `sinagoga saRmrTo da<br />

wmida kanonebisa dayofili 50 Tavad (titulad)~.<br />

VI-VII ss-Si konstantinopolSi gamoCnda kanonebis axali krebuli<br />

`kanonikuri sintagma~ - gayofili or nawilad. pirveli nawili - sistematuria,<br />

masSi mTeli masala dayofilia 14 rubrikad - titulad, romelnic, Tavis<br />

mxriv, dayofilia Tavebad. meore nawilSi igive kanonebi ganlagebulia<br />

qronologiuri TanmimdevrobiT. cnobilia agreTve sxva sistematuri<br />

krebulebic.<br />

romaulma samoqalaqo samarTalma, saeklesios msgavsad, adrebizantiur<br />

epoqaSi ganicada kodificireba (kodifikacia). Sedgenil iqna sakanonmdeblo<br />

krebulebi, romlebSic Sevida rogorc qristianobamdeli imperatorebis, ise<br />

qristiani imperatorebis kanonebi, adrebizantiuri sakanonmdeblo aqtebi<br />

icemoda imperiis saxelmwifo laTinur enaze. 438 wels gamoica Teodosis<br />

`kodeqsi~. kanonebi am `kodeqsSi~ dayofilia 16 wignad, romelnic dayofilia<br />

Tavebad (titulebad). bolo me-16 wigni Seicavs saxelmwifo kanonebs,<br />

romelnic Seexeba saeklesio saqmeebs.<br />

iustiniane didma (527-565) gamosca fundamenturi krebulebi romauli<br />

samarTlisa, romelTac uwodes `saero samarTlis korpusi~ (Corpus iuris civilis).<br />

am korpusSi Sedis 4 krebuli<br />

1. `dadgenilebaTa kodeqsi~. masSi Sevida imperatorTa kanonebi adrianedan (117<br />

w.) iustinianes bolo kanonamde (534 w.). krebuli dayofilia 12 wignad,<br />

TiToeuli wigni titulebad. saeklesio saqmeebs exeba pirveli wignis<br />

dasawyisi titulebi. gamoica orjer 529 da 534 wlebSi, pirvels ewoda<br />

`Zveli~, axals - `Sesworebuli~.<br />

2. (meore krebuli iustinianesi) `digestebi~, anu `pandeqtebi~. gamoqveynda 533<br />

w. dayofilia 50 wignad. Sedis warmodgenili epoqis iuristebis<br />

ganmartebebi.<br />

3. (mesame krebuli iustinianesi) - `institucia~, dayofilia 4 wignad. wignebi<br />

titulebad, titulebi paragrafebad. is SeiZleba iTqvas, rom aris<br />

saxelmZRvanelo samarTlebrivi masalis Sesaswavlad.<br />

4. (meoTxe krebuli iustinianesi) - ewodeba `axali dadgenilebani~, anu<br />

`novelebi~ - esaa iustinianes is kanonebi, romelnic gamoica `kodeqsis~<br />

gamoqveynebis Semdeg. `novelebi~, ZiriTadad, dawerilia berZnul enaze.<br />

pirveli TariRdeba 535 wliT.<br />

saeklesio sakiTxSi iustinianes kanonebis ZiriTadi adresati, rogorc<br />

wesi, konstantinopolis patriarqia 236 , magram brZanebebi sxva patriarqebsac<br />

egzavnebodaT. `novelis~, anu brZanebis miRebis Semdeg patriarqebi maT<br />

ugzavnidnen mitropolitebs, saidanac isini egzavnebodaT episkoposebs da ase<br />

Semdeg _ monastrebsa da samrevloebs. es novelebi erT wignad Sekribes<br />

iustinianes sikvdilis Semdeg.<br />

741 wels gamoica lev isavrosisa da konstantine koprinimis (qarTvelebi<br />

mas uwodeben konstantine skores) `kanonebis ekloga~. es imperatorebi


xatmebrZolebi iyvnen, amitomac igi marTlmadideblobis damtkicebis Semdeg<br />

miaweres IX saukunis imperatorebs _ lev brZensa da mis Svils konstantines.<br />

imperatorma basili makedonelma da misma Svilma lev brZenma gamosces<br />

ramdenime krebuli romaul-bizantiuri samarTlisa. esenia: `proxironi~ da<br />

`basiliki~. `basilikSi~ Sevida mxolod is Zveli kanonebi, romelTac ar<br />

hqondaT Zala dakarguli imperator basili makedonelis mmarTvelobisas.<br />

krebuli dayofilia 60 wignad. wignebi titulebad, titulebi Tavebad, Tavebi<br />

paragrafebad. saeklesio saqmeTa Sesaxeb laparakia 1,3,4, da 5 wignebSi. am<br />

basilisa da misi Svilebis sulieri mama-aRmzrdeli iyo ilarioni, qarTveli<br />

wmidani.<br />

XII s-Si bizantiaSi iuridiul Zalas aniWebdnen iustinianes `korpusis~<br />

mxolod im kanonebs, romelnic `basilikebis~ krebulSi iyo Sesuli.<br />

balsamonma aseve gadaxeda `nomokanonis~ kanonebs, am dros maTi mniSvnelobis<br />

kriteriumad miiCnia Semdegi garemoeba: Setanili iyo Tu ara isini<br />

`basilikSi~. es iyo bizantiuri samarTlebrivi reforma, romelic, Cveni<br />

azriT, saeWvoa, rom asaxuliyo qarTul saeklesio samarTalSi, radgan,<br />

rogorc cnobilia, arc `basiliki~ da arc balsamonis ganmartebebi qarTulad<br />

Targmnili ar yofila (slavurSi ar Sevida amave mizeziT) 237 .<br />

5. `nomokanonebi~. ase uwodebdnen Tavdapirvel krebulebs, romlebic<br />

Seicavda rogorc saeklesio, iseve samoqalaqo kanonebs saeklesio saqmeTa<br />

Sesaxeb.<br />

uZvelesi `nomokanoni~ miewereba ioane sqolastikoss, Tumca misi avtoroba<br />

saeWvodaa miCneuli. miakuTvneben VI saukunes.<br />

yvelaze cnobili da istoriulad mniSvnelovani saeklesio-samarTlebrivi<br />

krebulia _ `nomokanoni 14-titulovani~. misi Seqmna miewereba<br />

konstantinopolel patriarqs wm. fotis. amJamad miiCneven, rom igi Sedgenilia<br />

ori avtoris mier, da arsebobs misi ori redaqcia sxvadasxva epoqisa. pirveli<br />

redaqcia miewereboda konstantinopolis patriarqs sergis (610-638) (es sergi<br />

iyo kirosis, savaraudod qarTvelTa kaTalikosis kirionis, megobari).<br />

`ToTxmettitulovani nomokanoni~ Sedgeba ori nawilisagan. pirveli<br />

nawili, romelsac aseve `nomokanoni~ ewodeba, gayofilia 14 titulad,<br />

titulebi Tavebad, aqvs kanonTa saCvenebeli. TiToeuli rubrikis qveS<br />

gamoyofilia samoqalaqo kanonebi Tavisa da titulis Tematikis mixedviT.<br />

krebulis meore nawils ewodeba `sintagma~, Sedgeba kanonebis teqstebisagan,<br />

romelnic ganlagebulia qronologiuri TanmimdevrobiT.<br />

`ToTxmettitulovani nomokanonis~ meore redaqcia Sedgenilia 883 wels.<br />

zogierTi mecnieri mas miawers wm. fotis. fotis `nomokanonSi~ warmodgenilia<br />

yvela kanoni, Setanili sakanonmdeblo kodeqsSi, romelsac dRes vicnobT. esaa<br />

yvelaze sruli da saxmarad mosaxerxebeli krebuli, amitomac man berZnuli<br />

eklesiidan gandevna yvela sxva kompilacia. aqedan gamomdinare, 920 wlis<br />

konstantinopolis krebam sazeimod daamtkica `ToTxmettitulovani<br />

nomokanoni~ rogorc sayovelTaod savaldebulo kodeqsi msoflio<br />

eklesiisaTvis. amJamad fotis `nomokanonis~ `sintagma~ warmoadgens<br />

marTlmadidebluri eklesiis kanonikur krebuls 238 .<br />

imis gamo, rom 920 wlis konstantinopolis krebam `14-titulovani<br />

nomokanoni~ sayovelTaod savaldebulod daamtkica msoflio eklesiisaTvis,


unda vifiqroT, rom iqamde qarTul eklesiaSi arsebuli Zveli saeklesiosamarTlebrivi<br />

kodeqsebi mouxmareblobisa da gadauwerlobis gamo TandaTan<br />

amoRebul iqna xmarebidan da amdenad, ver moaRwia Cvenamde.<br />

6. kanonTa ganmartebani, aristine, zonara, balsamoni. bizantiuri<br />

epoqis saeklesio samarTlis damaxasiaTebeli niSania – adre gamocemuli<br />

kanonebis ganmartebani. kanonebis ganmartebebs berZeni iuristebi uwodeben –<br />

sqolioebs, xolo laTinebi glosebs.<br />

Tavdapirvelad, sqolioebs werdnen xelnawerTa areebze. maT hqondaT<br />

SeniSvnebisa da ganmartebebis xasiaTi calkeuli sityvisa Tu kanonebis<br />

zogierTi adgilisaTvis. TandaTanobiT zogierTi Zveli sqolio Seitanes<br />

samarTlis teqstSi anda TviTon gadaiqcnen TavisTavad kanonad.<br />

aleqsi aristine eladeli iyo, miiRo iuridiuli ganaTleba, eWira maRali<br />

samoqalaqo Tanamdeboba. konstantinopolSi miiwvia imperatorma ioane<br />

komnenosma – diakonobasTan erTad man daiWira umaRlesi saxelmwifo<br />

Tanamdebobani – nomofilaqsisa, da bolos, saeklesio Tanamdeboba _<br />

sapatriarqo eklesiis didi ekonomosisa. gardaicvala 1166 wlis Semdeg.<br />

imperatoris davalebiT ioane aristinem Seadgina kanonikuri `sinopsisis~<br />

ganmartebani (daaxl. 1130 wels).<br />

ioane zonara – cnobili bizantieli kanonisti, cxovrobda imperatorTa:<br />

aleqsis da ioanes dros. eWira didi saxelmwifo Tanamdebobani, col-Svilis<br />

sikvdilis Semdeg berad aRikveca. dawera sxvadasxva Txzuleba, maT Soris<br />

fotis `nomokanonis~ `sintagmis~ ganmarteba (daaxl. 1142 wlis Semdeg).<br />

nomokanonis pirveli nawilis ganmarteba ar moucia (es nawili Seicavs<br />

eklesiis Sesaxeb samoqalaqo kanonebs).<br />

Teodor balsamoni iyo XII saukunis yvelaze avtoritetuli kanonisti.<br />

daibada konstantinopolSi. imperator manuilis dros eWira sapatriarqo<br />

nomofilaqsisa da xartofilaqsis Tanamdebobani. 1193 wels aiyvanes antioqiis<br />

patriarqis taxtze, magram am dros antioqia jvarosnebs eWiraT, amitom<br />

balsamons ar dautovebia konstantinopoli. es iyo imperator isaak angelosis<br />

dros.<br />

nikita xoniatis TqmiT, imperatori isaak angelosi dahpirda balsamons,<br />

rom konstantinopolis patriarqis kaTedraze gadaiyvanda antioqiis<br />

patriarqis kaTedridan, Tuki igi am aqtis damamtkicebel ganmartebebs<br />

Seadgenda. Sesabamisi ganmarteba balsamonma gadasca episkoposTa krebas,<br />

magram aRmoCnda, rom es sabuTi imperators esaWiroeboda, raTa<br />

konstantinopolis kaTedraze gadmoeyvana misTvis sasurveli ierusalimeli<br />

patriarqi dosiTeosi 239 .<br />

(imperators SeeZlo sapatriarqo taxtze aeyvana misTvis sasurveli piri<br />

anda gadmoeyvana sxva kaTedridan. konstantinopolis, aleqsandriis,<br />

ierusalimis, antioqiis sapatriarqoebi erT eklesias Seadgendnen erTi<br />

`saeklesio wesierebis uzenaesi mcveliT~ (e.i. imperator-TaviT) da zogjer<br />

saerTo sinodiT _ krebiT).<br />

balsamonma miiRo davaleba, Seedgina mTliani `ToTxmettitulovani<br />

nomokanonis~ ganmartebebi da ara mxolod `sintagmisa~. am droisaTvis<br />

miiCneoda, rom `nomokanonSi~ Sesul iustinianes kanonebsa da im dros<br />

bizantiaSi moqmed kanonmdeblobas Soris, romelic Sesuli iyo `basilikebSi~,<br />

ar iyo Sesatyvisoba.


alsamonma `nomokanonis~ ganmartebis dros aRiara, rom Zaladakargulad<br />

unda CaTvliliyo iustinianes is kanonebi, romelnic marTalia ASesuli iyo<br />

`nomokanonSi~, magram ar iyo `basilikebSi~ 240 .<br />

balsamoni amarTlebs imperatorTa yovelgvar qmedebas saeklesio saqmeTa<br />

marTvaSi. icavs konstantinopolis patriarqis upiratesobas sxva<br />

sapatriarqoebTan SedarebiT. balsamons aqvs agreTve 66 kanonikuri pasuxi,<br />

romelic nomokanonis ganmartebasTan erTad Sevida `aTenis sintagmaSi~.<br />

ukve XIII saukunidan `nomokanonebi~, romelTac ar gaaCndaT `ganmartebani~<br />

(aRniSnuli kanonistebisa) – iTvlebodnen moZvelebulad da gamovidnen<br />

xmarebidan.<br />

XIV saukuneSi aseTive samuSao maTe blastarma Seasrula 241 .<br />

komentatorTa axali Taobis warmomadgenelni arian serbeTis episkoposi<br />

nikodime 242 da ioane smolenskeli episkoposi 243 .<br />

Tavi II.<br />

1. saeklesio samarTlis wyaroebis pirveli qarTuli Targmanebi<br />

saeklesio samarTali saeklesio-administraciuli mmarTvelobis sferoSi<br />

garkveul cvlilebebs ganicdida epoqaTa Sesabamisad. sxvagvari iyo is<br />

nikeamdeli da aseve qalkedonamdeli eklesiebisaTvis, sxvagvaria is e.w.<br />

`axali eklesiebisaTvis~ (igulisxmeba is eklesiebi, romelnic<br />

konstantinopolis wiaRidan gamovidnen da misgan miiRes avtokefalia. esenia,<br />

ruseTis, bulgareTis, rumineTisa da sxva `axali~ eklesiebi).<br />

nikeas I msoflio krebamde arsebuli eklesiebi erTmaneTis mimarT<br />

damoukidebelni iyvnen da imarTebodnen mociqulTa 34-e kanonis Sesabamisad.<br />

nikeamdeli eklesiebis es damoukidebuleba I, II da III msoflio krebebma ar<br />

SezRudes, magram qalkedonis msoflio krebis Semdeg man garkveuli<br />

cvlilebebi ganicada. am dros moxda eklesiaTa gaerTianeba avtokefaluri


eklesiebis Semcirebis kvaldakval. imis gasarkvevad, Tu administraciuli<br />

mmarTvelobis mxriv ra uflebebiT sargeblobda <strong>saqarTvelos</strong> eklesia, unda<br />

gairkves es eklesia qalkedonamdeli eklesiaa Tu qalkedoniis krebis Semdeg<br />

Camoyalibda. wyaroebis analizi aCvenebs, rom <strong>saqarTvelos</strong> eklesia nikeamde<br />

anda nikeis krebis paralelurad Camoyalibda (amiT, cxadia, is<br />

qalkedonamdeli eklesiaa). es asaxulia saeklesio terminologiaSic.<br />

qarTvelebma qristianobis naTeli miiRes jer kidev romis imperiis<br />

arsebobisas maSin, roca imperiis saxelmwifo sarwmunoebas<br />

marTlmadidebloba, xolo saxelmwifo enas laTinuri warmoadgenda. ramac<br />

Tavisi asaxva pova qarTul sasuliero literaturaSi, magaliTad, wmida<br />

ninos `cxovrebis~ Tanaxmad, wmida ninos ufalma laTinurad dawerili<br />

mcnebebi gadasca, wmida ninos `romaelTa tyves~ uwodeben, mis sarwmunoebas ki<br />

`romaelTa rjuls~ 244 , wmida nino werils iRebs `romis patriarqisagan~,<br />

masTan modis romaeli diakoni da sxv. romis imperiis arsebobis dros<br />

Tavdapirvelad 100-ze meti avtokefaluri eklesia arsebobda 245 , amitom<br />

provinciul da diocezur eklesiebs hqondaT administraciuli TavisTavadoba,<br />

romelsac Semdeg avtokefalia ewoda 246 . unda vifiqroT, rom Camoyalibebis<br />

dros I-IV saukuneebSi msoflio eklesiasTan sulierad umWidroesad<br />

dakavSirebuli qarTuli eklesia iseTive administraciuli TavisTavadobiT<br />

sargeblobda, rogoriTac sxva provinciebisa da diocezebis eklesiebi romis<br />

imperiaSi. miT umetes, rom saqarTvelo damoukidebel saxelmwifos<br />

warmoadgenda, rac cxadia, unda asaxuliyo misi eklesiis iuridiul statussa<br />

da masSi moqmed kanonikur samarTalzec, romelTa arsebobis gareSe<br />

eklesiuri cxovreba SeuZlebelia.<br />

IV s-is ukve Sua wlebidan TandaTan viTareba Seicvala da bizantiis<br />

imperiaSi ukve V-VI saukunisaTvis Camoyalibda ramdenime msxvili saeklesio<br />

erTeuli (Semdgomi sapatriarqoebi), romelTac gamoamJRavnes miswrafeba<br />

daeqvemdebarebinaT mezobeli, iqamde administraciulad damoukidebeli<br />

eklesiebi. ZiriTadad, es SeZles kidec, Tumca kviprosis eklesiam SeinarCuna<br />

Tavisi avtokefalia, raSic mas daexmara III msoflio kreba, roca antioqiis<br />

saydari mis administraciul daqvemdebarebas cdilobda. kviprosis eklesiis<br />

msgavs TavisTavad eklesiaTa rigSi albaT qarTuli eklesiac imyofebda, miT<br />

umetes, rom is imperiis farglebs gareT mdebareobda. unda vivaraudoT, rom<br />

am dros IV da gansakuTrebiT V saukuneSi qarTul enaze gadmoiTargmna<br />

bibliuri da saRvTismetyvelo wignebi, wmida mamaTa nawerebis erTi nawili.<br />

iTargmneboda am dros Tu ara kanonikuri krebulebi, CvenTvis ucnobia, magram<br />

radgan msoflioSi pirveli kanonikuri krebulebi swored <strong>saqarTvelos</strong><br />

uSualo mezoblad, kerZod, galateas, frigiisa da pontos provinciebSi<br />

Seiqmna swored aRniSnul periodSi, kanonikuri samarTali arc<br />

qarTvelebisaTvis unda yofiliyo ucnobi, miT umetes, rom am samyarosTan<br />

qarTvelebs umWidroesi sulieri-ekonomikuri urTerToba hqoniaT.<br />

mxedvelobaSi rom ar miviRoT iseTi mniSvnelovani mxarec ki, rogoricaa<br />

qarTvelTa da kapadokiel-pontoel-galatelTa eTnikuri naTesaoba, rac am<br />

urTierTobis kidev ufro garRmavebis erT-erTi xelSemwyobi faqtori unda<br />

yofiliyo.


magram qarTvelebs am Tavis samezoblo, Rrmad qristian qveyanasTan<br />

akavSirebda sarwmunoeba, riTac yovelive ifareboda da umTavres sulier<br />

mamoZravebel Zalas warmoadgenda IV da V saukuneebSi.<br />

VI-VII saukuneSi, rogorc amas epistoleTa wignSi Semonaxuli dvinis<br />

eklesiis meTaurisadmi kirion kaTalikosis pasuxebi miuTiTebs, qarTvelebi<br />

kargad icnobdnen imJamindeli kanonikuri samarTlis safuZvlebs. kavSirurTierToba<br />

hqondaT msoflio eklesiis meTaurebTan, kirionisTvis<br />

gamogzavnili romis papis epistole, romelic nestorianelebTan urTierTobis<br />

sakiTxis mogvarebas exeba, erTi amis damamtkicebeli magaliTia. garda amisa,<br />

rogorc sxvadasxva wyaro miuTiTebs, kirions kavSir-urTierToba hqonda<br />

konstantinopolisa da ierusalimis patriarqebTan. amitomac unda vifiqroT,<br />

rom kavkasiis masStabiT iseTi didi xalxis eklesia, rogoric iyo<br />

<strong>saqarTvelos</strong>i, ar unda yofiliyo darCenili saeklesio-samarTlebrivi<br />

Zeglebis gareSe. mkvlevarTa TvalsazrisiT, romelic Sesabamis adgilas<br />

gvaqvs gadmocemuli, saqarTveloSi V saukunisaTvis gavrcelebuli unda<br />

yofiliyo e.w. `siriul-romauli samarTali~, romelic Semdgom xelmeored<br />

uTargmniaT XVIII s-Si.<br />

VII s-Si, mas Semdeg, rac herakle keisarma iranis saxelmwifo daamarcxa,<br />

bizantia kidev ufro mWidrod daukavSirda <strong>saqarTvelos</strong>. rogorc zemoT<br />

aRiniSna, <strong>saqarTvelos</strong> emezoblebodnen bizantiis Rrmad qristianuli<br />

saeklesio provinciebi, rasac CvenSi, kerZod ki maT uSualo mezobel taoklarjeTSi,<br />

unda Seeqmna xelsayreli pirobebi bizantielTa msgavsad<br />

kanonikuri samarTlis mcodne pirebis arsebobisaTvis. amas unda miuTiTebdes<br />

qarTuli terminis `merCules~ arseboba, rac swored kanonikuri samarTlis<br />

mcodnesa da ganmmartebels _ `merjules~ erqva. rogorc p. ingoroyvam<br />

gaarkvia, am profesiis mqone sasuliero pirebi bizantieli advokatebisa da<br />

sqolastebis msgavsi profesiis mqoneni unda yofiliyvnen, romelTa<br />

daniSnuleba saeklesio kanonebis ganmarteba iyo, maT unda hqonodaT<br />

Sesabamisi ganaTlebac. amas adasturebs CvenTvis cnobili mwerlis, giorgi<br />

merCules didi ganaTleba da erudicia.<br />

unda vivaraudoT, rom qarTul enaze arsebobda saeklesio-kanonikuri<br />

krebulebi, magram rogorc aRvniSneT, konstantinopolis 920 wlis saeklesio<br />

krebam akrZala yvela Zveli krebulis gamoyeneba, garda `ToTxmettitlovani<br />

nomokanonisa~, amitomac Zveli qarTuli kanonikuri samarTlis krebulebi<br />

(Targmanebi), Cans, amoRebul iqna xmarebidan, SesaZloa amitomac ar moaRwia<br />

Cvenamde.<br />

CvenSi rom msoflio krebaTa kanonebis ganmartebani arsebobda, unda<br />

miuTiTebdes V-VI krebis kanonebis eqvTime aToneliseuli Targmani-ganmarteba.<br />

man, miuxedavad zemoaRniSnuli akrZalvisa, rogorc Cans, mainc gaagrZela<br />

qarTul eklesiaSi tradiciuli muSaoba saeklesio kanonebze da mogvca<br />

aRniSnuli krebis dadgenilebebi e.w. `mcire sjulis kanonis saxiT~.<br />

iv. javaxiSvilis SexedulebiT `qarTuli kanonikuri mwerlobis pirveli<br />

Zeglebi ukve xanmetobis xanaSi yofila~ 247 .<br />

2. sakanonmdeblo Zeglebis Targmanebi VI-VII ss-Si


iv. javaxiSvilis azriT, msoflio krebaTa sakanonmdeblo Zeglebi qarTul<br />

enaze ukve gadmoRebuli unda yofiliyo VI s-is bolosa da VII s-is<br />

dasawyisSi. es mosazreba efuZneba `epistoleTa wignis~ ganxilvas. kirioni<br />

abraam somexTa kaTalikoss swerda erT-erT epistoleSi _ `me<br />

gadmovaTargmnine da gaaxle oTxi krebis wignebi, romliTac xelmZRvaneloben<br />

romaelebi (e.i. bizantielebi), agreTve igive iqadageba anastas-wmidasa da wmida<br />

sionSic (e.i. ierusalimis eklesiaSi) – gindaT Tu ara, esaa Cveni sarwmunoeba~,<br />

am sityvebidan Cans, rom kirion kaTalikoss abraam kaTalikosisaTvis oTxi<br />

msoflio krebis aRsarebis Semcveli Zegli gadmouTargmnia 248 . amave<br />

epistoleSi ganmartebulia, Tu saidan aiRo kirionma oTxi msoflio krebis<br />

aRmsarebloba _ kirioni wers: `Cven Cveni gonebiT araferi dagviweria, aramed<br />

TiToeuli saeklesio krebaTa wignebidan aris amoRebuli~ 249 .<br />

z. aleqsiZis TargmaniT ase JRers es sityvebi: `icodeT, rom es Cven TviTon<br />

ki ar davwereT, aramed TviToeuli krebis wignidan [amoviReT] da sarwmunoeba<br />

RmerTis mowyalebiT CvenSia. davwereT sruli WeSmaritebiT, ara Tu mcire<br />

gamoZiebiT, aramed didad davSveriT da vcaniT~ 250 .<br />

iv. javaxiSvili daaskvnis, `VI-VII ss. <strong>saqarTvelos</strong> eklesias msoflio<br />

krebebis Zeglis weraTa wigni hqonia da amnairad kanonikuri mwerloba am<br />

SemTxvevaSi msoflio eklesiis kanonebis Targmanebis saxiT mainc ukve<br />

arsebobda rasakvirvelia adgilobiTi krebebis ZeglisweraTa wignebic<br />

iqneboda~ 249 . qarTuli kanonikuri mwerlobis dasawyisad iv. javaxiSvils<br />

miaCnia xanmetobis xana 249 . k. kekeliZe ar iziarebs am Tvalsazriss da miiCnevs,<br />

rom XI-XII ss-mde qarTvelebs ar uTargmniaT kanonikuri Zeglebi. k. kekeliZes<br />

eTanxmeba e. gabiZaSvili da miiCnevs, rom `dasaxelebul krebaTa sruli<br />

aqtebis qarTul enaze am droisaTvis arseboba Zalian saeWvod migvaCnia, miT<br />

umetes, rom nikeis I da konstantinopolis II msoflio krebaTa aqtebi – krebis<br />

sxdomaTa zustad Cawerili oqmebi, rogorc III, IV, V, VI da VIII msoflio<br />

krebebis Sesaxeb gvaqvs saerTod ar unda arsebuliyo~ 251 .<br />

SesaZloa marTlac ar arsebobda I da II msoflio krebaTa zustad<br />

Cawerili oqmebi, magram III, IV msoflio krebaTa mier gamocemuli kanonebis<br />

Targmna SeeZloT qarTvelebs somxur eklesiasTan udidesi mniSvnelobis mqone<br />

kamaTis dros, roca am saeklesio sakiTxs, faqtobrivad, saxelmwifoebrivi,<br />

eris momavali cxovrebis ganmsazRvreli mniSvneloba hqonda da es orive<br />

mokamaTe krebam kargad icoda. am mxriv iv. javaxiSvilis mosazreba misaRebia.<br />

miTumetes, rom kirioni orjer axsenebs `oTx krebaTa wignebs~ 252 , amasTanave<br />

Tavis epistoles Tan urTavs I, II, III da IV krebaTa masalebs 253 .<br />

al. vaCeiSvili am sakiTxSi eTanxmeba iv. javaxiSvils da miaCnia, rom VI-IX<br />

ss-Si eklesiis Sinagani cxovrebis mosawesrigeblad, saxelmwifosa da kerZo<br />

pirebTan urTierTobis mosagvareblad iuridiul normebs bizantiidan<br />

gadmoiRebdnen 254 .<br />

3. sakanonmdeblo Zeglebis Targmanebi VIII-IX ss-Si<br />

iv. javaxiSvilis azriT, qarTul enaze saeklesio kanonebis krebuli ukve<br />

grigol xanZTelis epoqaSi arsebobda, rasac gvafiqrebinebs giorgi merCulis<br />

saistorio TxzulebaSi Sesuli erTi cnoba. javaxeTis saeklesio krebaze<br />

guaram mamfals ganucxadebia: `wmidao mamano, episkoposno da meudabnoeno,


iciT yovelTa kanoni Sjulisai, rameTu ara brZanebs episkoposisa da<br />

kaTalikosisa mZlavrobiT dajdomasa~. amis sapasuxod grigol xanZTels<br />

agreTve msoflio saeklesio kanonmdeblobidan amoRebuli sabuTebiT miugia:<br />

`wmidaTa mociqulTa da RirsTa maT mRvdelT moZRvarTagan gansazRvrebulsa<br />

kanonsa Sina arave brZanebul ars eriskacTa viTarmca episkoposTa da wesisa<br />

winamZRvarTa mamaTa gansagebelisa sjulis moZRvrebasa ikadrebda~. iv.<br />

javaxiSvilis TqmiT aqedan aSkarad Cans, rom ara mxolod saeklesio<br />

moZRvrebi, aramed ganaTlebuli eriskacebic ki icnobdnen `Sjulis kanons~,<br />

masze amyarebdnen TavianT sabuTebsa da msjelobas 255 . iv. javaxiSvilma<br />

gaarkvia, rom es sabuTebi, kerZod, eyrdnoboda `Sjuliskanonis~ im nawils,<br />

romelsac ewodeboda `mociqulTa gansazRvrebuli kanonebi~ da<br />

`mRvdelmoZRvarTa gansazRvrebuli kanonebi~. iv. javaxiSvili askvnis,<br />

`warmoudgenelia, rom msoflio saeklesio krebebis kanonebic naTargmni ar<br />

yofiliyo~ 256 . cxadia, SesaZloa es ar yofiliyo is saboloo redaqcia,<br />

romelic ToTxmettitulovani krebulis saxeliTaa cnobili, aramed erT-erTi<br />

krebuli im sjuliskanonTagan, romelic bizantiaSi Zalze mravlad<br />

arsebobda. Tu gaviTvaliswinebT imas, rom tao-klarjeTs bizantia miiCnevda<br />

Tavisi imperiis Tu nawilad ara, masze daqvemdebarebul teritoriad mainc,<br />

cxadia, imperiis teritoriaze arsebul marTlmadidebel eklesiebs unda<br />

hqonodaT kidec bizantiuri sjuliskanonebis Targmanebi, sxvagvarad eklesiis<br />

marTva SeuZlebeli Seiqneboda, gansakuTrebiT im dros, roca somxuri eklesia<br />

pretenzias acxadebda tao-klarjeTze, raTa igi Tavis iurisdiqciaSi Seeyvana<br />

(iseve, rogorc iyo VI-VII ss-is periodSi). aseT dros somxur eklesiasTan<br />

paeqrobisas, cxadia, qarTvel mRvdelmTavrebsa da meudabnoeebs xelT<br />

eqnebodaT Sesabamisi saeklesio kanonmdebloba. aRsaniSnavia, rom somxur<br />

eklesias isini Tavidanve hqonda. k. kekeliZis azriT, `meaTe saukunis bolomde<br />

qarTul enaze ar Senaxula aramcTu raime kanonikuri krebuli, aramed cotad<br />

Tu bevrad eWvmiutaneli da kategoriuli cnoba aseTi krebulis arsebobis<br />

Sesaxeb~ 257 . magram, Tuki qarTvelebi bizantiaSi sagangebod agzavnidnen<br />

TavianT warmomadgenlebsa da delegatebs im droisaTvis marTlmadideblobis<br />

centrebSi arsebuli saeklesio tipikonebis, gangebebis, wes-Cveulebebis<br />

aRwerilobaTa mosapoveblad, ratom ar unda dainteresebuliyo qarTuli<br />

mxare, bizantiaSive moepovebina saeklesio kanonmdebloba, maSin roca igi<br />

hqonda mis mezobel somxur eklesiasac? `Zeglis weraTa wignebi~, romelnic<br />

kirion kaTalikoss abraam kaTalikosisTvis gaugzavnia, kidec rom ar<br />

yofiliyo kanonikuri Zeglebi, rogorc k. kekeliZe fiqrobs, aramed<br />

sarwmunoebriv-aRmsareblobiTi xasiaTis dogmatikuri formulebi, mainc, maT<br />

Sexeba unda hqondaT kanonikasTan, radganac dogmatikuri mwerlobac<br />

efuZneboda msoflio krebaTa gansazRvrebebs, mociqulTa kanonebsa da<br />

eklesiis cnobil moZRvarTa kanonikur epistoleebs, ganmartebebs, rac<br />

kanonikis safuZvelia. somex-qarTvelTa saeklesio cilobis dros<br />

moxseniebulia leon didis tomosi, epistole, romelsac IV msoflio<br />

qalkedonis krebis dros gadamwyveti mniSvneloba mieniWa. `epistoleTa<br />

wignSi~ naTqvamia, rom rogorc qarTvelebma, ise somxebma ganixiles<br />

qalkedonis krebaTa dadgenilebebi da leonis epistolec. `ueWvelia es<br />

dokumentebi qarTuladac iqneboda naTargmni~ _ daaskvnis k. kekeliZe 258 . rac<br />

miuTiTebs, rom im daucxromeli brZolisa da kamaTis dros, romelic


mimdinareobda somxur eklesiasTan VI-X saukuneebSi qarTvelebi praqtikuli<br />

saWiroebis gamo iZulebulnic ki iqnebodnen, eTargmnaT kanonikuri xasiaTis<br />

Zeglebi berZnuli enidan. ar aris SemTxveviTi, rom episkoposi stefane<br />

mtbevari somxur eklesiasTan kamaTis dros axsenebs swored msoflio krebaTa<br />

kanonebs, roca wers – somxebma `moZRvarTa mier wmidaTa krebaTa<br />

RvTivsulierTa kanoni saeklesio Seuracxyves~ 259 , rac kanonikuri mwerlobis<br />

qarTulad arsebobas gulisxmobs.<br />

4. sakanonmdeblo Zeglebis Targmanebi X-XI ss-Si<br />

wmida eqvTime mTawmidelma X saukunis bolos Targmna ioane<br />

sqolastikosis samarTlebrivi krebuli da meeqvse msoflio krebis<br />

dadgenilebebi. amiT, k. kekeliZis azriT, daiwyo qarTuli saeklesioiuridiuli<br />

mwerloba 260 . Tumca qarTuli didi sjuliskanonis mkvlevari<br />

prof. vl. beneSeviCi fiqrobda, rom X saukunemde qarTul enaze TviT didi<br />

sjuliskanonic ki iyo Targmnili. k. kekeliZe beneSeviCis mosazrebebs ar<br />

eTanxmeba. akritikebs agreTve iv. javaxiSvils, romelic fiqrobda, rom didi<br />

sjuliskanoni arsen iyalToelamde iyo Targmnili. k. kekeliZe wers -<br />

`kanonikur krebulTa TargmanisaTvis pirvelad xeli moukidnia eqvTime<br />

aTonels, rogorc mas Cveulebad hqonda, am SemTxvevaSic, gadmosaTargmn<br />

ZeglTa SerCevisas, saxelmZRvanelo principad man aiRo praqtikuli,<br />

yoveldRiuri mniSvneloba cxovrebisaTvis ama Tu im nawarmoebisa da Tanac<br />

gadmoTargmna ara im saxiT, rogorc is dedanSi iyo, aramed misi<br />

Sedgenilobisa da redaqciis cotaodeni SecvliT qarTul sinamdvilesTan<br />

SefardebiT~ 261 .<br />

pavle ingoroyva gansxvavebuli mosazrebisaa da miiCnevs, rom me-10-11<br />

saukunisaTvis samarTlis mecnierebas saqarTveloSi ganviTarebis maRali<br />

donisaTvis miuRwevia... `me-10-11 saukuneebSi saqarTveloSi yofilan mecnieriuristebi,<br />

romelTac ewodebodaT `mecnierni sabWoTa saqmeTani~, bagrat IV-is<br />

cnobili sigelidan irkveva, rom `mecnierni sabWoTa saqmeTani~ sagangebod<br />

miiwveodnen xolme saxelmwifos uzenaesi organos - saxelmwifo darbazis<br />

sxdomaze rTuli iuridiuli sakiTxebis ganxilvis dros~ 262 .<br />

p. ingoroyva ixilavs termins `rCuli~ da `merCule~ da daaskvnis: `merCule<br />

iyo mecnieri `rCulisa~, specialurad kanonikuri samarTlis swavluli,<br />

mcodne da amave dros mecnieri mTeli saqristiano moZRvrebisa, damwereli<br />

rCulisa, e.i. Teologi, mecnieri... eqvTime mTawmidelis teqstidan irkveva, rom<br />

`merCule~ iyo ara mxolod `mecnieri~ rCulisa, qristianuli moZRvrebisa,<br />

aramed amave dros `rCulis~ siwmidis mcveli. `merCule~ `ganawesebs kanonsa~<br />

maTTvis, romlebic gardaxdnen qristianuli `rCulis~ wesebs, e. i. merCule<br />

uflebamosilia ikisros amave dros kanonikuri samarTlis msajulis<br />

funqciebi... Tu ramdenad didi iyo `merCuleTa~ (msajulTa) avtoriteti Zvel<br />

saqarTveloSi, amas adasturebs Zveli qarTuli kanonikuri Zegli `mcnebaБ<br />

sasjulo~, sadac kaTalikoss aqvs Semdegi zewodeba `mesjuleTa (e.i.<br />

merCuleTa) Tavi da uxucesi~. p. ingoroyvas gamokvlevis Tanaxmad, grigol<br />

xanZTelis cxovrebis aRmwereli giorgi merCule yofila `rCulis~ sakiTxTa


kanonikuri samarTlis swavluli mcodne 263 . amitomac Tavis TxzulebaSi<br />

aSuqebs kanonikuri samarTlis sakiTxebs, rasac gamowvlilviT ixilavs<br />

javaxeTis saeklesio krebis msvlelobis aRweris dros, agreTve cqiris<br />

istoriis gadmocemisas. aRniSnuli kreba <strong>saqarTvelos</strong> eklesiisa, p.<br />

ingoroyvas mixedviT, Sedga 845-850 wlebSi, javaxeTSi, mTavar guaram mamfalis<br />

mowveviT. krebaze warmodgenilni yofilan sxvebTan erTad `wesisa da<br />

Sjulisa maswavlebelni~, romelnic `wessa daudebdes ersa~. ara mxolod<br />

sasuliero pirTagan, aramed eriskacTaganac ki im epoqaSi mravalni yofilan<br />

`rCulisa moZRvarni~, `saRmrToTa wignTa mecnierni da enaTaTaca wurTilni~,<br />

SeeZloT `rCulis gamoZieba~ da `moZRvreba~. es `wesisa da rCulisa<br />

maswavlebelni~ ucxoeTSic _ ierusalimsa da konstantinopolSic<br />

mogzaurobdnen da iqidan saWiroebis SemTxvevaSi CamohqondaT `keTili wesi~.<br />

wesi igive saeklesio kanonia. Tumca yvela `wesi~ rodi iyo gamosadegi<br />

imdroindeli qarTuli sazogadoebisaTvis – radganac `tvirTi Sjulisai da<br />

wesi qristeanobisai, romeli aw qveyanasa Cvensa upyries, friad keTil ars~ da<br />

`tvirTi ganwesebuli eyofin navsa, ukueTu daumZimo – dainTqas da ukueTu<br />

subuqad iyos, qarTa da RelvaTa waritacon~.<br />

saeklesio-iuridiuli ganaTlebis maRalma donem SesaZlebeli gaxada X sis<br />

bolos warmoqmniliyo originaluri qarTuli kanonikuri krebuli,<br />

romelic `mcire sjuliskanonis~ saxeliTaa cnobili. ase mas uwoda TviT<br />

krebulis Semdgenelma wmida eqvTime mTawmidelma. man Targmna berZnuli<br />

kanonikuri mwerlobis sxvadasxva wyaro, nawilobriv gadaamuSava da masSi<br />

Seitana qarTuli masala. sabolood es krebuli garkveuli xnis manZilze<br />

iTvleboda qarTuli eklesiis saxelmZRvanelod da dResac aqvs praqtikuli<br />

mniSvneloba eklesiisaTvis, radganac miuxedavad arsen iyalToelis mier<br />

Targmnili `didi sjuliskanonis~ arsebobisa, igi saukuneTa manZilze<br />

gamoiyeneboda 264 .<br />

mitropolit konstantines TqmiT – wm. eqvTimes es Zeglebi zustad rodi<br />

gadmouRia, igi am kanonebs cvlis, amoklebs, zogierTi sruliad ar Seaqvs<br />

Tavis wignSi, zogjer ki Semoaqvs iseTi masala, romelic saerTod ar icis<br />

berZnulma dedanma. yovelive amis gamo `mcire sjuliskanoni~ Tumca<br />

bizantiuri saeklesio samarTlis ZeglTa mixedviTaa Sedgenili, magram im<br />

principiT, romliTac xelmZRvanelobda qristianoba: emoqmeda ama Tu im<br />

xalxis bunebis Sesabamisad da ara mis sawinaaRmdegod. am principidan<br />

gamomdinare, eqvTimes saeklesio kanonTa krebuli imdenad `gauqarTulebia~,<br />

rom Tavisi struqturiT igi erTaderTia msoflio qristianuli samarTlis<br />

istoriaSi 265 .<br />

VIII-X saukuneebis qarTuli eklesia gansakuTrebul mniSvnelobas aqcevda<br />

somxuri eklesiisagan qarTuli mrevlis dacvas, radganac, rogorc es<br />

aRniSnuli iyo `<strong>saqarTvelos</strong> samociqulo eklesiis istoriis~ meore tomSi,<br />

somxuri eklesia pretenziebs acxadebda qarTvel mrevlze, surda<br />

kvlavindeburad moeqcia taos, samxreT <strong>saqarTvelos</strong>, gugarqisa da hereTis<br />

qarTveloba Tavisi iurisdiqciis qveS, iseve, rogorc es adre iyo,<br />

gansakuTrebiT VI-VII saukuneebSi (Tumca hereTi somxuri eklesiis<br />

iurisdiqciisagan mxolod X s-Si gaTavisuflda). am mizezis gamo samxreT<br />

<strong>saqarTvelos</strong> qarTul eklesias kvlavindeburad etyoboda monofizituri<br />

eklesiis daRi, Cans, zogierTi qarTveli kvlav monofizituri eklesiis


gavlenis qveS iyo, amitomac deda eklesiis mrevlis dacvis mizniT, eqvTimem<br />

Tavis sjuliskanonSi mravali cnoba, miTiTeba da kanoni Seitana im wesebis<br />

Sesaxeb, romelnic somxur eklesiaSi iyo miRebuli, magram sinamdvileSi ki<br />

mwvaleblobas warmoadgenda, kerZod, monofizituri xasiaTisas 266 . k. kekeliZis<br />

sityviT – eqvTimem gadmosaTargmn kanonikur ZeglTa Soris SearCia isini,<br />

romelTac praqtikuli, yoveldRiuri mniSvneloba hqonda 267 .<br />

`mcire sjuliskanoni~ gamosacemad moamzada elguja giunaSvilma. X s.<br />

bolos eqvTime mTawmidelis mier Sedgenili `mcire sjuliskanoni~ e.<br />

giunaSvilis mier miiCneva qarTuli klasikuri kanonikuri mwerlobis saTaved.<br />

igi eqvTime mTawmidels Seudgenia berZnuli kanonikuri mwerlobis sxvadasxva<br />

wyaros mixedviT. <strong>saqarTvelos</strong> saeklesio praqtikaSi farTod gamoiyeneboda.<br />

es kanonikuri krebuli Tavisi SedgenilobiT originaluri da erTaderTia<br />

qristianuli eklesiis samarTlis istoriaSi. misi msgavsi Sedgenilobis<br />

krebuli ar icis arc erTi qveynis saeklesio samarTlis istoriam. `mcire<br />

sjuliskanoni~ oTxi nawilisagan Sedegeba: 1. `wesi da gangeba da<br />

rCuliskanoni meequsisa krebisaБ~; 2. kanonni SecodebulTani; 3. kanonni dRiTidReTa<br />

cTomisani; 4. ZeglisweraБ sarwmunoebisaБ. eqvTime mTawmidels es<br />

krebuli 1005 wlamde Seudgenia 268 .<br />

e. giunaSvilis TvalsazrisiT, wmida eqvTime mTawmidelis kanonikuri<br />

krebulis pirvel nawils warmoadgens trulis 692 wlis krebis kanonebi,<br />

krebulSi is wodebulia VI msoflio krebis kanonebad. krebulis meore<br />

nawilia SecodebulTa kanonebi, konstantinopolis patriarqis ioane<br />

mmarxvelis (582-595) Sroma, Tumca specialistebis TvalsazrisiT es kanonebi<br />

VIII s. bolosa da X saukunis Sua aRmocenda 269 . krebulis mesame nawils<br />

qarTul samecniero literaturaSi basili didis kanonebi Seerqva, Tumca e.<br />

giunaSvilis TvalsazrisiT, es kanonebi IX s. Semdeg aRmocenda da X s-Si<br />

sakmaod yofila gavrcelebuli saRvTismetyvelo praqtikaSi. krebis IV nawili<br />

qarTul samecniero literaturaSi iwodeboda VII msoflio krebis kanonebad.<br />

e. giunaSvilis TvalsazrisiT, es Secdomaa, sinamdvileSi es nawili<br />

warmoadgens 843 wlis konstantinopolis adgilobrivi krebis `sarwmunoebis<br />

Zeglisweras~ 270 .<br />

`rogorc eqvTimes krebulidan Cans, somex-qarTvelTa saeklesio dava am<br />

dros isev ZalaSia~ 271 , es sakiTxi eqvTimes krebulis kanonebSic aisaxa.<br />

magaliTad `wesi da gangeba da rCuliskanoni mequsisa krebisaБ~-s 68-e muxlSi,<br />

kerZod, naTqvamia - `queyanasa mas somxeTisasa wmidaTa da patiosanTa xatTa<br />

gamosaxvasa ara Seiwynarebdnen,… rameTu urCuloman man petros mkawvrelman<br />

viTaca `saCecari~ aswava, egreTve eseca boroti wvalebaT sadme maT Soris<br />

dasTesa~ 272 . 72-e muxlis mixedviT, `gveuwya viTarmed queyanasa somxiTisasa<br />

saklvelTa dahklven, locvarsa da xorcsa mas SeiReben eklesiad da miscemen<br />

mRvdelTa nawilsa wesisa misebr Zuelisa rCulisa, viTarca iqmodes huriani,<br />

xolo ese wesi gareSe ars wesTagan kaTolike eklesiisa~ 273 . rogorc<br />

cnobilia, msgavsi Cveva saqarTveloSi, gansakuTrebiT mTianeTSi, amJamad<br />

arsebobs (Tumca xorci eklesiaSi ar SeaqvT), safiqrebelia, rom es Cveva<br />

gadmonaSTia I-IV saukuneebSi arsebul pirvelqristianul, e.w. iudauri<br />

qristianuli wesebisa. varaudia gamoTqmuli (T. mgalobliSvili), rom I-IV<br />

saukuneebSi CvenSi, ise rogorc aRmosavleTis qveynebSi (siria, somxeTi, mcire


azia), gavrcelebuli iyo qristianobis Tavdapirveli saxe, e.w. iuridiuli<br />

qristianoba, romelSic mravlad iyo wesebi `Zuelisa rCulisa, viTarca<br />

iqmodes huriani~, T. mgalobliSvilisa da sxvaTa TvalsazrisiT es iudauri<br />

qristianoba IV saukunidan Secvala `berZnulma qristianobam~, romelmac<br />

akrZala Zveli Cvevebi, magram, Cans, aRmosavleT romis imperiaSi (bizantiaSi)<br />

mimdinare es procesi SedarebiT ucxo iyo kavkasiis im eklesiebisaTvis,<br />

romelnic imperiis gareT, zogjer ki arabizantiuri saxelmwifos gavlenis<br />

sferoSi imyofebodnen. Cans, es procesi (Zveli adgilobrivi qristianuli<br />

Cvevebis berZnuliT Secvla) CvenSi aqtualuri gaxda gansakuTrebiT X s-is<br />

Semdeg, qarTuli eklesiis mTawmiduri saganmanaTleblo frTis warmoqmnam XI<br />

s-dan procesi Seuqcevadi gaxada, Tumca, etyoba, mTian, e.w. `soflur~<br />

adgilebSi aseTi (e.i. pirvel-qristianuli, IV s-mdeli) Cvevebi kidev didxans<br />

darCenila.<br />

amis magaliTia `mcire sjuliskanonis~ pirveli nawilis 73-e muxlSi<br />

mocemuli VII s-is kanonis darRveva qarTuli eklesiis `sofluri xucesis~<br />

mier XI s-Si, kerZod, am kanonSi naTqvamia - `guesma, Tu queyanasa somxeTisasa<br />

Tvinier Sesamoslisa xucesni aRasruleben wirvasa TvisiTve SesamosliTa da<br />

es didi wvaleba ars sxuaTave Tana cTomaTa da aw Cuen vamcnebT ukueTu vinme<br />

ikadros marTlmadidebelman mRvdelman anu diakonman Tvinier Sesamoslisa<br />

Jamiswirva, ganakanonos da daeyenos Jamiswirvisagan, vidremdes moigos<br />

wesierebaБ da ebiskoposman pirveladve ixilos misi stiqari, uReli, da<br />

zewari da egreT xelni dasxnes~ 274 .<br />

e.i. trulis saeklesio krebis mamebs amcnes, rom aRmosavleTis (somxeTis)<br />

eklesiebSi, mRvdlebi wiravdnen eklesiebSi ara sagangebo SesamosliT, aramed<br />

TavianTi yoveldRiuri tansacmeliT. es krebam miiCnia wvalebad da aukrZala<br />

aseTi saxiT wirvis Catareba samRvdeloebas. maT wirvisas unda CaecvaT<br />

stiqari (kaba), uReli (albaT olari) da zewari (omofori). es wesi albaT<br />

dainerga kidec CvenSi, magram XI s. 40-iani wlebis bolos zogierTi qarTveli<br />

mRvdeli antioqiaSi, kerZod ki svimon-wmidis monasterSi Zveleburi wesiT, e.i.<br />

Tavisi yoveldRiuri SesamosliTa da ara sagangebo wirvis SesamosliT<br />

wiravda. es SeumCneviaT berZen berebs, maSinve gangaSi autexiaT, wirvisagan<br />

`dauyenebiaT~ qarTveli berebi, Semdeg ki antioqiis patriarqTan uCivliaT.<br />

Tavis mxriv ki, es giorgi mTawmidelisaTvis ucnobebiaT, romelsac dasWirda<br />

axsna-ganmartebis micema imis dasamtkiceblad, rom qarTveli berebi<br />

marTlmadideblebi iyvnen, da ara sarwmunoebrivi Cvevebis SebRalvis, aramed<br />

ucodinarobis mizeziT iqceodnen ase. giorgi mcire wers - `qarTveli xucesi<br />

svimeon-wmidas Jamsa ver wirvida amis mizezisaTvis, rameTu romelsame Jamsa<br />

sofluri vinme xucesi axlad Camosuli wmidasa svimeonis svetsa zeda gasrul<br />

iyo Jamiswirvad qalamniTa da sabeWuriTa Tvinier samRvdeloisa Sesamoslisa,<br />

viTarca iyo pirvelad wesi Cueni~ 275 . e.i. giorgi mcires azriT, `pirveli wesi<br />

Cveni~ iyo ara sagangebo wirvis SesamosliT wirva, aramed Cveulebrivi,<br />

yoveldRiuri tansacmliT. es wesi berZnul eklesiaSi VI-VII saukuneebSive<br />

ganidevna, magram aRmosavlur eklesiebSi, maT Soris CvenSic didxans, `mcire<br />

rjulis kanonis~ gamocemis epoqaSic darCenila, swored am da sxva eklesiis<br />

praqtikuli mizezebisaTvis iqna kidec eqvTime mTawmidelis mier Sedgenili es<br />

krebuli.


5. wm. fotis nomokanonis, anu didi sjuliskanonis qarTuli Targmani<br />

<strong>saqarTvelos</strong> eklesia nawilia msoflio eklesiisa, amitomac msoflio<br />

saeklesio krebebis dadgenilebani saqarTveloSi warmoadgenda moqmed<br />

samarTals. ToTxmet Tavad, anu titlebad dayofil berZnuli samarTlis<br />

ZiriTad kanonikur krebuls – CvenSi didi sjuliskanonis saxeliT icnobdnen<br />

da mas Tavisi saboloo saxe dedanSi miuRia wm. fotis Rvawlis Sedegad. igi<br />

bizantiaSi gamoCenila VI s-Si da sxva krebulebTan SedarebiT VII s-dan<br />

upiratesoba moupovebia. igi, iv. javaxiSvilis TqmiT, IX-X saukuneebSi<br />

qarTuladac unda yofiliyo naTargmni 276 .<br />

k. kekeliZe `did sjuliskanons~ miiCnevda 1114 wlis Semdeg Targmnilad XII<br />

s. I meoTxedSi 277 , Tumca Tavis kerZo werilSi, romelic man vl. beneSeviCs<br />

gaugzavna, aRiarebda, rom ruis-urbnisis `Zegliswera~ gulisxmobs `didi<br />

sjuliskanonis~ qarTulad arsebobas, e.i. Zegli Targmnilia am krebamde. e.<br />

gabiZaSvili gamoTqvams Tavis gakvirvebas imis Sesaxeb, Tu ratom `uaryo k.<br />

kekeliZem es azri~ 278 .<br />

e. gabiZaSvili ar eTanxmeba iv. javaxiSvilis azrs `didi sjuliskanonis~<br />

ramdenime Targmanis arsebobis Sesaxeb da miiCnevs, rom `arsen iyalToelis<br />

mier Targmnili `didi sjuliskanoni~ berZnuli 14-titlovani nomokanonis –<br />

erTaderTi Targmania qarTulad da es Zegli arc manamde da arc Semdeg ar<br />

yofila gadmoRebuli~ 279 .<br />

Tumca kidev erTxel unda aRiniSnos, rom ivane javaxiSvils ar eeWveboda<br />

didi sjuliskanonis dReisaTvis cnobili Targmanis Sesruleba arsen<br />

iyalToelis mier, magram miiCnevda, rom igi ar iyo pirveli mTargmneli da<br />

manamdec arsebobda Zvel TargmanTa redaqciebi. iv. javaxiSvilis es mosazreba,<br />

vfiqrobT, dResac misaRebia, Tumca ki mis mosazrebas yvela ar iziarebs.<br />

gasaziarebelia iv. javaxiSvilis Tvalsazrisi, rom arsen iyalToels ar<br />

akmayofilebda didi sjuliskanonis Zveli Targmanebi da amitom man igi<br />

xelaxla Targmna, SesaZloa daviT aRmaSeneblis davalebiT 280 .<br />

amJamad miiCneva, rom 883 wels foti patriarqis mier Camoyalibebuli<br />

dResac moqmedi ToTxmettitlovani nomokanonis redaqciis qarTuli Targmani<br />

Seasrula arsen iyalToelma XI s-is bolosa da XII s-is dasawyisSi 281 .<br />

`didi sjuliskanoni~ Seicavs:<br />

1. mociqulTa saxeliT cnobil 85 kanons.<br />

2. msoflio saeklesio krebaTa kanonebs.<br />

3. im adgilobriv saeklesio krebaTa kanonebs, romlebic TavianTi<br />

mniSvnelobiTa da warmomadgenelTa didi avtoritetiT tradiciulad<br />

miCneulia am krebulSi Setanis Rirsad.<br />

4. eklesiis didi mamebis kanonebs.<br />

5. krebulis qarTul redaqcias erTvis agreTve ruis-urbnisis saeklesio<br />

krebis kanonebi, es kreba sruliad <strong>saqarTvelos</strong> mefis daviT aRmaSeneblis<br />

mier iyo mowveuli 1105 wels da mas gansakuTrebuli mniSvneloba hqonda<br />

qarTuli eklesiisaTvis 282 .


`didi sjuliskanonis~ Zveli qarTuli redaqciis teqsti zemoT<br />

miTiTebuli SedgenilobiT, gadmoRebuli axal qarTulze, gamoqveynebulia<br />

1987 wlis saeklesio kalendarSi.<br />

melqisedek kaTalikosi Tavis `dawerilSi~ (1031/1033 ww.) Senawir wignTa<br />

Soris asaxelebs wigns - `Sjuliskanoni axali~ 283 . k. kekeliZe mas axlad<br />

gadaweril sjuliskanonad miiCnevs.<br />

iv. surgulaZe 284 miiCnevs, rom `didi sjuliskanoni (XI-XII saukuneebis<br />

mijna) naTargmnia arsen iyalToelis mier. nomokanoni berZnulad niSnavs<br />

kanons da wess. nomokanonebi ewodeba marTlmadideblur saeklesio samarTlis<br />

krebulebs, romlebic Seicaven eklesiis Sinaganawess, agreTve yofa-cxovrebisa<br />

da saojaxo samarTlis normebis debulebebs... sabolood Camoyalibda IX<br />

saukunis ukanasknel meoTxedSi 14-titlovani nomokanonis, e.w. 883 wlis<br />

redaqciis saxiT. man konstantinopolis 920 wlis saeklesio krebaze<br />

zogadqristianuli saxelmZRvanelos xasiaTi miiRo. kanonikuri kodeqsis<br />

wyaroebi oTx jgufad iyofa: 1. `mociqulTa~-s saxeliT cnobili 85 saeklesio<br />

kanoni, romelic saeklesio kanonmdeblobis pirvel werilobiT Zeglad<br />

iTvleba; 2. msoflio saeklesio krebaTa kanonebi; 3. adgilobrivi saeklesio<br />

kanonebi; 4. avtoritetul saeklesio moRvaweTa epistolaruli kanonmdebloba.<br />

kanonikur kodeqsSi Sesuli wyaroebis kodifikacia TandaTan mimdinareobda III<br />

saukunidan IX saukunemde. am drois ganmavlobaSi epoqis saWiroebis mixedviT,<br />

icvleba kanonikuri krebulis Sinaarsobrivi Semadgenloba. nomokanons<br />

qristianul saxelmwifoSi moqmedi samarTlis mniSvneloba hqonda. Zegli<br />

qarTulad gadmoTargmnilia arsen iyalToelis mier XI saukunis miwurulsa<br />

da XII saukunis pirvel wlebSi. arsen iyalToelia Zeglis qarTulad pirveli<br />

mTargmneli 285 .<br />

6. saeklesio samarTlis Zeglebis Targmanebi XVIII saukunis I naxevarSi<br />

`mefisa da kaTalikosis saqme orisave swori aris<br />

imitom, rom erTi xorcis xelmwifea da meore sulisa.<br />

(vaxt. kan.25).<br />

zogjer ismis kiTxva – vaxtang VI kaTolikuri aRmsareblobisa iyo Tu<br />

marTlmadidebeli? am kiTxvas mefe-rjulmdebelma TviTonve mravaljer<br />

upasuxa da marTlmadideblobis daufaravi aRmsareblobis gamo iZulebuli<br />

Seiqna qarTlis samefo taxti daetovebina osmaloTa da iranelTa nebiT,<br />

romelTa uRelqveSac iyo moqceuli Cveni qveyana im dros. sityvieri<br />

gancxadebis garda, vaxtang VI-m saqmiT daamtkica Tavisi marTlmadidebluri<br />

aRmsarebloba, gansakuTrebiT, samarTlis sferoSi muSaobis dros. Tavidanve<br />

unda vTqvaT, vaxtangma sxva did marTlmadidebel erebze ufro adre misca<br />

qarTvel ers saeklesio sakanonmdeblo ZeglTa ganmartebani cnobili<br />

bizantieli kanonistebisa, romelnic, cxadia, marTlmadidebeli eklesiis<br />

udidesi maswavleblebi iyvnen. esaa maTe blastaris `sintagma~ da konstantine<br />

armenopulos eqvsi wigni.


maTe blastari (XIVs.) marTlmadidebluri eklesiis kanonikuri samarTlis<br />

udidesi avtoritetia. misi mTavari iuridiuli Sromaa: alfabeturi sintagma<br />

msoflio saeklesio krebaTa dadgenilebebis da saero kanonebisa. es naSromi<br />

man 1335 wels Seadgina 286 , misi sruli saTauria `alfabeturi sintagma yvela<br />

sagnisa, romelsac Seicavs saRvTo da wminda kanonebi~. misi wyaroebia _<br />

saeklesio krebaTa dadgenilebani da kanonebi, agreTve romis samarTali leon<br />

brZenis basilikamde. naSromi Seicavs 24 ganyofilebas berZnuli anbanis rigis<br />

mixedviT.<br />

maTe blastaris `sintagma~ farTod iyo gavrcelebuli, warmoadgenda<br />

marTlmadidebluri eklesiis erT-erT ZiriTad saxelmZRvanelos, igi<br />

saeklesio sjulmdeblobis mniSvnelovani wyaro iyo marTlmadideblur<br />

qveynebSi.<br />

konstantine armenopulo iyo nomofilaqsi (kanonTa mcveli da maTi<br />

marTebulad gamoyenebis magistrati). cxovrobda XIVs-Si, TesalonikSi,<br />

mravali iuridiuli Sromis avtoria, misi ZiriTadi naSromis saxeli<br />

SemoklebiT gamoiTqmis _ `eqvsi wigni~. misi wyaroa imperatorTa basilis,<br />

konstantines da leonis proxoroni (kanonTa saxelmZRvanelo), basilikis<br />

(mefeTa wignis) Semokleba (sinopsisi) da sasamarTlo praqtika, imperatorebis<br />

dadgenilebebi (leon brZenis, konstantine porfirogenetis, romanoz I-is,<br />

romanoz III-is, nikifore fokas, basili II-is, aleqsi da manuel komnenosebis<br />

novelebidan), leon brZenis novelebis krebuli, sxva wyaroebi, aseve,<br />

mociqulTa da saeklesio krebaTa kanonebi, sinodisa da <strong>sapatriarqos</strong><br />

dadgenilebebi 287 .<br />

vaxtang VI marTlmadidebluri aRmsareblobis mxurvale mosiyvarule rom<br />

ar yofiliyo, <strong>saqarTvelos</strong> miscemda ara marTlmadideblur (bizantiur)<br />

samarTals, aramed laTinurs.<br />

qarTvelma mTargmnelma armenopulos `eqvsi wignidan~ da blastaris<br />

`sintagmidan~ amoiRo samarTlebrivi debulebebi da normebi, zogjer<br />

ucvlelad, zogjer ki gaerTianebiT Seadgina e.w. `berZnuli kanonebi~, anu<br />

berZnuli samarTlis qarTuli varianti. kompilacia `berZnul-romauli<br />

samarTlis~ mTavari krebulebisa, gamoyenebul iqna bizantiis gviandel<br />

epoqaSi, rogorc sasuliero, ise saero sasamarTloebSi. gansakuTrebiT<br />

aRsaniSnavia, rom mas Semdeg, rac bizantia YTurqebma daipyres da berZnuli<br />

mosaxleobis saeklesio da samoqalaqo saqmeebis iurisdiqcia mTlianad<br />

konstantinopolis <strong>sapatriarqos</strong> xelSi moeqca, blastaris `sintagma da<br />

armenopulos `eqvsi wignis~ kompilacia berZen sasuliero xelisufalTa mier<br />

yoveldRiuri xmarebisaTvis gaxda saWiro~ 288 .<br />

`samarTali berZnuli~, anu berZnul-romauli (bizantiuri) samarTlis<br />

versia warmoadgens vaxtan VI-is `samarTlis wignTa~ krebulis meore nawils.<br />

igi `friadi SromiT~ moipova `saberZneTSi~ vaxtang VI-m. misi mTargmneli<br />

yofila episkoposi kvipriane samTavneli (eriskacobaSi kozma aragvis<br />

erisTavi). igi Semoqmedi mTargmneli iyo, eqvTime mTawmindelis msgavsi,<br />

rameTu misi Targmani aris Tavisufali (alag-alag ganvrcobili, zogan<br />

Semoklebuli). mTargmnels maTe blastaris `alfabeturi sintagmisa~ da<br />

armenopulos `eqvswigneulis~ garda, sxva berZnuli wyaroebiTac usargeblia.<br />

berZnuli kanonebi mas da `brZen kacebs~ gadmouqarTulebiaT TviT vaxtang VIis<br />

aqtiuri monawileobiT. igi Seicavs 418 muxls.


Tvalis erTi gadavlebiTac ki aSkaraa, rom vaxtangis `berZnuli<br />

samarTali~, ZiriTadad, saeklesio samarTlis Zeglia, cxadia, es asec unda<br />

iyos, radganac igi zemoT aRniSnul saeklesio samarTlis ganmmarteblebis<br />

Targmans warmoadgens, magram radganac saeklesio iurisdiqcia saero<br />

saqmeebzec vrceldeboda ara mxolod saqarTveloSi, aramed qristianul<br />

aRmosavleTSi, amitomac `berZnuli samarTali~, cxadia, saero samarTlis<br />

Zegladac SeiZleba CaiTvalos. am ZeglSi mravali muxlis wyarod<br />

dasaxelebulia saeklesio krebebis kanonebi, gansakuTrebiT ki VI msoflio<br />

krebisa, mociqulTa kanonebi `damtkicebulni krebaTagan~, msoflio<br />

avtoritetis mqone adgilobriv krebaTa kanonebi, magaliTad, laodikiisa,<br />

gangrisa, patriarqTa da mamaTa mier gamocemuli kanonebi (timoTe patriarqis)<br />

da sxv.<br />

magaliTisaTvis moviyvanT zogierT Tavs, romelic awesrigebs mefis<br />

urTierTobas eklesiasTan. magaliTad, 57-e muxlis Tanaxmad, meeqvse krebis<br />

kanonis Sesabamisad, eriskacTagan mxolod mefes aqvs sakurTxevelSi wminda<br />

trapezTan ziarebis neba, `rameTu RvTisagan dadginebul ars da umetesad<br />

maRlad mjdomare aris patriarqTagan~ 289 .<br />

`berZnuli samarTlis~ 128-e muxlis Tanaxmad, xelmwifes (mefes) neba aqvs,<br />

daasaqmos da brZaneba misces sasuliero pirs, ufro metic, mas SeuZlia<br />

episkoposi aiyvanos mitropolitis xarisxSi, SeuZlia didi <strong>eparqia</strong> gayos da<br />

ramdenime episkoposs gaunawilos, SeuZlia episkoposebis anda mitropolitebis<br />

erTi kaTedridan meoreze gadayvana, maTi gamocvla, aZlevs maT wirva-locvis<br />

uflebas da aqvs sxva uflebebic sasuliero pirTa mimarT. wyarod berZnuli<br />

samarTlis 128-e muxli asaxelebs qalkedonis krebis meoTxe kanons.<br />

`xelmwife sjulisa da kanonis umdablesi ara aris, rameTu masca aqvs<br />

xelmwifeba RvTisa mier-visic enebos episkopozisa aRamaRlebs, mitropolitad<br />

daayenebs da ukeTu episkopozTa bevri samwyso aqvs, gauyofs da sxvas<br />

episkopozs Seiqms, visic enebos, episkopozisa anu mitropolitisa, gamoscvlis<br />

aqvs sxvaca xelmwifeba simarTliTa mRvdelmTavarTa. saqme es ipoebis meoTxe<br />

kanonsa xalkidonisa krebisa, rameTu xelmwifeba micemul ars mefeTaTvis,<br />

rameTu ubrZanos visme samRvdeloTa kacTa, saero samsaxuri aqnevinos,<br />

romelic man ubrZanos… sjulis kanoni ar dauSlis samsaxursa, amisTvisca<br />

kanoni brZanebs~ 290 .<br />

sainteresoa muxli 330-e, romlis mixedviTac laSqrobis dros,<br />

mahmadianebis da urjuloebis winaaRmdeg omisas (aseve, Tuki vinme amoRebuli<br />

xmliT miuxdeba), mRvdels SeuZlia, daaswros da moklas mteri, igi ar<br />

daisjeba, magram wirvis neba CamoerTmeva _- `aramed Rirseba da wesi ar<br />

gamoerTmeva~ (iqve, gv. 204).<br />

347-e muxliT ikrZaleba astrologia, magram sasurveladaa miCneuli<br />

astronomiis, ariTmetikis, musikisa da geometriis swavleba 291 .<br />

vaxtang meeqvsem, agreTve, aTargmnina da Tavisi samarTlis wignTa<br />

krebulSi Seitana `somexT mefeTa wigni samarTlisani~. mas TiTqmis ori wlis<br />

manZilze Targmnidnen. somxuri samarTlis qarTuli versia Sedgeba ori<br />

nawilisagan: siriul-romauli samarTlis qarTuli versiisagan (muxli 1-150)<br />

da mxiTar goSis samarTlis wignis qarTuli versiisagan (muxli 151-431).<br />

`samarTali somxuris~ wyaroebic miuTiTebs, rom igi faqtobrivad warmoadgens<br />

saeklesio samarTals, magram misi iurisdiqcia saero saqmeebzec vrceldeba


saxelmwifos qristianuli xasiaTis gamo. `samarTali somxuris~ Semdgenlebis<br />

TqmiT, es Zegli aris krebuli, romelSic Rirseuli adgili uWiravs wminda<br />

werilsa (Zvelisa da axlis) da moses rjuls, mociqulTa kanonebs, `eklesiis<br />

mosamarTle mamaTa~, basili didis, `wminda grigol parTelis SviliSvilis<br />

isakis dadebul wess~. nikeis msoflio krebis, anu `didi krebis~ kanonebs.<br />

krebuli aSkarad saeklesio samarTlis Zeglia _ muxlebis umetesi nawili<br />

sasuliero pirebis qcevas aregulirebs.<br />

qarTul wyaroebSi iSviaTia is terminebi, romlebic `somxuri samarTlis~<br />

wignSi xSirad gvxvdeba. erTi aseTia `qadagi~ _ es sityva Cven gvxvdeba<br />

`mironis kurTxevis~ wesSi da sxvaganac. somxuri wignidan Cans, rom `qadagi~<br />

aris TiTqmis episkoposis Rirsebis mqone (magram episkoposze dabali)<br />

sasuliero piri, romelic wminda werilisa da kanonebis unaklo mcodnea,<br />

amave dros evaleba `moqmedeba uSiSari~. am kanonebis qadageba da maTi<br />

aRsrulebis meTvalyureoba: `moqadageni unda iyvnen rigiTa uwinve mcodneli<br />

ZvelTa da axalTa uklebriv, wamkiTxavi kanonis brZanebisa, uSiSrad moqmedi<br />

da kaci Rirsi, filosofosi da TeTris umoyvare~ 292 . magaliTad, 266-e<br />

muxlSi ganmartebulia, Tu ratom ar unda Caicvas kacma qalis, xolo qalma<br />

kacis tanisamosi, rom ar SeiZleba maTi aRreva: `bevri avi boriti iqmnebis am<br />

rigis saqmiT. es saqadagebelia moqadageTagan da mosamarTleTagan~ 293 , e. i.<br />

tansacmlis sworad Cacmis Sesaxebac ki moqadagem unda iqadagos. aq agreTve<br />

xSirad gvxvdeba sityva `qorepiskopozi~ _ ganmartebulia maTi uflebani. es<br />

faqti imiTaa saintereso, rom IV saukunis Semdeg, msoflio eklesiaSi<br />

instituti `qorepiskoposobisa~ aikrZala, magram e.w. `qalkedonamdelma~<br />

eklesiebma igi SeinarCunes. am Zeglidan Cans, rom `kaTalikosi~ eTanadeba<br />

nikeas I krebis me-4 kanonSi moxmobil `episkoposTa Tavs~. 287-e Tavidan Cans,<br />

rom oTxi maxareblis `mociqulTa taxtze~ isxdnen kaTalikosebi<br />

(episkoposebi) aleqsandriisa, romisa, antioqiisa, magram konstantinopols<br />

(`bizantias~) samociqulo taxtis Rirseba ar hqonda da igi efesodan `gaapares<br />

bizantias~ 294 .<br />

qarTuli samarTlis wignSi Setanili `moses samarTalic~, cxadia,<br />

saeklesio samarTlis Zeglia.<br />

samarTlis wignTa krebulis SesavalSi vaxtang VI-s samarTlianad ewodeba:<br />

`marTlmadideblobis mxne da mxedari, uflisa Zlieri moRvawe, qristes<br />

warCinebuli stratilati, ebguri, samaradiso mRviZare, sionisa<br />

rjulmtkicebiTa Seuryeveli sveti da godoli, gautexeli zRude…<br />

marTlmadideblobiT da RvTis siyvaruliT Seuorgulebeli… batoniSvili<br />

vaxtang~.<br />

vaxtang VI marTlac marTlmadideblobis WeSmariti burji iyo, amitomac,<br />

rogorc iTqva, aTargmnina bizantiur-marTlmadidebluri samarTlis wigni.<br />

jer kidev evropaSi elCobis gagzavnamde, rogorc `berZnuli samarTlis<br />

wignis~ Targmani cxadyofs, vaxtang VI marTl-madidebluri orientaciisa iyo,<br />

xolo evropidan xelmocaruli elCebis dabrunebis Semdeg, vaxtangma 1722<br />

wels sajarod aRiara Tavisi marTlmadidebloba.<br />

7. saeklesio samarTlis Zeglebis Targmanebi XX s. II naxevarSi<br />

<strong>saqarTvelos</strong> eklesiis avtokefaliis gauqmebam, xolo Semdgom aTeistebis<br />

saxelmwifoebrivma gabatonebam XIX da XX saukuneebSi, cxadia, didad


Seaferxa saeklesio samarTlis Zeglebis qarTul enaze gadmoReba. qarTveli<br />

sasuliero pirebi am epoqaSi ZiriTadad rusul sasuliero saswavleblebSi<br />

iRebdnen ganaTlebas da sargeblobdnen kidec rusuli Sesabamisi<br />

literaturiT. mxolod XX s. 80-iani wlebis Semdeg, <strong>saqarTvelos</strong> kaTolikospatriarq<br />

ilia II-is dros mieca SesaZlebloba wmida eklesias odnav mainc<br />

gamoecocxlebina saqarTveloSi uZvelesi xanidan arsebuli samarTlis<br />

Zeglebis Targmanis saqme. amas xeli Seuwyo `mcire~ da `didi~<br />

sjuliskanonebis Zveli Targmanebis gamocemebma.<br />

aRniSnul wignebs eklesiaSi praqtikuli daniSnuleba aqvT, amitomac Cans,<br />

saWirod iqna miCneuli mcire sjuliskanonis erTi nawilis gadmoReba Zveli<br />

qarTuli enidan axalze mis winasityvaobaSi aRniSnulia - `Targmanis<br />

redaqtirebas xelmZRvanelobda mTavarepiskoposi konstantine meliqiZe,<br />

redaqtirebaSi aseve monawilobdnen meufe vaxtangi axvlediani da giorgi<br />

cincaZe, saboloo redaqcia ekuTvnis uwmidessa da unetaress, sruliad<br />

<strong>saqarTvelos</strong> kaTolikos-patriarq ilia II-s~. samwuxarod, mTargmnelis vinaoba<br />

gamocemaSi ar aris aRniSnuli. rogorc aRiniSna, qarTul enaze iqna<br />

gadmocemuli aseve `didi sjuliskanoni~ da gamoqveynda 1987 wlis saeklesio<br />

kalendarSi.<br />

eklesiisaTvis mniSvnelovani SenaZenia saeklesio kanonTa yvelaze<br />

avtoritetuli komentatorebis aristines, zonarasa da balzamonis<br />

komentarebis axali qarTuli Targmanebi. 1987 wels TbilisSi daistamba es<br />

Sroma saxelwodebiT - `mociqulTa, msoflio da adgilobrivi saeklesio<br />

krebebisa da wmida mamebis kanonTa komentarebi~ 295 , aRniSnuli komentarebis<br />

mTargmnels, romlis vinaobac samwuxarod ar aris aRniSnuli, uTargmnia<br />

`sazRvargareTis rusuli marTlmadidebluri eklesiis warmomadgenelTa<br />

gamocemidan: Книга правил в 30-х частях с алфавитным указателем, Издание Братства преп.<br />

Иова Почаевского в Монреале Русской православной Церкви, Канада, 1971.<br />

saeklesio samarTlis cnobil mcodnis dekanoz vladislav cipinis Sromis<br />

`saeklesio samarTlis~ erTi nawili `eklesia da saxelmwifo~ Targmna<br />

grigol ruxaZem 296 .<br />

aTeisturi imperiis, sabWoTa kavSiris daSlis Semdeg rusuli saeklesio<br />

samarTalmcodneTa erT nawilSi kvlav aRorZinda monarqiuli saxelmwifo<br />

sistemisaTvis mxardaWeris miswrafeba. am ukanasknelTa mier gamocemuli<br />

naSromis Targmania `saxelwmifoebrivi katexizmo, marTlmadidebluri<br />

swavleba saRvTo xelisuflebaze~, Tb. 1999 (mTargmnel-gamomcemeli dekanozi<br />

arCil mindiaSvili). am Targmanidanac naTlad Cans is winaaRmdegoba, romelic<br />

arsebobs rus samarTalmcodneTa Soris, magaliTad, ukanaskneli Targmanis<br />

mixedviT, `mefis mier miwieri eklesiis meTauroba imaSi mdgomareobs, rom igi<br />

ara marto simfoniuri saero arqiepiskoposia, aramed eklesiis sagareo<br />

saqmeTa erTaderTi episkoposi~ 297, es Tvalsazrisi mTlianad sawinaaRmdegoa<br />

v.cipinis mosazrebisa, rom mefis (imperatoris) es mdgomareoba `uSno<br />

tradiciaa~ - `bizantiis qristiani imperatorebi warmarTi romaeli<br />

princepsebis pirdapiri memkvidrebi iyvnen, romelTac sxva mraval titulTan<br />

erTad, aseTic hqondaT – pontifex maximus - umaRlesi mRvdelmTavari. es uSno<br />

tradicia, zogierTi qristiani imperatoris moqmedebaSi, Sesustebuli saxiT<br />

drodadro mainc vlindeboda. eklesiisaTvis yvelaze aSkara da saSiSi


cezarul-papisturi tendencia eretikos imperatorTa politikaSi,<br />

gansakuTrebiT xatmebrZoleobis epoqaSi gamomJRavnda~ 298 .<br />

Tavi III.<br />

<strong>saqarTvelos</strong> saeklesio samarTlis wyaroebi<br />

saeklesio samarTlis wyaroebs, rogorc zemoT aRiniSna, yofen or mTavar<br />

jgufad, pirvelSi igulisxmeba pirebi da institutebi, romelTac Seqmnes<br />

samarTlis normebi, meore ki warmoadgens dokumentebsa da Zeglebs,<br />

romlebSic gadmocemulia aRniSnuli normebi.<br />

Zvel saqarTveloSi, iseve, rogorc msoflios sxva qristianul qveynebSi,<br />

eklesia ar iyo gamoyofili saxelmwifoebrivi cxovrebidan, ufro metic,<br />

saqarTveloSi, rogorc garkveulia niko maris mier, saero da sasuliero<br />

Zalauflebis erToba udavo faqts warmoadgenda. amis gamo, <strong>saqarTvelos</strong><br />

saeklesio samarTlis wyaroebis rkvevisas unda gamovlindes saqarTveloSi<br />

arsebuli saeklesio-saxelmwifoebrivi warmoSobis institutebi. Cven mier<br />

gansakuTrebuli yuradReba eqceva amgvar erovnul saxelmwifo-saeklesio<br />

institutebisa da saeklesio samarTlis normebis Semqmneli pirebis<br />

gamovlenasa da Seswavlas. aRsaniSnavia, rom erovnuli saxelmwifoebriobis<br />

ryevis dros aRniSnul uflebebs iTvisebdnen dampyrobeli saxelmwifos<br />

mesveurebic.<br />

samarTlis wyaroebis meore jgufs miekuTvneba dokumentebi da Zeglebi,<br />

romelnic gamoica zemoT aRniSnulTa mier. mravali aseTi dokumenti Tan<br />

erTvis Cven mier ganxilul yvela saeklesio sakanonmdeblo krebas, agreTve<br />

zogierT mimdinare krebas.<br />

1. <strong>saqarTvelos</strong> saeklesio samarTlis wyaroebi I-V ss-Si<br />

adgilobrivi eklesiis samarTlis erT-erT umTavres wyaros warmoadgens<br />

sakuTari krebebis mier miRebuli dadgenilebani, im SemTxvevaSi Tu igi<br />

avtokefaluria, magram Tu mas ar aqvs avtokefalia, maSin misi samarTlis<br />

wyaroa zemdgomi, anu kiriarqaluri eklesiis dadgenilebani da miTiTebani.<br />

magaliTad, rusuli eklesia XV saukunemde valdebuli iyo, aResrulebina<br />

konstantinopolis <strong>sapatriarqos</strong> krebaTa, patriarqTa da sinodis yvela<br />

dadgenileba, radganac igi iqamde warmoadgenda konstantinopolis<br />

<strong>sapatriarqos</strong> erT-erT mitropolias. misTvis saeklesio samarTlis umTavres<br />

wyaros warmoadgenda msoflio patriarqTa is sigelebi, romlebic Seexeboda<br />

rusul eklesias da konstantinopolidan ugzavnidnen rus mitropolitebs,<br />

episkoposebsa da mTavrebs 299 .<br />

msgavsadve, qarTuli eklesiisaTvis samarTlis mTavari wyaro<br />

avtokefaliis miRebamde iyo kiriarqaluri eklesia, xolo avtokefaliis<br />

miRebis Semdeg sakuTar krebaTa dadgenilebani. maSasadame, imisaTvis, raTa<br />

gavarkvioT qarTuli eklesiis samarTlis mTavari wyaro, saWiroa misi<br />

avtokefaliis sakiTxis garkveva, rodis an visgan miiRo avtokefalia.<br />

amJamindeli TvalsazrisiT, romelmac asaxva qarTul enciklopediaSic pova,<br />

Camoyalibebis dros, IV s-is dasawyisidan, qarTuli eklesia<br />

konstantinopolis iurisdiqciis qveS iyo, Semdeg antioqiis iurisdiqciaSi


moeqca, romlisganac V s-Si, petre fulonis dros, miiRo avtokefalia.<br />

maSasadame, mas IV-V saukuneebSi e.w. ori `dedaeklesia~ hyavda, jer<br />

konstantinopolisa, Semdeg ki antioqiisa. istorikosebis aseTi daskvnebi<br />

saeklesio samarTlis monacemebs ar Seesabameba.<br />

rogorc cnobilia, konstantinopoli Sendeboda 325-330 wlebSi da igi 330<br />

wels akurTxes rogorc qalaqi da dedaqalaqi imperiisa. am dros misi<br />

episkoposi, viTarca erT-erTi qalaqis mRvdelmTavari, emorCileboda Tavis<br />

mitropolits, romelic qalaq irakliaSi ijda. rusi kanonistebis mixedviT, am<br />

droisaTvis, e.i. IV s-is 30-ian wlebSi, konstantinopolis episkoposs Tavisi<br />

normaluri sididis <strong>eparqia</strong>c ki ar hqonda. mxolod Semdeg gaafarTova man<br />

gavlena jer mxolod Tavis garSemo myof olqze da TiTqmis saukune<br />

dasWirda, raTa Tavis iurisdiqciaSi moeqcia 451 wlis qalkedonis msoflio<br />

krebis dasturiT iqamde avtokefaluri diocezebi Trakiisa, asiisa da<br />

pontosi.<br />

rodis daarsda oficialuri qarTuli eklesia? Tu sxvadasxva istorikosis<br />

monacemebs SevajerebT, es moxda 317-326 wlebSi. 337 welic rom iyos es TariRi,<br />

mainc mivalT, samarTlebrivi TvalsazrisiT, dilemamde, e.i. Tu qarTuli<br />

eklesia daarsda 326 wels igi araviTar SemTxvevaSi konstantinopolis<br />

iurisdiqciaSi ar imyofeboda. Tu igi daarsda 337 wels, 330 wels daarsebuli<br />

qalaqis episkoposs mainc ar SeeZlo igi Tavis iurisdiqciaSi moeqcia,<br />

radganac rogorc ukve aRvniSneT, konstantinopolis episkoposs Tavisi<br />

normaluri sididis <strong>eparqia</strong>c ki ar hqonda im droisaTvis da kidevac rom<br />

moendomebina imperiis farglebs gareT kavkasiis mTebTan mdebare eklesiis<br />

daqvemdebareba, amas mainc ver SeZlebda, radganac maSin konstantinopolsa da<br />

<strong>saqarTvelos</strong> DSoris pontos diocezis avtokefaluri eklesia imyofeboda.<br />

saeklesio samarTlis mixedviT, IVs-is 30-ian wlebSi aseTi daqvemdebareba<br />

SeuZlebeli iyo. msgavsadve saeWvoa, antioqiis iurisdiqciac Cveni eklesiis<br />

mimarT.<br />

saeklesio samarTlis wyaroebis Ziebisas aucileblad unda<br />

gaviTvaliswinoT TviT qarTuli eklesiis Zveli moRvaweebis mosazrebani<br />

avtokefaliis Sesaxeb. erTi aseTi, yvelaze ufro avtoritetuli iyo wmida<br />

giorgi mTawmideli, romlis avtoritetuloba sakanonmdeblo saqmeSi<br />

sagangebo muxliT daadastura ruis-urbnisis saeklesio krebamac. giorgi<br />

mTawmindelis azriT, qarTuli eklesia daarsebul iqna ara IV saukuneSi,<br />

aramed I-II saukuneebSi TviT mociqulTa mier, aqedan gamomdinare, igi msgavsad<br />

sxva mociqulTa mier daarsebuli yvela eklesiisa, daarsebisTanave<br />

avtokefaluri iyo Tanaxmad imJamindeli saeklesio samarTlisa. amis gamo,<br />

giorgi mTawmidelis azriT, antioqiis <strong>sapatriarqos</strong> pretenziebi qarTuli<br />

eklesiis mimarT ukanono iyo, antioqiis eklesia arasdros yofila qarTuli<br />

eklesiis, e.w. `dedaeklesia~. Cven giorgi mTawmidelis es Tvalsazrisi<br />

mravalgzis gvaqvs qvemoT ganxiluli, amitomac aq aRar SevexebiT, magram<br />

Zvel qarTvel mecnier-moRvaweTa mosazrebebs adasturebs axali<br />

arqeologiuri monacemebic. marTlac, rogorc arqeologiuri masalebi<br />

adasturebs, saqarTveloSi IV saukunemdec cxovrobdnen qristianebi, TavianTi<br />

salocavebiT (IV saukunemdeli eklesiac ki aRmoCnda nastakisSi) sainteresoa<br />

isic, rom II-III saukuneebSi CvenSi qristianul aRmsareblobas maRal, mdidar<br />

fenebSic ki SeuRwevia, miT umetes, mravlad iqneboda qristianTa ricxvi


dabal fenaSi, romelSic saerTod gavrcelda Tavdapirvelad qristianoba 300 .<br />

IVs-mde `qristianuli ideologiis gavlenis zrda qarTlis Zveli dedaqalaqis<br />

mosaxleobaSi SesamCnevi aris. rogorc Cans, igi mosaxleobis sxvadasxva<br />

fenaSi gavrcelda. amis sailustraciod gamodgeba gvianantikuri xanis<br />

samareebSi aRmoCenili qristianuli simboloebi mcxeTa-samTavroSi, agreTve,<br />

erwos velze `quSaanT goris samarovanze~. amaze metyvelebs dakrZalvis<br />

qristianuli wesi, romelic dadasturda 301 . iq dakrZalvis socialuri<br />

kuTvnileba eWvs ar iwvevs, rogorc irkveva, qristianul ideologias qarTlis<br />

samefos maRal fenebSic gasCenia dasayrdeni oficialur saxelmwifo<br />

religiad gamocxadebamde 302 .~<br />

III saukuneSi, Tuki qarTlis maRal fenebSic ki imdenad iyo fexmokidebuli<br />

qristianuli sarwmunoeba, rom maRali wris axalgazrda (20-22 wlis)<br />

qristian qalbatons didebiT krZalavdnen sagangebo umdidres akldamaSi,<br />

qristianuli yovelgvari wesebis dacviT, maSin roca romis imperiaSi<br />

qristianebi katakombebSi imalebodnen, Cans, qarTlSi qristianTa ricxvi ara<br />

marto didia, aramed maRali fenac maincdamainc ar krZalavs qristianobas.<br />

mematiane aRniSnavs kidec, rom III s-Si qarTlis mefe rev marTals saxelmwifo<br />

kultis reformac ki Cautarebia qristianuli moralis Sesabamisad. ufro<br />

metic, arsebobs II-III saukuneTa qristianTa saflavebis arqeologiuri<br />

monapovrebi TiTqmis mTel saqarTveloSi, maT Soris _ bavSvebisa. saeklesio<br />

samarTlis mxriv am pirvel qristianebs, cxadia, unda hyolodaT<br />

samRvdeloeba, mRvdlis gareSe ar moxdeboda naTloba, qristiani ki mxolod<br />

monaTluli adamiani iyo. maSasadame, qristianTa arseboba TavisTavad<br />

gulisxmobs qarTlSi samRvdeloebis arsebobas. magram iyvnen Tu ara<br />

episkoposebi?<br />

nikeamdeli epoqis saeklesio samarTlis uZveles Zegls warmoadgens<br />

`didaqe~ – `Tormeti mociqulis moZRvreba~, ganekuTvneba I-II saukuneTa mijnas.<br />

masSi aris ramdenime kanoni saeklesio-iuridiuli xasiaTisa (XI-XVI TavebSi).<br />

`didaqeSi~ ar moixsenebian presviterebi (mRvdlebi), aramed mxolod<br />

episkoposebi da diakvnebi (maT garda mosiarule mociqulebi,<br />

winaswarmetyvelebi da moZRvrebi) 303 . saqme isaa, rom, rogorc aRiniSna,<br />

uZveles periodSi, swored episkoposebi iyvnen momaqcevelebi xalxisa, anu<br />

dRevandeli mniSvnelobiT mRvdlebi. magram am episkoposebs sruli<br />

iurisdiqciuli damoukidebloba hqondaT. amis Sesaxeb TviT `didaqeSia~<br />

miTiTeba mexuTmete Tavis pirvel muxlSi. Cven imis Tqma gvsurs, rom<br />

samarTlebrivi damokidebulebis mxriv, qarTlSi myofi qristianuli<br />

TemisaTvis, anu pirvelsaukuneTa eklesiisaTvis saeklesio samarTlis wyaros<br />

warmoadgenda sakuTari episkoposi, im droisaTvis igive mRvdeli.<br />

vin adgenda pirvel qristianTa episkoposs? rogorc aRvniSneT, episkoposi<br />

avtokefaluri samarTlebrivi subieqti iyo da mas adgenda TviT konkretuli<br />

qristianuli Temis xalxi, ubralo morwmuneebi. `didaqes~ aRniSnuli muxli<br />

avaldebulebs qristianebs: `XV, 1. daadgineT TqvenTvis episkoposebi da<br />

diakvnebi, Rirsni uflisa, kacni mSvidni da uvercxloni, WeSmaritni da<br />

gamocdilni, rom winaswarmetyvelTa da moZRvarTa liturgia amsaxuron maTac<br />

Tqven Soris. 2. ar moiZagoT isini, radganac Tqven mier winaswarmetyvelTa da<br />

moZRvarTa darad arian pativdebulni~ 304 .


aqedan gamomdinare, I-II saukuneTa da amave epoqis mcxeTel qristianebs<br />

uTuod unda hyolodaT maT mierve gamorCeuli episkoposi, mociqulTa<br />

swavlis `didaqes~ Sesabamisad. es episkoposi iyo TavisTavadi, ara sxva<br />

qalaqis an ucxo qveynis episkoposis mier gamogzavnili, aramed TviT<br />

morwmuneTa mier gamorCeuli Rirsebebis gamo (kacni mSvidni, uvercxloni da<br />

a.S.).<br />

unda davaskvnaT, rom Tu CvenSi namdvilad iqadages mociqulebma da<br />

gaavrceles qristianoba, Cvens pirvel qristianebs `didaqes~ mixedviT<br />

episkoposebi Tavdapirveladve hyavdaT, es episkoposebi ki iyvnen samarTlis<br />

wyaro pirveli qristianuli eklesiebisaTvis.<br />

`mociqulTa epoqaSi presviteri xSirad ewodeboda episkoposs da piriqiT,<br />

episkoposi – presviters~ 305 .<br />

presviters uwodebdnen TavianT Tavs petre (I petre, 5,1), ioane da sxva<br />

mociqulebi, saeklesio sazogadoebis saTaveSi mdgomT miemarTebodaT agreTve<br />

sxva saxelwodebebic, magaliTad: `mwyemsebi~, `winamZRolni~;<br />

`winamZRvarni~ 305 .<br />

xucesisa da episkoposis urTierTmimarTebis Sesaxeb werda aseve efrem<br />

mcire, Tavis komentarebSi, romelic daurTo dionise areopagelis wignebs: -<br />

`Seiswave, viTarmed maSin jereT episkoposTa mRdel uwodian da mRdelTa<br />

episkopos, rameTu arRa gankuTvnil iyvnes saxelni ese~ 307 .<br />

maSasadame, aseTi mRvdeli episkoposebi (am sityvis Tavdapirveli<br />

mniSvnelobiT) unda hyolodaT Tavdapirvel mcxeTel qristianebs (II-III ss),<br />

erwoelebs (erwoSic arqeologiuri masalis mixedviT, arsebobda qristianTa<br />

Temi), wilknelebs da sxva mraval daba-sofels, vidre WiaTuris raionis<br />

sofel rgnamde (arqeologiuri masalis mixedviT aqac aris aRmoCenili II-III<br />

ss-is qristianuli samarxebi da naSTebi) da sxvagan.<br />

mociqulTTa mier am pirveli episkoposebisaTvis mocemuli iyo<br />

`mociqulTa kanonebis~ 34-e muxli – `yvela eris episkoposebma unda icodnen<br />

maT Soris pirveli da Tavi episkoposi da araferi zedmeti ar unda gaakeTon<br />

mis gareSe, aramed yoveli maTgani mxolod imas unda akeTebdes, rac<br />

sasargebloa misi eklesiisaTvis da misTvis daqvemdebarebuli soflebisaTvis,<br />

magram nurc (pirveli) episkoposi gaakeTebs nurafers sxvebTan SeTanxmebis<br />

gareSe, vinaidan mxolod ase aResruleba erTneboba d idideba RmerTi uflis<br />

mier suli wmindiT~ 308 .<br />

rogorc cnobilia, es `mociqulTa kanonebi~ wmida eklesiaSi gamoCnda IV<br />

saukuneSi (anda III s-is bolos), anu daaxloebiT im dros, roca qarTlis<br />

samefo ojaxma oficialurad miiRo qristianuli sarwmunoeba da moiqca<br />

mTeli qarTveli eri, es kanonebi avaldebulebda iqamde qveyanSi arsebul<br />

patar-patara qristianul TemTa mraval episkoposs, imave mRvdlebs<br />

CamoeyalibebinaT saeklesio centralizebuli eklesia, mtkiced SeekraT igi<br />

TavianT Soris `pirveli~, anu Tavi episkoposis gamorCeviT. unda vifiqroT,<br />

rom wmida ninos dros antioqiidan Camosuli berZeni episkopati albaT am<br />

sakiTxSi, anu centralizebuli saeklesio organizaciis SeqmnaSi Tu daexmara<br />

adgilobriv axalmoqceul xalxsa da saxelmwifos. yovel SemTxvevaSi,<br />

msoflio saeklesio kanonebis mcodneTa Tanaxmad, im droisaTvis, yvela eris<br />

eklesia (IV s-is dasawyisSi) – avtokefaluri iyo 309 , rogorc 34-e kanonic<br />

moiTxovs. anu gaqristianebuli xalxis SigniT myofma episkoposebma erTmaneTs


Soris unda gamoirCion pirveli episkoposi da daemorCilon mas. pirveli<br />

episkoposi anu mTavarepiskoposi (imJamindeli gagebiT) ar iniSneba<br />

ucxoeTidan, mas adgilze irCeven da, Sesabamisad, adgilobrivi eklesiis<br />

samarTlis wyaroa sakuTari eklesiis episkopatisa da `pirvelis~<br />

dadgenilebani. aseve unda yofiliyo qarTlis eklesiaSic IV s-is dasawyisSi.<br />

TiTqosda aseve unda esmodes es sakiTxi ruis-urbnisis krebis Zegliswerasac,<br />

romelic IV s-Si am axal organizebul Tu centralizebul qarTuli<br />

eklesiis pirvel meTaurs ukve kaTalikoss anu `sayovelTao episkoposs~<br />

uwodebs.<br />

ara marto ruis-urbnisis sakanonmdeblo kreba, aramed sxva mkvlevarebic<br />

(efrem mcire) IV s-is qarTuli eklesiis pirvel meTaurs – kaTalikoss<br />

uwodeben. ruis-urbnisis wmida kreba brZanebs: wmida ninom `miizida yoveli<br />

savseba yovelTa qarTvelTa naTesavisa sakvirvelT moqmedebiTa niSeb<br />

SemosilTa saswaulTaiTa, raJams igi qarTvelTa mefeman mirian mefeTa Soris<br />

didisa konstantinessa mivlinebiTa da misgan gamoTxoiTa mefobisa Tvisisa<br />

qalaqad mcxeTad STamoiyvana evstaTi didi saydris mpyrobeli antioqielTa<br />

eklesiisa da wmidaTa mier xelTa misTa naTel iRo man da yovelman erman<br />

qarTlisaman, da TviT patriaqTa Soris saxelganTqmulman evstaTi xeliTa<br />

TvisiTa STadva safuZveli maSin sadme mcxeTas aRSenebulisa eklesiisai,<br />

romelica friadisa Tana gulmodginebisa ganasrules ra maT, ganwmida igi da<br />

xeldasmulyo mas Sina episkoposi-kaTolikosi~ 310 .<br />

saerTod, `kaTalikosi~ – mravali an ramdenime episkoposis sayovelTao,<br />

pirvel aRmatebul an gamorCeul episkoposs erqva, sityva `kaTalikosi~<br />

TavisTavad gulismobs ramdenime episkoposis arsebobas am kaTalikosis, anu<br />

`sayovelTaos~ xelqveviT.<br />

ruis-urbnisis kreba axsenebs kidec sityvas `yovlisa~. wmida ninom, misi<br />

ganmartebiT, moaqcia ara mxolod aRmosavleT <strong>saqarTvelos</strong> qarTveloba,<br />

aramed srulad <strong>saqarTvelos</strong>, maT Soris dasavleT <strong>saqarTvelos</strong> qarTvelobac<br />

`miizida yoveli savseba yovlisa qarTvelTa naTesavisa~, iseve, rogorc ufro<br />

adre, amave krebis gansazRvrebaT, andria pirvelwodebulma gaanaTla ara<br />

mxolod dasavleT saqarTvelo aramed `yoveli saqarTvelo~, maT Soris<br />

aRmosavleTic – andria `Cvenamdec moiwia da qadaga sacxovrebeli qadageba<br />

saxarebisa yovelsa qveyana <strong>saqarTvelos</strong>a~ 311 .<br />

amitom, rodesac `Zegliswera~ ambobs, rom evstaTi antioqielma patriarqma<br />

mefe mirianis dros `xeldasxmulyo episkoposi-kaTalikosi~, ruis-urbnisis<br />

kreba am kaTalikosis xelqveiT gulisxmobs sxva episkoposebis arsebobas,<br />

romelTa Sorisac mociqulTa 34-e kanonis Tanaxmad, erTi `pirveli~, anu<br />

sayovelTao unda iyos, romlis kanonizeba anu kurTxeva unebebia antioqiel<br />

patriarqs, mniSvneloba ara aqvs imas, igi Camoyvanili iyo Tu mkvidri,<br />

eTnikuri qarTveli Tu ucxoeli. am `kaTalikosis~ xeldasxmuloba, ukve<br />

TavisTavad gulisxmobda sxva episkoposebis mier mis aRiarebas, viTarca maT<br />

Soris pirvelisa, da sayovelTaobas. sxva sakiTxia is, namdvilad SeiZleboda<br />

Tu ara, rom rqmeoda termini `kaTalikosi~ eklesiis meTaurs IVs-Si.<br />

yovel SemTxvevaSi, imJamindeli msoflio saeklesio samarTali moiTxovda<br />

erTi qveynis SigniT myof episkoposebs gamoerCiaT maT Soris `pirveli~.<br />

albaT am `pirvels~ gulisxmobda ruis-urbnisis kreba IVs-Si xeldasxmuli<br />

`kaTalikosis~ qveS.


karTagenis (419) krebis me-17 muxlis Tanaxmad, `TiToeul samTavros, Tu is<br />

Sorsaa, unda hyavdes Tavisi mTavarepiskoposi~ - e.i. avtokefaluri ierarqi.<br />

saeklesio samarTlis wyaro IV-V saukuneebSi, mas Semdeg, rac ukve<br />

namdvilad iqna organizebuli erTiani qarTuli eklesia samefo saxlisa da<br />

saxelmwifos mzrunvelobiT, ganxiluli gvaqvs, agreTve, aqve paragrafebSi<br />

`kaTalikosi~ da `patriarqi~.<br />

Cveni naSromis arsidan gamomdinare, gansakuTrebul yuradRebas mivapyrobT<br />

pirvel saukuneebSi qristianTa mier krebaTa mowvevis wesebs, `didaqe~ anu<br />

`Tormeti mociqulis moZRvreba~ avaldebulebda II-III saukuneTa qristianebs<br />

`xSirad erTad Sekrebas~ (`didaqe~, XVI, 2). gansakuTrebiT ki kvira dRes<br />

`...uflis kviradRes SeikribeT, gantexeT puri da aRavlineT samadlobeli,<br />

aRiareT Secodebani, rom wmida iyos msxverpli Tqveni~ (`didaqe~, XVI, 1).<br />

swored am Sekrebebis dros unda `daedgina TavisTvis~ qristianul Tems<br />

Tavisi axali episkoposi: `daadgineT TqvenTvis episkoposebi da diakvnebi,<br />

Rirsni uflisa, kacni mSvidni da uvercxloni, WeSmaritni da gamocdilni, rom<br />

winaswarmetyvelTa da moZRvarTa liturgia amsaxuron maTac Tqvens Soris~<br />

(`didaqe~, XV, 1).<br />

sxva saeklesio-sakanonmdeblo Zegli, `wmida mociqulTa kanonebi~ (amJamad<br />

moqmedi saeklesio samarTalia) Tavis 37-e kanonSi acxadebs: `episkoposTa<br />

kreba unda Sedges weliwadSi orjer~, pirvelad suliwmidis dResaswaulis<br />

dReebSi (meoTxe kviras), meored ki 12 seqtembers 312 . Cans, es kanoni moqmedebda<br />

III saukunesa da IV saukunis dasawyisSi, radganac 325 wels Semdgari pirveli<br />

msoflio nikeis krebis kanonebis mixedviTac aseTive wesia dadgenili<br />

weliwadSi orjer krebis mowvevisa, kerZod, me-5 kanonis Tanaxmad, `TiToeul<br />

samTavroSi weliwadSi orjer Catardes episkoposTa kreba~ 313 .<br />

es kanonebi, cxadia, Seexeboda saqarTveloSi arsebul qristianul<br />

Temebsac, rogorc aRiniSna, saqarTveloSi mociqulTa droidan qristianuli<br />

Temebis arsebobis Sesaxeb migviTiTebs, rogorc werilobiTi wyaroebi, ise<br />

arqeologiuri aRmoCenebi 314 .<br />

nikeis zemoT aRniSnuli I msoflio krebis me-4 kanoni romis imperiis<br />

SigniT arsebuli provinciis (anu ZvelqarTulad - `samTavros~)<br />

avtokefaluroba - TavisTavadobas warmoaCens. am kanonis ZaliT `episkoposi<br />

unda daadginos samTavros yvela episkoposma... am qmedebas sabolood<br />

amtkicebs samTavros mitropoliti~ 315 .<br />

samTavroSi, anu provinciaSi (saxelmwifo administraciul erTeulSi) Tu<br />

arsebobda ori an meti episkoposi, maT Soris upiratesoba unda miniWeboda<br />

samTavros dedaqalaqSi mjdoms (aqedanaa `mitropolitis~ wodeba), romelic<br />

damoukidebeli, avtokefaluri mmarTvelia. karTagenis saeklesio krebis<br />

kanonebis IV, 12 muxlis Tanaxmad samTavros episkoposs gangeb ar unda gaeyo<br />

Tavisi samTavro or saepiskoposo nawilad (saero xelisufalTa daxmarebiT),<br />

raTa TviTon mieRo mitropolitis pativi, e.i. mis xelqveiT xelovnurad ar<br />

unda aRmoCeniliyo ramdenime episkoposi 316 , e.i. samitropolito erTeulebis<br />

gazrda SeizRuda. romis imperiis provinciaTa eklesiebi erTmaneTis mimarT<br />

avtokefalurni iyvnen da rogorc qvemoT aRvniSnavT, maTi ricxvi asobiT iyo<br />

(am sakiTxs eZRvneba sagangebo statia `qarTuli eklesiis uflebrivi<br />

mdgomareobis Sesaxeb IV s-Si~ 317 ).


meoTxe saukunis dasawyisidanve, rogorc cnobilia, TandaTanobiT daiwyo<br />

Semcireba avtokefaluri eklesiebis ricxvma, magram eklesiaTa (provinciaTa<br />

eklesiebis e.w. `samTavroebis~) avtokefalias umtkicesad icavda msoflio<br />

krebebi, es gansakuTrebiT gamoikveTa III msoflio krebis me-8 kanonSi da ufro<br />

adre ki II msoflio krebis me-2 kanonSi. Tumca TviT I msoflio krebis me-6<br />

kanonma daadastura faqti imisa, rom imperiis udidesi (saimperio)<br />

dedaqalaqebis garSemo myofi eklesiebi ukve damorCilebulni iyvnen<br />

dedaqalaqeli episkoposis xelisuflebas (aseT dedaqalaqebad aRiarebul<br />

iqnen romi, aleqsandria da antioqia). imave faqts aRiarebda laodikiis krebis<br />

57-e kanoni `mcire qalaqebis episkoposebi damokidebulni unda iyvnen didi<br />

dedaqalaqebis episkoposebze~ 318 .<br />

II msoflio krebis me-2 kanonma pirdapir aukrZala aleqsandriisa da<br />

antioqiis episkoposebs kidev ufro metad gaefarToebinaT TavianTi<br />

xelisufleba mcire saepiskoposo erTeulebis avtokefaliis gauqmebis xarjze,<br />

kerZod, swored antioqiis Zlieri eklesiis gavlenis gafarToebis<br />

Sesaneleblad krebam xazgasmiT cno pontos, asiisa da Trakiis uamravi<br />

episkoposis TviTmmarTveloba _ avtokefalia. kerZod, kanonSi aRniSnulia:<br />

`eklesiaTa keTilad gangebisa da mSvidobisaTvis arc erT episkoposs ara aqvs<br />

ufleba gascdes Tavisi eklesiis sazRvrebs da SeiWras sxva eklesiis<br />

sazRvrebSi, raTa ar moaxdinos eklesiebis aRreva. kanonTa Tanaxmad,<br />

aleqsandriis episkoposi unda ganagebdes mxolod egviptis eklesiebs,<br />

aRmosavleTis episkoposebi unda ganagebdnen mxolod aRmosavleTis eklesiebs.<br />

daculi unda iyos nikeis kanonebiT dawesebuli pativi antioqiis eklesiisa.<br />

asiis soflebis episkoposebi unda ganagebdnen mxolod asiis eklesiebs,<br />

pontoeli episkoposebi unda marTavdnen mxolod pontos eklesiebs, xolo<br />

Trakiis episkoposebi mxolod Trakiis eklesiebs. episkoposi ar unda gavides<br />

Tavis samrevlo eklesiis farglebidan xeldasxmisaTvis, an sxva raime<br />

saeklesio gangebisaTvis mowodebis an miwvevis gareSe, TiToeul samTavros<br />

(<strong>eparqia</strong>s) ganagebs amave samTavros kreba nikeaSi gansazRvruli kanonis<br />

Tanaxmad, xolo warmarTTa Soris arsebuli ucxo tomTa eklesiebi unda<br />

ganagon mamaTa mier dawesebuli Zveli kanonebis mixedviT~ 319 .<br />

II msoflio krebis kanoni (me-2) adasturebs, rom romis imperiaSi yvela<br />

samTavros (provinciis) eklesia (<strong>eparqia</strong>) iyo avtokefaluri, garda ramdenime<br />

dedaqalaqis garSemo myofi eklesiisa. swored ase esmis es sakiTxi udides<br />

kanonists T. balsamons, igi werda me-2 msoflio krebis me-2 kanonis<br />

ganmartebisas: `miaqcie yuradReba, rom am kanonis Tanaxmad provinciebis<br />

eklesiebis yvela mitropoliti avtokefaluri iyo da xeldasxmuli iyo Tavis<br />

krebis mier~ 320 .<br />

balsamoni amasTan dakavSirebiT werda: `D lhtdyjcnb dct vbnhjgjkbns<br />

tgfh[bb ,skb ytpfdbcbvs (fdnjrtafkmws) b herjgjkfuftvs ,skb cdjqvb<br />

cj,cndtyysvb cj,jhfvb~ 321 .<br />

balsamonis azriT, im droisaTvis (igulisxmeba IV saukunis 80-iani<br />

wlebamde) romis imperiaSi 100-ze meti avtokefaluri eklesia arsebobda,<br />

radganac yvela provinciis eklesia avtokefaluri iyo 320 .<br />

qarTuli eklesiis avtokefaliis Sesaxeb Teodore balsamoni swored me-2<br />

msoflio krebis meore kanonis ganmartebisas wers (swored es kanoni miaCnda


mas eklesiaTa avtokefalurobis uflebis erT-erT uZveles safuZvlad): `nu<br />

gaikvirveb, Tu sxva eklesiebsac ipovi avtokefalurad, rogorc bulgareTis<br />

eklesias, kviprosisa da iberiisas. bulgareTis arqiepiskoposi - pativSi<br />

aiyvana iustinianem mefem... kviprosis arqiepiskoposi pativSi aiyvana mesame<br />

msoflio krebam, xolo iberiis episkoposi pativSi aiyvana antoiqiis krebis<br />

dadgenilebam. amboben, rom maSin rodesac RvTaebrivi qalaqis didi antioqiis<br />

uwmides patriarqad iyo ufali petre, gamotanil iqna krebis dadgenileba,<br />

rom iqnes Tavisufali da avtokefaluri eklesia iberiisa, romelic<br />

eqvemdebareboda antioqiis patriarqs~ 322.<br />

amave cnobas TiTqmis ucvlelad imeorebs XIV s-is didi kanonisti maTe<br />

blastari: - `Semdegi eklesiebi ar eqvemdebarebian arc erT patriarqs:<br />

bulgareTis eklesia, romelsac pativi mianiWa iustiniane mefem, rogorc es<br />

cnobilia xsenebuli novelebidan, kviprosis eklesia, amas pativi mianiWa mesame<br />

krebam da meeqvsem, iberielTa eklesia, romelsac pativi mieniWa antioqiis<br />

krebis dadgenilebiT (winaT is antioqias eqvemdebareboda), maTi<br />

mRvdelmTavrebi, Cveulebriv, xelT isxmebodnen sakuTari episkoposebisagan~ 323 .<br />

1185-1191 wlebSi antioqiis patriarqad arCeuli, ufro adre ki<br />

konstantinopolis patriarqis mTavari iuridiuli mrCeveli, Teodore<br />

balsamoni, rogorc fiqroben, antioqiis patriarq petres qveS, romelmac<br />

TiTqosda antioqiis krebis dadgenilebiT iberiis eklesias avtokefalia<br />

mianiWa, gulisxmobda petre III-s (1053-1057), Tumca sxvebi am petres aigiveben<br />

antioqiis patriarq petre mkawvrelTan, rac saeWvoa (es petre mkawvreli, igive<br />

fuloni, monofizitobis erT-erTi eresiarqi, gansakuTrebiT sZuldaT Zvel<br />

saqarTveloSi da miiCnevdnen, rom igi qarTlis mTavarepiskoposma miqaelma,<br />

sxva qarTvel episkoposebTan erTad Caqola somxeT-<strong>saqarTvelos</strong> sazRvarTan).<br />

ramdenad sworad gadmoscems balsamoni qarTuli eklesiisaTvis avtokefaliis<br />

miniWebis ambebs, ueWvelia Tu ara misi cnobebi? am mxriv SeiZleba gamogvadges<br />

balsamonis amave cnobaSi moTxrobili magaliTi kviprosis eklesiisa.<br />

balsamonis mtkicebiT, kviprosis eklesias avtokefalia mianiWa III msoflio<br />

krebam. magram, rogorc sayovelTaodaa cnobili, kviprosis eklesias III<br />

msoflio krebam avtokefalia ki ar mianiWa, aramed piriqiT, misi ZvelTaganve<br />

arsebuli avtokefalia daicva! cxadia, es momenti cnobilia balsamonisTvis<br />

da amitomac mohyavs mas kviprosis avtokefaliis magaliTi II msoflio krebis<br />

II kanonis ganxilvisas, romlis mixedviTac romis imperiis provinciebis<br />

eklesiebi avtokefalurebi iyvnen.<br />

rogorc cnobilia, 381 wels kviproselma episkoposebma efesos III msoflio<br />

krebas warudgines sityvieri da werilobiTi saCivari imis Sesaxeb, rom<br />

antioqiis episkoposi moqmedebda saeklesio wesTa da wmida mamebis kanonis<br />

sawinaaRmdegod, rodesac bedavda kviprosze xeldasxmas. `krebis ganCinebis<br />

Tanaxmad kviprosel episkoposebs saeklesio kanonebisamebr TviT unda hqondeT<br />

Tavisive episkoposebis xeldasxmis ufleba. es wesi Seucvlelad unda iyos<br />

daculi sxva gansagebelTa (olqTa) da <strong>eparqia</strong>Ta mimarTac. nurc erTi<br />

episkoposi nu miitacebs sxva <strong>eparqia</strong>s, romelic Tavidanve da ZvelTaganve ar<br />

emorCileboda mas da ar iyo mis winamorbed saydris mpyrobelTa gamgeblobis<br />

qveS. xolo Tu vinme miitacebs da daimorCilebs sxvis <strong>eparqia</strong>s iZulebiT, igi<br />

unda ganTavisufldes, raTa ar dairRves mamaTa kanoni da mRvdelmTavrobaSi<br />

Tavi ar unda iCinos saero mTavrobismoyvareobis ampartavnebam da


medidurobam. wmida msoflio krebam daadgina agreTve, rom TiToeulma<br />

<strong>eparqia</strong>m wmidad daicvas Zveli Cveuleba da wesi. TiToeulma mitropolitma<br />

unda waiRos am kanonis asli Tavis simtkicisaTvis. Tu vinme am dadgenilebis<br />

sawinaaRmego wess SemoiRebs, msoflio kreba mas daumtkiceblad CaTvlis da<br />

mas ar eqneba Zala~ 324 .<br />

msoflio krebis am kanonidan naTlad Cans, rom IV s-is miwurulsac ki<br />

wmida sayovelTao eklesia moiTxovda mtkiced yofiliyo daculi<br />

samitropolitoTa (gansagebelTa, samTavroTa, <strong>eparqia</strong>Ta) avtokefalia, kerZod,<br />

kreba moiTxovda Seuryeveli yofiliyo am avtokefaliaTa safuZveli. esaa<br />

`Zvel CveulebaTa wesis~ ucvleloba, `mamaTa kanonebis~ urRveoba. ra iyo<br />

`Zveli Cveuleba da wesi~, ras iTxovda `mamaTa kanoni~? - es iyo provinciaTa<br />

eklesiebis avtokefalurobis dacva, rom `TiToeul provincias (samTavros)<br />

ganagebdes amave samTavros kreba nikeaSi gansazRvruli kanonis Tanaxmad.<br />

xolo warmarTTa Soris arsebuli ucxo tomTa eklesiebi ganagon mamaTa mier<br />

dawesebuli Zveli kanonebis mixedviT~ (II msoflio krebis me-2 kanoni).<br />

balsamonma, rogorc aRvniSneT, kargad icis, rom kviprosis eklesia,<br />

romelic TviT mociqulTa dros daarsda, Tavidanve avtokefaluri iyo. magram,<br />

radganac misi avtokefalia daicva III msoflio krebam, amitomac moixseniebs am<br />

krebas: `kviprosis arqiepiskoposi pativSi aiyvana III krebam~, e.i. ukve<br />

avtokefaluri kviprosis eklesiis saarqiepiskoposo pativi aRiara, daicva da<br />

daamtkica III krebam.<br />

aqedan gamomdinare, msgavsadve, balsamonis mier naTqvami, rom `iberiis<br />

arqiepiskoposi pativSi aiyvana antioqiis krebis dadgenilebam~ ar unda<br />

gavigoT ise, TiTqosda antioqiis krebam petres patriarqobis dros V Tu XI<br />

saukuneSi avtokefalia mianiWa qarTul eklesias, aramed, iseve rogorc<br />

kviprosis eklesia iyo damoukidebeli, xolo III msoflio krebam daicva es<br />

avtokefalia, aseve qarTuli eklesia aRniSnul petremdec iyo avtokefaluri<br />

da petres dros antioqiis krebam cno anda daicva ukve arsebuli<br />

avtokefalia. marTlac ase Cans `giorgi mTawmidelis cxovrebidanac~:<br />

antioqiis patriarqs petre III-s moaxsenes bizantielebma qarTuli eklesiis<br />

sruli avtokefaliis Sesaxeb: `meufeo, eklesiani da mRvdelT-mTavarni<br />

qarTlisani ara romlisa patriarqisa xelmwifebasa qveSe arian da yovelni<br />

saeklesioni wesni maT mier ganegebian da TviT daisumen kaTalikosTa da<br />

episkoposTa, da ara samarTal ars ese, rameTu aTormetTa mociqulTagan<br />

aravin misrul ars qveyanasa maTsa da jer ars, raTa qalaqsa amas RvTisasa<br />

(e.i. antioqias) da saydarTa mociqulTa Tavisasa daemorCilnen da amissa<br />

xelmwifebasa qveSe iyvnen. rameTu naTesavni ars umecari da samwysoi mcire da<br />

Cuenda maxlobel arian da jer ars, raTa xelmwifebasa queSe antioqieli<br />

patreaqisasa imwyemsebodin da ikurTxebodes kaTalikozi maTi da viyvneT Cven<br />

erT samwyso da erT mwyems~ 325 .<br />

aqedan Cans, rom balsamonis mier naxseneb `antioqiis krebis<br />

dadgenilebamde~, romelmac TiTqosda XI s-Si qarTul eklesias avtokefalia<br />

mianiWa, qarTuli eklesia didi xnis avtokefaluri iyo, kerZod:<br />

1. misi episkoposebi ar emorCilebodnen ucxoeTis arc erT patriarqs<br />

(rogorc zemoT moyvanilidan Cans).<br />

2. yoveli adgilobrivi saeklesio wesi saqarTveloSive `ganegeba~.<br />

3. <strong>saqarTvelos</strong> eklesiaSi `TviT daisumen kaTalikosTa da episkoposTa~.


e.i. qarTul eklesias aqvs sruli damoukidebloba, magram antioqielTa<br />

TvalsazrisiT, saeklesio samarTali am faqtis arsebobiT darRveulia _ `ara<br />

samarTal ars ese~ ratom? imitom, rom `aTormetTa mociqulTagan aravin<br />

misrul ars qveyanasa maTsa~. maSasadame, qarTuli eklesiis avtokefalia<br />

mxolod im SemTxvevaSi CaiTvleboda samarTlebrivad, mociquls rom<br />

daearsebina es eklesia (esaa antioqielTa da, saerTod, VI-XI ss-ebis<br />

saeklesio Tvalsazrisi).<br />

aqedan Cans, Tu ra cvlilebebi ganicada saeklesio praqtikam<br />

avtokefaliis Teoriis Sesaxeb IV saukunidan XI saukunemde, kerZod, Tuki IV<br />

saukuneSi TviT umciresi provinciebis avtokefalia yovelgvari wina pirobis<br />

gareSe samarTlebriv movlenad iTvleboda da amitomac mas mkacrad icavda<br />

pirveli msoflio krebebi, XI saukunisaTvis avtokefalurobis safuZvlad ukve<br />

miiCneva Tormet mociqulTagan romelimes mier mocemuli eklesiis dafuZneba.<br />

amitomac, antioqiis krebisa da patriarqis winaSe misul wmida giorgi<br />

mTawmidels unda gaebaTilebina misi eklesiis winaSe wamoyenebuli braldeba<br />

_ `mociqulTagan aravin misrul ars qveyanasa maTsa~ 326 . Tuki giorgi<br />

mTawmideli daamtkicebda, rom mociqulebma daafuZnes <strong>saqarTvelos</strong> eklesia,<br />

es iqneboda qarTuli eklesiis avtokefaliis samarTlebrivi safuZveli.<br />

marTlac giorgi mTawmidelma moiTxova wigni `mimosvlai andria mociqulisa~,<br />

romelSic aRwerili iyo mociqulTa saqarTveloSi qadageba, maSasadame, es iyo<br />

<strong>saqarTvelos</strong> eklesiis avtokefaliis samarTlebrivi safuZveli XI s-Si, amiT<br />

gamZlavrebulma giorgi mTawmidelma pasuxad moaxsena krebas da patriarqs<br />

`wmidao meufeo, Sen ityvi viTarmed Tavisa mis mociqulTaisa petres saydarsa<br />

vzio, xolo Cven pirvelwodebulisa da Zmisa Tvisisa mwodebelisa nawilni<br />

varT da samwysoni da mis mier moqceulni da ganaTlebulni. da erTi wmidaTa<br />

aTormetTa mociqulTagani, simons vityvi kananelsa, qveyanasa Cvensa damarxul<br />

ars afxazeTs, romelsa nikofsi ewodebis. amaT wmidaTa mociqulTa<br />

ganaTlebulni varT da vinaiTgan erTi RmerTi gvicnobies arRara uargviyofies<br />

da arca odes wvalebisa mimarT midrekil ars naTesavi Cveni. da<br />

yovelTa uaris myofelTa da mwvalebelTa SevaCvenebT da vswyvetT. amas<br />

safuZvelsa zeda marTlmadideblobisasa da mcnebaTa da qadagebaTa zeda<br />

wmidaTa maT mociqulTasa mtkice varT~ 327 .<br />

imJamindeli saeklesio samarTlis mixedviT, Tuki mociqulis mier iyo<br />

dafuZnebuli romelime eklesia, mis meTaurebs ufleba hqondaT ar<br />

damorCilebodnen ucxo sapatriarqoebs, da TviTve ganegoT yovelive<br />

saeklesio wesi, daesvaT TavianTi eklesiis meTaurebi da ekurTxebinaT<br />

episkoposebi sxva sapatriarqoTa Caurevlad. rogorc aRiniSna, amitomac<br />

uTxra kidec petre III-m giorgi mTawmidels - `jer ars romel eklesiani da<br />

mRvdelT-mTavarni Tqvenni xelsa qveSe samociquloisa amis saydrisa<br />

imwyemsebodin... viTarmed Tvinier samociquloisa kanonisa TviT imwysian da<br />

mociqulTagani aravin mosrul ars qveyanasa maTsa~ 328 .<br />

rogorc vxedavT, antioqiis sapatriarqoSi aravis uxsenebia, rom<br />

avtokefaliis safuZveli SeiZleboda yofiliyo romelime zemdgomi, e.w. `deda<br />

eklesiis~ mier Tavisi nawilisaTvis avtokefaliis miniWeba. aseTi gageba<br />

avtokefaliisa imJamad arc ki arsebobda (Cvens droSi, XX s-Si ki, rogorc<br />

cnobilia, swored zemoaRniSnuli wesi miiCneva umTavres safuZvlad<br />

eklesiaTa avtokefalurobisa, magaliTad, ruseTis eklesias avtokefalia deda


eklesiam - konstantinopolma mianiWa da aseve sxva e.w. axal<br />

marTlmadideblur eklesiebs (serbeTis, rumineTis, bulgareTis, poloneTis,<br />

CexeTisa da sxv.).<br />

CvenTvis gansakuTrebiTaa mniSvnelovani is, rom amJamadac ki e.i. XX s.<br />

bolosa da XXI s. dasawyisSi kviprosis eklesia Tavis Tavs avtokefalurad<br />

miiCnevs ara III msoflio krebis droidan, aramed mociqulTa droidan.<br />

saeklesio samarTlis mkvlevari k. skurati wers: “Опираясь на свое апостольское<br />

происхождение Кипрская Церковь с древних пор признавала себя автокефальной” 329 . am<br />

mizeziT mociqulebrivi warmoSobis sxva eklesiebic TavianT Tavs amJamadac<br />

uZvelesi droidanve avtokefalurad miiCneven.<br />

Zvelad avtokefaliis miniWeba SeeZlo imperatorsac, rogorc magaliTad,<br />

balsamonis da blastaris cnobiT, iustinianem mianiWa bulgareTs, anda<br />

msoflio krebis gadawyvetilebas, rogorc III msoflio krebam mianiWa<br />

avtokefalia kvipross. magram, rogorc ganxiluli gvqonda, avtokefalia<br />

kvipross III msoflio krebamde hqonda, am krebam mxolod daicva misi<br />

avtokefalia. aseve unda vifiqroT, rom balsamonis mier naxsenebma antioqiis<br />

patriarqma petrem qarTul eklesias avtokefalia ki ar mianiWa, aramed<br />

darwmunda qarTuli eklesiis avtokefaliis samarTlebriv uflebebSi,<br />

radganac giorgi mTawmidelis mtkicebani irwmuna da mociqulTa mier<br />

daarsebulad, anu `samociqulo eklesiad~ aRiara qarTuli eklesia. antioqiis<br />

patriarq petre fulons (mkawvrels) V s-Si rom mieniWebina avtokefalia<br />

qarTuli eklesiisaTvis, antioqiisave patriarq petre III-s da mis mrCevlebs<br />

ecodinebodaT amis Sesaxeb, amitomac giorgi mTawmidels ganucxadebda ara<br />

imas, rom mociqulTagans aravis uqadagia Tqvens qveyanaSio, aramed etyoda _<br />

petre fulonamde <strong>saqarTvelos</strong> eklesia nawili iyo antioqiis <strong>sapatriarqos</strong>i,<br />

Zveleburi wesi ki unda aRvadginoT da iseve unda dagvemorCiloT, rogorc<br />

winaT gvemorCilebodiTo. petre mesame da misi momdevno patriarqi Teodosi<br />

arafers msgavss ar acxadebdnen. Tavis mxriv, arc giorgi mTawmidelma<br />

gaixsena, rom evstaTi antioqielma akurTxa pirveli episkoposi da amiT<br />

TiTqosda antioqiis iurisdiqciaSi IV s-danve moeqca qarTuli eklesia, arc is<br />

gauxsenebia, rom TiTqosda V s-Si petre fulonma mianiWa avtokefalia<br />

qarTul eklesias. mravali misioneri moRvaweobda III-IV saukuneebSi da<br />

afuZnebdnen axal da axal eklesiebs warmarTTa Soris, magram es iuridiul<br />

daqvemdebarebas ar iwvevda, radganac II-IV saukuneebSi yvela provinciis, anu<br />

samTavros eklesia avtokefaluri iyo, vis mierac ar unda yofiliyo igi<br />

dafuZnebuli. es icoda giorgi mTawmidelma da arc CaTvala saWirod xseneba<br />

am movlenebisa. misi Tvalsazrisi qarTuli eklesiis avtokefaliis safuZveli<br />

sul sxva iyo – kerZod, qarTuli eklesia dafuZnebulia mociqulTa mier,<br />

maSasadame, igi avtokefaluria mociqulTa droidanve. misi avtokefaliis es<br />

ufleba SeubRalavia, imdenad, rom TviTonve SeuZlia antioqiis <strong>sapatriarqos</strong><br />

msgavsad, sxva eklesias ganucxados pretenziebi. Tuki andria mociqulma<br />

miiyvana Tavisi Zma petre ieso qristesTan, e.w. Tavis Zmas mouwoda amisken,<br />

aqedan gamomdinare, `Svenis esreT, raTa wodebuli igi mwodebelsa mas<br />

daemorCilos, rameTu petresi (e.i. antioqiis saydris damfuZnebeli mociquli)<br />

jer ars raTa daemorCilos mwodebels Tavisa da Zmasa andrias (qarTuli<br />

eklesiis damfuZnebels) da raiTa Tqven Cven dagvemorCilneT330 .


aqedan Cans, rom: 1. giorgi mTawmidels <strong>saqarTvelos</strong>a da antioqiis<br />

eklesiebi Tanabari uflebebis mqone TavisTavad eklesiebad miaCnia; 2. igi ar<br />

cnobs antioqiis saydrisadmi qarTuli eklesiis daqvemdebarebas arc erT<br />

droSi, arc wina saukuneebSi da ar mis dros. rogorc aRiniSna, giorgi<br />

mTawmidelis TvalsazrisiT, <strong>saqarTvelos</strong> eklesia avtokefaluri iyo<br />

mociqulTa droidanve, e.i. I-II saukuneebidan (ixile amis Sesaxeb sagangebo<br />

gamokvleva: `Teoriebi qarTuli eklesiis avtokefaliis Sesaxeb~ 331 ).<br />

giorgi mTawmidelis TvalsazrisiT, <strong>saqarTvelos</strong> eklesia avtokefaluri,<br />

marTlmadidebluri da TavisTavadi iyo momdevno saukuneebSic, magaliTad,<br />

VIII s-Si. _ igi ambobs `iyo Jami, romel yovelsa saberZneTsa Sina<br />

marTlmadideblobai ara ipoeboda da iovane guTel episkoposi mcxeTas<br />

ikurTxa episkoposad, viTarca sweria didsa svinaqsarsa~ 1 .<br />

rogorc zemoT aRiniSna, IV s-Si antioqiel patriarqs evstaTis marTlac<br />

rom ekurTxebina qarTveli episkoposi, es ar gamoiwvevda qarTlis eklesiis<br />

daqvemdebarebas antioqiisadmi, iseve, rogorc ioane guTelis mcxeTaSi<br />

kurTxevis Semdeg guTeTis eklesia ar Sevida qarTlis eklesiis<br />

iurisdiqciaSi. Tumca isic unda iTqvas, rom Tuki IV saukuneSi imperiis<br />

provinciaTa umravlesoba avtokefaluri iyo, VI saukunis Semdeg maTi ricxvi<br />

mkveTrad Semcirda didi eklesiebis sasargeblod, ase rom, VIII s-Si SeeZlo<br />

kidec zemoaRniSnuli kurTxevis gamo qarTul eklesias pretenziebi<br />

ganecxadebina guTeTis eklesiis mimarT.<br />

Cven unda davubrundeT balsamonis zemoaRniSnul cnobas qarTuli<br />

eklesiis Sesaxeb, romelic erTvis me-2 msoflio krebis me-2 kanonis<br />

komentars, balsamons, eklesiaTa avtokefaliis safuZvlad swored es kanoni<br />

miaCnda da miiCnevda, rom qarTuli eklesiis avtokefaliac am kanonTan aris<br />

SesabamisobaSi. es kanoni (II msoflio krebis me-2 kanoni) sagangebod Seexo<br />

romis imperiis sazRvrebs gareT `warmarTTa Soris arsebul ucxo tomTa<br />

eklesiebs~ da scno maTi sruli TavisTavadoba _ avtokefalia. qarTuli<br />

eklesia berZnebisa da romaelebisaTvis _ `warmarTTa Soris arsebuli ucxo<br />

tomis eklesia~ iyo. aRniSnuli kanoni moiTxovda ara mis daqvemdebarebas<br />

imperiis romelime eklesiisadmi, aramed aZlevda TviTmwysobis Semdeg kanons:<br />

`xolo warmarTTa Soris arsebuli ucxo tomTa eklesiebi unda ganagon mamaTa<br />

mier dawesebuli Zveli kanonebis mixedviT~ (II ms. kreba, II kanoni) 332 .<br />

maSasadame, am kanonis ZaliT, II msoflio krebis xanaSi IV s-is 80-iani<br />

wlebisaTvis <strong>saqarTvelos</strong> eklesia imarTeboda, iseve, rogorc imperiis<br />

avtokefalur provinciaTa eklesiebi, kerZod, `TiToeul samTavros (<strong>eparqia</strong>s)<br />

ganagebs amave samTavros kreba nikeaSi gansazRvruli kanonis Tanaxmad~ (II ms.<br />

kreba, me-2 kan.), xolo imperiis sazRvrebs gareT myof eklesiebs ufro meti<br />

avtokefaliis ufleba aqvT, amis Sesaxeb Cven zemoT visaubreT, mamaTa mier<br />

dawesebul Zvel kanonTa Soris igulisxmeboda mociqulTa kanonebis 34-e<br />

muxli, romelic yvela eTnosis (naTesavis, eris, imperiaSi `provinciis~)<br />

eklesias aniWebs avtokefaliis uflebas - `yvela eris episkoposebma unda<br />

icodnen maT Soris pirveli da Tavi episkoposi da araferi zedmeti ar unda<br />

gaakeTon mis gareSe, aramed yoveli maTgani mxolod imas unda akeTebdes, rac<br />

sasargebloa misi eklesiisaTvis da misTvis daqvemdebarebuli soflebisaTvis.<br />

magram nurc pirveli episkoposi nu gaakeTebs nurafers sxvebTan SeTanxmebis


gareSe, vinaidan, mxolod ase SeiZleba aResrulos erTneboba da ididos<br />

RmerTi uflis mier suliwmidiT~ 333 .<br />

ai, am kanoniT imarTeboda <strong>saqarTvelos</strong> eklesia, vidre XIX saukunemde, es<br />

kanoni iyo misi TavisTavadobis safuZveli, msoflio krebebi ki ar arRvevdnen<br />

am kanons, aramed amtkicebdnen mas, rogorc igi ganamtkica nikeis krebam Tavis<br />

me-4, II ms. krebam me-2, III msoflio krebam me-8 kanonebiT.<br />

am kanonis ZaliT, yvela xalxis eklesias Zvelad ufleba hqonda<br />

avtokefaliisa, da iyvnen kidec I-III ss-Si gaqristianebuli eTnosebis<br />

eklesiebi avtokefalurni, rogorc romis imperiaSi, ise mis farglebs gareT.<br />

SemdgomSi IV s-is dasawyisSi romis imperiaSi am eTnosebis gansaxlebis<br />

sazRvrebs Tan daamTxvies provinciaTa sazRvrebi, amitomac provinciaTa<br />

eklesiebic avtokefalurni iyvnen (igulisxmeba IV s. dasawyisi), imperiis<br />

sazRvrebs gareT ki eklesiaTa avtokefalia `mamaTa mier dawesebuli Zveli<br />

kanonebiT~ ganisazRvreboda.<br />

rogorc cnobilia, V s-is avtors gelasi kvizikels aqvs cnoba imis<br />

Sesaxeb, rom pirveli qarTveli episkoposi akurTxa konstantinopolis<br />

patriarqma. am cnobasTan dakavSirebiT Tavis mosazrebebi aqvs m. TarxniSvils<br />

da sxva avtorebs. rogorc cnobilia, IV msoflio krebis dadgenilebiT<br />

gauqmebuli iqna pontos, asiisa da Trakiis provinciaTa eklesiebis<br />

damoukidebloba da isini moeqcnen konstantinopolis eklesiis iurisdiqciaSi.<br />

am momentma antioqia Zalze gaaRiziana, radganac, rogorc aRiniSna, igi<br />

pontosa da asiis eklesiebze Tavis pretenzias acxadebda. saerTod, rogorc<br />

romis, ise antioqiisa da aleqsandriis eklesiebisaTvis konstantinopolis<br />

eklesiis uswrafesi aRzeveba Tavdapirvelad miuRebeli iyo 334 . aman asaxva<br />

pova aRmosavleTis eklesiaTa samarTlebriv literaturaSi, magaliTad, somexi<br />

saeklesio avtorebi V-X saukuneebisa, am moments gansakuTrebiT aRniSnavdnen.<br />

maTi azriT, konstantinopolis eklesia ar iyo daarsebuli mociqulis mier,<br />

mas ar gaaCnda saeklesio warsuli. maSasadame, TviTon mas esaWiroeboda ucxo<br />

eklesiaTa dasturi Tavisi saeklesio uflebamosilebaTa gansaxorcieleblad.<br />

Tavis mxriv, konstantinopoleli avtorebi yovelmxriv cdilobdnen<br />

warmoeCinaT am axali eklesiis avtoriteti da uflebamosileba. amiT unda<br />

yofiliyo gamowveuli gelasi kvizikelis cnoba imis Sesaxeb, rom TiTqosda<br />

pirveli ganmanaTleblebi saqarTveloSi (igulisxmeba wm. ninosa da wm.<br />

mirianis dros) gamogzavna aleqsandre konstantinopolelma episkoposma 335 .<br />

miRebulia, rom gelasi kvizikelis (475 wlis axlo xanebSi) saeklesio<br />

istoriaSi SemorCenilia fragmentebi ufro Zveli avtoris gelasi kesarielis<br />

(367-395) naSromidan da cnoba aleqsandre konstantinopolelis mier iberiaSi<br />

ganmanaTlebelTa gagzavnis Sesaxeb mas unda ekuTvnodes, Cveni azriT, V<br />

saukuneSi, imis mere, rac konstantinopolelma 451 wels oficialurad<br />

SeierTa pontos, asiis da Trakiis iqamde avtokefaluri eklesiebi, warmoiSva<br />

idea, rom pontos iqiTa qveynebic, anu iberiis eklesiac konstantinopols<br />

damorCileboda, amitomac cnoba aleqsandre konstantinopolelis (314-337)<br />

Sesaxeb unda mivakuTvnoT V s-is, swored gelasi kvizikelis xanas, anu V s-is<br />

70-80-ian wlebs. am wlebSi qarTulma eklesiam marTlac gamoamJRavna survili<br />

hqonoda mkveTrad gamoxatuli proberZnuli, anu am SemTxvevaSi,<br />

prokonstantinopoluri orientacia da axali ierarqiac ki miiRo misgan<br />

kaTalikos petres meTaurobiT. am movlenam albaT asaxva pova gelasi


kvizikelis wyaroSi. m. TarxniSvilis azriT, `dabejiTebiT ver vityviT<br />

istoriul safuZvels eyrdnoba es cnoba, Tu masSi mxolod is faqtia<br />

asaxuli, rom am dros episkoposis Tanamdeboba bizantiaSi aleqsandres (314-<br />

337) ekava. yovel SemTxvevaSi, konstantinopolis eklesiis Semdgomi<br />

monawileoba qarTuli eklesiis kanonikuri saxis CamoyalibebaSi dokumentebiT<br />

damtkicebuli ar aris~ 336 .<br />

ase rom, konstantinopolisadmi qarTuli eklesiis kanonikuri<br />

damokidebuleba dokumentebiT ar mtkicdeba. rac Seexeba antioqias, igi Tavis<br />

daqvemdebarebis qveS gulisxmobda ara kavkasiur qveynebs, aramed imperiaSi<br />

Semaval aRmosavlur provinciebs, imperiis mTel aRmosavleT nawils<br />

SuamdinareTis CaTvliT. aseTi Sexeduleba, romelsac qvemoT ufro farTod<br />

ganvixilavT IV s-is dasawyisSi romis imperiis `axal administraciul<br />

dayofas~ Seesabameboda. rogorc iTqva, qalaq konstantinopolis daarsebamde,<br />

romis imperatoris nacvali ijda qalaq antioqiaSi da mas ufleba hqonda<br />

ganego `mTeli aRmosavleTis~ saqmeebi, cxadia, romis imperiis sazRvrebis<br />

SigniT. imJamindeli saeklesio cxovrebis Sesabamisad, antioqiis episkopossac<br />

mieca ufleba Tavisi iurisdiqcia ganexorcielebina `mTel aRmosavleTze~,<br />

oRond, cxadia, romis imperiis sazRvrebs SigniT. romis imperiis sazRvrebSi<br />

ki IV s-is dasawyisisaTvis Sedioda SuamdinareTi, romelsac sparseTis qveynis<br />

nawilad miiCnevdnen imJamad, agreTve pontos da asiis provinciebi, aseve<br />

arabeTi da siria. ai, am teritoriebze arsebul eklesiebze da ara kavkasiis<br />

eklesiebze SeeZlo antioqias Tavisi kanonikuri uflebamosilebis Sesaxeb<br />

ganecxadebina pretenziebi. es iyo `mTeli aRmosavleTi~ da ara romis imperiis<br />

sazRvrebis gareT myofi qveynebi (iseve rogorc provincia `asia~ anu `azia~ ar<br />

moicavda mTel azias Tanamedrove gagebiT). romis imperiis gaqrobis da misi<br />

sazRvrebis damcrobis Semdgomac antioqiis pretenziebi ar Semcirebula,<br />

piriqiT, Seecada `aRmosavleTis~ qveS axla mTeli qveynierebis aRmosavleTi<br />

warmoedgina.<br />

Tavdapirveli sparsuli qristianuli eklesia Camoyalibda mesopotamiaSi<br />

(SuamdinareTSi), romelic Sedioda romis imperiis sazRvrebSi IV s-is<br />

dasawyisSi, aqedan gamomdinare, antioqias marTlac hqonda ufleba<br />

mesopotamiis sparsul eklesiaze. SemdgomSi Camoyalibda erTiani sparsuli<br />

eklesia, amasTanave, romma dakarga mesopotamia, cxadia, amis gamo antioqiis<br />

pretenziebi sruliad sparseTis sakaTalikosoze usafuZvlo iyo, amitomac<br />

sparseTis eklesia CamoSorda antioqias da gamoacxada damoukidebloba. kidev<br />

erTxel unda vTqvaT, rom antioqias kanonikurad eqvemdebareboda mesopotamiis<br />

sparsuli eklesia romis imperiis sazRvrebis SigniT da ara sruliad<br />

sparseTis eklesia. amitomac iyo arakanonieri antioqiis pretenziebi mis<br />

mimarT. antioqias saerTod hqonda miziduloba daemorCilebina mezobeli<br />

eklesiebi, magaliTad, kviprosisa, romlis avtokefaliac daicva III msoflio<br />

krebam me-8 kanoniT.<br />

rogorc cnobilia, romis imperiaSi 100-ze meti avtokefaluri eklesiis<br />

nacvlad, provinciaTa eklesiebis avtokefaliis gaqrobis kvaldakval<br />

TandaTanobiT bizantiaSi V-VI saukuneebSi mitropoliaTa urTierTSerwymis<br />

gziT Camoyalibda sul eqvsi avtokefaluri eklesia (xuTi sapatriarqo da<br />

kviprosis eklesia). 5 <strong>sapatriarqos</strong> Camoyalibebis kvaldakval, VII-IX<br />

saukunisaTvis bizantiaSi Camoyalibda pentarqiis Teoria, romlis mixedviTac


mTel msoflioze eklesiuri iurisdiqciis ganxorcielebis ufleba TiTqosda<br />

hqonda am xuT <strong>sapatriarqos</strong> (e.i. romis, konstantinopolis, aleqsandriis,<br />

antioqiisa da ierusalimis eklesiebs). am Teoriis momxre Teologebi<br />

Txzavdnen Teoriebs, Tu msoflios romeli qveynis eklesia romel<br />

<strong>sapatriarqos</strong> unda daqvemdebareboda. antioqieli Teologebis azriT,<br />

saqarTvelo unda Sesuliyo antioqiis <strong>sapatriarqos</strong> iurisdiqciaSi. es<br />

mosazreba dawyebuli VII saukunidan, grZeldeboda vidre giorgi<br />

mTawmidelamde (XI s.). ase Tu ise, igi miRebuli iyo antioqiis sapatriarqo<br />

karze da am ideebs avrcelebda maTi mwerlobac.<br />

antioqiis patriarqs ioane antioqiels (+648) miuweria sparseTis eklesiis<br />

Sesaxeb did mitropolit maruTa tagritelisTvis (+649), rom: `winaT sparseTis<br />

kaTalikosis saydari da somxeTis, gurzanisa da aranis kaTalikosis saydari<br />

eqvemdebareboda antioqias kaTalikosis babais sikvdilamde~ (+484) 337 .<br />

am werilSi VII s-is antioqieli patriarqi aRiarebs, rom mis dros (e.i. VII<br />

s-Si) gurznis, anu <strong>saqarTvelos</strong> eklesia antioqias ar eqvemdebareba, Tumca ki<br />

masze pretenzias acxadebs. ufro metic, misi cnobiT, qarTuli eklesia ar<br />

eqvemdebareboda antioqias ukve kaTalikos babais sikvdilis Semdeg, e.i. V s-is<br />

80-iani wlebidan. im dromde Tu eqvemdebareboda? `am cnobidan ar Cans,<br />

gamoiyeneboda Tu ara es samarTali sinamdvileSi. Tu adgilobriv eklesiebis<br />

istorias gadavxedavT, davrwmundebiT, rom igi sinamdvileSi ar arsebobda.<br />

somxeTis eklesia daarsebis pirveli dReebidanve kesariis mitropolits<br />

eqvemdebareboda, IV s. bolos ki mTlianad ganTavisuflda misgan, raTa<br />

damoukideblad ganviTarebuliyo. sparsuli eklesiac mxolod iwodeboda<br />

antioqiaze damokidebulad, 423-424 wlebis axlo xanebSi man absoluturi<br />

damoukidebloba moipova da gaauqma antioqiis taxtze damokidebulebis kanoni.<br />

raki es ori eklesia iuridiulad gaTavisuflda antioqiis mitropolitisagan,<br />

unda vifiqroT, rom saqarTveloc aRar iyo masze damokidebuli, radgan<br />

iberiis eklesiis aseTi samarTlebrivi mdgomareoba arc erTi imdroindeli<br />

wyaroTi ar dasturdeba~ 338 .<br />

pentarqiis Teoriam gansakuTrebuli aRmavloba ganicada IX saukunidan,<br />

amis Sedegad ukve monofizitur antioqiaSi, romelic arabebis mier iyo<br />

dapyrobili, aqa-iq SemorCenili marTlmadidebeli, anu rogorc maT<br />

uwodebdnen melqiti (e.i. mefis, konstantinopolis imperatoris momxre),<br />

antioqieli berebi aviTarebdnen Sesabamis Teoriebs, erTi aseTi iyo beri<br />

nikoni, romelmac XI s-Si wamoayena mosazreba, rom `antioqiis patriarqma<br />

evstaTim (325-331) konstantines davalebiT moZebna qarTvelebi maTsave qveyanaSi,<br />

monaTla isini da dauniSna kaTalikosi, romelic antioqiis patriarqs<br />

dauqvemdebara~ 339 .<br />

nikonis es cnoba, rogorc cnobilia, Targmnil iqna XI s-Si qarTulad da<br />

igi yvela saeklesio fenam aRiara. me, piradad, es cnoba SedarebiT sandod<br />

mimaCnia, radgan evstati antioqielis moRvaweobis dros (325-331), jer kidev ar<br />

arsebobda konstantinopoli, viTarca dedaqalaqi, romis imperiis<br />

aRmosavleTis politikuri dedaqalaqi iyo antioqia. mis rogorc saero, ise<br />

sasuliero xelisuflebas evaleboda imperiis aRmosavleTSi yovelgvari<br />

saqmeTa mogvareba. amitomac unda vifiqroT, rom mefe mirianisagan<br />

imperatorTan gagzavnili delegatebi konstantines eaxlnen q. romSi, man ki<br />

evstaTi antioqiels, viTarca aRmosavleTSi mjdom ierarqs, daavala qarTuli


eklesiis saqmeTa mogvareba. magram es ar niSnavs ierarqiul damorCilebas<br />

axalSeqmnili eklesiisa, radganac IV s-is I naxevari aseT daqvemdebarebas ar<br />

iTvaliswinebda. cnoba daqvemdebarebis Sesaxeb pentarqiis momxreTa Seqmnili,<br />

anda SeTxzuli unda iyos mogvianebiT.<br />

XI s. melqit nikon SavmTels da Cvens did saeklesio moRvawes efrem<br />

mcires ekuTvniT cnoba, romelic maT Zveli qronikebidan moupovebiaT, rom<br />

imperator konstantine kopronimes dros (741-775) ori qarTveli beri mivida<br />

patriarq Teofilaqte antioqielTan (daaxloebiT 744-751) `isini Ciodnen, rom<br />

qarTvelebs aRar hyavT kaTalikosi, `rameTu dRiTgan netarisa anastasi<br />

mRvdelmowamisa, antioqiel patriarqisa, ara kurTxeul ars maTda kaTalikosimTavarepiskoposi<br />

siZnelisaTvis gzisa, rameTu agarianTagan veravin ikadrebs<br />

svlad~ 340 . am gancxadebis safuZvelze antoqiis patriarqs Teofilaqtes<br />

gaucia sinodis sigeli, romlis mixedviTac momavalSi kaTalikosis kurTxeva<br />

qarTvel episkoposebs miendoboda. amisaTvis ki evalebodaT JamiswirvaSi<br />

antioqiis patriarqis moxsenieba da yovelwliurad 1000 drahkanis gadaxda.<br />

patriarqi itovebda uflebas SemdgomSi mwvaleblobis an ganxeTqilebis<br />

SemTxvevaSi saqarTveloSi egzarqosi gaegzavnaT~ 341 .<br />

rogorc v. goilaZem gaarkvia VIII s. 40-50-ian wlebSi antoqiis sapatriarqo<br />

karze Cavidnen (ara `zemo iberiis~, aramed `qvemo iberiis~), anu dasavleT<br />

<strong>saqarTvelos</strong> zRvispira eklesiis warmomadgenlebi. rogorc cnobilia, VII s<br />

20-iani wlebs Semdeg herakle keisris aneqsiis Sedegad dasavleT <strong>saqarTvelos</strong><br />

zRvispireTi uSualod Sevida bizantiis imperiis SemadgenlobaSi da dasavleT<br />

saqarTveloSi vidre e.w. skanda-Sorapnis sazRvramde Tavisi iurisdiqcia<br />

ganaxorciela konstantinopolis sapatriarqom. aq Camoyalibda berZnulenovani<br />

saepiskoposoebi lazikis <strong>eparqia</strong>Si Semavalni foTis mitropolitis<br />

meTaurobiT. maT Soris rodopolosis, ZiRinevis, petras, caiSis<br />

saepiskoposoebi. male, gansakuTrebiT ki VIII s-Si politikuri viTareba<br />

Seicvala. dasavleT saqarTveloSi xelisuflebis marTvis ufleba moipova<br />

afxazeTidan gamosulma dinastiam, kerZod ki leon OI-ma, romelmac es ufleba<br />

moipova qarTlis mefeTagan mefe miris memkvidre asulis guranduxtis SerTvis<br />

gziT. dasavleT saqarTvelo ibrZoda bizantielebisagan damoukideblobis<br />

mosapoveblad. am mxriv konstantinopolis moucleloba sasargeblo aRmoCnda<br />

qveynis eklesiuri da politikuri damoukideblobis mopovebisaTvis. kerZod,<br />

am miwa-wylidan e.i. `qvemo iberiidan~ Cavida antioqiaSi saeklesio delegacia,<br />

swored maT miiRes `sinodis sigeli~, romliTac antioqiis patriarqma<br />

Teofilaqtem qvemo iberiis anu afxazeTis kaTalikosis kurTxevis ufleba<br />

qarTvel episkoposebs miando. Semdegi drois antioqieli patriarqebi<br />

dosiTeosi, xrisanfi da sxvebi weren imis Sesaxeb, rom `qvemo iberiis~<br />

arqiepiskoposma (ase uwodebdnen isini afxazeTis kaTalikoss) damoukidebloba<br />

moipova lev isavrosis epoqaSi, e.i. 720-ian wlebSi, rogorc Cans, am wlebSi<br />

gaerTianda dasavleT <strong>saqarTvelos</strong> eklesia, xolo kanonikurad ki<br />

konstantinopolisagan gaTavisuflda antioqiis aRniSnuli sinodis sigeliT.<br />

anu samarTlebriv-kanonikuri gziT da ara saeklesio urCobiT, rasac didi<br />

mniSvneloba aqvs.<br />

saerTod, xatmebrZoluri xana xasiaTdeboda samarTlebriv uflebaTa<br />

gadaadgilebiT. magaliTad, Tuki iqamde guTeTis eklesia Sedioda<br />

konstantinopolis iurisdiqciaSi, ioane guTelis dros VIII s.


konstantinopolSi xatmebrZoluri eresis gamo, guTeTis eklesiam gadawyvita<br />

gamosuliyo deda eklesiidan da daqvemdebareboda ierusalims. rogorc<br />

cnobilia, ioane guTeli sami weli eloda ierusalimSi episkoposad<br />

kurTxevas, magram Semdeg am sapatriarqoSi gadauwyvetiaT guTeTis mezobel<br />

marTlmadidebel iberiis eklesiaSi ekurTxebinaT ioane guTeli episkoposad.<br />

amgvaradve, dasavleT saqarTvelomac, roca gadawyvita gamosuliyo<br />

konstantinopolis iurisdiqciidan, mimarTa isev bizantiur eklesias –<br />

antioqiis <strong>sapatriarqos</strong>, romlisaganac VIII s. miiRo Sesabamisi kanonikuri<br />

dasturi. ase, rom efrem mciresa da nikon SavmTelis cnobebi iberiis<br />

kaTalikosis adgilze kurTxevis Sesaxeb Seexeba ara mcxeTis eklesiis, aramed<br />

afxazeTis (qvemo iberiis), eklesias. cnobaTa aRreva gamoiwvia iman, rom<br />

rogorc mcxeTis, ise dasavleT <strong>saqarTvelos</strong> eklesiebs `iberTa eklesiebi~<br />

ewodebodaT bizantiaSi. balsamonic Tavis cnobil cnobaSi iberiis<br />

eklesiisaTvis avtokefaliis miniWebis Sesaxeb, sinamdvileSi wers ara<br />

mxolobiT ricxvSi - `iberiis eklesia~, aramed mravlobiTSi - `iberiis<br />

eklesiebi~, es kargad Cans rusul TargmanSi.<br />

amave konteqstSi Sedis wmida mironis kurTxevis sakiTxic. CvenSi<br />

miCneulia giorgi merCules cnobaze dayrdnobiT, rom mironis kurTxevis<br />

ufleba qarTulma eklesiam moipova efrem mawyvereli (IX s.) episkoposis<br />

wyalobiT ierusalimis <strong>sapatriarqos</strong> mier. m. TarxniSvilis TqmiT, `es moxda<br />

patriarq sergi ierusalimelis (843-859) dros, roca ori qarTveli beri,<br />

miqaeli da arseni, romelTac mcire aziaSi olimpis mTaze qarTuli monasteri<br />

daaarses, wmida qalaqSi mividnen da antioqiis patriarqTan SeTanxmebiT<br />

aqauri sinodisagan TavianTi eklesiisaTvis es ufleba moipoves~ 342 . mironis<br />

kurTxeva Zvel eklesiaSi episkoposebis privilegia iyo, es ufleba kidev<br />

ufro ganamtkica karTagenis krebebma IV s-Si. Cven garkveuli gvaqvs, rom VI-VII<br />

saukuneebSi somxeTisa da albaneTis eklesiebi mirons TviTonve akurTxevdnen,<br />

amitomac samarTlebrivad maTi Tanatoli da Tanafardi qarTuli eklesiac,<br />

cxadia, mirons ZvelTaganve akurTxevda. miT umetes, rom IV s-danve uflis<br />

kvarTze amosuli sveticxovlis Ziridan mironi gadmoedineboda, cxadia, mcire<br />

odenobiT, romelsac albaT urevdnen xarSvisas wmida mirons.<br />

zemoaRniSnuli cnoba mironis Sesaxeb kvlav dasavleT <strong>saqarTvelos</strong><br />

eklesias Seexeba – saqme isaa, rom dasavleT <strong>saqarTvelos</strong> berZnuli<br />

saepiskoposoebi, cxadia, mirons konstantinopolidan iRebdnen, masTan<br />

xatmebrZoluri eresis gamo kavSiris gawyvetis Semdeg isini Seecadnen mironi<br />

sxva romelime bizantiuri sapatriarqodan mieRoT. qvemo iberiis anu<br />

afxazeTis sakaTalikososadmi miniWebuli avtokefalia _ TavisTavadobis<br />

sanacvlod _ antioqia-ierusalimis erT-erTi piroba iyo wmida mironi maTgan<br />

SeesyidaT, romelSic 1000 drahkani unda gadaexada qarTul mxares. swored es<br />

sakiTxi unda moegvarebinaY efrem mawyverelsa da sxva pirebs. kerZod, maTi<br />

wyalobiT ierusalimsa da antioqiaSi miuRweviaT TanxmobisaTvis, rom<br />

afxazeTis eklesiisaTvis saWiro mironi TviT saqarTveloSive kurTxeuliyo.<br />

e.i. qvemo iberiis sakaTalikosos mironi ukve ara antioqia-ierusalimidan,<br />

aramed adgilzeve unda mieRo. es winadadeba, Cans, giorgi mTawmidelis<br />

cxovrebaSi Tavdapirvelad savaraudod aseTi saxiT ewera: `rameTu afxazeTisa<br />

kaTalikosTa mironi ierusalimiT mohyvanda, xolo efrem qristesmieriTa<br />

brZanebiTa mironis kurTxeva qarTls ganawesa ierusalimisa patriaqisa


ganwesebiTa da wamebiTa sixaruliT, aramed qarTlad friadi qveyana<br />

aRiricxebis, romelsaca Sina qarTuliTa eniTa Jami Seiwirvis~, afxazeTic<br />

qarTlia, radganac wirva-locva da yoveli saeklesio saqme aq qarTul enaze<br />

aResruleba. maSasadame, gadawyda, rom dasavleT <strong>saqarTvelos</strong> eklesias mironi<br />

ekurTxebina adgilzeve e.i. mieRo mcxeTidan. es iyo gamTlianeba sulieri<br />

TvalsazrisiT qarTuli eklesiisa (ixile amis Sesaxeb sagangebo gamokvleva<br />

`mironis kurTxevis Sesaxeb~) 343 .<br />

<strong>saqarTvelos</strong> eklesia ar warmoSobila erTbaSad, erTi sqemiT. rogorc<br />

aRiniSna, aq qristianuli Temebi arsebobdnen qristianobis oficialur<br />

aRiarebamde ara mxolod dabal, aramed maRal fenebSic, rasac arqeologiuri<br />

monacemebi da werilobiTi wyaroebic miuTiTebs, magram es iyo mcirericxovani<br />

Temebi. mkvlevarTa Soris davaa IV s-is dasawyisSi `qarTlis moqcevis~<br />

TariRis Sesaxeb. saerTod ra igulisxmeboda `qarTlis moqcevaSi~?<br />

imperatorma konstantinem mefe mirianis TxovniT warmoagzavna `moswrafebiT<br />

mRvdelni naTlisRebisaTvis~ 344 , maT Soris iyo episkoposi ioane. `mefem naTel<br />

iyo xelsa queSe wmidisa ninossa~, aseve moinaTla dedofali da ufliswulebi.<br />

mdinare mtkvarze episkoposma naTeli sca warCinebulebs, xolo mRvdlebma<br />

mTel ers - swored es iyo `qarTlis moqceva~. romel wels moxda es? wyaro<br />

TviTve gvpasuxobs, kerZod, – qarTlis moqcevis Semdeg mefe mirianma ukanve<br />

gagzavna imperatorTan episkoposi ioane aseTi saTxovriT: `iTxova nawili<br />

Zelisa cxovrebisa, romelic mas oden Jamsa gamoeCina RvTis moyvare elene<br />

dedofalsa~ 345 . episkopos ioanes pirveli Camosvlis dros `Zeli cxovrebisa~<br />

ierusalimSi jer kidev ar iyo aRmoCenili, amitomac iyo, rom qarTvelTa<br />

gaqristianebis surviliT uzomod gaxarebulma imperatorma da elene<br />

dedofalma Tavdapirvelad mirian mefes mxolod macxovris xati da<br />

Cveulebrivi jvari gamougzavnes 346 ; xolo meorejer Casul qarTlis<br />

delegatebs, romelTa Soris episkoposTan erTad qarTveli `warCinebulic~<br />

iyo, imperatorma `sixaruliT mianiWa nawili Zelisa cxovelisa da ficarni<br />

igi, romelTa zeda ferxni damsWvalul iyves uflisani da samsWualni<br />

xelTani~ 3 .<br />

rogorc cnobilia, elene dedofalma ierusalimSi aRniSnuli siwmideni<br />

moipova 326 wels, xolo rogorc aRiniSna, `qarTlis moqceva~ anu mtkvarSi<br />

eris naTloba ufro adre moxda. maSasadame, unda daveTanxmoT vaxuStisa da<br />

sxva mraval avtors, romelnic `qarTlis moqcevis~ TariRebad 317-318 wlebs<br />

miiCneven. amasTan dakavSirebiT aRsaniSnavia is momentic, rom msoflio<br />

qristianobis udidesi siwmideebi `ferxTa ficari~ da samsWvalni uflisa<br />

ubralo qalaqebSi _ eruSeTsa da <strong>manglis</strong>Si datoves da ara dedaqalaqSi –<br />

qristiani mefis mfarvelobis qveS. ismis kiTxva, mounaTlavi, araqristianuli<br />

qalaqebis warmarT mosaxleebs rogor andes aseTi siwmide, warmarTebi xom<br />

sastikad epyrobodnen qristianul siwmideebs? rogorc Txzuleba `cxra Zma<br />

kolaelTa martviloba~ gviCvenebs, warmarTebma ar daindes TviT sakuTari<br />

gaqristianebuli Svilebi da qvebiT Caqoles, xolo eklesia daarbies.<br />

<strong>manglis</strong>sa da eruSeTSi datovebul aRniSnul siwmideebs ki mkvidri<br />

mosaxleoba gafacicebiT icavda, imdenad, rom V-VI saukuneebSi `<strong>manglis</strong>is<br />

jvari~ saerTo-kavkasiuri salocavic ki iyo. amis gamo, Cven unda vifiqroT,<br />

rom ioane episkoposis droisaTvis, e.i. IV s-is dasawyisSi <strong>manglis</strong>sa, eruSeTSi<br />

da albaT sxva daba-soflebSic, Cans, ukve arsebobda mZlavri qristianuli


Temebi (e.i. qarTlis oficialurad moqcevamde), romelTaTvisac SeiZleboda<br />

udidesi, msoflio mniSvnelobis qristianuli siwmideebis mindoba, swored am<br />

Temebs auSenes eklesiebi ioane episkoposis mier Camoyvanilma kiriTxuroebma.<br />

saeklesio samarTlis wyaros organizebis Semdeg IV s. dasawyisSi, iseve<br />

rogorc misi drois romis (bizantiis) imperiaSi, warmoadgenda harmoniuli<br />

(simfoniuri) kavSiri eklesiisa saxelmwifosTan, romelic damyarda mirian<br />

mefis saxelmwifo xelisuflebasa da qarTul eklesias Soris. es kavSiri<br />

saukuneTa manZilze samagaliTo iyo. m. TarxniSvilis TqmiT - `<strong>saqarTvelos</strong><br />

mmarTvelebs Tavisi Tavi RvTis mebrZolad da misi saqmis aRmsruleblad<br />

miaCndaT~ 347 , es grZeldeboda saukuneTa manZilze. `amgvari damokidebulebis<br />

mimaniSnebelia warwerac fulze: mesiis maxvils uwodebdnen TavianT Tavs<br />

mefeebi demetre (1125-1156), giorgi III (1156-1184), laSa-giorgi (1213-1222),<br />

dedofali rusudani (1222-1245), Tamari Tavis Tavs ase uwodebda: `mesiis<br />

Semwe~ 2. miuxedavad amisa, <strong>saqarTvelos</strong> mefeebi ar gadadiodnen sazRvars<br />

`romliTac gamijnulni iyvnen RvTis mier dawesebuli saeklesio<br />

ierarqiisagan~ 348 .<br />

`wmida ninos cxovreba~ cxadyofs, rom qarTlis moqceva moxda qalaq<br />

konstantinopolis daarsebamde, e.i. 330 wlamde, es iqidan Cans, rom aRniSnul<br />

`cxovrebaSi~ qalaqi romi (e.i. imperiis dedaqalaqi) dasaxelebulia<br />

ramdenjerme, magaliTad, am `cxovrebis~ Tanaxmad, elene dedofali romSi zis,<br />

amitomac mis winaSe `gaemgzavrnen wmida nino da efeseli qali qalaq<br />

romSi~ 349 . faravnis tbasTan ufalma wmida ninos misca wigni wasakiTxad,<br />

romelic `dawerili iyo laTinurad~ 350 , wmida ninos uwodeben ase: `romaeli<br />

tyve~ 351 , wmida ninos sarwmunoebas ki qarTveli warmarTebi ase uwodebdnen -<br />

`romaelTa Secdomili rjuli~ 352 . gaqristianebuli mefe miriani ambobs:<br />

`viqnebi morCili ninosi romaelTa rjulze 353 , Tumca amave dros romis<br />

imperias `saberZneTic~ ewodeba, mis mefes ki `berZenTa mefe~,<br />

konstantinopolis ararsebobas moqcevis droisaTvis gulisxmobs isic, rom<br />

wmida ninos `wigni miswera~ ara konstantinopolis episkoposma, aramed romis<br />

patriarqma `im dReebSi mouvida wigni romis patriarqisagan wmida ninos, mefes<br />

da qarTlis mTel ers~ 354 . mTel TxzulebaSi mxolod erTxel gvxvdeba sityva<br />

`konstantinopoli~ da unda vifiqroT, rom igi unda iyos CanarTi, radganac<br />

axlosaa sxva meore CanarTTan, romelSic laparakia mTiulebis Sesaxeb:<br />

`xolo ukanasknel Jams maTi nawili moaqcia abibos nekreselma episkoposma da<br />

zogierTi maTgani darCnen warmarTobaSive dRemde~ 355 , e.i. wmida ninos<br />

`cxovrebis~ redaqtirebis Jams albaT VI-VII ss-Si CaurTes sityva<br />

`konstantinopoli~.<br />

m. TarxniSvilis sityviT, `<strong>saqarTvelos</strong> kavSiri antioqiasTan xangrZlivi<br />

arasdros yofila~ 356 . m. TarxniSvilis azriT, antioqiasTan kavSiri<br />

<strong>saqarTvelos</strong> eklesiam daamyara ara IV, aramed V s-is bolos. `V saukunis<br />

bolos damyarebuli kavSiri antioqiasTan ukve 610 wels Seirya da VIII<br />

saukuneSi sruliad gawyda~ 356 . am dros m. TarxniSvilis sityviT (e.i. V s-Si),<br />

antioqia monofizituri yofila, amitomac misi azriT V s-Si qarTuli<br />

eklesiac monofizituri iyo. es mosazreba Cvens mier mTlianad uaryofilia 357


m. TarxniSvili svams Zalze saintereso kiTxvas, romelzec pasuxis<br />

gacemiT, Cven movZebniT qarTuli eklesiis samarTlis wyaros IV saukuneSi,<br />

kerZod - `pirveli episkoposi, romelic bizantiidan movida, `moqcevai<br />

qarTlisais~ mixedviT iyo ioane, mis Semdeg mcxeTis episkoposis taxtze avida<br />

masTan erTad mosuli mRvdeli iakobi. CvenTvis ucnobia, Tu sad ekurTxa igi<br />

episkoposad, radgan sakuTari ierarqiis Seqmna aseT mcire droSi<br />

SeuZlebeli iyo, xolo jer kidev zomieri da upretenzio bosforispira<br />

qalaqi (konstantinopoli) Zalian Sors iyo, qarTvelebi iZulebulni iyvnen,<br />

TavianTi umaRlesi mwyemsi mezobel qristian xalxebTan e.i. somxebTan da<br />

sirielebTan eZebna, marTlac mcxeTis mesame episkoposi iobi somexi<br />

mTavarepiskoposis, nerse didis (daaxloebiT 362-373) diakvani iyo. SeiZleba<br />

vifiqroT, rom nersem TviTon akurTxa Tavisi diakvani episkoposad...~ 358 .<br />

m. TarxniSvili cdeba, radganac Zvelma qarTulma saeklesio<br />

istoriografiam icoda, `Tu sad ekurTxa episkoposad~ iakobi, iobi da sxvani<br />

IV-V saukuneebSi. Cveni wyaroebi dabejiTebiT miuTiTebdnen, rom isini<br />

ekurTxebodnen aqve, saqarTveloSive da isini ar ukurTxebiaT ucxoeTSi anda<br />

ucxoel pirvel mRvdelmTavrebs. magaliTad, qarTuli eklesiis meore<br />

episkoposi iakobi mefe mirianis nebiT dajda eklesiis meTaurad, mirians es<br />

Tavad wmida ninom sTxova 359 .<br />

mis Semdeg qarTvelTa mefem episkoposad `dasva elia~, `...mokvda episkoposi<br />

iakob da dasva mis wil elia~ 360 , elias sikvdilis Semdeg aqve,<br />

saqarTveloSive, axal episkoposad `dasves~ svimoni - `mokvda elia episkoposi<br />

da dasves svimon~ 360 . aseve saqarTveloSive mRvdeli miqaeli `daadgines<br />

episkoposad~. - `moiyvana mRvdeli WeSmariti saberZneTiT, saxeliT miqael da<br />

daadgines igi episkoposad~ 361 da a.S. episkoposebs aqve, saqarTveloSive<br />

`adgendnen~ an `svamdnen~ Sesabamisi wreebi. iyo Tu ara saqarTveloSive IV s-<br />

Si ramdenime episkoposi? diax, iyo, ukve mirian mefis sikvdilis droisaTvis<br />

(IV s. 60-ian wlebSi) saqarTveloSi iyo ramdenime episkoposi, sikvdilis Jams<br />

mirian mefem `davedra episkoposTa~... 362 . e.i. episkoposebs sTxova. swored es<br />

episkoposebi irCevdnen TavianT krebaze eklesiis meTaurs, xolo mefe `svamda~<br />

mas. ramdenime episkoposi yofila mefe mirianis Semdegac, magaliTad, vaxtang<br />

gorgasals, roca is sparseTidan dabrunda miegebnen qarTveli episkoposebi -<br />

`warmovida vaxtang qarTlad da miegebnen... episkoposni~ 363 . es episkoposebi<br />

marTavdnen eklesias IV s. kanonebis mixedviT.<br />

aqedan Cans, rom IV s-Si eklesia saqarTveloSi, iseve, rogorc romis<br />

imperiis provinciaTa eklesiebis umetesi nawili, iyo TviTmmarTvadi, anu<br />

rogorc balsamoni aseT eklesiebs uwodebs _ avtokefaluri. qarTuli<br />

wyaroebis swori interpretireba mxolod amtkicebs balsamonis mosazrebas.<br />

amasve iTxovda msoflio saeklesio kanonmdebloba, kerZod, karTagenis krebis<br />

(419) 74-e muxlis Tanaxmad, `ucxo episkoposi ar unda dajdes ucxo eklesiis<br />

saydarze~ (karT., 74-e kanoni), ratom unda darRveuliyo es kanoni qarTuli<br />

eklesiis mimarT? maSasadame, aqedan gamomdinare, qarTvelebs ara ucxoeli<br />

episkoposebi ahyavdaT eklesiis meTaurad, aramed maT saqarTveloSive<br />

akurTxebdnen da Semdeg aZlevdnen eklesiis meTauris pativs.<br />

IV s-is 80-ian wlebSi Seicvala saerTaSoriso viTareba, saqarTveloSi<br />

gabatonda irani, iranSi ki, rogorc cnobilia, am droisaTvis arsebobda


Zlieri siriul-sparsuli qristianuli eklesia, rasac Tavisi gavlena<br />

mouxdenia qarTuli eklesiis orientaciaze. Tanaxmad m. TarxniSvilisa, amas<br />

unda gamoewvia CvenSi ori, prosparsuli da proberZnuli orientaciis<br />

ierarqiis warmoSoba. maT meTaur episkoposebs, Cans, gavleniani adgili eWiraT<br />

samefo karze – vaxtang gorgaslis siWabukis dros (e.i. saeklesio<br />

reformamde) erT-erTi darbazobis dros mefis gverdiT sagangebo taxtebze<br />

dasves ori episkoposi 364 . isini ori saepiskoposo frTis meTaurebi unda<br />

yofiliyvnen 365 .<br />

m. TarxniSvilis mier moZiebuli wyaros Tanaxmad, 419 wels Catarebula<br />

`siriul-sparsuli~ saeklesio kreba selevkiis qtesifonSi sparseTis<br />

kaTalikosis mar-iah-balahis dros, romelSic monawileobas Rebulobdnen<br />

`episkoposebi gurzanidan~, e.i. saqarTvelodan. es unda yofiliyo is<br />

prosparsuli ierarqia, romelic ukve, Cans, arsebobda saqarTveloSi. `yvelaze<br />

metad TvalSi sacemia krebis aqtebis ena. aqtebis mixedviT iahbalahi yvela iq<br />

Sekrebili episkoposis kaTalikosia, igi `aRmosavleTis episkoposebis<br />

meTaurad~ iwodeboda iezdigerdis mTel samefoSi~ 366 . magram es unda<br />

yofiliyo mxolod erTi jgufi qarTveli episkoposebisa. vaxtangis siWabukis<br />

dros, rogorc cnobilia, bizantiis imperiam miitaca klarjeTi da<br />

zRvispireTi, vidre cixe-gojamde. amis gamo qarTli ori imperiis gavlenis<br />

arealSi mdebareobda, rac aisaxeboda saeklesio cxovrebaSi, mis ierarqiaSic.<br />

Tavis mxriv, sakuTriv qarTlic orad yofila gayofili, kerZod, qvemo<br />

qarTlsa da kaxeT-hereTSi, SesaZloa teritoriuli siaxlovis gamo, iranuli<br />

orientaciis episkoposebi Warbobdnen.<br />

Cveni fiqriT, Tormetma episkoposma, romlebic vaxtangma bizantiidan<br />

Camoiyvana, Secvala qvemo qarTlisa da kaxeT-hereTis prosparsuli<br />

orientaciis mqone episkoposebi. vaxtangis saeklesio orientacia iyo mkveTrad<br />

bizantiuri, man anderZic ki daibara amis dasacavad. amitomac misTvis<br />

prosparsuli ierarqia, qveynis ganTavisuflebis Semdeg miuRebeli iyo.<br />

marTlac 12-ve axali episkoposi man dasva qvemo qarTlsa, kaxeT-hereTsa da<br />

berZenTagan ganTavisuflebul klarjeTSi (es teritoria vaxtangma ukan<br />

daibruna da, cxadia, iq Tavisi episkoposi dasva) _ `dasva erTi episkoposad<br />

klarjeTs, eklesiasa axizisasa, erTi artaans eruSeTs, erTi javaxeTs, wundas,<br />

erTi <strong>manglis</strong>s, erTi bolniss, erTi rusTavs, erTi ninowmidas, ujarmis karsa,<br />

romeli gorgasalsa aeSena, erTi Werems... erTi CeleTs... erTi xornabujs da<br />

erTi agaraks 367 .<br />

rogorc cnobilia, sastiki winaaRmdegoba iyo mefesa da mTavarepiskopos<br />

miqaels Soris. am faqts sxvadasxvagvarad xsnian istorikosebi, miiCneven, rom<br />

maT Soris iyo sarwmunoebrivi dapirispireba. mefe vaxtangic da<br />

mTavarepiskoposi miqaelic diofizitebi iyvnen da maT Soris winaaRmdegoba<br />

xelisuflebisaTvis brZoliT iyo gamowveuli.<br />

saqme is iyo, rom qarTlsa da hereTSi gabatonebis Semdeg iranelebma<br />

qveynis sammarTvelo da sasamarTlo Zalaufleba CamoarTves aznaurebs<br />

(warCinebulebs) da gadasces samRvdeloebas (sasuliero wodebas). Tu rogor<br />

xdeboda es sparselTa mier, kargad aqvs aRwerili arsen safarels somxuri<br />

eklesiis istoriasTan dakavSirebiT. igi wers _ `somex aznaurTa xelisufleba<br />

daeca marzapanis mier, kaTalikosebma da episkoposebma miiRes ufleba win<br />

aRdgomodnen aznaurTa xelisuflebas. samRvdeloebas mieca ufleba


mosaxleobisagan moekribaT xarki da gadaexadaT sparselebisaTvis, radganac<br />

episkoposebsa da qorepiskoposebs miandes somxeTi, rogorc sparsTa mefobis<br />

morCilebs. zogierTma kaTalikosma da episkoposma sparseTis mefeebi iSviles<br />

da TavianTi Zeebi uwodes... (samRvdeloebma) miaRwies imas, rom samTavro<br />

msajuleba TviT miitaces da kanonis samarTlisamebr ar iqceodnen. eklesiis<br />

sakuTreba miiTvises da flangavdnen eriskacTa saCveneblad... saepiskoposoebi<br />

gadaiqcnen qedismosaxrel adgilebad, sadac mividodnen xolme aznaurebi<br />

(episkoposTa karze) da maT episkoposebi ar iRebdnen, Sercxvenili aznaurebi<br />

ukanve brundebodnen, rogoradac marzapnis karidan. es didi Seuracxyofa<br />

mouTmeneli iyo~ 368 .<br />

marTalia, zemoaRniSnuli istoria exeba somxeTis eklesias da arsen<br />

safareli kargad aRwers, sparseTis Sahebma Tu rogor gadasces dapyrobil<br />

somxeTSi saero xelisufleba somxur eklesias da es kanonieri ufleba<br />

CamoarTves aznaurebs, e.i. saero xelisufalT. igive moimoqmedes sparselebma<br />

saqarTveloSic, rogorc amas `moqcevai qarTlisai~ uCevnebs. IV s-is bolosa<br />

da V s-is dasawyisSi, vaxtang gorgaslis gamefebamde arsebul mdgomareobas<br />

mematiane ase aRwers: `da mere mefobda mirdat da mTavarepiskoposi iyo<br />

glonoqor da es mTavarepiskoposi erisTavadca iyo barazbod pitiaxSisagan<br />

qarTls da hereTs. da misa Semdgomad mefobda didi vaxtang gorgasali~ 369 .<br />

aq savsebiT naTlad aris aRwerili qveyanaSi Seqmnili viTareba: qarTveli<br />

mefe nominaluri mmarTvelia, qveyanas faqtobrivad marTavs sparsi pitiaxSi,<br />

romelmac `qarTlisa da hereTis erisTavad~ daniSna qarTuli eklesiis<br />

meTauri _ mTavarepiskoposi. ras niSnavs es? Cans, imasve rac ufro adre<br />

mezobel somxeTSi moxda, kerZod, qarTuli eklesiis meTaurs mieniWa qveynis<br />

sammarTvelo (saero) ufleba – igia erisTavi da mis xelSia qveyanaSi xarkis<br />

mokrebis ufleba. esaa udidesi Zalaufleba, romelic moaklda qarTlis<br />

aznaurebs da gadaeca qarTvel samRvdeloebas. ra Sedegi moitana aman? _<br />

arseni safarelis sityvebs Tu moviSveliebT `sasulieroni (kaTalikosebi da<br />

episkoposebi) win aRudgnen aznaurTa xelisuflebas – mefis xelisuflebas...<br />

eklesiis sakuTreba miiTvises da flangavdnen (e.i. `megvadruceebi~ anu<br />

molareebi arian qristesi)... saepiskoposoebi gadaiqcnen qedis mosadrekel<br />

adgilebad... episkoposebi maT (aznaurebs) ar iRebdnen da Sercxvenili<br />

aznaurebi ukan brundebodnen~. swored ase moeqca mTavarepiskoposi miqaeli<br />

vaxtang mefes maTi Sexvedris dros, mefe cxenidan CamoqveiTda, miuaxlovda<br />

amxedrebul episkoposs, raTa mas mTxveoda fexze. miqaelma `gakra fexi, qoSis<br />

qusli pirSi Caartya da mefes kbili Caumtvria~.<br />

rogor moiqca Seuracxyofili mefe? Tumca Zlier surda, magram ar ikadra<br />

mTavarepiskoposis dasja, mxolod sityviT mimarTa - `vercxlismoyvare xar<br />

Sen, rameTu qristes megvadruce xar~.<br />

vfiqrob am sityvis xmareba `megvadruce~ anu `fulis Semgrovebeli~,<br />

miuTiTebs, rom am dros qarTvel samRvdeloebas jer kidev hqonda ufleba<br />

moegrovebina mTel qveyanaSi xarki, albaT sparselTa, anda sakuTari qveynis<br />

xazinaSi ASesatanad. yovel SemTxvevaSi, Cveni mematianis sityviT aSkaraa, rom<br />

mefe vaxtangi da miqaeli erTmaneTs xelisuflebisTvis ebrZodnen 1 .<br />

sabolood, rogorc cnobilia, vaxtangma Tavis laSqarze (`spaze~)<br />

dayrdnobiT SeZlo moegvarebina eklesiasTan urTierToba, kerZod, man, Cans,<br />

moSala sparselebis mier dadgenili wesi, eklesias CamoarTva saqveyno


mmarTvelobis ufleba da daubruna mas Tavisi kanonieri uflebani, romelnic<br />

saeklesio krebaTa mier iyo dadgenili. am dros vaxtangisaTvis saWiro<br />

yofila eklesiis iseTi didi avtoritetebi, rogorebic iyvnen bizantiis<br />

imperiaSi arsebuli sapatriarqoebi. vaxtangma, Cans, qarTuli eklesia<br />

gamoiyvana siriul-sparsuli saeklesio sferodan da Seiyvana igi bizantiur<br />

saeklesio sferoSi. aq ar iglisxmeba iurisdiqcia. eklesiaSi Catarda udidesi<br />

reforma, kerZod, aRdgenili iqna simfoniuri urTierToba qarTul<br />

saxelmwifosa da erovnul eklesias Soris, romelic dairRva sparsTa<br />

batonobis Sedegad.<br />

maSasadame, mefe mirianis Semdeg eklesiasa da samefos Soris simfoniuri<br />

urTierToba arsebobda sparselebis Semosevamde, e.i. IV s-is 80-ian wlebamde,<br />

SemdegSi ki, vaxtang gorgaslis dros es darRveuli urTierToba, rogorc<br />

aRiniSna, aRdga. am dros, rogorc specialistebi aRniSnavdnen, qarTul<br />

eklesiaSi, iseve rogorc maxlobeli aRmosavleTis eklesiebSi (V-VI ss-Si),<br />

gamoiyeneboda e.w. siriul-romauli samarTali, romelic SemdegSi dakargula<br />

da vaxtang VI-s XVIII saukuneSi igi xelaxla uTargmnia. vaxtang gorgasalma,<br />

rogorc viciT, SemoiRo kaTalikosoba.<br />

`kaTalikozs mieca taxtad sveticxovlis taZari, iwodeboda kaTalikozad<br />

mcxeTisa da iveriisa TiTqmis 1400 wlis ganmavlobaSi... kaTalikoz-patriarqi<br />

mcxeTidan Tavisuflad ganagebda <strong>saqarTvelos</strong> saeklesio saqmeebs da angariSs<br />

aravis aZlevda. kaTalikozis xelqveiTTa morCilTa Seqmnes samefo samefoSi,<br />

rogorc Cans Zvel sigel-gujarebidan da vaxtang VI-is samarTlis wignidan, im<br />

saxiTve, rogorc feodalebma dasavleT evropaSi. kaTalikozi iTvleboda<br />

sulier meufed qveynisa. mefe da kaTalikozi erTnairi pativiTa da uflebiT<br />

sargeblobdnen. Seuracxyofa kaTalikozisa udrida mefis Seuracxyofas. misi<br />

Semdegi ierarqiis sasuliero wevrni gaTanabrebulni iyvnen saero ierarqiis<br />

wevrebTan~ 371 .<br />

`gaZlierda da gavrcelda saero xasiaTi sasuliero wodebisa, amis<br />

ganmarteba unda veZioT xalxis gadaWarbebul sarwmunoebriv midrekilebaSi<br />

rogorc erTxel dasavleT evropaSi iyo~ 372 . `saeklesio glexni Tavisufalni<br />

iyvnen yoveli saero gadasaxadisagan~ 372 .<br />

`kaTalikozsa hyavda sakuTari mTavroba imave wesrigiT rogorc mefesa.<br />

spasalarebs, aTasis Tavebs, asis Tavebsa da sxva moxeleT TviT kaTalikozi<br />

niSnavda. omSi an Tavad kaTalikozi da episkoposni winamZRvrobdnen an<br />

spasalarni, rogorc dro da garemoeba moiTxovda. calke jarebs agrovebdnen,<br />

roca saWiro iyo episkoposni da monasterTa winamZRvarni da brZolis velze<br />

gahyavdaT da maTTan erTad Rvridnen sisxlsa~ 373 .<br />

k.kekeliZis TvalsazrisiT, ar SeiZleba kaTalikosobis SemoReba<br />

davukavSiroT qarTuli eklesiis mier avtokefaliis mopovebas, igi ar<br />

eTanxmeba am mxriv ivane javaxiSvils da wers: `prof. iv. javaxiSvili fiqrobs,<br />

rom kaTolikozobis SemoReba arsebiTad iyo iberiis gaTavisufleba ucxo<br />

eklesiaze damokidebulebisagan. `cnobilia is, rom aRmosavleTis qristianeTa<br />

Soris `kaTalikozi~ damoukidebeli eklesiis mTavari episkopozi da<br />

saWeTmpyrobelis aRmniSvneli wodeba iyo. maSasadame, vaxtang gorgaslisagan<br />

saqarTveloSi kaTalikozobis daweseba qarTuli eklesiis damoukideblobis<br />

dawesebad unda vigulisxmoT~, magram es Semcdari azria, kaTalikozobis<br />

SemoRebas araferi cvlileba ar mouxdenia iberiis eklesiis Tavis ierarqiul-


kanonikur damokidebulebaSi da, ase vTqvaT, saeklesioTaSoriso<br />

mdgomareobaSi, sityva `kaTalikozi~ aris berZnuli sityva da realurad<br />

niSnavs iseT episkopozs, romelsac gansazRvrul teritoriaze sxva<br />

episkopozebi ufrosad icnoben. Zvel qarTul mwerlobaSi am sityviT<br />

aRiniSneba ara marto damoukidebeli eklesiis Tavi, aramed damokidebulebaSi<br />

myofic, ufro xSirad mitropoliti... ase yofila ara marto qarTul<br />

mwerlobaSi, aramed ucxo mwerlobaSic (somxeTSic `mitropoliti~<br />

iTargmneboda sityviT `kaTalikosi~), amnairad, Tu iberiis eklesiis Tavs<br />

`kaTalikozi~ daerqva, ara imitom, rom is ierarqiulad gaTavisuflda ucxo<br />

eklesiaze damokidebulebisagan, aramed imitom, rom ramdenime episkoposTa<br />

Soris iberiaSi is Seiqmna ufrosi, pirveli episkopozi `sazogado~, saerTo<br />

xelmZRvaneli yvela danarCenisa~ 374 .<br />

maSasadame, Tu es asea da sityva `kaTalikosis~ damkvidreba aRniSnavda ara<br />

eklesiis avtokefaliis SemoRebas, aramed mxolod imas, rom am titulis<br />

matarebeli episkoposi gadaiqca, ufros, pirvel, `sazogado~ pirvelierarqad,<br />

maSin aRar unda ugulebelvyoT ruis-urbnisis krebis Zeglisweris, efrem<br />

mcires `moqcevai qarTlisais~ WeliSuri redaqciis monacemebi, romelnic<br />

sityva `kaTalikoziT~ moixsenieben qarTuli eklesiis meTaurs ukve IV<br />

saukunidan _ mirian mefidanve.<br />

wm. ninos `cxovrebis~ WeliSuri redaqciaSia: vaxtang gorgaslamde<br />

`gardacvalebul iyvnes mefeni aTni da kaTalikozni cametni~; maSasadame, misi<br />

avtoris TvalsazrisiT, qarTuli eklesiis meTaurebi iyvnen episkoposTa<br />

Soris pirvelni, Tavni, `sazogadoni~, Tumca ki SesaZloa, es termini<br />

`kaTalikozi~ marTlac V s-Si iqna SemoRebuli, magram am terminis<br />

damkvidrebamdec pirvelierarqs sxva episkoposebTan SedarebiT pirveloba<br />

hqonia mopovebuli, amitomac unda uwodebdes avtori IV s-is<br />

pirvelmRvdelmTavrebs _ `kaTalikozs~. aseve. amave TvalsazrisiT unda<br />

xmarobdes efrem mcirec am termins _ qarTuli ekelsiis dafuZnebisTanave<br />

pirvel ierarqs ukve hqonia tituli _ `kaTalikosi mTavarepiskoposi~, rac<br />

Tavis TavSi gulisxmobs ramdenime saepiskoposo kaTedris arsebobas. efrem<br />

mcire, romelic sagangebod ikvlevda qarTuli eklesiis kanonikur<br />

urTierTdamokidebulebas ucxo eklesiebTan, cxadia, termin<br />

`mTavarepiskopossa da kaTalikoss~ SemTxveviT ar ixmarda. eferm mcire Tavis<br />

TzulebaSi `uwyeba mizezTa qarTvelTa moqcevisasa~ wers: _ `saxelica<br />

movlinebulisa mis episkoposisa esreT povnil ars, viTarmed TviT evstaTi<br />

iyo antioqieli patriarqi, romelman daamyara eklesia igi, mirianis mier<br />

mcxeTas aRSenebuli da ukurTxa maT kaTalikosi mTavarepiskoposi~.<br />

ruis-urbnisis wmida krebis `Zegliswerac~ aseve kaTalikozad e.i.<br />

sazogado, sayovelTao episkoposad moixseniebs qarTuli eklesiis pirvelive<br />

meTaurs: `TviT patriarqTa Soris saxelganTqmulman evstaTi [325-330] xeliTa<br />

TvisiTa STadva safuZveli maSin sadme mcxeTas aRSenebulisa eklesiisa,<br />

...ganwmida igi da xeldasxmul-yo mas Sina maTTvis episkopozi-kaTalikosi~ 375 .<br />

rogorc aRiniSna, sityva `kaTalikosis~ xmareba efrem mcires, `ruisurbnisis<br />

krebis~, `moqcevais~ WeliSuri redaqciis mier miuTiTebs, rom Zveli<br />

qarTuli saeklesio istoriografiis TvalsazrisiT, <strong>saqarTvelos</strong> eklesiaSi<br />

IV saukunidanve arsebobda ramdenime <strong>eparqia</strong>, ramdenime mmarTveli episkoposi,<br />

romelTa Soris pirveli ijda mcxeTaSi, mas hqonia tituli sayovelTao


`mTavarepiskoposisa~, Tumca ki es termini `kaTalikosi~ SesaZloa mas<br />

marTlac ar ewodeboda V saukunis Sua wlebamde.<br />

k.kekeliZe, rogorc cnobilia, fiqrobda, rom vaxtang gorgaslis<br />

saeklesio reformamde saqarTveloSi iyo erTi <strong>eparqia</strong> erTi episkoposiT,<br />

amitomac, TiTqosda iqamde `CvenSi `mTavarepiskoposi~ ar yofila~ 376 . wyaroTa<br />

mudmiv Cvenebas, rom CvenSi V s. II naxevramde eklesiis meTaurs hqonda wodeba<br />

`mTavarepiskoposi~, xsnis imiT, rom TiTqosda `moqcevai qarTlisai~<br />

ganurCevlad xmarobs sityvas `episkoposi~ da mTavarepiskoposi~ 377 . maSasadame,<br />

Tu Cveni eklesiis meTauri ioane konstantinopolidan meored Camosvlis<br />

Semdeg ixsenieba `mTavarepiskoposis~ tituliT da Semdeg erT momentSi kvlav<br />

`episkoposad~ (mag., WeliSuri variantiT wmida ninom gardacvalebis wina<br />

`Sehvedra iakob mRvdeli mefesa da episkopossa~), amitomac wyaros Cveneba<br />

ioanes mTavarepiskoposobis Sesaxeb sando araa, magram ra vuyoT maSin efrem<br />

mcires Cvenebas, romelic antioqiis patriarqs evstaTis _ `episkoposs~<br />

uwodebs, rogorc zemoT moyvanili citatidanac Cans. cxadia, zogadi<br />

TvalsazrisiT, patriarqica da mTavarepiskoposic _ episkoposebi arian,<br />

amitomac mematianes sruli ufleba aqvs isini episkoposebad moixsenios<br />

saWiroebis dros.<br />

aqedan gamomdinare, mTlianad sandoa wyaroTa dabejiTebuli Cveneba, rom<br />

CvenSi kaTalikosobis dawesebamde iyo ramdenime episkoposi, ganvixiloT erTerTi.<br />

magaliTad, mefe mirianma sikvdilis win `davedra episkoposTa, raTa<br />

adidon dideba mis adgilisa~ (igulisxmeba wmida ninos samarxi 378 ).<br />

k.kekeliZe miiCnevs, rom `saqme gvaqvs cxad SecdomasTan, unda iyos<br />

`episkoposi~ da ara `episkoposni~, rac Cans zmnisagan `davedra~ (da ara<br />

`davedrna~)~ 379 . k.kekeliZe cdeba, radganac gvaqvs ara erTi zmna `davedra~,<br />

aramed meorec, romelic cxadad gadmocems mravlobiT formas _ esaa `adidon~<br />

(`davedra episkoposTa, raTa adidon dideba mis adgilisa~), maSasadame aq saqme<br />

ara gvaqvs SecdomasTan.<br />

aseve TvalnaTelia meore magaliTic, indoeTidan dabrunebul vaxtang<br />

mefes jer kidev kaTalikosobis dawesebamde Seegebnen qarTveli episkoposebi -<br />

`warmovida vaxtang qarTlad da miegeba Ze misi daCi da mis Tana yovelni<br />

spasalarni da maT Tana episkoposni~ 380 .<br />

k.kekeliZis azriT, iq igulisxmeba qristian episkoposTan erTad an<br />

mazdeanebis `episkoposi~ an ufro sworad, ori qristiani episkoposi, erTi<br />

eklesiis meTauri, meore saxlis, karis episkoposi~ 379 .<br />

Cveni azriT ki aq igulisxmeba mTavarepiskoposi miqaeli sxva<br />

episkoposebTan erTad, radganac gvaqvs sxva wyaroc, romelSic miqaeli Tavis<br />

mravalricxovan episkoposebTan erTad aris moxseniebuli, esaa Txzuleba<br />

`uwyeba petros mkawvrelisaTvis~, masSi naTqvamia, rom petre fuloni<br />

patriarqi antioqiisa, romelmac monofizitoba gaavrcela somxeTSi,<br />

<strong>saqarTvelos</strong> sazRvrebTan movida, TavisTan miiwvia qarTlis mTavarepiskoposi<br />

miqaeli, romelic marTlac mivida petre fulonTan, qvemo qarTlis mxares,<br />

adgil `kangarTan~, Tavis episkoposebTan erTad, romelTac Caqoles<br />

monofiziti patriarqi petre fuloni. `Seracxa maT simarTled kacis kvla<br />

igi~. kerZod, wyaroSi naTqvamia _ `SeWura miqael sulman wmidaman... warmovida<br />

mcxeTiT mis queSeTa episkoposTa da mRudelTa Tana da erisa morwmunisa da


moiwivnes queyanasa kangarisasa... maSin movida miqael kaTalikozi da<br />

Tayuanisca winaSe saydrisa mis petros mkawvrelisasa... STamozidna Zlierad<br />

da STamoiTria qveyanad, daakueTa da dasca qviTa... maSin yovelTa misTa<br />

dakribes mis zeda qua da esre dazvines qviTa da mokles mgeli igi~ 381 .<br />

SesaZloa es wyaro, rogorc k.kekeliZe wers, marTlac mogvianebiT iyos<br />

SeTxzuli, magram aqedan mainc Cans ZvalqarTuli saeklesio istoriografiis<br />

Tvalsazrisi, rom vaxtang gorgaslis droindeli mTavarepiskoposi miqaeli<br />

iyo mravali mis `queSe~ mdgomi episkoposis meTauri, sayovelTao maTTvis,<br />

amitomac wyaro uwodebs kidec miqaels `kaTalikozs~, rogorc amonaridi<br />

citatidan Cans.<br />

ueWveli wyaroa agreTve vaxtang gorgaslis `cxovrebis~ cnoba, rom<br />

siWabukisas vaxtangis mier mowveul TaTbirSi ori saepiskoposo taxti idga:<br />

`mouwoda yovelTa warCinebulTa qarTlisaTa, da Semokribna yovelni qalaqad<br />

da ganmzada mefeman saxli erTi da dajda saydarTa zeda maRalTa, xolo<br />

juanSer spaspeti da ornive episkoposni dasxdes saydarsve da sxvani yovelni<br />

erisTavni dasxdes selebiTa, da aTasis-Tavni da asis-Tavni da yovelni eri<br />

warmodges ze~ 382 .<br />

k.kekeliZis azriT, am ori episkoposidan erTia mTeli eklesiis meTauri,<br />

meore _ saxlis, karis episkoposi~ 383 , Tumca SesaZleblad miiCnevs, rom es<br />

meore aris mazdeanobis `episkoposi~.<br />

vaxtangis matianedan Cans, rom orive episkoposi aris Tanabari Rirsebisa<br />

erTmaneTis mimarT da, rac mTavaria, maTi Rirseba gaTanabrebulia spaspetis<br />

pativTan, radganac mxolod es sami piri dajda `saydarzed~, anu maRal<br />

skamebze, rangiT maTze dabali pativi aqvT erisTavebs, romelnic selebze<br />

dasxes, xolo `aTasis-Tavebi~ da sxvani arc ki dasxes, isini TaTbirs fexze<br />

mdgomni unda daswrebodnen. yvelasaTvis cnobilia, rom eklesiis meTauri<br />

episkoposi da ueparqio _ karis episkopisi pativiTa da RirsebiT Tanabarni ar<br />

arian, amitomac maT mefis win Tanabari pativiT ar dasxamdnen sagangebo<br />

taxtebze, rogorc Cven gamokvleuli gvaqvs, aq unda igulisxmebodes<br />

prosparsuli orientaciis samRvdeloebis (episkoposebis frTis) meTauri da<br />

elinofiluri saepiskoposo frTis meTauri ori episkoposi. radganac<br />

saxelmwifosa da eklesiaSi orive frTa Tanabrad iyo gaZlierebuli vaxtangis<br />

siWabukisas, amitomac maT Tanabari pativi miages darbazobisas 384 .<br />

wyaroebis dabejiTebuli mowmobiT, kaTalikosobis daarsebamdec<br />

<strong>saqarTvelos</strong> eklesiaSi arsebobda ramdenime <strong>eparqia</strong>, Sesabamisi saepiskoposo<br />

kaTedrebiT, romelTa Soris pirvels _ mTavarepiskoposis wodeba gaaCnda.<br />

k.kekeliZis azriT, kaTalikosobis daweseba vaxtang gorgaslis mier<br />

gamowveuli unda yofiliyo ara avtokefaliis mopovebiT, aramed qarTuli<br />

eklesiis _ viTarca erTi eparqiis mraval eparqiebad dayofiT. Cveni azriT,<br />

kaTalikosis wodebis SemoRebiT vaxtang gorgasals surda miqael<br />

mTavarepiskoposis saxelisuflebo Zalis damxoba. vaxtangma, Cans, saeklesio<br />

reforma ganaxorciela or etapad. pirvel etapze man daamarcxa prosparsuli<br />

orientaciis episkopati da maTi meTauri binqarani, proberZnuli orientaciis<br />

marTlmadidebeli miqael episkoposis daxmarebiT, meore etapze ki man<br />

daamarcxa miqael mTavarepiskoposi _ masze rangiT meti `petre kaTalikosis~<br />

bizantiidan SemoyvaniT. kaTalikos petres miqaelTan SedarebiT mefe uwodebs<br />

_ `umTavress~ `gesma umTavresisa Senisa qarTlad moyvaneba... vercxlis moyvare


xar Sen, rameTu Senca megvadruce xar qristesi~, ase mimarTavs mefe<br />

miqaels 385 .<br />

rogorc zemoTaa aRniSnuli, vaxtangamde da mis saeklesio reformamde<br />

kavkasiur qveynebSi sparseTis saxelmwifos nebiT eklesiis xelSi moeqca<br />

saero xelisuflebis didi nawili, amitomac, rogorc iTqva, qarTuli<br />

eklesiis meTauri glonoqori, qarTlisa da hereTis erisTavi, e.i. saero<br />

uzenaesi xelisufali iyo. somxuri wyaroebis Tanaxmad ki, eklesiis xelSi<br />

moeqca saxelmwifo Semosavlebis akrefis saqme. rogorc Cans, miqael<br />

mTavarepiskopisis xelT iyo saxelmwifo gadasaxadebis mokrebis saqme, rac<br />

Cans, qarTveli mefisaTvis, romelic sparsuli xelisfulebisagan Tavis<br />

daRwevas cdilobda, miuRebeli iyo. swored amitom unda exmara mefes<br />

miqaelis mimarT sityvebi `megvadruce~ da `vercxlismoyvare~. marTlac, Cveni<br />

macxovris ieso qristes saZmoSi saerTo salaro ebara iudas, igi iyo<br />

megvadruce. mefis azriT, aseve megvadruce anu Tanxis, salaros mepatronea<br />

miqaelic _ `aRegzen SuriT viTarca iuda petresiTa, rameTu Sen xar viTarca<br />

iuda, xolo eklesia _ viTarca petre~ 386 .<br />

bizantiaSi da mTel maSindel msoflioSi, vaxtangis Tvalwin<br />

mimdinareobda sapatriarqoebis (samamamTavroebis) warmoqmna _ mcire<br />

eklesiebis gaeTianebis gziT. Cans, amis gaTvaliswinebiT da msoflio<br />

eklesiaSi arsebuli situaciis gamoyenebiT vaxtangma Semoiyvana petre viTarca<br />

eklesiis `mamamTavari~ (rogorc `moqcevai qarTlisai~ uwodebs) sayovelTao<br />

episkoposi axlad gaerTianebuli da gamTlianebuli qveynis masStabiT, igi<br />

umTavresi unda yofiliyo miqaelzec. amiT, Cans, mefes surda SeezRuda anda<br />

saerTod gaeuqmebina sparselTa mier danergili wesi _ eklesiis mier saero<br />

xelisuflebis mniSvnelovani nawilis gangebisa, rasac miRwia mefem. iqamde ki,<br />

reformis pirvel etapze, rogorc iTqva, mefem daamarcxa prosparsuli<br />

orientaciis episkopati, swerda kidec amis Sesaxeb imperators _ `macduri<br />

binqaran mivec sapyrobilesa da sikvdilisagan gardaixvewa. man ukue moiyvana<br />

sparsni qarTlad da davsvi episkoposad miqael, kaci sarwmuno~ 387 .<br />

binqarani _ cxadia aris ara cecxlTayvanismcemeli, aramed qristiani<br />

episkoposi, romlis nacvlad mefem dasva episkoposad miqaeli, rogorc es<br />

konteqstidan Cans. binqaranis `cecxl-Tayvanismcemloba~ imiT gamoixateba, rom<br />

prosparsuli, albaT siro-sparsuli saeklesio orientaciis episkoposia da<br />

SesaZloa qristian-maniqevelTa frTasac ekuTvnoda.<br />

mTlianad gasaTvaliswinebelia k.kekeliZis mosazreba, rom `kaTolikozis<br />

tituli TavisTavad arc damoukideblobis momaswavlebelia da arc<br />

damokidebulebisa~ 388 , rom `kaTolikozobis SemoRebas araviTari cvlileba ar<br />

mouxdenia iberiis eklesiis Tavis ierarqiul-kanonikur damokidebulebaSi da<br />

ase vTqvaT saeklesiaTaSoriso mdgomareobaSi~.<br />

k.kekeliZis azriT, qarTul eklesias vaxtang gorgaslis dros<br />

avtokefalia ar moupovebia, amis damadasturebeli araviTari cnoba ar<br />

arsebobs.<br />

k.kekeliZis azriT, <strong>saqarTvelos</strong> eklesia konstantinopolis <strong>sapatriarqos</strong><br />

arasodes eqvemdebareboda, mis iurisdiqciaSi ar yofila: `miuRebelia is azri,<br />

viTomc iberebi konstantinopolis eklesias daeqvemdebarnen, vinaidan im dros,<br />

rodesac iberebma qristianoba miiRes, konstantinopolis sapatriarqo arc ki<br />

arsebobda, is isaxeba IV s-is bolos, meore msoflio krebis Semdeg, da


sabolood Camoyalibda V s-is bolos IV msoflio krebaze, manamde ki<br />

konstantinopolis episkoposi TviTon emorCileboda herakliis mitropolits<br />

mcire aziaSi~ 389 es mosazreba misaRebia. Cvenc, Cveni mxriv, mis<br />

gansamtkiceblad moviyvaneT Cveni argumentebi 390 .<br />

mTlianadaa gasaziarebeli k.kekeliZis meore mosazrebac, rom arc<br />

daarsebisas _ IV saukuneSi da arc Semdgom _ V-VI saukuneebSi qarTuli<br />

eklesia ar yofila antioqiis <strong>sapatriarqos</strong> iurisdiqciis qveS. k.kekeliZe<br />

wers: `eWvi araa, rom VII saukunemde iberiis eklesias uSualo<br />

damokidebulebiTi kavSiri antioqiasTan ar hqonia, arc erTi sando cnoba da<br />

wyaro ar moipoveba iseTi, romelic adasturebdes aseT kavSirs. marTalia,<br />

aseTi Tqmulebebi arsebobs, magaliTad evstaTi antioqielisa da vaxtang<br />

gorgaslis drois Sesaxeb, magram es aris gamoZaxili mermindeli kavSirisa da<br />

ara Tavdapirvelisa~ 391 .<br />

marTalac, dRemde arc erTi sando cnoba anda wyaro antioqiis<br />

<strong>sapatriarqos</strong> iurisdiqciaSi qarTuli eklesiis yofnis Sesaxeb aRmoCenili ar<br />

aris, amitomac mTlianad unda gaviziaroT jer kidev XI saukuneSi giorgi<br />

mTawmindelis mier gamoTqmuli mosazreba, rom <strong>saqarTvelos</strong> eklesia arasodes<br />

Sedioda antioqiisa da arc erTi sxva ucxo eklesiis iurisdiqciaSi, vinaidan<br />

Tavidanve avtokefaluri iyo, viTarca sxva mociqulTa mier daarsebuli<br />

eklesiebi Zvel msoflioSi (ix. `Teoriebi qarTuli eklesiis avtokefaliis<br />

Sesaxeb 392 ). es sakiTxi gamowvlilviT gvaqvs gaanalizebuli amave wignis<br />

paragrafSi _ `antioqiis II saeklesio kreba~, romelSic iseve, rogorc<br />

paragrafSi `antioqiis pirveli saeklesio kreba~ araa gaziarebuli<br />

k.kekeliZisa da sxvaTa mier gamoTqmuli mosazreba TiTqosda VII saukunis<br />

Semdeg qarTuli eklesia Sevida antioqiis <strong>sapatriarqos</strong> iurisdiqciaSi.<br />

rogorc v.goilaZem gaarkvia, efrem mciresa, nikon SavmTelisa da sxvaTa<br />

cnobebi, rom antioqiis patriarqma Teofilaqtem VIII s-Si avtokefalia mianiWa<br />

ara mcxeTis sakaTalikosos, aramed dasavleT <strong>saqarTvelos</strong> im nawils,<br />

romelic VII s-is Semdeg Sevida konstantinopolis <strong>sapatriarqos</strong><br />

iurisdiqciaSi, xolo konstantinopolSi xatmebrZoluri eresis gamo gamovida<br />

am <strong>sapatriarqos</strong> iurisdiqciidan da Seecada kanonikuri gziT moepovebina<br />

Tavisufleba bizantiuri eklesiisagan, rasac miaRwia kidec VIII s-Si antioqiis<br />

patriarq Teofilaqtes mier. es sakiTxi ganxiluli gvaqvs paragrafSi<br />

`afxazeTis sakaTalikosos daarseba~ 393 .<br />

k.kekeliZis azriT, qarTuli eklesia daarsebisTanave, IV, V da VI<br />

saukuneebSi - samasi wlis manZilze imyofeboda somxuri eklesiis<br />

iurisdiqciis qveS. igi wers: `eWvmiutanelia isic, rom Tavdapirvelad, meoTxe,<br />

mexuTe da meeqvse saukuneebSi, iberias somxebTan hqonda rogorc kulturuli,<br />

ise ierarqiuli kavSiri, romelic Sewyda VII saukunis damdegs~ 394 .<br />

am azrs ar eTanxmeba iv.javaxiSvili da sxva mecnierebi 395 . es sakiTxi<br />

ganxiululi gvaqvs aqve paragrafSi `dvinis saeklesio kreba~.<br />

k.kekeliZis azriT, qarTulma eklesiam avtokefalia moipova XI s-Si, iqamde<br />

igi VII saukunidan antioqiis <strong>sapatriarqos</strong> iurisdiqciaSi imyofeboda, xolo<br />

IV-V da VI saukuneebSi somxur eklesias eqvemdebareboda rogorc<br />

kulturulad, ise ierarqiulad. es Tvalsazrisi CvenTvis miuRebelia, rac<br />

ganxilulia aqve, Sesabamis krebaTa ganxilvis dros.


Cven gvainteresebs saeklesio samarTlis wyaroebi IV-V saukuneebSi, am<br />

dros qarTuli eklesiis samarTlis wyaros warmoadgenda ucxo eklesia da<br />

misi dadgenilebebi Tu adgilobrivi saeklesio krebaTa gadawyvetilebani. k.<br />

kekeliZis mosazrebiT: `iberiis eklesia maSin aRmocenda, rodesac msoflio<br />

eklesiis organizacia sabolood Camoyalibebuli ar iyo, es meoTxe krebaze<br />

moxda, maSin, IV saukunis naxevarSi mxolod safuZveli eyreboda am saqmes,<br />

amitom calkeuli saeklesio erTeulebi, ufro ki imperiis gareSe, e.w.<br />

`barbarosTa~ Soris, ganagrZobdnen arsebobas jer kidev `Zvelad miRebul<br />

CveulebaTa~ mixedviT (III msof. krebis II kanoni). am `CveulebaTa ZaliT,<br />

rodesac erTi romelime eri meorisagan qristianobas miiRebda, saeklesiosarwmunoebriv<br />

saqmeSi misi xelmZRvanelobis qveS rCeboda, sanam TviT am erSi<br />

ar Seiqmneboda iseTi pirobebi, romelnic SesaZleblad gaxdidnen iq<br />

damoukidebels, uzrunvel cxovrebas. ase unda momxadriyo ueWvelad<br />

iberiaSic. Cvens saistorio mwerlobaSi iberiis saeklesiaTaSoriso<br />

mdgomareobis Sesaxeb aseTi azria: qristianobis miRebidanve iberiis eklesia<br />

sxva eklesias daemorCila da TandaTan saukuneTa ganmavlobaSi is<br />

Tavisuflebas poulobda~ 396 .<br />

rogorc vxedavT, k.kekeliZis TvalsazrisiT, qarTuli eklesia ucxo<br />

eklesias, somxurs, unda daqvemdebareboda III msoflio krebis II kanonis<br />

ZaliT, romelSic naxsenebia winadadeba `Zvel CveulebaTa mixedviT~, TiTqosda<br />

Zveli Cveulebis Zala aseT daqvemdebarebas moiTxovda. III msoflio krebis II<br />

kanonSi msgavsi araferia naTqvami, aRniSnuli winadadeba Cven gvxvdeba II<br />

msoflio krebis II kanonSi. es kanoni brZanebs: `warmarTTa Soris arsebuli<br />

ucxo tomTa eklesiebi unda ganagon mamaTa mier dawesebuli Zveli kanonebis<br />

mixedviT~ 397 .<br />

sinamdvileSi ra igulisxmeba `mamaTa mier dawesebul Zvel kanonebSi~ amis<br />

gasarkvevad albaT gamodgeba II msoflio krebamde Catarebuli laodikiis<br />

krebis 21-e kanoni, romelSic swored aRniSnuli winadadebaa naxsenebi: _<br />

`episkoposi erTi samwysodan nu gadava sxva samwysoSi, nurc Tavisi nebiT,<br />

nurc mrevlis iZulebiT, nurc episkoposTa nebiT, aramed darCes im eklesiaSi,<br />

romelSic RvTis nebiT Tavidan iyo arCeuli da nu Seicvlis adgils mamaTa<br />

mier adre miRebuli dadgenilebisamebr~ 397 .<br />

`didi sjulis kanonis~ xelnawerSi, laodikiis krebis 21-e kanonis qveS,<br />

ganmartebulia Tu ra igulisxmeba `mamaTa mier adre miRebul<br />

dadgenilebebSi~, kerZod, xelnawerSi ganmartebulia _ mis arSiazea minaweri:<br />

`nikeis me-16 kanons gulisxmobs~ 398 .<br />

nikeis I msoflio krebis rogorc me-15, ise me-16 kanoni sastikad krZalavs<br />

erTi eparqiidan meoreSi sasuliero piris, maT Soris episkoposis gagzavnas,<br />

kerZod, me-15 kanonSi naTqvamia: `wmida krebas miaCnia, sruliad moispos zog<br />

mxareSi damkvidrebuli ukanono Cveuleba da qalaqidan qalaqSi ar<br />

gadadiodes arc episkoposi, arc mRvdeli, arc diakoni. Tu vinmem am didi<br />

krebis dadgenilebis Semdeg xeli mihyos aseT saqmes, sruliad daumtkicebeli<br />

iyos mis mier mopovebuli da gadayenebul iqnes, ginda episkoposad iyos<br />

xeldasxmuli da ginda mRdvlad~ 399 .<br />

am da sxva kanonebis ZaliT, Tuki vTqvaT somexTa kaTalikosma IV s-Si<br />

Tavisi diakoni akurTxa sxva, kerZod, qarTuli eklesiis episkoposad,<br />

daurRvevia nikeis krebis aRniSnuli kanonebi da igi unda gadaeyenebinaT,


maSasadame, `iob somexi~, romelic odesRac diakvnad yofila somxeTSi,<br />

saqarTveloSi somexTa kaTalikoss ki ar dauyenebia episkoposad, aramed es<br />

piri diakvnisave xarisxiT, Tavisi nebiT Camosula qarTlSi, aq ki igi Tavisi<br />

piradi damsaxurebis gamo qarTvel episkoposebs jer ukurTxebiaT<br />

episkoposad, Semdeg ki eklesiis meTauradac dausvams adgilobriv saxelmwifo<br />

xelisuflebas. swored ase unda ganvixiloT nikeis krebis aRniSnuli kanoni,<br />

sxvagvar qmedebas kreba krZalavs. TiTqmis igivea me-16 kanonic: `..Tu vinmem<br />

sxvisi moyvasis gadmobireba da Tavis eklesiaSi xeldasxma gabedos im<br />

episkoposis Tanxmobis gareSe, romlisganac kanonis mier ganCinebuli piri<br />

wamosulia, daumtkicebeli iyos misi xeldasxma~ 400 .<br />

am kanonis ZaliT, iob diakons saqarTveloSi mosvlis dros Tan unda<br />

hqonoda somexi kaTalikosis Tanxmoba, misi sxva <strong>eparqia</strong>Si wasvlis nebarTva.<br />

es cxadia ar niSnavs, rom iobi SemdegSic somexTa kaTalikoss<br />

eqvemdebareboda. safiqrebelia, rom <strong>saqarTvelos</strong> eklesias episkoposTa kreba<br />

warmarTavda, eklesiis meTauris, anu mTavarepiskoposis meTaurobiT, rogorc<br />

amas moiTxovda nikeis krebis me-4 kanoni. episkoposTa krebis gareSe (e.i. Tuki<br />

eklesiaSi ar iyo ramdenime episkoposi) aseTi eklesia arc ki CaiTvleba<br />

eklesiad, anu `saeklesio samTavrod~ _ `episkoposi unda daadginos samTavros<br />

yvela episkoposma~ (me-4 kanoni), anda `TiToeul samTavroSi weliwadSi orjer<br />

Catardes episkoposTa kreba, rom mTeli samTavros episkoposTa saerTo<br />

Sekrebaze aseTi sadavo saqme ganxilul iqnes~ (me-5 kanoni); Tuki qarTul<br />

eklesiaSi mxolod erTi episkoposi iyo, rogorc k.kekeliZe wers, maSin igi<br />

arc ki yofila organizaciulad Camoyalibebuli da mxolod sxva eklesiis<br />

nawili yofila, radganac eklesiis arsebobas mxolod episkoposTa kreba<br />

ganapirobebda.<br />

`mamaTa mier dawesebuli Zveli kanonebi~, rogorc iTqva, naxsenebia meore<br />

msoflio krebis me-2 kanonSi, romelic mtkiced icavs eklesiaTa<br />

TavisTavadoba-avtokefalias: `...TiToeul samTavros (<strong>eparqia</strong>s) ganagebs amave<br />

samTavros kreba nikeaSi gansazRvruli kanonis Tanaxmad, xolo warmarTTa<br />

Soris arsebuli ucxo tomTa eklesiebi unda ganagon mamaTa mier dawesebuli<br />

Zveli kanonebis mixedviT~ 401 . rogorc zemoT aRiniSna, imave kanonSi naTqvamia<br />

_ `eklesiaTa keTilad ganmartebisa da mSvidobisaTvis arc erT episkoposs<br />

ara aqvs ufleba gascdes Tavis eklesiis sazRvrebs da SeiWras sxva eklesiis<br />

sazRvrebSi, raTa ar moaxdinos eklesiebis aRreva. kanonTa Tanaxmad<br />

aleqsandriis episkoposi unda ganagebdes mxolod egviptis eklesiebs,<br />

aRmosavleTis episkoposni unda ganagebdnen mxolod aRmosavleTis eklesiebs.<br />

daculi unda iyos nikeis kanonebiT dawesebuli pativi antioqiis eklesiisa.<br />

aziis soflebis episkoposni unda ganagebdnen mxolod aziis eklesiebs,<br />

pontouli episkoposni unda ganagebdnen mxolod pontos eklesiebs, xolo<br />

Trakiis episkoposni _ mxolod Trakiis eklesiebs. episkoposi ar unda gavides<br />

Tavisi samrevlo eklesiis farglebidan xeldasxmisaTvis an sxva raime<br />

saeklesio gangebisaTvis mowodebisagan an miwvevis gareSe~ 402 .<br />

aq sruliad gasagebadaa naTqvami, rom <strong>saqarTvelos</strong> mezoblad<br />

avtokefaluri iyo pontos, Trakiis, `asiis~, `aRmosavleTis~ eklesiebi, Tu<br />

aRaras vityviT, antioqiisa da aleqsandriis eklesiebze. II msoflio krebis<br />

droisaTvis da mis Semdegac IV saukunesa da V saukunis dasawyisSi imperiaSi<br />

mravali avtokefaluri eklesia arsebobda, rogorc cnobili kanonistebi s.


troicki da a. kartaSevi ganmartaven. amitomac, rogorc zemoT moyvanili<br />

kanonebic uCveneben, swored is iyo akrZaluli, rac k.kekeliZis sityviT<br />

TiTqosda CvenSi iyo damkvidrebuli: viTomda erTi ucxo eklesia ganagebda<br />

meores da es ukanaskneli ki Tavs ver ixsnida. meoTxe saukuneSi aseTi<br />

urTierTdamokidebuleba akrZaluli iyo. mxolod Semdgom, rogorc ganmartavs<br />

a.kartaSevi, kerZod, ki V saukunis Semdeg, did sapatriarqoTa Camoyalibebis<br />

kvaldakval imperiaSi iqamde arsebuli 100-ze meti avtokefaluri eklesiis<br />

gaerTianebis Sedegad imperiaSi Camoyalibda 6 avtokefaluri eklesia _<br />

konstantinopolis, aleqsandriis, antioqiis, ierusalimis, romisa da<br />

kviprosisa 403 .<br />

radganac IV-V saukuneebSi imperiaSi arsebobda mravali avtokefaluri<br />

eklesia, romelTa avtokefaliasac icavda saeklesio kanonebi, <strong>saqarTvelos</strong><br />

eklesiac ar unda yofiliyo gamonaklisi da igi iseTive uflebebis<br />

matarebeli unda yofiliyo, rogorc sxva mociqulTa mier daarsebuli<br />

eklesiebi qristianul msoflioSi, rogorc amas miuTiTebs wmida giorgi<br />

mTawmideli. amitomac saeklesio samarTlis wyaros adgilobrivi saeklesio<br />

ierarqia da saxelmwifo xelisufleba warmoadgenda da, Sesabamisad, misi<br />

samarTlis wyaro ar yofila konstantino-poleli an antioqieli ierarqebis<br />

dadgenilebani, igi imarTeboda msoflio eklesiaSi imJamad arsebuli<br />

kanonebis mixedviT.<br />

2. saeklesio samarTlis wyaroebi dvinis krebidan ruis-urbnisis krebamde (VI-XI)<br />

VI saukuneSi udidesi mniSvnelobis gardatexa moxda <strong>saqarTvelos</strong><br />

politikur da saeklesio cxovrebaSi, kerZod, dasustda da TandaTanoboT<br />

gauqmda erovnuli saxelmwifoebrioba, saqarTvelo sparseTis da bizantiis<br />

xeldebul teritoriebad gadaiqca. farnavazian-xosroianTa aTaswlovani<br />

qarTuli samefo dinastia sparselTa mier idevneboda. VII saukuneSi es<br />

dinastia kvlav idevneboda ukve arabTa mier. qarTuli saxelmwifoebrioba<br />

sabolood moiSala. centraluri xelisufleba Zalze dasustda, moiSala<br />

saero-administraciuli mmarTveloba kuTxeebSic. gaCnda xelisuflebis<br />

deficiti, ramac cxadia samarTlebriv qaossa da ganukiTxaobas Seuwyo xeli.<br />

am dros, samarTlebrivi TvalsazrisiT, qarTulma eklesiam miiRo axali<br />

funqciebi. igi Seecada wesierebis, samarTlisa da wesrigis kerad<br />

gadaqceuliyo adgilebze, calkeul saepiskopoebsa da mxareebSi. VIII-IX<br />

saukuneebSi qarTul eklesiis saero sammarTvelo Tvisebebi gansakuTrebiT<br />

gamoikveTa.<br />

amis Sedegia is uCveulo samarTlebrivi Tvisebebi, romlebic daaxasiaTa<br />

ivane javaxiSvilma: `<strong>saqarTvelos</strong> eklesias saxelmwifo cxovrebasa da weswyobilebaSi<br />

gansakuTrebuli upiratesobani hqonda mopovebuli, msgavsad


omis eklesiisa. amiT igi ara mxolod saeklesio dawesebuleba iyo, aramed<br />

saxelmwifoebrivi sxeulisa da saxelmwifoebrivi erTeulis Tvisebebis mqone.<br />

Cveni eklesiis aRniSnul ufleba-upiratesobaTa Sesaxeb cnobebis miReba<br />

mxolod sigel-gujrebidan SeiZleba. am sabuTebSi mravali cnoba exeba<br />

<strong>saqarTvelos</strong> eklesiis kaTalikos-patriarqis centraluri sammarTvelos<br />

organizacias~ 404 .<br />

ivane javaxiSvilis sityviT, <strong>saqarTvelos</strong> eklesias Tavisi marTva-gamgeoba<br />

mowyobili hqonda `saxelmwifo marTva-gamgeobis wesebze~. qarTul eklesias<br />

hqonda Tavisi sasamarTlo, Tavisi ekonomikuri politika, hyavda sakuTari<br />

jari da Tavisi ymebi, amasTanave, moepoveboda saxelmwifo marTva-gamgeobis<br />

wesebze mowyobili moxeleoba, amitom bevris mxriv saxelmwifoebrivi sxeulis<br />

Tvisebebi etyoboda 405 .<br />

mecnieris sityviT, qarTuli saeklesio samarTali warmonaSobia qarTuli<br />

eklesiis, viTarca saxelmwifoebrivi sxeulis yofa-cxovrebidan, am mxriv,<br />

qarTuli saeklesio samarTali ufro miagavs romis eklesiis `Corpus ιuris<br />

caninici~-s, vidre berZenTa da rusTa saeklesio samarTals, aseve, msgavsad<br />

amisa, qarTuli eklesia Tavisi wes-wyobilebis bevri TvisebiT ufro romis<br />

saSualo saukuneebis eklesias miagavda, vidre erTmorwmune berZenTa da<br />

rusTa eklesiebs 406 .<br />

qarTuli saeklesio samarTali maSin daemgvana dasavlurs, roca romis<br />

eklesia marTlmadidebluri aRmsareblobisa iyo – VII-X saukuneebSi. kidev<br />

erTxel gadavxedoT, Tu rogori politikuri viTareba iyo saqarTveloSi VII-<br />

X ss-ebSi. am dros saqarTvelo viTarca erTiani qveyana ar arsebobda, igi<br />

daSlili iyo teritoriebad, calkeul kuTxeebad, romlebSic, mxolod VIII-IX<br />

saukuneebSi daiwyo formireba kuTxurma qarTulma saxelmwifoebrivma<br />

erTeulebma – afxazTa, qarTvelTa, kaxTa da herTa samefoebis saxiT,<br />

politikur-administraciuli centri Tbilisi arabTa saamiros dedaqalaqad<br />

iyo gadaqceuli, qvemo qarTlSi monofizituri somxuri eklesiis gabatonebis<br />

Sedegad – e.w. `somexTa samefo~ (taSir Zoraketisa) Camoyalibda.<br />

axalCamoyalibebul qarTul saxelmwifoebriv erTeulebze Tavisi didi<br />

samarTlebrivi gavlena moipova qarTulma eklesiam. amis erT-erT mkafio<br />

magaliTad, romelsac qvemoT SevexebiT, migvaCnia qorepiskoposTa saeklesio<br />

institutis mier kaxeT-hereTis samefos formirebaSi gaweuli udidesi Rvawli,<br />

agreTve serapion zarzmelis cxovrebaSi moxmobili faqti imisa, rom samcxis<br />

episkoposma giorgim daawynara Tavis <strong>eparqia</strong> _ samTavroSi didebulTa Soris<br />

atexili mravalwliani dava, samarTlebrivi sasjeli daado didebulebs (TviT<br />

mamulebis CamorTmeviTac ki) da uwesrigobasa da qaosSi Caflul<br />

mosaxleobaSi daamyara wesrigi `dascxres, dadumnes SfoTni da uwesrigobani~.<br />

imJamindel zogierT marTmadidebel qveyanaSic aseve moipova eklesiam<br />

uzenaesi samarTlebrivi funqcia, kerZod, rogorc v. cipini wers – `Sua<br />

saukuneebSi evropul dasavleTSi kaTolikuri eklesiis wiaRSi, nawilobriv<br />

netari avgustines Txzulebis `saRmrTo qalaqis~ gavleniTac `ori maxvilis~<br />

doqtrina Seiqmna, romlis mixedviTac orive xelisufleba _ saeklesioc da<br />

saxelmwifoc, erTi uSualod, meore ki SuamavlobiT, romis eklesiidan<br />

momdinareobs. Sua saukuneebis saero xelmwifeni papis vasalebad iTvlebodnen.<br />

papebi TavianT Tavs ara mxolod imperatorebisa da mefeebis kurTxevis, aramed<br />

maTi taxtidan Camogdebis uflebasac ki aZlevdnen. kaTolikuri doqtrinis


ganviTarebam papebis saero principatisa da maTi saeklesio da saero<br />

xelisuflebis absoluturobis Sesaxeb xeli Seuwyo im garemoebas, rom Sua<br />

saukuneebis dasavleTis pirveli imperatori karlos didi, bizantieli<br />

basilevsebisagan gansxvavebiT, romaeli imperatorebis pirdapiri memkvidre ar<br />

iyo, saimperatoro gvirgvini papma daadga ra, misi saxiT, rogorc mraval<br />

`barbaros~ mefeTagan erT-erTs, romis imperatoris tituli mianiWa.. saero<br />

xelmwifeTa winaaRmdeg brZolebSi papebis mZlavri iaraRi interdati iyo,<br />

romelic ama Tu im qveyanaSi RvTismsaxurebis Sesrulebas manamde krZalavda,<br />

sanam qveSevrdomebi papis mier gankveTil TavianT monarqs ar Camoagdebdnen,<br />

magram TavianT prioritetis dasacavad papebi da kaTolike episkoposebi<br />

SeiaraRebuli Zalis gamoyenebasac mimarTavdnen, Sedegad kaTolikuri<br />

eklesiis etatizireba moxda, papebi sruluflebiani monarqebi iyvnen italiis<br />

mniSvnelovani nawilis, e.w. papis olqisa, romlis naSTsac Tanamedrove<br />

vatikani warmoadgens. mravali episkoposi (gansakuTrebiT, germaniaSi) Tavadi<br />

iyo, romelTac TavianT teritoriaze xelisuflebasa da jarze<br />

saxelmwifoebrivi iurisdiqcia hqondaT brZolebSi sxva episkoposebis,<br />

hercogebis, markgrafebis, damoukidebeli qalaqebis, mefeebis da TviT<br />

imperatorebis winaaRmdegac ki winamZRolebad gamodiodnen 407 .~<br />

<strong>saqarTvelos</strong> eklesia, rogorc aRiniSna, VI-X saukuneebSi, imyofeboda<br />

gansakuTrebul pirobebSi. VI saukunis Semdeg, moryeuli saxelmwifoebriobis<br />

dros, maSin, roca kanonierebis da marTlwesrigis damcvels saxelmwifo aRar<br />

warmoadgenda, xolo, Semoseuli mteri ver amyarebda wesrigs, piriqiT, iwvevda<br />

samarTlebriv qaoss, kuTxeebsa da olqebSi saero didkacebi araTu icavdnen<br />

samarTalsa da kanonierebas, aramed erTmaneTs samkvdro-sasicocxlod<br />

ebrZodnen. amis gamo, rogorc Cveni samarTalmcodneebi weren, sazogadod<br />

mTel qveyanaSi, kerZod ki tao-klarjeTis `samTavroSi sasuliero<br />

xelisufleba didi avtoritetiT sargeblobda da did Zalas warmoadgenda<br />

qveynis cxovrebaSi. am dros, sasuliero xelisufleba cdilobs kidec<br />

upiratesobis cxovrebaSi. am dros, sasuliero xelisufleba cdilobs kidec<br />

upiratesobis mopovebas saeroze~ 1 . m. lorTqifaniZis azriT, ara mxolod taoklarjeTSi,<br />

aramed mTel qveyanaSi (saqarTveloSi) - `eklesia did Zalad<br />

iqceva, is, saerTod, qveynis mmarTvelobis xelSi Cagdebas lamobs. Widili<br />

saeklesio da saero-samoqalaqo xelisuflebas Soris, sabolood ukanasknelis<br />

gamarjvebiT mTavrdeba~ 408 . afxazTa samefoSic eklesias didi Zala unda<br />

hqonoda mopovebuli. araa SemTxveviTi, rom konstantinopolis patriarqma<br />

nikoloz mistikosma werilobiT sTxova giorgi mefes daecva bizantielebTan<br />

megobrobis siwmide 409 .<br />

ivane javaxiSvili `bagrat kurapalatis samarTlis wignis~ ganxilvis<br />

dros aRniSnavs, rom bagratis samarTlidan aRbuRas kanonebSi Setanili aris<br />

zogierTi muxli. magaliTad, `meore mefe episkoposi aris da qristianTa<br />

sjulisa damamtkicebeli~ (iv. javaxiSvili, Txzulebani 12 tomad, tomi VI,<br />

1982, gv. 88). am muxlebis ZiriTadi nawili umefobis dros, kerZod, VII-IX<br />

saukuneebSia Sedgenili. `am muxlebSi episkoposi da, sazogadod,<br />

samRvdeloeba srul batonadaa gamoyvanili, maT winaaRmdeg mefe uZluria,<br />

araferi SeuZlia, amitom samive es muxli (101, 102, 103-e aRbuRas samarTlisa)<br />

iseT xanas unda ekuTvnodes, roca samRvdeloeba saqarTveloSi sruli batoni<br />

iyo da saero mTavrobaze maRla eWira Tavi, ese igi daviT aRmaSeneblis


uwinaresi xanisa unda iyos. swored am dros iyvnen monazvnebi batonad da<br />

mTavris mowvevis baraTze pasuxad SeeZloT SeeTvalaT, bers SenTan `ara<br />

hnebavs mosvlao...~ am dros beri-arqimandriti imdenad Zlieri iyo, rom<br />

Tavisuflad mefes satrfos arTmevda, monasterSi hketavda, aseT xanaSi<br />

daadgendnen: `rac unda Sescodos episkoposma, moZRvarma, mRvdelma Tu<br />

monazonma mefeso, mainc xeli ar axloTo, imitom rom meore mefe episkoposi<br />

aris, arca mefesa sjulisa saqme aqvso~ 410 . iv. javaxiSvilis azriT, aRniSnuli<br />

kanonebi `ufro IX saukunis sazogadoebrivi azris gamomxatvelia. kanonTa es<br />

muxlebi TiTqos ufro bagrat I kurapalatis droindeli gamodis~ 411 .<br />

`n. maris azriT, bizantiaSi xatmebrZolobis epoqaSi `erT mxares idgnen<br />

umaRlesi saero moxeleebi da episkoposebi, romelnic imis momxreni iyvnen,<br />

rom imperators Tvalyuri edevnebina eklesiisaTvis da waremarTa kidec misi<br />

saqmianoba, xolo meore mxares idgnen berebi... isini im mosazrebiT<br />

xelmZRvanelobdnen, rom saero xelisufleba ar unda ereodes sasuliero<br />

wodebis saqmeSi. es mimarTuleba damarcxda bizantiaSi. saqarTveloSi,<br />

mesxeTSi ki, piriqiT, n. maris azriT, gaimarjva meore mimarTulebam. aq,<br />

eklesiis meTaurebi `Zlier Zalad grZnoben Tavs da eklesiis<br />

damoukideblobas saero xelisuflebisagan gaSmagebiT icavdnen~ 412 .<br />

g. nadareiSvilis azriT, maSindel mesxeTSi sasuliero pirebi,<br />

gansakuTrebiT, berebi, did Zalas warmoadgendnen, arcTu iSviaTad, isini<br />

Tavis damoukideblobas saero xelisuflebis winaSe warmatebiT usvamdnen<br />

xazs. giorgi merCules moTxrobili aqvs, Tu rogor SeZlo klarjeTis<br />

udabnoTa arqimandritma grigol xanZTelma guaram mamfalis survilis<br />

winaaRmdeg arsenis kaTalikosad datoveba. saba iSxneli bagrat kurapalatis<br />

mier weriliT dabarebuli urCobas iCens da ar cxaddeba mis winaSe...<br />

sasuliero pirebi, araiSviaTad, saeklesio xelisuflebis saxelmwifo<br />

xelisuflebis winaSe upiratesobasac ki usvamdnen xazs. isini TiTqos<br />

Teoriuladac asabuTebdnen samRvdeloebis upiratesobas, saero mTavrobasTan<br />

SedarebiT~ 412 .<br />

n. mari werda: `Zvel saqarTveloSi saero da sasuliero Zala-uflebis<br />

erToba warmoadgenda udavo faqts~ 413 . eklesiis xelSi saero da sasuliero<br />

Zalauflebis Tavmoyris tradiciul gadmonaSTad n. mars miaCnda WyondidelmwignobarTuxucesis<br />

Tanamdeboba. moZRvarTa instituts iseTive didi<br />

mniSvneloba hqonda saqarTveloSi, rogoric vardapets somxeTSi.<br />

gansakuTrebiT kargad Cans eklesiis avtoriteti da Zala kaxeTis<br />

samTavros (samefos) Camoyalibebis saqmeSi. am dros eklesia faqtobrivad<br />

marTavda kaxeTs qorepiskoposis institutis meSveobiT. `kaxeTis saeklesio<br />

ierarqiaSi arsebobs qorepiskoposis Tanamdeboba. qorepiskoposi Tavis<br />

Tavdapirveli SinaarsiT sofluri dasaxlebis, mxaris episkoposis<br />

xelisuflebis gamtareblad gamodis, wanarTa qorepiskoposma Cans, TandaTan,<br />

feodalizaciis procesis Sesabamisad miitaca saero xelisufleba, saero da<br />

sasuliero xelisuflebis erTi piris xelSi gaerTianebis aseTi tradicia<br />

ucxo ar aris <strong>saqarTvelos</strong> mTianeTis mosaxleobisaTvis. niSandoblivia, rom<br />

es tendencia xevis mosaxleobasac axasiaTebs, rac amjerad gansakuTrebiT<br />

sainteresoa, radgan wanarTa Tavdapirveli sacxovrisi, rogorc cnobilia,<br />

swored am raionSia sagulvebeli. wanarTa politikur eqspansias wanarTa<br />

qorepiskoposis kaxeTis mmarTvel qorepiskoposad transformacia mohyva


Sedegad~ 414 . sasuliero xelisufali qorepiskoposi kaxeTSi gadaiqca<br />

uvrcelesi samefos (samTavros) – saero mmarTvel uzenaes xelisuflad. Tumca<br />

ukve IX saukunisaTvis, rogorc fiqroben, mas daukargavs sasuliero funqcia<br />

da mxolod saero darCenia. sasuliero xelisufali _ kaxeTis saero mTavrad<br />

gadaiqca 415 .<br />

msgavseba, romelic ivane javaxiSvilma SeniSna, dasavlur (evropul) da<br />

qarTul eklesiaTa Soris am mxriv saxezea, magram aqve isic unda aRiniSnos,<br />

rom swored aRniSnul epoqaSi, anu VII-VIII saukuneebSi bizantieli<br />

imperatorebi da, maSasadame, saero xelisufleba mwvaleblebi (ZiriTadad,<br />

xatmebrZolebi) iyvnen, devnidnen marTlmadidebel eklesias, amitomac<br />

bizantiaSi eklesia araTu saero xelisuflebis SeTvisebis, piriqiT, devnis<br />

procesSi iyo. misi eklesiuri xelisuflebac ki dasustebuli iyo. piriqiT,<br />

saimperatoro xelisufleba cdilobda sasulieros miTvisebasa da masze<br />

gabatonebas.<br />

bizantiuri azrovnebis Tanaxmad, maTi qveyana warmoadgenda imave romis<br />

imperias, xolo bizantieli imperatorebi Zveli romaeli imperatorebis<br />

pirdapir memkvidreebs, aqedan gamomdinare, maT hqondaT uzenaesi uflebebi<br />

rogorc saero, ise sasuliero xelisuflebis mimarT, da hqondaT Sesabamisi<br />

titulaturac. aRsaniSnavia, rom saqarTveloSic Seiqmna doqtrina, romlis<br />

mixedviTac axali qarTuli samefo dinastia bagrationebisaO (aRzevebuli Cans<br />

qarTuli eklesiis xelSewyobiT) miiCneoda daviTis (israelis cxebuli mefis)<br />

memkvidred. qarTuli eklesiis udidesi moZRvari grigol xanZTeli ase<br />

mimarTavs am dinastiis fuZemdebels - `daviT winaswarmetyvelisa da uflisa<br />

mier cxebulisa Svilad wodebulo xelmwifeo, mefoba da saTnoebanica misi<br />

dagimkvidren qristeman RmerTman, romlisaTvisca amas mogaxseneb, ara<br />

moakldes mTavroba SvilTa SenTa da naTesavTa maTTa qveyanaTa amaT<br />

ukunisamde JamTa, aramed iyvnen igini mtkiced ufrois kldeTa myarTa da<br />

mTaTa saukuneTa da didebul iyvnen ukunisamde~ 416 . am formuliT bagrationma<br />

mefeebma (IX saukuneSi) Tavisi adgili moipoves saeklesio samarTlis sferoSi.<br />

qarTvel bagrationTa `qristes naTesaobisa~ da `daviTis Zeobis~ Sesaxeb<br />

icodnen bizantiaSic, rogorc iuwyeba konstantine porfirogeneti.<br />

qarTuli doqtrinis Sesabamisad, saxelmwifo da saeklesio xelisuflebis<br />

wyaro ufalia, bagrationebi uflis cxebulis Svilad wodebulebi arian,<br />

eklesiis Tavi ki ufalia. eklesia misi qveyniuri nawilia, aqedanaa qarTuli<br />

simfonia saxelmwifosa da eklesias Soris. eklesia da saero xelisufleba<br />

saqarTveloSi simfoniur kavSirSi iyvnen. <strong>saqarTvelos</strong> eklesia iyo<br />

damoukidebeli, avtokefaluri, mas ar hyavda e.w. kiriarqaluri eklesia, anu<br />

eklesia, romelsac igi emorCileboda, aqedan gamomdinare, misTvis ar idga<br />

saWiroeba romelime ucxo eklesiis patriarqs, krebaTa dadgenilebas Tu<br />

sinods damorCileboda, aResrulebina maTi dadgenilebani, Tumca ki cxadia<br />

<strong>saqarTvelos</strong> eklesia xelmZRvanelobda imave sjuliskanoniT, romliTac<br />

marTlmadidebluri bizantiuri eklesiebi. <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis saeklesio<br />

kanonikuri samarTlis wyaros warmoadgenda sakuTari eklesiis krebaTa da mis<br />

meTaurTa dadgenilebani 417 .<br />

cxadia, <strong>saqarTvelos</strong> eklesias arc erTi ucxo patriarqi da arc bizantiis<br />

imperatori ugzavnida sagangebo sigelebs, mimarTuls qarTuli saeklesio<br />

sakiTxebisadmi.


uis-urbnisis krebamde da mis Semdgomac qarTuli eklesiis saeklesio<br />

samarTlis wyaros warmoadgenda <strong>saqarTvelos</strong> saeklesio krebebi da sxva<br />

adgilobrivi wyaroebi, dadgenilebani. amis dasturi aris javaxeTSi<br />

mowveuli saeklesio kreba, romelmac sruliad damoukideblad gadawyvita<br />

Cveni eklesiis iseTi mniSvnelovani saeklesio-kanonikuri sakiTxi, rogoricaa<br />

misi meTauris – kaTalikosis gamorCeva da misi aRsaydreba.<br />

rogorc cnobilia, bizantiis imperiaSi, bizantiuri samarTlebrivi<br />

Tvalsazrisis Sesabamisad, imperatorTa Zalaufleba vrceldeboda yvela<br />

marTlmadidebel xalxze, miT umetes TviTon bizantiur eklesiebze 418 .<br />

saqarTveloSi am bizantiur Tvalsazriss ar aRiarebdnen, marTalia, did<br />

pativs miagebdnen bizantiis imperators, magram saqarTveloSi msgavsi<br />

uflebebi eniWeboda <strong>saqarTvelos</strong> mefesa da darbazis kars, romelic (es<br />

ukanaskneli) scemda kidec, mematianeTa sityviT, eklesiaTa mimarT Sesabamis<br />

wesebs (es sakiTxi Semdgom paragrafSia ganxiluli). saWiroebis SemTxvevaSi<br />

qarTuli eklesia did winaaRmdegobas uwevda bizantiel imperatorebs.<br />

magaliTad, roca bizantiis imperatori basili II bulgarTmmusvreli Semovida<br />

saqarTveloSi bizantiuri TvalsazrisiT samarTlebrivi saqmis – daviT<br />

kurapalatis anderZis aRsasruleblad, rasac mohyva bizantielTa mier<br />

samxreT <strong>saqarTvelos</strong> okupacia, qarTulma eklesiam udidesi winaaRmdegoba<br />

(Zalismieri – samxedro) gauwia momxvdurebs da imperatoris winaaRmdeg<br />

samamulo oms Caudga saTaveSi, kerZod, qarTveli episkoposebi: saba mtbevari<br />

da ezra anCeli. es ise moulodneli iyo, rom bizantiis umaRlesi wreebi<br />

(rogorc saero, ise sasuliero) qarTuli eklesiis winaaRmdeg ganewyvnen<br />

imdenad, rom qarTvelTa `marTlmadideblobaSic~ ki eWvi Seitanes, bizantiaSi<br />

mcxovrebi qarTveli moqalaqeebisa da gansakuTrebiT ki bizantiaSi arsebuli<br />

qarTuli monastrebis berebis ukiduresi devna daiwyes (aTonis iverTa<br />

monasterSi, antioqiasa da sxvagan) 419 .<br />

amJamindel saeklesio samarTalSi arsebobs orgvari Sefaseba<br />

TviTmpyrobeli imperatoris rolisa. pirveli _ amJamad ufro aRiarebuli<br />

Tvalsazrisis Tanaxmad, imperatorebis (ruseTSi mefeebis) mier eklesiis<br />

meTauroba, Tuki aseTi gamonaklisi arsebobda, miiCneva e.w. `cezaro-papizmad~<br />

da miuReblad. meore Tvalsazriss aviTarebdnen revoluciamdeli rusi<br />

samarTalmcodneebi (amJamad ki ZirTadad `sazRvargareTis rusuli eklesiis~<br />

Teologebi), romlis mixedviTac bizantiel da maT `memkvidre~ rus<br />

imperatorebs ekisrebodaT udidesi zedamdgomlobiTi uflebebi eklesiis<br />

mimarT.<br />

bizantieli kanonistebi monarqis sakanonmdeblo uflebas Zalze<br />

afarToebdnen. oxrideli arqiepiskoposi dimitri xomatini (XIII s.) werda _<br />

`imperatori, romelic iwodeba da aris saeklesio wesrigis umaRlesi mcveli,<br />

saeklesio krebaTa dadgenilebebze ufro maRla dgas, da aZlevs maT Zalasa<br />

da amoqmedebis unars. igia winamZRoli saeklesio ierarqiisa, kanonmdebeli<br />

samRvdeloTa qcevebisa, mas ufleba aqvs gadawyvitos mitropolitTa,<br />

episkoposTa da samRvdeloTa Soris arsebuli kamaTi, da agreTve vakantur<br />

saepiskoposo adgilebze daniSnos. SeuZlia saepiskoposo kaTedrebis amaRleba,<br />

aiyvanos episkoposebi mitropolitTa doneze. erTi sityviT, liturgiisa da<br />

xeldasxmis uflebaTa garda, imperatori Tavis TavSi aerTianebs episkoposTa<br />

yvela sxva upiratesobas, amitomac mis dadgenilebebs kanonis Zala aqvT 420 .


alsamoni aseve aRiarebda imperatoris did uflebebs saeklesio saqmeTa<br />

mimarT: `imperatorebi, rogorc patriarqebi, pativcemuli unda iqnen wmida<br />

mironiT cxebis gamo. aqedan gamomdinareobs ufleba imperatorebisa, aswavlon<br />

qristian xalxs da mRvdelmTavarTa msgavsad akmion eklesiaSi... imperatorTa<br />

Zala da qmedeba vrceldeba qveSevrdomTa sulebsa da sxeulebze, maSin, roca<br />

patriarqi mxolod sulieri meTauria~ 421 .<br />

Tu balsamonis am azrs SevadarebT gansaxilveli epoqis moRvawe wmida<br />

grigol xanZTelis wiaRidan gamosuli episkoposebis Tvalsazriss samefo<br />

xelisuflebis Sesaxeb, arsebiT sxvaobas davinaxavT: VIII s-is II naxevarsa da<br />

IX s-is dasawyisSi iSxneli episkoposi bagrat kurapalats uSiSrad eubneba:<br />

`didebulo mefeo, Sen qveyanisa xelmwife xar, xolo qriste zecisa da<br />

qveynisa da qvesknelTa. Sen naTesavTa amaT mefe xar, xolo qriste yovelTa<br />

dabadebulTa. Sen warmavalTa amaT JamTa mefe xar, xolo qriste saukuno<br />

meufe da sruli hgies ucvalebeli, uJamo, dausabamo, dausrulebeli meufe<br />

angelozTa da kacTa da ufrois Sensa jer ars smena sityvaTa misTa!~ 422 .<br />

kidev erTxel aRvniSnavT, balsamoni saero xelmwifis (imperatoris)<br />

Sesaxeb werda: `imperatoris Zala da qmedeba vrceldeba qveSevrdomTa<br />

sulebsa da sxeulebze, maSin roca patriarqi mxolod sulieri meTauria~,<br />

qarTveli saba iSxneli episkoposis TvalsazrisiT, piriqiT – xelmwife<br />

mxolod qveyniuri mefea, magram WeSmariti mefea qriste (e.i. misgan saeklesio<br />

xelisufleba), romelic sulis da xorcis (angelozTa da kacTa) meufea.<br />

aqedan Cans, rom qarTuli saeklesio samarTali memkvidrea<br />

pirvelqristianuli samociqulo eklesiis samarTlisa da amitomac ramdenadme<br />

TavisTavadia bizantiuris mimarT. aq albaT gasaTvaliswinebelia bizantiuri<br />

saxelmwifos damokidebuleba eklesiis mimarT gansaxilvel xanaSi, kerZod,<br />

VIII-IX saukuneebSi. am dros, rogorc cnobilia, bizantiuri eklesia<br />

dasustebuli iyo, imperatorebi ZiriTadad xatmebrZolebi iyvnen da<br />

SeuzRudavad cdilobdnen saeklesio saqmeTa marTvas, maSin, roca qarTuli<br />

eklesia SedarebiT gaZlierebuli iyo arabTa mier qarTuli<br />

saxelmwifoebriobis moSla-dasustebis gamo. xatTayvanismcemluri qarTuli<br />

eklesia qveynis qristiani mosaxleobisaTvis marTlwesrigisa da samarTlis<br />

kerad iqca. qarTuli eklesiis xelSi im droisaTvis Tavs iyrida ara mxolod<br />

sasuliero, aramed nawilobriv saero xelisuflebac, ramac asaxva pova<br />

qarTuli saeklesio samarTlis Zeglebzec gansaxilveli periodisa (es<br />

sakiTxi ganxilulia qvemoT paragrafebSi `mwignobarTuxucesi~ da sxv.). erTerT<br />

aseT magaliTs, rogorc aRvniSneT, iZleva serapion zarzmelis cxovrebis<br />

avtori: saero (samefo) xelisuflebis uZlurebis gamo mravalwlovani dava,<br />

romelic arsebobda samcxis samTavroSi didebulTa Soris gadaWra<br />

mawyverelma episkoposma giorgi Suartylelma, romelmac modave mxareebs<br />

mamulebi CamoarTva. am episkoposma `xelT idva ra gangeba samcxisa, daawynara<br />

yoveli sabrZanebeli Tvisi, viTarca wesi iyo, da daipyra yoveli mamuli da<br />

eklesiani pirvelTa maT meSfoTeTani... viTarca gardaxda weliwadi Svidad<br />

aRTvaluli, dascxres da dadumnes yovelive SfoTni da uwesobani wmidisa<br />

amis mRvdelT-moZRvrisa giorgis mier~ 423 .<br />

maSasadame, saxelmwifo Zalauflebis moklebis gamo, adgilebze zogierTma<br />

qarTvelma episkoposma ASeZlo Tavis vrcel samTavroSi mSvidobisa da<br />

wesierebis damyareba ara mxolod eklesiaSi, aramed mTel mosaxleobaSi (es


sakiTxi ganxilulia aqve, paragrafSi `qorepiskoposi~), rogorc aRiniSna, am<br />

epoqaSi maSin, roca saqarTveloSi saeklesio Zalaufleba saeroze gavrcelda,<br />

bizantiaSi, piriqiT, marTlmadidebluri eklesia ukiduresad daaknina<br />

saxelmwifo xelisuflebam xatmebrZoli imperatorebis nebiT. magaliTad,<br />

profesori n. suvorovi, momxre saeklesio saqmeebze imperatoris<br />

xelisuflebis cnobisa, erT-erT Zlier istoriul argumentad miiCnevs<br />

xatmebrZoli imperatoris lev isavrosis Tvalsazriss (eklogis<br />

winasityvaobaSi), rom igi (imperatori) memkvidrea petre mociqulisa da mas<br />

akisria misia mwyemsos morwmuneTa samwyso 424 .<br />

v. cipini, romelic ar eTanxmeba n. suvorovs, miiCnevs _ eklesiis istoriam<br />

naTlad daamtkica, rom imperatoris xelisufleba ar warmoadgens im<br />

instituts, uromlisodac eklesias ar SeuZlia arseboba. v. cipins ara<br />

imperatori, aramed msoflio sayovelTao eklesiis episkopati miaCnia eklesiis<br />

miwieri nawilis meTaurad 425 , miuxedavad amisa, fiqrobs, rom zogierTi<br />

bizantieli da rusi imperatoris mizidulobam eklesiis mimarT, romelsac ar<br />

hqonda arc ekleziologiuri da arc saeklesio kanonikuri safuZveli,<br />

gamoiwvia nawilobrivi deformacia saekleso wyobisa, imis msgavsi, romelic<br />

hqonda rusul eklesias sinodalur epoqaSi 426 .<br />

zemoaRniSnulis gamo, zogierTi marTlmadidebeli kanonisti bizantieli<br />

imperatorebis erT nawils adanaSaulebs cezaro-papizmSi, anu saero uzenaesi<br />

xelisuflis (keisris) mier saeklesio saqmeTa marTvaSi. am mxriv qarTul<br />

eklesiaSi, gansaxilvel epoqaSi, saeklesio samarTlis mxriv gadaxras adgili<br />

ar hqonia. cezaro-papizmi qarTuli azrovnebisaTvis ucxo iyo, Tumca ki<br />

qarTveli mefeebi (iseve rogorc sxva marTlmadidebeli xalxebis<br />

xelmwifeebi), viTarca mcvelebi da mfarvelebi eklesiisa, monawileobdnen<br />

yvela mniSvnelovan saeklesio saqmeSi, magaliTad, episkoposebis<br />

samRvdelmTavro kaTedrebze daniSvnisas (magaliTad, giorgi mTawmidelis<br />

dros bagrat IV), isini aseve saeklesio samarTalis dacvaze zrunavdnen<br />

(iwvevdnen da monawileobdnen saeklesio krebebSi) _ es iyo samarTlis sxva<br />

mxare, kerZod, ganxorcieleba bizantiaSive SemuSavebuli principisa eklesiasa<br />

da saxelmwifos Soris `simfoniuri urTierTobisa~. Tumca, rogorc aRiniSna,<br />

bizantiasa da ruseTSi eklesias da saxelmwifos Soris simfoniuri<br />

urTierToba zogjer irRveoda saxelmwifos mier. imperatorebi iseT<br />

kanonebsac scemdnen, romelnic ewinaaRmdegeboda saeklesio wyobas 427 . aseTi<br />

magaliTebi qarTuli eklesiisaTvis ucnobia. gansaxilvel periodSi CvenSi ara<br />

xelmwifes uwodebdnen `gare episkoposs~ (Dytiybq tgbcrjg), aramed piriqiT,<br />

miiCnevdnen, rom episkoposi samarTlebrivad mefis swori iyo _ `episkoposisa<br />

da mefis saqme sworia~.<br />

aRbuRas kanonebSi Sesuli cnobili muxli _ `meore mefe episkoposi aris~<br />

(aRb. kan.. 102) _ ganekuTvneba Cvens gansaxilvel VIII-IX saukuneebs da bagrat<br />

kurapalatis samarTals, rogorc es qvemoTaa ganxiluli. aqedanve unda iyos<br />

gadasuli vaxtangis kanonebSi `mefisa da kaTalikosis saqme... orive swori<br />

aris~ (vaxt. kan. 25).<br />

qarTuli saxelmwifoebrivi erTeulebis ganmtkicebis kvaldakval,<br />

qarTuli eklesia saero xelisuflebis tvirTisagan TandaTan gaTavisuflda.<br />

mefe bagrat IV (1027-1072) ukve TviTon xelmZRvanelobs sasamarTlo saeklesio<br />

krebas opizisa da miZnaZoris samamulo davis ganxilvisas. iRebs, usmens


modave mxareebs, niSnavs saqmis garCevas, iwvevs saTanado specialistebs,<br />

winaswar swavlobs saqmes, ixilavs sabuTebs da iwvevs sasamarTlo sxdomas.<br />

procesze qveyndeba yvela sabuTi sajarod, ismineba mxareebis axsna-ganmarteba,<br />

iniSneba paeqroba, fasdeba damamtkicebeli sabuTebi. procesSi monawileoben<br />

iuristebi _ `mecnierni sabWoTa saqmeTani~. dadgenileba eklesiis mimarT<br />

sigelis saxiT mefem gamosca. Tumca, sinamdvileSi, am sadavo sakiTxis<br />

gadasaWrelad mowveul saeklesio krebaSi monawileobdnen rogorc misi<br />

samefos aRmosavleTis (aRmosavleT <strong>saqarTvelos</strong>, zeda mamulebis), ise<br />

dasavleT <strong>saqarTvelos</strong> (qveda mamulebis) ierarqebi.<br />

am dros Cveni eklesiis samarTlis erT-erT wyarod, agreTve, ikveTeba<br />

eklesiis mamaTa ganmartebani, erTi aseTia wmida eqvTime mTawmideli.<br />

1906 w. peterburgis winasakrebo TaTbirze prof. almazovi amtkicebda, rom<br />

<strong>saqarTvelos</strong> eklesiam Tavis droze avtokefalia miiRo politikuri nebiT,<br />

amitomac istoriulad misi gauqmebac aseve politikuri nebiT ruseTis mier<br />

kanonikurad unda CaiTvaloso. eklesiaTa avtokefaliis uflebasTan<br />

dakavSirebiT, saeklesio samarTlis mcodne v.cipini wers: `Zvelad<br />

gamoiTqmoda xolme mcdari mosazreba imis Sesaxeb, rom avtokefalurad unda<br />

CaTvliliyo mxolod mociqulTa mier daarsebuli eklesiebi. papi lev didi am<br />

safuZvelze dayrdnobiT sakamaTod xdida konstantinopolis eklesiis<br />

avtokefalias. radganac miiCnevda, rom is ar iyo daarsebuli mociqulebis<br />

mier, xolo antioqiis sapatriarqo uaryofda qarTuli eklesiis avtokefalias<br />

im istoriulad saeWvo faqtze dayrdnobiT, rom mociqulTagan aravin yofila<br />

saqarTveloSi. amave dros, erTi mxriv, ueWvelad mociqulTa mier daarsebul<br />

zogierT eklesias arasodes hqonia avtokefalia (magaliTad, korinTosa,<br />

Tesalonikisa), meore mxriv, arsebobs eklesiebi, romelTa TviTmyofadoba<br />

yvelas mier aris aRiarebuli, Tumca isini mociqulebs ar dauarsebiaT 428 .<br />

<strong>saqarTvelos</strong> eklesiis avtokefaliasTan dakavSirebiT v.cipini gamoTqvams<br />

aseT mosazrebas: `wmida mociqulTa sworis ninos gavleniT axali sarwmunoeba<br />

miiRo qarTvelTa mefe mirianma. slavuri eklesiebisagan gansxvavebiT,<br />

<strong>saqarTvelos</strong> eklesiis dedaeklesia iyo ara konstantinopolis, aramed<br />

antioqiis eklesia. 467 wels iveriis eklesiis winamZRvarma, romelsac kaTedra<br />

mcxeTaSi hqonda, miiRo antioqiis kaTedrisagan kaTolikosis tituli. am<br />

tituliT iwodebodnen bizantiis imperiis aRmosavleTis sazRvrebs iqiT myofi<br />

eklesiebis pirvelierarqebi. kaTolikosis pativis pirvelad xseneba gvxvdeba<br />

410 wlidan. kaTolikosi maSin iyo babilonis selevskiis episkoposi, romelic<br />

sparseTis eklesias meTaurobda da Sedioda antioqiis arqiepiskoposis<br />

iurisdiqciaSi (romelic mogvianebiT da amJamad iwodeba aRmosavleTis<br />

patriarqad), oRond Zalze farTo avtonomiis uflebiT, radganac bizantiasparseTis<br />

sazRvrebze TiTqmis mudmivi omianobis gamo sakaTalikosos kavSiri<br />

kaTedrasTan garTulebuli iyo. kaTolikosebad agreTve iwodebodnen somxuri<br />

eklesiis patriarqebi, romelnic msoflio marTlmadideblobas gamoeyvnen<br />

qalkedonis krebis Semdeg. <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis kaTolikosebi, faqtobrivad<br />

VIII saukunis Suaxnebidan iqcnen TviTmyofad pirvelierarqebad, Tumca<br />

<strong>saqarTvelos</strong> eklesiis avtokefalia arc antioqiasa da arc konstantinopolSi<br />

aRiarebuli ar yofila. XIV saukuneSi dasavleT saqarTveloSi warmoiqmna<br />

axali sakaTalikoso, rezidenciiT jer biWvinTaSi, Semdeg ki quTaisSi.… 1801<br />

wels saqarTvelo SeerTebul iqna ruseTis imperiasTan, male, 1811 wels,


uqmdeba <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis avtokefaliac, kaTolikos anton II-is<br />

mosasveneblad wasvlis Semdeg wmida sinodma saqarTveloSi daniSna<br />

egzarqosi. 1917 wels <strong>saqarTvelos</strong> eklesiam aRidgina Tavis avtokefaluri<br />

statusi, romelic ar iqna cnobili arc ruseTis eklesiis adgilobrivi<br />

krebis mier (1917-1918 ww.) da arc axalarCeul patriarq wmida tixonis mier.<br />

<strong>saqarTvelos</strong> eklesiis meTaurma miiRo kaTolikos-patriarqis tituli.<br />

kanonikuri urTierToba rusul da qarTul eklesiaTa Soris aRdga 1943 w.~ 429 .<br />

msgavsad v.cipinisa da k.kekeliZisa, babilina lominaZec miiCnevs, rom<br />

qarTulma eklesiam VIII saukuneSi ganimtkica, xolo XI saukuneSi sabolood<br />

miiRo avtokefalia. yvela am mkvlevarisaTvis dauZleveli iyo XI s-is melqiti<br />

beris, nikon SavmTelisa da efrem mcires mier mowodebuli cnoba, rom<br />

imperator konstantine kopronimes dros (741-775) ori qarTveli beri mivida<br />

patriarq Teofilaqte antioqielTan (daaxl, 744-751). `isini Ciodnen, rom<br />

qarTvelebs aRar hyavT kaTalikosi `rameTu dRiTgan netarisa anastasi<br />

mRvdelTmTavrisa (+610), antioqieli patriarqisa, ara kurTxeul ars maTda<br />

kaTolikosi mTavarepiskoposi siZnelisaTvis gzisa, rameTu agarianTagan<br />

veravin ikadrebs svlad~. es cnoba, rogorc garkveulia v.goilaZis mier,<br />

Seexeba ara mcxeTis sakaTalikosos, aramed dasavleT <strong>saqarTvelos</strong> im<br />

eklesias, romelic xatmebrZolur eresis gamo cdilobda gamosvlas<br />

konstantinopolis <strong>sapatriarqos</strong> iurisdiqciidan da kanonikuri gziT<br />

Tavisuflebis mopovebas. Cven am sakiTxs mravaljer vexebiT qvemoT<br />

paragrafebSi: `antioqiis I saeklesio kreba~, `javaxeTis saeklesio kreba~ da<br />

sxva. rogorc Cven garkveuli gvaqvs, Tavdapirvelad, mTargmnelTa, Semdeg ki<br />

mkvlevarTa Secdoma gamoiwvia iman, rom ucxoelebi ara mxolod aRmosavleT<br />

<strong>saqarTvelos</strong>, aramed dasavleT <strong>saqarTvelos</strong> eklesiasac uwodebdnen `iberiis<br />

eklesias~, kerZod dasavleT <strong>saqarTvelos</strong> sakaTalikosos _ `qvemo iberiis<br />

saarqiepiskoposos~ uwodebdnen saukuneTa manZilze 430 . rogorc Cans, berZnul<br />

wyaroSi ewera, rom antioqiaSi berebi Cavidnen iberiidan (igulisxmeboda<br />

`qvemo iberia~, anu dasavleT saqarTvelo), mTargmnelma sityva `iberia~<br />

`qarTlad~ Targmna, qarTlSi ki moiazres mcxeTis sakaTalikoso. es sakiTxi<br />

ganxilulia Sesabamis paragrafebSi, amitomac am cnobis gamoyenebiT, mtkiceba<br />

_ mcxeTis sakaTalikosos mier VIII s-Si avtokefaliis mopovebis Sesaxeb –<br />

uadgiloa. rac Sexeeba XI s-s, aq igulisxmeba giorgi mTawmidelis cnobili<br />

kamaTi antioqiis patriarqTan. es sakiTxi ganxilulia paragrafSi `antioqiis II<br />

saeklesio kreba~. rogorc wyaroebis analizi aCvenebs, am dros qarTul<br />

eklesias ar moupovebia avtokefalia, radganac misi TavisTavadoba, giorgi<br />

mTawmindelis sityviT, ukve saukuneebs iTvlida da aqedan gamomdinare,<br />

<strong>saqarTvelos</strong> eklesiis samarTlis wyaros aRniSnul periodSi (VI-XI ss.)<br />

warmoadgenda ara ucxo sapatriarqoTa dadgenilebebi, gamotanili qarTuli<br />

eklesiis mimarT, aramed adgilobrivi (qarTuli) saeklesio krebaTa<br />

dadgenilebani da gadawyvetilebani, rogorc es Cans `javaxeTis krebisa~ da<br />

sxva krebaTa magaliTiT.<br />

ruis-urbnisis cnobil krebamde samarTlis mxriv eklesiaSi aseTi<br />

mdgomareoba yofila:<br />

IX-X saukuneebSi, qarTuli saeklesio samarTlis Sesaxeb cnobebs gvawvdis<br />

bagrat kurapalatis samarTlis wignis nawyvetebi, romelic SemorCenilia beqa-


aRburas samarTalSi. i.doliZis TvalsazrisiT igi `miuTiTebs Tamar mefis<br />

wina periodze, roca mefe samRvdelobis winaSe jer kidev uZluri iyo~ 431 .<br />

i.doliZis azriT XII saukunemde <strong>saqarTvelos</strong> mefe `samRvdeloebis winaSe<br />

jer kidev uZluri iyo~. qveyanaSi episkoposebsa da samRvdeloebas eWiraT<br />

gabatonebuli mdgomareoba 431 . i.doliZe mimoixilavs bagratis samarTlis<br />

cnobil 101, 102 da 103 kanonebs da askvnis, rom `es samive muxli iseT xanas<br />

unda ekuTvnodes, roca samRvdeloeba saqarTveloSi sruli batoni iyo da<br />

saero mTavrobaze maRla eWira Tavi, ese igi daviT aRmaSeneblis uwinaresi<br />

xanisa unda iyos~ 432 . kerZod, 102 muxli aseTia _ `Tu mefe ebiskopozsa<br />

gauwyres – gina usamarTlod, gina samarTliTa – xelTa Sepyrobai arca maSin<br />

moxdebis, amisaTvis rome meore mefe ebiskopozi aris da qristianeTa sjulisa<br />

damamtkicebeli da raica mefesa sjulisa saqme aqvs, agre Seiwynarebs~ 433 .<br />

saerTod, bagrat kurapalatis samarTali `gaCenilia~ `pirvelad daviTian<br />

bagrat kurapalatisa da aRmaSenebelTa mefeT-mefeTa brZanebiT~, magram es<br />

sakmarisi ar iyo samarTlis gamosacemad. amitomac iqve naTqvamia – `da mere<br />

episkoposTa, didebulTa da aznaurTa da Wkuian kacTa mefeTa winaSe erTbaSad<br />

gaCenili gangebiTa RmrTisaiTa~ 434 . maSasadame, Tavis droze bagrat<br />

kurapalatis samarTali SeumuSavebia mefis winaSe Sekrebil krebas, es cxadia<br />

unda yofiliyo darbazoba episkoposebis, didebulebis, aznaurebisa da Wkvian<br />

kacTa monawileobiT. am samarTalSi `samRvdeloebis privilegirebuli da<br />

maRali uflebrivi mdgomareoba naTlad Cans samarTlis wignis sxva<br />

muxlebSic (105-198, 112, 121-122, 139 da sxv.). es, i. doliZis azriT, miuTiTebs,<br />

rom `bagratis samarTali~ erTi kanondmeblis mieraa SemuSavebuli. muxlebi<br />

erTmaneTTan ar arian Seusabamobasa da winaaRmdegobaSi. aRsaniSnavia, rom<br />

iv.javaxiSvilis azriT, es samarTali bagrat I-s anda bagrat III-s unda<br />

ekuTvnodes. isidore doliZe gamoricxavs bagrat III-s. radganac mis dros<br />

`saxelmwifos mxolod erTi mefe hyavda da episkoposi `meore mefe~ ar iyo~.<br />

i.doliZe fiqrobs, rom am samarTlis Semoqmedia bagrat IV, rasac ar<br />

eTanxmebian Tanamedrove mkvlevarebi, rogorc aRniSnulia, isini ufro uWeren<br />

mxars bagrat I-s. bagrat I (826-876) kurapalati iyo Ze mefe aSot I didisa<br />

(kurapalatisa), romelTa drosac tao-klarjeTis `qarTvelTa samefoSi~<br />

samRvdeloeba uZlieres Zalas warmoadgenda da, amave dros, iyo xelmwifis<br />

sayrdenic. swored eklesiis avtoritetidan amoizarda `qarTvelTa samefos~<br />

Tavdapirveli Zliereba, radganac saqarTvelo daSlili qveyana iyo, Zveli<br />

samefo dinastia farnavazian-xosroianebisa damarcxebuli, xolo kuTxeebSi<br />

jer kidev ar iyo saero xelisufleba fexmokidebuli. yovelivem asaxva hpova<br />

`bagrat kurapalatis~ samarTalSi. amiT unda aixsnas is uCveulo movlena,<br />

rom saqarTveloSi saeklesio iurisdiqcia saero saqmeebzec vrceldeboda. iv.<br />

javaxiSvilis azriT, `bizantiis gavlena qarTul mwerlobasa da kulturaze<br />

XII s-Si daiwyo~.<br />

3. saeklesio samarTlis wyaroebi ruis-urbnisis krebis Semdeg (XII-XVIII ss.)<br />

<strong>saqarTvelos</strong> eklesias, viTarca avtokefalurs, hqonda suverenuli<br />

sakanonmdeblo saqmianobis ufleba Tavisi avtokefaliis sazRvrebSi, rasac<br />

axorcielebda kidec aTaswleulTa manZilze ruis-urbnisis krebamde da mis<br />

Semdeg XIX s-mde, avtokefaliis gauqmebamde.


saeklesio kanonmdeblobis adgilobriv organos, pirvel rigSi<br />

warmoadgendnen saeklesio krebebi.<br />

<strong>saqarTvelos</strong> saeklesio krebebs, rogorc Cvenamde moRweuli masalebis<br />

analizidan Cans (warmodgenilia qvemoT, Sesabamis paragrafebSi), axasiaTebda<br />

gansakuTrebuli specifika, romelic unda asaxavdes saqarTveloSi saeklesio<br />

da saxelmwifo xelisuflebaTa urTierTdamokidebulebas. rogorc cnobilia,<br />

arsebobs am (saeklesio da saxelwmifo xelisuflebaTa)<br />

urTierTdamokidebulebis sxvadasxva sistema. maT Soris idealurad miiCneva<br />

simfoniuri damokidebuleba. bizantiaSi, romelic etalons warmoadgenda<br />

qarTvelebisaTvis saeklesio urTierTobaTa sferoSi, SemuSavebuli iyo<br />

eklesiisa da saxelmwifos urTierTobis ZiriTadi principebi, romlebic<br />

imperiis saxelmwifo kanonebsa da sjulis wesebSic iqna Setanili, isini<br />

aisaxa wmida mamaTa nawerebSic. esaa eklesiisa da saxelmwifos simfoniis<br />

principi. rogorc iTqva, simfoniis arsia urTierTTanamSromloba,<br />

urTierTdaxmareba, erTmaneTis mimarT zrunva da pasuxismgebloba ise, rom<br />

erTi mxare meoris gansakuTrebuli kompetenciis sferoSi ar SeiWras. miiCneva,<br />

rom es principi yvelaze ukeTaa Camoyalibebuli imperator iustinianes VI<br />

novelaSi: `udidesi sikeTe, romelic adamianebs RmerTis didi saxierebiT<br />

mieniWaT _ mRvdloba da mefobaa, romelTagan pirveli (e. i. saeklesio<br />

xelisufleba) saRmrTo saqmisaTvis zrunavs da mas xelmZRvanelobs, xolo<br />

meore (saxelmwifo xelisufleba) ki kacobriobisaTvis, orive momdinareobs<br />

erTi da imave wyarodan... Tu sasuliero mxare yovelives RvTisaTvis saTnod<br />

ganagebs, xolo saxelmwifo xelisufleba masze mindobil saxelmwifos<br />

samarTliT marTavs, maSin maT Soris yvelaferSi sruli Tanxmoba iqneba, rac<br />

kacobriobas sargeblobasa da sikeTes moutans~. am principidan gamomdinare,<br />

iustiniane Tavis novelebSi sjulier wesebs saxelmwifo kanonis Zalas<br />

aniWebda. am midgomis gamo saeklesio da saero wesebi erTobliobaSi zogjer<br />

mefis saxeliT gamoicemoda, magram damtkicebuli iyo saeklesio<br />

xelisufalTa mier, es damaxasiaTebeli iyo <strong>saqarTvelos</strong>aTvisac, amis Sesaxeb<br />

ix. qvemoT, krebaTa ganxilvis dros.<br />

iustinianemdec, IV-V ss-ebSi, romis imperiaSi miiCneoda, rom saero da<br />

sasuliero xelisuflebas erTmaneTisaTvis mxari unda daeWiraT, radganac<br />

erTis warmatebiT meorec warmatebas miaRwevda, WeSmariti sarwmunoeba<br />

samarTliT gabrwyindeboda, saxelmwifo ki ayvavdeboda. miiCneoda, agreTve,<br />

rom orive es xelisufleba gaerTianebuli unda yofiliyo zemoaRniSnuli<br />

miznis misaRwevad, daculi unda yofiliyo saxelmwifo da saeklesio<br />

xelisuflebas Soris urRvevi kavSiri _ RvTis gangebis ukeT aRsrulebisa da<br />

xalxis samsaxurisaTvis: `vinc erTisaTvis (saxelmwifosaTvis,<br />

qveSevrdomebisaTvis) zrunavs, meorezec (eklesiisaTvis, marTali<br />

sarwmunoebisaTvis) fiqrobs~ 435 .<br />

rogorc qvemoT gamoCndeba, aRniSnuli simfoniuri kavSiri, Cans, Tavidanve,<br />

ukve IV-V saukuneebidanve daedo safuZvlad saqarTveloSi saxelmwifosa da<br />

eklesias Soris urTierTobas. amiT unda aixsnas is araCveulebrivi garemoeba,<br />

rom zogjer <strong>saqarTvelos</strong> saeklesio kreba imavdroulad warmoadgenda<br />

saxelmwifo darbazis sxdomas, anda piriqiT, saxelmwifo darbazis sxdoma,<br />

Sesabamisi saeklesio sakiTxis ganxilvis dros, gadaiqceoda saeklesio


krebad, romelsac gamohqonda saeklesio saxis dadgenilebani (es sakiTxi<br />

ganxilulia qvemoT, Sesabamis calkeul saeklesio krebaTa ganxilvisas).<br />

<strong>saqarTvelos</strong> saeklesio krebebs, rogorc wesi, iwvevda mefe (rogorc<br />

bizantiaSi), Tumca ramdenime gamonaklisic arsebobs. rogorc aRvniSneT,<br />

zogjer saeklesio sakiTxebi ixileboda saxelmwifo darbazis mier.<br />

saxelmwifo darbazs, Cans, amis ufleba eniWeboda imis gamo, rom igi Tavisi<br />

SemadgenlobiT gamoxatavda urRvev kavSirs _ mTlianobas saxelmwifo da<br />

saeklesio xelisuflebas Soris. kerZod, darbazobisas `xelmwifis karis~<br />

garda, ikribeboda qveynis yvela nawilis episkopati (`zemo~ da `qvemo~<br />

mamulebidan~ anu aRmosavleT da dasavleT saqarTvelodan), mniSvnelovani<br />

monastrebis winamZRvrebi, da cxadia, saero xelisufleba. darbazobis<br />

umTavresi birTvi iyo `xelmwifis kari~. es ukanaskneli Semadgenlobis mxriv<br />

agreTve gamoxatavda mTlianobas saero da saeklesio xelisuflebisa, kerZod,<br />

igi Sedgeboda mefisa da oTxi berisagan. es `oTxi beri~ iyo: 1. kaTalikosi<br />

qarTlisa, anu igive sruliad <strong>saqarTvelos</strong> patriarqi; 2. afxazeTis<br />

kaTalikosi; 3. mwignobarTuxucesi, igive Wyondideli episkoposi; 4. moZRvarTmoZRvari.<br />

es oTxi beri, Cans, sinamdvileSi warmoadgenda mefis karze mudmivad<br />

moqmed saxelmwifo sabWos, romlis erT-erTi wevri mwignobarTuxucesi _ ukve<br />

namdvilad unda yofiliyo (yoveldRiurad) xelmwifis karze 436 da mefis<br />

saxeliT emarTa saxelmwifo saqmeebi. anu Tanamedrove terminologiiT,<br />

rogorc es garkveulia ivane javaxiSvilis mier _ igi iyo premier-ministri,<br />

Tavmjdomare mTavrobisa (ixileT aqve, <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis mmarTveli<br />

ierarqia, `vazirTuxucesi~).<br />

darbazobis sxdomas, rogorc aRiniSna, eswrebodnen: mefe, oTxi beri,<br />

uxucesebi (vezirebi), episkoposebi, winamZRvrebi, saqveyno xelisufalni. `oTx<br />

bers~ _ gansakuTrebuli ufleba hqonda saqveyno da marTvis saqmeSi,<br />

imavdroulad, isini eklesiis mmarTvelebi iyvnen. zemoaRniSnuliT unda<br />

yofiliyo gamowveuli Cveni mematianis mtkiceba `darbazis karidan~ saeklesio<br />

`wesebis~ gamocemis Sesaxeb: `monasterni da saepiskoposoni da yovelni<br />

eklesiani wessa da rigsa locvisasa da yovlisa saeklesioisa gangebisas<br />

darbazis kariT miiRebdian, viTarca kanonsa ucdomelsa da yovlad Sveniersa<br />

da dawyobilsa, keTilwesierebasa locvisa da marxvisasa~ 437 .<br />

SeiZleba iTqvas, mematianis am cnobas adasturebs `xelmwifis karis<br />

garigebis~ avtori: `gelaTisagan kide saydarni da sxvani monasterni da<br />

eklesiani, xucesni da monazonni da rac saeklesioni dasni arian, yvela<br />

Wyondidelis da sawolis mwignobaris saxelosia~ 438 . maSasadame, saeklesio<br />

dasi xelmwifis karidan imarTeba, magram ara saero xelisuflis, aramed<br />

sasuliero wodebis, magram qveynis mmarTveli xelisuflis _ Wyondidelis<br />

mier. am uflebas mas, Cans, aZlevs `oTxi beris~ sabWo. am gasocari faqtis<br />

axsna SeiZleba niko maris sityviT _ `Zvel saqarTveloSi saero da sasuliero<br />

Zalauflebis erToba warmoadgenda udavo faqts~.<br />

Zvel saqarTveloSi saxelmwifo da saeklesio xelisufleba<br />

gaerTianebuli iyo, mis mier qveyana da eklesia erTi Zalauflebrivi<br />

centridan erTiani ZalauflebiTYimarTeboda. saero da sasuliero<br />

Zalauflebebis erT xelSi harmoniuli, simfoniuri Tavmoyra _ Zveli<br />

qarTuli (ruis-urbnisis krebamdeli) naSTi unda yofiliyo. rogorc Cans,<br />

ruis-urbnisis krebaze saxelmwifo xelisuflebam kanonieri saxe misca am ukve


arsebul faqts, mwignobarTuxuces-vazirTuxucesis Tanamdebobis dawesebiT Tu<br />

misi ZvelTaganve mopovebuli uflebis aRiarebiT. niko maris azriT,<br />

mwignobarTuxuces-Wyondidelis, anu saxelmwifoSi mefis Semdeg meore<br />

saxelisuflebo piris, Tanamdebobis daweseba unda yofiliyo saqarTveloSi<br />

odesRac arsebuli saero da sasuliero Zalauflebis erT xelSi Tavmoyris<br />

tradiciis gviandeli gadmonaSTi, romlis minamsgavsia xevisberobis<br />

instituti moxeveebSi (ix. qvemoT paragrafi `mwignobarTuxucesi~). saxelmwifo<br />

xelisufleba, Cans, <strong>saqarTvelos</strong> gaerTianebis, anu XI saukunis Semdeg<br />

dainteresebuli iyo mZlavri saeklesio xelisufleba gaeerTianebina<br />

saxelmwifo xelisuflebasTan da amiT erTiani xelisufleba mieRo. m.<br />

lorTqifaniZis, iseve, rogorc zogadad qarTuli istoriografiis<br />

TvalsazrisiT, ruis-urbnisis krebis meSveobiT saxelmwifom daimorCila<br />

eklesia, imdenad, rom TviT darbazis karidan iRebda eklesia `wessa da<br />

kanonebs~, romelnic `ucTomelad~ unda miCneuliyo, aseTia interpretireba<br />

mematianis cnobili cnobisa, romelic zemoTaa motanili, magram `darbazis<br />

kari~, TviTve warmoadgenda saeklesio organos garkveuli TvalsazrisiT,<br />

amitomac mas ufleba hqonda gamoeca saeklesio dadgenilebanic<br />

aRsasruleblad. maSasadame, yofiliyo <strong>saqarTvelos</strong> saeklesio samarTlis<br />

wyaro, amitomac araa marTebuli azri, TiTqosda ruis-urbnisis krebam eklesia<br />

daumorCila saxelmwifos.<br />

saxelmwifo darbazobis saxe hqonda bagrat IV-s mier mowveul krebas,<br />

romelmac saeklesio sakiTxi gaarCia or monasters Soris. darbazobis<br />

sxdomis saxe hqonda Wulevis saeklesio krebas, romelzedac damtkicda<br />

saxelmwifoebrivi warmoSobis beqasa da aRbuRas kanonebi, romelTac krebam<br />

Tan daurTo e.w. `kanonikuri samarTali~, sakanonmdeblo saeklesio krebaze<br />

vaxtang VI-is mier moZiebuli `yovelni wigni samarTlisanni~ damtkicda da<br />

mieca qveyanaSi amoqmedebis ufleba.<br />

vaxtangis mier moZiebuli samarTlis wignebi, romelic safuZvlad daedo<br />

cnobil qarTul vaxtangis samarTals, Seafasa da miiRo krebam, romelic<br />

Sedgeboda kaTalikozisa da episkoposebisagan. am krebas, rogorc saxelmwifo<br />

darbazis sxdomas, mefesa da umaRles ierarqebTan erTad eswrebodnen<br />

didebulni, darbaiselni. vaxtang VI-s, maTi `damowmeba da nebarTva~<br />

esaWiroeboda, raTa samarTlis Zveli da axali normebi amoqmedebuliyo,<br />

rogorc TviT es Zegli aRniSnavs _ `damowmebiTa da nebadarTviTa TvisTa<br />

kaTalikoz-episkopos da didebul-darbaiselTa 439 .<br />

ufro adre, XIV s-is bolos Wulevis monasterSi Semdgar saeklesio<br />

krebas, anu rac igivea, adgilobriv saxelmwifo darbazs, rogorc aRvniSneT,<br />

daumtkicebia beqa-aRbuRas samarTali, romelic amis Semdeg gavrcelda<br />

rogorc saeklesio da saqveyno moqmedi samarTali. am sxdomas, mTavar<br />

aRbuRasTan erTad, eswrebodnen mawyvereli episkoposi, safaris moZRvari,<br />

samcxis, taos, SavSeTis da klarjeTis episkoposebi, meudabnoe berebi,<br />

moweseebi, agreTve, saero xelisufalnic, romelTa erToblivi `mowmobiT~<br />

krebam samarTali gamosc 440 . (es krebebi ganxilulia qvemoT).<br />

kidev ufro adre, XIV s-is dasawyisSi (1335 w.) krebam, romelsac wmida<br />

meufe, qarTlis kaTalikosi efTvime eswreboda episkoposebTan, vezirebTan,<br />

mouravebTan Temisa da Temis erisTavebTan, xevisberebTan, xevisTavebsa da<br />

herovanebTan erTad, mefis giorgis brwyinvalis TavmjdomareobiT (esaa


saxelmwifo darbazi) gamosca samarTali, marTalia ara saeklesio, aramed<br />

ufro saero `msoflio~, magram rogorc kreba aRniSnavs, igi iyo sasjulo<br />

saqmeTa Semcvelic. sasjulo saqme mTieli mosaxleobisa gamowvlilviT<br />

SeeZloT gaerCiaT saeklesio mTavrebs _ `sxva rac sasjulo sakiTxavi iyos,<br />

igi kaTalikozman da ganaCenTa maT zeda ebiskoposTa maT hkiTxon~ 441 . (es<br />

kreba ganxilulia qvemoT).<br />

rogorc Cans, qarTuli saxelmwifoebrivi sistema, romelSic eklesiis<br />

viTarca saxelmwifoebrvi sxeulisa da erTeulis Tvisebebi aRiarebuli iyo,<br />

Tavis yvelaze ufro sruli saxiT warmoCnda XII saukuneSi, daviT<br />

aRmaSeneblis dros, ruis-urbnisis krebis mier. daviTma ZiriTadi saxelmwifo<br />

uwyebani (saSinao, finansTa, nawilobriv samxedro) uSualod Caabara eklesiis<br />

ierarqs mwignobarTuxucess-Wyondidels, romelsac umaRlesi sasamarTlo _<br />

saajo karic eWira. igi iyo `vazirT upirvelesi, faqtobrivad mefis moadgile,<br />

saxelmwifos mTeli marTva-gamgeobis namdvili saWeTmpyrobeli, romelsac<br />

`karis garigeba~ mefis mamasac ki uwodebs~ 442 .<br />

es Tanamdeboba rom ara fiqtiuri, aramed realuri iyo, Cans iqidanac, rom<br />

XIII s-Si, roca `oTx berTagan~, anu saxelmwifo sabWos wevrTagan erT-erTma _<br />

qarTlis kaTalikosma miqaelma xelT igdo mwignobarTuxucesis Tanamdebobac,<br />

aman DSearyia Tamar mefis xelisufleba. msgavsi moxda SemdgomSic, basili<br />

Wyondidelis dros. miqael kaTalikosi, misi Wyondidel-mwignobarTuxucesobis<br />

dros, niko berZeniSvilis TqmiT, `faqtiurad gamge unda gamxadariyo<br />

samefosi~ 443 . `miqaels viTarca erTdroulad eklesiis mesaWesa da amave dros<br />

vazirTa upirveless saxelmwifo xelisuflebis xelSi Cagdebac surda. mis<br />

daukiTxavad mefes araferi ar unda gaekeTebina, amitom miqaels, amieridan<br />

TviT mefezec ki Zala da xelisufleba eqneboda... miqaeli saero-saxelmwifo<br />

da saeklesio xelisuflebis mqonebeli da gamaerTianebeli iyo... es garemoeba<br />

saxelmwifosa da saero cxovrebaSi aucileblad eklesiis gabatonebas<br />

moaswavebda... es saistorio mecnierebaSi wodebuls cezaro-papizms udrida da<br />

romis eklesiis uflebriv Semecnebas miemsgavseboda~ 444 .<br />

Tamaris msgavsad, Tavisi ukiduresi SeSfoTeba xelisuflebis moklebis<br />

Sesaxeb gamoxata laSa giorgis Ze mefe daviTmac, roca basili Wyondidelujarmeli<br />

gandidda imdenad, rom mefis magier (mefis daukiTxavad) moqmedebda.<br />

`TaTarTa wylis Robeze `sibaze~ yovelwliurma gamgzavrebam ulu daviTi<br />

Tavis saxelmwifos CamoaSora da am garemoebam vazirTa-upirvelesi<br />

damoukidebel da TviTneba mbrZaneblad aqcia~ 445 .<br />

maSasadame, mefis saxelmwifoSi aryofnis dros mis adgils, faqtobrivad,<br />

mwignobarTuxucesi iWerda, xolo `oTx berTagan~ erT-erTis xelSi<br />

Tanamdebobis Tavmoyris dros mefis xelisufleba iryeoda. yovelive<br />

zemoaRniSnulis gamo, qarTuli samarTlebrivi sistemisaTvis ucxoa<br />

bizantiuri ganmartebani, rom `imperatori (mefe) sakrebo dadgenilebebze<br />

maRla dgas, aris saeklesio ierarqiis winamZRoli da kanonmdebeli~ (dimitri<br />

xomatini, XIII s.). aseTi bizantiuri uzenaesoba saimperatoro xelisuflebisa<br />

saeklesio xelisuflebaze, zogierTi kanonistis TvalsazrisiT, safuZvels<br />

iZleoda daedanaSaulebinaT ramdenime imperatori, maT Soris _ ruseTSic,<br />

cezaro-papizmSi; anu iqmneboda iseTi viTareba, roca imperatori saeklesio<br />

krebebzec maRla mdgomi, saeklesio saqmeTa gamgebeli iyo. aseTi viTareba<br />

saqarTveloSi warmoudgeneli iyo. aq saeklesio xelisufleba ar


iCrdileboda saxelmwifos mier, piriqiT, maT Soris simfoniuri urTierToba<br />

iyo. rogorc aRiniSna, saeklesio xelisufleba araTu uflebadakarguli iyo,<br />

aramed zogjer, garkveuli gadaxrebis dros, mas saxelmwifo Zalauflebis<br />

Tavis xelSi aRebac ki SeeZlo. magram mas es arasodes unebebia, ase rom,<br />

qarTuli eklesia samarTlis mxriv ar hgavda romauls, romelmac saxelmwifo<br />

xelisuflebaze Tavisi uzenaesoba ganaxorciela. qarTulma eklesiam TiTqmis<br />

XIX saukunemde SeZlo erovnul saxelmwifo xelisuflebasTan simfoniuri<br />

Tanaarseboba. amitomac, marTalia Cven gvaqvs saxelmwifo warmoSobis<br />

saeklesio samarTlis wyaroebi, gamocemulni ZiriTadad xelmwifis<br />

(<strong>saqarTvelos</strong> mefis), anda saxelmwifo mTlianobis darRvevis SemTxvevaSi<br />

adgilobriv mefe-mTavarTa mier, magram maTi damtkiceba, anu amoqmedebis<br />

ufleba eklesiis ierarqTa xelSi iyo da maT mier xdeboda. saxelmwifosa da<br />

eklesias Soris urTierToba mogvarebuli iyo, amitomac aseT wyaroTa<br />

umetesoba (esaa sigelebi, `dawerilebi~, `wesebi~, `wignebi~ da sxv.), ZiriTadad,<br />

Seexeboda eklesiisaTvis gaweul daxmarebebsa da dawesebul SeRavaTebs,<br />

Tumca maTSi asaxulia is faqtic, rom saeklesio iurisdiqcia saero<br />

saqmeebzec vrceldeboda.<br />

4. saeklesio samarTlis wyaroebi qarTuli saxelmwifoebriobis gauqmebis periodebSi<br />

mongolebis Semosevebma ara marto gaaRataka <strong>saqarTvelos</strong> eklesia, aramed<br />

moSala simfoniuri urTierToba iqamde arsebul erovnul saxelmwifosa da<br />

eklesias Soris, Tumca ki mongolebi cdilobdnen daecvaT eklesiis<br />

xelSeuxebloba, misi qoneba, gaeTavisuflebinaT sasuliero pirebi xarkisa da<br />

gadasaxadisagan. mongolTa Semosevebis Semdeg saqarTveloSi kvlav aRdga<br />

Zveleburi urTierTobani saxelmwifosa da eklesias Soris.<br />

mongolTa xanas ganekuTvneba erTi saintereso faqti <strong>saqarTvelos</strong><br />

eklesiis samarTlis istoriidan, romelic miagavs dasavleTis eklesiaSi<br />

dafiqsirebul e. w. `interdiqts~. rogorc cnobilia, romis papebis mZlavri<br />

iaraRi saero xelisuflebasTan brZolisas iyo interdiqti, romliTac ama Tu<br />

im qveyanaSi RvTismsaxurebis Sesrulebas manamde krZalavda, sanam<br />

qveSevrdomebi papis mier gankveTil TavianT monarqs ar Camoagdebdnen. msgavsi<br />

momxdara saqarTveloSic ulu daviTis dros.<br />

mongolTa mier `damtkicebulma~ xelmwifem, cxadia, Secvala iqamde<br />

arsebuli darbazobis wesi. axla ukve darbazi aRar gamoxatavda eklesiis<br />

interesebs, iq mongolebis interesebi ufro iyo daculi. amis gamo eklesiis<br />

interesebi qveyanaSi swored darbazis erT-erTi frTis mier ilaxeboda.<br />

kerZod, saeklesio mamulebis mtaceblebs, romelTac winaT `dakrulviT~<br />

sjida eklesia, axla darbazis saxelmwifo aRmasrulebeli xelisufalni<br />

(amirspasalari, amirejibi, da sxv.) aqezebdnen. kerZod, iqamde arsebuli<br />

wesebiT: `samefo saxlisa da palatis wesis~ Tanaxmad, `dakrulvili~ piri<br />

saxelmwifos mier unda `Serisxuliyo~, CamorTmeoda mamulebi da ar unda<br />

`SeeSvaT laSqarSi~. amis nacvlad, aRniSnuli darbaislebi damkrulvels (e. i.<br />

saeklesio pirs) aiZulebdnen krulvis axsnas, e.i. unarCunebdnen mtaceblebs<br />

mitacebul saeklesio qonebas. qveyanaSi sxva uamravi Seviwroebac xdeboda<br />

sasuliero pirebisa. amis gamo 1263 wels Sekrebilma saeklesio sxdomam mefe<br />

gaafrTxila _ `amisni mqnelni varT: arc mironsa gavxsniT, saqarTveloisa<br />

eklesiaTa davbeWdavT, xucesTa davayenebT wirvisa, naTvlisa da samkvdroTa


ziarebisagan~ 446 . ra Sedegi unda mohyoloda morwmune qristianTa qveyanaSi<br />

RvTismsaxurebis totalur akrZalvas? dasavleT evropaSi msgavs situaciaSi<br />

aRSfoTebuli mosaxleoba taxtidan Camoagdebda xolme xelmwifes, romelic<br />

amave dros eklesiis mier iyo gankveTili. maSasadame, saqarTveloSic am<br />

qmedebas mefis taxtidan Camogdeba unda mohyoloda Sedegad. rogorc Cans,<br />

mongolebis drosac eklesias kvlav hqonda saxelmwifo xelisuflebaze<br />

zemoqmedebis mZlavri iaraRi, rac aisaxa kidec saeklesio saqmeTa gamocemul<br />

ZeglisweraSi. es sakiTxi ganxilulia qvemoT 1263 wlis saeklesio krebis<br />

gadmocemisas.<br />

XVII saukunis Semdeg, iranisa da osmaleTis agresiisa da qarTvelTa<br />

erovnul-saxelmwifoebrivi cnobierebis dasustebis gamo, aRmosavleTi<br />

saqarTvelo iranis xeldebul qveynad gadaiqca, mesxeTi ki _ osmaleTisa.<br />

saeklesio saqmeebSi iranis Sahebi da mmarTvelebi ereodnen, romelnic zogjer<br />

gamoscemdnen kidec Sesabamis sigelebs <strong>saqarTvelos</strong> saeklesio saqmeTa<br />

Sesaxeb, zogjer patriarqebis damtkicebis saqmeSic ereodnen.<br />

XVII s. dasawyisidan, beri egnataSvilis cnobiT, sparseTis moxelem –<br />

rostom mefe-xanma episkoposebs xelfasebi dauniSna _ `yovelTaTvis jamagiri<br />

ganuwesa~ 447 .<br />

XVII saukunidan, imis Semdeg, rac aRmosavleTi saqarTvelo iranis imperiis<br />

sazRvrebSi moeqca, qarTlis kaTalikosis dadgenaSi saWiro gamxdara iranis<br />

Sahis nebarTva. `1687 w. Sah-solomoni swers firmanSi ioane kaTalikozs<br />

`radgan Tqveni wina moadgile (nikolozi) ar daemorCila nazarali xans, igi<br />

ganvkveTeT da Tqven ioane dagadgineTo~ 448 .<br />

`kaxeTSi saeklesio mamulebs dauwyes dataceba da ciloba, amis gamo 1707<br />

wels `domenti kaTalikosi wavida yeenTan saCivlelad da misi wyalobis<br />

firmaniT kaxeTSi Cavida imam yuli xanTan yarajalaSi, gaariga saqme da mivida<br />

mcxeTaSi~ 449 . `mouZlurda sjuli da ganiryvna wesi saeklesio~ 450 .<br />

`osmalTagan dapyrobis dros qarTuli eklesiis saqmeebSi ereoda osmalos<br />

faSa. Tbilisis dapyrobis Semdeg, 1727 wels iases daxmarebiT besarion<br />

orbelians mousyidia isay-faSa, `Seapara qrTami da miiRo kaTalikozoba 1728<br />

w.~ 451 .<br />

1642 weli _ Sah-sefis firmani <strong>saqarTvelos</strong> saeklesio mamulebis<br />

mowesrigebis Sesaxeb: `...fadiSahuri SewynarebiT aRzevebulma kaTalikosma<br />

uwyodes... rostom xans... Seuwynarebia Tqveni qristiani meTauris, mesaWeTa<br />

Soris rCeulis Txovna da vedreba, rom saeklesio (samlocvelo) saxlebi<br />

gadaeces Tqveni keTilgonierebis gankargulebaSi, raTa miRebuli (dadgenili)<br />

wesebis Sesabamisad ixarjebodes (Semosavali)...~ 452 .<br />

1684 w. _ `abas ziad-oRlis brZaneba brma episkopos zaqariasaTvis<br />

gasamrjelos daniSvnis Sesaxeb. `gamovida maRali brZaneba masze, rom kaxeTis<br />

olqis fuladi gamosavlebis mmarTvelma wlis dasawyisidan Tanxa 4 Tavrizis<br />

Tumani iuwyos yovelwliur gasamrjelod brma episkopos zaqariasaTvis...~ 453 .<br />

1701 w. _ Sah-sulTan huseinis firmani nazaralis biZaSvilis evdemozis<br />

kaTalikosad damtkicebis Sesaxeb. `...ayvanilia Cveni brZanebiT kaTalikosis<br />

xarisxze yofili kaTalikosis ioanes gardacvalebis dRidan... <strong>saqarTvelos</strong><br />

mcxovreblebma aRiaron qristianTa uwyebuli rCeuli ama mxarisa<br />

damoukidebel kaTalikosad~ 454 .


`gamovida maRali brZaneba... kaTalikosis soflebisa da mxareebis<br />

gafantuli glexebi... romel kuTxeSic iyon, Sekribon da daamkvidron TavianT<br />

sacxovrebel adgilebze... danarCen <strong>saqarTvelos</strong> miwa-wyalis qarTvelebma<br />

winaaRmdegoba ar gauwion mimofantuli glexebis TavianT `adgil-mamulisaken<br />

dabrunebaSi~ 455<br />

`XVII saukunis damdegs mcxeTaSi jariT misuli Sah-abasi windebis amara<br />

Sevida sveticxovelSi, Tayvani sca mas, xolo samRvdeloebas yvela mamulis<br />

xelSeuxebloba firmaniT daumtkica~ 456 .<br />

sparseTis Sahi nadiris 1742 wlis firmanSi vkiTxulobT Semdegs:<br />

`wyalobiTa uzenaesi RmrTisaTa gamoica umaRlesi brZaneba:<br />

maRalxarisxovanma kaxeTis moadgilem Teimuraz xanma, qarTlisa da kaxeTis<br />

samRvdeloebasTan da Tavad-aznaurobasTan erTad, momaxsenes, rom maTi<br />

kaTalikozi gardaicvala, xolo mis adgilas aurCeviaT maRal-usamRvdeloesi<br />

nikolozi da mTxoven mis damtkicebas. maTi survilis Tanaxmad, vamtkiceb<br />

nikolozs kaTalikozis xarisxSi da am wlis damdegidan vuniSnav, winandeli<br />

kaTalikozebis magaliTis mixedviT, jamagirs 1000 maneTs nadirisas, raTa igi<br />

aRasrulebdes am Tanamdebobas...~ 457 .<br />

ori wlis Semdeg kaTalikozi nikolozi gardaicvala da mis adgilze<br />

arCeul iqna anton I. igive Sahi amtkicebs am kaTalikozsac da valad uwesebs:<br />

`ganage Seni samwyso mandauri wesebisa da CveulebaTa Tanaxmad, mcxovrebTa<br />

sasiamovnod, xolo Tavadebs, didebulebsa da xalxs brZanebas aZlevs: `miiReT<br />

igi Tqvens kaTalikosad, samRvdeloebis Tavadad da yvela sasuliero saqmeSi<br />

ufrosad~ 457 . 1620-iani wlebidan qarTl-kaxeTs mahmadiani mmarTvelebi<br />

marTavdnen, ramac saeklesio wyaroebsac Taviseburi saxe misca.<br />

mTlianad gansxvavdeboda saeklesio samarTlis wyaroebis mxriv dasavleT<br />

<strong>saqarTvelos</strong> eklesia. aq kaTalikoss kvlavindeburad irCevda adgilobrivi<br />

saeklesio kreba. radganac dasavleT saqarTvelom, anu `afxazeTis<br />

sakaTalikosom~ SeinarCuna TavisTavadoba da arc erTi ucxoeli saxelmwifo<br />

mis kaTalikosss ar amtkicebda da xelfass ar uxdida, cxadia, misi meTauri<br />

miiCneoda `ufros anu uxuces~ pirvelierarqad aRmosavleT <strong>saqarTvelos</strong><br />

pirvelierarqTan mimarTebisas (gansxvavebiT Zveli saukuneebisagan). amis<br />

Sesaxeb cnobebs gvawvdian antioqieli da ierusalimeli patriarqebi: XVII s-is<br />

ierusalimeli patriarqi dosiTeosi wers: `iberiaSi ori avtokefaluri<br />

arqiepiskoposia, romelTac qarTvelebi uwodeben kaTalikosebs. qvemo iberia,<br />

romelsac Zvelad kolxeTs da lazikas uwodebdnen, aqvs eparqiebi imereTSi,<br />

guriaSi, samegreloSi, afxazeTSi, svaneTsa da mesxeTis nawilSi. es eparqiebi<br />

eqvemdebarebodnen konstantinopolis saydars fasidis mitropolitis<br />

saSualebiT... herakle keisris Semdeg - lev isavrosamde qvemo iberia ukve iyo<br />

avtokefaluri saarqiepiskoposo... qvemo iberiis kaTalikosi pativiT ufro<br />

metia zemo iberiis kaTalikosze.... iberebi qvemo iberiis kaTolikoss miiCneven<br />

ufrosad, radgan mefe, e.i. imereTis Tavi, iwodeba mefeTa-mefed~ 458 .<br />

aRmosavleT saqarTveloSi mahmadianebis batonobis dros, imereTis, anu<br />

qvemo iberiis samefom da eklesiam SeinarCunes Zveli damoukidebloba,<br />

amitomac `qvemo iberiis~ (afxazeTis) kaTalikosis pativi ufro metad iqna<br />

aRiarebuli.<br />

imaves wers meore ierusalimeli patriarqi qrisanTo anu xrisanfi _<br />

`saqarTveloSi... arqiepiskoposi qvemo iberiisa, iwodeba imereTis, oseTis,


guriis da sruliad iberiis unetares kaTalikosad, rogorc ufrosi zemo<br />

iberiis kaTalikosze, xolo meore, e.i. zemo iberiisa, iwodeba qarTlis,<br />

kaxeTis, albaneTis da sruliad zemo iberiis unetares kaTalikosad~ 459 .<br />

imis gamo, rom aRmosavleT saqarTveloSi mahmadianebi batonobdnen, xolo<br />

dasavleT <strong>saqarTvelos</strong> mmarTveli samefo zedafena kvlavac iyo qristianuli<br />

da eklesia marTuli sakuTari krebis mier, amitomac dasavleT <strong>saqarTvelos</strong><br />

kaTalikosebi, zogjer `sruliad <strong>saqarTvelos</strong> kaTalikozebs~ uwodebdnen<br />

TavianT Tavs, magaliTad kaTalikosi grigol lorTqifaniZe XVIII s-is<br />

dasawyisSi: `grigol mwyemsi qristes mier yovlisa <strong>saqarTvelos</strong>a<br />

kaTalikozi~ 460 .<br />

am droisaTvis aRmosavleT saqarTvelo ganixileboda viTarca iranis<br />

imperiis Semadgeneli nawili, qarTlisa da kaxeTis `samefoebs~ marTaven<br />

iraneli moxeleebi, Tumca eTnikurad qarTvelebi, konfesiurad ki _<br />

gamahmadianebulebi. am droisaTvis saeklesio mamulebi, gansakuTrebiT ki<br />

kaxeTSi mitacebuli iqna saero xelisufalTa mier. amave dros garkveul<br />

centridanul midrekilebas amJRavnebda alaverdeli episkoposi, romelsac<br />

faqtobrivad emxrobodnen kaxeli episkoposebi. iranis xelisuflebis mier<br />

sakaTalikoso taxtze damtkicebuli (aseTi damtkiceba aucilebeli iyo)<br />

kaTalikos-patriarqi domenti IV (1705-41) am saqmeTa mosagvareblad gaemgzavra<br />

ispahanSi da miaRwia imas, rom iranis Sahma mcxeTis sakaTalikosos daumtkica<br />

kaxeTis saeklesio mamulebi. es iyo didi gamarjveba mcxeTis sakaTalikoso<br />

mTlianobis SesanarCuneblad, vaxtang VI-is ruseTSi gadaxvewis Semdeg<br />

osmalebma xelSi aiRes aRmosavleT <strong>saqarTvelos</strong> xelisufleba, domenti IV<br />

gaemgzavra stambolSi, sadac mas agreTve daumtkices mcxeTis saeklesio<br />

mamulebi (Tumca samSobloSi aRar gamouSves). erTi sityviT, zogjer<br />

samarTlis wyaros mcxeTis sakaTalikososTvis (am droisaTvis) dampyrobelTa<br />

xelisuflebis gadawyvetilebani warmoadgenda.<br />

iqamde vaxtang VI-m moiwvia saeklesio kreba, romelmac `aRadgina<br />

darRveuli saeklesio samarTali~ (nazrali xanis epoqaSi dairRva).<br />

krebam gadaayena saero xelisuflebis mier dasmuli kaTalikosi da<br />

mcxeTis kaTalikosad janiSinis Zma domenti airCia, rasac mcxeTis<br />

memamuleobis aRdgena mohyva. 1707 wels domenti kaTalikosma Sahis brZanebiT<br />

feodalebs minatacebi ukan daabrunebina~ 461 . Tumca, cxadia, ZiriTadad,<br />

saeklesio samarTlis wyaros kvlav adgilobrivi krebebi (`darbazis kari~)<br />

warmoadgenda.<br />

`Tavisi samarTlis wigni vaxtangma darbaiselTa (e.i. saero da saeklesio<br />

maRali feodalebis) uSualo monawileobiT Seadgina~ 462 .<br />

rogorc iTqva, kaTolikos-patriarqma domenti IV-m (1705-1741) imas miaRwia,<br />

rom 1710 wels kaxeTis mefes daviT II (imamyulixans) daawerina sakaTalikoso<br />

mamulebis mflobelobis simtkicis sigeli (domenti IV-m vaxtangis iranSi<br />

yofnis dros scada samefo taxtis dakaveba!) 463 .<br />

dampyrobTa neba Cvens saeklesio cxovrebazec moqmedebda imave doziT,<br />

rogorc osmaleTis imperiaSi arsebul sxva marTlmadidebel sapatriarqoebze.<br />

E5. saeklesio samarTlis wyaroebi XVIII saukunis II naxevarSi


1745 wlidan qarTl-kaxeTis samefo taxtze qristiani mefis kvlav asvlis<br />

Semdeg (Teimuraz II, erekle II), mTavar saeklesio sakanonmdeblo organos<br />

kvlavindeburad adgilobrivi krebebi warmoadgendnen. magram am dros ukve<br />

mefeebisaTvis samagaliTo orientirad gadaiqca is damokidebuleba<br />

saxelmwifo da saeklesio xelisuflebas Soris, romelic im epoqis ruseTis<br />

imperiaSi arsebobda. kerZod, ruseTis msgavsad, saqarTveloSic Zalze<br />

gaizarda saeklesio krebaTa dadgenilebebze mefeebis gavlena. magaliTad,<br />

anton I-is Sesaxeb cnobil krebas (1755-56 w.) mefe Teimurazi TviTon<br />

karnaxobda dadgenilebis saxes, Teimurazma da ereklem krebis dadgenileba<br />

gamoaqveynes kidec piradi gadawyvetilebis saxiT. Tumca antonis dabrunebis<br />

Semdeg krebebma TiTqmis kvlav daibrunes Zveli saxe (es sakiTxi ganxilulia<br />

Sesabamisi krebebis ganxilvisas).<br />

aRsaniSnavia, rom dasavleT <strong>saqarTvelos</strong> sakaTalikosoSi da, saerTod,<br />

dasavleT <strong>saqarTvelos</strong> samefosa da samTavroebSi damokidebuleba saxelmwifo<br />

da sasuliero xelisuflebas Soris kvlav Zvel qarTul saxes inarCunebda,<br />

kerZod, Tu aRmosavleT saqarTveloSi mahmadianebis gabatonebis gamo es<br />

wonasworoba irRveoda, dasavleT saqarTveloSi igi SenarCunebuli iyo da<br />

TviT XIX s-Si rusuli mmarTvelobis damyarebis drosac ki arsebobda. igi<br />

sabolood moiSala 1820-ian wlebSi, imereTis cnobili `cerkovni buntis~<br />

CaxSobis Semdeg. magaliTad, imis Semdeg, rac rusebma imereTidan gaaZeves mefe<br />

solomon II da iq Seiyvanes saokupacio jarebi, aRmoaCines, rom imereTis<br />

mosaxleoba imarTeboda romeliRac centridan, romelic avtoritetuli iyo<br />

yvela fenisaTvis. Ziebam daadgina, rom arsebobda e. w. `saxelmwifo sabWo~,<br />

Semdgari oTxi mRvdelmTavrisa (e. i. oTxi berisa) da didebulebisagan (es<br />

sabWo jer kidev mefe solomon II-is qveyanaSi yofnisas misi TanammarTveli<br />

iyo). Cven migvaCnia, rom am sabWoSi Semavali oTxi mRvdelmTavari iyo<br />

gadmonaSTi qarTveli xelmwifis karze myofi `oTxi berisa~, romelic<br />

darbazis da qveynis mmarTvel birTvs Seadgenda da gamoscemda dadgenilebebs<br />

(ix. Sesabamisi krebis ganxilva). SesaZloa, rusebma xalxSi avtoritetuli am<br />

`oTxi beris~ gavleniT daakompleqtes saqarTvelo-imereTis sinodaluri<br />

kantora `oTxi wevriT~ (ix. qvemoT).<br />

6. saeklesio samarTlis wyaroebi avtokefaliis gauqmebisas<br />

XIX s-is dasawyisSi (1801w.) ruseTis imperiam gaauqma <strong>saqarTvelos</strong><br />

saxelmwifoebrioba da misi nawilebi Tavis SemadgenlobaSi Seiyvana. amas<br />

Sedegad mohyva <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis avtokefaliis gauqmeba da misi moqceva<br />

ruseTis uwmindesi sinodis mmarTvelobaSi. profesor a. cagarelis azriT,<br />

<strong>saqarTvelos</strong> ruseTis mier aneqsirebis sakiTxi saerTaSoriso samarTlis<br />

sferos ganekuTvneboda, xolo <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis daqvemdebareba uwmindesi<br />

sinodis mier warmoadgenda saeklesio samarTlis sakiTxs. am ori samarTlis<br />

ZiriTadi principebi arsebiTad gansxvavdeba erTmaneTisagan, maSasadame,<br />

<strong>saqarTvelos</strong> ruseTTan e.w. SeerTebiT ar SeiZleboda gamarTleba misi<br />

avtokefalurobis gauqmebisa. amis magaliTad a. cagarels mohyavda III<br />

msoflio krebis me-8 muxli, romelmac aseTi daqvemdebareba ar dauSva,


miuxedavad imisa, rom rogorc kviprosis eklesia, ise antioqiis sapatriarqo<br />

erT, bizantiis imperaSi mdebareobdnen teritoriulad.<br />

n. durnovosa da qarTveli episkoposebis TvalsazrisiT, ruseTis<br />

uwmindesma sinodma Caidina Semdegi saxis saeklesio ukanonoba: <strong>saqarTvelos</strong><br />

eklesiis dadgenilebebis da msoflio eklesiis Tanxmobis gareSe gaauqma<br />

Zveli iveriis sakaTalikoso, misi bolo kaTalikos-patriarqi ZaldatanebiT<br />

gaasaxla ucxo qveyanaSi, <strong>saqarTvelos</strong> eklesias CamoarTva mamulebi, gaauqma<br />

<strong>saqarTvelos</strong> eklesiis adgilobrivi krebebi mTeli saukunis manZilze<br />

(avtokefaliis aRdgenamde), daavala <strong>saqarTvelos</strong> eklesias misi krebis<br />

daudgenlad edResaswaula ruseTis eklesiis wmindanTa dReebi, agzavnida<br />

<strong>saqarTvelos</strong> eklesiis mmarTvelad egzarqosebs da sxv. 465 . qarTuli eklesiis<br />

Serwyma rusulTan im dros kanonikurad ar momxdara, radganac es SeiZleboda<br />

momxdariyo mxolod kanonikur safuZvelze, e.i. <strong>saqarTvelos</strong>a da ruseTis<br />

eklesiaTa adgilobrivi krebebis gadawyvetilebiT, aRmosavleTis patriarqTa<br />

dasturiT, sinamdvileSi ki <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis avtokefalia gauqmebuli<br />

iqna imperatoris neba-surviliT. jer kidev 1809 wlis 6 ivniss <strong>saqarTvelos</strong><br />

mTavarmarTebelma generalma tormasovma ruseTis uwmindesi sinodis winaSe<br />

daayena sakiTxi <strong>saqarTvelos</strong> umaRlesi sasuliero sammarTvelo organos<br />

dikasteriis Seqmnis Sesaxeb <strong>saqarTvelos</strong> kaTalikos-patriarq anton II-is<br />

daqvemdebarebaSi. sabolood, imperatoris gadawyvetilebiT kaTalikosi Aanton<br />

II 1810 wlis 3 noembers iZulebiT gagzavnes ruseTSi (faqtobrivad<br />

dapatimrebuli, radganac miuyenes rusi mcvelebi, romlebsac TiTqosda igi<br />

unda daecvaT, raTa gzaze romelime batoniSvils ar moetacna). 1811 wlis<br />

TebervalSi generalma tormasovma sTxova uwmindes sinods Tavis egzarqosad<br />

saqarTveloSi, kaTalikos-patriarqis nacvlad, daeniSna arqiepiskoposi varlam<br />

erisTavi. am ukanasknelma Seadgina `proeqti <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis<br />

gardasaqmnelad~, romelic daamtkica imperatorma aleqsandre I-ma 1811 wlis 30<br />

ivniss. am proeqtis Tanaxmad, <strong>saqarTvelos</strong> eklesias saTaveSi unda Casdgomoda<br />

specialuri organo _ dikasteria, romelSic mRvdelmTavrebTan erTad<br />

arqimandritebica da dekanozebic unda Sesuliyvnen. mcxeTisa da qarTlis<br />

mitropolits unda hqonoda uwmindesi sinodis egzarqosis wodeba. varlam<br />

erisTavs uboZes egzarqosoba da daumtkices ruseTis uwmindesi sinodis<br />

wevroba 466 . es moxda imperatoris brZanebiT.<br />

1814 wlis 30 agvistos Seiqmna saqarTvelo-imereTis sinodaluri kantora<br />

ruseTis uwmidesi sinodis daqvemdebarebaSi. egzarqosi iwoda saqarTveloimereTis<br />

egzarqosad, igi iyo Tavmjdomare kantorisa. amasTanave, quTaisSi<br />

Seiqmna dikasteria imereTis, samegrelosa da guriis eklesiebis samarTavad.<br />

1810-1811 wlebisaTvis aRmosavleT saqarTveloSi iyo Semdegi eparqiebi: 1.<br />

mcxeTis; 2. sionis anu Tbilisis; 3. samTavros; 4. ruisis; 5. <strong>walkis</strong>; 6.<br />

samTavisis; 7. urbnisis; 8. niqozis; 9. alaverdis; 10. ninowmindis; 11. rusTavis;<br />

12. nekresis; 13. bodbis. maTi gamgeblobis qveS iyos 799 eklesia, 7<br />

arqiepiskoposi, 746 mRvdeli, 146 diakvani, 661 eklesiis momsaxure, 75 beri, 6<br />

arqimandriti (qvabTaxevisa, SiomRvimisa, ikorTisa, daviT garejis ioane<br />

naTlismcemlisa, SuamTisa, largvisisa da Tirisa 467 ), imereTSi iyo Semdegi<br />

eparqiebi: 1. quTaisis; 2. gaenaTis; 3. xonis; 4. raWis _ 620 eklesiiTa da 15<br />

monastriT, samegreloSi iyo 3 <strong>eparqia</strong>: 1. Wyondidis (martvilis); 2. caiSis; 3.<br />

cageris - 233 eklesiiT. guriaSi iyo erTi <strong>eparqia</strong> _ ozurgeTisa. afxazeTi


Sedioda samegrelos <strong>eparqia</strong>Si. magaliTad, samegrelos gaerTianebuli<br />

eparqiis mitropoliti geronti papitaSvili (1859-1862) _ afxazeTis episkoposi<br />

iyo.<br />

saqarTvelo-imereTis sinodalur kantorasa da egzarqoss daevalaT<br />

SeemcirebinaT <strong>saqarTvelos</strong> samRvdeloebis ricxvi, aRar moexdinaT axlebis<br />

kurTxeva, radganac imperiaSi miaCndaT, rom maTi raodenoba isedac Zalze<br />

didi iyo. aseve, Tavidanve miznad iyo dasaxuli SeemcirebinaT saqarTveloSi<br />

saepisko-posoebis (eparqiebis) ricxvi. marTlac, saeklesio reformis Semdeg<br />

aRmosavleT <strong>saqarTvelos</strong> 13 <strong>eparqia</strong> 2 <strong>eparqia</strong>d iqna gaerTianebuli. imereTis 4<br />

<strong>eparqia</strong>, 1819 wlis 19 noembris brZanebiT, 1 <strong>eparqia</strong>d iqna gaerTianebuli, 1829<br />

wlisaTvis samegreloSi 3-is nacvlad 1 <strong>eparqia</strong> iqna datovebuli, isic 1874 w.<br />

gaauqmes, miuerTes imereTis kaTedras (samegrelos episkoposs ewoda vikaruli<br />

episkoposi). guriis (jumaTis) samitropolito 1833 wels SeuerTes imereTis<br />

<strong>eparqia</strong>s. sxvadasxva wels sistematurad mimdinareobda <strong>eparqia</strong>Ta SeerTeba,<br />

gauqmeba da kvlav aRdgena 468 .<br />

ruseTis saxelmwifo xazinaSi ruseTis imperiam gadaricxa <strong>saqarTvelos</strong><br />

saeklesio miwebi, saerTo raodenobiT sul 539.649 desetina, agreTve, ruseTis<br />

saxazino uwyebas gadaeca saeklesio glexebi _ 15147 komli. xazinisaTvis<br />

gadacemuli miwebis fasi ganisazRvra 680.031.250 maneTad (faqtobriv<br />

Rirebulebaze naklebad). am mamulebis sakompensaciod <strong>saqarTvelos</strong><br />

saegzarqosos xazinidan yovelwliurad eZleoda 106.000 maneTi 469<br />

saeklesio mamulebis saxazino fondSi gadasvlis procesma gaiara 3<br />

safexuri. I safexurze, 1811 wlidan 1841 wlamde, saeklesio aznaurebi TavianTi<br />

yma-mamuliT gadairicxnen saxazino uwyebaSi, sekularizaciis II etapi moicavda<br />

1843-1852 wlebs da ewodeboda _ `uZravi saeklesio mamulebis saxazino<br />

uwyebaSi gadasvla~. III etapze, 1853-1869 wlebSi, yvela dasaxlebuli Tu<br />

dausaxlebeli saeklesio miwa samudamod gadaeca saxazino mmarTvelobas,<br />

kirionis azriT, amis sanacvlod sasuliero uwyebas eniSneboda yovelwliuri<br />

Semosavali 760.000 maneTi 470 .<br />

rogorc rusuli saeklesio-samoqalaqo kanonmdebloba gvamcnobs, ruseTis<br />

uwmindes sinods uSualod emorCileboda ori sinodaluri kantora: moskovisa<br />

da saqarTvelo-imereTisa (Грузино-Имеретинская), <strong>saqarTvelos</strong> eparqiebisaTvis<br />

sinodis ganyofilebis movaleobas asrulebda `saqarTvelo-imereTis<br />

sinodaluri kantora~ egzarqosis meTaurobiT. irCevda kandidatebs vakantur<br />

adgilebze da udgenda sinods dasamtkiceblad~.<br />

1. saqarTvelo-imereTis sinodalur kantoras Tavmjdomareobda <strong>saqarTvelos</strong><br />

egzarqosi. am kantoris wevrebs niSnavda uwmindesi sinodi 471 .<br />

2. egzarqosi iniSneboda umaRlesi (e.i. saimperatoro) brZanebulebiT,<br />

uwmindesi sinodis wevris wodebiT (1811 wlis 30 ivlisis da 1817 wlis 14<br />

martis brZanebulebiT).<br />

3. saqarTvelo-imereTis kantora, uwmindesi sinodis mier dakisrebul uSualo<br />

movaleobaTa garda, ixilavda agreTve <strong>eparqia</strong>luri mRvdelmTavrebisagan<br />

miRebul saqmeebs (egzarqatis farglebSi) da wyvetda maT wevrebis saerTo<br />

TanxmobiT. uTanxmoebis SemTxvevaSi, gadascemda uwmindes sinods 472 .<br />

4. unda hyoloda uSualo meTvalyureobis qveS adgilobrivi berZnuli<br />

samRvdeloeba, nebismieri darRveva unda ecnobebina sinodisaTvis, raTa mas


Tavis mxriv euwyebina patriarqebisaTvis da, saerTod, aRmosavleTis<br />

eklesiebisa da monastrebis saqmeebze, romelnic Sediodnen egzarqatis<br />

sazRvrebSi, kontroli unda daewesebina 472 . (igulisxmeba, rom<br />

<strong>saqarTvelos</strong>a da kavkasiaSi aRmosavleTis, e.i. antioqia-ierusalimis<br />

patriarqebs TavianTi eklesia-monastrebi da mamulebi hqondaT).<br />

5. kantoras evaleboda RvTismsaxurTa gasamarTleba da SeeZlo maTTvis<br />

danaSaulisaTvis wodebis CamorTmeva 472 .<br />

6. gascemda metrikul mowmobebs da samRvdeloTa mier gacemulT amowmebda.<br />

7. mis gamgeblobaSi Sedioda qarTl-kaxeTis (<strong>saqarTvelos</strong>), imereTisa da<br />

samegrelos yvela saeklesio qoneba, misi yvela SemosavliTa da gasavliT,<br />

amitomac iRebda yvela mRvdelmTavrisagan angariSebs <strong>eparqia</strong>Ta mixedviT<br />

da yovelwliurad amis Sesaxeb cnobas aZlevda uwmindes sinods 472<br />

8. saqarTvelo-imereTis sinodaluri kantoris kancelaria imyofeboda<br />

uwmindesi sinodis oberprokuroris mier gamorCeuli prokuroris<br />

uwyebaSi 472 .<br />

saqarTvelo-imereTis sinodalur kantoras ufro meti uflebamosileba<br />

hqonda, vidre moskovisas.<br />

saerTod, TviTon uwmindesi sinodi dawesda gauqmebuli rusuli<br />

sapatriarqo mmarTvelobis (1588-1700 ww.) sanacvlod, 1721 wels imperator<br />

petre I-is brZanebiT. uwmindes sinods urTierToba ministrebsa da umaRles<br />

saero pirebTan unda hqonoda sinodis oberprokuroris saSualebiT. ruseTSi<br />

patriarqobis Semdeg deformirebul iqna iqamde rusul saxelmwifosa da<br />

eklesias Soris arsebuli simfonia. saxelmwifo warmarTavda yovelgvar<br />

saeklesio saqmianobas, mkacrad akontrolebda saeklesio cxovrebas. krebebs<br />

aRar iwvevdnen. maT nacvlad dadgenil iqna e.w. `mcire kreba _ uwmindesi<br />

sinodi~, romelic gadaiqca saeklesio xelisuflebis umaRles organod. amave<br />

dros uwmindesi sinodi iyo saxelmwifo dawesebuleba, senatis, saxelmwifo<br />

sabWos anda ministrTa kabinetis msgavsad. sinodis yvela dadgenileba<br />

gamodioda tvifriT: `misi imperatorobiTi udidebulesobis brZanebiT~, misi<br />

vizireba unda moexdina agreTve sinodis oberprokurors 473 .<br />

rogorc aRiniSna, 1815 wlidan dikasteria quTaisSic unda daarsebuliyo,<br />

magram Seqmnili viTarebis gamo rusulma xelisuflebam ver SeZlo<br />

dasavleT <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis avtokefaliis gauqmeba. mas meTaurobda<br />

afxazTa kaTalikosis adgilze mjdomi mitropoliti dosiTeos quTaTeli<br />

(wereTeli), romelsac 1798 wels solomon II-m uboZa kaTalikosoba, magram<br />

dosiTeosma faqtobrivad ar ineba am umaRlesi titulis miReba, radganac<br />

surda <strong>saqarTvelos</strong> eklesiuri gaerTianeba qarTlis kaTalikos-patriarqis<br />

erTmTavrobiT. qveynis politikuri gaerTianebis momxre iyo gaenaTeli<br />

mitropoliti eqvTime (efTvime ServaSiZe, guriis erisTavis Svili).<br />

aRmosavleT saqarTveloSi saeklesio qoneba aRweres da igi saqarTveloimereTis<br />

sinodalur kantoras dauqvemdebares. imereTSi rusebs eklesiis<br />

qonebis aRwera xalxma ar daaneba, miuxedavad egzarqos varlamisa da 1817<br />

wlidan egzarqos Teofane rusanovis mcdelobisa. imereTis saeklesio ajanyeba<br />

usastikesad CaaxSves 1820 wels. eklesiis damoukideblobisaTvis mebrZoli<br />

mitropolit dosiTeos quTaTelis Sesaxeb gaica brZaneba: `Tu cocxali igdeT<br />

xelT _ mokaliT, magram misi cxedari mand ar datovoT, <strong>saqarTvelos</strong> gareT<br />

unda davmarxoT~. dosiTeosi cemiT mokles tomaraSi xelfexSekruli.


eqvTime genaTeli Seipyres da novgorodSi gadaasaxles. imereTis oTxi<br />

saepiskoposo gauqmda da maT nacvlad Seiqmna erTi <strong>eparqia</strong> _ 618 eklesiiT, 15<br />

monastriT, 693 mRvdliT, 1800 saeklesio glexis komliT, 130 saeklesio<br />

aznauris komliT, 186 saeklesio aznaurebis glexebis komliT, saeklesio<br />

qoneba imarTeboda saeklesio mouravebis institutis mier 474 . `saqarTveloimereTis<br />

sinodaluri kantora <strong>saqarTvelos</strong> egzarqosis TavmjdomareobiT~<br />

Sedgeboda oTxi wevrisagan: 3 arqimanditi da 1 dekanozi 775 .<br />

<strong>saqarTvelos</strong> saegzarqosos umTavresi mizani iyo aTaswleulTa manZilze<br />

dagrovili qarTuli saeklesio qonebis gadacema ruseTis xazinisaTvis, rasac<br />

miaRwies XIX s-is 50-ian wlebSi, amis Semdeg umTavres orientirad daisaxa<br />

qarTveli xalxis garuseba rusuli saeklesio mmarTvelobis meSveobiT. am<br />

epoqaSi rusuli eklesia da misi nawili <strong>saqarTvelos</strong> saegzarqoso imperiuli<br />

mmarTvelobis Semadgeneli erTeuli iyo.<br />

7. saeklesio samarTlis wyaroebi avtokefaliis aRdgenis Semdeg<br />

1917 wlis krebebma (marti-seqtemberi) aRadgina <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis<br />

avtokefalia, mas saTaveSi Caudga uwmindesi da unetaresi sruliad<br />

<strong>saqarTvelos</strong> kaTalikos-patriarqi.<br />

am krebebiT daiwyo axali periodi Cveni erisa da eklesiis cxovrebaSi<br />

kvlavindeburad aRdgenil iqna adgilobrivi saeklesio krebebis, rogorc<br />

umaRlesi sakanonmdeblo organoebis mowveva. 1917 wlidan 1995 wlis CaTvliT<br />

krebaTa angariSebi mocemulia Sesabamis adgilze. maT Soris aRsaniSnavia is<br />

krebebi, romelTac gamosces `marTva-gamgeobis debulebebi~. isini 1917, 1920,<br />

1928, 1945, 1995 wlebSi gamoica.<br />

miuxedavad amisa, <strong>saqarTvelos</strong> eklesias samarTlis sferoSi ukve aRar<br />

eWira is adgili, romelic tradiciuli iyo misTvis, vidre TiTqmis<br />

avtokefaliis gauqmebamde.<br />

ruseTis wmida sinodisa da imperiis saxelmwifo moxeleebisaTvisac ki<br />

cnobili iyo is faqti, rom XX s. avtokefaluri moZraoba miznad isaxavda<br />

ara mxolod saeklesio damoukideblobis aRdgenas, aramed mis saboloo<br />

mizans warmoadgenda <strong>saqarTvelos</strong> saxelmwifoebriobis aRdgena (`Tavisufal<br />

eklesias gverdiT amovuyenoT damoukidebeli saqarTvelo~ _ leonides<br />

sityvebia).<br />

avtokefaluri moZraobis wiaRSi warmoiSva idea <strong>saqarTvelos</strong><br />

administraciuli gaerTianebisa. saqme is iyo, rom imJamad arsebobda<br />

Tbilisisa da quTaisis guberniebi, soxumis, zaqaTalisa da baTumis okrugebi,<br />

magram erTiani administraciuli erTeuli `saqarTvelo~ ar arsebobda.<br />

qarTveli eris konsolidaciisaTvis am ueWvelad pirvelxarisxovan problemas<br />

gansakuTrebuli yuradReba miapyro 1904-1917 wlebSi Catarebulma uamravma,<br />

TiTqmis 100-ze metma saeklesio krebam, ufro metic, swored qarTuli eklesiis<br />

wiaRSi da masTan daaxloebul inteligentTa wreebSi Camoyalibda axali idea,<br />

rom ruseTis imperiis wiaRSi ara mxolod Camoyalibebuliyo administraciuli<br />

erTeuli `saqarTvelo~, aramed mas hqonoda saxelmwifoebrivi avtonomiac.<br />

<strong>saqarTvelos</strong> avtonomiis moTxovnas sastikad ewinaaRmdegebodnen<br />

saqarTveloSi imJamad liderobis mqone socialisturi orientaciis partiebi,


<strong>saqarTvelos</strong> damoukideblobis aRdgenis Semdeg 1918-1921 wlebSi arsebul<br />

saxelmwifos saTaveSi Caudgnen iqamde misi Tavisuflebis mowinaaRmdege<br />

socialistebi (menSevikebi), amasTan, isini aRmoCndnen mkveTrad gamoxatuli<br />

aTeisturi orientaciisa (iseve, rogorc maTi Tanapartieli bolSevikebi<br />

ruseTSi), amis gamo moxda ise, rom sabWoTa ruseTis mier <strong>saqarTvelos</strong><br />

okupaciamde (25.02.1921) ramdenime dRiT adre xelisuflebam miiRo <strong>saqarTvelos</strong><br />

konstitucia, romelSic mTlianad iyo ignorirebuli <strong>saqarTvelos</strong><br />

aTaswlovani samociqulo eklesia, ufro metic, <strong>saqarTvelos</strong> saxelmwifos<br />

Semqmneli mraval-milioniani qarTveli xalxis erovnuli sarwmunoeba –<br />

marTlmadidebloba gaTanabrebuli iyo qveyanaSi arsebul mcire samwysos<br />

mqone sxvadasxva konfesiebTan. ase, rom <strong>saqarTvelos</strong> saxelmwifos Seqmnis<br />

erT-erTi iniciatori da misTvis ideurad TavdadebiT mebrZoli qarTuli<br />

eklesia `gamoyves~ saxel-mwifosagan. amiT mTlianad gadaWres eklesiis<br />

normaluri arsebobisa da ganviTarebisaTvis saWiro ekonomikuri ZarRvi.<br />

qarTuli eklesia kerZo organizaciad gadaiqca. amgvar qmedebebs Sedegad<br />

mohyva qveyanaSi erovnul-patriotuli suliskveTebis dacema, nihilizmi, ramac<br />

gauadvila ruseTs <strong>saqarTvelos</strong> xelmeore okupacia da aneqsireba 1921 wels,<br />

Camoyalibda axali urTierToba eklesiasa da saxelmwifos Soris. XX s-Si<br />

arsebul am urTierTobas kargad gamoxatavs `<strong>saqarTvelos</strong> sabWoTa<br />

socialisturi respublikis kanonmdebloba eklesiis Sesaxeb~, kerZod misi me-<br />

11 muxlis Tanaxmad `eklesia CamoSorebulia saxelmwifos, skola _ eklesias~.<br />

1921 wlis 15 aprils dekretis `saxelmwifos eklesiisa da eklesiisagan<br />

skolis gamoyofis Sesaxeb~ me-14 muxlis Tanaxmad, `saeklesio da religiur<br />

sazogadoebebs ara aqvT neba kerZo sakuTrebis flobisa, agreTve iuridiuli<br />

pirovnebebis uflebasac moklebulni arian~. msgavsia am dekretis yvela<br />

muxli, sinamdvileSi, eklesiaze uxeSad zemoqmedebda saxelmwifo Tavisi<br />

damsjeli manqanis meSveobiT, romlis erT xilul nawils XX s. II naxevarSi<br />

`religiur saqmeTa rwmunebulis aparati~ ewoda.<br />

XX s-is 90-ian wlebSi ssrk-is rRvevis Sedegad kvlav warmoiSva<br />

damoukidebeli <strong>saqarTvelos</strong> saxelmwifo. samwuxarod, jerjerobiT ar Cans<br />

arsebiTi niSani imisa, rom simfoniuri urTierToba erovnul eklesiasa da<br />

erovnul saxelmwifos Soris, romelic damaxasiaTebeli iyo Zvel<br />

<strong>saqarTvelos</strong>aTvis, kvlav aRdges, rom eklesia ar iyos kanonmdeblobiT<br />

gamoyofili saxelmwifoebriv-saqyveyno cxovrebidan. arc im faqts eqceva<br />

yuradReba, rom msoflios umravles demokratiul qveynebSi arseboben<br />

`erovnuli~, `saxalxo~ saxelmwifoebrivi statusis mqone eklesiebi, romelTac<br />

miniWebuli aqvT ufleba kurirebdnen aRzrda-ganaTlebisa da socialur<br />

sistemebs, yuradReba miapyron xalxis moralur-zneobrivi saxis<br />

gaumjobesebas. risTvisac eZlevaT Sesabamisi subsidiebi, imedia, es<br />

mdgomareoba CvenSic gaumjobesdeba.<br />

am mxriv did imeds gvisaxavs 2002 wlis 14 oqtombers <strong>saqarTvelos</strong><br />

uwmidesi da unetaresi kaTolikos-patriarqis ilia II-isa da <strong>saqarTvelos</strong><br />

prezidentis mier xelmowerili `konstituciuri SeTanxmeba <strong>saqarTvelos</strong><br />

saxelmwifosa da <strong>saqarTvelos</strong> samociqulo eklesiis avtokefalur<br />

marTlmadidebel eklesias Soris~. es dokumenti damtkicebulia parlamentisa<br />

da wmida sinodis mier da amJamad ZalaSia Sesuli.


nawili II.<br />

Tavi I.<br />

<strong>saqarTvelos</strong> eklesiis<br />

sakanonmdeblo krebebi<br />

1. ruis-urbnisis saeklesio krebis `Zegliswera~<br />

ruis-urbnisis cnobil saeklesio krebas mravali gamokvleva miuZRvnes<br />

gamoCenilma qarTvelma mecnierebma. ivane javaxiSvilis azriT, igi<br />

`Cveulebrivi, morigi kreba ki ara, aramed sagangebo da gansakuTrebuli<br />

yriloba yofila~ 476 .


unda aRiniSnos, rom e. gabiZaSvili krebis mowvevis TariRad miiCnevs 1105<br />

wels 477 . tradiciuli TvalsazrisiT, es kreba 1103 wels moiwvia daviT<br />

aRmaSenebelma. r. metrevelis mixedviT, kreba mowveul iqna 1104 wels 478 . 1103<br />

wliT krebis daTariRebas xels TiTqosda is uSlis, rom krebis Zegliswera<br />

asea dasaTaurebuli: `ZeglisweraБ wmidisa da RmrTivSekrebulisa krebisaБ,<br />

romeli Semokrba brZanebiTa keTilad msaxurisa da RmrTiv dacvulisa mefisa<br />

Cuenisa daviT afxazTa da qarTvelTa, ranTa da kaxTa mefisaБTa, pirTaTВs,<br />

romelni quemo moГsenebul arian~ 479 . miRebuli TvalsazrisiT ki, 1103<br />

wlisaTvis kaxeT-hereTi mefes mierTebuli ar hqonda, maSasadame, arc<br />

Sesabamisi tituli gaaCnda, magram am Zeglisweris dasaTaureba SeiZleba<br />

gviani periodis iyos. saerTod ki, k. kekeliZis azriT, `Zegliswera~ metad<br />

sayuradRebo naSTia qarTuli iuridiuli mwerlobisa da ara marto<br />

qarTulis, aramed sazogadoisac, ramdenadac imaSi aRibeWda sazogado<br />

saeklesio-iuridiuli normebi~ 480 .<br />

Zegliswera iwyeba saRvTismetyvelo vrceli SesavliT. saqarTveloSi<br />

qristianobis gavrcelebis Sesaxeb masSi gadmocemulia fundamenturi<br />

Tvalsazrisi, rom andria mociqulma mxolod dasavleT anda samxreT<br />

saqarTveloSi ki ar iqadaga, aramed `mTel saqarTveloSi~ da mis dros ara<br />

qarTvelTa erTma jgufma miiRo qristianoba qveynis romelime kuTxeSi _<br />

aramed mTeli qarTveli eris umetesobam. II-III saukuneebSi qristianoba<br />

idevneboda da qristianTa ricxvic Semcirda, amitomac saWiro Seiqna wmida<br />

ninos qadageba, samefo saxlis moqceva. Zegliswera yuradRebas miapyrobs, rom<br />

wmida ninom mxolod aRmosavleT saqarTvelo ki ar gaanaTla, aramed<br />

sruliad saqarTvelo, mTeli qarTveli eri. Tu raoden didmniSvnelovania<br />

aseTi Tvalsazrisi, iqidanac Cans, rom dResac ki wmida ninos aRmosavleT<br />

saqarTveloSi moRvawed da mefe mirians aRmosavleT <strong>saqarTvelos</strong> mefed<br />

miiCneven, Zeglisweris mixedviT ki mefe miriani sruliad <strong>saqarTvelos</strong> mefe<br />

iyo da mis dros rogorc dasavleTma, ise aRmosavleT saqarTvelom<br />

erTdroulad miiRo qristianoba. ase rom, XI-XII saukuneTa saqarTveloSi<br />

erovnuli TviTSemecneba, erisa da qveynis sulieri mTlianobis Segneba<br />

gacilebiT ufro maRal doneze idga, vidre Semdgom, dRevandel dRemde.<br />

Sesabamisi teqsti aseTia: `...pirvelwodebuli andria, Zma Tavisa mociqulTaisa<br />

petresi, vidre Cvendamdeca moiwia da qadaga sacxorebeli qadageba saxarebisa<br />

yovelsa qveyanasa saqarTveloisasa da uricxvni simravleni erTani ganaSora<br />

sacdurisagan... umravlesman erman qarTlisaman simravlesa Sina Jamisasa<br />

daiviwya qadagebai igi mociqulTai da sacTurisave mimarT kerpTaisa<br />

miaqcia~ 481 . amitomac RmerTma mogvivlina wmida nino, romelmac `sarwmunoebasa<br />

mimarT Tvisisa miizida yoveli savsebaБ yovlisa qarTvelTa naTesavisaБ~ 482 .<br />

mis qadagebaTa Semdgom qarTvelTa mefem mirianma konstantine didis nebiT<br />

mcxeTaSi Camoiyvana antioqieli patriarqi evstaTi: `wmidaTa mier xelTa misTa<br />

naTel-iRo man da yovelman erman qarTlisaman~ 482 . rogorc aRvniSneT, teqstSi<br />

xazgasmulia mTeli qarTveli erisa da mTeli <strong>saqarTvelos</strong> erTdrouli<br />

gaqristianeba Savi zRvidan somxeT-albaneTamde. aRsaniSnavia, rom es wyaro<br />

`<strong>saqarTvelos</strong>~ uwodebs mTel qarTvelTa qveyanas, rogorc mociqulTa, ise<br />

wmida ninos dros. amJamad ki zogierTi mkvlevari krZalavs sityva<br />

`<strong>saqarTvelos</strong>~ moxseniebas XI saukunemde. maTi mtkicebiT, es termini


TiTqosda mxolod XI saukuneSi gaCnda da amitomac mxolod mis Semdeg unda<br />

iqnes gamoyenebuli istoriuli faqtebis gadmocemisas. rogorc aRiniSna, ruisurbnisis<br />

Zegliswera mociqulTa da wmida ninos droindel qarTvelTa<br />

qveyanas rogorc dasavleT, ise aRmosavleT nawilebs `<strong>saqarTvelos</strong>~ uwodebs.<br />

amitomac CvenTvis swored Zeglisweris midgoma unda iyos arsebiTi da ara<br />

aRniSnuli mkvlevarebisa, amitomac `saqarTvelo~ unda vuwodoT qarTvelTa<br />

qveyanas XI saukunemdec.<br />

aRsaniSnavia meore terminologiuri midgomac. amJamad miCneulia, rom<br />

qarTuli eklesiis meTaurs `kaTolikosi~ ewodeba V saukunis Semdeg da am<br />

sityvasTan akavSireben qarTuli eklesiis avtokefaliis mopovebas, magram<br />

ruis-urbnisis krebis Zegliswera `kaTalikoss~ uwodebs qarTuli eklesiis<br />

pirvelive meTaurs IV saukuneSi. antioqielma evstaTim pirveli qarTuli<br />

eklesiis aSenebis Semdeg, `xeldasxmul-yo mas Sina maTTvis episkoposikaTolikosi~<br />

483 . aseve efrem mcirec `kaTalikoss~ uwodebs qarTuli eklesiis<br />

pirvel meTaurs IV saukuneSi. marTlac, IV saukuneSi qristianobis<br />

saxelmwifoebrivi aRiareba da mTeli qveynis momcveli qarTuli eklesiis<br />

organizeba, misi mkacri ierarqiuli struqturidan gamomdinare, swored imas<br />

gulisxmobda, rom mefis qalaqSi mjdomi episkoposi iqca qveynis sayovelTao<br />

ierarqad, sayovelTao episkoposad, romelsac unda daqvemdebarebodnen qveynis<br />

provinciaTa episkoposebi. `kaTalikosi~ swored sayovelTao episkoposs erqva<br />

berZnulad, amitomac Tuki qristianoba namdvilad saerTo-saxalxo<br />

sarwmunoebad iqca IV saukuneSi da imave dros organizebul iqna qarTuli<br />

eklesia, mis pirvel mRvdelmTavars sayovelTao sasuliero Zalaufleba unda<br />

gaevrcelebina kidec mTel qveyanaze. qarTuli eklesiis meTauris dadgenis<br />

cnobis mowodebis Semdeg, `Zegliswera~ exeba msoflio krebaTa kanonebs,<br />

gadmoscems maT da agreTve eklesiis wmida mamaTa mier gamocemul kanonebsac.<br />

kerZod, ruis-urbnisis kreba aRiarebs Svidi msoflio krebis, adgilobrivi<br />

krebebisa da mamaTa mier mocemul kanonebs, `es aris wmida da saeklesio<br />

kanonTa krebuli, dabeWdili da Senaxuli yovelgvari Sematebisa da moklebis<br />

gareSe. amaTi codna, miyola da mtkiced pyroba marTebs yvela qristianul<br />

madideblobis winamZRvar mRvdelmTavars, mRvdlebsa da diakvnebs, Cven Soris<br />

moZRvrad saxeldebul monazvnebs da mTlianad da sruliad<br />

marTlmadidebelT eklesias~ 484 .<br />

amis Semdeg `Zegliswera~ gadmoscems macxovris qveynad mosvlis mizezebsa<br />

da mniSvnelobas, Tu rogor `mogveca pirvelad bunebiTi da merme dawerili<br />

rjuli~. aRwers, Tu ra didi mniSvneloba aqvs `qristesmoyvare eris<br />

sasuliero dasTan erTxmobas~, rom `amisTvis iqna qristesmoyvare da<br />

RvTivdaculi mefeebis mier RvTismoyvare episkoposebis da RvTis<br />

saTnomyofeli mamebis krebebis mowveva drodadro, rom saqmiT srulyofili<br />

sarwmunoebiT RmerTTan SeaerTon qristianebi~ 385 ; rom maTi magaliTisamebr<br />

daviT aRmaSenebelma gadawyvita moewvia saeklesio kreba. iqve kidev erTxel<br />

xazgasmiT aRiniSna, rom kreba sarwmunoebrivi sakiTxebis ganxilvas ar<br />

eZRvneboda, radganac qarTvelTa sarwmunoeba ubiwo iyo warsulSi da arc<br />

arasodes raime biwi ar Sexebia. maSasadame, kreba Sedga saeklesio tradiciis<br />

Sesabamisad, rogorc warsulSi RvTismoyvare mefeebi iwvevdnen krebebs.<br />

`amitom Seikriba RvTismoyvare episkoposTa, patiosan mRvdelTa, Rirs<br />

diakvanTa, qristesmoyvare monazonTa, dayudebulTa da meudabnoeTa kreba


qarTlis midamoebSi, or axlos mdebare saepiskoposoSi ruissa da urbnisSi.<br />

qarTvelTa ubiwo sarwmunoebas raime biwi ar Sexebia, es RmerTma nu qnas! ar<br />

gecruvnebiT Sen, Cveni siwmidiT mSobelo wmida kaTolike eklesiav, arca<br />

gagcemT Sen Cveno siamayev – marTlmadideblobav, romlisaTvisac arasodes<br />

gviRalatia, rac misi Secnobis Rirsni gavxdiT, da risi mowmec WeSmaritebaa.<br />

es Sekreba moxda sxva, saeklesio, samRvdelo da saqristiano sakiTxebis<br />

ZiebisaTvis~ 485 .<br />

`ara gecruvnebiT Sen, siwmidiT mSobelo Cveno kaTolike eklesiao, arca<br />

gangceT Sen, siqadulo Cveno marTlmadideblobao~ 486 . krebas<br />

Tavmjdomareobda `yovlisa saqarTveloisa didi mamamTavari (e.i. patriarqi)<br />

yovlad Rirsi mTavarepiskoposi-kaTalikosi~ ioane, e.i. ioane iyo patriarqi<br />

(mamamTavari), kaTalikosi da mTavarepiskoposi.<br />

krebam Tavis mier gamocemuli kanonebis pirveli muxliT gankveTa uRirsi<br />

episkoposebi, romlebic `Rirseulad ver atarebdnen mRvdelmTavris pativs~.<br />

isini krebas arc wyevliT `Seukravs~ da arc SeuCvenebia, aramed misca<br />

eriskacebTan erTad ziarebis neba. isini unda yofiliyvnen mefis<br />

mowinaaRmdege episkoposebi. maT nacvlad SeirCnen sxvebi _ `asakiTac da<br />

saqmiTac sarwmunoni~.<br />

krebis kanonebis meore muxlic episkoposTa asaks Seexeba, rom araa saWiro<br />

maTi kurTxevis dros sulmokleoba da aCqareba. dadginda: episkoposi<br />

xeldasxmul iqnes ocdaTxuTmeti wlisa, mRvdeli ocdaaTi wlisa, diakvani<br />

ocdaxuTi wlisa, wignismkiTxveli rva wlisa (e. gabiZaSvilis mixedviT ara<br />

rva, aramed Tvrameti wlisa).<br />

mesame muxliT aikrZala uwesoba, roca vinme erTsa da imave dRes iRebda<br />

xeldasxmas wignismkiTxvelad, ipodiakvnad, diakvnad da episkoposadac. Tu<br />

raime saWiro mizezi ar aris asaCqareblad, kandidatebma `weli da wlebi unda<br />

dayon TiToeul xarisxSi, ufro metad diakvnobaSi*.~<br />

meoTxe muxliT eklesiebSi gamosayeneblad dakanonda giorgi mTawmidelis<br />

mier Targmnili `didi kurTxevani~.<br />

mexuTe muxliT aikrZala meqrTameoba xeldasxmisas (simonia). damnaSave<br />

ganikveTeboda.<br />

meeqvse muxliT aikrZala nivTebis, siwmideTa WurWlis, eklesiis qonebisa<br />

da oqro-vercxlis moxmareba raime saqmisaTvis, `tyveTa gamosaxsneladac ki~.<br />

meSvide muxliT aikrZala eklesiis gareT naTliscema, qorwineba,<br />

monazvnad aRkveca da sxv.<br />

merve muxliT gvirgvinis pirvelad da meored kurTxevis Jams nefededoflis<br />

ziarebis neba gaica.<br />

mecxre muxliT ganisazRvra, rom meored gvirgvinis kurTxevis Semdeg<br />

mRvdeli ar unda misuliyo qorwilis sufraze. meored jvriswera<br />

nebadarTuli iyo, magram eklesiisaTvis ar iyo saTno.<br />

meaTe muxliT dadginda akrZalva Cvili bavSvebis jvriswerisa, magram maT<br />

mSoblebs neba miecaT Cvili qal-vaJis daniSvnisa. srulwlovanebis miRebis<br />

Semdeg ki neba eZleodaT jvriswerisa, am dros qali ar unda yofiliyo 12<br />

welze umcrosi.<br />

meTerTmete muxli exeboda qorepiskoposebs. isini sjulis da wignis<br />

mcodneni da uangaroni unda yofiliyvnen.


meTormete muxliT Semcirda monastrebSi e.w. `moZRvrebis~ ricxvi (eseni<br />

iyvnen `rjulis mcodneni~, ~merCuleni~), maTi simravle iyo `mravali SfoTisa<br />

da ganxeTqilebis mizezi~ monasterSi mxolod erTi moZRvari (didSi ki<br />

SeiZleba oric) unda yofiliyo (iqamde (erT monasterSi) 5-dan 30-mde iyvnen).<br />

mecamete muxliT aikrZala monastrebSi vaWroba, e.i. eris savaWro Sekreba.<br />

meToTxmete muxliT dadginda: `erT sakurTxevelTan erTi da imave<br />

Sesawiravis SewirviT mravali sulisaTvis mravali mRvdlis mier Jamiswirva<br />

wesi ar aris da ukugdebulia~ 487 . dadginda, rom wirva dayenebuliyo ara erTi<br />

romelime pirisaTvis, aramed yvela qristianisaTvis. erTi kacisaTvis<br />

(cocxlis an micvalebulisaTvis) wirvis dayeneba SeiZleboda mxolod patara<br />

samkveTloSi an egvterSi (eklesiis StoSi).<br />

meTxuTmete muxliT dadginda marTlmadideblobaSi Sesuli yofili<br />

monofizitis (ZvelqarTuliT `xaCecaris~) monaTvla.<br />

meTeqvsmete muxliT aikrZala marTlmadideblebis qorwineba<br />

aramarTlmadideblebTan.<br />

meCvidmete muxlSi aRniSnulia, rom didkacobaSi Sesula Cveva ~kidis-kide~<br />

jvriswerisa, roca jvrisweris dros siZe sxva adgilas iyo, dedofali ki sxva<br />

sofelsa Tu qalaqSi. maT jvars werdnen aseTi saxiT: siZesTan dgeboda<br />

dedoflis warmomadgeneli mamakaci, qalTan ki siZis warmomadgeneli mamakaci,<br />

romelTac jvars werdnen. jvrisweris aseTi saxe, ivane javaxiSvilis Tanaxmad,<br />

im droisaTvis miRebuli yofila dasavleT evropaSi. qarTulma eklesiam igi<br />

akrZala gankanonebiT.<br />

meTvramete muxlSi naTqvamia, rom sodomelTa codvam daamxo sparsTa,<br />

midielTa, somexTa da sxva samefoebi. `ar viciT rogor SemoaRwia am<br />

ukeTurebam qristes moRvawed saxeldebul erSi~, e.i. saqarTveloSi. muxlSi<br />

aRiniSna, rom am codvis mqnelni `ar daimkvidreben kurTxevas~.<br />

mecxramete muxli mimarTulia xatebis Tayvaniscemis uarmyofelTa<br />

winaaRmdeg: `cxadia, RvTis xatis Tayvanismcemeli RmerTs scems Tayvans misi<br />

saSualebiT da RvTis xatis maginebeli RmerTs aginebs ueWvelad, rogorc<br />

wers amas wmidaTa Soris didi basili~ 488 . xatmebrZoli gankveTiT daisjeboda.<br />

krebis mdivani yofila `mefe daviTis monazoni arseni~, romelmac, Cans,<br />

krebis oqmi miarTva mefes Sesabamisi miZRvniT, rac Tan axlavs `Zeglisweras~.<br />

krebam mravalJamieri sicocxle usurva mefe-dedoflebsa da eklesiis<br />

meTaurebs, saukuno xseneba usurva Rirs saeklesio moRvaweebs.<br />

ruis-urbnisis kreba gvaZlevs msoflio da adgilobriv krebaTa Semdeg<br />

CamonaTvals:<br />

I. pirveli msoflio kreba: _ `mefeman kostantine Sekriba pirveli da<br />

msoflioБ wmidaБ krebaБ nikeas samas aT rva metTa wmidaTa mamaTani,<br />

romelTa dasxnes kanonni ricxВT ocni~ 489 .<br />

II. `meore wmidaБ da msoflio krebaБ kostantinopolis asergasisTa wmidaTa<br />

mamaTaБ, romelTa kanonni arian ricxВT Svid~ 489 .<br />

III. `mesame efesoБsa wmidaБ da msoflioБ krebaБ mcirisa Tevdosis mefisa mier<br />

Sekrebuli, romelman dasxna kanonni rvani~ 489 .<br />

IV. `meoTxe xalkidons eqvsas ocdaaTTa wmidaTa mamaTaБ msoflioБ krebaБ<br />

keTilad msaxurisa markiane mefisa mier Semokrebuli da ganmawesebeli<br />

kanonTa ricxviT ocdarvaTaБ~ 489 .


V. `mexuTeman wmidaman da msoflioman kostantinopolis Sekrebulman krebaman<br />

mcired izruna saeklesioTa kanonTa ganwesebisaTВs~ 489 .<br />

VI. `meequseman wmidaman da msoflioman krebaman iustinianes ze keTilad<br />

msaxurisa mefisa gumbadsa Sina sameufoБsa palatisasa Sekrebulman aRavso<br />

daklebuli misi... dasxna kanonni ricxviT as da orni, kualad nikiisa<br />

meoreman wmidaman krebaman dasxna kanonni aT rva metni~ 489 .<br />

VII. `wmidasa da meSvidesa wmidaTa xatTaTvis Sekrebulsa msofliosa krebasa<br />

ganuwesebian kanonni ricxviT samni oden 490 .<br />

ruis-urbnisis kreba aRniSnulTa garda CamoTvlis Semdeg `adgilobiT~<br />

krebebs I msoflio krebamde:<br />

`pirveli ankВrias, romelsa daesxnes kanonni ocdaoTxni~ 489 .<br />

`meore neokesarias, damsxmeli kanonTa aToTxmetTai 489 .<br />

I msoflio krebis Semdeg `adgilobiTi krebani~: ~RangrisaБ, romlisa<br />

kanonni arian oc~ 489 .<br />

`antioqiisaБ, damsxmeli kanonTa ocdaxuTTa~ 489 .<br />

`laodikiisaБ frigvisaБ da kanonni misni ocdaerTni~ 489 .<br />

IV msoflio krebis Semdeg `adgilobiTi kreba~:<br />

`karTagenisaБ da kanonni misni asocdaaTrvametni~ 489 .<br />

`gumbadis~ (trulis) krebis Semdeg: `arian sxuanica orni masve sameufosa<br />

qalaqsa eklesiasa Sina wmidaTa da yovlad qebulTa mociqulTasa Sekrebulni<br />

krebani, romelTa ganuCenian kanonni ricxВT aTSvidmetni~ 491 .<br />

msoflio krebaTa kanonebis Semdeg ruis-urbnisis kreba CamoTvlis `mamaTa<br />

mier ganwesebul~ kanonebs:<br />

1. `dionВsios aleqsandriel mTavarepiskoposisa kanonni oTxni~ 491 ;<br />

2. `petre aleqsandrielTa mRvdelTmTavrisa da mowamisa kanonni aTxuT<br />

metni~;<br />

3. `grigoli episkoposisa neokesarielisa sakvirvelTmoqmedisa epistole<br />

kanoniani~;<br />

4. `didisa basilis kanonni oTxmeocdaxuTni~, misive `kanoniani epistoleebi~:<br />

diodores, grigol xucis, `xorepiskoposTa~, `mis queSeTa episkoposTa~,<br />

`amfiloqes mimarT~;<br />

5. `grigoli noselisa kanonni rvani~;<br />

6. timoTe aleqsandrielisa kanonni aTxuTmetni;<br />

7. filoTeos aleqsandrielis sityva, 10 kanoni, 3 epistole;<br />

8. kirile aleqsandrieli mTavarepiskoposis 7 kanoni;<br />

9. wm. genadi konstantinopoleli patriarqis epistole 491 .


uis-urbnisis krebis kanonebi<br />

[ZeglisweraБ ruis-urbnisis krebisaБ]<br />

[1103 w.]<br />

ZeglisweraБ wmidisa da RmrTiv Sekrebulisa krebisaБ, romeli Semokrba<br />

brZanebiTa keTilad msaxurisa da RmrTiv-dacvulisa mefisa Cuenisa daviT<br />

afxazTa da qarTvelTa, ranTa da kaxTa mefisasa, pirTaTВs romelni quemo<br />

moГsenebul arian.<br />

[sruli teqsti]<br />

yovlisave xilulisa da uxilavisa soflisa da yovelTave sacnaurTa da<br />

grZnobadTa bunebaTa araarsisagan arsebad momyvanebelman RmerTman uxilavTa<br />

maT da zesTa soflisaTa ZalTa bunebaБ ukudavebiTa da uxrwnelebiTa Seamko;<br />

xolo quenaБsa amis soflisaganni yovelni qmnisa da xrwnilebisa Soris<br />

ganawesna.<br />

amissa Semdgomad moigona axali raБme da ucxoБ dabadebuli, romelsa<br />

TВT mis Tavadisaca dambadebelisa, da sityВerisa da pirutyВsa da yovlisave<br />

agebulisa bunebisa ziarebaБ Tavsa Soris TВssa moaqundes. da mis mier,<br />

viTarca sazogadoБsa sakrvelisa mier, SeerTebad RmrTisa Semokrbebodin<br />

yovelni dabadebulni; da Tanad xuTnive saxeni yovelTa arsTa<br />

ganyofilebisani daiГsnebodin; romeli viTarca meore raБme sofeli mcire<br />

didsa Sina, anu didi mciresa Sina, daadgina queyanasa zeda, RmrTiv Suenieri<br />

igi da didebuli samoTxe daasxa aRmosavalsa edemisasa.<br />

garna vinaБTgan man nivTad TВTmflobelisa micemuli misda sjuli<br />

winaukumod saRmrToБsa nebisa iГumia, da SuriTa eSmakisaБTa da<br />

ganmcdelobiTa dedakacisaБTa cdomili Zelisa misgan cxorebisa da<br />

samoTxisa da RmrTisa siborotisaTВs eqsoria iqmna da sikudiliTa da<br />

xrwnilebiTa dasjili, bevreulTa vnebaTa da ZВrTa mier uflebul iqmna.<br />

rameTu pirvelad sisxlTa mier ZmisaTa mewamul myofelman ГelTaman kain<br />

kualad meorisa RmrTisa mierisa wyevisa Tanamdeb yo queyanaБ.<br />

merme siboroteman gmirTaman SenanebaБ arwmuna dambadebelsa ucxoБsa mis<br />

cxovelisa kacisa esoden sakvirvelebiT dabadebisaБ; da wyliTa rRunisaБTa<br />

aRГocaБ yovlisa aRmdgomisaБ pirisagan miwisa.


amissa Semdgomad, silaRiTman Гelyofaman godlis maSenebelTaman,<br />

SerevniTa enaTaБTa da mimodayofiTa naTesavTaБTa, meoTxed dasaja naTesavi<br />

kacTaБ.<br />

xolo gamoCinebaman kerpTa siborgilisaman da nacvalad dambadebelisa<br />

msaxurebaman dabadebulisaman sruliad ganaSora da ucxo yo kaci Semoqmedisa<br />

RmrTisagan.<br />

merme RaRadebaman sodomelTa sibilwiT slvisaman wunwubasa Tana<br />

aRreuliTa cecxliTa mowuvad aiZula soflebi xuT qalaqisaБ.<br />

kualad gulficxelobasa faraoБsasa da usaxurebasa megВptelTasa<br />

ucxoTa mZlavrebaTaTВs ucxoБ miego misagebeli, da guamTa maTTa _ ucxod<br />

dammarxveli saflavebi.<br />

amissa Semdgomad didi mose, Sjuli, mRdelobaБ, msxuerplni, salxinebelni<br />

TiTo saxeni, msajulni, mefobaБ, winaБswar-metyuelebaБ, yofadTa winaБswari<br />

cnobaБ, saxis SecvalebiTni RmrTis gamocxadebani.<br />

mermeca kualad kerpTmsaxurebaБ, TВT mis moses mier egВptiT<br />

gamoyvanebulisa da sjuldebulisa, da esodenTa pativTa Rirs-qmnulisa, da<br />

pirmSod Zed aRsarebulisa erisaБ.<br />

amissa Semdgomad kualad mZlavrebaБ, kualad tyueobaБ mravalgzis<br />

mravalTa naTesavTa, da ukuanaБsknel babilovnelTa mieri, romelTa mefisa<br />

RmrTis wina-aRmdgomsa mogonebasa saqmiT amxiles samTa maT WabukTa<br />

israitelTa, raJams sakrvelTa rkinisaTa ganmlevelman saГumilman Seuxeblad<br />

daicvna maTni advilad gansalevnelni Tmani da Sesamoselni, mermeca kualad<br />

qalaqi da taZari, kualad sjuli da mRdelobaБ.<br />

da raodenni raБ iyvnes sjulisani, da sakВrvelisa mis sjulierisa<br />

msaxurebisani, garna verca erTi raБ pirvel TqumulTa amaTgani SemZlebel<br />

iqmna kurnebad bunebisa, ginaTu mtanjvelobiTa da saSinelebaTa, anu qvelismoqmedebiTTa<br />

sitkboebaTagani, romelTa Tana sjulnica uqm iyvnes, bunebiTsa<br />

vityВ da dawerilsa, da uZlieresi saГmar iyo wamali salmobaTaTВs<br />

uborotesTa.<br />

amisTВs, TВT guamovani igi sibrZne da Zali da Tana-arsi RmrTisa mamisa<br />

sityuaБ, romeli dasabamad iyo, da RmrTisa Tana iyo, da maradis iyo, movida<br />

xatisa TВsisa da uxrwnelTa maTgan da yovlad ubiwoTa sisxlTa<br />

WeSmaritebiT, da sakuTrad RmrTis-mSobelisa maradis qalwulisaTa Гorcni<br />

Seimosna ГorcTaTВs, da sulsa goniersa da sityВersa Seezava, sulisaTВs<br />

Cuenisa msgavsiTa msgavssa ganwmedad, rameTu miuRebeli ukurnebelca ars. da<br />

TВsisa qmnulisa wil TВT miiTuala brZolaБ.<br />

da esreT, yovelive ГorcTa mieri gangebulebaБ, juarisa Tana vnebaTa,<br />

saflavsa da RmrTiv-Sueniersa aRdgomasa, srul yo raБ, queyanasa zeda<br />

didebiT aRmavalman zecad, waravlinna aTormetni mowafeni TВsni, romelTaca<br />

mociqulad uwoda, raБTa RmrTis mecnierebisa naTliTa, yovliT kerZo<br />

soflisaБT ganГadon bneli uRmrToebisaБ, da, saxelisa mimarT wmidisa<br />

samebisa naTlis-cemiTa, aswaon TayuaniscemaБ Tana-arsisa erT RmrTeebisaБ, da,<br />

damarxviTa sacxorebelTa mcnebaTaБTa, kualad agnen kacni pirvelsave<br />

netarebiTsa didebasa.<br />

eseni, viTarca Saravandedni mzisa mis simarTlisani, ganefinnes raБ kideTa<br />

queyanisaTa, yoveli nivTi kerpborgneulisa uRmrToebisaБ maxВliTa


sulisaБTa moWres da cecxliTa sarwmuneobisaБTa mowues; da erquniTa<br />

juarisaБTa moiornatnes gulni SemwynarebelTa kacTani.<br />

da dasTeses maT Soris Tesli keTilad msaxurisa sarwmunoebisaБ da<br />

mxoloБsa da WeSmaritisa RmrTisa msaxurebiTi TayuaniscemaБ; mravalTa da<br />

sicruviT mopovnebulTa RmerTTa wil RmrTiv-SuenierebiT aswaves; da<br />

sakerpoTa maT wil taZarTa da bomonTa, simravleni eklesiaTa da<br />

sakurTxevelTani aRumarTnes RmerTsa, yovliT kerZo queyanisaБT.<br />

da siZulili soflisaБ da mterobaБ ГorcTaБ rwmunebiT aswaves maT,<br />

romelTa-igi RmrTad Seeracxa sofeli da ГorcielTa gemoTa mZlavrebisada<br />

monad miecnes Tavni; da gancofebuli igi sibrZne ellenebrisa siCqurisa<br />

vieTisaБme, simartiviTa RmrTiv-swavlulisa maTda sibrZnisaБTa, romlisaTВs<br />

igi pavles hbasrobdes aTinelni, yovlad sibrZniT mxilebul-yves, da arca<br />

erTisa sityВsa, Rirsad gamoaCinnes maTni igi zRaparT-mwerlobiTni<br />

Гelovnebani.<br />

da didisa klimintosis mier dasxnes kanonni saeklesioni, ricxВT<br />

oTxmeocdaxuTni.<br />

romelTagani erTi, pirvel-wodebuli andria, ZmaБ Tavisa mociqulTaБsa<br />

petresi, vidre Cuendamdeca moiwia da qadaga sacxorebeli qadagebaБ<br />

saxarebisaБ yovelsa queyanasa saqarTveloБsasa; da uricxuni simravleni<br />

erTani ganaSorna sacTurisagan mrCobl eSmakeulebisa; da erTisa RmrTisa da<br />

qristes misisa TanaarsiT maTiT suliTurT rwmunebiT TayuaniscemaБ aswava;<br />

daRaTu umravlesman erman qarTlisaman simravlesa Sina Jamisasa daiviwya<br />

qadagebaБ igi mociqulisaБ. da sacTurisave mimarT kerpTaБsa miaqcia.<br />

amaTisa qadagebisa nayofad aRmoecennes yovliT kerZo yovlisa soflisaБT<br />

simravleni Ruawlisa damdebelisa qristes sikudilsa mimsgavsebulTa wmidaTa<br />

mowameTani; vinaБTgan samasni, mciredTa sxuaTa Tana, vidre mefed qadagebadmde<br />

didisa kostantinessa Soris gardaГdes weliwadni, romeli-igi pirvelad<br />

qristiane iqmna mefeTa Soris da TВT mociqul da qadag sacxorebelisa<br />

qadagebisa, da naTelsa Tavisuflebisasa mimfenel qristeaneTa RmrTiv-<br />

Suenerisa moqalaqobisa.<br />

amisTave ukue JamTa sruliad momxedna Cuenca aRmosavalman maRliT da<br />

dedakacisa visme mier tyueqmnulisa, romelsa-igi nunnad kappadukielad aqa<br />

sadme povnilnica qadageben wignni saeklesioTa moTxrobaTani; sarwmunoebisa<br />

mimarT TВsisa miizida yoveli savsebaБ yovlisa qarTvelTa naTesavisaБ,<br />

sakВrvelT-moqmedebiTa niSebSemosilTa saswaulTaБTa; raJams igi qarTvelTa<br />

mefeman mirian, mefeTa Soris didisa kostantinessa mivlinebiTa da misgan<br />

gamoTxoБTa mefobisa TВsisa, qalaqad mcxeTad STamoiyvana evstaTi didi _<br />

saydris mpyrobeli antioqelTa eklesiisaБ.<br />

da wmidaTa mier ГelTa misTa naTel-iRo man da yovelman erman<br />

qarTlisaman, da TВT patriaqTa Soris saxelganTqmulman evstaTi ГeliTa<br />

TВsiTa STadva safuZveli maSin sadme mcxeTas aRSenebulisa eklesisaБ,<br />

romelica friadisa Tana gulsmodginebisa ganasrules raБ maT ganwmedaБ igi,<br />

da ГelTdasxmul yo mas Sina maTTВs episkoposi-kaTolikosi.<br />

aman saukunod Гsenebulman mefeman kostantine Sekriba pirveli da<br />

msoflioБ wmidaБ krebaБ nikeas samas aTrvametTa wmindaTa mamaTaБ, romelTa<br />

dasxnes kanonni ricxВT ocni romlisa pirvelad qmnil iyvnes sxuanica


adgilobiTni krebani: pirveli ankВrias, romelsa daesxnes kanonni ocdaoTxni;<br />

meore neokesarias, damsxmeli kanonTa aToTxmetaБ.<br />

xolo Semdgomad didisa mis da msoflioБsa krebisa sxuanica iqmnnes<br />

adgilobiTni krebani, viTar-igi RangrisaБ, romlisa kanonni arian oc; da<br />

kualad antioqiisaБ, damsxmeli kanonTa ocdaxuTTa; amaTTana laodokiisaБ<br />

frigВisaБ, da kanonni misni _ ocdaerTni.<br />

amaTsa Semdgom meore wmidaБ da msoflioБ krebaБ _ kostantinopolis,<br />

asergasisTa wmidaTa mamaTaБ, romelTa kanonni arian ricxВT SВd.<br />

merme mesame _ efesoБsa wmidaБ da msoflioБ krebaБ, mcirisa Tevdosis<br />

mefisa mier Sekrebuli, romelman dasxna kanonni rvani.<br />

meoTxe _ xaldikons, equsas ocdaaTTa wmidaTa mamaTaБ msoflioБ krebaБ,<br />

keTilad msaxurisa markiane mefisa mier Semokrebuli da ganmawesebeli<br />

kanonTa ricxВT ocdarvaTaБ.<br />

merme _ adgilobiTi krebaБ karTagenisaБ, da kanonni misni as<br />

ocdaaTvrametni.<br />

xolo mexuTeman wmidaman da msoflioman kostantinopolis Sekrebulman<br />

krebaman mcired izruna saeklesioTa kanonTa ganwesebisaTВs.<br />

aramed meequseman wmidaman da msoflioman krebaman, iustinianesze, keTilad<br />

msaxurisa mefisa, gumbadsa Sina samefoБsa palatisasa Sekrebulman, aRavso<br />

daklebuli misi, rameTu dasxna kanonni ricxВT as da orni.<br />

kualad nikiisa meoreman wmidaman krebaman dasxna kanonni aTrvametni.<br />

amissa Semdgomad arian sxuanica orni masve sameufosa qalaqsa eklesiasa<br />

Sina wmidaTa da yovlad qebulTa mociqulTasa Sekrebulni krebani, romelTa<br />

ganuCenian kanonni, ricxВT aTSВdmetni.<br />

xolo wmidasa da meSВdesa wmidaTa xatTaTВis Sekrebulsa msofliosa<br />

krebasa ganuwesebian kanonni, ricxВT samni oden.<br />

amaTa wmidaTa krebaTa mier ganCinebulTa kanonTa Tana arian sxuanica<br />

TiToeulTa mamaTa mier ganwesebulni da Tana aRracxulni kanonni:<br />

dВonВsios aleqsandriel mTavar-episkoposisa kanonni oTxni;<br />

petre aleqsandrielTa mRdelT-mTavrisa da mowamisa kanonni aTxuTmetni;<br />

grigoli episkoposisa neokesarielisa sakВrvelT-moqmedisa epistole<br />

kanoniani;<br />

didisa basilis kanonni oTxmeocdaxuTni;<br />

misive epistole kanoniani, diodores mimarT;<br />

misive epistole kanoniani, grigolis mimarT xucisa;<br />

misive epistole kanoniani, xorepiskoposTa mimarT;<br />

misive epistole kanoniani mis queSeTa episkoposTa mimarT;<br />

misive, amfiloqes mimarT sulisa wmidisaTВs miwerilTa maT TavTagan;<br />

grigoli noselisa kanonni rvani;<br />

timoTe aleqsandrielisa kanonni aTxuTmetni;<br />

filoTeos aleqsandrielisa kanonni, RmrTis gamocxadebisaTВs<br />

Tqumulisagan;<br />

misnive sxuani kanonni aTni;<br />

misive epistole, afigionis mimarT episkoposisa;<br />

misive epistole, agaTonis mimarT episkoposisa;<br />

misive epistole minaБs mimarT episkoposisa;


kВrile aleqsandrielTa mTavar-episkoposisa kanonni SВdni, gennadi<br />

wmidisa patriarqisa kostantinepolelisa da misTana wmidisa krebisa<br />

epistole, mitropolitTa mimarT garemoTa samTavroTaБsa.<br />

ese arian Sekrebani wmidaTa da saeklesioTa kanonTani, dabeWdulni da<br />

damarxulni, TВnier yovlisa Sematebisa da moklebisa, da amaTi mecnierebaБ<br />

da SedgomaБ da mtkiced pyrobaБ uГms yovelTa winamZRuarTa qristeanobiTisa<br />

madideblobisaTa: mRdelT-mTavarTa da mRvdelTa, da diakonTa, da Cuen Soris<br />

moZRurad saxeldebulTa maTca monazonTa, da erTbamad yovelsa savsebasa<br />

marTlmadidebelTa eklesiisasa.<br />

xolo Cuen ese amisTВs moviГseneniT, raTa pirveliTgan piri sityВsa<br />

CuenisaБ ganvhmartoT.<br />

vinaБTgan dahbada RmerTman dasabamsa xatebad da msgavsebad TВssa kaci,<br />

viTarca pirvel vityodeT, raTa mis mier, viTarca sazogadoБsa sakrvelisa<br />

mier, xilulTa da uxilavTaБsa, Tavsa TВssa SeaerTnes yovelni sacnaurni da<br />

grZnobadni dabadebulni saTnoebiT raБ, sakuTar eqmnas igi Semoqmedsa TВssa.<br />

xolo igi egeviTarisa mis madlTa simdidrisgan ganSiSulda cTomisa mis<br />

mier da gandgomilTa da risxveulTa monaTa monebaБ moatyua Tavsa, aramed<br />

ara saxiermanca dambadebelman misman, rameTu viTarmca Tavs-idva<br />

ugulebelsyofaБ esodenisa ГelTa misTa saqmisaБ, romel ars kaci.<br />

aramed uxrwnelsa Sina saSosa yovlad wmidisa RmrTis mSobelisa da<br />

maradis qalwulisasa arRara pirvelisaebr iWВsa madliT, aramed guamovnebiT<br />

SeaerTa igi Tavsa TВssa da zesTa bunebisa ganaRmrTo mis mier miRebuli igi<br />

da misTana erTguamqmnili kaci.<br />

da romeli-igi iyo pirmSoБ yovlisa agebulisaБ, Tavs idva pirmSo<br />

mravalTa ZmaTa Soris yofaБ, raБTa saxelisa misisa mimarT wodebulni da<br />

madliT Zmad missa aRsaarebulni, romeli-igi yrmaTaca eziara ГorciTa da<br />

sisxliTa da guamad erTisa mis yovelTa Tavisa gamoCinebulni, mun aRmiyvannes<br />

kualad ganГorcielebiTa TВsiTa, sada igi TВT ars Tavi sasoebisa CuenisaБ;<br />

da Tana-moqalaqe myvnes wmidaTa da saxleul RmrTisa, da samkВdrebelad<br />

missa gamomaCinnes suliTa, raJams Tavisa mimarT Semokrbes TiToeulebaБ<br />

asoTa ganyofilebisaБ da Tbisa mimarT gardainivTos viTarebaБ yovlisa<br />

aRsuarulisaБ.<br />

vinaБca amisTВs moguecnes pirvelad bunebiTi da merme dawerili sjuli;<br />

amisTВs iqmna gankacebaБ RmrTisaБ; amisTВs qalwulisagan SobaБ, bagaБ,<br />

wargragnaБ, angelozni madidebelni, varskulavisa srbaБ, moguTa ZRunismomrTumelobaБ,<br />

winadacueTaБ, naTlis-RebaБ, zeciT wamebaБ, gancdaБ, qolvaБ<br />

CuenTВs da vnebani uvnebelisani, gancemaБ, SemsWvalvaБ, daflvaБ, aRdgomaБ,<br />

aRslvaБ zecad; amisTВs _ qadagebani mocuqulTani, sisxlni mowameTani,<br />

swavlani moZRuarTani, oflni RirsTa mamaTani, guls-modginebani keTilad<br />

msaxurTa da morwmuneTa mefeTani, wadierebani RmrTis-moyuareTa mTavarTani,<br />

kadnierebani RmrTis-saxisa mRdel-mTavrobisa rwmunebulTani, winambrZolisa<br />

TВsisa Tana simГniT Tana-mbrZolebani mRdelTa da samRdeloTani, codvisa<br />

mimarT simГniT winaganwyobani, nivTagan ganSiSulebulisa monazonTa dasisani<br />

da maTTana erTГmobani qristes moyuarisa erisani.<br />

amisTВs iqmnnes qristes-moyuareTa da RmrTiv-dacvulTa mefeTa mier Jamad-<br />

Jamadni krebani, RmrTis-moyuareTa episkoposTa da RmrTisa saTno-yofilTa


mamaTani, raБTa saqmeTa mier gansrulebuliTa sarwmunoebiTa SeaerTnes<br />

RmerTsa qristeaneni.<br />

romelTasa keTilad ebaZva Sursa Cuenica ese gВrgВnosani, mrCoblmarjuene<br />

da Seyuarebuli, gВrgВni TavisaБ da sasurveliмZe daviT; romeliese<br />

erTbamad mГneca ars da brZen, marTal da wmida, igive myudroca da mSВd,<br />

saxier da tkbil, mowyale da ZВruГsenebel da misgavsebul saxierebasa<br />

RmrTisasa, romeli aRmoubrwyinvebs mzesa keTilTa da borotTa, da zrdis<br />

yovelTa wВmiTa sworebiT.Ефмшыф<br />

ese vinaБTgan gareSeTa brZolaTa Sina winadaudgromelobiT ubrZolel da<br />

gareSisa saxisa qmnulebiTa sxuaTa kacTagan Sesworebad SeuZlebel iyo,<br />

rameTu keTil did ars viTarca gmiri, Suenier ars viTarca siZe, brwyinvale<br />

ars viTarca ciskari, nayofier ars keTilTa mier viTarca aRmosavali,<br />

yuavilovan warmatebaTa mier viTarca samoTxe RmrTisaБ, ara Tavs-idva, raБTa<br />

ara umetes moRuawe iqmnes ganbrwyinvebad SinaganTaca sikeTeTa sulisaTa;<br />

vinaБTgan igini warmdinar, xolo eseni dausrulebelobasa Tana RmrTisasa-<br />

Tana dausrulebel arian.<br />

amisTВs Semokriba krebaБ RmrTis-moyuareTa episkoposTa, patiosanTa<br />

mRdelTa da RirsTa diakonTaБ, qristes-moyuareTa monazonTa, dayudebulTa<br />

da meudabnoeTaБ, sanaxebTa qarTlisaTa, maxlobelad orTa saepiskoposoTa<br />

ruisa da urbnisisa; garna ara Tu ubiwoebasa qarTvelTa sarwmunoebisasa biwi<br />

raБme Sehxedeboda, nu iyofin ese, ara gecruvneT Sen, siwmidiT mSobelo Cueno<br />

kaTolike eklesiao, arca gangceT Sen, siqadulo Cueno marTlmadideblobao,<br />

romlisa arca ganmcemel qmnil varT, vinaБTgan Semecnebasa Sensa Rirs qmnul<br />

varT, mowame ars WeSmaritebaБ; aramed sxuaTa saeklesioTa da samRdeloTa, da<br />

saqristianoTa ZiebaTaTВs, romelTa Tav, da winamZRuar, da pirwmidisa mis<br />

krebisa iyo, RmrTisa mimarTisa sakuTrebisa-Tana simSВdiTaca sulisaБTa<br />

mimsgavsebuli mosesi, da msgavsad didisa samoelisa winamlocveli erisaБ da<br />

mcxebeli madliT srulyofadTaБ iovane_yovlad Rirsi mTavarepiskoposi,<br />

kaTolikosi da yovlisa saqarTveloБsa didi mamaT-mTavari, da mis Tana<br />

simravle pirvel ГsenebulTa maT savsebisaБ.<br />

[kanonTa teqsti] [1]. da pirvelad episkoposni vinme ver-RirsebiT<br />

Semosrulni pativsa mRdelT-mTavrobisasa da uRirsni qristes, pirvelisa mis<br />

mwyemsT-mTavrisani, ganvkueTeniT da ucxo-vyveniT mRdelobisagan, vinaБTgan<br />

arawmidisa SexebaБ siwmideTaБ ara-ucTomeloba ars da maxlobeli RmrTisaБ,<br />

maxlobel cecxlisa ars, da uГms, raБTa yovliTurT oqro iyos;<br />

xolo ara krul vyveniT da arca SevaCueneniT, nu iyofin, aramed litonTa<br />

eriskacTa-Tana ziarebad flobil vyveniT, ukueTu oden amieriTgan mmarxvel<br />

iyvnen siwmidisa.<br />

da nacvlad maTda sxuani davadgineniT, romlisa hasakisaganca da<br />

saqmeTagan aqunda wamebaБ da keTilad ganewuarTnes Гorcni damorCileblad<br />

sulisa.<br />

[2]. amas-Tana sul-moklebaБca ГelT-dasxmaTaБ, viTarca uwesoБ da<br />

ukanonoБ, davhГseniT.<br />

da ganvaweseT, raБTa amieriTgan arRara-vin ikadros qmnad, TВnier viTarigi<br />

ganawesebs kanoni: rameTu episkoposi ocdaaTxuTmetisa wlisaБ, mRdeli


ocdaaTisa wlisaБ, diakoni ocdaxuTisa wlisaБ da wignis mkiTxveli rvisa<br />

wlisaБ ГelTdasxmul iqmnebodin.<br />

[3] amas Tana sxuaica uwesoБ wesi ГelT-dasxmaTaБ daГsnad ganvaCineT:<br />

viTarmca masve da erTsa dResa Гelni daesxnes visme wignis-mkiTxvelad, kerZodiakonad,<br />

diakonad da mRdelad, anu Tu episkoposadca. romeli-ese ukueTu<br />

iqmnas-Ra sada amieriTgan, ГelT-damsxmeli da ГelT-dasxmuli erTbamad<br />

ganikueTnen mRdelobisagan, rameTu pirvelad wignis-mkiTxvelad da kerZodiakonad<br />

oden jer-ars ГelT-dasxmaБ, da orisave amisa erTsa dResa<br />

SesaZlebel ars qmnaБ da merme diakonad; da viTarca dayvnes dReni<br />

diakonobasa Sina da hmsaxuros mRdelTa ara mciredTa dReTa, mermeRa<br />

moiyvanon mRdelobad.<br />

xolo ukueTu episkoposobad momaval iyos, Semdgomad SВdTa dReTa Jamiswirvisa<br />

moiyvanon ГelT-dasxmad episkoposobisa. da amas vityВT maTTВs,<br />

romelTa saWiroБ raБme mizezi, aswrafebdes, xolo romelTa arca erTi-raБ<br />

aqundes saTanadoБ mizezi maswrafobelad, maT weliwadi da weliwadni dayvnen<br />

TВToeulsa xarisxsa Sina da ufroБs-Ra diakonobisasa, vinaБTgan TВnier<br />

diakonTa simravlisa, veraБ miiRebs Suenierebasa saeklesioTa wesTagani.<br />

amisTВs vamcnebT yovelTa episkoposTa, raБTa ufroБs-Ra diakonTa<br />

ganmravlebisaTВs moRuawe iyvnen eklesiaTa Sina maTTa.<br />

xolo monazonTa, romelni mRdelobad da episkoposobad momaval iyvnen,<br />

pirvelad sruliad monazunad didiTa sqemiTa ubrZanebT gansrulebasa, da<br />

egreTRa mRdelobad moslvasa.<br />

[4]. xolo wesi ГelT-dasxmadTa srulebisaБ egreT aResruleboded,<br />

viTarca axalTa Sina kurTxevaTa netarebiT moГsenebulisa mamisa giorgi<br />

mTawmidelisaTa daweril ars. egreTve _ kurTxevaБ eklesiisaБ, da damyarebaБ<br />

sakurTxevelisaБ, da wmida-yofaБ RmerT-myofelisa mihronisaБ, egreT srul<br />

iqmneboded, viTarca mun-Sina moГsenebul ars.<br />

[5]. xolo qrTamisaTВs da safasisa, romelsa miiReben ГelT-damsxmelni,<br />

ГelTdasxmadTagan, zemoБTganisa wmidaTa mociqulTa da mamaTa mocemisaebr,<br />

ganCinebad vikadrebT Cuenca, raTa moispos egeviTari-igi eklesiisagan da<br />

aRiГocos mRdelobisagan, makurTxevelisa TВsisa Tana, romlisa qmnaБ<br />

amieriTgan nuRaramca-vis ukadrebies, raTa ara-igica SevsZinoT, viTarmed<br />

SeiCuenos viTarca sВmon mogВ petre mociqulisagan da numca miiReben<br />

raБTurTiT nu-ra-ras, nu odes: nuca pirvel ГelT-dasxmisa, nuca TВT mas<br />

ГelT-dasxmasa Sina, nuca Semdgomad ГelT-dasxmisa, nuca qrTamsa, nuca<br />

ZRuensa, nuca evlogiasa, nuca kaTolikosi episkoposTagan, gina xucesdiakonTa<br />

da xorebiskoposTa, nuca episkoposni diakonTagan da mRdelTa da<br />

xorepiskoposTa, nucaraT sxuaTa samRdeloБsa dasisaganTa anu romelTave<br />

saeklesioTa mneTagan.<br />

[6]. mermeca samRdeloTa WurWelTa da RmrTisada SewirulTa<br />

siwmideTaTВs, romel arian: barZim-feSxuem, samwerobelni da yovelive<br />

eklesiaTada Sewiruli da erTgzis RmrTisada micemuli, oqroБ, vecxli,<br />

Tuali, margaliti, WiqaБ, stavraБ, naqsovi, sini, rvali, rkinaБ, Zeli, keci,<br />

qvaБ, amas ganvawesebT SedgomiTa wmidaTa kanonTaБTa, raБTa ara-vis<br />

Гelewifos Гmarebad missa ara-rad, arca tyueTa saГsrad, daRaTu cudadca da


uГmrad mdebare iyvnen da ferГiTa dasaTrgunvelad isxnen eklesiasa Sina da<br />

saWurWlesa missa.<br />

xolo ukeTu vinme ikadros amaTganisa raБsaca garegniT mis eklesiisa, da<br />

TВnier missa viTar-igi ganwesebul iyos, da viTar saxedca samsaxurad<br />

eklesiisa, anu sakurTxevelisa Seqmnil iyos, sxuad radca Гmarebad,<br />

moelodeT aqa ukue babilovnelTa mefisa baltasaris da ananiaБs da<br />

sapfiraБs sasjelsa; xolo mun-cecxlsa saukunesa, ganmzadebulsa eSmakTaTВs<br />

da angelosTa misTaTВs.<br />

[7]. amasTana eseca moviГseneT, viTarmed TВnier eklesiisa da<br />

sakurTxevelisa arca naTlis-cemaБ SesaZlebel ars, arca gВrgВnTa<br />

kurTxevaБ, arca monazunisa epistoliTa gina sqemiTa kurTxevaБ, da arca<br />

monazonsa xucessa gВrgВnTa kurTxevad Гel-ewifebis, arca erisgansa mRdelsa<br />

monazonisa kurTxevad.<br />

[8] xolo Semdgomad gВrgВnTa kurTxevisa pirvelTa da meoreTa colqmarTa<br />

wmidaTa saБdumloTa ziarebaБ uГms mas dResa, romelsa ikurTxnen<br />

ueWuelad, ara Tu gardareuliTa raБTme bilwebiTa SebRalul iyvnen, daRaTu<br />

uziareblobiTaca gankanonebul iyvnen. da merme aRsrulebaБ kanonisa<br />

uziareblobisa maTisasa.<br />

[9] xolo meoreTa gВrgВnTa makurTxeveli xucesi samxrobad nu mivals maT<br />

Tana, nucamca meoreTa col-qmarTa pirvelni gВrgВnni ekurTxevian.<br />

xolo sxuebr da ara esreT moqmedi amaTi xucesi ukue gankueTisa, xolo<br />

eriskaci uziareblobisa Tanamdeb iyos.<br />

[10] kualad amasca ganvasazRvrebT, raБTa amieriTgan arRara ekurTxeodin<br />

gВrgВnni CCВlTa qal-ymaTa, aramed ukueTu saWirod radme iyos, mSobelTa<br />

maTTa diad dauwindnen igini urTierTas, da raJams hasakad moviden ornive,<br />

maSin iqorwinnen.<br />

da qali aTormetisa wlisasa umcroБsi numca Seyofil ars qorwinebiT<br />

meuRlisada. xolo amis ganCinebisa damГsneli, Tanamdeb iyavn zemoГsenebulisa<br />

mis ganCinebisa.<br />

[11] kaTolikosisa da episkoposTagan xorebiskoposi sjulisa da<br />

saRmrToTa wignTa mecnieri gamoirCeoded mRdeli anu diakoni da SiSiTa<br />

RmrTisaБTa emcneboded mas ubiwod dacvaБ yovelTave saqristeanoTa wesTaБ<br />

raБTa ara raБ maTgani gansces qrTamisaTВs, arca raБ ganyidos vecxlad,<br />

viTarca iuda ufali; raБTa ara SiSTvilica misi daimkВdros.<br />

[12] Semdgomad amaTsa amisica saTanadod vhgoneT moГsenebaБ, vinaБTgan<br />

moZRurad wodebulTa maT monazonTaБ friadi da aRuricxuveli ars simravle,<br />

da erTsa monastersa Sina xuTni da aTni, mravalgzis ocnica da ocdaaTni<br />

ipoebian, didi Tu iyos monasteri da mravlisa SfoTisa da ganxeTqilebisa<br />

mizezsa SemoiRebs simravle maTi, amisaTВs ganvaCinebT, raБTa amieriTgan<br />

dascxres eseviTari ese uwesobaБ.<br />

da pirvelad amas ganvasaRzRvrebT, raБTa umRdelosa ara Гel-ewifebodis<br />

ganmkiTxvelobad sulTa, ara Tu episkoposi iyos, anu mRdeli, anu diakoni,<br />

rameTu pirvelad Sekrvisa da ganГsnisa Гelmwifebasa uГms qonebad, da egreT-<br />

Ra gankiTxvisa sulTaБsa Гel-yofad; amas Tana, raБTa didTa monasterTa Sina<br />

or-ori, xolo mcireTa Sina TiToБ xolo kma iyos moZRuari.


da ukueTu vinme amas ganCinebasa gardahxdes, ueWuelad esmes mas, viTarmed<br />

xolo ГdomisaganTa maT da urCTa WeSmaritebisaTa da morCilTa sicruБsaTa<br />

risxvaБ da gulis-wyromaБ, Wiri da iwroebaБ da Semdgomi.<br />

[13] wesi igi, romelsa krebulTa dasxmad uwesen, nuRaramca kadrebul ars<br />

qmnad amieriTgan, nuca monasterTa Sina SeqmnaБ savaWroTa eris krebaTaБ,<br />

nucamca-raБ sxuaБ samoqalaqoБ da soflioБ wesi qmnil ars monasterTa Sina<br />

odesca, raБTa ara salocvelTa maT adgilTa quab-avazakTa SeqmniTa, sulTaca<br />

TquenTa safardulebi saRmrToБsa, sityВsa mier daiqces, viTarca mekermeTa<br />

maT tablebi, da wmidaTa mamaTa da krebaTa mier gankanonebisa Tanamdeb<br />

iqmnneT.<br />

[14] xolo erTsa sakurTxevelsa da masve da erTsa winadagebasa zeda<br />

wmidisa Sesawiravisasa mravalTa sulTaTВs mravalTa mRdelTa mier qmnaБ<br />

wmidisa JamiswirvisaБ uweso ars da gangdebul, romeli-ese nuRaramca sada<br />

qmnil ars.<br />

ufroБsRa Tavad sakurTxevelsa zeda didisa eklesiisasa, saepiskoposoБsa<br />

gina monastrisasa, erTisa aravisTВs wes-ars Jamis wirvad araodes, arca<br />

cocxlisa, arca micvalebulisaTВs, TВnier aRapTa da sulisa saГsenebelad<br />

ganCinebulTa dReTaБsa, aramed mis eklesiisa maSenebelTa da SemomwirvelTa.<br />

da erTbamad yovelTa sulTa qristeaneTa cocxalTa da micvalebulTaTВs<br />

jer-ars Jamis-wirvaБ, xolo erTisa kacisaTВs, anu erTisa sulisaTВs<br />

eguterTa sadme Sina, anu StoTa eklesiisaTa jer-ars TiToeulisa xucisagan<br />

Jamis-wirvaБ.<br />

[15] romelnica RmrTis mavnebelobiTisa mis wvalebisagan xaCecarTaБsa,<br />

romel arian somexni, marTalsa da uzakuvelsa sarwmunoebasa mouГdebodin, da<br />

wmidasa kaTolike eklesiasa SeerTebodin, da biwsa mas wvalebasa erTbunebianTa,<br />

da erTisa nebisa da erTisa moqmedebisa RmrTeebisagan da kacebisa<br />

Sezavebulisa, da arca saRmrToБsa, arca kacobrivisa, aramed Sereulisa<br />

raБsme da ucxoБsa, qristes, WeSmaritisa RmrTisa Cuenisa, zeda siCquriT<br />

metyuelTasa SeaCuenebden.<br />

esreT ganvawesebT maTTВs, raTa sruliad naTel-scemden, viTarca<br />

warmarTsa, vinaБTgan sxuaTaca didTa eklesiaTa vhpoebT moqmedad amissa,<br />

viTar igi ars sapatriaqoБ saydari antioqiisaБ, da yovelni mimdgomni misni<br />

eklesiani yovlisa aRmosavalisani.<br />

[16] kualad ganvawesebT, raБTa arca marTlmadidebeli mamakaci<br />

mwvalebelsa gina warmarTsa dedakacsa, anu dedakaci mamakacsa SeeuRlnen.<br />

vinaБTgan yoveli marTlmadidebeli taZari ars RmrTisaБ, damkВdrebulisa mis<br />

mier sulisa misisa Cuen Soris; xolo yoveli borotad madidebeli, anu<br />

yovlad ara-madidebeli taZari ars eSmakisaБ; xolo viTarmed arca erTi<br />

ziarebaБ ars taZrisa RmrTisaБ kerpTa Tana, viTar-igi bnelisaБ naTlisa Tana<br />

_ mowame ars saRmrToБ mociquli.<br />

xolo romelman amieriTgan ikadros-Ra qmnaБ amaTi, ganikanonos igi pirvel<br />

TqumuliTa miT kanoniTa.<br />

[17] vinaБTgan eseca uwesoebaБ mravalTa mier aRsrulebulad guesma,<br />

ufroБsRa didTa vieTme da warCinebulTa da ara litonad kacTagan qmnilad,<br />

romel ars kides-kide da erTgan kurTxevaБ gВrgВnTaБ qorwinebiT erT-Гorc<br />

qmnadTa meuRleTaБ, viTar-igi hyofen usjuloebiT dedakacisasa ukue sxВsa


visme ucxoБsa mamakacisa Tana kurTxevasa; xolo mamakacisasa mamakacisave<br />

sxВsa Tana, romlisasa raБmca iyo sxuaБ uuwesoesi da usacinelesi; anu ara<br />

yovliTurT msgavs arsa, markionis mwvalebelTa mier mkudrisa-wil<br />

naTliscemasa cocxalisasa! rameTu ese erTgan kurTxeulni mamakaci da<br />

dedakaci nuukue Seiracxnen naxevar-memruSed col-qmrad, vinaБTgan sxВsaБ<br />

iГsenebis saxeli, da sxuaБ warmodgomil ars mun; xolo orTa maT erTagan<br />

kurTxeulTa mamakacTaTВs raБ vin moigonos saxeli, garna Tu vinme vrceliTa<br />

siciliTa ganbasros eseviTari ese sjulisa, da keTilisa wesierebisa Cuenisa,<br />

da kacobrivisa qcevisa, da Cueulebisa garegani usjuloebaБ.<br />

romlisaTВs amas ganvasazRvrebT: romelnica moaqamde esreT kurTxeulni<br />

yofil arian da gardasul arian, igini Sendobil arian umecrebisaTВis; xolo<br />

ukueTu aw sadme ipovnen vinme egeviTarni, igini sjulierad col-qmrad numca<br />

Seracxil arian.<br />

amieriTgan kula nuRaramca visganmca kadrebul ars qmnaБ amisi. da<br />

ukueTu iqmnas sada, oTxni igi kurTxeulni da orni makurTxevelni maTni<br />

xucesni, _ equesnive ganikanonnen.<br />

[18] mermeca RmrTis-moZagebulisa mis da RmrTis-ganmamwarebelisa, codvaTaubilwesisa<br />

saZagelebisa sodomelTaБsa, romlisaБ ara uwyiT, Tu viTar<br />

SeeTВsa igi ubadruksa amas naTesavsa da sruliad ganaSorna da ucxo-yvna<br />

RmrTisagan, vieTTanaca poa Tavisa misadrekeli.<br />

amas ganvasazRvrebT sityВTa RmrTisaБTa da samociquloБTa ГmiTa da<br />

mamobriviTa ganCinebiTa: daRaTu mravalgzis qmnil arian mravalTa naTesavTa<br />

mier mravalni da ricxВsa mZleni codvani, viTar igi: mterobani, Surni,<br />

siZulilni, kacisklvani, mruSebani, cru-ficebani da ukuanaБskneli da Tavi<br />

yovelTa borotTБa _ kerpTmsaxurebaБ, da Tayuaniscemisa SecvalebaБ<br />

dambadebelisagan dabadebulTa mimarT. garna, arca-erTisa maTganisaTВs<br />

aRZrul ars aRuZrveli igi, viTarca TВT ityoda abrahamis mimarT, viTarmed<br />

RaRadebaБ sodomisa da gomorisaБ moiwia Cemda da gardamovГed xilvad,<br />

ukueTu RaRadebisaebr maTisa arian saqmeni maTni; romlisa Semdgomad ixileT<br />

Tu raБ iqmnebis, da Tu viTar nivTni ese samsaxurod kacTaTВs dabadebulni<br />

RmrTisagan, winaukumo bunebisa TВsisa, Sescvaleben bunebiTsa Zalsa TВssa,<br />

da ucxoБsa codvisa aRsaГocelad ucxosa moipoeben moqmedebasa.<br />

rameTu maradis aRmarT moZravi da subuqi bunebaБ eTerisa cecxlisaБ,<br />

viTarca zrqeli raБme da mZime, daRmarT hyofs damodinebasa da, saxed<br />

mZafrisa wВmisa, saSinelebiT mCqefroБs aRreuli wunwubasa Tana. mrisxaned<br />

gansalevnelad ukeTurTa maT sibilweTa mravliTa kacTa.<br />

xolo wulili da Txeli uferuli bunebaБ haerisaБ, mizezi cxovelTa<br />

aRmofSvnvisa da sicocxlisaБ, sizrqed almurisa ГSirisa, da ferad ГeliT<br />

saZiebelisa bnelisad, da SemaSTobelad kuamlad, saswaulad risxvisad,<br />

Sescvalebs Tavsa TВssa maT zeda.<br />

amaT Tana queyanaБ, myari da mtkice damtВrTveli simZimesa mas zeda<br />

mdebareTa guamTasa, verRara itВrTavs simedgresa bilwebaTa maTTasa, ыaramed<br />

pirvelad SesZravs safuZvelTa TВsTa da siRrmiT iatakTa<br />

TВsTaБTыфaRmomduRare, haerad aRmoixuams siRrmeTa safuZvelisa maTisa<br />

simtkiceTasa; da miwad gardamoixuams simaRleTa godol-taZrebisa maTisa<br />

simagreTasa.фЕ ыувфю


merme ganaRebs vidre mun-Jamadmde ganuRebelsa pirsa da TanadqalaqebiTurT<br />

da saxlebiT STanTqams arRara kacebsa, aramed damwurebsa<br />

rasme Zualebsa, da odesme yofilTa kacTa sawyalobelsa neStebsa.<br />

xolo wyali igica ucxod ixilvebis Secvalebulad maTTВs da arRara<br />

saSuebelad da saГmrad, aramed, sxuaTa nivTTagan daSTomilisa neStisa maTisa<br />

aRsaГocelad pirsa zeda maTeulisa queyanisa, ufroБsRa saflav maTda<br />

qmnilisa jojoxeTisa, ixilvebis modinebulad, egoden Secvalebuli sxuaTa<br />

wyalTagan bunebiTa, raoden igini sxuaTa kacTa hmatdes bilwebisa<br />

gardareulebiTa.<br />

aman usjuloebaman asurastanelTa igi umravlesTa nawilTa queyanisaTa<br />

dampyrobeli mefobaБ tyued waruqcia sparsTa da midTa da sruliad<br />

aRmohfxura queyaniT saГsenebeli, ara xolo mefe da mZlavri, aramed kacyofisaca<br />

maTisaБ.<br />

aman codvaman didi igi da yovliT-kerZo yovlisa queyanisaБT Гmagansmenili<br />

naTesavi somexTaБ, mefobiTurT da mTavrobiT maTiT, ara oden<br />

daamdabla da daamГua, aramed sruliad aRiRo kacTagan saxeli maTi,<br />

romelTaБ vervin poos dRes erTica mefe anu mTavari, mqonebeli<br />

daumonebelisa TavisuflebisaБ, daRaTu yovelnica vin piri miwisaБ moixilos.<br />

aman bilwebaman sparsTa igi maRali, da maradis hromTa mefobisa mГdomaflobaБ,<br />

mГecis bunebaTa vieTme kacTa avazakuriTa zeda-moslviTa, miwadmde<br />

damdablebulyo, da vidre moaqamde mZlavrebisa maTisa morCil yo.<br />

ese ara uywiT, Tu vinaБ ukeTurebiT Semoexrwna moqalaqobasa qristes<br />

mosaxelisaca erisasa, rameTu raБ ziarebaБ iyo beliarisi qristes-Tana da,<br />

Гelsa ucxo TeslTasa micemiT dasasrul maxВlisa maTisa qmniTa, neStni<br />

odenRa damitevna israАlisani, romelni ukueTu vegneT-Ra masve ukeTurebasa<br />

zeda, oБ Cemda, davidumo Znel-sityuaБ, romeli yovelTada cxad ars,<br />

daRacaTu Cuen vhridoT.<br />

amisTВs vamcnebT yovelsa didsa da mciresa, mdidarsa da glaxaksa, mefesa<br />

da mTavarsa, aznaursa da mdabiorsa, mRdelTa da umRdeloTa, moweseTa da<br />

eriskacTa, berTa da WabukTa, da Sua-kacTa yovelsa pativsa da yovelsa wessa<br />

da yovelsa hasaksa ganyenebad amis vnebisa ufroБs-Ra saZagelisa bilwebisa.<br />

da esreT daumticebT, saxeliTa uflisa Cuenisa iesu qristesiTa: yovelman<br />

sulman qristeaneman marTlmadidebelman, amaT sityuaTa msmenelman, romelman<br />

Semdgomad amis Zeglisa warkiTxvisa, ara ijmnas bilwisa mis sodomurisa<br />

codvisagan da, ara xolo saqmiT qmnisa misisa, aramed reca laRobiT ferebisa<br />

da sityВT Tqumisa, raTaca samisoTa da misTa damsaxvelTa sityuaTa da<br />

saqmeTagan, ueWuelad moiwios mis zeda amas ukue sawuTosa saSineli raБme<br />

da cocxliv jojoxeTad STamГdeli risxvaБ, msgavsad wunwubasa-Tana<br />

aRreulisaБ mis sodomelTa cecxlisaБ.<br />

xolo mun-igi mimTualvel eqmnes mas, romeli vals winaSe pirsa uflisasa<br />

da Seswuvavs garemoБs missa mterTa misTa, vinaБTgan siyuaruli ГorcTaБ<br />

mterobaБ ars RmrTisaБ. da romelman ganxrwnas taZari RmrTisaБ, ganxrwnes<br />

igica RmerTman, da amas Tana da Cuengan, uRirsTa monaTa saRmrToБsa monebisa<br />

Rirs-qmnulTaБsa, Дi Cuenda, arRara kurTxevaБ, aramed kdemaБ da mxilebaБ<br />

daimkВdros saukunoБ.


[19] xolo vinaБTgan mizezad urTierTas pativiT Tayuanis-cemisa Cuen<br />

Soris myofi xatebaБ RmrTisaБ aRsaarebul da qadagebul ars didTa<br />

moZRuarTa da mamaTa CuenTagan, cxad ars, viTarmed Tayuanis mcemeli xatisa<br />

RmrTisaБ RmerTsa Tayvaniscems mis mier, maginebelica sadme xatisa RmrTisaБ<br />

RmerTsa aginebs ueWuelad, viTarca wmidaTa Soris didi basili esreT<br />

daswers amas.<br />

amisTВs ganvasazRvrebT, raБTa eseca RmrTis-Semawuxebeli da RmrTisa<br />

Seuracxismyofeli codvaБ sruliad moispos yovlisagan enisa da naTesavisa<br />

Cuenisa.<br />

da romelman amieriTgan Seaginos-Ra suli, gonebaБ da piri TВsi<br />

usaxuriTa ginebiTa, zemowerilisa amis Tanamdeb iyos igica gankanonebisa.<br />

mefesa daviTs monazoni arseni<br />

amaTda momarT rasa ityВ, romelsa hsibrZnis hmoyuareb Sen ufroБsad<br />

brwyinvaleo Tualo yovlisa soflisa mefeTa erTguamobisao!<br />

romeli ege haerovan xar, viTarca samyaroБ xilulisa soflisa Soris;<br />

saCino, viTarca mze varskulavTa Soris;<br />

brwyinvale, viTarca eTeri nivTTa Soris;<br />

naTlis-fer, viTarca elvaБ RrubelTa Soris;<br />

ciskrovan, viTarca aRmosavali kerZoTa Soris;<br />

tkbil, viTarca are JamTa Soris;<br />

RmrTis saxe, viTarca siyuaruli saTnoebaTa Soris;<br />

gulis saTqumel, viTarca oqroБ miwaTa Soris;<br />

elvare, viTarca ВakinTi qvaTa Soris;<br />

maRal, viTarca finiki nergTa Soris;<br />

Suenier, viTarca vardi yuavilTa Soris;<br />

aRmatebul, viTarca samoTxe queyanisa Soris;<br />

Zlier, viTarca lomi mГecTa Soris;<br />

mtkice, viTarca andamati ganukueTelTa Soris;<br />

saxelganTqmul, viTarca nebroT gmirTa Soris;<br />

axovan, viTarca iso wina mbrZolTa Soris;<br />

moSurne viTarca finez mRdelTa Soris;<br />

mГne, viTarca samfson msajulTa Soris;<br />

ubrZolel, viTarca aqillev ellenTa Soris;<br />

brZen, viTarca solomon mefeTa Soris;<br />

mSВd, viTarca daviT cxebulTa Soris;<br />

Suris-meZiebel, viTarca iosia SaravandedTa Soris;<br />

uzaro, viTarca makedoneli mflobelTa Soris;<br />

ganmadidebel flobisa, viTarca avRВstos keisarTa Soris;<br />

kacTmoyuare, viTarca Cemi iesu RmerTTa Soris;<br />

bunebiT RmerTi, madliT RmerT-qmnulTa Soris;<br />

mГurvale, viTarca petre mowafeTa Soris;<br />

sayuarel, viTarca iovane megobarTa Soris;<br />

mkВrcxl, viTarca pavle mociqulTa Soris;<br />

saxis-dasabam ucTomelisa qristeanobisa, viTarca didi kostantine<br />

TВTmpyrobelTa Soris;


simtkice keTilad msaxurebisa, viTarca Tevdosi skiptris mpyrobelTa<br />

Soris;<br />

saTno uCanan eseni myudroebasa Sensa; gansuenebel arsa amaT zeda<br />

siborotisa sulTaБ mdevneli daviTiani suli Seni, romelni ese aw ZRunad<br />

mogarTuna Sen mwyobrman SenTa amaT nazirevelTa simravlisaman, raTa Sen<br />

miarTune eseni RmerTsa da mowyale hyo amaT mier wyalobis moyuare ufali,<br />

romel moswrafebiT SemokrebaБ ubrZane Sen, da didisa amis da RmrTisa<br />

saTnoБsa warmarTebisa Tana Suamdgomelad RmrTisa mimarT moigen, viTarca<br />

sakuTarni monani, raБTa romelime RmrTisa saxisa mRdelT-mTavrobisa mier<br />

maxlobel eqmnebodis SenTВs RmerTsa; xolo romelime mRdelT-SuenieriTa<br />

meoxebiTa SeesakuTrebodis dambadebelsa; sxuasa sulTqumani moaqunden,<br />

sxuasa gandnobaБ cremliTa, sxuasa Rame-yovelobiTni mRВZarebani, sxuasa<br />

Гmel-sareclobaБ, sxuasa raБTurTiT araras qonebaБ keisrisasa yovelsave<br />

RmrTisasa, mxolod ГorcTa oden da maTca marxviTa ganleulTaБ; sxuasa<br />

sityuaБ, daRaTu mdabali da undoБ, garna arave uermoБ, arca umusikeloБ<br />

momzidvel yofad smenisa, amis Tana Semsgavsebulica ZalisaБ, yovelTa<br />

litaniobaБ, yovelTa vedrebaБ, yovelTa erTГmobaБ; viTarmed daviT keTilad<br />

msaxurisa da RmrTivdacvulisa mefisa Cuenisa mravalmca arian weliwadni.<br />

[mosaГsenebelni] keTilad msaxurisa da RmrTiv-dacvulisa mefisa Cuenisa<br />

giorgi mefeTa mefisa da yovlisa aRmosavalisa da dasavalisa kesarosisa,<br />

mravalmca arian welni.<br />

keTilad msaxurisa da RmrTis-moyuarisa dedoflisa Cuenisa marTa<br />

avRВstinaisni, mravalmca arian welni.<br />

daviT RmrTis-msaxurisa da RmrTiv-dacvulisa mefisa Cuenisa afxazTa da<br />

qarTvelTa, ranTa da kaxTa TВTmpyrobelisa, mravalmca arian welni.<br />

wmidisa dedoflisa da RmrTiv-sulierisa dedisa Cuenisa, mariam<br />

monazonisa, saukunomca ars ГsenebaБ.<br />

_____<br />

iovane wmidisa mTavarepiskoposisa, Cuenisa kaTolikosisa da yovlisa<br />

saqarTveloБsa yovlad Rirsisa mamaTmTavrisa, mravalmca arian welni.<br />

wmidisa berisa da sulierisa mamis Cuenisa evstrati monazonisa,<br />

mravalmca...<br />

Rirsisa meufisa Cuenisa da Tualad wmidisa amis krebisa cnobilisa<br />

giorgi monazonisa da mwignobarTa uxucesisa, mravalmca...<br />

yovlad RirsTa krebisa amis yovelTa mamaTa mRdelTmTavarTa, mRdelTa<br />

da monazonTa, mravalmcaa...<br />

sjulierisa moRuawisa arseni monazonisa kaliposelisa, mravalmca...<br />

yovelnimca marTlmadidebelni kurTxeul arian, yovelni mwvalebelni<br />

SeCuenebul arian.<br />

____<br />

keTilad msaxurTa da marTlmadidbelTa pirvel aRsrulebulTa<br />

sanatrelTa mefeTa CuenTa, saukunomca ars ГsenebaБ da kurTxevaБ maTi.<br />

sanetrelTa da wmidaTa kaTolikosTa da netarTa mRdelTmTavarTa da<br />

mRdelTa, saukunomca...<br />

saukunoБsa netarebisa RirsTa da didTa mnaTobTa CuenTa efTВmi da<br />

giorgi mTawmidelTaБ, saukonomca...


RirsTa mamaTa CuenTa daviT tbelisa da stefane sananoБs ZisaБ,<br />

saukunomca...<br />

dausrulebelisa netarebisa mkВdrTa, berTa CuenTa, saba sulaБs Zisa da<br />

antoni tbelisa da efrem mciraБsaБ [da arseni monazonisa iyalTelisaБ]<br />

saukunoБ...<br />

RirsebiT moxsenebulTa mamTa, efTВmi grZelisa, iovane rexues ZisaБ<br />

SviliTurT, miqel WuaisaБ da giorgi berisai saukunomca...<br />

kualadca vityВT:<br />

yovelnimca mwvalebelni SeCuenebul arian.<br />

yovelnimca marTlmadidebelni kurTxeul arian.<br />

yovelTa marTlmadidebelTa welnimca mraval arian.<br />

yovelTa marTlmadidebelTa saukunomca ars ГsenebaБ.<br />

yovelni mwvalebelni saukunodmca SeCuenebul arian.<br />

yovelTa mwvalebelTa, saukunomca ars wyevaБ da dausrulebeli<br />

SeCuenebaБ 492 .<br />

2. sakanonmdeblo kreba giorgi brwyinvales dros (1335 w.)<br />

1335 w. mefe giorgi brwyinvalem moiwvia sakanonmdeblo kreba, romelSic<br />

mefis Semdeg upirvelesi piri, rogorc TviTon mefe brZanebs – iyo `wminda<br />

meufe da qarTlis kaTalikozi evfTvime~. episkoposebTan erTad<br />

sakanonmdeblo saqmianobaSi monawileobdnen vezirebi, mouravebi, Temisa da<br />

Temis erisTavebi, xevisTavebi, xevisberebi da `herovanni~. mefis, umaRlesi<br />

ierarqebisa da mTavrobis umaRlesi pirebis monawileobiT es kreba miagavs<br />

saxelmwifo darbazobas, romelmac ganixila Seqmnili viTareba da gamosca<br />

Sesabamisi kanonebi, rogorc TviTon krebis oqmi brZanebs. am kanonebSi<br />

gadmocemuli iyo `sasjulo saqme da saeklesio, risic ginda sasaqmosa –<br />

kacis mkvlelTa, eklesiis mkrexvelTa, colis damgdebelTa ubralosaTa, anu<br />

wamgvrelTa~ 493.<br />

krebis mier gamocemuli samarTali, romelic cnobilia saxelwodebiT<br />

`samarTali mefisa giorgisa~, Seicavs eklesiisadmi miZRvnil zogierT muxls,<br />

magram mTlianobaSi igi warmoadgens ara saeklesio, aramed saero, anu<br />

`msoflio~ samarTals, amitomac aRniSnavs kidec kreba _ `Cven msofliosa misi


sisxli da pativi da sasaqmo gagviCenia~ 494 , magram kreba iqve brZanebs, Tuki<br />

raime sxva samarTlebrivi sakiTxi wamoiWreba, misi gadaWra eklesiis<br />

meTaurebs SeuZliaT _ `sxva rac sasjulo sakiTxavi iyos, igi kaTalikozman<br />

da maT ganaCenTa maT zeda episkoposTa maT hkiTxon~ 494 . kreba, i. doliZis<br />

gamokvlevis Tanaxmad, Sedga 1335 wels 495 .<br />

krebam ganixila Semdegi sakiTxi: imis Semdeg, rac mefe dimitris Zem,<br />

giorgi brwinvalem Tavisi taxtisa da skiptris ganmtkicebis mizniT Semoiara<br />

Tavisi sabrZaneblis mTiani mxare Jinvalidan darialamde da ukan _<br />

muxranamde, aRmoCnda, rom rogorc i. doliZe wers _ `CamorCenil mTiulebs<br />

esaWiroebodaT adgilobrivi xasiaTis sakanonmdeblo Zegli~. marTalia,<br />

gaerTianebuli <strong>saqarTvelos</strong> samefosaTvis XI-XIII saukuneebSi arsebobda<br />

samarTlis wignebi, samefo sjulmdebloba, magram `isini Seusabamoni da<br />

gamousadegarni iyvnen CamorCenili, ganviTarebis patriarqalur safexurze<br />

mdgomi mTiuli mosaxleobisaTvis~ 496 .<br />

amitomac krebam giorgi brwyinvales nebiT ganizraxa Seedgina<br />

adgilobrivi mniSvnelobis samarTlis wigni. misi erT-erTi wyaro yofila beqa<br />

mandaturTuxucesis kanonebi, `giorgi brwyinvalis sakanonmdeblo krebam<br />

gamoiyena saaTabagos samarTlis saTanado normebi mTiulTa<br />

sjulmdeblobisaTvis~ 497 .<br />

`Zeglis dadeba Sedgeba Sesavlisa da 46 muxlisagan. igi sisxlis<br />

samarTlis kanonmdeblobis _ `sisxlis ganaCens~ warmoadgens, samoqalaqo<br />

samarTlis sakiTxebs mxolod oriode muxli exeba~ 497 . samarTali,<br />

Tavdapirvelad, muxlebad dayofili ar yofila. Cans, muxlebad vaxtang VI-is<br />

komisias dauyvia.<br />

es kreba `Tbilis qalaqsa~ Catarebula, rogorc `Zeglis dadebis~<br />

Sesavlidan Cans.<br />

aRsaniSnavia, rom saqarTveloSi gamoyenebul sjulmdeblobas am Zeglis<br />

mixedviT `qarTvelT sjuli~ erqva. valis, anu fulis sesxad aRebis Semdeg,<br />

misacemi procenti, anu `sargebeli arc qarTvelT sjulsa Sigan Ze wesad<br />

rome aiRon da arc sxvaTa sjulTa uweria da sargebeli aris uweso~ (muxli<br />

46-e, samarTali mefis giorgisa 498 ). `sxva sjulSi~ Cans, igulisxmeba<br />

bizantiuri samarTali. maSasadame, arc qarTuli da arc berZnuli samarTliT<br />

valis `sargeblis~ aReba ar SeiZleba, anda ukidures SemTxvevaSi SeiZleba<br />

`aTsa TeTrs zeda ori TeTri mieces~ 499 . marTlac, vaxSis aReba ikrZaleba<br />

saeklesio samarTliT. zogadad, ra Tqma unda, gansaxilveli samarTali<br />

saeklesio samarTals efuZneboda. rogorc i. doliZe aRniSnavs, Sua<br />

saukuneebis ganmavlobaSi `saqarTvelo mWidro kulturul da<br />

saxelmwifoebriv urTierTobaSi imyofeboda bizantiasTan. qarTulma<br />

samarTalma Taviseburad daamuSava da gamoiyena bizantiuri samarTlis<br />

zogierTi instituti da moxdenilad Seufarda isini Cveni cxovrebis<br />

sinamdviles~ 500 .<br />

Zeglis dadeba mefeTmefis giorgis mier


(amokrebili muxlebi)<br />

Cuen, mefeTmefeman giorgim, Zeman yovelTa Soris warCinebulisa mefeTmefis<br />

dimitrisaman, davdeviT Zegli_ganaCeni ese mas Jamsa, odes SevediT mTiulTa<br />

Sigan mosavlelad RmrTis mowyalebiTa yovlgniT ucileblad qonebasa Sina<br />

samefosa Cuenisasa da ucileblad pyrobasa taxtisa da skiptrisasa.<br />

warvediT taxtiT CueniT qalaqiT da SevediT sasaxlesa Cuensa Jinvansa. da<br />

muniT mivediT Гada-cxaots da movasxeniT yovelni muneburni xevisberni da<br />

herovanni, da gavigoneT maTni saqmeni, davsxediT maTsa sasaqmosa.<br />

da mivediT darielamdis da vscaniT ese, romel RmrTiv gВrgВnosanTa da<br />

sanatrelTa CuenTa CamomavalTa mefeTagan amad ar gasCenoda ZegliTa gaCeniTa<br />

da dadebiTa sisxlisa da sxuaTa mravalTa uwesoTa mimZlavrebulTa saqmeTa:<br />

romelTame saqmisa romlisaTВsme hprianebodaT aRreviT yofa erTmaneTsa<br />

Sigan, da romelTame sxВs Jamisa SemosrulobisaTВs ukue gaCena ver swreboda-<br />

Ra srulad mTiulTa saqmis moklebasa da gaCenasa.<br />

da Jam-guces, mowyalebiTa RmrTisaTa darieliT mobrunvebulTa viloceT<br />

lomisis mTavarmowamis winaSe da CamoviareT cxrazmis xevi da movikuliveT<br />

muneburi sasaqmo.<br />

movediT muxrans, sazamTrosa Cuensa davdegiT, da SemovediT qalaqsa da<br />

SemovitaneT Temisa da Temis erisTavni da ГevisTavni da Гevisberni da<br />

herovanni.<br />

davsxediT da davsГT wmida meufe da qarTlisa kaTalikozi evfTvime,<br />

davsxiT vezirni da ebiskopozni da mouravni, da gavigoneT, romel didi<br />

usamarTlo da mZlavrebuli qmniliyo erTmaneTsa zeda, da sisxlis<br />

msubuqobisaTВs advil Cnda erTmaneTis Ralatad dasxma da daqceva cixeTa,<br />

sikudili, colis wagura da ubralod dagdeba, da mravalferni ulusoba da<br />

yol samarTali aRar iyo-Ra.<br />

da dReisiT winaT-Ra erTmaneTis sayofTa saqmeTa amad aRar SemoviReT, _<br />

erTmaneTis amosula ar iqneboda, ganaCen-daudebloba eqmnaT.<br />

da aw yuela gavaCineT, ra rigad vis ra eyos erTmaneTis avi, sisxli dges<br />

anu sxua sasaqmo ra ginda ra iyos _ gardaГdes.<br />

juarTa yels aqeT, Гada-cxaots, zandukis Гevs, kibeT queSeT da menesos<br />

zemoT es ganaCeni davdeviT.<br />

sasjulo saqme da saeklesio, risac ginda sasaqmosa, _ kacis mkulelTa,<br />

eklesiis mkrexvelTa, colis damgdebelTa ubralosaTa, anu wamgurelTa, _<br />

sxua rac sasjulo sakiTxavi iyos, igi kaTalikozman da maT, ganaCenTa maT<br />

zeda ebiskopozTa, maT hkiTxon.<br />

Cuen msofliosaa misi sisxli, pativi da sasaqmo gagВCenia.<br />

dReisiTgan waRma esreT iqmnas.<br />

[lomisisa glexisa asre iyos] 42. lomisisa vinc glexi moklas, Tu<br />

mefeTagan Sewirulia, gina sxuaTa visganme, aTasxuTasi TeTri daeurvos. TaviT<br />

ZueliTgan gaCenili aris lomisis samZRvarsa zeda, _ amieri Гada-cxaotis<br />

mimdgomi aris, _ da agreve gaCeniT iyos.


valis saqme asre gavaCineT 46. sargebeli arc qarTvelT sjulTa Sigan Zes<br />

wesad, rome aRiRon, da arc sxuaTa sjulTa uweria. da sargebeli aris uweso.<br />

da Tu radme mimcemi kaci esre avi iyos, rome sargebeli aRiRos, ra ginda<br />

ra xani gamosuliyos, aTsa TeTrs zeda ori TeTri mieces, _ razomi didi xani<br />

daeyos, amis mets nuras miscems da arc samarTalia misacemlad.<br />

da Tu dia raTme avi kaci ar aris, arc amisi aReba marTebs.<br />

samarTali esreT yon yovelTa 501 .<br />

3. Wulevis sakanonmdeblo krebis `kanonikuri samarTali~ (1381-1386 ww)<br />

meToTxmete saukunis 80-ian wlebSi mesxeTSi, Wulevis monasterSi,<br />

(Tanamedrove adigenis raionSi) Sedga saeklesio sakanonmdeblo kreba,<br />

romelic moiwvia aTabag-amirspasalarma aRbuRam. i. doliZis azriT, es kreba<br />

unda Catarebuliyo 1381-1386 wlebSi. `me aTabag-amirspasalarman aRbuRa,<br />

movaxseneT patiosansa… mawyverelsa da biZaTa CemTa, SaSiasa da missa Zmas<br />

safaris moZRvarsa pafnutis, xuTsave Temsa samcxisasa, taovelTa, SavSTa da<br />

klarjTa da maT Sina myofTa episkoposTa da meudabnoeTa, moweseTa<br />

mowmobiTa, mindobilni RmrTisani da yovlad wmindisa RvTismSobelisani~ 502 .<br />

am krebis mier gamocemuli samarTali gavrcelda mTel saqarTveloSi,<br />

rogorc saeklesio da saqveyno moqmedi samarTali.<br />

Cven adre vwerdiT, rom saeklesio kreba saqarTveloSi warmoadgenda amave<br />

dros saxelmwifo darbazis sxdomas, maSasadame, krebas episkoposebsa da<br />

sasuliero warmomadgenlebTan erTad eswrebodnen darbaiselnic – darbazis<br />

wevrebic mefis meTaurobiT, anu ukeT rom vTqvaT, darbazoba saeklesio<br />

sakiTxTa ganxilvis dros saeklesio krebas warmoadgenda. Wulevis krebasac<br />

eswrebodnen mesxeTis episkoposebi, kerZod, TviT samcxidan mowveulni<br />

taoeli, SavSeli, klarjeli episkoposebi, gansakuTrebuli adgili eWiraT<br />

awyurisa da safaris sasuliero pirebs, sxva `moweseebs~ da meudabnoe mamebs.<br />

saero pirTagan ki gamoirCeodnen samTavro saxlis meTauri, romelic amave<br />

dros iyo sruliad <strong>saqarTvelos</strong> saxelmwifos aTabag-amirspasalari aRbuRa<br />

da sxva adgilobrivi umaRlesi xelisufalni (SaSia da misi Zma, romelic<br />

amave dros safaris moZRvari iyo).<br />

ra warmoadgenda krebis ganxilvis sagans? xelnaweris saxiT Semonaxuli<br />

krebis oqmidan Cans, rom krebam ganixila da uklebliv daamtkica 70-80 wliT<br />

adre, daaxloebiT 1295-1304 wlebSi Sedgenili beqa mandaturTuxucesis<br />

samarTali. krebam am samarTals daurTo Tavis mier SemuSavebuli axali<br />

kanonebi, romelTa amoqmedebis mizezi Seiqna droTa viTarebaSi `Semosuli


uweso saqmeebi~, garda amisa, ganisazRvra saqarTveloSi SemoRebuli axali<br />

fulis erTeulis nominalic da misi moqmedebis areali gaavrceles mesxeTSi.<br />

saeklesio krebam beqas kanonebs daumata 33 muxli, romelic aRbuRa<br />

aTabag-amirspasalaris samarTlis saxeliTaa amJamad cnobili, radganac<br />

swored igi iyo meTauri da iniciatori axali kanonebis SemoRebisa Tavis<br />

sabrZanebelSi (samcxeSi). Seqmnili viTarebis gamo _ `laSqarTa Sina cxenis<br />

parva Seqmniliyo, ewyina sapatioTa kacTa da mis winaSe sapatioTa msxdomTa<br />

kacTa... esreT gaaCines 503 . maSasadme, kanonebi SemuSavda `sapatio msxdomTa<br />

kacTa~ mier. iqamde ki Seqmnili mdgomareobis Sesaxeb aRbuRas `sapatio<br />

kacebisaTvis~ ucnobebia, maT ki Tavis mxriv sxdoma, anu Sekreba mouwveviaT, es<br />

iyo swored Wulevis saeklesio kreba.<br />

krebam, rogorc aRvniSneT, Tavdapirvelad ganixila beqa<br />

mandaturTuxucesis kanonebi da aRiara igi qmediTunarianad (sul 65 muxli),<br />

Semdgom ki mas axali muxlebi daumata (e.w. aRbuRas kanonebi). Tavdapirvelad,<br />

kanonebi muxlad dayofili ar yofila, aramed dayofili iyo mTavar<br />

nawilebad sakiTxebis mixedviT. sabolood ki krebam aRniSnul (beqasa da<br />

aRbuRas) kanonebs daurTo ZvelTaganve arsebuli e.w. `bagrat kurapalatis<br />

samarTlis~ muxlebi da agreTve kanonikuri samarTlis muxlebi Sedgenili<br />

TviT Wulevis krebis mier. e.i. gamocemul iqna samarTlis axali krebuli,<br />

romelic Tavis mxriv Setanil iqna vaxtangis `samarTlis wignebis krebulSi~.<br />

i. doliZis gamocemis mixedviT, Zegli Seicavs sul 170 muxls, aqedan beqas<br />

samarTals miekuTvneba 1-65 muxli, aRbuRas 66-98, bagrat kurapalats – 99-160,<br />

kanonikur samarTls – 161-170, kanonTa bolos SecdomiT, ganmeorebiT<br />

miuweriaT ramdenime kanoni 504 .<br />

beqa-aRbuRas samarTlis wignis umTavres nawils sisxlis samarTlis<br />

normebi Seadgens. saTanado adgili aqvs daTmobili saeklesio da samoqalaqo<br />

samarTalsac. magaliTad, mawyvereli episkoposis adgili sasamarTlo<br />

warmoebisas gaTanabrebulia patron-aTabagTan, muxlebSi 1, 4, 18, 22, 25, 33, 40.<br />

pirveli muxlis Tanaxmad, patronad iwodeba mawyvereli, iseve, rogorc<br />

aTabagi. `sisxlis ganaCenis~ aRniSnuli muxliT Tu didebuli didebuls<br />

moklavda, adgilze unda misuliyo `aTabagis kaci~ da `mawyverelis xati~,<br />

Semdeg moSuRar mxareTa Soris mtroba unda Sewyvetiliyo da saqme<br />

sasamarTlos unda gadascemoda. Tu erTi mxare gadaixveweboda, `mamuli<br />

patronsa aqundes jayelsa da mawyverelsa~, e.i. mamuli damnaSaves<br />

CamoerTmeoda da jayelsa da mawyverels gadaecemoda. aseve iyo agreTve roca<br />

aznauri aznaurs moklavda.<br />

22-e muxlis Tanaxmad, Tu Zma Zmas moklavda, damnaSaves unda gadaexada<br />

`patronis~ (jayelis) da `laSqris~ sasargeblod da, agreTve, mawyverelis an<br />

sxva adgilobrivi episkoposis sasargeblod: `episkoposman misi wesi icis,<br />

raca marTebs, man uyos~ 505 . 33-e muxlSi naxsenebia `patroni mawyvereli~.<br />

`patrons~, sxva muxlis Tanaxmad, SeeZlo damnaSavis `morbeva, mamulis waReba,<br />

gaZeveba~ da sxv. (muxli 40). saerTod, samarTali ixilavs sasjelebs<br />

mkvlelobis, sxeulis dazianebis, Seuracxyofis, ciliswamebis, sqesobrivi<br />

danaSaulis, qalis motacebis, colis an qmris dagdebis, gaZarcvis, qurdobis,<br />

meqrTameobis, Ralatis, TviTnebobis dros. agreTve, Seicavs samoqalaqo<br />

samarTlis muxlebs, romlebic ganixilaven sakuTrebis uflebas, giravnobas,<br />

nasyidobas, mibarebas, sesxs, Cuqebas, Tavdebobas, Txovebas, saojaxo


samarTals, memkvidreobas. sasamarTlo wyobilebasa da sasamarTlo warmoebas<br />

eZRvneba muxlebi, romlebic ganixilavs – bWisa da bWobis, Suakacis, ficis da<br />

moficaris, mowmis, werilobiT sabuTebis sakiTxebs 506 .<br />

beqasa da aRbuRas samarTlis wignis boloSi darTulia kanonebi bagrat<br />

kurapalatisa da saeklesio dadgenilebebi. i. doliZis TvalsazrisiT, am<br />

kanonebis sjulmdebeli unda iyos mefe bagrat IV (1027-1072) da mas unda<br />

mieweros beqasa da aRbuRas samarTlis wignis 99-160 kanonebi. sxva mecnierTa<br />

azriT, rogorc ganvixileT, es kanonebi ekuTvnis bagrat kurapalats (IX s.). es<br />

kanonebi `episkoposTa, didebulTa da aznaurTa da WkuianTa kacTa mefeTa<br />

winaSe erTbamad~ SeumuSavebiaT anu `gauCeniaT~ `gangebiTa RmrTisaTa~ 507 .<br />

maSasadame, kanonebis SemuSavebaSi eklesiis ierarqebs _ episkoposebs<br />

didebulebTan erTad miuRiaT monawileoba. muxlebis erTi nawili saeklesio<br />

saqmeebs awesrigebs, amitomac es samarTali saeklesio samarTlis wyaroa.<br />

pirvelive muxli mouwodebs mosamarTleebs `marTali samarTali unda<br />

gaaCinoT RvTis SiSiT, qrTamisa da Tnebis gareSe~. sasurvelad miiCnevda<br />

mosamarTle momrigeblad daadginon `moZRvari~ an sxva sapatio piri. 103-e<br />

muxliT, Tu episkoposi damnaSavea mefis winaSe, mefes ar SeuZlia misi<br />

Sepyroba, aramed episkoposs evaleba `Sexvewa, Sekazmva mefisa~. gansakuTrebiT<br />

sainteresoa da cnobilia bagrat kurapalatis samarTlis 102-e muxli,<br />

romelSic naTqvamia _ `meore mefe episkoposi ars~. mTlianad es muxli aseTia<br />

_ `Tu mefe episkopozsa gauwyres, gina usamarTlod, gina samarTliT, xelTa<br />

Sepyrobai arca maSin moxdebis, amisaTvis raime meore mefe episkopozi ars da<br />

qristianeTa sjulisa damamtkicebeli da raica mefesa sjulisa saqme aqvs,<br />

agre Seiwynaren~ 508 .<br />

maSasadame, episkoposisa da mefis iuridiuli wona samarTlis samsjavros<br />

winaSe Tanabaria, amitomac Tuki episkoposi damnaSavea kanonis winaSe, igi<br />

iseve unda daisajos, ra sasjelsac kanonmdebloba iTvaliswinebs mefisaTvis<br />

mocemuli danaSaulis SemTxvevaSi. mefes damnaSave episkoposis Sepyroba ar<br />

SeuZlia, ar SeuZlia misi Sepyroba im SemTxvevaSic, Tuki mefe piradad<br />

miiCnevs episkoposs arasasurvel pirad. kanonmdebloba sasuliero da saero<br />

umaRles xelisufalT (am SemTxvevaSi, mefesa da episkoposs) aTanabrebs. es<br />

principi, i. doliZis azriT, momdinareobs bizantiuri samarTlidan 509 . es<br />

principi asaxulia vaxtangis samarTlis wignis 25-e muxlSic _ `mefisa da<br />

kaTalikozis saqme... orisave swori aris, amitom rom erTi xorcis xelmwifea<br />

da meore sulisa~.<br />

mefisa da episkoposis uflebrivad gaTanabrebis principi aseve<br />

gatarebulia bagratis samarTlis 103-e muxlSic, romlis Tanaxmad sjulis,<br />

eklesiis, episkoposisa da mefis winaSe damnaSave mRvdeli, moZRvari an<br />

monazoni ar eqvemdebareboda Sepyrobas. misi qmedeba unda gamoeZiaT da Tanxis<br />

gadaxdiT daesajaT.<br />

ufro meti, 105-e muxlis Tanaxmad, didebulis Tu sxvaTa mier sasuliero<br />

piris SepyrobisaTvis sasjeli Sempyrobs daedeboda. aseve isjeba Semdegi<br />

muxliT mRvdlis meuRlis `momyinvebeli~. 106-e muxliT didebuli, romelic<br />

episkoposs Seaginebda, didi xvewnis Semdeg 40 000 TeTrs gadaixdida. xolo<br />

imave qmedebisaTvis aznauri 20. 000 TeTriT daisjeboda, sazogadod, momdevno<br />

muxlebi umetesad eklesias, anda sasuliero pirebs Seexeba, ase rom, bagrat<br />

kurapalatis samarTalic saeklesio samarTlis wyaroa. sainteresoa 121-e


muxli, romlidanac vigebT, rom eklesiaSi `qveynis samlocvelod~ dasvenebul<br />

macxovris xatisaTvis qveyana valdebuli iyo Seewira ocdaaTi glexi, e. i.<br />

maTgan Semosavali unda moxmareboda xatis movla-patronobas, dacvasa da mis<br />

winaSe locvis saqmes. yovlad wmida RvTismSoblis xatisaTvis Tormeti glexi<br />

unda SeewiraT, amdenive glexi iyo dadgenili sxva xatebisTvisac. amiT iyo<br />

gamowveuli is, rom udidesi ganZi, Zvirfasi xatebi da saeklesio nivTebi<br />

eklesia-monastrebSi saukuneTa manZilze SesaniSnavad iyo daculi. zemoT<br />

moyvanili muxlebi episkoposTa xelSeuxeblobis Sesaxeb saqarTveloSi<br />

imdenad gaTavisebuli iyo, rom mxolod ucxoelebma _ sparselebma da rusebma<br />

gabedes misi darRveva _ magaliTad, rodesac rostom-xanma evdemoz<br />

kaTalikosi moakvlevina da rusma xelisuflebma ki cemiT mokles dosiTeos<br />

quTaTeli mitropoliti, imereTis kaTalikosis adgilze mjdomi.<br />

Wulevis saeklesio krebas, rogorc aRvniSneT, mouZiebia da daurTavs<br />

aRbuRas kanonebisaTvis beqa mandaturTuxucesis da, agreTve, bagrat<br />

kurapalatis kanonebi. Wulevis krebas unda daematebina mTeli am samarTlis<br />

krebulisaTvis e.w. `kanonikuri samarTlis~ muxlebi. krebas am kanonebiT<br />

surda RalatiT Zmis Tu sxva kacis mkvlelis, asoTa moWris, brZolaSi<br />

moklulis gaZarcvis, usamarTlod saxelgatexili kacis mokvlis, kanonieri<br />

colis wagvris, sasuliero piris RalatiT mokvlis da sxva msgavsi uzneo<br />

qmedebis aRmofxvra. amitomac yovel muxls axlavs damarRvevlis wyevlis<br />

formula. sazogadod, qurdobis, eklesiis gatexis, venaxis aWris, saydris<br />

saqonlis motacebis, cecxlis wakidebasa da sxva danaSaulSi mxilebuli<br />

damnaSaveebi wyevliTac isjebodnen da, agreTve, Sesabamisi kanoniTac<br />

(saeklesio sasjelis garda). kreba 165-e, 168-170 muxlebis dasasruls<br />

iTvaliswinebs sanqcias, rom damnaSave `kanonsameca qveSe iqnebis wmindaca<br />

mociqulTaca~ _ rac kanonikuri samarTlis formulas warmoadgens 510 .<br />

amitomac, aseTi muxlebis, anu sakanonos dadeba SeeZlo swored saeklesio<br />

krebas da asec moqceula Wulevis kreba. kanonebSi moxseniebuli `sapiro da<br />

sanaxSiro~ unda niSnavdes, samomrigeblos, samosalaparakeblos, anu mxareTa<br />

Soris molaparakebisa da morigebis miRwevisaTvis gankuTvnil gasamrjelos.<br />

`sanaxSo~ salaparako adgils erqva. samarTali, ZiriTadad, msoflio<br />

saeklesio krebaTa kanonebs eyrdnoba.<br />

i. doliZe wers: `samcxe-saaTabagos samTavros saSinao marTva-gamgeoba<br />

mTlianad patron _ aTabagis mier damoukideblad xorcieldeboda. `imxanad<br />

<strong>saqarTvelos</strong> mTlianoba imdenad daSlili iyo, rom mefes TiTqmis<br />

aRaraviTari Zala aRar hqonda~ 511 . sakanonmdeblo xelisufleba saaTabagoSi<br />

patron aTabags ekuTvnis da igi am uflebas <strong>saqarTvelos</strong> mefisagan<br />

damoukideblad axorcielebs, igi aRWurvilia uzenaesi sasamarTlo xelisuflebiTac~<br />

512 . magram sagangebod unda aRiniSnos, rom patroni aTabagi araa<br />

TviTmpyrobeli xelisufali, mis samTavroSi zogierTi gansakuTrebuli<br />

saxelisuflo da sasamarTlo ufleba miniWebuli aqvs eklesias, kerZod ki<br />

awyuris episkoposs (mawyverels). `awyuris episkoposis sasamarTlo<br />

iurisdiqcias eqvemdebareboda mTeli rigi mniSvnelovani sisxlisa da<br />

samoqalaqo samarTlis saqmeebi (beqa-aRbuRas samarTlis mixedviT). mawyvereli<br />

aTabagTan erTad axorcielebs umaRles sasamarTlo xelisuflebas.<br />

saaTabagos <strong>saqarTvelos</strong> samefosagan gandgomam didi gavlena moaxdina<br />

mawyverelis damoukideblobaze da misi sasamarTlo iurisdiqciis zrdaze.


saaTabagoSi mawyvereli iseTive umaRlesi saeklesio Tanamdebobis piri iyo,<br />

rogorc kaTalikosi saqarTveloSi. Tu aTabagi <strong>saqarTvelos</strong> mefes arafers<br />

ekiTxeboda, mawyverelic damoukidiebeli iyo mcxeTis saeklesio kaTedrisagan.<br />

samcxe-saaTabagoSi igi damoukideblad axorcielebda umaRles saeklesio<br />

xelisuflebas da sjulmdeblobas~ 513 . magram xazgasmiTaa aRsaniSnavi, rom<br />

`Tu sasuliero saqmeebSi mawyvereli uzenaesi piria, saero samarTlis<br />

saqmeebSi is aTabagis Tanasworia, masTan erTad axorcielebs umaRles<br />

marTlmsajulebas~ 514 .<br />

amiT (e.i. samarTlis sferoSi aTabagisa da mawyverelis TanasworobiT)<br />

aris gamowveuli beqa-aRbuRas samarTlad cnobili wignebis Sedgeniloba.<br />

isidore doliZis TvalsazrisiT beqasa da aRbuRas samarTali Tavdapirvelad<br />

98 muxlisagan Sedgeboda (eyrdnoba 1672 wlis xelnawers), e.i. igi Sedgeboda<br />

mxolod beqa mandaturTuxucesis da aRbuRa aTabag-amirspasalaris<br />

samarTlisagan. mxolod Semdgom saukuneebSi `sxva muxlebi SemTxveviTa da<br />

SemTxveviT miumates am sakanonmdeblo Zegls~ 515 . es Camateba i.doliZis<br />

TvalsazrisiT, Seusrulebia `vaxtang mefis sakodifikacio komisias~ 1 . Cveni<br />

Tvalsazrisi gansxvavdeba am mxriv. Cveni fiqriT WulevSi Sedga<br />

sakanonmdeblo saeklesio kreba, romelmac sabolood gamosca mTliani saxiT<br />

erTiani sakanonmdeblo Zegli, romelic imTaviTve Sedgeboda rogorc beqasa<br />

da aRbuRas samarTlisagan, agreTve Seicavda 99-160 (e.i. bagrat kurapalatis<br />

samarTals) da rac umTavresia, krebis mier gamocemul 161-170 muxlebs (e.i.<br />

kanonikur samarTals). es gamowveuli unda yofiliyo zemoaRniSnuli<br />

garemoebiT, kerZod, imiT rom, marTalia patroni aTabagi saTaveSi edga<br />

samTavros sakanonmdeblo xelisuflebas, magram igi am udides uflebas<br />

iziarebda mawyverelTan erTad. eklesiis es uflebamosileba (samarTlis<br />

sferoSi) kargad Canda uZveles adgilobriv (yofil tao-klarjeTSi)<br />

SemuSavebul ZeglSi, romelic bagrat kurapalatis samarTlis saxeliT iyo<br />

cnobili (IX s. Zeglia). am Zeglis CarTviT Wulevis krebam eklesiis uzenaesi<br />

sasamarTlo da saxelisuflo uflebani kidev erTxel gaxada TvalsaCino da<br />

kanonmdeblobis saxiT daamtkica.<br />

[Wulevis krebis samarTali]<br />

(amokrebili muxlebi)<br />

[Sesavali, beqa mandaturTuxucesis samarTlidan]. SeviyareniT WulevTa,<br />

mindobilni RmrTisani da awyuris RmrTismSoblisani, da... davideviT wina


patronisa papiCemisa mandaturTuxucesis beqas ganaCeni da igi agreve<br />

srulobiT da ukleblad davswereT.<br />

da raca JamTa siaviTa sxvani uwesoni saqmeni Semosuliyvnen, maTi<br />

samarTalica zeda daurTeT, asre rome, _ rac sisxlisa da gerSisa, dasxmisa<br />

da Ralatisa da rasa ginda ferisa dasaurvebeli saqme iyos.<br />

patronisa papisCemisagan ganaCeni yazanuri TeTri iyo da ama JamT-Siga<br />

yazanuroba aR-sadme-moklebuliyo (?). da didis warCinebulis mefis giorgis<br />

Jamisa TeTri gavaCineT; oriani xuTi dangi wminda vercxli da rogoraca aw<br />

Jamisa TeTri iyos, angariSiT ama wesiT aRiRebden.<br />

amad ara CamovamcreviT, rome avi saqme nu visganme gaadvildebis.<br />

awyurisa da safarisa, viTa ZveliTgan yofiliyo, arca didsa mefesa<br />

moeSala da Cven ganaRamca agreTve davamtkiceT.<br />

wigni samarTlisa kacTa Secodebisa yovlisave<br />

saxeliTa RmrTisaБTa dausabamoБsa mamisa, Zisa da wmidisa sulisaБTa,<br />

meoxebiTa yovlad wmidisa RmrTismSobelisaБTa da yovelTa wmidaTa zecisa<br />

da queyanisaБTa, me, aTabag-amilspasalarman aRbuRa, movaГseneT patiosansa...<br />

mawyuerelsa da biZaZeTa CemTa, SaSiasa da missa Zmas safaris moZRuarsa<br />

pafnutis; xuTsave Temsa samcxisasa, taovelTa, SavSTa da klarjTa, da maT<br />

Sina myofTa episkopozTa da meudabnoveTa, moweseTa mowmobiTa. mindobilni<br />

RmrTisani da yovlad wmidisa RmrTismSobelisani, dav[i]deviT winaSe<br />

patronisa papisCemisa beqaБs ganaCeni; igi srulobiT da ukleblad davwereT;<br />

da raБca JamTa siaviTa sxuani uwesoni saqmeni Semosrul iyvnes, maTi<br />

samarTali zeda daurTeT, ase rome, _ raБca sisxlisa, gerSisa dasxmisa,<br />

Ralatisa da raБsa ginda TeTrisa sauravisa saqme iyos.<br />

patonis papisCemisagan ganaCeni yazanuri TeTri iyo. ama Jamsa Sina<br />

yazanuroba arRara iyo. didisa mefisa giorgis Jamisa TeTri gavaCineT:<br />

oriani xuTi dangi wmida vecxli. da rogorca TeTri iyos, angariSad ima<br />

wesiTa aiRebodes. amad ara CamovamcreviT, rome avi saqme nu visgan<br />

gaadvildebis.<br />

awyurisa da safarisa viTa ZveliTgan yofiliyo, arca didsa patonsa<br />

moeSala, Cuen ganaRamca egreTve davamtkiceT.<br />

[bagrat kurapalatis samarTlidan] 100. vinca moZRuari iyos, anu mefeTa<br />

winaSe zrdili da namyofi kaci iyos, anu kargi did-vaWari, anu kargi<br />

soflisa mamasaxlisi iyos, ageTi kaci dasvi bWed, Wkuiani iqnebis da kargad<br />

ecodinebis bWobaБ, da usamarTlos aras ityВs.<br />

101. Tu ebiskopozman mefesa Sescodos, mefisagan Гelad SepyrobaБ ara<br />

egebis, amad rome misda muqafad sasjelisa damamtkicebeli ars.<br />

SexuewaБ, SekazmaБ marTebs ebiskopozsa mefisaБ.<br />

102. Tu mefe ebiskopozsa gauwyres, gina usamarTlod, gina samarTliTa,<br />

ГelTa SepyrobaБ arca maSin moГdebis, amisTВis rome meore mefe ebiskopozi<br />

ars da qristianeTa sjulisa damamtkicebeli.<br />

da raБca mefesa sjulisa saqme aqus, agre Seiwynaren.<br />

103. Tu moZRuarman anu mRdelman, anu monazonman mefesa anu ebiskopozsa<br />

Sescodos, anu sjulsa, anu eklesiasa Sescodos, ГelTa aravisgan Seipyrobis.


gakiTxvaБ unda, da raБca mizezi daswamon, mas mizezsa unda gamonaxvaБ<br />

gardaГdevinebaБ.<br />

104. vinca, anu didebulman, anu aznaurman, anu sxuaman vinme, monazoni anu<br />

mRdeli mZlavrebiT ГelTa Seipyras, raБsaca guarisa iyos, mis sisxlsa xuTi<br />

aTasi sxuaБ ematos.<br />

da Tu guariani iyos anu Гelismqonebeli, missa sisxlsa naxevari sisxli<br />

ematos.<br />

105. Tu kacman xucisa coli moayivnos, gina uzesTaesman, gina uquemoesman,<br />

missa sisxlsa samoci aTasi TeTri sxuaБ ematos.<br />

106. Tu ebiskopozsa didebulman aginos, ormoci aTasi TeTri dauurvos da<br />

didad Seexuewis.<br />

107. Tu [ebiskopozsa] aznaurman aginos, didiTa SexuewiTa oci aTasi TeTri<br />

dauurvos.<br />

108. Tu aznaurman anu didebulman mRdelsa aginos, anu uquemoesman,<br />

mesamedi sixlisaБ dauurvos da didad Seexuewos.<br />

109. Tu kacman kaci guemos da eklesiaБ gautexos, raБsaca guarisa iyos,<br />

sruli sisxli dauurvos.<br />

112. Tu igi eklesiaБ sanaxevro iyos, anu samesamedo, anu sameoTxedo, anu<br />

samrevlo, angariSi qnan da agre dauurvos, raБca wili edvas.<br />

visiTaca mizeziTa damarTebodes, sapiro man dauurvos. da ima eklesiisa<br />

moziareni gverca udgenda rome maTca ara gamoyon, ara emarTlebian.<br />

113. Tu eklesiaБ mekobreTa gatexon patronisa ukiTxavad da ese daswamon,<br />

Sen icodio, patronman mis mekobrisaman ucodneloba ficos ocdaoTxisa<br />

kaciTa da daejerebis. mekobre ГelTa misces, raБ ginda uyon, nu daemdurebis.<br />

alafica ukleblad Seaqcion, gina maT gamoiRon.<br />

115. Tu eklesiasa daesxnen, xuTi aTasi TeTri dauurvon saupatiod.<br />

121. sadaca macxovrisa xati esuenos samcvelod queyanisa, saupatiod<br />

ocdaaTi glexi marTebs, Tormeti _ yovlad wmidisa, Tormeti _<br />

mTavarangelozTa, Tormeti _ sxuaTa wmidaTa mRvdelT-moZRvarTa, mociqulTa,<br />

wmidis giorgisa, naTlismcemelisa da sxuaTa wmidaTa.<br />

[kanonikuri samarTali] 161. romelmanca, vinca ginda didman, anu mcireman<br />

kacman, RalatiT ZmaБ moklas da anu RalatiT sxuaБ kaci, krul da wyeul,<br />

SeCuenebul iyavn dausabamoБsa RmrTisa piriTa.<br />

da viTarisaca guarisa iyos kaci igi, orkeci sisxli dauurvos.<br />

da vinca uSuelos da Seiwynaros, krul da wyeul, SeCuenebul iyavn.<br />

162. vinca qristianeman kacman Zmas Tualni daswunes cxadad anu Ralatad,<br />

anu mohkueTos raБme asoTagani, sisxli sruli da sanaxSiro dauurvos.<br />

krul da wyeul, SeCuenebul iyavn, da cudmca ars mosaГsenebeli sicocxle<br />

da sikudili misi.<br />

163. brZolaTa Sina romelica kaci mokudes, abjrisagan kide tansacmelsa<br />

da nifxav-perangsa nu vin moГdis.<br />

krul, wyeul da SeCuenebul iyavn RmrTisa piriTa.<br />

164. vinca mekobre, mejurmuce da mparavi kaci moklas, cxadad gamoCndes,<br />

rome usamarTlo yofiliyos, _ vinca misman naTesavman da saSualTa misi<br />

sisxli ikiTxon, krul da SeCuenebul da wyeul iyavn.<br />

165. romelman kacman vis ginda misi guirguin nakurTxi coli wauRos da<br />

mostacos, sruli sisxli dauurvos, raБsaca guarisa iyos.


krul da wyeul da SeCuenebul [iyavn] piriTa RmrTisaБTa.<br />

da kanonsamca queSe iqmnebis wmidaTa mociqulTasa.<br />

166. romelmanca, vin ginda guarman kacman, xucesi, monazoni anu diakoni<br />

malviT, RalatiT moklas, Seipyras da gaZarcos, ori keci sisxli dauurvos.<br />

krul da wyeul da SeCuenebul [iyavn] suli da Гorci misi.<br />

167. romelmanca kacman ra ginda ra moiparos da gamoCndes, ornive Tualni<br />

daewunen da anu Гel-ferГi daeWras.<br />

Tu sapatiJosa adgilsa ara moeparos, vin iyiddes, viTaca daafason, egre<br />

mihyidon, da naparevi dauklebliv missa patronsa misces.<br />

da krul, wyeul da SeCuenebul iyavn.<br />

168. romelmanca kacman, didman anu mcireman, raБsa ginda nivTianisa<br />

saqmisaTВis da mterobisaTВis, sisxlisa da valisa gardaГdisaTВis eklesiaБ<br />

gatexos anu cecxli Seudvas da dawuas, anu cxadad anu idumal, kanonsamca<br />

queSe ars wmidaTa mociqulTasa da wmidaTa krebaTasa.<br />

krul da wyeul da SeCvenebul iyavn.<br />

mcire ese dasaurvebeli gangВiCenia, _ raБca amisa eklesiisa dasaurvebeli<br />

patiJi eweros da gaCenil iyos, orkeci dauurvos, da alafi raБca waeRos,<br />

uzRos. amave kanonsa queSe iyos kaci igi.<br />

169. romelmanca kacman, ginda sisxlisa da gulis tkivilisaTВis, venaГi<br />

daWras anu xeni nayofierni, anu yanaБ daTibos, cxadad anu idumal, krul da<br />

wyeul da SeCuenebul iyavn kaci igi caTa Sina da queyanasa zeda.<br />

[169 1 ]. vinca saydrisa saqonebelTa senakTa, agaraTa, saxlTa, beRelTa,<br />

maranTa da vis ginda sxuaTa kacisa mosaГmarebelTa RamiT cecxli Seudvas,<br />

raБsa ginda sisxlisa [da] mterobisaTВis, raБsaca gulis tkivilisaTВis anu<br />

movalebisaTВis, krul, wyeul da SeCueneul iyavn igi kaci caTa Sina da<br />

queyanasa zeda.<br />

da romlisaca saqmisaTВis qnas igi saqme, gardaГdes.<br />

da viTarca adgili iyos, sisxli da patiJi gardaiГados da kanonsa queSe<br />

iyos. da danaklebi uzRos.<br />

170. vin ginda kacman raБsa ginda saqmisa da mterobisaTВis saydarsa da<br />

saydrisa saqonebelsa malviTa anu cxadad cecxli Seudvas, dawuas ra ginda<br />

ra, cxadad gamoCndes, saydris patiJad ocdaTormeti aTasisa TeTrisa<br />

dauurvos.<br />

da krul da wyeul da SeCuenebul iyavn, da cudmca ars mosaГsenebeli<br />

suli da Гorci misi amas sofelsa da mas saukunosa dausabamoБsa RmrTisa<br />

madliTa da kanonosa queSe ars wmidaTa mociqulTasa 516 .<br />

4. caiS-bediis Sekrebis `mcnebaБ sasjuloБ~ (1470-1474 ww.)<br />

XV saukunis bolos saqarTveloSi Camosula antioqia-ierusalimis<br />

patriarqi mixeili, misTvis umaspinZlia bediel-caiSel episkopos ioakimes,<br />

mefe bagrats, dadian-guriel Samadavlas, sxva erisTavebs, didebulebs,<br />

aznaurebs. sayovelTao, saqveyno saWiroebisaTvis antioqiel patriarqs<br />

Zegliswerac dautovebia, romelsac boloSi `biWvintis RvTismSoblisa<br />

saWeTmpyrobeli kaTalikozis~ beWedi azis. amitomac unda vifiqroT, rom


antioqia-ierusalimis patriarqis mixeilis Camosvlisas moxda Sekreba<br />

episkoposebisa, miT umetes, rom am dros axali kaTalikosic ukurTxebiaT,<br />

rac, cxadia, episkoposTa Sekrebis gareSe ar moxdeboda, amitomac maT<br />

TavSeyras SeiZleba `kreba~ uwodiT.<br />

zogierTi istorikosis TvalsazrisiT, antioqielma patriarqma xeli<br />

daasxa afxazeTis kaTalikoss, akurTxa igi da amiT TiTqosda qarTuli<br />

eklesiis wiaRidan gamoyo lixT-imereTis (afxazeTis) sakaTalikoso. am<br />

Tvalsazrisis gaziareba ar SeiZleba. saqme isaa, rom rogorc antioqieli<br />

patriarqis XV s.-Si saqarTveloSi Camosvlamde, ise mas Semdegac, afxazeTis,<br />

anu dasavleT <strong>saqarTvelos</strong> sakaTalikoso yovelTvis iyo qarTuli eklesiis<br />

erT-erTi cocxali da Zlieri nawili. mis mrevls warmoadgendnen dasavleT<br />

saqarTveloSi mcxovrebi qarTvelebi, romelnic mterTagan SedarebiT<br />

daculobis gamo, mtkiced inarCunebdnen ZvelqarTul adaTebs, wesebsa da<br />

Cveulebebs. am sakaTalikosoSi mudam, vidre XIX saukunemde, ruseTis mier<br />

<strong>saqarTvelos</strong> eklesiis avtokefaliis gauqmebamde, wirva-locvis,<br />

RvTismsaxurebis erTaderTi ena iyo qarTuli ena. afxazeTis kaTalikosebi<br />

mudam qarTvelebi iyvnen iseve, rogorc episkoposebi da cxadia, mrevlic.<br />

sabuTebi, sigelebi, gujrebi, warwerebi mxolod da mxolod qarTulad iyo<br />

Sedgenili.<br />

Cvenamde moRweulia gvarebi afxazeTis kaTalikosebisa, romelnic zeobdnen<br />

antioqieli patriarqis mixeilis Semdeg, yvelas gvari qarTulia, yvelani<br />

qarTuli eklesiis cnobili moRvaweni arian, maT Sesaxeb da maTi xeliT<br />

Sedgenili mravali dokumentia moRweuli, esenia: malaqia abaSiZe (1529-1532),<br />

evdemon CxetiZe (1557-1578), eqvTime I sayvareliZe (1578-1605), malaqia gurieli<br />

(1616-1639), maqsime maWutaZe (1639-1567), zaqaria qvariani (1657-1660), simon CxetiZe<br />

(1661-1666), evdemon II sayvareliZe (1666-1669), eqvTime II sayvareliZe (1669-1673),<br />

daviT nemsaZe (1673-1696), grigol lorTqifaniZe (1696-1742), germane wulukiZe,<br />

besarion erisTavi (1755-1769), ioseb bagrationi, maqsime abaSiZe (1776-1795) da<br />

sxvebi. arc erTi maTgani ar kurTxeula ucxo patriarqis mier, ase rom,<br />

antioqieli patriarqis mixeilis mier afxazeTis kaTalikos ioakimes<br />

kurTxevas, Tu es namdvilad ase moxda, ar SeuzRudavs dasavleT <strong>saqarTvelos</strong><br />

sakaTalikosos TavisTavadoba _ avtokefalia, sxva, romelime ucxo eklesiis<br />

sasargeblod, araviTari zegavlena ar mouxdenia am mxriv mis kanonikur<br />

mdgomareobaze. SesaZlebelia ucxo patriarqma mixeilma monawileoba miiRo<br />

bedieli episkoposis (ioakimes) kaTalikosad kurTxevaSi, anda xeli Seuwyo<br />

mas, raTa daeWira sakaTalikoso taxti. cxadia, yovelive es ar amcirebs ucxo<br />

patriarqis mier <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis sawinaaRmdegod mimarTul qmedebas,<br />

romelic kargad aqvs gamokvleuli ivane javaxiSvils. igi wers: `<strong>saqarTvelos</strong><br />

swvevia antioqiisa da ierusalimis patriarqi mixeili, Cveni qveyana Cveuli iyo<br />

am ucxoqveynel mRvdelmTavarTa stumrobasa da kalmasobas, Tavis<br />

mogzaurobis gasamarTleblad da fulebis datyuebis gasaadvileblad, Tanac<br />

<strong>saqarTvelos</strong> Tavisi mudmiv Semosavlis wyarod qcevisaTvis ierusalimelantioqieli<br />

patriarqebi cdilobdnen mTeli TavianTi yofaqcevisaTvis<br />

kanonieri safuZveli moeZebnaT. gankerZoebis momxre mefe-mTavrebi<br />

saqarTveloSi sargeblobdnen am mRvdel-mTavrebis mogzaurobiT TavianTi<br />

miznebis gansaxorcieleblad~ 517 .


CamosvlisTanave mixeili Tavis saqmes Sesdgomia: `iqna gamoZieba da<br />

mokiTxva gujarTa, davTarTa da iadgarTa, viTar igi pirvelad qarTlisa da<br />

afxazeTisa kaTalikozni antioqiisa patriarqisagan ikurTxebodian~, _ wers<br />

antioqieli patriarqi 518 . maSasadame, am ucxoel patriarqs dauwyia qarTul<br />

saeklesio sabuTebSi masalis moZieba imis dasamtkiceblad, rom uZveles<br />

dros, qarTveli kaTalikosebi antioqiis patriarqisagan ikurTxebodnen. ratom<br />

ar moZebna man amis Sesaxeb berZnuli sabuTebi TviT antioqiasa da sxvagan?<br />

Cans, Zebna kidec, magram veraferisaTvis miugnia, marTlac, cnobilia, rom<br />

pirdapiri ucxouri wyaroebi qarTuli eklesiis ucxour eklesiaze<br />

damokidebulebis Sesaxeb ar arsebobs 521 , amitomac antioqieli patriarqi<br />

iZulebuli gamxdara TviT qarTul sabuTebSi moeZebna raime masala. rogorc<br />

cnobilia, qarTul wyaroebSi moipoveba nawyvetebi efrem mcires naSromidan<br />

qarTuli eklesiis odesRac antioqia-ierusalimze damokidebulebis Sesaxeb.<br />

efrem mcirem Tavis naSromSi `uwyeba mizezsa qarTvelTa moqcevisasa~<br />

gamoiyena berZnuli wyaroebi, magram, rogorc gamokvleuli gvaqvs, efrems<br />

ucxouri cnobebi, romelnic exeboda `qvemo iberiis~ eklesias, miuCnevia<br />

zogadad qarTul, anu `iberiis~ eklesiis Sesaxeb daweril cnobad. saqme isaa,<br />

rom ucxoelebi `qvemo iberiis saarqiepiskoposos~ uwodebdnen dasavleT<br />

<strong>saqarTvelos</strong> (afxazeTis) eklesias, xolo zemo iberiis saarqiepiskoposos<br />

aRmosavleT <strong>saqarTvelos</strong> (qarTlis) sakaTalikosos. efremis am naSromidan<br />

nawyvetebi Sesuli iyo sxvadasxva saeklesio sabuTSi, swored maTTvis miugnia<br />

patriarq mixeils da ucdia gamoeyenebina Tavis sasargeblod. `cxadia, Tu<br />

risTvis dasWirdeboda es cnoba mixeil patriarqs. mas undoda am Zveli<br />

damokidebulebiT esargebla, igi antioqiis mRvdelmTavarTa <strong>saqarTvelos</strong><br />

eklesiaze batonobis ganaxleba-aRdgenaze ocnebobda ukve, rodesac mas cnoba<br />

xelT eqneboda, maSin gulubryvilo xalxs ufro advilad daarwmunebda, rom<br />

<strong>saqarTvelos</strong> eklesiis Sinaur saqmeebSi Carevis ufleba hqonda da rogorc<br />

`JamTa siZvelisagan da soflisa siveragisagan iyvnes mravalni wesni SeSliT<br />

da gardaqceviT 522 . viTomc amgvaradve qarTuli eklesiis TviTmwyemsoba da<br />

damoukidebloba ukanono da `SeSlil~ wesad undoda gamoecxadebina~ 521 .<br />

`vakurTxeT kaTalikozi iovakim, marjvena ierusalimisa afxazeTis<br />

kaTalikozi da kurTxeulmca ars, davayeneT da davsviT yovelTa qristianeTa<br />

lixT-amerisa, odiSisa, guriisa da afxazeTisa... vakurTxeT~ 2 , wers mixeil<br />

patriarqi.<br />

araa SemTxveviTi, rom igi mravlobiT ricxvSi laparakobs, maSasadame,<br />

iovakime afxazeTis, anu dasavleT <strong>saqarTvelos</strong> kaTalikosad akurTxa ara<br />

marto man, aramed sxvebmac. vis hqonda ufleba kaTalikosis kurTxevisa?<br />

avtokefalur eklesiaSi, rogorc aucilebeli wesi, kaTalikoss (e.i. meTaurs)<br />

akurTxebs episkoposTa kreba mocemuli eklesiisa, swored amiT gamoixateba am<br />

eklesiis avtokefalia. rogorc Cans, dasavleT <strong>saqarTvelos</strong> episkoposebi<br />

Sekrebilan da gamourCeviaT meTauri, patriarq mixeils ki kurTxevaSi<br />

monawileoba miuRia.<br />

rogorc Cans, ufro adre dasavleT <strong>saqarTvelos</strong> (afxazeTis) kaTalikosis<br />

kurTxevaSi aqtiur monawileobas iRebda qarTlis kaTalikosi, romelsac<br />

agreTve hqonda tituli `<strong>saqarTvelos</strong> patriarqisa~. axla ki igi axali<br />

kaTalikosis kurTxevaze ar miuwveviaT, anda ver Casula. maSasadame, mixeilis<br />

dros afxazeTis sakaTalikosom TavisTavadoba ki ar dakarga antioqiis


sasargeblod, aramed man ufro aimaRla Tavisi damoukidebloba qarTlis<br />

kaTalikosis mimarT. afxazeTis erTi kaTalikosis sabuTi, romelsac qvemoT<br />

moviyvanT, uCvenebs, rom im dros qarTul eklesiaSic dawyebula igive<br />

procesi, romelic ukve dawyebuli iyo qveyanaSi _ danawevreba damoukidebel<br />

administraciul erTeulebad. aRsaniSnavia, rom garkveul dromde imereTisa<br />

da kaxeTis mefeebi iCendnen ara separatizms, am sityvis klasikuri gagebiT,<br />

aramed, piriqiT, surdaT centraluri xelisufleba maT xelSi gadasuliyo,<br />

TavianT Tavs `imereTis~ an `kaxeTis~ mefeebs ki ar uwodebdnen, aramed<br />

sruliad <strong>saqarTvelos</strong> kanonier mefeebad warmoaCendnen Sesabamisi sruli<br />

titulaturiT: `mefe afxazTa, qarTvelTa, ranTa, kaxTa~ da a.S. kuTxurregionalur<br />

politikur erTeulTa meTaurebi TavianT Tavs miiCnevdnen<br />

sruliad <strong>saqarTvelos</strong> mefeebis kanonier memkvidreebad, maSasadame, maTSi<br />

arsebobda survili <strong>saqarTvelos</strong> erTianobisa, oRond TavianTi meTaurobiT.<br />

msgavsi procesi yofila dasavleT <strong>saqarTvelos</strong> (afxazeTis) sakaTalikosoSic.<br />

afxazeTis kaTalikoss ara gamoyofa surda <strong>saqarTvelos</strong> eklesiidan, aramed<br />

miiswrafoda, rom mas mikuTvneboda `sruliad <strong>saqarTvelos</strong> kaTalikospatriarqis~<br />

tituli, es Cans 1712 wels Sedgenil Sewirulobis wignSi<br />

`kaTalikos grigol lorTqifaniZisa biWvinTisadmi~, am sabuTSi afxazeTis<br />

kaTalikosi Tavis Tavs `sruliad <strong>saqarTvelos</strong> kaTalikoss~ uwodebs, kerZod,<br />

sabuTs boloSi azis beWedi aseTi warweriT: `grigol mwyemsi qristes mier<br />

yovlisa <strong>saqarTvelos</strong>a kaTalikozi~ 522 .<br />

aqedan aSkarad Cans, rom afxazeTis (dasavleT <strong>saqarTvelos</strong>) eklesia ara<br />

Tu gamoeyo qarTul eklesias, piriqiT, swored mas miaCnda WeSmarit qarTul<br />

eklesiad Tavisi Tavi, xolo misi saWeTmpyrobeli `yoveli <strong>saqarTvelos</strong><br />

kaTalikozad~.<br />

marTalia, administraciuli TvalsazrisiT qarTlisa da afxazeTis<br />

sakaTalikosoebi TavisTavadni iyvnen, magram ar unda daviviwyoT analogiuri<br />

SemTxvevebi msoflio eklesiaSi. magaliTad, berZnul eklesiaSi arsebobs<br />

erTmaneTis mimarT sruliad avtokefaluri berZnuli sapatriarqoebi<br />

(konstantinopolis, aleqsandriis, ierusalimis), saarqiepiskoposoebi (eladis,<br />

kviprosis), da maT garda arsebobs agreTve avtonomiuri berZnuli saeklesio<br />

erTeulebi (Tesalonikis, aTonis) da sxv. analogiuri mdgomareobaa somxur<br />

eklesiaSic. sulieri TvalsazrisiT erTian da mTlian somxur eklesiaSi<br />

arsebobdnen erTmaneTis mimarT avtokefaluri sapatriarqoebi da<br />

sakaTalikosoebi (magaliTad, aRvanqis, anu albaneTis sakaTalikoso, daarsda<br />

VI-VIII saukuneebSi, iarseba 1813 wlamde), ierusalimis sapatriarqo (somxuri),<br />

daarsda VI saukuneSi, gamoeyo centralur somxur sakaTalikosos 1311 wels,<br />

arsebobs amJamadac, aRTamaris sakaTalikoso (1113-1895), kilikiis sakaTalikoso<br />

(arsebobs 1446 wlidan dRemde), konstantinopolis sapatriarqo (somxuri,<br />

arsebobs 1461 wlidan), Tu ra Tqma unda, aRaras vityviT eCmiaZinis<br />

sapatriarqoze.<br />

zemoT moyvanilidan gamomdinare, yovelgvar safuZvelsaa moklebuli<br />

gancxadeba imisa, TiTqosda antioqiis patriarqis mixeilis qmedebaTa Sedegad<br />

`afxazeTis qarTuli eklesiis TviTmwysobis ufleba Seilaxa, damoukidebloba<br />

moispo da ierusalim-antioqiis patriarqis xelqveiTi Seiqmna~ 1 . es araswori<br />

mosazrebaa. antioqieli patriarqis mixeilis Camosvlis Semdeg, rogorc iTqva,<br />

dasavleT <strong>saqarTvelos</strong> sakaTalikoso ar damorCilebia ierusalim-antioqiis


<strong>sapatriarqos</strong>, misi TavisTavadoba da TviTmwysobis ufleba ar SezRudula.<br />

XV-XVIII saukuneebis uamravi dokumenti da masala, romelic afxazeTis<br />

sakaTalikosodanaa gamosuli, anda mas exeba, niSanwyalsac ki ar Seicavs<br />

imisa, rom es sakaTalikoso ierusalim-antioqiis <strong>sapatriarqos</strong>admia<br />

daqvemdebarebuli. erTaderTi wyaro, romelic TiTqosda aseTi mosazrebis<br />

gamoTqmis nebas iZleva, aris Cveni gansaxilveli `mcnebai sasjulo~, romelic,<br />

rogorc Cans, Zvel saqarTveloSi ganixileboda ara viTarca iuridiuli,<br />

aramed istoriuli xasiaTis dokumenti. ase, magaliTad, Tuki e.w.<br />

`kaTalikozTa samarTals~ samoqmedo iuridiuli xasiaTis dokumentad<br />

miiCnevdnen Semdgomi drois kaTalikosebi da mas `ganaaxlebdnen~ kidec, e.i.<br />

mis Zalmosilebas TavianTi xelis moweriT da kvlav xelaxla amtkicebdnen,<br />

`mcnebai sasjulos~ xels arc erTi imdroindeli episkoposi da arc erTi<br />

Semdegi drois kaTalikosi xels ar awers. am dokuments erTi xelismowerabeWedi<br />

azis, albaT, kaTalikosad axalnakurTxi iovakimesi.<br />

zemoT moyvanilidan gamomdinare, arc aseTi gancxadebaa swori: `am<br />

saqcieliT patriarqma mixeilma, bagrat mefem da dadian-gurielma Samadavlam<br />

qarTveli eris saukeTeso SvilTa da mTeli xalxis mier saukuneTa brZoliT<br />

monapovari, qarTuli eklesiis Tavisufleba mospes da gaanadgures~ 524 .<br />

qarTuli eklesiis Tavisufleba marTlac qarTveli eris saukeTeso<br />

SvilTa saukunovani brZoliTYmiRweuli monapovaria, magram misi SebRalva,<br />

sabednierod, ver SeZlo antioqielma patriarqma mixeilma, Tumca ki, rogorc<br />

Cans, mas didi survili da mizanswrafvac hqonia, rac gamomJRavnebulia imave<br />

dokumentSi _ `mcnebai sasjuloSi~. kerZod, mixeils SeuTxzavs Teoria<br />

<strong>saqarTvelos</strong> eklesiis mTlianobis dasarRvevad. sxvaTa Soris, am Teorias<br />

amJamadac siamovnebiT imeorebs qarTuli eklesiis istoriis gadmocemisas ara<br />

erTi piri, Tumca ki, cxadia, yovelgvari winaswarganzraxvis gareSe. es Teoria<br />

SemdgomSi mdgomareobs – TiTqosda wmida andria mociquli ganmanaTlebelia<br />

ara sruliad <strong>saqarTvelos</strong>i, aramed mxolod misi dasavleTi nawilisa,<br />

amgvaradve wmida nino ganmanaTlebelia ara sruliad <strong>saqarTvelos</strong>i, aramed<br />

mxolod misi aRmosavleTi nawilisa (qarTlisa). es Teoria, rogorc aRiniSna,<br />

XV saukuneSi SeTxza patriarqma mixeilma, Zvel saqarTveloSi ki amis Sesaxeb<br />

sxvagvari mosazreba hqondaT. ivane javaxiSvili wers: `...giorgi mTawmindeli<br />

da gansakuTrebiT efrem mcire, ruis-urbnisis 1103 wlis saeklesio krebis<br />

yvela sulisCamdgmeli da nikoloz kaTalikosi amtkicebdnen, rom andria<br />

mociqulma iqadaga `yovelsa queyanasa saqarTveloisasa~, xolo SemdegSi<br />

daviwyebuli qristianoba kvlav aRadgina wmida ninom, romlis<br />

saswaulmoqmedebam da qadagebam `miizida yoveli savseba yovlisa qarTvelTa<br />

naTesavisa~ 525 . nikoloz kaTalikosic wmida ninos saerTo mociqulad da<br />

ganmanaTleblad miiCnevda `Cuen qarTvelTaisa~ 526 . erTi sityviT, andria<br />

mociqulica da wmida ninoc saerTo qarTuli eklesiis damaarseblad da<br />

mTeli qarTveli eris ganmanaTleblad iyvnen cnobilni. <strong>saqarTvelos</strong><br />

sxvadasxva nawilisaTvis calke mqadageblebis arsebobis azri da gamoZebnis<br />

survili ara hqoniaT, radgan isini mTliani da ganuyofeli <strong>saqarTvelos</strong><br />

ganmtkicebisa da aRorZinebisaTvis iRvwodnen. antioqiel-ierusalimeli<br />

patriarqi mixeili swored am qarTvel saxelovan mecnierTa mier Seqmnilsa da<br />

mTeli qarTveli erisagan Sesisxlxorcebul Semecnebas spobda~ 527 .


qarTvelTa fsiqikuri erTobis am erT-erTi gamoxatulebisaTvis safuZvlis<br />

gamoclas Turme patriarq mixeilTan erTad qarTveli didebulebic uwyobdnen<br />

xels, rogorc aRniSnavs iv. javaxiSvili, es mas gasaocar saqmed miaCnia. masve<br />

gamorkveuli aqvs T. Jordaniasa da s. kakabaZis Sromebze dayrdnobiT, rom<br />

`mcnebai sasjuloi~ dawerili unda iyos 1470-1474 wlebSi. amis safuZvels<br />

iZleva is, rom ZeglSi moxseniebuli Samadavla `bediani~ gaxda 1470 wels da<br />

1474 wels ki gardaicvala. im droisaTvis dasavleT saqarTveloSi arsebobda<br />

samTavro `sabedianos~ saxelwodebiT, mis mTavars `bediani~ erqva. `mcnebai<br />

sasjuloidan~ Cans, rom bediani didi erisTavT-erisTavi Samadavla `dadiangurieli~<br />

yofila, maSasadame, mas samegrelos garda, guriac sWeria. SeiZleba<br />

vifiqroT, rom am samTavros dedaqalaqi bediaSi iyo. Cans, episkoposTa Soris<br />

dedaqalaqis, e.i. bediis episkoposi yvelaze metad gandidebula da mas<br />

pretenzia ganucxadebia dasavleT <strong>saqarTvelos</strong> (afxazeTis) sakaTalikoso<br />

taxtze. am saqmeSi mas, rogorc aRvniSneT, antioqieli mixeili daxmarebia,<br />

caiSel-bedieli iovakime kaTalikosi gamxdara. Cans, kaTalikosobis drosac<br />

misi ZiriTadi samyofeli ara biWvinTaSi, aramed samTavros karze, e. i. bediaSi<br />

iyo. TviTon `mcnebai sasjuloi~ miuTiTebs, rom namdvili afxazeTi, sadac<br />

biWvinTa mdebareobs, im droisaTvis sarwmunoebriv kriziss ganicdida.<br />

patriarqi mixeili amitomac miuTiTebda: `afxazebi qristianobisagan sruliad<br />

midrekil iyvnes, qristes mcnebaTagan ganSorebul iyvnes~ 528 . aRniSnulTa gamo<br />

unda vifiqroT, rom mixeili miiRes ara biWvinTaSi, aramed mterTagan ufro<br />

dacul qalaqSi, Cans, bediaSi. albaT, aqve aiyvanes sakaTalikoso taxtze<br />

iovakime, krebac aqve unda Catarebuliyo. cxadia, afxazeTis sakaTalikoso<br />

mxolod sabedianos ar moicavda, aramed srul dasavleT <strong>saqarTvelos</strong>,<br />

`mcnebai sasjuloiSi~ gadmocemulia misi iurisdiqciis sazRvrebi: `lixTa<br />

amerisa, Woxors aqaT, ovseTsa aqaT, zRvai pontoisa aqaT, sada didi<br />

biWuintisa sazRvari miawevs~ 529 . maSasadame, afxazeTis sakaTalikoso<br />

farglavda teritorias Savi zRvidan lixis mTamde, Woroxidan kavkasiis<br />

qedamde. es iyo sruliad dasavleTi saqarTvelo. `lixTa-ameri, odiSi, guria,<br />

afxazeTi~ _ rogorc es Zeglidan Cans.<br />

am droisaTvis, rogorc aRniSnuli iyo, <strong>saqarTvelos</strong> daSla-danawevrebas,<br />

politikur urCobas, Tan daerTo xalxis zneobrivi dacema. aseT dros<br />

rogorc sasuliero, ise saxelmwifo moRvaweebs esaWiroebodaT msoflio<br />

qristianobis burjTagan Semweoba da daxmareba. amitomac, cxadia, siamovnebiTa<br />

da sixaruliT miiRes antioqiel-ierusalimeli patriarqi, romelmac `mcnebai<br />

sasjuloi~ misca maT. ierusalim-antioqiis avtoriteti xalxs zneobriv<br />

daxmarebas uwevda. `kanonikuri epistoles xasiaTi aqvs im `sasjulTa mcnebas~,<br />

romelic XV saukuneSi miucia afxazeTis sakaTalikososTvis antioqiaierusalimis<br />

patriarqs mixeils... mcnebaSi gaTvalisiwinebulia Semdegi<br />

muxlebi: 1. `uxvedri an ukanono qorwineba~... 2. `mruSoba~... 3. `marxvis Sereva~...<br />

4. `uqmeTa darRveva an axlis SemoReba~... 5. `mRvdelmsaxurTa zneobrivi<br />

Tvisebani da movaleobani~... 6. `adamianis mkvleloba~... 7. `samonastro da<br />

saeklesio mamulebis mitaceba~... 8. `saeklesio kanonebisa da<br />

samRvdeloebisadmi morCileba~ 530 .<br />

TviTon antioqieli patriarqi `mcnebai sasjuloiSi~ aRniSnul kanonikur<br />

muxlebis CamoTvlas iwyebs mimarTviT mrevlisadmi: `ese qarta-werili<br />

TqvenTvis aRvwere~. im droindeli <strong>saqarTvelos</strong> sazogadoeba daavadebuli iyo


urCobis seniT. urCoba iyo ZiriTadi mizezi qveyanaSi arsebuli politikurzneobrivi<br />

qaosisa. amitomac `qarta-werilis~ muxlebSi, SeiZleba iTqvas,<br />

ZiriTadi yuradReba eTmoba morCilebas. magaliTad, i. doliZis dayofiT, merve<br />

muxli aseTia: `aw Svilno Zmano da mamano gauwyebT da gamcnebT: vinca da<br />

ramanca kacman qristianeman anu didman da anu mcireman patronsa uRalatos,<br />

anu usamarTlod uorgulos, qriste RmerTi da sjuli uaruyvies. egreTve<br />

usamarTloi orguli meoreman nu Seiwynaros~ 531 . sxva mravali muxli eZRvneba<br />

patronis, qveynis, mRvdelmTavrisadmi morCilebas. am mxriv uTuod Tavis<br />

droisaTvis didad sasargeblo kanonikuri xasiaTis Semcvelia gansaxilveli<br />

Zegli, romelic, Cans, drodadro ivseboda an icvleboda kidec. magaliTad,<br />

masSi uqme dRis darRvevadaa miCneuli paraskevs `miwis areva~, `es ukanaskneli<br />

SeniSvna unda iyos Semdegi drois interpretacia, osmalTa zegavleniT<br />

Cadenili~ 532 . aqve `marxvis Serevadaa~ miCeuli `alajoris~ marxvis darRveva,<br />

`alajori~ somxuri eklesiis praqtikaSi miRebuli marxva iyo, amitom misi<br />

moxvedra `mcnebai sasjuloiSi~ gaocebas iwvevs da aRZravs fiqrs, natyuar<br />

anda saxecvlil ZeglTan xom ar gvaqvs saqme? yovel SemTxvevaSi, Zegli erT<br />

raimes ueWvelad gviCvenebs, XV saukunis 70-ian wlebSi qarTul saeklesio<br />

centralizebul erTobas bzari Seepara. antioqiel patriarqs ki amisaTvis<br />

xeli Seuwyia, dasavleT <strong>saqarTvelos</strong> eklesias administraciuli<br />

damoukidebloba moupovebia qarTlis (mcxeTis) <strong>sapatriarqos</strong>agan. magram<br />

sabolood antioqiel patriarqs miznisaTvis ver miuRwevia. marTalia,<br />

SesaZloa, amis Semdeg dasavleT <strong>saqarTvelos</strong> kaTolikosis kurTxevaSi<br />

mcxeTeli patriarqis neba Sesustda, magram saeklesio-zneobrivi<br />

urTierTdamokidebuleba or qarTul sakaTalikosos Soris ar darRveula.<br />

amas miuTiTebs e.w. `kaTalikosTa samarTali~, romlis SemuSavebaSic<br />

<strong>saqarTvelos</strong> orive kaTalikosi monawileobda.<br />

caiS-bediis Sekreba<br />

`mcnebaБ sasjuloБ~<br />

[1470-1474 ww.]<br />

mcnebaБ ese sasjuloБ, urwmunoTa momaqceveli da morwmuneTa<br />

ganmamtkicebeli da ganmamxnobeli, yovelTa qristianeTaTvis movlenili<br />

zecisa qalaqisa ierusalimisagan da caTa mobaZvisa antioqiisa<br />

[c]is mbadisagan arsTa yovelTa RmrTisa mamisa, Zisa da sulisa wmidisaTa,<br />

romeli Cuenisa xsnisaTvis caTa kamaraTagan ganzraxВTa mamisaTa xsnisa<br />

CuenisaTВs gardamoxda. da saSoБ qalwulisa daimkВdra da iSva uqcevelad da<br />

ixsnna qmnilni xatad pirisa misisani qalwulisagan uqorwinebulisa iSva da<br />

daiTminna mizezni da yuedrebaБ, kicxevaБ, basrobaБ, jvarcmaБ da daflvaБ.<br />

guerca laxuriTa mowylulman aRmogВcena ukvdavebaБ, romelsa Suenis<br />

didebaБ da pativi dausabamoБT Tana mamiT, ZiT da suliT wmidiTurT.


[da] viTar ineba da igulsmodgina man, arsebiT miuwdomelman, da<br />

RmrTaebiT mmarTebelman sjulisa qristeanobisagan, da uxrwnelad da ubiwod<br />

mSobelman misman, da madlman zecisa qalaqisa ierusalimisaman da caTa<br />

mobaZvisa antioqiisaman, da movivline RmrTisa mier me, yovelTa narCevi,<br />

ierusalimisa da antioqiisa patriarqi mixael, moviwie didsa mas qristes<br />

samwysosa, mazebelsa ierusalimisasa, <strong>saqarTvelos</strong>a.<br />

viTa saTanado ars mefeTa, dadianTa, aTabagTa, erisTavTa, amilaxorTa,<br />

didebulTa, aznaurTa da yovelTa qristes sjulisa mosavTa morwmuneTagan<br />

mokiTxuaБ, ganages mokiTxua sjulisa, saydarTa, monasterTa, omforisa da<br />

kaTalikoz-ebiskoposTa.<br />

da moikiTxes, ZueliT vidre axladmde, RmrTivgВrgВnosanman bagrat da<br />

didman erisTavTerisTavman dadian-gurielman Samadavla, misTa TavadTa<br />

TanadgomiTa da didad RmrTisagan saTnod gamorCeulisa, pativ sarveiTanisa(?)<br />

RmerT-Semosilisa [caiSel] - bedielisa iovakimisa.<br />

iqmna gamoZiebaБ da mokiTxvaБ guarTa, davTarTa, da iadgarTa, da viTar-igi<br />

pirvelad qarTlisa da afxazeTisa kaTalikozni antioqiisa patriarxTagan<br />

ikur[T]xeodian, da JamTa siZuelisagan da s[o]flisa siverageTagan iyunes<br />

mravalni wesni SeSliT da gardaqceviT, vnaxeT da SevemTxВen madlsa, viTarca<br />

meufisa, caiSel-bediel mTavarebiskopozisa iovakimisTa.<br />

nebiTa da SewevniTa RmrTisaTa, da didisa da caTa mobaZavisa<br />

ierusalimisa madliTa, da caTamdis maRlisa kaTolike saydrisa antioqiisa<br />

RmrTismSobelisa meoxebiTa, vakurTxeT kaTalikozi iovakim, marjuenaБ<br />

ierusalimisa, afxazeTisa kaTalikozi da kurTxeulmca aris, davayene[T] da<br />

davsviT afxazeTs, saydarTa maT andria mociqulisaTa, yovelTa qristianeTa<br />

lixT-amersa, odiSisa, guri[i]sa da afxazeTisa. yovelTa urCTa da RmrTisa<br />

ara nebismyofelad myofTaTВs momaqc[e]velad vakurTxeT.<br />

da urCqmnil iyunes yovelni, da viTa saTnoebani ugulebels-eyunes<br />

ebiskopozTa da moZRuarTa, mRdelTa da diakonTa, berTa da erTa, didad<br />

eSroma mas, marj[ue]nasa ierusalimisasa, kacsa RmrTisasa iovakims. da<br />

afxazeTi qristeanobisagan sruliad midrekil iyunes, qristes mcnebaTagan<br />

ganSorebul iyunes.<br />

aw gamovnaxeniT Zuelini Sromani wmidaTa nikelTa mamaTagani da, viTarca<br />

[saT]noБ ars sjuli RmrTisa, egreT morCil eqmeniT saTnod RmrTisagan<br />

gamorCeulsa, viTarca mociqulsa pavles da andrias damorCildiT, ismneT,<br />

moiqeciT da SeinaneT.<br />

da saTno eyveniT RmerTsa mefeni simarTliTa mefobisaTa, siwmidiT,<br />

mowyalebiTa, mSvidobiTa siyuarulisaTa. Tavadni simarTlesa bWobdiT,<br />

siwmidiT daicveniT Tavni Tquenni, obolnБ da qurivni SeiwyaleniT, viTarca<br />

ityВs winaswarmetyueli daviT: `oboli da qurivi Seiwyale da gzaБ codvisa<br />

ara iyos Sen Tana~. da viTarca gamcnos [m]qadagebelTaman wmidaTa<br />

mociqulTaman, egreT ganmxndiT.<br />

da ebiskopozi lixTa amerisa, Woroxsa aqaT, ovseTsa aqaT, zRuaБ pontosa<br />

aqaT, sada didisa biWuintisa samzRvari miawevs, ebiskopozni ama ierusalimisa<br />

marjuenisagan kaTalikozisagan ikurTxeodin, [da miiRebdiT] kurTxevasa; da<br />

qadagebasa missa [ismen]diT; jer-iyveniT da nu urC-eqmnebiT, raTa ikurTxneT<br />

marjuenisagan RmrTisa.


aw mamano, Zmano da Svilno! qristes saflavisa marjuena, lixT-amerisa da<br />

afxazeTisa kaTalikozi iovakim qristeanobis sjulisa mamagrebelad da<br />

damamtkicebelad vakurTxeT, sjulisa da merjuleTa ufros da uxucesad<br />

vakurTxeT me, didisa da caTa mobaZvisa antioqiisa da ierusalimisa<br />

patriarqman mixail.<br />

da ese qarta-werili TquenTВs aRvwere.<br />

1. qristes moyuareno, mamano da Zmano, visca qriste RmerTi giyuars da<br />

sjulsa qristeanobissa morCilebT, kaTalikozisagan kurTxevas miiRebdeT. da<br />

vinca guliTa morCiliTa miiRoT kurTxevaБ kaTalikozisagan da morCil<br />

eqmneT, didisa mis dausabamosaБ mamisa, Zisa da sulisa da didisa mis<br />

<strong>sapatriarqos</strong>a, caTa mobaZavi ierusalimisa da antioqiisa madliTa kurTxeul<br />

iyveniT ama sofelsa xorciTa da saukunosa _ suliTa; da maT sjulisa<br />

damamtkicebelTa SВdTa krebaTa madliTa, da oTxTa mqadagebelTa<br />

maxarebelTa madliTa, suliTa da xorciTa TaviTa da SvilTa SviliTi<br />

Svilamde, vidre ukunisamde amin iyavn.<br />

2. vinca sjulisa msajulisa qristessa da qadagebulsa mona[Ta mi]sTasa<br />

urC eqmnaT, kurTxevisa wil movidis Tquenda wyeva igi sodomisa da gomorisa;<br />

iyavn danTqma daTan da abironisi; segrs (sic) numc Seeswrebi dawvasa; zari<br />

daeces Tquen zeda guelboБs (sic) maTaebr; iyveniT wyeul, SeCuenebul caTa<br />

Sina, queyanasa zeda; krul Tquen da sacxovari Tqueni, saxli, yana, venaxi;<br />

sayofelTa TquenTa numca ipoebis mkВdri; caБ risxviT, queyana mwuxarebiT<br />

TquenTВs, romelTa ara irwmunoT sityuaБ qartad dawerili ese; daiwyeos<br />

nayofi Tqueni, viTarca unayofoБ igi leRВ; SeiCueneniT viTarca simon mogВ,<br />

viTarca arioz, romelman ganxia kuarTi uflisa ivisi; da wyeul viTarca<br />

makedonis sulisa wmidisa mgmobari, da evTibios da apolonios.<br />

3. da vinca saydarTa, monasterTa da eklesiaTa mamcrobelni da meuhveni<br />

iyvneT da kaTalikozisa brZanebasa urC eqmnaT, viTarca-igi pirvelni<br />

xelmwifebani zeciT gardamoiTxines da RmrTisa risxВTa quesknels<br />

STaiyarnes, nawili maTi iyos maT Tana; iqmnebismca nawilad maTda bneli<br />

gareskneli, matli uZili, cecxli uSreti, RrWenaБ kbilTa, tirili,<br />

unugeSinicemoБ; sada ars bneli gareskneli aris-mca samkВdrebelad maTda<br />

gamouxsnelad suliTa da xorciTa ukuniTi ukunisamde, amin.<br />

4. anu mefeTa, anu mTavarTa, anu aznaurTa, anu aznauris SvilTa, anu<br />

msaxurTa, anu glexTa, anu mTavardiakonTa, anu diak[o]nTa, anu saxarebaБ<br />

diakonTa, anu kerZoБ diakonTa, anu moxeleTa, anu xelis mqonebelTa, anu<br />

didTa, anu mcireTa yovelive urCqmnili wyeul, SeCuenebulmca aris suliTa<br />

da xorciTa.<br />

5. morCilni sjulisani da Tanamdgomni sarwmunoebisani kurTxeul iyavn<br />

ukunisamde.<br />

6. Zmano da mamano amisTВs gamcneb da gauwyeb, raTa romeli juars-ecua,<br />

daeufla, aR[s]dga, igi mxoloБ ufali ieso qriste SeiyuaroT yovliTa<br />

guliTa TqueniTa, romelman sisxliTa TВsiTa moiy[i]da adam, naTesaviTurT<br />

misiT; da ganhbrwyindeT viTarca mze, naTliTa qristesiTa; saukunod sufevde<br />

winaSe RmrTisa; ese sofeli warmaval ars da saukunoБ waruval.<br />

aw yovelTa SeiyuareT qristes sjuli da qristeman Tquen Segiyuarnes<br />

yovelni. moiqeciT brZanebasa da qadagebulsa qristes marjuenis, lixTa<br />

amerisa RmrTisa meorisa mociqulis pavles Tanamosagris iovakimisi.


7. da vinaiTgan igulsmodgina RmerTman, da jer-iCina Cuenisa xsnisaTВs da<br />

sjulisa qristeanobisa damkВdrebisTВs da damtkicebisaTВs, RmrTisa<br />

brZanebiTa Cuen, didisa caTa mobaZavisa saydrisa antioqiisa da ierusalimisa<br />

patriarqman mixail, nebiTa RmrTisaTa, viTarca ufalman Cuenman ieso<br />

qristeman andrias mociqulsa TВTa saufloБTa xeliTa Semosa TВsi sameufoБ<br />

bisoni, da akurTxa, aw Semdgomad missa vakurTxeT kaTalikozi iovakim da<br />

sjulisa da merjuleTa Tavad da uxucesad dagВmtkicebies.<br />

da aRiwera qarta ese Cem mier.<br />

aw Svilno, Zmano da mamano! gauwyebT da gamcnebT:<br />

8. vinca da ramanca kacman qristianeman, anu didman da anu mcireman,<br />

patronsa uRalatos, anu usamarTlod uorgulos, qriste RmerTi da sjuli<br />

uaruyofies; egreTve usamarTloБ orguli meoreman nu Seiwynaros.<br />

9. vinca da romelman sjulisa da kaTalikozisa urCad uxuedri coli<br />

SeirTos, anu svinaБ, anu meyvisi, anu rZali, anu biZis coli, anu xucis colsa<br />

codos, anu diakonisa colsa Tana codos, anu mTavar-diakvanisa colsa Tana<br />

codos, anu swavlulisa kacisa colsa Tana codos da Seginebulsa sawolsa<br />

zeda daawВnos, amaT yovelTa usjuloebaTa moqmedi krul, wyeul da<br />

SeCuenebulmca ars suliTa da xorciTa, amin.<br />

10. da Tu ar RmrTisa uarismyofelni xarT, mekobresa xucessa moarCobdiT.<br />

11. vinca anu dedis-nacualsa, anu dedobilsa Tana codos, wyeul, krul da<br />

SeCuenebulmca aw da ukunisamde.<br />

12. vinca Zma moklas, qriste RmerTi uaruyofies da nawili maTi aRixocnen<br />

ukunisamde.<br />

13. anu Tvisi da anu sxuaБ moklas, krul, wyeul da SeCuenebulmca ars.<br />

14. da romelmanca ikadros mociqulTa marxvaTa oTxSabaT-paraskevTa,<br />

romelica xsnili ar iyos da Serios, anu micvalebisa marxva, martvilTa kide<br />

vin Wkuianman Serios wueliTa anu xorciTa xsnilTagan kide, krulmca ars<br />

caTa Sina da queyanasa zeda.<br />

15. da romelmanca weliwadTa Sina romelnic uqmni ganuwesebies wmidaTa<br />

krebaTa da ara isminos da TВsiTa nebiTa uqmobdes, wyeulimca ars wmdaTa<br />

krebaTagan.<br />

16. vinca Seundoblad dabeWdili kaTalikozisgan da qorebiskopozisagan<br />

eklesia gaxsnas, Seundoblad krul, wyeul da SeCuenebulmca ars maTi xucesi<br />

da eri maTi.<br />

17. romelmanca wmidaTa krebaTgan ganaCeni da ganawesi sjuli magrad ara<br />

daiWiros da Secodeba dauwyos, RmerTman wyeviT miagos saqmeTa maTaebr;<br />

wyeulimca ars sjulisa uarismyofelTa Tana.<br />

18. vinca sjulisa Semcode patronman ar misces ebiskopossa da<br />

qorebiskopozsa sasjulod ar mianebos da sasjulod mosakiTxavad sofeli<br />

ar daanebos, da Zali ar misces, ima soflisa codva man gardaiГados da<br />

Seundobelmca ars.<br />

19. vinca ama mcnebaTa ar dasjerdeT da kaTalikozsa da qristes sjulsa<br />

urC-eqmnaT, krul, wyeul da SeCuenebul iyaviT RmrTisa dausabamoБsa<br />

madliTa, mamisa, Zisa da sulisa wmidisa madliTa, ierusalimisa madliTa,<br />

antioqiis madliTa, amin, TaviTa, SviliTa, vidre SviliT Svilamde.<br />

20. dammamtkicebelni da sjulisa mamagrebelni, da ieso qristes erTgulni,<br />

ebiskoposTa, moZRvarTa, mRdelTa da monazonTa pativiscemelni da rjulisa


mamagrebelni, obolTa da qurivTa, glaxakTa da davrdomilTa mowyaleni da<br />

Semweni da Semwynarebelni kurTxeulmca arian caTa Sina da queyanasa zeda,<br />

suliTa da xorcTa TaviTa da SviliTa, vidre ukunisamde, RmrTisa<br />

dausabamoБsa piriTa, amin.<br />

21. da amasca gamcneb da gauwyebT Svilno da Zmano Cemno: vinaTgan RmrTismoyuareni,<br />

da erTgulni, RmrTisa marTlmadidebel[n]i, da ZrwoliT da SiSiT<br />

Tayuanismcemelni WeSmaritad da marTlmadideblobiT aRiarebT da<br />

TayuanisscemT saxelsa mis mosamarTlisa gare Semouwerelsa [da] tkbilsa da<br />

mraval-mowyalesa RmerTsa dausabamoБsa, mamasa, Zesa da wmidasa [sulsa], nu<br />

Tana-mzraxvel eqmnebiT ama ukanasknelisa sicrueTa da siverageTa, aramed<br />

morCil eqmneniT brZanebasa RmrTisasa.<br />

22. viTarca andria mociqulman urwmunoni sarwmunoebad moaqcina da<br />

sjulsa da sarwmunoebasa zeda daamtkica, mas Jamsa odes qristeman RmerTman<br />

Cuenman xsnisa Cuenisa da moqcevisaTВs moavlina TВsiTa sameufoTa<br />

Sesamosli[Ta], porfir-bison-oqrovaniTa, samosliTa el[variT]a da<br />

SuqmiuaCrdilebeliTa Semosa da, saxed da [sa]muqfod mociqul, naTlisa<br />

maxarobelad kaTalikozad daayena, rameTu misisa brZanebisa qadagebiTa<br />

moiqces Temni, qalaqni da queyanani ese CrdiloeTisani, vidre nino qarT[lisa]<br />

dedaman moaqcina qarTli, misTa samzRvarTa aqaT wmidaman an[dria mociqulman]<br />

naTliTa miuCrdilebeliTa gananaTln[a da ganas]unnela yovelni morCilni<br />

sjulisani.<br />

aw, msgavsad missa, vakurTxeT da davamtkiceT sjulisa Tavad kaTalikozi<br />

iovakim, [viTarca] qriste RmerTi Tavi ars eklesiaTa.<br />

23. aw, Svilno, Zmano da mamano Cem[no] mo]rCil eqmeniT mwyemsisa mis<br />

saxieris nacvlad [RmrTisa mier] movlenilsa, raTa marad pirmetyuel[ad<br />

samwysod gam[o]sCndeT, da SeikribneT baksa zecisa [arvi]zsasa, da ara iqmneT<br />

[Se]saWmel mgelTa mZВn[vareTa], da ara SegemTxВos gan[sacde]li, viTarca-igi<br />

maSin, romelni u[rC eq]mnnes andria mociqulsa, [romelmanca mouv]lina<br />

RmrTisagan mrisx[ane] angelozi da Secvalna [yovelTav]e maT urCTa saxli<br />

s[ac]xovari, kaciTgan mipirutyuБamde, vidre moiqceodes.<br />

da Semdgomad sarwmu[noebad] moyuanebisa maT[Ta mo]avlina RmerTman<br />

angelozi [mSvidob]iTa da wyalobiTa, [da yoveli] naTesavi kacTa naTl[iTa<br />

gamouTqmeliTa a]Rivso, saxlni d[a sayofe]lni maTni, keTiliTa<br />

mo[uk]lebeliTa. sacxovarn[i simravliTa aR]ivsnes da saukune keTilad<br />

[w]ar[e]marTnes, naTliTa aRs[a]v[se]d.<br />

24. aw Tquenca gulsm[odgine]biTa, simSВdiT[a da krZaluleb]iTa gulsmodginebiT[a<br />

aRmsrulebe]l eqmeniT b[Zanebasa] RmrTisasa da RmrTisa<br />

mociqul[isa] meor[is]a, aw, axl[isa ierusalim]isa mamag[rebe] lsa da qristes<br />

safl[avisa, da sruliad] lixTa ameris[a da afx]azeTisa kaTalikozs iova]kims.<br />

25. da yovelTa Sendoba [da wirv]aБ mi[i]ReT, raTa aqaca [kurTxeul] iyvneT<br />

da saukunesca [kurT]xeul giwodos ufalman Cuenman ieso qristeman, dResa mas<br />

gankiTxvisa da zaris asaxdel[sa, raTa] gamosCnde Zed naTlisad da<br />

gangaZliern[es Tque]n sarwmunoebasa amas da [mtki]cesa zeda mazebel[isa],<br />

aRmasrulebelni da da[m]amtkicebelni, [raTa ara mi]gigos Tualuxavman man,<br />

dResa mas didsa zaris asaxdelsa, viTarmed warvediT[T Ce]mgan wyeulno<br />

bnelsa [ga]resknelsa da cecxl[sa] uSretsa wyudiadi[sasa]; aramed daiceviT<br />

ese mcneba.


26. [da romelman a]ra irwmunos da [ar]a gulsmodgined daicva[s] mcneba ese,<br />

iyos wyeul da SeCuenebul mamisagan, Zisagan da sulisa wmidisagan, viTarca<br />

zemoT weril ars, amin meameneTa, da iyavn wmidaTa angelozTa [mier]<br />

ukunusamde da ukuniTi ukunisamde.<br />

27. aw kualad ismineT ebiskopozTa [da qor]ebiskopozTa viTarca wmidTa<br />

krebaTa ganaCines, [egreT] uTnevarad dadegiT, nu vis aTnev, samwysoБ Seni<br />

swavliT da magrad daiWireT, raTa meored mosvlvasa TquenTgan ar iTxoos<br />

sityВs migeba.<br />

28. egr[eTve moZ]RuarTa: wesierebiT, qristes siyuaruliTa Tquen, [sam]wysod<br />

m[o]wafiT[u]rT, SeiyuareT sjuli qristesi da Tavi TВsi dadev cxovarTa<br />

TВsTaTВs, viTarca mwyemsman saxierman, raTa ara yovelTa codva xelTagan<br />

SenTa iZios, da ukanasknelTa maT Zrwola da aRmofSВnvasa da daisajo.<br />

29. mRdelTa: marTalTa nebis-myofelad nu cru-winaswarmetyuel, [aramed]<br />

daicevi Tavi Seni siZvisagan, tacebisagan, sixarbisagan, didis sicilisagan,<br />

mTuralobisagan da gardarevisagan, romeli ara jer-ars moweseTagan.<br />

30. miec ersa umecarsa marxvaБ, raБca wmidaTa krebaTa gaaCines marxvad,<br />

miec mtkiced da gautexelad uqmi uqmad, viTa sweria gaCeniT saeklesioTa<br />

davTarTa Sigan.<br />

31. da romelmanca ebiskopozman, gina qorebiskopozman, anu moZRuarman, gina<br />

xucesman ara guliTa marTliTa daicvas mcnebaБ ese da ersa ara uqadagos<br />

sarwmunoeba da kaT[a]likozisa brZanebasa zeda momWirned da ZalmicemiT ar<br />

idges, krul wyeul da SeCuebulmca ars aw da ukunisamde; krulmca ars<br />

RmrTisa dausabamoБsagan T[a]viTa, SviliTa da yovliTa misiTa, raodenica raБ<br />

ars sofliTgan saukunodmde ukunisamde.<br />

32. da ukeTu vinca mefeTa, TavadTa, aznaurTa da aznaurisSvilTa,<br />

moxeleTa, mouravTa, xelisufalTa, didTa da mcireTa, mdidarTa da glaxakTa,<br />

yovelTa, [romelTa] ese mcneba, RmrTisa mier wmidaTa krebaTagan ganaCeni,<br />

qrists RmrTisa mier marTlmadidebelTa sasurveli simtkice da sawadeli, da<br />

mwvalebelTaTВs sakdemeli sjuli ara aRiaros, ara irwmunos, da mtkiced ar<br />

gulsmodginos, da magrad ar ipyras, da sxuaTaca ar uqadagos, krul, wyeul<br />

da SeCuenebulmca ars risxВTa RmrTisa dausabamoБsa mamisa, Zisa da wmidisa<br />

sulisaБTa.<br />

33. romeli xucesi cudad zRaprobdes, anu cudad metyuelebdes, anu wessa<br />

aklebdes samwysoTa sofelTa da queyanaTa, da misisa samrevloБsa codva<br />

kaTaliko[z]sa da qorebiskopo[z]sa ar gamoucxados, anu natacebsa col-qmarTa<br />

gВrgВni ukurTxos, anu iparos, anu uxvedrTa col-qmrTa Sendoba misces, anu<br />

misTa samrevloTa marxВsa revaБ uqmisa revaБ Seundos da raБca mRdelobisa<br />

saqme SecodebiT daiWiros, _ wirvisagan aRixocos da wirva misi Seuwiravi<br />

iyos, sadamdis kaTalikozisa moxsenebiTa da gagonebiTa ar ganikanonos.<br />

34. egreTve, vinca da ramanca kacman monasterTa da saydarTa mamuli<br />

moigos, iurvos, anu vin mouravad da mosaqmed Semovides,_krul, wyeul da<br />

SeCuenebu[l] RmrTis dausabamoБsa piriTa, SВdTa krebaTa madliTa; numca<br />

ixssnebis suliTa jojoxeTisagan, nuca wirviTa, nuca glaxakTa micemiTa, nuca<br />

ierusalims warslviTa, itanjebodes gamouxsnelad ukunisamde.<br />

35. vinca uxuedri coli SeirTos, anu svinasa, anu meyvissa Se[e]xos, anu<br />

Zmis colsa, anu SeirTos, anu biZis coli SeirTos, anu ra ginda uxuedri


coli SeirTos kaTalikozisa a[R]uareblad, qristes uarismyofelTa Tanamca<br />

ars nawili misi, aw da ukuniTi ukunisamde, amin.<br />

36. vinca uqmTa weliwadissa da SabaTsa, cxra JamiTgan orSabaTsa<br />

ganTenebadmde, scodebdes, da paraskevsa miwas revdes, da wmidaTa krebaTagan<br />

ganaCeni uqmni dReni krZalviT da magrad ar Seinaxnes, misTВs ganwesebul ars<br />

risxuaБ RmrTisa, matli uZili, cecxli uSreti, RrWena kbilTa, mrisxaneni<br />

angelozni mas zeda; da ara aqus naSromsa missa baraqaБ; nayofi misi misTВs<br />

urgeb.<br />

37. kualad vinca Sescodos wmidaTa marxuaTa da xelyos Secodeba, gina<br />

oTxSabaT-paraskevTa, gina qristes Sobis marxuaTa, anu RmrTis-mSoblisa<br />

micvalebisa marxuaTa, vin ginda Sescodos, gina petres da pavles, romel ars<br />

petre-pavlobis marxvaБ, martВlTa reguenTa kide;<br />

38. da vin uxuedri coli SeirTos Seundobeli da kaTalikozisa<br />

brZanebiTa ar gaeyaros da urCad daudges, gina sasjulosa saqmesa zeda Zali<br />

ar misces, da usjuloTa Semwe eqmnas, gina meyvisobisaTВs, gina qrTamisaTВs<br />

anu SexvewisaTВs;<br />

anu marxua[sa] revdes, raБca wmidaTa krebaTa ga[a]Cines amas zeda, magrad<br />

ar imarxvides marTlad, anu uqmTa revdes, anu marTlad ar Seinaxos da<br />

wmidaTa krebaTgan gaCenili Seuracxyos, da kaTalikozisa brZanebasa ara<br />

morCilebdes;<br />

gina monasterTa damcrobasa moiWirvos TavisTВs gina sxuaTaTВs iurvos,<br />

anu sxuaTa uurvos, anu mterobisaTВs, anu meorisa moyurobisaTВs, gina<br />

qrTamisa aRebisaTvis ra ginda ra gamoaxos gina glexi mosaxle gina<br />

saWurWle, gina kaci, gina jogi, gina didi, gina cotaБ, da ar miRma<br />

Sematebdes;<br />

kaTalikozisa sityuasa da brZanebasa ar damorCildeT, da ese, cneba ara<br />

daicvad, da ara guliTa wmidiTa aRiaroT da ZalmicemiT ar daiWirvoT da<br />

ara irwmunoT, _ gina mefeTa, gina TavadTa, gina didebulTa, gina aznaurTa,<br />

gina ebiskoposTa, gina qorebiskopozTa gina moZRuarTa, gina mRdelTa, gina<br />

diakonTa, gina msaxurTa, gina glexTa, gina mamaTa, gina dedaTa, gina didTa,<br />

gina mcireTa, vin ginda vin es mcneba ar irwmunoT, da kaTalikozsa ar<br />

damorCil eqmnas, da viTa ese aRwerili mogviTxrobs marxvaTa ganaCensa da<br />

esreT ara imarxos;<br />

39. weliwadTa Sina oTxSabaT-paraskevi esreT ganixsnebis: yovelTa<br />

oTxSabaT-paraskevTa, viTarca didTa marxv[a]Ta, jer-ars marxvaБ, ukeTu<br />

saufloБ dResaswauli ara daxudes, anu saCinoTa wmidaTa, romelsa taZarsa<br />

Sina Sekrebulni erni dResaswauloben; qristes Soba msgefsamde xsnili ars;<br />

migegeba xsnili ars; zadikTa ganzogeba xsnil ars; amaRlebisa wina dRe<br />

xsnili ars, oTxSabaT-paraskevi ara; axal kВriake xsnili ars msgefs[a]mde;<br />

sulis wmidisa moslvisa msgefsamde xsnili ars; alajorT kviriake da<br />

yuelierisa kviriake xsnili ars monozonTaTВs da eriskacTaTВs.<br />

amaT gareT oTxSabaT-paraskevi ara ganixsnebis. da romelman ganxsnas,<br />

saSineli satanjuelni ganmzadebul arian maTTВs RmrTisagan, da kanonsa<br />

queSe iqmnebian uziarebelni, da eklesias ar SeiSvebis viTarca urCi RmrTisa.<br />

egreTve wmidisa giorgisi Tavadi dResaswauli aprilsa ocdasamsa maTTВs<br />

xsnili ars, vin eklesias mividen. vin ar mivides, ver ganxsnis noenbersa i.


da uqmni, werilsa Sina, viTarca saeklesioTa wignTa krebaTgan ganCenilman<br />

amcnos, egreT.<br />

40. da vin ori coli erTad SeirTos, gina deda-Svili mama-SvilTa<br />

SeirTos, gina ori dani orTa ZmaTa SeirTon, anu vis coli moukudes, colisa<br />

asuli SeirTos, anu vin colisa deda, romel ars sidedri, SeirTos, anu<br />

meyВsi SeirTos, anu vin coli uxuedri SeirTos, anu vin rZali SeirTos, gina<br />

Se[e]xos, gina dobili anu dedobili SeirTos, didman gina mcireman, gina<br />

xucesi, bilwi iyos da Seaginos xorcni TВsni sxuasa diacsa Tana, gina<br />

mxevali isvas da Jamis-wirvad ikadros,_<br />

vin ese mcnebani da swavlani, sasuliero da saxorcielo, yovliTa<br />

gulsmodginebiTa da guliTa uyalboБTa da utyuvariTa ara aRiaros, ar<br />

daicvas da ara Seinaxos, da urC eqmnas ama swavlasa wmidaTa krebaTagan<br />

ganaCensa da damtkicebulsa, da kaTalikozsa urC-eqmnas: mefeni, gina Tavadni,<br />

aznaurni, gina aznaurisSvilni, msaxurni, gina glexni, ebiskopozni, gina<br />

qorebiskopozni, moZRuarni, gina mRdelni, gina diakon[n]i, moxeleni<br />

xelisufalni, didni gina mcireni, yovelni urCqmnilni wyeul da<br />

SeCuenebulmca arian RmrTisa dausabamoБsa piriTa, romelman Seqmna saukuneni;<br />

krulmca ars samkВdrebeli maTi, suli da xorci misi; krul, wyeul da<br />

SeCuenebulmca ars saxli samyofi misi;<br />

krul, wyeul da SeCuenebulmca ars patiosnisa da cxovelsmyofelisa<br />

juarisagan, romelsa zeda ganipyrna uxrwnelni xelni TВsni xsnisaTВs<br />

Cuenisa qristeman RmerTman Cuenman;<br />

wyeulmca ars wmidaTa zecisa ZalTagan; wyeulmca ars wmidisa iovane<br />

naTlis-mcemelisgan; krul, wyeulmca ars wmidaTa da yovladqebulTa<br />

mociqulTagan; krulmca ars SvidTa krebaTgan;<br />

wyeulmca ars yovelTa RmrTisa wmidaTagan, romelni saukuniTgan saTnoeyunes<br />

ufalsa Cuensa ieso qristesa, da awca saTno yofad arian.<br />

41. ama mcnebaTa urCqmnilni da Seuracxis-myofelni krul da<br />

SeCuenebulmca arian caTa da queyanisagan, xorciTa da suliTa, TviTa da<br />

coliTa, SviliTa da Svilis SviliTa, misiTa erdguliTa;<br />

arismca misTВs ese sofeli mokle da usargeblo; arismca coli misi<br />

quriv da mwuxare, Svilni misni obol, Seryeul da dacvivnebul, viTarca<br />

marTueni yornisani; unayofomca ars yana, saTesvi ara ars Teslisa<br />

gamomRebel, mamuli misi unayofomca da nu Seikrebs misgan nayofsa;<br />

wyeulimca aris misi cxeni, zroxa da yoveli sacxovari; numca epoebis<br />

saxlisa misisagan sanugeSinismcemo.<br />

krulmca ars Tavi misi mxarTa misTa zeda; krulmca ars, mxarni misni<br />

welTa misTa zeda; krulmca ars welni misni TeZoTa misTa zeda; krulmca ars<br />

TeZoni wyВlTa misTa zeda; krulmca ars wyВlni misni muxlTa misTa zeda;<br />

krulmca ars muxlni misni koWTa misTa zeda: krulmca ars koWni misni<br />

ferxTa misTa zeda; krulia ferxi misi miwaTa, adgilTa da samyofTa zeda;<br />

krul ars igi adgili misTВs, sada dadgen ferxni misni; krul ars Tualni<br />

misni saxedvelad da mxedvelad; krulmca ars piri misi purisa mWamelad, enaБ<br />

metyuelad, xelni saqnelad, ferxni savlelad, guli saqmisa gasagoneblad;<br />

krulmca ars igi da misi gasagis[i], misi gasagebeli sxvaman miiRos; kruli<br />

ars misi sicocxle, kruli ars misi sik[u]dili; krul ars misi saflavi, sada<br />

daeflvis.


numca ixsnebis suliTa da xorciTa, TaviTa da coliTa da SviliTa da<br />

yovliTa misiTa gasagebeliTa; numca ixsnebis wirviTa ebiskoposTa da<br />

mRvdelTaTa; numca ixsnebis ierusalems waslviTa, nuca locviTa<br />

molozonTaБTa, nuca glaxakTa micemiTa, nuca mSierTa ganZRomiTa; ara ra<br />

quelis saqme ergos mas; yovelivemca usargebloБ ars misTВs.<br />

42. vinca ese mcneba da swavlaБ ara aRiaros, ara irwmunos da ara<br />

WeSmaritebiT aRasrulos, iyos nawilad misad, sad ars tanjviT samyofi,<br />

qristes uarismyofelTa, bneli wyudiadi, ganunaTlebeli, vaebiT aRsavse,<br />

cecxli uSreti, matli uZili, tartarozi, glovaБ unugeSiniscemoБ, da<br />

RrWenaБ kbilTa, nisli wyudiadi, saburveli TualTa myofTa fskerTa<br />

jojoxeTisaTa; numca ars xsna da gamoxsna maT mier vidre ukuniTi<br />

ukunisamde, amin, amin, amin.<br />

43. qristianeni marTlmadidebelni, rjulisa mamtkicebelni RmerTman<br />

akurTxnes.<br />

beWedi: biWvintisa RuTis-mSoblisa saWeT-mpyrobeli k Цzi 533 .<br />

5. biWvinTis saeklesio krebis (1543-1549)<br />

`kaTalikosTa samarTali~<br />

Cveni didi mematiane batoniSvili vaxuSti wers XVI s-is bolosa da XVII<br />

s-is dasawyisSi Seqmnili viTarebis Sesaxeb: `JamTa amaT Sina iqmna ganteveba<br />

colTa, kvla kacTa da idumal tyvis yidva da ujeroni sjulsa zeda<br />

mravalni imereTsa Sina. amisaTvis Sekrbnen qarTlisa kaTalikosi malaqia,<br />

afxazTa kaTalikosi evdemon da yovelni episkoposni imereT-odiSisani. xolo<br />

episkoposni eseni iyvnen: quTaTeli svimon, genaTeli antoni, Wyondideli,<br />

bedieli, moqveli, drandeli filipe, cagereli kozman, xoneli zaqaria,<br />

nikorwmindeli ioakim, CaiSeli kvirile, amaT ganaCines moqmedTa maTTvis<br />

jerovani Serisxvani, dawernes da SeaCvenes moqmedni misni, viTarca gauwyebs<br />

aRwerili maTi~ 534 .<br />

marTlac, Cvenamde moRweulia qarTuli saeklesio samarTlis Zegli,<br />

cnobili `kaTalikosTa samarTlis~ saxeliT, romelSic gadmocemulia XVI<br />

saukuneSi Semdgari saeklesio krebis dadgenileba: `samarTali kaTalikosTa.<br />

q. saxeliTa RvTisaTa me, qristes mier kurTxeulman yovlisa <strong>saqarTvelos</strong>a<br />

patriarqman malaqia, me, qristes mier kurTxeulman afxazeTis kaTalikosman<br />

mamaT-mTavarman evdemon, davsxediT da SevkribeniT yovelni episkoposni<br />

afxazeTisani. da didi siymili movida codvaTa CvenTagan, mravalni uwesoba<br />

da ujero saqme Semovida: kacis kvla, kacis syidva, eklesiis krexva da<br />

uxvedroba. davideviT sjulis kanoni da Cvenica imisagan gamoviReT da raca<br />

imisagan ar gamoviReviT, Cven Cveni magieri ara Segvimatebia ra. da sjulis<br />

kanonica asre brZanebs~ 535 .<br />

am dadgenilebaSi sjulis samarTlis muxlebi damtkicebulia saeklesio<br />

krebis mier. krebam daloca yoveli aRmsrulebeli am kanonebisa: `vinc es<br />

mociqulTa da wmidaTa krebaTagan ganwesebuli da Cven mier damtkicebuli<br />

sjuli da wigni gaaTaos kurTxeva RvTisa, ubiwod mSobelisa misisa da<br />

wmidaTa krebulTagan da wmidaTa mociqulTa da yovlad wmidaTagan...~ 536 .


krebam iqve dakrula araRmsrulebeli krebis dadgenilebebisa: `vinca am<br />

wmida krebaTa mociqulTagan ganwesebuli da Cven mier damtkicebuli ar<br />

Seiwynaros da kaTolikes saydarzed dasmulsa winaaRudges da Cveni mcneba ar<br />

daimarxos, krulmca aris caTa Sina da qveyanasa zeda wmidaTa krebulTagan,<br />

wmidaTa mociqulTagan da yovelTa wmidaTagan~ 537 .<br />

kaTalikosTa samarTali, rogorc es Zeglis Sesavalidanac Cans,<br />

Sedgenilia ara erTi kaTalikosis, aramed sruliad <strong>saqarTvelos</strong> kaTalikospatriarqisa<br />

da afxazeTis kaTalikosis mier, aseve damtkiceba biWvinTis<br />

iadgarisa, romelic `kaTalikosTa samarTlis~ damatebad miiCneva, evaleboda<br />

qarTlis kaTalikoss afxazeTis kaTalikosTan erTad, aqedan Cans, rom<br />

qarTuli eklesia miuxedavad urTulesi politikuri viTarebisa XVI-XVIII<br />

saukuneebSi, sulierad mTliani iyo. antioqieli patriarqis mixeilisa da<br />

sxvaTa mcdelobas, gaeyoT <strong>saqarTvelos</strong> eklesia, mosalodneli Sedegi ar<br />

mohyolia. kvlavindeburad mcxeTeli patriarqis avtoriteti dasavleT<br />

saqarTveloSi maRalia, rasac miuTiTebs Cvengan ganxiluli krebis mier<br />

gamocemuli dokumenti. Tumca isic unda aRiniSnos, rom meTeqvsmete saukunis<br />

dasawyisidan dasavleT <strong>saqarTvelos</strong> kaTalikosebi ukve iTavisebdnen<br />

patriarqis tituls. iqamde, rogorc cnobilia, saqarTveloSi kaTalikospatriarqi<br />

mxolod erTi iyo, rezidenciiT mcxeTaSi. XVI saukunis Semdeg,<br />

<strong>saqarTvelos</strong> politikur daqucmacebulobas Tavisi asaxva mohyva saeklesio<br />

cxovrebaSic. cnobilia, rom daSlis Semdeg, qarTlis, kaxeTis, imereTis<br />

mefeebi TavianT Tavs `sruliad <strong>saqarTvelos</strong> mefeebs~ uwodebdnen (garkveul<br />

dromde). amiT isini mianiSnebdnen, rom ar cnobdnen <strong>saqarTvelos</strong> saxelmwifos<br />

daSlas, cdilobdnen mis gaerTianebas piradi meTaurobiT. msgavsadve,<br />

dasavleT <strong>saqarTvelos</strong> kaTalikosebi patriarqis tituliT TavianT Tavs<br />

sruliad <strong>saqarTvelos</strong> uzenaes sulier pirvel ierarqad miiCnevdnen, rogorc<br />

es afxazeTis kaTalikos grigol lorTqifaniZis biWvinTisadmi miZRvnil<br />

Sewirulebis wignis damamtkicebeli beWdis warweridan Cans: `grigol mwyemsi<br />

qristesmier yovlisa <strong>saqarTvelos</strong> kaTalikozi~ (1712 w.). igive kaTalikosi<br />

biWvinTisadmi sxva Sewirulobis wignSi Tavis Tavs `CrdiloeTisa da<br />

afxazeTis kaTalikozs~ uwodebs 538 . cnobilia, rom ZvelqarTul saistorio<br />

geografiaSi termini `CrdiloeTi~ da termini `saqarTvelo~ identuri<br />

terminebi iyo. `CrdiloeTs~ (zogjer `aRmosavleTs~) <strong>saqarTvelos</strong> uwodebdnen.<br />

patriarqis titulis miniWebiT, Cans, dasavleT <strong>saqarTvelos</strong> kaTalikoss<br />

sruliad <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis kanonier mamamTavrad warmoaCendnen, iseve,<br />

rogorc vTqvaT, imereTis mefeebi sruliad <strong>saqarTvelos</strong> mefeebad<br />

warmoaCendnen TavianT Tavs. imereTis mefe bagrati 1545 wlis sigelSi Tavis<br />

Tavs `mefeTamefes~ uwodebs da `lixT-amerisa da lixT-imeris~ cixisTavebs<br />

ubrZanebs, daamtkicon mis mier gacemuli sigeli 539 . `mefeTa-mefis~ titulis<br />

miniWebiT imereTis mefeebi TavinT Tavs warmoadgendnen sruliad <strong>saqarTvelos</strong><br />

kanonier mefeebad, aseTive politikuri Sinaarsi edo dasavleT <strong>saqarTvelos</strong><br />

kaTalikosTa mier patriarqis titulis miniWebas. SemdgomSi, maT<br />

titulaturaSi bolomde rCeba es wodeba. magram mainc qarTlis kaTalikosebi<br />

uzenaes sasuliero avtoritetebad da upirveles mamtkicebel rjulmdeblebad<br />

miiCneodnen dasavleT saqarTveloSic. magaliTad, biWvinTis iadgarSi,<br />

romelsac xeli moaweres da TandaTanobiT daamtkices dasavleT <strong>saqarTvelos</strong><br />

(afxazeTis) kaTalikosebma: malaqia abaSiZem (1529-1532), evdemon CxetiZem (1543-


1575), efTvimi I sayvareliZem (1578-1605), malaqia II gurielma (1605-1639), maqsime I<br />

maWutaZem (1628-1647), zaqaria qvarianma (1657-1659), svimon I CxetiZem (1659-1666),<br />

daviT nemsaZem (1667-1682), nabrZanebia imis Sesaxeb, rom, rogorc aRiniSna, es<br />

dokumenti unda daamtkicos qarTlis kaTalikosmac: `da Tqven wmidano mefeno,<br />

mRvdelT-mTavarno, afxazeTisa da qarTlis kaTalikosno, Tqvenca asreT<br />

daumtkiceT~ 540 . Tumca zogierTi ucxouri wyaro `qvemo iberiis<br />

arqiepiskoposs~ (ase uwodeben isini afxazeTis kaTalikoss) ufros, uxuces<br />

pirvelierarqad miiCnevs `zemo iberiis arqiepiskoposTan~ SedarebiT.<br />

biWvinTis saeklesio krebis mier gamocemuli `kaTalikosTa samarTlis~<br />

kanonTa teqsti i. doliZis dayofiT Seicavs 23 muxls, dalagebulia<br />

garkveuli TanamimdevrobiT: pirveli muxli kacis yidva-gayidvas exeba, me-2-6<br />

muxlebi eklesiis gatexas, qurdobasa da kacis kvlas, me-7-15 muxlebi<br />

episkoposis mier da episkoposis winaaRmdeg Cadenil danaSauls, me-16 muxli _<br />

mefis Ralats, me-17-18 muxlebi _ kaTalikosisa da episkoposis Seuracxyofas<br />

da uRirsi mRvdlis kurTxevas, me-19 muxli _ saqmis mrudad gamoZiebasa da<br />

damnaSavis gasamarTlebas, me-20 muxli saeklesio mamulebis datacebas, 21-e<br />

muxli _ sjuldebis Sesrulebas, 22-e muxli _ rZlis SerTvas da ukanaskneli<br />

23-e muxli _ colis ubralod dagdebas~ 541 .<br />

prof. i. doliZe aRniSnavs _ `kaTalikosTa samarTlis~ mTavari wyaro<br />

aris, rogorc es samarTlis wignis Sesavlidan Cans, `sjulis kanoni~... akad. k.<br />

kekeliZem gamoikvlia, rom kaTalikosTa kanonebi damyarebulia ~didi sjulis<br />

kanonze~ da ara eqvTime mTawmindelis mier naTargmn `mcire sjulis kanonze~...<br />

`kaTalikozTa samarTali~ ar warmoadgens sjulis kanonis ubralo<br />

gamokrebas. igi qarTuli saeklesio samarTlis originaluri Zeglia, romlis<br />

dadgenilebani qveynis maSindeli yofa-cxovrebis sinamdviles asaxaven~ 542 .<br />

kaTalikosTa samarTali mTel saqarTveloSi moqmedi sjuli iyo. masSi<br />

araa aRniSnuli saeklesio krebis mowvevis adgili. T. Jordanias azriT,<br />

romelic amJamad aRiarebulia, `kaTalikozTa kanonebi~ dawerilia XVI<br />

saukunis pirvel naxevarSi. masSi moxseniebuli imerTa kaTalikosi evdemoz<br />

unda iyos evdemos I (1549-1579) da ara evdemos II (1666-1669). `kaTalikosTa<br />

samarTlis~ xelrTvaSi aRniSnuli quTaTeli mitropoliti svimoni<br />

aRsaydrebula 1529 wels, igi ukurTxebiaT biWvinTis taZarSi 543 . krebis xelis<br />

momweri caiSeli (CiSeli) episkoposi kvirile moRvaweobda leon dadianis<br />

dros (1533-1571), misi gvari yofila JvaniZe 544 . k. kekeliZis azriT, kreba<br />

Catarebula 1543-1549 wlebSi 545 . pirveli TariRi (1543 w.) afxazeTis<br />

kaTalikosis evdemon I CxetiZis aRzevebis welia, xolo meore (1549) qarTlis<br />

kaTalikosis malaqias gardacvalebisa. `amrigad, kaTalikosTa samarTali<br />

Sedgenilia XVI saukunis 40-ian wlebSi imereTis mefis bagratis dros (1510-<br />

1565) 546 .<br />

maSasadame, kaTalikosTa samarTali Sedgenilia im dros, rodesac<br />

afxazeTis (imereTis) kaTalikosTa taxti idga biWvinTaSi, ufro gvian (1657 w.)<br />

taxti Crdilokavkasiel (afsar-abaz-Cerqez) tomTa Semosevebisa da osmalTa<br />

mZlavrobis gamo gadatanil iqna gelaTSi. maSasadame, Tu zemoaRniSnul<br />

krebis mowvevis TariRs daveTanxmebiT, kreba Catarda biWvinTaSi,<br />

sakaTalikoso centrSi, magram arsebobs sxva Tvalsazrisic. vaxuSti<br />

batoniSvils aRniSnuli kreba XVII s-Si Catarebulad miaCnda (daaxl. 1605 w.).


Cven veTanxmebiT pirvel daTariRebas, radgan Zeglidanac Cans, rom krebis<br />

mowvevis droisaTvis `kacis syidvas~ jer kidev ar hqonia farTo, Ria,<br />

daufaravi xasiaTi miRebuli, jer igi ar yofila gadaqceuli `tyveTa<br />

syidvad~, romelsac XVII saukuneSi ukve daufaravad misdevdnen. vaxuStis da<br />

sxva mematianeebs miaCndaT, rom tyveTa syidvam CvenSi daufaravi saxe miiRo<br />

rostom mefe-xanis da levan II dadianis dros. unda iTqvas, rom adamianTa<br />

gayidvis faqtebis gamomJRavnebisTanave (e.i. XVI s-Si) Cvens wmida eklesias<br />

miuRia zomebi, cdila ZirSive aRmoefxvra es mavne codva, magram, qveyanaSi<br />

Seqmnili viTarebis gamo, mis cdas obieqturi, mosalodneli Sedegebi ar<br />

mohyolia. am Zeglidan Cans, rom saqarTveloSi (krebis mowvevis epoqaSi)<br />

saeklesio samarTlis iurisdiqcias eqvemdebareboda ara marto sasuliero<br />

saeklesio saqmeebi, aramed, zogierT SemTxvevaSi, sisxlis samarTlis<br />

danaSaulebanic 547 .<br />

marTalia im droisaTvis biWvinTaSi krebis mowveva saSiSi iyo (e.i. XVI s.<br />

SuawlebSi), magram is mainc warmoadgenda udides saeklesio centrs da,<br />

rogorc Cans, aq, saeklesio dedaqalaqSi, Sedga ganxiluli kreba.<br />

samarTali kaTalikozTa<br />

[sruli teqsti]<br />

q. saxeliTa da R ЦTisaTa me, qristes mier kurTxeulman yovlisa<br />

<strong>saqarTvelos</strong>a kaTalikozman patriaqman malaqia, me, qristes mier kurTxeulman<br />

afxazeTis kaTalikozman mamaT-mTavarman evdemon, davsxediT da SevkribeniT<br />

yovelni ebiskopozni afxazeTisani.<br />

da didi siymili movida codvaTa CuenTagan, mravali uwesoba da ujero<br />

saqme Semovida: kacis klva, kacis syidva, eklesiis krexva da uxvedroba.<br />

davideviT sjulis kanoni da Cuenca imisgan gamoviReviT; da raca imisagan<br />

ar gamoviReviT, Cuen Cueni magieri ara SegВimatebia ra.<br />

da sjulis kanonica asre bZanebs.<br />

[kacis syidvisa ese gavaCineT] 1. q. ramanc kacman kaci gayidos, anu didman,<br />

anu mcireman, anu Tavadman, anu aznaurman da an glexman, wmidaTa krebulTagan<br />

SeCuenebul iyos da ganГdili.<br />

rasac kacs marTliT gankiTxviTa da gamoZiebiTa kacis syidva gamoaCndes,<br />

Tu is kaci daiГsnas da moiyuanos, missa saydarsa da ebiskoposs dauurvos, ra<br />

erTic Zal-edvas, damklebis ufalsaca dauurvos.


da Tu ver moiyuanos, vin ginda vin iyos, TavadisSvili unda aznaurSvili,<br />

unda glexi, maSinc veram saqmem ver iГsnas, ukanonodca ars, - Zelsa mieces.<br />

da vinc qrTami aiRos da ar CamoarCos, SeCuenebul iyos wmidaTa<br />

krebulTagan da kanonsamca queSe aris wmidaTa mociqulTasa.<br />

q. eklesiis mkrexvelTaTvis ese gangВwesebia 2. q. vinc eklesia gatexos da<br />

xati ganZarcos ukanonod Zelsa mieces.<br />

3. q. vinca eklesias Sigan Sevides da saqoneli gamoitanos, eklesiasa misi<br />

saqoneli miezRos da kaci daSavdes.<br />

4. q. vinca Zma moklas anu mama, Гeli moekueTos da mamulisagan ganvardes.<br />

5. q. vinca ubralo kaci moklas anu mgzavri, anu mcveli risame qurdobiT,<br />

ganipatijos.<br />

6. q. vinca qurdoba qnas, rarigadac pirvelad wesi yofiliyos, isre<br />

gardaaГdevinon.<br />

q. ebiskopozis saqme ese gagВCenia 7. q. romelic ebiskopozi missa saydarsa<br />

ganeSoros TВnier ocis dRisa, Tu ar patronisa mizezisa da saqmisaTВis da<br />

anu samwysosa Sigan siarulisagan Tavi ГelT ara hqondes da anu avad ar iyos,<br />

anu missa samwysosa Sigan qorebiskopozsa gauwyuetlad ar aroninebdes da<br />

sjulis saqmesa da mRdel- monaznis saqmes da missa samwysosa eklesiebis<br />

saqmesa marTlad ar mwysobdes, ara marTebdes da ar amagrebdes, raca Zaledvas,<br />

mis saydars ar aSenebdes da ar kazmevdes, anu saydris mamuls ar<br />

amagrebdes, da romelmanca ebiskopozman, raca sjulis kanonsa Sigan ar<br />

eweros, imas gareT anu uxvedrobisa da sВnaobisa saqmesa zeda neba darTos<br />

da anu sakanono aarTvas, _ SeCuenebul iyos wmidaTa krebulTagan da<br />

kanonsamca queS aris wmidaTa mociqulTasa, da misisa saydrisagan eqsoria<br />

iqmnas.<br />

8. q. romelmanca ebiskopozman diakoni da mRdeli asre akurTxos, rome<br />

marTalze ar ganikiTxos da anu daviTnisa da msgebsisa da kurTxevanisa<br />

kiTxva ar SeeZlos, da anu umoZRuro iyos da moZRuari ar ganikiTxos,<br />

SeCuenebuli iyos.<br />

9. q. romelmanca ebiskopozman sxvis ebiskopozisa Seundobelsa Sendoba<br />

misces, anu diakoni da mRvdeli ukurTxos, SeCuenebuli iyos.<br />

10. q. romlisac ebiskopozis samwysos Sigan ese iqnebodes, umRdlod da,<br />

Tu Rone ar iyos, umTavardiakunod, eris kacis ГeliTa anu ziareba gaegzavnos<br />

da anu eziaros, xucesi wirvisagan daayenos.<br />

11 q. romelman ebiskopozman missa samwysosa Sina ese ikadros da ar<br />

moikiTxos, SeCuenebuli iyos.<br />

12. q. romlisac ebiskopozisa qorebiskopozi soflis soflamdis da<br />

eklesiis eklesiamdis ar mividodes da im eklesiis Sesavalsa kacebsa ar<br />

Sehyrides, uqmobasa, naTesaobasa, avgzisobasa, sВnaobasa, marxvis Wamasa<br />

marTliT saqmiT ar gamoikiTxvides da ar marTebdes, SeCuenebuli iyos.<br />

13. q. romelica, anu didi anu Tavadi, anu aznauri, anu glexi, ebiskopozsa<br />

winaaRudges da marTliTa samarTliTa da gankiTxviT qorebiskopozs<br />

sarjulo ar moakiTxvinos, SeCuenebuli iyos.<br />

14. q. vincavin ebiskopozsa da missa qorebiskopozsa winaaRmdegoba hkadros,<br />

marTliTa gankiTxviTa da gamoZiebiT rjuli ar mohkiTxos patronman, mefeman<br />

misad sisxlad da Secodebad moikiTxos.


15. q. romelica ebiskopozi, didi anu mcire, kaTalikozsa samRTosa da<br />

sasjulosa saqmezeda, anu saydrisa, anu sjulisa saqme rame daeSaos,<br />

marTliTa gankiTxviTa da gamowulilviTa raca kaTalikozman swuarTos,<br />

ewuarTos da marTalsa weszeda daadges, ara da ar gaugonos da arca<br />

iwuarTos, wirvisagan ganikueTos da mefem saydrisagan eqsoria qmnas.<br />

[mefis Ralatisa asre iqnas] 16. q. visac patronis mefis Ralati gamoaCndes,<br />

anu didsa, anu Tavadsa, anu aznaursa, anu visac, marTaliT gankiTxviT da<br />

gamowulilviTa, rarigadac wmidaTa krebaTa da wmidaTa mociqulTagan<br />

gaCenili iyos da sjulisa kanonsa Sigan eweros, sikudiliT ganipatiJos.<br />

[kaTalikozisa da ebiskopozis ginebisaTvis] 17. q. vinc kaTalikozsa da<br />

ebiskopozsa aginos da upatiuroba hkadros, rarigadac sjulis kanonSi<br />

eweros, imrigad ganipatiJos.<br />

[uRirsi mRdlis kurTxevisaTvis] 18. q. romelmanca ebiskopozman uRirsi<br />

mRdeli anu diakoni akurTxos, da anu icodes misi uRirsoba, da anu wirva<br />

daanebos, da anu qrTami aarTvas, SeCuenebulimca aris, viTarca sВmon mogВ.<br />

nurc ebiskopozi, nurc moZRuari da winamZRuari qrTamiT nu daidginebis.<br />

amisTВs sjulis kanoni asre brZanebs: Seundobeli iyos makurTxevelica da<br />

kurTxeulica.<br />

[mrudad gamokvlevisa da gamarTlebisaTvis]. 19. q. romelmanc kacis<br />

msyidveli da eklesiis mtexeli, marTali mrudad gamoikulios da mrudi<br />

ganamarTlos, SeuCerebeli iyos.<br />

[saydris mamulis gamoxumisaTvis] 20. q. vincavin, didman anu mcireman,<br />

saydarsa da monastersa mamuli gamoaxuas, anu sofeli, anu venaГi, anu miwa da<br />

agari, vincavin [iyos], didi da mcire, SeCuenebuli iyos.<br />

[sjulis gamTavebelTa da gardamavalTaTvis] 21. q. vinca es, mociqulTa da<br />

wmidaTa krebaTagan ganwesebuli da Cuen mier damtkicebuli sjuli da wigni<br />

gaaTaos, kurTxeva R ЦTisa, ubiwod mSobelisa misisa da wmidiTa<br />

krebulTagan, da wmidaTa mociqulTa, da yovelTa wmidaTagan. vinca es<br />

daamtkicos, locva-kurTxeviT da SendobiT iyos TaviTa, coliTa da SviliTa,<br />

saxliT, mamuliT da agarakiT, rac R ЦTsa kacisaTВs keTili daebados,<br />

yovliTa keTiliTa aRsavse iqmnas, locva-kurTxeviT da SendobiT amyofos.<br />

vinc am wmidaTa krebaTa mociqulTagan ganwesebuli da Cuen mier<br />

damtkicebuli ar Seiwynaros da kaTolikes saydarzed dasmulsa winaaRudges<br />

da Cueni mcneba ar daimarxos, krulmca aris caTa Sina da queyanasa zeda<br />

wmidaTa krebulTagan, wmidaTa mociqulTagan da yovelTa wmidaTagan, Se-mcaeqmnebis<br />

Zrwola kaenisa, SiSTВli iudasi, mexis-texa deoskoresi, moSToba<br />

gmirTa, dawva sodomelTa, keTri geezisa, danTqma daTan da abironisi,<br />

sircxВli kriskenti da Tabinesi, da yovelTa qristes uaris myofelTa<br />

Tanamca aris nawili misi.<br />

[rZlis SerTvisaTvis] 22. q. vinca anu didman, anu Tavadman, anu aznaurman,<br />

anu glexman, rZali SeirTos, SeCvenebulimc aris R ЦTisagan da misTa<br />

wmidaTagan da SВdTa krebaTa, wmidaTa mociqulTagan.<br />

kacica da dedakacica gaRma-gamoRma dakiron, da mkiravni Cuengan<br />

dalocvil da kurTxeulni iyon.<br />

me, afxazeTis kaTalikozi [evdemon], kanoniTa vamtkiceb.<br />

me, quTaTel mitrapoliti sВmion, kanoniTa vamtkiceb.


me, genaTel mTavar-ebiskopozi antoni, kanoniTa vamtkiceb.<br />

me, mama Wyondideli, kanoniTa vamtkiceb.<br />

me, bediel mitropoliti, kanoniTa vamtkiceb.<br />

me, moquel mTavar-ebiskopozi, kanoniTa vamtkiceb.<br />

me, drandel mitrapoliti filipe, kanoniTa vamtkiceb.<br />

me, cagerel mamaT-mTavari kozman, kanoniTa vamtkiceb.<br />

me, xonel mTavar-ebiskopozi zaqaria, kanoniTa vamtkiceb.<br />

me, nikorwmideli ebiskopozi iovakim, kanoniTa vamtkiceb.<br />

me, CiSel mamaT-mTavari kВrile, kanoniTa vamtkiceb.<br />

[colis ubralod dagdebisaTvis] 23. q. romelman ubralod coli daagdos,<br />

SeCuenebulimca aris wmidaTa mociqulTagan da sikudiliTa ganipatiJos 548 .<br />

6. daviT-garejis saeklesio krebis `ganCineba~ (1702 w.)<br />

1702 wels mowveul iqna saeklesio kreba, romelmac gamosca dadgenileba _<br />

`ganCineba saeklesio krebisa samonastro wesisa da rigis Taobaze~ 549 .<br />

marTalia, ganCineba sazogadod samonastro cxovrebas Seexeba, magram<br />

masSi kerZoobiTi saubaria daviT-garejis monastris Sesaxeb. am dadgenilebiT<br />

kreba Seecada, moewesrigebina daviT-garejis samonastro cxovreba. ufro<br />

sworad, krebas surda axlad daewyo da rogorme aeRorZinebina samonastro<br />

cxovreba. saqme is iyo, rom CrdilokavkasielTa (lekTa) gamudmebulma TareSma<br />

daaZabuna daviT-garejis monastrebi XVII saukuneSi. monasterTa sisxlsavse<br />

cxovreba gansakuTrebiT daamcro 6000 beris amowyvetam. Zvel saqarTveloSi<br />

berobis msurveli mravali qristiani iyo, didi survilic hqondaT daviTgarejSi<br />

moRvaweobisa, magram aoxrebul monasterSi mudmivi SiSianobis gamo,<br />

Cans, darCena eZnelebodaT. am da sxva mizezTa gamo 1702 wels mowveul<br />

saeklesio krebis ganCinebaSi naTqvamia: `Cven ama krebis brZanebiTa ese wigni,<br />

piri da brZaneba davsdeviT, ase, rome: 1. romeli beri daviT garejas, Tu<br />

naTlismcemels, Tu dodos, Tu berTubans mivides metaniad da dasadgomad da<br />

aRTqma yos mun monastersa Sina samyofad da mere kualad ukun iqces da<br />

dauteos Tvisi metania monasteri da sxvad monastrad mivides ...Tavisi nebiT....<br />

wyeul iyos da SeCvenebul RmrTisa da oTxis patriarqisagan, svetis<br />

cxovelisagan da wmidis giorgisa, wmidis ninosa da ama wmidis daviTis da<br />

dodosagan~ 550 .<br />

aRsaniSnavia, rom Zveli qarTuli dokumentebi XIII s-mde asaxelebdnen xuT<br />

msoflio patriarqs, maT Soris igulisxmeboda romis eklesiis meTauric<br />

(papic), am droisaTvis misi xseneba amovardnilia da mxolod oTxi<br />

marTlmadidebeli patriarqi moixsenieba (konstantinopolis, aleqsandriis,<br />

antioqiisa da ierusalimis patriarqebi). am sabuTidan kidev erTxel Cans, rom<br />

daviT-garejis monastrebi mTlian qarTul eklesiasTan erTad XVIII s-is<br />

dasawyisSi marTlmadidebluri orientaciisani iyvnen. amis aRniSvna imisTvisaa<br />

saWiro, rom am monasterSi berad Sevida sulxan-saba orbeliani, TiTqosda<br />

kaTolike. cxadia, marTlmadideblur monasterSi kaTolike ver dadgeboda,


sulxan-sabas `kaTolikoba~ mxolod politikuri da ara sarwmunoebrivi<br />

orientacia iyo.<br />

krebis ganCinebis meore muxlic SemoklebiT imasve imeorebs, rac pirvel<br />

muxlSia gadmocemuli. mesame muxli krZalavs unebarTvod berebis erTi<br />

monastridan meoreSi gadasvlas. meoTxe muxliT monastris datovebis Sendoba<br />

eZleva im bers, romelsac `mefeTagan, kaTalikozTagan, efiskopozTa da<br />

darbazis erTagan gamovides episkoposad an winamZRvrad, anu romelisame wessa<br />

zeda mdgomared. amas Sendoba da madli hqondes~ 551 .<br />

mexuTe muxliT ekrZalebaT qveynis saero da sasuliero meTaurebs<br />

(Tavadebs, episkoposebs) Sewynareba monastridan unebarTvod gamosuli berisa.<br />

meeqvse muxliT kreba wyevas da SeCvenebas uTvlis krebis ganCinebis<br />

damrRvevT. krebis ganCinebas xels awers 11 episkoposi: bodbeli, Tbileli,<br />

mangleli, samebeli, mroveli, Weremeli, wilkneli, xarWaSneli, dmaneli,<br />

bovneli, walkeli da erTi arqimandriti. ganCinebas brZanebis saxe misca<br />

kaTalikosma Tavisi beWdis dasmiT. kaTalikosis brZaneba daadastures amba<br />

alaverdelma nikolozma, ninowmindelma iosebma, bodbelma mitropolitma<br />

zaqariam da mTavarepiskoposma qristeforem.<br />

radganac krebis ganCineba uSualod daviT-garejis monastrebs exeba, unda<br />

vifiqroT, rom kreba iqve Catarda. amas miuTiTebs krebis mier moxseniebul<br />

wmidaTa CamoTvlac. sazogadod, romelime eklesiaSi, anda eklesiis sanaxebSi<br />

saRvTo msaxurebis damaboloebeli Camolocvis dros, rogorc wesi, uTuod<br />

moixsenieba wmidani, romlis saxelzec aSenebulia eklesia an monasteri. 1702<br />

wlis krebis ganCineba saerTo saeklesio siwmideebis (sveticxovlis, sauflo<br />

kvarTis, sveticxovlisadmi mimadlebuli sauflo mironis) CamoTvlis Semdeg,<br />

pirvel rigSi, ixseniebs kaxeTis mxaris siwmideebs: giorgi alaverdels, wmida<br />

ninos (e.i. bodbis saydars) da aboloebs ase: `madliTa mama daviT garejiTa da<br />

wmidisa dodosiTa~ es ukanaskneli CamonaTvali unda miuTiTebdes, rom kreba<br />

daviT garejSi, anda mis mamulSi Catarda.<br />

erTi sabuTidan Cans, rom krebis Catarebis Semdeg daviT-garejis<br />

monasterTa mdgomareoba ramdenadme gaumjobesebula. 1704 wels daviT-garejis<br />

winamZRvarma onofrem, dodos winamZRvarma zaqariam da naTlismcemlis<br />

winamZRvarma xaritonma Txovna miarTves kaxeTis mefe erekle I-s da sTxoves<br />

monastrisaTvis daebrunebinaT sagarejos mamulebi, ris sanacvlodac<br />

monastrebi iRebdnen valdebulebas, yovelwliurad, yvelieris xuTSabaTs,<br />

sagangebod ewiraT mefe-dedoflisaTvis, xolo xorcielis kviras maTi<br />

SvilebisaTvis. 1709 wels gamocemuli Sewirulobis sigelidan Cans, rom<br />

daviT-garejis monastrebi, e.w. stavropigiulni ki ar iyvnen, aramed<br />

ninowmideli mTavarepiskoposis samwysos Seadgendnen, yovel SemTxvevaSi,<br />

aseTi pretenzia ganucxadebia ioseb ninowmidels: `aReSennes monasterni ege<br />

udabnosani, vidremdis Seiqmnes adgilsa magas monasterni aTormeti Tavis-<br />

Tavad winamZRvriTurT, da eseni yovelni iyvnes samwyso da morCil RmrTisa<br />

mier kurTxeulisa mTavarepiskopozisa ninowmidelisa, da romelnica<br />

uflebdes da ganagebdes sagarejos wmidis ninos monastersa, maTica jer ars<br />

pyroba da kurTxeva amaTi~ 1 .<br />

mahmadianebis SemosevaTa droso, _ wers ninowmideli episkoposi, _<br />

`udabnonica ese garejisani aoxrdes da mravalJam da mravalwel daSTa<br />

umkvidrod kacTagan da arRaravin iyo berTagani adgilsa magas wmidasa,


vidremde yofad Cvendamde da iyo umkvidro kacTagan~ 552 . ninowmideli<br />

mTavarepiskopos ioseb vaCnaZis dros berebs aRudgeniaT dodos monasteri,<br />

misTvis episkoposs mamulebi Seuwiravs. garda amisa, rac aRsaniSnavia, am<br />

episkoposs berebisaTvis dauweria <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis mokle istoria,<br />

wmida ninos moRvaweoba, asureli mamebis Camosvla, gansakuTrebiT ki daviTis,<br />

dodos da lukianes cxovreba. episkoposis survili yofila, berebs hqonodaT<br />

Sesabamisi codnac.<br />

rogorc zemoaRniSnulidan Cans, 1702 wels mowveuli saeklesio krebis<br />

Semdeg daviT-garejis monasterTa cxovreba SesamCnevad aRorZinebula.<br />

aRsaniSnavia, rom <strong>saqarTvelos</strong> eklesias krebis mamebi uwodeben<br />

`samociqulo eklesias~. patriarqi Tavis Tavs ase moixseniebs: `Cven, meufisa<br />

mier, samociqulosa kaTolike eklesiasa zeda dadginebuli patriarqi<br />

kaTalikozi evdemozi~ 553 . <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis am saxelwodebas gausva xazi<br />

Semdgomma, 1748 wels mowveulma saeklesio krebamac.<br />

daviT-garejis krebis `ganCineba~<br />

[ganCineba saeklesio krebisa samonastro wesisa da rigis Taobaze] [1702 w.]<br />

q. saxeliTa saxierisa, arseba daubadebelisa RmrTisa mamisa, Zisa da<br />

sulisa wmidisaTa, SewevniTa da madliTa yovlad ubiwosa umetesad<br />

kurTxeulisa, uxrwnelisa qalwulisa mariamisaTa, SewevniTa da ZaliTa<br />

cxovels myofelisa jvarisaTa, ZaliTa da madlisaTa wmidaTa zecisa ZalTa<br />

angelozTa da mTavar angelozTa, madliTa da SewevniTa wmindaTa udabnos<br />

maSvenebelTa mamaTa, madliTa da SewevniTa svetis cxovlisa kvarTisa<br />

sauflosa mironisa wmindisaTa, madliTa da TanamdgomlobiTa wmindisa<br />

giorgi alaverdisaTa da SewevniTa meaTcametisa mociqulisa ninosiTa,<br />

madliTa mama daviT garejelisaTa da wmindisa dodosiTa;<br />

Cven, meufisa mier samociqulosa kaTolike eklesiasa zedan dadginebulman<br />

patronman kaTalikozman evdemoz, amba alaverdelman patronman nikoloz,<br />

mTavarefiskopozman qristeforem, ninowmindelman ioseb, sula qarTvelTa da<br />

kaxT efiskopozTa, winamZRvarTa, mRdelTa da samRdeloT dasTa ese wigni,<br />

piri da fici davsdeviT da Sekrva gaxsnis brZaneba, viTarca brZanebs piri<br />

RmrTisa: `romeli ganxsnaT, xsnil iyos da romeli SekraT, krul iyos~.<br />

Cven ama krebisa brZanebiTa ese wigni, piri da brZaneba davsdeviT, ase rome:<br />

1. romelic beri daviT-garejas, Tu naTlismcemels, Tu dodos, Tu<br />

berTubans mivides metaniad da dasadgomad da aRTqma yos mun monastersa Sina<br />

samyofad, da merme kualad ukun-iqces da dauteos Tvisi metania monasteri da<br />

sxvad monastrad mivides, Cvenad uSendobod da eris gamourCevlad,<br />

daupatijeblad, Tavis nebiT da wadiliT da guliswyromiT, ampartavnobiT,<br />

dauTminobiT gamovardes, an sityuiT visiTme moRordes da wavides, wyeul<br />

iyos da SeCvenebul RmrTisa da yovelT misTa wmindaTagan, Svidis krebisagan<br />

da oTxis patriarqisgan, svetis cxovelisgan da wmindis giorgisa, wmindis<br />

ninosa da am wmindis mama daviTisa da dodosagan.<br />

2. romelic Sevides, metania qnas dasadgomad, mamasa da krebuls piri da<br />

aRTqma daudvas da aRar aRasrulos es Tavisi aRnaTqvami, wyeuli iyos da<br />

SeCvenebuli.


3. kvalad, romelmanc erTmanerTis SurobiT da qiSpobiT erTis<br />

monastridam meoreSi sadgomad beri miiyuanos an TviTan mivides mamasa da<br />

krebulisagan uSendobod, isimc wyeuli da SeCvenebul iyos.<br />

4. Tu mefeTagan, kaTalikozTagan, efiskopozTa da darbazis erTagan<br />

gamorCeviT gamovides efiskopozad anu winamZRuarad anu romelsame wessa<br />

zeda mdgomlad, amas Sendoba da madli qondes.<br />

5. romelmac Tavadma, gina efiskopozman anu didman anu mcireman iqidam<br />

mamisa krebisa Seundobari da gamovardnili da am wyevas qveS danarCunebuli<br />

beri miuSvas da Seiwynaros, isic imisi monawile da Tanaziari iyos.<br />

es ase gavarigeT da davamtkiceT.<br />

6. vinc amas urC eqmnas, wyevasa da SeCvenebasa qveSe iyos da daTan da<br />

abironTana da iudas monawile da moziaremc iqmnebis, wyeul iyos suliTa da<br />

ГorciTa aqa da mermesa mas didsa dResa, amin. amin. amin.<br />

amisi mowame da damamtkicebelni: bodbeli zaqaria, Tbileli domenti,<br />

mangleli ioseb, samebeli nikoloz, mroveli, Weremeli, wilkneli, xarWaSneli<br />

parTeni, dmaneli elise, bovneli ivane, walkeli nikoloz, maRalaZe<br />

arqimanditi nikoloz, sula qarTvelni da kaxni efiskopozni.<br />

vinca am garigebisa da brZanebis damamtkicebeli iyos, madli da kurTxeva<br />

qondes.<br />

vinca vin urC eqmnas, wyevasamca qveSe ars aw da maradis ukuniT<br />

ukunisamdis, amin.<br />

qoronikons tJ.<br />

beWedi: kaTalikozi evdemoz<br />

vamtkiceb brZanebas amas kaTalikozis evdemosisasa amba alaverdeli.<br />

xelrTva: alaverdeli nikoloz<br />

vamtkiceb ninowmideli ioseb.<br />

beWedi: mona RvTisa ninowmideli ioseb<br />

vamtkiceb bodbeli mitrapoliti zaqaria am wigns.<br />

beWedi: bodbeli zaqaria<br />

q. batoni mTavarefiskopozi vamtkiceb am sigels 554 .<br />

beWedi: mTavarepiskoposi qristefore.<br />

7. sakanonmdeblo Sekrebani vaxtang VI-is karze (1706-1709 ww.)<br />

<strong>saqarTvelos</strong> saeklesio samarTlis erT-erTi mniSvnelovani wyaroa vaxtang<br />

VI-is samarTlis wignTa krebuli. `marTlmadideb-lobis mxne mxedarma, uflis<br />

mier Zlierma moRvawem, sionis rjulmtkicebiTa Seuryevelma svetma,<br />

marTlmadideblobiT da RvTis siyvaruliT Seuorgulebelma batoniSvilma<br />

vaxtangma~ Tavis garSemo Semoikriba qarTuli eklesiis, sityvisa da<br />

kulturis didi moamageni, Seakrebina maT qarTveli xalxis mravali saukunis<br />

namuSevari wminda werilis, `qarTlis cxovrebis~ Tu `vefxistyaosnis~<br />

dafantuli furclebi, Seaswavlina isini da gamoacemina. vaxtangma agreTve<br />

Seagrova qarTuli samarTlis Zveli naSTebi da Zeglebi, Seadgina axali,<br />

daamtkicebina krebas isini da gamosca mTliani `samarTlis wignTa krebulis~<br />

saxiT.


ogorc vaxtang VI-is samarTlis wignTa krebulis SesavalSia naTqvami, am<br />

epoqis qarTlis WeSmariti ganmanaTlebeli, e.i. yoveli axali erovnuli ideis<br />

momwodebeli iyo mefe giorgi XI _ `mze simarTlisa~, romelmac `qveyanaTa<br />

amaT qarTlisaTa mohfina naTeli~ 555 . mefe giorgim ineba da `mosca Tavis<br />

wilad taxtsa zeda gamgeblad qarTlisad~ batoniSvili vaxtangi, romelmac<br />

`igula da igulismodgina da Semokribna yovelni wignni samarTlisani,<br />

romelni JamTa viTarebiTa TviToeulad mimodabneuli iyo. es yoveli moiZia,<br />

ipova da moiSova, mravliTa iZulebiTa da friadiTa SromiTa moiRo pirvel<br />

dabadebisa da gamosvlaTa samarTalni mosesmieri, romeli TviT RmerTman<br />

mosca da amcno...… meorisa Zieba hyo saberZneTiT, oTxTa patriarqTa mier<br />

qenebiTa wigni sasamarTloni, JamTa keisrisaTa... mesame moaRebina didisa<br />

somxeTisa mwyemsisa grigol ganmanaTlebelisa samarxos eCmiaZiniT somexT<br />

mefeTa wigni samarTlisani...… meoTxe, wmindaTa da marTlmadidebelTa<br />

qarTlis da afxazeTis kaTalikozTa RirsTa episkoposTagan ganwesebuli<br />

samarTali, mexuTe, didis mefeT-mefis giorgis mier Tqmulni samarTalni<br />

mopovnebul-yo, romliTa sjiden samnive ese samefoni qarTlisani. meeqvse,<br />

aRbuRa jayel-cixisjvarelisa Tqmulni ganaCenni da samarTalni, meSvide, amaT<br />

yovelTa Semdgomad aRwera TviT sibrZniT da gulisxmobiTa TvisiTa,<br />

damowmebiT da nebadarTviT TvisTa kaTalikoz-episkopoz da didebuldarbaiselTa,<br />

romeli aRwera TviToeulad yovelnive samarTalni, ufros<br />

saxmar da sargebel qarTlsa Sina amaT sxvaTaca~ 556 .<br />

sagulisxmoa, rom <strong>saqarTvelos</strong> samefoebs anu imJamindeli qarTlis,<br />

kaxeTisa da imereTis samefoebs, es Zegli, samives erTad _ `qarTls~,<br />

`qarTlis samefoebs~ uwodebs 557 , esaa areali, sadac am samarTlis<br />

iurisdiqcia vrceldeboda.<br />

CvenTvis gansakuTrebiT mniSvnelovania is, rom vaxtangma Tavisi<br />

SemoqmedebiTi samuSao Seafasebina da miaRebina krebas, romelic Sedgeboda –<br />

kaTalikosisa da episkoposebisagan. am krebas, iseve, rogorc saxelmwifo<br />

darbazis sxdomas, mefesa da umaRles ierarqebTan erTad eswrebodnen –<br />

didebulni da darbaiselni, vaxtangs maTi `damowmeba da nebadarTva~<br />

esaWiroeboda. am krebas, ramdenime sxdomisagan Semdgars unebebia damtkiceba<br />

da amoqmedeba samarTlis Zveli da axali normebisa - `damowmebiTa da<br />

nebadarTviT TvisTa kaTalikoz-episkopoz da didebul-darbaiselTa~ 556 ,<br />

rogorc wyaro aRniSnavs, am samarTlis kanonebis moZieba-SemuSavebis dros<br />

vaxtangs gverdiT edga cnobili mecnieri, kaTalikos-patriarqi domenti IV,<br />

agreTve mTavarepiskoposi grigoli, sxva mitropolit-episkopos-winamZRvarni<br />

da sasuliero pirebi.<br />

vaxtangi wers Tavisi samarTlis wignis SesavalSi: `nuravin hgonebT, TviT<br />

mxolod TaviT TvisTa rasame vyofdeT, aramed TanayoliTa da mowmobiTa<br />

mRvdelmTavrisa da didis dedaqalaqisa mcxeTisa da kvarTsa zedan sauflosa<br />

svetisa RvTiv aRmarTebulisa da miron-aRmocenebulis, saWed-mpyroblisa da<br />

xarisxisa zedan mtkiced mdgomelisa Zmisa Cvenisa, batoniSvilis kaTalikosis<br />

domentisiTa, agreTve TanadgomiTa aragvis erisTviSvilis mTavarepiskopozis<br />

grigoliTi da sxvaTa mitropolit-episkopoz-winamZRvarTa da<br />

saRmrToTaganTa~ 558 .<br />

Tavisi samarTlis bolosityvaSic vaxtangi Seaxsenebs momaval<br />

kaTalikosebs, episkoposebs, mitropolitebs, winamZRvrebs, mRvdlebs, sxva


sasuliero pirebs Semdegi droisa, rom mis naRvaw samarTals `mowmoba darTes<br />

erTa CvenTa srulebiT saRmrToTa da gina samxedroT aman... yovelmanve<br />

erTbaSad da ese esreT ars Semzadebuli~ 559 .<br />

safiqrebelia, rom vaxtangma domenti kaTalikosisa da grigoli<br />

episkoposis TanadgomiT moamzada kanonebi, e.i. Seamzada e.w. `samarTali<br />

batoniSvilis vaxtangisa~. amis Semdgom maT da sagangebod Seqmnilma komisiam<br />

moiZies sxva qristiani erebis samarTlis wignebi. gansakuTrebuli yuradReba<br />

daeTmo bizantiuri samarTlis wignebs. Semdeg ki mTeli krebuli krebam<br />

daamtkica.<br />

komisiam upirvelesad saeklesio samarTlis erT-erTi umTavresi wyaro<br />

`friadi SromiT moiRo~. esaa e.w. `moses samarTali~. komisiisaTvis<br />

gansakuTrebuli interesis sagans warmoadgenda imperatorTa droindeli<br />

bizantiuri samarTali, romelic Tavis droze ara mxolod saqveyno, aramed<br />

upirvelesad saeklesio samarTlis kodeqss warmoadgenda. bizantiis imperiis<br />

damxobis Semdegac, `igi moqmed samarTlad iTvleboda bizantiuri<br />

civilizaciis qveynebSi (saberZneTi, bulgareTi, moldaveTi, ruseTi,<br />

saqarTvelo, somxeTi da sxva), _ wers i. doliZe 560 – moqmed samarTalSi<br />

igulisxmeba bizantieli nomofilaqsis konstantine armenopulos naSromi -<br />

`eqvsi wigni~ 561 .<br />

vaxtangis mier gamocemuli bizantiuri samarTlis mixedviT Sedgenili<br />

`berZnuli samarTlis~ qarTuli versiis umTavres nawils Seadgens<br />

armenopulos `eqvsi wignidan~ amokrebili kanonebi. mis meore nawils Seadgens<br />

Targmanebi maTeos blastaris sintagmidan. Tavis mxriv, armenopulo aRniSnavs,<br />

rom mis wyaros sxvasTan erTad warmoadgenda imperatorebis: basilis,<br />

konstantines da leonis proxironebi, sakanonmdeblo aqtebidan amonakrebi,<br />

agreTve mefeTa wignis (basilikis) Semokleba (sinopsisi) da sasamarTlo<br />

praqtika, imperatorebis dadgenilebebi, leon brZenis novelebis krebuli,<br />

leonisa da konstantines 18 titulovani ekloga, cxadia, umTavresi wyaroa<br />

mociqulTa da saeklesio krebaTa kanonebi, sasinodo da <strong>sapatriarqos</strong><br />

dadgenilebebi 562 .<br />

alfabeturi sintagmis avtoric, maTeos blastari Tavis naSromis wyarod<br />

iyenebs saeklesio krebebis dadgenilebebs da kanonebs, romis samarTlis<br />

wyaroebs leon brZenis bazilikamde 563 . qarTuli `samarTali berZnulis~<br />

SesavalSic asevea naTqvami: `leon brZnisa da konstantinesi da sxvaTa<br />

xelmwifeTa mier Tqmuli~ 564 . es Sesavali da misi 1-eli muxli warmoadgens<br />

armenopulos `eqvsi wignis~ Sesavals 565 . i. doliZe eyrdnoba vl. sokolskis<br />

daskvnebs, rom berZnuli kanonebis qarTuli Targmani warmoadgens blastaris<br />

sintagmisa da armenopulos `eqvsi wignis~ kompilacias. es ukanasknelni<br />

berZnul-romauli samarTlis mTavari krebulebi iyo da iyenebdnen bizantiis<br />

gviandel epoqaSi. blastaris sintagmas sasuliero, xolo armenopulos<br />

naSroms _ saero sasamarTloebSi. rogorc cnobilia, miuxedavad Turqebis<br />

mier bizantiis dapyrobisa, mainc osmaleTis imperiaSi berZnuli da,<br />

sabolood marTlmadidebluri mosaxleobis saeklesio da samoqalaqo<br />

saqmeebis iurisdiqcia mTlianad konstantinopolis <strong>sapatriarqos</strong>a da berZen<br />

sasuliero xelisufalTa xelSi moeqca, amitomac praqtikuli saWiroebisaTvis<br />

osmaleTSi marTlmadidebluri saeklesio xelisuflebis mier gakeTda


yoveldRiuri xmarebisaTvis saWiro blastaris sintagmisa da armenopulos<br />

`eqvsi wignis~ mokle kompilacia. bizantiis imperiis dacemis Semdeg, rogorc<br />

aRiniSna, saeklesio iurisdiqcia gavrcelda marTlmadidebeli mosaxleobis<br />

saero saqmeebzedac, radganac eklesiis xelSi moeqca marTlmadidebeli<br />

mosaxleobis samoqalaqo iurisdiqcia 566 , amitomac erT mTlian korpusad<br />

gaerTianebuli iuridiuli krebulebi, romelSic saeklesio da saero<br />

samarTali Sedioda – didi upiratesobiT sargeblobda. swored aseTi<br />

krebuli mouZiebia vaxtangis komisias yofil bizantiaSi, anu imdroindel<br />

osmaleTSi. ramdenimewliani Ziebis Semdeg, samarTlis wigni berZnulidan<br />

gadmouTargmnia kvipriane samTavnel episkoposs. `berZnuli samarTlis~<br />

mkvlevaris, T. bregaZis azriT, mis wyaros warmoadgens blastaris sintagma,<br />

armenopulos wignebidan CanamatebiT. am xelnaweris qarTuli Targmani atarebs<br />

gamokrebil xasiaTs. Targmani kvipriane samTavnels unda Seesrulebina, am<br />

episkoposma domenti kaTalikosis brZanebiT Targmna `kurTxeva eklesiisa~,<br />

imave kaTalikosis brZanebiT samarTlis zogierT muxls gaukeTa minaweri 567 .<br />

aqedan Cans, rom vaxtang VI-sTan erTad aqtiurad muSaobda samarTlis<br />

wignebze kaTalikos-patriarqi domenti IV, episkoposi grigoli aragvis<br />

erisTavis Svili da agreTve episkoposi kvipriane samTavneli. kaTalikosepiskoposebis<br />

aqtiuri muSaoba berZnul-bizantiuri saeklesio-samoqalaqo<br />

samarTlis wyaroebis Zieba-Targmnisas miuTiTebs, Tu ra aqtiurad iRvwoda<br />

<strong>saqarTvelos</strong> eklesia samarTlis sferoSi XVII s-is bolos da XVIII s-is<br />

dasawyisSi.<br />

komisiam ineba da agreTve moiZia e.w. `siriul-romauli samarTali~,<br />

romelic im droisaTvis arsebobda somxur enaze da daculi iyo eCmiaZinis<br />

sakaTalikoso wignTsacavSi. igi am droisaTvis gaerTianebuli yofila erT<br />

samarTlis krebulad, mxiTar goSis samarTlis wignTan erTad. ori weli<br />

Targmnidnen `somxuri samarTlis wigns~ da mis safuZvelze Seqmnes e.w.<br />

`somxuri samarTlis qarTuli versia~. igi, rogorc iTqva, ori nawilisagan<br />

Sedgeba, esaa siriul-romauli samarTlis qarTuli versia da mxiTar goSis<br />

samarTlis qarTuli versia. masSi sul 431 muxlia. siriul-romauli<br />

samarTali, vl. sokolskis kvlevis Tanaxmad, Sedgenili yofila V saukuneSi<br />

da es iuridiuli krebuli Zveli droidan moqmedebda ara mxolod somxeTSi,<br />

aramed saqarTveloSic 568 . igi V_VI saukuneebSi mcire aziis saxelmwifoebSic<br />

yofila gavrcelebuli, viTarca bizantiis gavlenis qveS myof qveynebSi.<br />

siriul-romaul kanonebs gavlena mouxdenia mxiTar goSis samarTlis wignze<br />

(prof. s. samuelianis azriT) 3 , mas `Zlevamosil qristian mefeTa konstantines,<br />

Teodosis da leonis kanonebs~ uwodebdnen 569 . i. doliZis azriT, SesaZloa es<br />

siriul-romauli kanonebi Zvelad qarTuladac iyo naTargmni. magram igi<br />

dakargula da amitomac vaxtangis komisias xelmeored uTargmnia mxiTar<br />

goSis samarTlis wignTan erTad 569 . cxadia, marTlmadidebeli bizantiis<br />

saxelmwifosa da misi imperatorebis kanonebi gamosayenebeli iyo saeklesio<br />

sferoSi ZvelTaganve.<br />

riT unda yofiliyo gamowveuli mxiTar goSis samarTlis wignis CarTva<br />

vaxtangis krebulSi? b. aruTinianis azriT, samarTlis wigns `naxevrad<br />

sakanonmdeblo, naxevrad moZRvruli xasiaTi hqonda da modave mxareTa da<br />

mosamarTleTa neba-survilze iyo damokidebuli eRiarebinaT da gamoeyenebinaT


igi Tu ara~ 570 . i. doliZis azriT, samarTlis wignSi Setanili normebi da<br />

wesebi moqmed samarTals warmoadgenda, Tumca isicaa aRsaniSnavi, rom TviTon<br />

vaxtang VI miuTiTebda da urCevda mosamarTleebsa da msajulebs<br />

gamoeyenebinaT ara ucxouri samarTali, aramed qarTuli, anu vaxtangis<br />

samarTali. amis mizezad vaxtangi asaxelebs im garemoebas, rom qarTvelebis<br />

`wesi da qceva~ gansxvavdeba sxva qveynebis `rigisa da qceulobisagan~.<br />

amitomac ucxouri samarTali `Cvenda uxmar ars~, Tumca ki samarTlis wignSi<br />

isini `SemoklebiT moipovebian~. vaxtangi wers, rom Cveni qveynisaTvis<br />

sasargebloa da umjobesia mis mier SemuSavebuli da krebis mier<br />

damtkicebuli samarTlis gamoyeneba571 .<br />

osmaleTis kanonebis Sesabamisad, sxvadasxva religiuri Temis wevrebi<br />

osmaleTSi rogorc samoqalaqo, ise saeklesio sferoSic eqvemdebarebodnen<br />

sakuTar samarTals. amiT iyo gamowveuli, rom yirimsa da osmaleTSi arsebul<br />

sxva somxur koloniebSi mxiTar goSis samarTali moqmed samarTals<br />

warmoadgenda, cxadia, somxebisaTvis. sakuTari samarTlis moqmedebis es sfero<br />

somxebma gaavrceles sxva qveynebSi mcxovreb somxebzec, magaliTad,<br />

poloneTSi. isidore doliZis azriT, mxiTar goSis samarTliT<br />

xelmZRvanelobda saqarTveloSi mcxovrebi somexi mosaxleoba, gansakuTrebiT<br />

_ vaWarTa fena570 .<br />

Tu es mosazreba misaRebia, maSin <strong>saqarTvelos</strong> saeklesio krebis mier<br />

somxuri samarTlis kanonebis ganxilva gamowveuli unda yofiliyo qarTuli<br />

eklesiis samarTlebrivi iurisdiqciis sferoSi sxvadasxva aRmsareblobis<br />

mqone mTeli qveynis mosaxleobis moqceviT. qarTuli saxelmwifo udgenda<br />

Tavis moqalaqe araqarTvelebs TavianTi eTnikur-aRmsareblobiTi niSnis<br />

Sesabamis kanonebs.<br />

vaxtang VI-m da komisiam krebas warudgines <strong>saqarTvelos</strong> saeklesio<br />

sakanonmdeblo krebis kanonebi, cnobili `kaTalikozTa samarTlis~ saxeliT.<br />

`kaTalikozTa samarTali mTel saqarTveloSi moqmedi saeklesio sjuli iyo,<br />

radgan igi damyarebuli iyo `sjulis kanonze~, romelic ZvelTaganve<br />

moqmedebda saqarTveloSi. es kargad icoda vaxtangis sakodifikacio komisiam,<br />

romelmac komisiis wevris saeklesio sjulmdeblobis didi mcodnis<br />

kaTalikoz domentis dasturiT es Zegli samarTlis wignTa krebulSi Seitana,<br />

riTac kvlav daadastura misi moqmedeba aRmosavleT saqarTveloSi, marTalia,<br />

kaTalikozTa samarTali Sedgenili iyo dasavleT saqarTveloSi, magram igi<br />

mTeli <strong>saqarTvelos</strong> saeklesio weswyobisaTvis damaxasiaTebeli Zeglia572 .<br />

i. doliZe wers _ `specialur literaturaSi kaTalikozTa kanonebs<br />

biWvinTis saydris iadgars adareben da mas xsenebuli kanonebis damatebad<br />

Tvlian. es azri ekuTvnis prof. al. xaxanaSvils~ 573 . es azri al. xaxanaSvilma<br />

gamoTqva Tavis `gujrebSi~ (1891, gv. 124-125) da werilSi - “Дополнение к<br />

грузинским каталикосовым законом~ 574 . maTSi gamoTqvams imave azrs, rom biWvinTis<br />

gujari (iadgari) warmoadgens `kaTalikozTa kanonebis~ damatebas. Tavis mxriv,<br />

es gujari dgeboda TandaTanobiT, oTxi saukunis ganmavlobaSi da Tavisi<br />

axlandeli saxe miiRo ara uadres XVIII saukunis pirveli meoTxedisa.<br />

aRsaniSnavia, rom biWvinTis iadgaris mixedviT, biWvinTis saydari mefeTa<br />

(imereTis) sakuTrebadaa miCneuli _ `saydari maTi ars~ 575 . meore muxli icavs<br />

taZars `didebulis, Tavadis an aznauris~ ymis mier gatexisagan. gamtexis


qoneba saydars unda darCenoda. mekobre da misi mebatone ki Zelze unda<br />

gaesvaT. sul 27 muxlia, romlebic icavs sakaTalikosos qonebas, glexebs,<br />

ymebs da mamuls, pirutyvs, jogs, `saydris Svilebs~, saydris `moxeleebs~,<br />

`kaTalikosis kacs~, `zurgiT mzidav xars, sefe xars~, `moxeleTa kacs~,<br />

`kaTalikozis yma-msaxurs~, `saydris moinales~, `biWvinTis garSemo sofelsa<br />

da glexebs~, `agarakebs~, sxva soflebs, `metoq monastrebs~, qalaqebs, imaTSi<br />

mcxovreb glexebs, msaxurebs, moinaleebs, `soflis kacebs~, `cols~, `qals~,<br />

venaxs, `saydris ymebs~, ymis mejinibes, mesadiles, mwyemss, krZalavs `biWvinTis<br />

wyalSi~ nadirobas (Tevzaobas). ramdenime muxlSi ganxilulia didebulis,<br />

Tavadis an aznauris mier `kaTalikosis gineba~, `episkoposis cema, xelT<br />

Sepyroba, avad gineba, upativoba~ da sxv. bolos, aRniSnulia `viTarca sxvaTa<br />

saydarTa uCinebulesi ars biWvinTis saydari, agreTve umetesi iadgari<br />

davdeviT da davamtkiceT mtkice brZanebiT ese~.<br />

biWvinTis iadgari, anu gujari SesaZloa marTlac damateba iyos<br />

`kaTalikozTa samarTlisa~, radganac zogierTi muxli, romlebic am<br />

ukanasknelSi bundovnadaa ganmartebuli, biWvinTis iadgarSi naTladaa<br />

gadmocemuli. magaliTad, kaTalikosTa samarTlis me-17 muxlis Tanaxmad,<br />

kaTalikosisa da episkoposTa ginebisaTvis sasjeli asea micemuli _ `vinca<br />

kaTalikozsa da episkopozs aginos da upatiuroba hkadros, ra rigadac<br />

sjulis kanonSi eweros, imrigad ganipatiJos~ 576 , magram moZebna imisa, Tu ra<br />

ewera `sjulis kanonSi~ moiTxovda Ziebasa da Sromas, amitomac biWvinTis<br />

iadgarSi imave danaSaulisaTvis sasjelis zoma pirdapiraa naCvenebi _ `vinca…<br />

kaTalikozsa aginos anu sacemrad waizidos, 50 glexi saydars daeurvos da<br />

kaTalikozsa ori sisxli daeurvos didisa SexvewiTa~ 577 . maSasadame,<br />

damnaSaves 50 glexi saydris sasargeblod unda CamorTmeoda, piradad<br />

kaTalikosis sasargeblod ki `ori sisxli~ unda gadaexada. aseve<br />

qorepiskoposis ginebisa da upativcemulo mopyrobisaTvis damnaSaves 12 glexi<br />

unda CamorTmeoda saydris sasargeblod, 300000 TeTri ki TviTon<br />

dazaralebuls unda gadascemoda. aseve ganmartebulia sxva muxlebic. Tumca<br />

isic unda iTqvas, rom kaTalikosTa samarTlis sfero ufro zogadyovlismomcvelia,<br />

magaliTad, igi ganixilavs da debs sasjels tyveTa syidvis<br />

da eklesiis mkrexelTa winaaRmdeg. udebs kanonsa da sasjelebs episkoposebs,<br />

magaliTad, me-14 muxliT episkoposis mowinaaRmdege damnaSavis gasamarTlebis<br />

Semdeg mefes evaleboda misi dasja. me-15 muxliT kaTalikosis mowinaaRmdege<br />

episkoposs, darigebaTa Semdgomac gamousworebels, mefe saydars CamoarTmevda.<br />

`kaTalikozTa samarTali~ ixilavs mefis moRalateTa, uRirsi mRvdlis<br />

makurTxevelTa, cud mosamarTleTa sasjelebs. agreTve debs sasjelebs<br />

`saydris mamulis gamoxumisaTvis~, `sjulis gamTavebelTa da<br />

gardamavalTaTvis~, `rZlis SerTvisaTvis~ da sxv.<br />

rogorc aRiniSna, radganac `kaTalikozTa samarTali~ saqarTveloSi<br />

moqmedi saeklesio sjuli iyo, igi ganixila vaxtangis komisiam da gadasca<br />

krebas dasamtkiceblad, amitomac igi Sevida vaxtangis samarTlis wignTa<br />

krebulSi.<br />

vaxtangis komisiam moiZia da sjuldebiT krebas gansaxilvelad gadasca<br />

meore sakanonmdeblo Zegli, romelic beqasa da aRbuRas samarTliTaa<br />

cnobili. Cveni azriT, rogorc `kaTalikozTa samarTali~ warmoadgenda XVI s-<br />

Si Catarebuli saeklesio krebis mier gamocemul kanonebs, aseve `beqasa da


aRbuRas~ samarTali warmoadgens Wulevis eklesiaSi Semdgar saeklesiosakanonmdeblo<br />

krebis mier Sedgenil samarTals, ukanaskneli ufro farTo<br />

moculobisaa da, Tavis mxriv, Seicavs beqasa da aRbuRas samarTlis garda,<br />

agreTve `bagrat kurapalatis samarTlis~ da TviTon Wulevis krebis mier<br />

gamocemul e.w. `kanonikur samarTals~. maSasadame, Cveni fiqriT, aRbuRa<br />

aTabag-amirspasalaris dros Wulevis taZarSi Semdgarma saeklesiosakanonmdeblo<br />

kreba-darbazobam, daaxloebiT 1295-1304 wlebSi, moiZia da<br />

ganixila misTvis saWiro Semdegi samarTlis wignebi: 1. bagrat kurapalatis<br />

samarTali; 2. beqa mandaturTuxucesis samarTali; 3. aRbuRa aTabagamirspasalaris<br />

samarTali; isini daamtkica da erT samarTlis wignad Sekra,<br />

bolos ki daurTo TviT krebis mier gamocemuli `kanonikuri samarTali~. es<br />

samarTlis wignebi Wulevis krebam ara qronologiuri wesis mixedviT, aramed,<br />

Cans, moqmedi samarTlebrivi sicocxlisunarianobis Sesabamisad daalaga;<br />

rogorc aRiniSna, vaxtangis komisiam moiZia es krebuli, romelic `beqasa da<br />

aRbuRas samarTlis~ saxeliT da ara Wulevis krebis samarTliT iyo cnobili<br />

da gadasca vaxtang mefis karze moqmed krebas da vaxtangis samarTlis wignTa<br />

krebulSi CarTo.<br />

vaxtangis samarTlis wignTa krebuli agreTve Seicavs gaerTianebuli<br />

<strong>saqarTvelos</strong> samefos RvTivgvirgvinosan mefeTa mier Sedgenil samarTlis<br />

wignTagan SemorCenil giorgi brwyinvales `Zeglis dadebas~. es iyo<br />

<strong>saqarTvelos</strong> mTianeTisaTvis sagangebod Sedgenili sjulmdebloba. igi<br />

adgilobrivi xasiaTis sakanonmdeblo Zeglia, magram <strong>saqarTvelos</strong> daSlis<br />

Semdeg erT dros barisaTvis Seuferebeli da Seusabamo kanonebi,<br />

daqveiTebuli da danawevrebuli <strong>saqarTvelos</strong> kuTxeebisaTvis moqmed<br />

samarTlad iqca _ `romliTa sjidnen samnive ese samefoni qarTlisani~.<br />

vaxtangis komisiam, rogorc aRiniSna, igi CarTo Tavis samarTlis<br />

krebulSi.<br />

gansakuTrebuli mniSvnelobisaa am krebulSi CarTuli `samarTali<br />

batoniSvilis vaxtangisa~. mkvlevarTa erTi nawilis azriT, am krebulSi<br />

marTalia Setanilia sxvadasxva erovnuli da ucxo Zegli, magram<br />

savaldebulo Zala mxolod sakuTriv vaxtangis kanonebs hqondaT. krebulSi<br />

Sesuli moses, berZnul da somxur samarTals mxolod damxmare samarTlis<br />

funqcia hqonda. TviTon vaxtangis samarTalze didi gavlena mouxdenia<br />

bizantiur samarTals.<br />

bizantiuri samarTlis gavlena rogorc qarTul, ise sxva<br />

marTlmadidebeli qveynebis samarTalze, Turqebis mier konstantinopolis<br />

dapyrobis Semdegac ar Sewyvetila, `piriqiT, SeiZleba iTqvas, rom is<br />

erTgvarad kidec gaZlierda. saqarTveloSi gavrcelda da gamoiyeneboda<br />

rogorc yvelaze Zveli (siriul-romauli), ise berZnul-romauli samarTlis<br />

erT-erTi gviandeli Zegli, rac mowmobs saukuneTa ganmavlobaSi berZnulromauli<br />

samarTlis mudmivsa da uwyvet gavlenas <strong>saqarTvelos</strong> samarTlebriv<br />

wyobilebaze. am mxriv saqarTveloSi ganmeorda yvela is movlena, romelsac<br />

adgili hqonda aRmosavleTis sxva marTlmadidebel qveynebSi~ 578 . sokolskis<br />

msgavsad, prof. al. xaxanaSvilis azriT, saqarTveloSi moqmedebda berZnuli<br />

(e.i. bizantiuri) samarTali da didi gavlena hqonda qarTul samarTalze, maT<br />

Soris, vaxtangis kanonebzec. al. xaxanaSvilis azriT, qarTul `sigelebSi<br />

xSirad naxavT miTiTebebs berZenTa kanonebze~ 579 . rogorc al. xaxanaSvili


aRniSnavs, vaxtangis samarTlis krebulSi CarTuli berZnuli samarTlis 153,<br />

166 da 172 muxlebidan momdinareobs batonymobis mkacri xasiaTi vaxtangis<br />

samarTlis wignis 235-e, 258-e da 259-e muxlebSi, romlebic ymis uuflebo<br />

mdgomareobas akanonebs. al. xaxanaSvils miaCnia, rom bizantiis samarTlis<br />

didi gavlena qarTul kulturasa da kanonmdeblobaze aisaxa vaxtangis<br />

kanonebSi, magaliTad, misi samarTlis wignis 25-e muxlSi dakanonebuli<br />

principi _ `mefisa da kaTalikosis saqme…orisave swori ars da aRbuRas<br />

kanonebis 102-e muxlis norma `meore mefe episkopozi ars~ bizantiuri<br />

samarTlis normebia. bizantiam kidev ufro meti gavlena daaCnia saqarTveloSi<br />

qorwinebis, colqmrobis kavSirisa da ojaxis safuZvlebis ganmtkicebas~ 580 .<br />

rusi mecnieris m. kovalevskis azriT, `qarTuli saojaxo da saqorwilo<br />

samarTali mTlianad nasesxebia bizantiuri kanonikuri samarTlidan. romisa<br />

da bizantiis samarTalma didi gavlena moaxdina qalis uflebriv<br />

mdgomareobaze qarTul samarTalSi. beqasa da aRbuRas kanonebiT,<br />

qurdobisaTvis dasaxelebuli ormagi sazRauri nasesxebia romis<br />

samarTlidan~ 581 .<br />

vaxtangis samarTlis wignTa krebulSi SesulTagan savaldebulo Zala<br />

mxolod vaxtangis kanonebs hqondaT. germaneli mkvlevaris d. holdakis azriT,<br />

ufro adre igive azri gamoTqva haqsthauzenma 582 .<br />

al. vaCeiSvilis azriT, `vaxtangis krebulSi Sesuli sxva iuridiuli<br />

Zeglebi dadebiTi samarTlis damxmare wyaros warmoadgendnen. moqmedi<br />

samarTali mxolod da mxolod vaxtangis debulebiT ar amoiwureboda,<br />

vaxtangis debuleba sargeblobda upiratesobiT, magram sasamarTlos hqonda<br />

kompilaciis sxva normebis Sefardebis ufleba, Tu amas saWiroeba<br />

moiTxovda~ 583 .<br />

iv. surgulaZe ki miiCnevda, rom `vaxtangis samarTlis wigni Sedgenili<br />

qarTlis samefo darbazis monawileobiT moqmedebda mTel saqarTveloSi~ 584 .<br />

isidore doliZis azriT, XVIII da XIX saukunis sasamarTlo aqtebi<br />

metyvelebs, rom vaxtangis samarTlis wigni moqmedi samarTali iyo, romelsac<br />

kanonis Zala hqonda 585 .<br />

vaxtangis samarTalze gavlena mouxdenia Zvel saqarTveloSi arsebul<br />

sakanonmdeblo Zeglebs, amitomac igi qarTuli erovnuli samarTlis yvelaze<br />

srulyofili Zegli da marTlmsajulebis ZiriTadi saxelmZRvanelo wigni iyo<br />

gvianfeodalur saqarTveloSi 586 . iv. javaxiSvilis azriT, Zvel saqarTveloSi<br />

vaxtangamdec arsebobda ucxo qveynebis sakanonmdeblo Zeglebis qarTuli<br />

Targmanebi, maT Zveladac aerTianebdnen sxva qarTul ZeglebTan erT<br />

krebulSi 587 . berZnuli da somxuri samarTlis wignebi ueWvelad winaTac<br />

iqneboda, maTi arseboba vaxtangs ar scodnia da xelaxla<br />

gadmouqarTulebia 588 . d. furcelaZe sigel-gujrebis Seswavlis Semdeg mivida<br />

daskvnamde, rom qarTveli mosamarTleebi saqmis ganxilvisa da<br />

gadawyvetilebis gamotanisas sargeblobdnen vaxtangis krebulSi Setanili<br />

berZnuli da somxuri kanonebiT 589 . amasve werda daviT batoniSvilic, giorgi<br />

XIII-is Ze, qarTuli samarTlis istoriis saukeTeso mcodne 590 .<br />

`samarTali vaxtang batoniSvilisa~ rogorc Cans, Tavdapirvelad,<br />

mTavrdeboda 204-e muxliT, romelsac mosdevda bolosityvaoba. SesavalSi


vaxtangi aRniSnavs, rom igi umciresi iyo ZmaTa Soris, ineba `Tavad man<br />

ufalman gamoavlina piriTa utyueliTa brZaneba codvilTa mowyaleba da...…myo<br />

me msajulad da gamged~ RvTismSoblis wilxvdomili qveynisa~ 591 . vaxtangi,<br />

rogorc aRiniSna, werda, rom samarTlis wignebi Seadgina `TanayoliTa da<br />

mowmobiTa~ domenti IV kaTalikosisa. aseve aragvis erisTavis Svilis<br />

mTavarepiskoposis grigolisa da sxva mitropolitis, episkoposebis,<br />

winamZRvrebis, sasuliero pirebis TanadgomiT. saerTod ara marto sasuliero<br />

ierarqiis, aramed saxelmwifo darbazis TanamonawileobiTa da damtkicebiT _<br />

`mowmobiTa da TanazraxviT… yovelTa darbazis erTa CvenTaTa~ 592 .<br />

maSasadame, saxelmwifo darbazis sxdomebze ixileboda vaxtangis kanonebi,<br />

romelmac sabolood miiRo igi. saxelmwifo darbazi, rogorc aRiniSna,<br />

rodesac saeklesio sakiTxebs ixilavda da darbazobaSi monawileobda<br />

umaRlesi ierarqia, imavdroulad warmoadgenda saeklesio krebas kaTalikosis<br />

meTaurobiT. maSasadame, vaxtangis kanonebi miiRo saeklesio krebamac, es<br />

kanonebi imave dros saeklesio samarTlis normebia, radganac misi mravali<br />

muxli swored saeklesio sakiTxebs eZRvneba. sazogadod, samarTlis dadgenis<br />

procesSi kaTalikosisa da episkoposebis monawileoba iuridiuli normaa.<br />

magaliTad, zogierTi muxli pirdapir miuTiTebs maT Carevas, 64-e muxliT<br />

gansazRvrulia colis mtanjveli kacis mefis mier dasja da miTiTebulia: `da<br />

kaTalikozmac asre uyos~ 593 . iqve miTiTebulia `is kaTalikozman icis~, muxli<br />

65 _ `tanjva hyos kaTalikozman~, muxli 66, _ `kaTalikozman wurTniT unda<br />

Searigos~ muxli 79 _…`kaTalikozman da mefem gardaaxdevinos~, `moZRvarman<br />

icis misi sakanoni~ 594 . muxli 96-e `es saqme kaTalikozma da mefem didad unda<br />

moikiTxon~, muxli 97-e `kaTalikozisagan gardaexdevineba~ da sxv. mTeli Tavi<br />

aqvs daTmobili episkoposis sakiTxs, magaliTad, muxli 175-Si naTqvamia, rom<br />

saqarTveloSi episkoposebis Semosavali mcirea da isini ar arian didi<br />

qonebis patronebi, radganac `saqarTvelo Raribi da usaqonlo qveyana aris,<br />

agre rigad arc xelmwifis Semosavali aris, verc amas episkoposis Zma da<br />

saxlis kaci episkoposisagan iSoebs rasme misgan~ 595 . aseve sagangebo Tavi<br />

eZRvneba sasjels `qveynisa da rjulis RalatisTvis~. magaliTad, muxli 222-e<br />

ambobs _ `vinc kacman qveyanas da qristes rjuls uorgulos… RvTisa da<br />

batonis orisav mesisxle iqnebis~ 596 .<br />

gansakuTrebiT mniSvnelovania vaxtangis samarTalSi mocemuli pativis<br />

normebi, romliTac saeklesio pirebi mikuTvnebulni arian qveynis sxvadasxva<br />

ierarqiul fenas. magaliTad, 25-e muxlis Tanaxmad _`mefisa da kaTalikozis<br />

saqme, ukadrisi Tu rac ram feri, orisave swori aris, imitom rome erTi<br />

xorcis xelmwife aris da meore sulisa, kurTxeva da pativic RvTisagan da<br />

kacTagan swore aqvT… maTi saqme Cven swored dagviweria~. 26-e muxliT<br />

mTavarepiskoposi pativiT gaTanabrebulia didebul TavadTan, 27-e muxliT<br />

episkoposi pativiT gaTanabrebulia Sua TavadTan; 28-e muxliT arqimandritis<br />

pativi gaTanabrebulia mesame xarisxis TavadTan; winamZRvaris pativi tolia<br />

gadidebuli aznaurisa, mRvdel-monazvnis pativi Sua aznaurTan aris<br />

gaTanabrebuli, mRvdlis pativi _ calmogvi aznauris pativis tolia (III<br />

xarisxis aznauri, romelic utoldeba meore xarisxis vaWars). mTavardiakvnis<br />

pativi msaxuris pativis tolia, romelic utoldeba mesame xarisxis vaWars.<br />

(mitropolitis sisxli mTavarepiskoposis sisxlis mexuTeds Seadgens) 597 .


vaxtangis kanonebi XIX s-is dasawyisSic ki gamoiyeneboda saqarTveloSi<br />

rusuli mmarTvelobis nebiT, amitomac mis, rogorc imperiis erT kuTxeSi<br />

moqmedi samarTlis mimarT xelisufleba interess iCenda. igi iTargmna<br />

rusulad da 1828 wels gamoica peterburgSi mmarTveli senatis mier.<br />

frangulad igi Targmna mari brosem XIX s-is 30-ian wlebSi. 1887 wels meore<br />

rusuli gamocema ganaxorciela d. baqraZem q. TbilisSi. frangi rodolf<br />

darestis TqmiT, vaxtangis kanonebi `erT-erTi yvelaze saintereso Zeglia<br />

samarTlis istoriaSi~ 598 . igi warmoadgens ara mxolod samoqalaqo, aramed<br />

saeklesio samarTlis erT-erT wyaros, amitomac misi Seqmna SemuSavebis<br />

droidan dRemde <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis istoriis mkvlevarTa Seswavlis<br />

obieqts warmoadgens.<br />

samarTali batonisSvilis vaxtangisa<br />

[amokrebili muxlebi]<br />

q. myofisa umyofisa, arsisa da uarsisa damaarsisa, mqebi, araTu Rirsad da<br />

SeZlebisa Cemisaebr mqebeli da mmonebeli, udebad mqone mpovnel viqmen.<br />

viTarca mefeni, dRiTi-dRe mrevelni ГelTa margalitTa Sina, da hpoeben<br />

mZivTa raTame, da uxilvelobisaTvis aRiReben da STasdeben saunjed,<br />

patiosanTa SemkobiT upatiosned margalitTa hyofen, egreTve ufalman Cvenman,<br />

mbadman yovelTaman da sibrZniT gamgebelman, mpova margalitTa Sina mravalTa<br />

da aRmiRo msgavsad Гmisa amis meca egreTve, _ umcires viyav me ZmaTa CemTa<br />

Soris da umrwmes saxlisa Cemisa, da vmwysidi Tavsa Cemsa ugunurad da<br />

TavГedad, Гelni Cemni iyvnen moqmed araris keTilisa, da TiTni Cemni vera<br />

romelsa iSromebden nebasa uflisasa, aramed iyvnen uqm. vinme miuTxra esodeni<br />

borotni Cemni ufalsa Cemsa.<br />

xolo Tavadman ufalman gamoavlina piriTa utyueliTa bZaneba, codvilTa<br />

mowyaleba, da aRmiRo me unarCevesobasa saxlisa Cemisagan da myo me msajulad<br />

da ganmged wilГdomilTa queyanaTa ubiwod mSobelisa dedisa Tvisisa araTu


qmnilebaTa raTame keTilTa CemTaTvis, aramed unarCevesobisa CemisaTvis,<br />

amisTvismca, raTa scnan yovelTa, raTa uswavlelTa da umecarTagan sTnavs da<br />

nebavs srulmyofelsa R ЦTsa maradis gonebakeTilisa.<br />

iyo queyana ese qarTlisa yovliTurT keTiliTa Semkul da Sezavebul,<br />

xolo cvalebiTa dReTa da viTarebiTa JamTaTa TviT sibrZniT da TaviT<br />

TvisiT sjiden da ganagebden, vieTnime moyusobiT, vieTnime megobrobiT,<br />

vieTnime moridebiT, vieTnime R ЦTis uridvelobiT da vieTnime miRebiTa<br />

qrTamiTa, _ viTarca enebaT, sjiden.<br />

xolo Cven, nebiTa R ЦTisaTa da wyalobiTa didis ГelmwifisaTa,<br />

pirveliTganve zeciT <strong>saqarTvelos</strong> mefed gankuTnilisa da aw sasufevel caTa<br />

Sina sulbrwyinulad manaTobelisa, pirvel vaxtang wodebulisa, xolo<br />

Semdgomad sparsTa eniTa Sahnavaz Гmobilisa,<br />

Zisa misisa, sruliad qeba-SemsgavsebiT Zniad misaTxrobelisa qarTvelTa<br />

mefisa da eranelTa sfadar-spasalarisa, amilbar-spaspetisa, uTvalavisa da<br />

uamravis spisa da laSqris mewinaved Cenilisa, uvneblad da mterze ZleviT<br />

maarebelisa, yandaarisa da qirmanis beglarbegisa, giriSqisa da hailaTis<br />

mWiravisa, Zlierisa da uZlevelisa, pirvel giorgi wodebulisa da aw maRlis<br />

Гelmwifisagan wyalobiT meore SahnavazobiT Гmobilisa,<br />

magierad myofman, Zeman eranis mdivanbegis levan Гmobilisa, aw Sahyulixan<br />

wodebulisaman, <strong>saqarTvelos</strong> janiSinman da gamgebelman batoniSvilman<br />

patronman vaxtang, winaTqmulTa amisTvis viwadeT sasamarTlosa wignisa<br />

aRwera.<br />

pirvel `dabadebisa~, moses mier qmnili samarTalni, da kvalad berZenTa<br />

da somexTa wignTagan gardmoTargmnebuli, egreTve kaTalikozisa, mefis<br />

giorgisa da beqas ganCinebuli samarTlebi SevkribeT da ese yoveli zemore<br />

werebulman gamcnosT.<br />

xolo eseca scanT, iguleT da igulismodgineT, da romelic genebosT da<br />

umjobes giCndesT, miT sjideT da samarTalsa iqmodeT.<br />

aw viwyoT ganaCenisa amis, Cven mier aRwerilisaTvis.<br />

romelni ixilavT da ismenT, nuravin hgonebT, TviT mxolod TaviT TvisiT<br />

rasame vyofdeT, aramed TanayoliTa da mowmeobiTa mRdel-mTavrisa da didis<br />

dedaqalaqisa mcxeTisa da kvarTsa zedan sauflosa svetisa R ЦTiv<br />

aRmarTebulisa da miron-aRmocenebulis, saWed-mpyrobelisa da ГarisГsa zedan<br />

mtkiced mdgomelisa, Zmisa Cvenisa, batoniSvilis kaTalikozis domentisiTa,<br />

egreTve TanadgomiTa aragvis erisTviSvilis mTavarebiskopozis<br />

grigoliTi da sxvaTa mitrapolit-ebiskopoz-winamZRvarTa da samRrToganTaTa,<br />

da mowmeobiTa da TanazraxviTa muxranis batonis erekleTi, aragvis<br />

erisTavis giorgiTa, qsnis erisTvis daviTisiTa, orbeliZe sardris<br />

luarsabiTa, amilaxoris avTandiliTa, mdivanbegis erastiTa da sxvaTa<br />

yovelTa darbazis erTa CvenTaTa,<br />

da kiTxviTa WkuaTa myofelTa da moxucebulTa kacTaTa gavaCineT da<br />

davwereT, romelsa mivwvdiT da anu gonebani Cvenni samarTalTa mixudnen.<br />

amiT ufro viqmeniT mizez wignisa amis, rameTu aRaravin gandrikos<br />

sasworsa samarTlisasa qrTamiT, gina moyusobiT anu sxvefriv riTme<br />

midgomiTa, aramed pirvel ganaCenni ixilon, da axali eseca, da romelic<br />

enebos mosamarTlesa, miT iqmodes samarTalsa.


me es wigni asre ar damiweria da arca viCemeb, rome ara akldes ra. bevri<br />

aseTi saCivrebi aris da mova, rome zogi ver movigoneT da arc miswudebis<br />

kacis goneba.<br />

vinc mixudes rasme da moigonos, CaurTos da Casweros, kargsa da<br />

marTebuls iqs.<br />

25. mefisa da kaTalikozis saqme, ukadrisi Tu rac ram feri, orisave<br />

swori aris, amitom rome erTi Гorcis Гelmwife aris da meore – sulisa,<br />

kurTxeva da pativic R ЦTisagan da kacTagan swore aqvT. dastur, mefes<br />

ufross pativs scemen, magrame Гorcielis SiSiT iqmonen. amitom maTi saqme<br />

Cven swored dagviweria. Tu ara sjobdes, vinc ukeT icodes, Cven nuras<br />

gvabralebs, iman daweros.<br />

numca vin ikadrebs da numca vis DSeemTxvevis eseviTari, romeli avnebs<br />

Гorcsa da umetesad sulsa, nuca samRTo kacisa da nuca sxvaTa ZeTa<br />

adamisaTa, _ romelsa me vГmob, eseviTari.<br />

nu Tu pirveliTganve samoTxidam pirvelisa mamis, adamis, gamomZebelman,<br />

dauZinebelman, maradis mbrZolman da mterman, uxilavman eSmakman TvisiTa<br />

manqanebiTa da sabrГe-gebiTa aRZras bunebani kacTani Surad da kulad<br />

kacisad, gina saRmToganTa zedan, gina Tu didebulTa da Tavadsa zedan anu<br />

Tu aznaurTa da glexTa zedan, anu Tu mama Zesa da Ze mamazeda, gina Zma<br />

Zmazeda da moyuasi moyuaszeda, - eseviTars saqmes SeemTxvios, mas ukan amis<br />

meti aRara gaewyobis ra, rogorc dagveweros, asre unda iqnas.<br />

26. didebulis Tavadis mTeli sikudilis sisxli – aTas xuTas<br />

ocdaTequsmeti Tumani. am didebulis Tavadis tolad – mTavarebiskopozis<br />

sisxli. am mTavarebiskopozis sisxlze mexuTed naklebad – mitropolitis<br />

sisxli.<br />

27. didebuls quemoTis, Suas Tavadis sisxli – Svidas samocdarva Tumani.<br />

amasTan, asre – didebulis saxlis kacis sisxli. amasTan, asre – ebiskopozis<br />

sisxli.<br />

28. amas quemoTs, mesames Tavadis sisxli – samas oTxmocdaoTxi Tumani.<br />

amasTan, asre – arqimandritis sisxli.<br />

29. gadidebulis aznauris sisxli – as oTxmocdaTormeti Tumani. amasTan<br />

asre – winamZRvris sisxli.<br />

30. amas quemoTis, Suas aznauris sisxli – oTxmocdaTequsmeti Tumani.<br />

amasTan, asre – mRdel-monoznis sisxli. amasTanve, amis mexuTed sisxldaklebiT,<br />

_ mwiris monoznisa. am Suas aznauris mTelis sisxlis toladve –<br />

didebulis didvaWris moqalaqis sisxli.<br />

31. calmogvis, mesames aznauris sisxli – ormocdarva Tumani, amasTan, asre<br />

– mRvdlis sisxli. amasTan – didebulis vaWris quemoTis, meores vaWris<br />

sisxli.<br />

32. amasTan, asre daklebiT, msaxuris sisxli – ocdaoTxi Tumani. amasTan –<br />

mTavar-diakvnis sisxli. amasTan – Suas vaWris quemoT, mesames vaWris sisxli.<br />

64. magram kaci rom cols stanjvides da upatiurad epyrobodes, da<br />

urigos uSurebodes, mefem is kaci daabas, datuqsos, avad miepyras da<br />

kaTalikozmac asre uyos.<br />

sxva amas garda Tu ram col-qrmobaSi urigo ram moГdes, is kaTalikozman<br />

icis.


65. Tu colman qmari moklas anu wamliT anu, sxva riTme, gasinjeT,<br />

risTvis mouklavs. Tu aseTi ram eqnas, rom emarTlebodes, Tqven iciT; da Tu<br />

ubralo mokla, egec Tqven iciT. R ЦTn nu qnas, da Tu Cvens JamSi moГda, Cven<br />

viciT.<br />

Tu colman qmars an sces, an daWras, didi gvema da tanjva uyos<br />

kaTalikozman.<br />

66. coli da qmari ragind sZulden erTmaneTsa, ubralod gayra ar iqnebis,<br />

kaTalikozma wurTniT unda Searigos.<br />

79. agreve moГdeba, ded-mamaSi sxvac ram umarTebulo moГdes. Tu gamoCndes,<br />

kaTalikozma da mefem gardaaГdevinos; Tu ar gamoCndes, moZRvarma icis misi<br />

sakanono.<br />

106. sasaflao, xati, jvari, saydris mamuli erTia. Tu ar gahyofen, isi<br />

sjobs, saydris ymasa.<br />

[ebiskopozis beiTalmalisa asre iqnas] 175. ebiskopozis beiTalmali Cvens<br />

mixdomaSi srulobiT saydrisa unda iyos, magrame viTac saqarTvelo Raribi<br />

da usaqonlo queyana aris, agre rigad arc Гelmwifis Semosavali aris, verc<br />

aras ebiskopozis Zma da saxlis kaci ebiskopozisagan iSoebs rasme misgan,<br />

rome ebiskopozis damarxva SeiZlos, amitom uwinac ase yofila garigebuli da<br />

aRarc Cven movSaleT.<br />

asre iqnebodes. romelic saydris rigi da iaraRi ebizkopozs iq<br />

daxudomia, imas gardais kidev Tu TviTon Tavis JamSi an Tavis kondakiT da an<br />

saydris mamulidam saydrisaTvis gaukeTebia ram da Seuwiravs, is saydars ar<br />

moeSlebis.<br />

da imaT gareTad Tu ram darCebis TeTri, farCa, vercxli, puri, Rvino da<br />

pirutyui, imisgan erTi wili saГelmwifo aris, erTi wili saydrisa, erTi<br />

wili ebiskopozis Zmebisa, rom ebiskopozi damarxon.<br />

[bolosityvaoba]. q. TviT, TaviT TvisiT aRmometyueli wignisa amis<br />

samsajulosa da momRebeli winaSe yovelTa myofTa da yofadTa, Ze mefeTa da<br />

ganmgebeli qarTvelTa erTa, batoniSvili vaxtang, kualad vityvi Tquenda.<br />

eha, warCinebulno da R ЦTisa erTuflebisa da samTviTebis gulmГurvlad<br />

madidebelno da Seuorgulebulno sakuTarno mamano, kaTalikozno,<br />

ebiskopozno, mitrapolitno, winamZRvarno, mRrdelno da sxvano samRrToganno,<br />

da Semdgomad Cvenda mefeno, ufliswulno, didebulno, Tavadno, aznaurno da<br />

yovelno myofno qarTlisano, romelni hgiebT da kvalad sxvani egebodeT, da<br />

ixilevdeT naRvawTa da werebulTa wignTa amaT sasamarTloTa, Cven mier<br />

TqmulTa da Tqvenda momarT moRebulsa, pirvelve dasawyisman wignisa<br />

amisamanve gamcnosT da munve mogiTxrasT, Tu viTar mizez veqmeniT aRwerad<br />

TviToeulad samarTalTa.<br />

friadiTa SromiTa da mravlisa gamomeZieblobiTa TviT vigulismodgineT.<br />

romelsa zedan mowmoba darTes erTa CvenTa srulobiT samRrToTa da gina<br />

samГedroTaman, brZenman da monaxulman, yovelmanve erTbamad. da ese esreT ars<br />

Semzadebuli.<br />

xolo sxvanic zemore xsenebulni wignebi sasamarTloni didTa samefoTani,<br />

moviZieT da moviReviT, da mravlis sasjeliTa vidre welTa meoredmde


gardmovTargmneT. da iginica uklebelad aRgviweries da ars Semkobili<br />

yovlisa samarTliTa.<br />

aramed, vinaTgan qarTvelTa wesni da qcevani sxva rame ars da ara mihgavs<br />

sxvaTa queyanisa rigTa da qceulebaTa, sxva ars didebuli da Tavadi, sxva<br />

ars sisxli da sikudili, sxva ars Ralati da ukadrisi, amad eseviTarisa<br />

samarTalni sxvaTa ganaCenTa Sina moklebiT ipoebis da maTi wigni ufros<br />

Cvenda uГmar ars.<br />

nu siqadulad SemiracxavT, da vgonebT umjobesad yovelTasa wignsa amas,<br />

sasargeblod queyanisa amisad. amad nuravin sZulobs da iundovebs.<br />

aw viajebi yoelTa da isminon ese. romelman brZenman da<br />

gulisГmismyovelman msajulman da mosamarTleman aRmokveTisaTvin qrTamTa da<br />

miudgomlobisTvin moyuasTa da Tvaluxvavad sjaTa wvrTilebisaTvin<br />

imZulvaroT wigni ese da moiZagoT, da ineboT Secvla samarTalTa sxvebr<br />

raTme, amas nu hyofT, nuca garyvniT werilTa CvenTa, romeli aRgveweros.<br />

aramed romelman umjobesi sibrZniT TvisiT hpoos, igi CarTviT, Tvisve<br />

Tqmulad, sad enebos, mun daweros da igic egos.<br />

xolo romelman ara isminos vedreba ese da moSalos samarTlebi Cveni,<br />

sxvebr Secvalnes, codvaTa CvenTa mier igimca daisjebis.<br />

222. q. vinc kacma queyanas da qristes rjuls uorgulos, kidec xedevdes,<br />

imiT rjuli waГdebodes, imas miyues, _ R ЦTisa da batonisa orisav mesisxle<br />

iqnebis da yoveli avi imaze marTebuli aris 599 .<br />

8. Tbilisis III saeklesio krebis `kanonni~ (16.XI.1748 w.)<br />

1748 wlis 16 noembers mefe Teimurazis Zis erekle II-is brZanebiT mowveul<br />

iqna saeklesio kreba. es kreba warmoadgenda cdas aRdgeniliyo Zveli<br />

qarTuli saeklesio-saxelmwifoebrivi wesrigi. saqme is iyo, rom 1632 wlidan<br />

vidre 1744 wlamde sparsTa mier gauqmebuli iyo qarTuli saxelmwifoebriobis


erovnuli saxe, qarTl-kaxeTs marTavdnen mahmadiani mmarTvelebi. erovnulqristianuli<br />

saeklesio-samoqalaqo erToba, romelsac ZvelqarTuli<br />

saxelmwifoebrioba efuZneboda, moispo. qarTlis mahmadiani mmarTvelebi<br />

`mSvidobiani cxovrebis~ niRbiT faravdnen erovnul-qarTuli suliskveTebis<br />

daTrgunvasa da Cakvlas. `SeeriaT qarTvelTa gancxroma, sma-Wama yizilbaSuri,<br />

siZva, mruSoba, tyuvili, xorcTa gansveneba, abano, keklucoba ugvani, meCange,<br />

mgosani. rameTu ama saqmeTa moqmedTagan kide aravis scemdnen pativsa~<br />

yizilbaSnio, _ wers vaxuSti batoniSvili. erovnuli tradiciebis Sinagani<br />

rRveva represiebze ufro metad saSiS movlenas warmoadgenda<br />

qarTvelebisaTvis 600 .<br />

qarTveloba gadagvarda, eklesiam dakarga Zveli saxelmwifoebrivi<br />

funqciebi da xalxis zneobazec gavlenas veRar axdenda. qveyana gairyvna,<br />

erovnuloba Seirya. qarTvelebma icodnen, rom mironcxebuli (e.i. qristiani)<br />

mefis taxtze asvla yvela am ubedurebas bolos mouRebda imiT, rom qarTuli<br />

saxelmwifo erovnul xasiaTs daibrunebda. SemuSavda sagangebo programa<br />

<strong>saqarTvelos</strong> `gamoxsnisa da aRdgomisa~, yvelaze mowinave Zalebi Cveni<br />

qveynisa `gamoxsnis~ qveS gulisxmobdnen mahmadianuri saxelmwifoebis<br />

uRlisagan <strong>saqarTvelos</strong> gaTavisuflebas da erovnul-qristianuli<br />

saxelmwifoebriobis aRdgenas, xolo `aRdgomis~ qveS igulisxmeboda didi<br />

<strong>saqarTvelos</strong> aRdgena `darubandidan nikofsiamde~ (e.i. gamahmadianebuli<br />

mesxeTis, saingilosa da afxazeTis dedasamSoblos wiaRSi dabruneba).<br />

marTlac, aswlovanma moRvaweobam Tavisi Sedegi gamoiRo. 1744 wlis 1<br />

oqtombers akurTxes qarTlis qristiani mefe Teimurazi, sveticxovelSi. esaa<br />

ubednieresi TariRi qarTuli erisa da eklesiis aTaswlovan cxovrebaSi.<br />

rogorc iTqva, mahmadianTa mmarTvelobisas yovelmxriv (sulierad da<br />

ekonomikurad) dauZlurda qarTuli eklesia. saWiro iyo saqmis swrafi<br />

gamosworeba, risTvisac didad uRvawia Cvens udides patriarqs anton I<br />

kaTalikoss. Cans, igi ramdenime wlis manZilze amzadebda saeklesio krebas.<br />

1748 wels, qristian mefeTa taxtis adRgenidan sul male, Sedga saeklesio<br />

kreba qalaq TbilisSi. krebis mizani Cans gamocemul kanonebSi, krebam aRniSna:<br />

`vinaidgan pirvel amaTsa warmarTni mefeni flobdes qarTvelTa, ranTa, kaxTa<br />

da yovlobiTad ersa RmrTisasa da qristes cxovarTa ara avlendes wrfelad<br />

mwvanilovansa, aramed aZovebdes ekalTa da kurosTavTa zeda da amaT mizezTa<br />

mier naTlad sja da sjulis xedva mifarul iyo da umecarTa werilisaTa<br />

ganryvnil iyo da dakninebul kanuni da wesi eklesiisa~ 601 .<br />

e.i. aqamde `warmarTi~ (igulisxmeba mahmadiani) mefeebi flobdnen qarTlkaxeTs,<br />

isini `qristes cxovarT~ (e.i. qristianebs, qarTvelebs) mwvane saZovars<br />

ki ar aZovebdnen, aramed nar-ekals, amis gamo gairyvna kanoni da saeklesio<br />

wesi, gonebac dabnelebuli iyo (`naTlad sja~) saRmrTo werilis arcodnis<br />

gamoo.<br />

`maSin RmrTis msaxurman mefeman, yovlad sanatrelman patriarqman, wmidaTa<br />

mitropolitTa, arqiepiskoposTa, arqimandritTa da mRvdelTa sulisa<br />

mxurvalebiTa moiRes pirvelad mtkice brZaneba wmidis saxarebisa da<br />

samociqulosa kanunisa da wmidaTa SvidTa msoflioTa krebaTa da wamebiTa<br />

maTiTa aRavses nakluvaneba eklesiisa, daamtkices da daaweses kanuni ese<br />

27~ 602 .


aRsaniSnavia, rom es kreba <strong>saqarTvelos</strong> eklesias xazgasmiT uwodebs<br />

`samociqulo eklesias~. erekle mefemo, nabrZanebia am ZeglSi, `Semokribna<br />

mwyemsni sityvierTa kravTani mtkicesa Sina qalaqsa tfilisisa, saRmrToTa<br />

samsjelmmarTebelsa palatsa Sina yovelTa Txemisa samociqulosa<br />

eklesiisai~ 1 .<br />

eklesiam aRniSna Tavisi marTlmadidebluri mimarTuleba imiT, rom aRiara<br />

mxolod Svidi msoflio krebis avtoriteti, kaTolikuri eklesia aRiarebs<br />

ara Svid, aramed gacilebiT ufro meti krebis avtoritets, radganac X-XVII<br />

saukuneebSi, erTobis droindeli Svidi msoflio krebis Semdeg kaTolikur<br />

samyaroSi Catarda mravali gaerTianebuli kreba, romelTac kaTolikeni<br />

`msoflio~ krebad moixsenieben. 1748 wlis saeklesio krebis mier, rogorc<br />

aRiniSna, mxolod Svidi saeklesio krebis damowmeba qarTuli eklesiis wmida,<br />

marTlmadideblur tradiciul mimarTulebaze miuTiTebda.<br />

miuxedavad Sinagani marTlmadidebluri bunebisa, kreba qarTul eklesias<br />

`samociqulos~ uwodebs. saqme isaa, rom sityva `samociqulo~ Tavis TavSi<br />

Seicavs Rrma saeklesio-iuridiul datvirTvas. Zvelad samociqulo eklesia<br />

Tavisi iurisdiqciis qveS myofi teritoriis mTel mkvidr mosaxleobas Tavis<br />

samwysod ganixilavda, e. i. miaCnda, rom nebismieri moqalaqe, mis samwysoSi<br />

Semavali, unda SeerTeboda im sarwmunoebriv aRmsareblobas, romelsac<br />

mociqulis mier naqadagebad Tvlida. <strong>saqarTvelos</strong> magaliTze es aseT saxes<br />

iRebda: saqarTveloSi mociqulTa da mociqulTa swori wmida ninos mier<br />

marTlmadidebluri sarwmunoeba miiRo mTelma mosaxleobam, anu qarTvelma<br />

erma, SemdgomSi JamTa viTarebisa da mterTa Semosevebis gamo <strong>saqarTvelos</strong><br />

eklesiis am samwysoSi, anu qarTuli mosaxleobis erT nawilSi ucxo<br />

eklesiebma gaavrceles ucxo sarwmunoebani (magaliTad, monofizitoba,<br />

kaTolikoba, mahmadianoba), mosaxleobis am ukve aramarTlmadideblur<br />

nawilsac qarTuli eklesia Tavis samwysod miiCnevda Tavisi samociquloobis<br />

gamo da Tvlida, rom mas ufleba hqonda emuSava qarTvel kaTolikeebTan,<br />

mahmadianebTan, grigorianebTan, warmarTebTan, raTa isini dabrunebodnen<br />

mociqulTa mier naqadageb sarwmunoebas, Tavis dedaeklesias. maSasadame,<br />

marTlmadideblobas. es termini (`samociqulo~) saeklesio-iuridiul<br />

datvirTvas Seicavda da `samociqulod~ wodebiT <strong>saqarTvelos</strong> eklesia mTel<br />

mkvidr mosaxleobas, anu mTel ers sarwmunoebrivi orientaciis miuxedavad<br />

Tavis kanonier samwysod Tvlida.<br />

1748 wlis krebis kanonSi `patriarqi antoni~ Tavis Tavs `sruliad<br />

<strong>saqarTvelos</strong> msajulvels~ uwodebs 603 . marTlac, qarTlis kaTalikosi,<br />

rogorc wina saeklesio krebebis (magaliTad, `samarTali kaTalikosTa~)<br />

ganxilvidan Cans, sruliad <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis upirvelesi sasuliero<br />

msajuli, kanonmdebeli iyo. xelrTvebSic antoni Tavis Tavs aRmosavleT<br />

<strong>saqarTvelos</strong> kuTxeebTan erTad `samcxe-saaTabagosa da yovlisa qvemo<br />

<strong>saqarTvelos</strong>a~ patriarqs uwodebs 604 . ucxour (berZnul) wyaroebSi afxazeTis,<br />

anu dasavleT <strong>saqarTvelos</strong> sakaTalikosos `qvemo iberiis saarqiepiskoposo~<br />

ewodeba, msgavsadve qarTul sabuTebSic dasavleT <strong>saqarTvelos</strong> `qvemo iveria~,<br />

anda `qvemo saqarTvelo~ ewodeba, aRmosavleT <strong>saqarTvelos</strong> ki `zemo~. antoni<br />

Tavis Tavs aRmosavleT da dasavleT <strong>saqarTvelos</strong>a da rac yuradsaRebia, im<br />

dros ukve gamahmadianebuli samcxe-saaTabagos patriarqs uwodebs. mizezi<br />

amisa iyo is, rom `samociqulo~ qarTuli eklesiis meTauri Tavis samwysod


Tvlida gamahmadianebul qarTvelebsac da iRvwoda maTi dedaeklesiis wiaRSi<br />

dabrunebisaTvis.<br />

krebis mier gamocemul kanonTa 1-6 muxlebi exeba eklesiis mowyobasa da<br />

wirva-locvis momzadebis wesrigis dacvas. 7-16 muxlebi Seexeba mRvdelTa<br />

garegnuli da zneobrivi saxis dacvas. 17-19 muxlebi miTiTebaa<br />

episkoposebisadmi saeklesio wesrigis dacvis Sesaxeb, 20-24 muxlebi exeba<br />

qorwinebis sakiTxebs, 25-e muxli exeba naTlobis sakiTxs, 26-e muxli Seexeba<br />

saeklesio mamulebis saqmes, 27-e muxli Seexeba zvarakis (cxvris, pirutyvis)<br />

dakvlis akrZalvas eklesiis SemogarenSi. saerTod, aRsaniSnavia, rom es<br />

kanonebi SemuSavebulia rusul eklesiaSi miRebuli Targis Sesabamisad.<br />

magaliTad, me-4 muxli krZalavs trapezis `kedelsa zeda aRkvras~, maSin roca<br />

ZvelqarTul patara zomis eklesiebSi sakurTxevlis simciris gamo<br />

mouxerxebeli iyo trapezis Sua adgilas (`saSualos zeda~) dafuZneba da<br />

pirdapir adgamdnen aRmosavleT kedels. rusul eklesiaSi msgavsi praqtika ar<br />

arsebobda, amitomac krebam qarTul eklesiaSic akrZala. 27-e muxliT<br />

aikrZala zvarakis dakvla eklesiis ezoSi, maSin roca aRmosavleTis<br />

qristianul eklesiebSi miRebuli iyo cxovelis dakvla, Sesabamisi locvac ki<br />

arsebobda, saqme isaa, rom es zvaraki miiCneoda ara RvTisadmi Sesawirad,<br />

aramed eklesiisadmi da RvTisadmi pativiscemis gamosaxatavad da Senawirad<br />

(iseve, rogorc, vTqvaT, Senawiri iyo fuli, sanTeli, naWeri da sxv.). msoflio<br />

eklesiisa da am SemTxvevaSi rusuli praqtikisaTvis ucxo iyo es uZvelesi<br />

eklesiis qristianuli gadmonaSTi _ 1748 wels krebamac akrZala. amis msgavsi<br />

sxva magaliTebic aris.<br />

krebis mier gamocemul kanonebs, romelTac TavianTi mniSvneloba dResac<br />

ar daukargavs, xels aweren erekle mefe kaxeTisa da `mmarTveli qarTlisa~,<br />

anton kaTalikosi, amba alaverdeli episkoposi, mcxeTeli (samTavroeli)<br />

episkoposi da goris motropoliti, tfileli, xornabujeli (qiziyeli),<br />

ninowmideli, mroveli, nekres-gremeli, wilkneli, kawareli, urbneli,<br />

xargisTvaleli, samTavneli, Werem-qalaqeli episkoposebi, qvaTaxevis<br />

arqimandriti, kaxTa mefis karis winamZRvari, qarTlis mefis karis winamZRvari,<br />

`didi eklesiis~ (albaT, sveticxovlis) ikonomosi, xeli moaweres patriarqis<br />

moZRvarma da mefis xucesma, kaxTa mefis dekanozma, alaverdis eklesiis<br />

dekanozma.<br />

saerTod, 1748 wlis kreba es iyo samagaliTo, saCvenebeli, didi kreba,<br />

romelic Rrma Seswavlas moiTxovs. es kreba cdilobda ruis-urbnisisa da<br />

Zveli qarTuli krebebis kanonSemoqmedebisa da sisavsis restavracia-aRdgenas,<br />

amasTanave, cdilobda rusul eklesiaSi danergili praqtikis gadmoRebasac.<br />

Tedo Jordania wers am krebis Sesaxeb: `kreba gaixsna anton kaTalikosis<br />

palatebSi, damswreTa Soris iyo erekle meore, krebis dros magidaze esvena<br />

cxovelmyofeli jvarpatiosani, wmida saxareba da sjuliskanoni. krebis<br />

Sedegs mematiane mokled, magram naTlad gadmogvcems, rom `ganarCives da<br />

aRmofxvres yovelive uwesod qcevani da daudves mociqulT da mRvdelmTavarT<br />

kanoni sjuli mtkice da Seuryeveli qristianobisa, romelsa mogiTxrobT<br />

wmida kanoni maTi~... mematiane miuTiTebs agreTve <strong>eparqia</strong>Ta raodenobasa (15<br />

yofila, rva qarTlSi da Svidi kaxeTSi) da maTi sazRvrebis dadgenaze,<br />

rogorc Cans, Znelbedobis Jams daqvrivebuli eparqiebi ganaxlda da krebis<br />

mere ar darCa arc erTi, Tavisi episkoposi rom ar hyoloda. RvTismsaxurebis<br />

gaumjobesebisa da sxvadasxva naklovanebaTa aRmofxvrisaTvis brZolaSi


saukeTeso saSualebad miiCnies stambis gaxsna da saRvTismetyvelo wignebis<br />

beWdva. krebam didi Sroma gaswia im stambis mosaZieblad, romelic vaxtang<br />

meeqvsem Camoatanina vlaxeTidan (1709), magram, romelic droTa ganmavlobaSi<br />

saqarTvelodan ruseTSi aRmoCnda. gansakuTrebiT gaisarja kaTalikosi, mas<br />

mefec daexmara, stamba gamarTes da dabeWdili wignebiTY`aivso qarTlio~,<br />

wers mematiane. aq daibeWda yvela saRvTismetyvelo wigni, garda Tvenisa da<br />

sadResaswaulosa. am stambidan gamosul zogierT wigns saeklesio wirvalocvebis<br />

dros vxmarobdiT Cven XX s. 70-80-ian wlebSic. stamba arsebobda<br />

1795 wlamde. vidre sparseTis Sahma aRa-mahmad-xanma ar daangria Tbilisis<br />

dapyrobis dros.<br />

am krebis erTgvar gagrZelebas warmoadgens meore kreba, romelic<br />

kaTalikosma moiwvia mcxeTaSi 1749 wlis dekemberSi, rogorc Cans, kreba<br />

moulodnelad Catarda da moiwvies is mRvdelmTavrebi, vinc erekles meuRlis,<br />

dedofal anas dakrZalvas eswrebodnen. amjerad Tavyrilobis mizezi iyo is<br />

qristianuli wesCveulebani, ramac Tavi iCina dedoflis datirebisa da<br />

dasaflavebis dros da Seavso pirveli krebis dadgenilebani. mematiane<br />

mokled SeniSnavs: `iqmna wmida kreba da aRmofxvres qarTlisa qveyanisagan<br />

saqme yoveli ujero, wmidaman patriarqman antonim ganmarTna gandrekileba da<br />

winaaRmdegi sjulisa, tirili da ujero kerpuri glova yovelive daayenes~.<br />

aRniSnul krebaze gansakuTrebuli yuradReba mieqca xalxis zneCveulebebis<br />

ganwmendas, garda amisa, Zveli qarTuli saeklesio kanonebis Tanaxmad kvlav<br />

daaweses didi jarima imaT winaaRmdeg, vinc miRebul wesdebas uaryofda~ 605 .<br />

[kanonni 1748 wlis saeklesio krebisa]<br />

[sruli teqsti]<br />

[1] saTnoyofiTa RmrTisa yovelTa mbadisaTaБиiqvel-gulsmodgina rtoman<br />

daviTisaman, RmrTiv-cxebulisфTeimuraz mefis Zeman irakli pankrationman,<br />

kaxTa mefeman, ganmgebelman qarTlisaman, xolo TВT vidreme RmrTiTa<br />

pinaqsul sjulebTa marTl-meaRsareman aRaxuna gonebis cis naTlis bWeni da<br />

wadierebis RrubliTa Semokribna mwyemsni sityvierTa kravTani mtkicesa Sina


qalaqsa tfilisisaБ, saRmrToTaфsamsjelm-marTebelosa palatsa Sina,<br />

yovelTa Txemisa samociqulos eklesiisaTa, Tan-Tnebo-zraxva-jer-CinebiTa<br />

yovlad sanatrelsa, TВT misve sadaviTos sqesiTisa mefis Zis antoni<br />

patriarqisaTa, sruliad <strong>saqarTvelos</strong> msajulvelisaTaБ, romelTa saukunomca<br />

arian kurTxevani;<br />

vinadgan pirvel amaTsa warmarTni mefeni flobdes qarTvelTa, ranTa,<br />

kaxTa da yovlobiTad ersa RmrTisasa da qristes cxovarTa ara avlendes<br />

wrfelad mwvanvilovansa, aramed aZovebdes ekalTa da kurosavTa zeda; da<br />

amaT mizezTa mier naTlad sja da sjuls-xedva mifarul iyo da umecrebiTa<br />

werilisaTa ganryunil iyo da dakninebul kanuni da wesi eklesiisaБ.<br />

maSin RmTis msaxurman mefeman, yovlad sanatrelman patriaqman, wmidaTa<br />

mitropolitTa, arqiepiskoposTa, arqimanditTa da mRdelTa sulisa<br />

mxurvalebiTa, miiRes pirvelad mtkice brZanebaБ wmidisa saxarebisa da<br />

samociqulos kanunisaБ da wmidaTa SvidTa msoflioTa krebaTa, da wamebiTa<br />

maTiTa aRavses naklulevaneba eklesiisa, daamtkicnes da dawernes kanuni ese<br />

kz Tav-Taveoanad, Tvesa noenmbersa ig, dResa kviriakesa, qristes aqeT aTas<br />

SВdas ormocdarva:<br />

[2]1. uflis qristes sZalsa, eklesiis Sina wmida trapezsa zeda, TВnier<br />

saxarebisa, samkveTlosa, odikisa da juaris, nuravin xel-yofs Jamis-wirvad.<br />

2. ityvis wmida ese RmrTiv kreba, raTa aqundes sakurTxevelsa kankels,<br />

samni karni: saSual, imer da amier, romel ese friad jer-ars. da kulad<br />

simciris da iwroebisaTВs eklesiisa, orni oden qmnan karni. xolo erTisa<br />

karisa qmnas nuravin ikadrebs, rameTu ujero ars da uSver saqme ese. xolo<br />

kankeli SeZlebisaebr, romlisaca risme qmnan nivTisaБ.<br />

3. odes iqmnes JamTagan daZvelebuli da daglejili wmidaБ odiki, gina<br />

damwvari cecxliTa saSual anu kerZo misi, gina gardaufareblad da SiSvlad<br />

iyos wmidaБ trapezi, amaT mizezTa mier wmidaБ msxverplis Sewirva<br />

dagviyenebia.<br />

4. ama krebisa Semdgomad vamcnebT yovelTa marTlmorwmuneTa qristianeTa:<br />

ukueTu vinme inebon gulsmodginebiT aRSeneba RmrTisa eklesiisa, jer-ars<br />

maTda, raTa wmidaБ trapezi sakurTxevels saSuals zeda daafuZnon, raTa<br />

gare Semouvliden mRdelni, xolo kedelsa zeda aRkrva wmidis trapezisa<br />

ujero ars da nuravin ikadrebs.<br />

5. vamcnebT episkoposTa sityvierTa cxovarTasa, raTa umecarni werilisani<br />

sadiakonni da samRdeloni, romelTa ara uwyoden wakiTxva keTilad wmidisa<br />

saxarebisa, samociqulos ebistolisa, kurTxevnisa da kondakisa, ara miiRon<br />

maT zeda kurTxeva da niWi sulisa wmidisa, romel-ese sruliad gangvigdies,<br />

rameTu viTar egebis umecarTagan msaxureba wmidisa trapezisaБ.<br />

6. Jamsa wmidisa Jamis-wirvisasa, ukeTu oden ara aqvndes mRdelsa sanTeli<br />

aRsanTebelad da sakmeveli kmevad, nu ikadreben wirvad, aramed daecados.<br />

[3] 7. ukeTu oden ipovnen mRdelni eklesiisani, saeriskacoTa mokliTa<br />

samosliTa mosilni aRkvarTulad, ganiwvarTnen episkoposisagan, rameTu friad<br />

uSvereba ars maTda da Rirs arian kicxevisa.<br />

8. qalaqTa Sina, gina sofelTa Sina, anu simravlesa Sina erisasa ukeTu<br />

oden ipovnen mRdelni samxedroTa saWurveliTa aRWurvilni, vamcnebT<br />

uSverebaTa maTTa: anu dadvan saWurveli da maxВli maTi, da ukeTu kula ara<br />

isminon, gardaeyenen mRdelobisagan.


9. vamcnebT monazonTa memxoloeTa: ukeTu, Tvinier nebisa da Sendobisa<br />

TВsis mamis da winamZRvrisa, gamovides monastriT, yovladve nuravin<br />

Seiwynarebs mas, aramed ganaZon, viTarca urCi WeSmaritisa kanunisaБ da<br />

morCilebis damwixneli.<br />

10. xuces-monazonsa, romelsa ara rwmunebul iyos winamZRroba<br />

sawinamZRrosa eklesi[i]sa, jer-ars misa, raTa anu Tana-yvebodes episkopos[s]a,<br />

anu iyos monastersa Sina ZmaTa Tana. xolo ukeTu ara, da iqceodes eriskacTa<br />

Tana gina mamulsa da saxlsa Sina iyofebodes, eseviTarisa mis qcva uweso ars<br />

da gangebul, da nuRara ikadrebs.<br />

11. vamcnebT mRdelTa eklesiisaTa: ukeTu inebon moZRvrebad erisa anu<br />

aRsarebis Sewynarebad sityvierTa samwysoTa, [jer-ars], raTa pirvelad miiRon<br />

brZaneba da Sendoba Tavisis episkoposisagan, da ukeTu kula ara miiRon<br />

Sendoba da brZaneba episkoposisa nu odes ikadreben moZRvrebad erisa, rameTu<br />

uweso aris.<br />

12. ukeTu odesme mivides samRvdeloTagani sxvisa episkoposisa samrevlosa<br />

Sina, TВnier Tana-jer-Cinebisa da Sendobisa mis episkoposisa, nu ikadrebs<br />

Jamis-wirvad, gina samRvdlosa saidumlosa aRsrulebad. xolo eseca jer-ars<br />

misa, raTa TВsisaca episkoposisa Sendobis wigni aqvndes; egreTve xucesmonazon[n]ica<br />

yofden amas.<br />

13. amasca kanons vamcnebT mRdelTa: romelTa enebosT usisxlos<br />

msxverplis Sewirva, raTa miiRon sakurTxevlad sefiskverni xuTni rCeulisa<br />

ifqlisani, da ukeTu ar aqvndes. iSviaTad sadme samni miiRon, da amaTs kide<br />

nametnavsa da naklebsa zeda nu ikadreben Jamis-wirvad.<br />

14. xucesni da yovloba samarTlmadideblosa qristeanobisa viTarca<br />

uyofdes pativsa wmidasa trapezsa. egreTve msgavsad pativscemdnen wmidasa<br />

embazsa.<br />

15. ukeTu vieTnime mRdelni bralsa, gina risaTВsme mizezisa<br />

mRdelobisagan dayenebul iyvnen, nurvin ikadrebs episkoposTagani micemad<br />

misa samRdelosa olarisa, rameTu arca erTi romelime saidumlo ara<br />

aResrulebis mis mier, aramed sruliad dayenebul ars.<br />

16. romelsaca visme mRdelTagansa eklesia qristesi arwmunebdes,<br />

makurTxevelisagan ara jer-ars misa, TВnier didisa Wirisa, raTa daaklos<br />

raime saeklesio wesis aRsruleba locvisa da wmidaБ Jamis-wirvisaБ.<br />

17. ukeTu kula sadme gamoCndes samre[v]losa episkoposisagan kerpTa mier<br />

mopovnebuli saqme grZnebaБ, meqereoba, gina beWis-mxedveloba, anu Tayvanis-cema<br />

xisa, gina sxvis nivTisa, miumcnebT episkoposTa, raTa TviToeulman TВssa<br />

samwysosa Sina sruliad aRmoagdon da ganmarglon saqme ese.<br />

18. qristes sZlisa da dedoflis eklesiasa Sina ara wes ars kanun<br />

noagobaTa da tablaTa miReba, gina Sinagan damarxva xilisa, da noagobaTa<br />

nivTisa, da Wama mas Sina, rameTu saxli aris salocveli RmrTisaБ.<br />

19. episkoposi da ufrosad mRdelni ganekrZalnen, raTa wmidasa Sina<br />

kВriakesa, anu sauflosa dResaswaulsa ara daaklden erni misni locvisa da<br />

wmidisa Jamisa wirvisa mosmenad, rameTu yovlad Tanamdeb arian mislvad.<br />

20. vamcnebT episkoposTa, mRdelTa da eklesi[i]s mourneTa, raTa<br />

ganekrZalnen [S]julTa RmrTisa da ara Serion naTesaoba uwesoTa<br />

qorwinebiTa, aramed esreT yofden: iyavn dasabam pirvel mama da misgan raБ<br />

gamoekveTnen oTxni erT kerZo da kulad oTxni erTkerZo, xolo es iqms


Tvinier dasabamisa mis, ricxvsa rvasa da srul iqmnes orsave kerZosa ricxvi<br />

rva, _ mexuTe erT kerZosa da mexuTe meorisa kerZosa _ ese mexuTeni<br />

SeiuRvlian urTierTas. da ama mexuTeTa naklebs aravis ganuCinebT qmnad<br />

qorwinebisaБ.<br />

21. ganvakrZalebT zogad yovelTa marTlmadidebelTa qristeaneTa, raTa<br />

aravin miiyvanos colad, uwesoTa qorwinebiTa, dedakaci gantevebuli<br />

qmrisagan, rameTu cxadad mruSebisa bralsa Sina STaeflvis, viTarca<br />

mogviRebies wmidisagan saxarebisa qristes naTqvami saRmTo brZaneba, viTarmed:<br />

`romelman gantevebuli SeirTos, manca imruSao~; da amas Tana ewamebian<br />

samociqulonica kanuni da erTxmobiT wmidani SВdni msoflioni krebani da<br />

ufrosRa didi basili.<br />

amisTВs Cvenca erTxmobiT Tana-miuxmaebT da davamtkicebT Tqmulsa maTsa,<br />

raTa romelTaca esxnen usjulod Seyofilni, qmrisagan gantevebulni,<br />

memruSeni dedakacni, myis daixsnas da dairRВos uweso da usjulo qorwineba<br />

maTi, da amieridgan aravis xel-ewifos qmnad eseviTarisa cTomilis bWobisa,<br />

xolo eseviTarni memruSeTa Tana gardaisebian (sic) kanunsa da uZВressaca,<br />

rameTu cxad ars brali codvisa maTisa.<br />

22. xolo ukeTu enebos visme qorwineba wignis mkiTxvelsa mgalobelsa [da]<br />

aRslva xarisxsa mRdelobisasa, pirvel kerZo diakonad kurTxevisa miiyvanos<br />

colad qalwuli, viTar aTormetisa wlisa, gina aTsametisa da qorwinebis<br />

ziarebiTa akurTxos mRdelman SeerTxorcva maTi, da Semdgomad SeerTebisa<br />

aRvides xarisxsa kerZo diaknobisasa, da merme mRdelobisasa.<br />

xolo ukeTu ara yon esreT, aramed iqorwinon qalisa Tana uasakosa, gina<br />

Cvilisa, da xelTdasxmul iqmnen diakvnad da xucad da maSinRa gaxrwnan<br />

colni maTni, romel-ese sruliad ugulisxmoebisa saqme ars da gansagdebel<br />

da dayenebul Cven yovelTa mier.<br />

23. meoTxes da mexuTes, gina uwesosa mraval qorwinebas sruliad<br />

aRfxuris da ganaZebs eklesi[i]T msoflio ese RmrTiv kreba.<br />

24. eseca dayenebul ars Cven yovelTa mier, raTa amieridgan arRara<br />

eqorwinos marTlmadidebeli kaci mwvalebelsa, gina sxva sarwmunoebiansa<br />

dedakacsa, gina marTlmadidebeli dedakaci mwvalebels mamakacs, rameTu ara<br />

jer-ars erTisa baksa Sina slva cxvrisa da mglisaБ.<br />

25. nu odes nuca aRiqmen Svilsa mwvalebelTasa naTlisRebisa mier<br />

marTlmadidebelni, da nuca svinad daiyeneben mwvalebelsa marTlmorwmuneni.<br />

ukeTu kula ara Tavs idvan esreT, wmidisa ziarebisgan ganiyenebian, ara<br />

naTlad slvisa Semwynarebelni igi.<br />

26. amasca vikadrebT RmrTismsaxurebisa TqvenisaTВs, keTilmorwmuneno<br />

mefeno: raTa saepiskoposni eklesiaTa agarakni da dabani, anu<br />

sa[a]rqimandritoTa da winamZRvarTa monasterTani eriskacTa ar xelewifebodes<br />

damZlavrebad, mamulad TВsad mitaceba da damkВdreba. amas<br />

wmindaБ ese kreba rjul-gidebT, gevedrebiT da gamcnebT eseviTarisa<br />

ganyenebisa erisagan.<br />

27. sruliad ganCinebiTa ganagdebs saRmrTo kreba amas, raTa amieriTgan<br />

aravin ikadros Seyvaneba zvarakisa, gina cxvrisa, anu sxvisa pirutyvisa<br />

karisbWesa Sina eklesiisasa da daklva mas Sina, gina sisxlis cxeba karTa da<br />

zRurblTa eklesiisaTa, rameTu kerpmsaxurTa ars saqme ese da ara wes-ars<br />

qristeaneTaБ.


ukeTu kula vinme gamoCndes eseviTarisa cdomilisa saqmisa moqmedi,<br />

vamcnebT episkoposTa, raTa ganaZon eklesiiT, viTarca Seuracxis-myofeli<br />

qristes SjulisaБ.<br />

[xelrTvebi] 1. erakle, wyalobiTa RmrTisaTa, RmrTis msaxurman mefeman<br />

kaxTaman da mmarTvelman qarTlisaman, Zeman mefis Teimurazisaman warvwe[ren].<br />

2. antoni, wyalobiTa RmrTisaTa, uRirsman kaTalikozman didisa sameufosa<br />

qalaqis mcxeTis, qarTlis, kaxeTis, samcxe-sa[a]Tabagosa da yovlis qvemo<br />

<strong>saqarTvelos</strong>a da aRmosavleTisa <strong>sapatriarqos</strong>aman ganvsazRuren da<br />

warvsweren. antoni.<br />

3. nikoloz uRirsman anba alaverdelman ganvsazRuren da warvsweren.<br />

nikoloz.<br />

4. arseni, uRirsman mTavarepiskoposman samTavrosa da goris<br />

samitrapolitosaman ganvsazRuren da warvsweren. arseni.<br />

5. aTanasi, uRirsman episkoposman axlis sameufosa qalaqisa tfilisisa<br />

samitrapolitosaman ganvsazRuren da wavsweren. aTanasi.<br />

6. onofri, uRirsman episkoposman xornabujis da sruliad qiziyis<br />

samitrapolitosaman ganvsazRuren da warvsweren. onofri.<br />

7. saba, uRirsman episkoposman ninowmidisaman ganvsazRvren da warvsweren.<br />

saba.<br />

8. ioseb, uRirsman episkoposman ruisisa da sruliad qarTlisaman<br />

ganvsazRuren da warvsweren. ioseb.<br />

9. ioane, uRirsman episkoposman nekres-qalaqisa da qalaqis gremisaman da<br />

arqimandritman garejis didis lavrisaman ganvsazRuren da warvsweren. ioane.<br />

10. qristefore, uRirsman episkopozman wilknisaman warvsweren. qristefore.<br />

11. ioane, uRirsman episkopozman kawarisaman ganvsazRuren da warvsweren.<br />

ioane.<br />

12. filipe, uRirsman episkoposman urbnisisaman warvsweren. filipe.<br />

13. zosime, uRirsman episkoposman xargiTvalisaman da moZRvarT-moZRvarman<br />

warvsweren.<br />

14. benediqte, uRirsman episkoposman samTavisisaman warvswren. benediqte.<br />

15. daniel, uRirsman episkoposman Werem-qalaqisaman warvsweren. daniel.<br />

16. ioane, uRirsman arqimandritman upirvelesisa monastrisa qvabTa-xevisa<br />

vlaqernisa RmrTismSoblisaman warvsweren.<br />

17. ambakom, uRirsmman winamZRvarman kaxTa mefis karisaman warvsweren.<br />

18. ioseb, uRirsman winamZRvarman qarTvelTa mefisa karisaman warvsweren.<br />

19. ioane, uRirsman didis eklesiis ikonomosman warvsweren.<br />

20. zaqaria, uRirsman xucesman mefeTa da patriarqis moZRvarman<br />

warvsweren.<br />

21. gabriel, uRirsman kaxTa mefisa dekanozman, mefeTa moZRvarman<br />

warvswere.<br />

22. abram, uRirsman dekanozman alaverdisa eklesiisaman warvswere 606 .<br />

9. imereTis saeklesio krebis `xeliTwerili~ (1759)<br />

imereTis mefe 1752-1784 wlebSi solomon I, `didis~ saxeliT moixsenieba<br />

STamomavalTa mier, man ganamtkica samefo xelisufleba, TiTqmis gaaerTiana


dasavleTi saqarTvelo, mospo tyveebiT vaWroba. 1760-63 wlebSi samjer<br />

daamarcxa osmalebi, 1779 wels ruxis omSi sZlia osmalebs, magram 1784 wels<br />

qvemo guriaSi damarcxda, ramac es mxare gaamahmadiana, asi wlis Semdeg<br />

ruseTis imperiasTan SemoerTebul am kuTxeSi aWareli begebi mmarTvelobdnen.<br />

qarTuli eklesia gansakuTrebiT uWerda mxars qveynisa da erisaTvis<br />

Tavdadebuli mefis moRvaweobas, mefec grZnobda eklesiis Zalas, amitomac<br />

xelsayreli drois dadgomisTanave solomon I-ma, 1759 wels, moiwvia didi da<br />

gansakuTrebuli saeklesio kreba. krebam saeklesio da zneobriv reformebs<br />

daudo safuZveli dasavleT saqarTveloSi. qristianobasa da qveyanas<br />

gansakuTrebiT asustebda tyveTa syidva da saepiskoposo kaTedraTa gauqmeba.<br />

Turqebs quTaisSi 120-wliani batonobis dros daungreviaT saepiskoposo<br />

(bagratis) taZari da gauuqmebiaT quTaTelis saepiskoposo kaTedra. amitomac<br />

1759 wlis saeklesio krebis 4 dekembris sxdomaze solomon mefes aRuniSnavs,<br />

rom quTaisis eklesia `xelT egdo mZvinvares agarians da mizeziTa amiT<br />

saquTaTlo mamuli da samrevlo mimobneuliyo, da romelime daSTomiliyo,<br />

saerod gamxdariyo da quTaTeli aRar ijda~. mefis am moxsenebis Sesabamisad,<br />

krebam ineba aRdgeniliyo saquTaTelo kaTedra, anu quTaisis <strong>eparqia</strong> da<br />

aRdgenil kaTedraze ganaCines quTaTeli episkoposi. quTaisis <strong>eparqia</strong>s<br />

gadaeca misi yofili Zveli mamuli, romelsac igi adre flobda da eriskacebs<br />

hqondaT mitacebuli. cxadia, saepiskoposos aRdgena ekonomikuri safuZvlebis<br />

gareSe _ formaloba iqneboda. mefes da qveyanas esaWiroeboda moqmedi da<br />

Zlieri eklesia.<br />

rogorc S. burjanaZe aRniSnavs, eklesia, tradiciulad, mefis<br />

xelisuflebis ganmtkicebas uwyobda xels, saxelmwifos aZlevda mebrZolebs 1 .<br />

krebam saqmeebis mowesrigebisaTvis ineba da:<br />

1. eriskacTagan mitacebuli yma-mamulebi daumtkica eklesias;<br />

2. saeklesio ymebi gaaTavisufla zedmeti gadasaxadebisagan da daakanona<br />

saeklesio gadasaxadebi;<br />

3. eriskacebs aukrZala eklesiis sameurneo saqmianobaSi Careva;<br />

4. saeklesio Tanamdebobebze miiwvia Rirseuli pirebi, uRirsni ki gadaayena;<br />

5. Seamko da aago eklesia-monastrebi 608 .<br />

aRsaniSnavia, rom maleve amis Semdeg mefe solomons unebebia saerTod<br />

gaeTavisuflebina eklesia saxelmwifo gadasaxadebisagan, kerZod, mefes 1761<br />

wels mouwvevia morigi saeklesio kreba, romelsac daudgenia saeklesio<br />

ymebis yovelgvari samefo gadasaxadebisagan gaTavisufleba, agreTve<br />

saxelmwifo samsaxurisagan gaTavisufleba, garda laSqroba-nadirobisa 609 .<br />

rogorc aRiniSna, 1759 wlis kreba gansakuTrebuli mniSvnelobisa iyo, mas<br />

quTaTelis garda, xonis saepiskoposo kaTedrac aRudgenia 610 , magram krebam<br />

saxeli gaiTqva tyveTa syidvis gadaWriTi akrZalviT.<br />

solomon mefes mouxerxebia da saeklesio krebaze Semoukrebia<br />

samegrelosa da guriis mTavrebi (dadiani da gurieli), TavianTi<br />

batoniSvilebiTa da TavadaznaurobiT, aq iyvnen imereTis batoniSvilebi da<br />

Tavadaznauroba da, cxadia, mefe, kaTalikosi, mTeli dasavleT <strong>saqarTvelos</strong><br />

maRali samRvdeloeba. kreba mTel Tves (dekemberSi) gagrZelebula. saeklesio<br />

krebis meore sxdoma 5 dekembers Catarebula saero xelisuflebis<br />

monawileobiT. q. CxataraiSvils es saeklesio kreba imavdroulad Catarebul<br />

saxelmwifo darbazis sxdomad miaCnia. am sxdomaze imereTis, samegrelosa da


guriis saero da sasuliero gamgeblebma imereTis mefis morCilebisa da<br />

`tyveTa syidvis~ akrZalvis piroba dades608 . saeklesio krebam tyvis<br />

gamyidvelni SeaCvena, saero xelisufleba ki maT sikvdiliT dasjiT daemuqra.<br />

krebis dadgenilebaSi naTqvami iyo: `axalcixis faSam aseTi saSineli da<br />

sazareli sityva SemogviTvala... tyves Tu ar gayidiT, ar iqnebao... RvTis<br />

SuamdgomlobiT, rom sanamdis suli gvedgas, es saqme Cvengan ar iqnes... am<br />

saqmeze Cveni Tavi ar daviSuroT~ 611 .<br />

`1759 wlis krebis dadgenilebebma dasabami misca axal periods dasavleT<br />

<strong>saqarTvelos</strong> politikursa da socialur-ekonomikur cxovrebaSi612 . eklesias<br />

krebis Semdeg aRudgenia saxelmwifoze mZlavri zemoqmedebis funqcia612 .<br />

krebam sagangebo dadgenilebiT daadastura `afxaz-imerTa~ kaTalikosis<br />

uflebebi mis kuTvnil 42 mamulze613 .<br />

n. berZeniSvili am krebasTan dakavSirebiT wers: `XVIII s. meore naxevarSi<br />

axalcixis faSam araerTgzis SemouTvala imereTis mefe solomons, raTa tyvis<br />

syidva imereTSi Zveleburad nebadarTuli yofiliyo. solomonma es moTxovna<br />

ar Seasrula da tyvis syidva saero da saeklesio sasjeliT sastikad<br />

akrZala... 1759 w. dekemberSi solomonma Semokriba `samRvdeloni dasni da<br />

marTlmadidebelni erni~ da lixTimereTis saeklesio da saero feodalebis<br />

sagangebo kreba moiwvia. masSi monawileobda mefe, kaTalikosi da mTeli<br />

lixTimereTis maRali samRvdeloeba, imereTis, odiSis, guriis<br />

Tavadaznauroba. krebam ganixila saeklesio saqmeTa mowesrigebis sakiTxi,<br />

akrZala tyvis syidva, krebam miiRo gadawyvetileba sakaTalikoso<br />

eklesiisaTvis mitacebuli yma-mamulebis dabrunebisa, gauqmebuli<br />

saepiskoposo kaTedrebis da monastrebis aRdgena-ganaxlebis, maTi ymamamulebis<br />

ukan dabrunebisa, gadasaxadebisagan saeklesio ymebis<br />

ganTavisuflebisa<br />

Caurevlobisa~<br />

da saeklesio mflobelobaSi saero xelisuflebis<br />

614 .<br />

imereTis saeklesio krebis `xeliTwerili~ (1759 w. 30.XII)<br />

(nawili aRdgenili teqstisa)<br />

`q. ese mtkice, Seucvalebeli da dReTa cxovrebisa CvenisaTa aRsrulebis<br />

xeliT werili, msajulisa mis mxsnelisa Cvenisa iesos qristes win misatani<br />

wigni da piroba mogarTviT TavaT dausabamos samebiT didebuls RmerTs,


cxovels myofels Zels, xsnisa Cvenisa Suamdgomels maradis qalwuls mariams,<br />

winamorbeds, naTlis mcemels iovanes, angelTa da mTavarangelozTa<br />

winaswarmetyvelTa da mociqulTa, mRudelT moZRvarTa da mowameTa, mamaTa da<br />

mamamTavarTa, RirsTa da qalwulTa da yovelTa RuTisa saTno yofilTa,<br />

zecisaTa da qveyanisaTa SvidTa krebaTa, oTxTa patriarxTa SuamdgomlobiTa<br />

da Cvens mwyems mTavris, yovlad sanatrelis ufalis kaTalikozis besarionis<br />

damtkicebiT, Wyondidel mitropolitis gabrielis, genaTelis iosebis,<br />

Semoqmedelis nikolozis... cagarelis grigolis, mTavarepiskopozis iosebis,<br />

nikorwmindelis germanes, mitropolitis daskalis (didaskalioi) danielis,<br />

xinowmidelis maqsimes, mitropolitis bedielis maqsimes da yovelTa imerTa,<br />

odiSarTa, gurielTa, samRvdelo, samonazno mwyobrTa RmerTsa da yovelTa<br />

saRmTo dasTa SvilobiT mogarTvi Sen, mefe solomon, me dadianma kaciam, me<br />

gurielma mamiam, batoniSvilma giorgim, batoniSvilma Teimuraz, erisTavma<br />

rostom, dadianis Ze manuCar, nikoloz, giorgim, gurielis Zem giorgim,<br />

wulukiZem, erTobiT wereTelman, erTobiT miqelaZem, erTobiT abaSiZem,<br />

erTobiT niJaraZem, agiasSvilman, iasSvilman, lorTqifaniZem, mxeiZem,<br />

RoRoberiZem, maWavarianman, mesxman, avalian, ioselianman da giorgi Ciquanman,<br />

erTobiT imerman didman da mcireman, odiSarT, leCxumT, CiCuam, faRavam,<br />

axledian, asaTian, afaqiZe, mxeiZem da Ciquanman, dgebuaZe, CijavaZe, jaian,<br />

qoCaqiZe, miqaZe, joliam, Selia, qarTvelisSvil, sajaiam da erTobiT<br />

odiSarman didman da mcireman, gurielT, erisTav, maWutaZe, nakaSiZem da<br />

malvaSvilebma, erTobiT Jordania, gegenava da erTobiT naseliSvilma,<br />

gurielman didman da mcireman, ese im soflis msajulisa winaSe misatani da<br />

am sofels yovelTa marTlmadidebelT saxilveli wigni mogarTviT: ase, rom<br />

axalcixis faSas aseTi saSineli da sazarveli sityva SemogviTvala, rom<br />

adamis tomsa arc pirvel smenia da arc Semdgomad ismineba, amisTana saSineli<br />

sasmenelad sazaro sityva: `tyves Tu ar gayidiT ar iqnebao~. axla amaze ase<br />

erTpirobiT dagvimtkicebia RvTis SuamdgomlobiT, rom sanamdis suli gvedgas<br />

ar iqnes, arc amaSid erTmaneTs usustoT, vidrec erTmaneTs miudgeT kidec<br />

mefe solomonis morCili da brZanebis aRmasrulebeli viqneTY da gulis<br />

wmindiT erTmaneTs moudgeT amaze da aras Sewuxebisa da gaWirvebisaTvis Cven<br />

erTmaneTs ar umtyunoT, da am saqmezed Cveni Tavi ar daviSuroT da am<br />

saqmeSid Cven xelmwifes mefe solomons ar usustoT da arc amisTana<br />

saSineli codva Cvengan iqnes ase piroba da sityva mogvirTmevia RvTisa da<br />

kacisaTvis. aw vinc da ramac Zeman kacisaman es SeSalos didman an mcireman,<br />

isemc SeiZlebis sjulisagan usjulosa mecnierebisagan, masmca risxavs Tavad<br />

dausabamo RmerTi da yovelni amaT zemo werilni wmidani zecisani da<br />

qveyanisani xorcielni da uxorconi masca edebis keTri gezisa, SiSTvili<br />

iudasi, Zrwola kaenisa, mextexiloba deoskoresi da maT zemowerilTa<br />

madlTagan SeCvenebuli viyoT Tu es SevSaloT da amaSid SeZlebisaebr ar<br />

mivudgeT SeCvenilni viyoT, suliT da xorciT aw da ukunisamde SvidTa<br />

krebaTagan da yovelTa eklesiaTagan, xolo damamtkicebeli amisi kurTxeul<br />

iyos suliT da xorciT aw da ukunisamde amin. me arqimandrits silibistros<br />

damiweria yovelTa mowmobiT da erTxmobiT brZanebuli ese qristes aqeT CRnT<br />

qristes Sobis Tves l dResa e: aw amis damtkicebis muSaki kaTalikozi<br />

besarion da misi krebuli erTobiT amas vamtkicebT, rom ramanc xelmwifem an<br />

dedofalman an Tavadman an aznaurman didman an mcireman am sarwmunoebazed<br />

vinc mokdes an am sarwmunoebis mimdegi da mefis erTgulebiT Tavisi dRiT


mokdes maSinc da usamarTloT mis Svili da momavali gaRaribos da<br />

wasaxdenaT moindomos usamarTloT amaTSi werilTagan SeCvenebuli iyos<br />

suliT da xorciT amin. aw ramanc Zeman kacisaman amaT Sina werili moSalos<br />

da mefes usustos an am xeliT werils gardaxdes da usjuloeba qmnas da<br />

erTmaneTs ar miudges, vinc imas miudges am momxmareT da SemweT eqmnes an<br />

Seiwynaros, an uwiros da _ lels an mokvdes da miwa aRirsos, SeCvenebul<br />

iyos suliT da xorciT ganuxrwnelad am sofels mowyvediT da im sofels<br />

iudasTan krulebiT, vinc es aR(as)rulos da daamtkicos saukunomca arc<br />

xseneba misi suliT da xorciT aw da ukunisamde amin, mamSleli wyeul,<br />

damamtkicebeli kurTxeul amin~ 615 .<br />

10. 1762, 1768, 1793 wlis krebaTa dadgenilebani saepiskoposoTa marTvis Sesaxeb, mcnebani,<br />

episkoposTa da mRvdelTa mimarT<br />

mas Semdeg, rac XVIII s. II naxevarSi aRdga qarTul-erovnuli<br />

saxelmwifoebrioba samefo taxtze qristian mefeTa asvlis Semdeg, saeklesio<br />

krebebma kvlav daibrunes mahmadianTa mmarTvelobis dros dakninebuli<br />

uflebani da gamosces Sesabamisi zneobrivi saxis dadgenilebani:<br />

a. [dadgenileba saeklesio krebisa saepiskoposoTa marTvis Sesaxeb]<br />

[1762 w. 20 dekemberi]<br />

welsa qristes aqaT CRБb, qristeSobis k.<br />

q. wmidaTa da yovlad samRudeloTa episkoposTa esreT euwyosT,<br />

romelnica CvenTan – wmidas patriarqTan da RirsTa Tqven episkoposebTan<br />

krebaSi piroba daidva.<br />

pirveli ese, rom: episkoposman Tavis samwysoSi uaRsarebo aravin daagdos.<br />

meored, ese: sauflos dResaswauls da kviras wirvis mousmenlad nuravis<br />

gauSvebT da uqme dRisa yadaRa uyoT, rom kargad daicvan da aravin gatexos.<br />

mesamed: Tu wmidaT episkoposT TqvenTa samwysoTa Sina urCi vinme<br />

gyvandesT, Cven mogvaxsenoT; da egeviTarTa Cven davsjiT.<br />

meoTxed: xucesTa yadaRa uyoT, romelic wmidas mRudelobas ar<br />

ekadrebodes, isre ar moiqcnen SesamosliTa Tu tanisamosiTa; da nurc<br />

TavianT samwysoSi usamarTlozed miuSveben xucebsa.<br />

mexuTed: wmidas eklesiaSi an daZvelebuli ram iyos, an damwvari, an<br />

wamxdari, _ unda ganswmidoT, galesoT, ganaaxloT da wmidad SeinaxoT wmida<br />

eklesia; da ukadrisad nuravis aCvenebT wmidas eklesiasa. agreTve Tu<br />

gaSavebuli ram iyos, unda galeson da gaaTeTron.<br />

meeqvsed: wmidas trapezzed Casacmeli unda yuTnisa iyos; da Tu ukeTesi<br />

ram aris, isi sjobs. da Tu ara, suraTis CiTi unda iyos; da amas garda sxva<br />

aRara iqneba ra. romelic wmida trapezi kedelzed iyos mikruli, Camoafaron;<br />

da romelnica saSual sakurTxevelisa iyos, Caacvan.<br />

meSvided: xisa da an Tu gatexili ram iyos, wmidad barZimad anu feSxumad<br />

nu iyofin da numca saxeledebin.<br />

merved: Tu visme samRudeloTagansa siberiTa Tu sxvisa romlisame<br />

mizeziTa wmidis trapezis msaxureba da wirva aRar SeeZlos, Tavisman


episkoposman ganagoT misi. da Tu Tqven ver usajoT, wmidas patriarqs<br />

moaxsenoT da sxvaT episkopozT; igini saqmes gangimarTaven, erTs gzas<br />

mogcemen da ganuweseben rasme.<br />

mecxred: Tu samRudelod wvrTili vinme ar iyos, uswavleli da<br />

ucodinari nu vin mouxdebin mRudelobad da kurTxevad, rom aRsarebis<br />

Tqmevineba ar SeeZlos; da an wmidas trapezzed idges da wmidas saxarebaSi<br />

tyuilebs ambobdes.<br />

meaTed: romelic rom Cven ver movigoneT, episkoposT marTebsT maradis<br />

mRviZare yofad.<br />

meaTerTmeted: wmidaT episkoposT TaveTs ersa da samwysosa wmidas<br />

eklesiaSi Seslva, dgoma da pirs jvaris dawera aswavlon.<br />

irakli mefisagan da yovlisa <strong>saqarTvelos</strong>a kaTalikoz-patriarqisa<br />

iosebisagan esreT siyvaruliT euwyos miss siwmides yovlad samRdelos<br />

arqiepiskoposs amba alaverdels zenons, wmidasa da yovlad samRudelos<br />

nekresel episkoposs dosiTeoss da wmidasa da yovlad samRudelos samebel<br />

episkoposs ioanes.<br />

Jamsa rodesac krebaSi saqarTveloT wmidaT episkoposT mouwodeT, maSin<br />

esreT gamorCeviT da pirobiT aRvTqviT, romelic zemore siiT aRwerila, rom<br />

RmrTis nebiT, yo[v]els saepiskoposoebSi esreT ganegos yovlad samRudeloT<br />

episkoposTagan. da imav krebaSic esreT ganisaja, rom Cvengan esreTiTa<br />

aRweriliTa Tqven – yovlad samRudeloTa gauwyoT.<br />

da aha, gviuwyebies Tqvenis siwmidisaTvis Jamadme, uflisa qristes<br />

aRdgomamdis, rom es unakluloT aRasruloT da aRasrulebinoTca, Tvarem<br />

icodes Tqvenma siwmidem, Cveni kaci Camoivlis im Jamzed da romelsac xucess<br />

esreT ar gaumarTavs Tavisi samwyso da Tavisi Tavic, imasac samarTliT<br />

ganvsjiT da Tqvenc dagemdurebiT.<br />

romelnic am saepiskoposoSi an Tavadni brZandebiT, an sabatios kacis<br />

Svilni, an aznauriSvilni xarT, da an moxeleni – es rom mogviweria, amazed<br />

mRviZare unda iyvneT da Tqvenni morCilnic ganaRviZoT. da wmidis eklesiis<br />

samsaxurzed da rac mogviweria amaebzed, gafrTxilebulni iyvneT da Tqveni<br />

morCilni kacnic amyofoT.<br />

da romelic episkoposman da mRudelman gamcnosT, imazeda daadgreT da<br />

daayenoT: Semwe eqmeniT episkopossa da mRudelsa am saqmezed; Cvens ukan rom<br />

Tqveni vali gaqvsT da rom unda Semwe eqmnneT, amisTvis gvicnobebia.<br />

beWedi: me fexTganbanilTa mier eklesia vadide erekle Cven, yovlisa<br />

<strong>saqarTvelos</strong> kaTalikoz-patriarxi ioseb warvwerT.<br />

minaweri: ioseb kaTalikozisagan episkoposTa mimarT miwerili, Tqveni<br />

samwysoni ase daarigeTo 616 .<br />

b. [mcneba mRudelTaTvis]<br />

[1768]<br />

episkoposTa mimarT<br />

maTi umaRlesoba da ukeTilmsaxuresoba mefe irakli da maTi uwmindesoba da<br />

unetaresoba patriarxi mefis Ze antoni


esreT ganvasazRvrebT, vamcnebT, movaxsenebT, da ubrZanebT yovelTa<br />

saqarTveloБsa mRudelTmTavarTa da mwyemsTa WeSmaritTa, esreT:<br />

1. episkoposni miiyuandnen Tavisis samwysosa mRudelTa, dadgenilTa, gina<br />

axlad dasadgenTa, da keTilad ganixilviden maTsa cxovrebasa da<br />

mecnierebasa, ukeTu SemZlebel iyvnen swavlad da swavlul iyvnen SvidTa amaT<br />

saidumloTa WeSmaritad aRsrulebad.<br />

Svidni saidumloni wmidisa aRmosavleTisa ekklesiisani eseni arian:<br />

a. naTlva, b. cxeba mironisa, g. saRmrTo wirva, d. mRudlis kurTxeva da<br />

micualebulis wesT-ageba da damarxua, e. aRsarebis Tqmevineba, v. patiosani<br />

qorwineba, z. zeTis kurTxeva.<br />

amaTi srulebiT aRsruleba Tu SeeZlosT, keTil da kurTxeviT miabaron<br />

eklesia da samwyso qristesi, da waravlinon gankrZalviT mRudelobad,<br />

locviT da kurTxeviT.<br />

2. da romelTaca ar SeeZlosT am saidumloebisa aRsrulebad, ubrZanon: an<br />

TviTon Tavis ekklesiaSi miiyvanon is mRudeli episkoposTa, an romelsame<br />

monasterSi miabaron mecnierTa da egoden guls-modgined ecadnen, rom iswaon.<br />

da vinemdis iswavliden, episkoposma im samwysos sxva mRudeli ganuCinos.<br />

ukeTu iswaos am saidumloebis aRsruleba, merme samwysoc miabaros da<br />

imRudel-moqmedos.<br />

Tu ar inebos da verc iswavlos, samwyso CamoarTvan. TviTan saca undes,<br />

warvides. sxva mRudel-moqmedebas nuras ikadrebs, Tvinier wirvisa, sadac<br />

enebos wiros Tvinier sxvaTa mRudel-moqmedebaTa Sendoba aqvs, moZRvrisa<br />

Tvisisa wamebiTa.<br />

3. romelTaca ekklesiisaganTa, samRudelod ganwesebadTasa, saekklesio<br />

wignni, romelnic damWirno arian, romel amaebis ucodnelad mRudeloba ara<br />

jer-ars: daviTi, Jamnoba srulad, saxareba, samociqulo, paraklitoni,<br />

kurTxevani da kondaki _ eseni Tu icoden kargad, akurTxen.<br />

da eseni Tu ar icoden srulad, ganvakrZalebT episkoposTa: eseviTarTa nu<br />

akurTxeben.<br />

4. da romelnic episkoposni eseviTarTa umecarTa akurTxeben, uwyoden:<br />

makurTxevlica da kurTxeulica Zlierad imxilebian.<br />

5. episkoposni mRudelT - amcnebden, rom TavTavis samwysoT, eriskacTa gina<br />

qalTa, pirjvaris daweras aswavebdnen marTlad. da romelTac aRsarebis Tqma<br />

SeeZlos, uaRsarebod nu daayeneben Svidis weliwadisas. da yovels suls<br />

`wmidao RmerTs~ Tavisis muxlebiT, da `mamao Cuenos~, `miwyales~. da `mrwams~<br />

zepiriT Tqmas aswavliden da marTlmadideblobis sarwmuno[e]bis<br />

aRmsareblobasa WeSmaritsa.<br />

6. da romelTac ar iswaon da udeb iqmnen, mRudeli nuRar umRudlobs; da<br />

episkoposs Seasminos da episkoposmac sitkboebiT swrTvnas; da SiSiTaca<br />

ecadnen, rom aswavlon. Tavis nebazed nurvis Tavis samwysos nu miuSueben,<br />

nurc episkoposni da nurc mRudelni.<br />

7. sofelSi, romelic Tavi da pirveli da upatiosnesi ekklesia iyos,<br />

ganwmedilni hqondesT da dagvili, da kedelni, sarkmelni, yureni gareT da<br />

SinaT _ mowmedilni; siwmidis iaraRi da wmida sakurTxeveli da trapezi _<br />

uzeSTaesad patiosnad, trapezi _ Semosili; siwmidis samsaxurebeli: barZimi,<br />

feSxumi, kovzi da kamara _ an vecxlisa an kalisa, sxvas nivTisa ar


imsaxureba; pereqlebi da dafarna _ farCisa, wmida da uCirqo; trapezi _<br />

Semosili, raoden Zal-eduas uCirqos samosliTa; odiki _ axali, kargi da<br />

uCirqo, da am odiks sudari hqondes uCirqo, rom Sig Sexvevdes.<br />

8. mRudlis Sesamoselic, risac SemZlebel iyos, uCirqo da daukerebeli.<br />

dabebkili da Cirqiani ar ikadros msaxurebad; wmida wmidaTasa zeda<br />

sefiskueri _ rCeuli da zedaSe _ ferovani, wmida, uWango da uprkeo, sunisa<br />

da gemosi arasi sxvisa mqonebeli; kretsabmeli _ uCirqo da gasworebuli.<br />

9. agreve wignni: daviTi, Jamni, paraklitoni, Tormetis sauflos<br />

sadResaswaulo aTormetebi, dResaswaulisa da vnebisa, saxareba, samociqulo,<br />

kurTxevani da kondaki, eseni unda hqondes.<br />

10. sadac SeeZlos, brwyinuales kars karebi Seasxan da ise imRudelon, da<br />

swirevden, da samwysoc amisTanas mRudelTa da ekklesiaT hqondesT, sxvaTi ar<br />

iqneba, arc vbrZanebT.<br />

11. da ragvaradac episkoposTaTvis gvimcnia, egreT mRudelT amcnon da<br />

ganakrZalon, Torem episkoposnic kanons queS iqnebian da mRudelTac<br />

samwysoze xeli aiRon.<br />

12. Tu sxva saydaric iyos im sofelSi an siaxloes eris salocavad<br />

dResaswauli sadme icoden, da im ekklesias es ganwyobileba da samsaxurebeli<br />

ar hqondes, romlisac samwysosi iyos, im mRudelma am samudamos ekklesi[i]s<br />

samsaxurebeli wariRos yovliferi, da imiTi Seamkos is ekklesia, da ise<br />

wiros, da iqav moitanos.<br />

13. Cuen vgonebT, rom yovelTa uwyiT, garna amisi umecreba aravin qmnas, rom<br />

im dRis msaxurebeli siwmidis samsaxurebeli WurWelni, gina Sesamoseli da<br />

odiki, Tvinier wignisa, olrisa da sacecxluris meti, im dRes meored<br />

ixmaros. _ sasikvdined scodavs da ganipatiJos didad episkoposisagan.<br />

14. amasac asre gamcnebT: erTs ekklesiaSi jer-ars, raTa wmidani xatni<br />

esvenen: erTi jvarcmisa, erTi TviT macxovrisa, erTi yovlad wmidisa da erTi<br />

im ekklesiis wmidisa, romlisac saxelzed aRSenebuli aris is ekklesia da<br />

erTi saxiani jvaric wirvazed trapezzed unda idvas. umisod wmida wirva<br />

diaR Znelad iqnebis.<br />

15. da episkoposni amas ganakrZalebdeT mRudelTa: saydars Tu xatsa Tofi<br />

hqondes usjuloTa kacTagan nasroli, an xlmiT gina daniT nabrZvili hqondes<br />

da SeSlili iyos dakortnili, da raoden SemZlebel iyunen _ ganaaxlon, an<br />

axalni daaxatvinon. da Tu miZuelebulni da mifarlebulni _ kargad<br />

ganswmedden, da egreT daisuenon da Tayuaniscemden.<br />

16. amasac esreT vamcnebT da ganvakrZalebT, mRudelTa da episkoposTa<br />

mogaxsenebT, rom ganixilvideT: numca vin mRvdeli nu ikadrebs sasmlisa da<br />

saWmlis daWarbebasa da uZRebad smasa da Wamasa.<br />

17. ukueTu vinme es mcneba ar daimarxos, episkoposman amxilos, da<br />

kualadaca ar SeiSinos, ganikueTos, samwysoc CamoerTvas; amisTvis, rameTu ara<br />

jer-ars uZRebTa da memTrvaleTa mRudelobad.<br />

18. da aw naTlis-RebisaTvis esreT gamcnebT: ymawvils rodesac undodes,<br />

monaTlevdes. magram Tu daWireba ar iyos, Jamisad monaTlos. da Tu wirvamdis<br />

monaTlos, aziaros. da Tu wirvas mermeT _ im dRes nu aziarebs, Tu didaT ar<br />

uWirdes, da meores an mesames dRes aziaros wirvazed.<br />

19. Tu vin icis, mRudels romlisame mizeziT goneba xelad ar hqondes an<br />

uZlurebiT, an saWmlis da sasmlis wyeniT riTme, sanamdis gonebad ar movides,<br />

nu ikadrebs am saidumlos aRsrulebasa da nu naTel-scems.


20. Tu daWireba iyos, da ymawvilisa da im mosanaTlavis sikvdilis SiSi<br />

iyos, da arc sxua mRudeli iSoebodes siaxloes, didis sifrTxiliT maSin<br />

naTel-sces im mRudelma.<br />

da Tu momakvdavi iyos, kidec aziaros, diaR, didis sifrTxiliT da<br />

krZalviT Seaxos xeli wmida-wmidaTasa, da moZRvarsac aRuaros, da<br />

episkoposisaganac Sendoba miiRos.<br />

21. amad vafrTxilebT mRudelTa da vakrZalebT: nuraodes nu daiTrobian,<br />

Torem mRudeloba CamoerTmevaT WeSmaritad.<br />

22. romelnic an misanni an mwamvlelni arian, siyvarulisa, gina siZulilis<br />

wamlis moqmedni, anu maTni meZiebelni da mimyolni, gina meqereobisa da<br />

melobiobisa mkiTxvelni da maTni mrwmunebelni, unda Seinanon.<br />

23. da dReis iqiT Tu vinme ikadros, icoden romel maTTa episkoposTa<br />

samRudelos msjavriT ganpatiJon. da mRudels nuRar miscemen, nurc<br />

qristianed-Ra saxel-sdeben, nurc ekklesiasSi SeuSveben da nurc saflavs<br />

aRirseben.<br />

da merme maTis simaRlis mefis samSjavroSi moiyvanon da vgonebT, rom<br />

maTis keTilmorwmuneobis msjavrma sikuidiladca dasajos, rom maTzec ars<br />

samarTali ese mipyrobili.<br />

da romeli maTni morwmuneni da Semwynarebelni iqmnebian, isini xorcielad<br />

jarimiT ganipatiJebian da sulierad mRudeli aRar miecemaT.<br />

24. egreTve romelic xeTa da ZelTa, gina saddme niSTa da ZeglTa, da<br />

adgilTa raTme uekklesioTa Tayvani-scemen, maTac ase es sasjeli miecemaT,<br />

viTar-igi misanTa da mwamvlelTa.<br />

25. episkoposma saca an xe, an Zeli, an niSi da Zeglni da uekklesiod<br />

amgvarebi naxos, ZiriTurT aRmofxvras, da sawvavi dawos, da es sacduri<br />

daadumos da ga[a]qarvos.<br />

26. kviras da uqmes vakrZalebT yovelTa qristianeTa Zvelisa da axlis<br />

sjuliTa da aRqmiTa; numca vin ikadrebs kvirisa da uqmis texad, kviriakesa<br />

sruliad yoveli uqmoba jer-ars, Tvinier locvisa da wirvisa da ekklesiad<br />

misvlisa, kacTagan mipirutyvTamde; egreTve TormetTa saufloTa dReTa, da<br />

dResaswaulsa yovlad wmidisa RmrTis-mSobelisasa da saCinoTa wmidaTasa.<br />

27. amaTi wesi da rigi mRudels episkoposisagan ganewesos da mRudelma<br />

Tavis samwysos ganuwesos da Seatyobinos, rom dRes uqmi ariso.<br />

28. Tu vinme urC eqmnas da ar iuqmos, misi namoqmedi cecxliT dawvan; im<br />

kacs ormoci joxi dahkran, Tu glexi iyos. da Tu maRali vinme iyos, maTs<br />

simaRles mefes moaxsenos da iman sajos, viTa wes ars.<br />

29. aseve vamcnebT; numca vin ikadrebs pirutyvis borotis sityviT<br />

Seginebasa. amcnos mRudelma, da Tu ar daiSalos, episkoposT SeaSinon, nuRar<br />

ityvian magvars uSversa.<br />

da Tu ar daiSalon, ormoci joxi dahkran, Tu biWi iyos; da Tu kaci iyos<br />

_ mcired daarbion.<br />

30. yovelTa mRvdelT-mTavarTaTvis gvimcnia da mogvixsenebia, rom<br />

ekklesiis mamuls, nurc saxelos, nurca didsa da nuca mciresa, ase rom<br />

erTis dRis miwa iyos, gina sabostne, anu mcire saxlis alagi. ara<br />

xelewifebis micemad visdame. gina misyidvad.<br />

nurc erTs glexs, nurc saganZurs da nurc Semosavals, rac Tavisis<br />

kondakiT ar iSovos, da TviTan saxmarad ar miscemdes damWirneobisda, maTs<br />

simaRles keTil msaxurs mefes moaxsenos da miss uwmidesobas patriarxs; da


maTis jerCinebiT, Tu rigiani aris, nebas daurTven da miacemineben; da Tu<br />

arada, TviT TaviT TvisiT veraras SemZlebel ars.<br />

31. da Tu dReis waRmarT romelic episkoposi amgvarebs iqs da TavisTavad<br />

gascems an saxelosa, an miwa-alags, rogorc gvimcnia, an saganZurs da<br />

Semosavals, da ekklesias gaaRaribebs an saganZurisagan, an xatisa jvarisa<br />

Sesamoslisgan, an mamulisagan _ Tavs ar davanebebT, sarwmuno brZandeboden.<br />

ar dauTmobT.<br />

vinc Sematebas ecdeba da Semkobas, didad mmadlobelni viqnebiT.<br />

32. ekklesiis xatTaTvis, nebiTa RmrTisaTa, mxatvrebi arian da wignTaTvis<br />

stanba aris.<br />

da sxva saxmaric xom yovelive iSoveba amave Cuens sabrZanebelSi, fasiT<br />

sasyidelni. romliTame episkoposnic Seewivnen, romliTame mRudelni TviT<br />

daixarjnen da romliTame im ekklesiis Semavalni erni. da isre ganawyon<br />

ekklesiani.<br />

da nu imizezeben uqonlobasa, raTa yovelni ekklesiani nebisaebr RmrTisa<br />

da wmidaTa mamaTa mocemulisa kanunisaebr da wmidaTa oTxTa patriarxTagan<br />

damtkicebulisa, da viTarca ars yovelsa samarTlmadideblosa queyanasa Sina<br />

saberZneTisa da ruseTisasa, egreT jer-ars CuenTaca ekklesiaTa yofa, raTa<br />

Sewirul iqmnas winaSe RmrTisa msxuerpli da locva da vedreba Cveni.<br />

33. da mogvetevnen Secodebani Cvenni, da vixsnneT xilulTa da uxilavTa<br />

mterTagan mefeni, da mTavarnica, da mRudelT-mTavarni, da mRudelni, da<br />

ernica da yovelni sulni marTlmadidebelni qristianeni.<br />

yovlisa gansacdelisagan erTbaSad dacul viqmnneT uflisa da RmrTisa da<br />

macxovrisa Cuenisa ieso qristes mier, romelsa hSuenis yoveli didebaБ,<br />

pativi da Tayuanis-cema, Tana-dausabamoT mamiT da yovladwmidiT suliTurT,<br />

aw da maradis, da ukuniTi ukunisamde, amin.<br />

daibeWda sameufosa qalaqsa tfiliss, palatsa samefosa, qristes aqeT<br />

CRБz.<br />

wyalobiTa RmrTisaTa, irakli meore, qristes mier mefe qarTlisa, kaxeTisa,<br />

da mflobeli borCalisa, SamSadinluisa da yazaxisa, brZanebiT davamtkicebT.<br />

wyalobiTa RmrTisaTa antoni, mdabali arxiepiskoposi mcxeTisa da<br />

yovlisa zemoБsa saqarTveloБsa, brZanebiT davamtkiceb.<br />

qristes aqeT CRiА.<br />

Semdgomad amissa kidev davmeteT amas zeda:<br />

Cuen, irakli mefeman, mpyrobelman qarTlisa da kaxeTisaman, Tana-nebamyofobiTa<br />

srul erTianad Cuenis queynebis TavadTa, aznaurTa, didvaWarTa da<br />

glexTaTa, RmrTis mowyalebiT amas zeda, di[a]R, guldajerebuli varT, rom<br />

Cuens qveyanaSi arc yofila da arc aris amisTana avi RmrTis ganmarisxebeli<br />

saqmeni.<br />

magram Cuens xalxs vafrTxilebT:<br />

34. Tu vinme amisTanas saqmis mqneli gamoCndes an momwamlvelni, an kacis<br />

Semkruelni, an siyu[a]rulisa da simZulvaris wamlis mimcemelni, an<br />

jadoobisa da mkiTxaobis moqmedni, an RmrTis didad ganmarisxebelisa da<br />

miutevebelis finTisa, da myralisa, da cecxliT saukunod mwuelisa<br />

mamaTmavlobis mqnelni mamalni anu dedalni _ eseni unda Zaliani da<br />

saanadzos jajaebiT daiГocnen.


35. da es ganCineba unda yovelma episkoposma Tavis samwysos saydrebSi<br />

Tavis xalxs waukiTxon da gaafrTxilon 617 .<br />

[mcnebani maqsime kaTalikozisa mama iobisa da winamZRvar besarionisadmi]<br />

[1777 w.]<br />

afxaz-imerTa kaTolikosi maqsime Cuens suliers Svils udabnos mamas iobs<br />

da kualad erkeTis winamZRvars besarions uflisa Cuenisa ieso qristes mier<br />

locva-kurTxeviT gikiTxav; da Semdgomad amisa garwmuneb samwyosa Cemsa<br />

sakaTalikosa.<br />

1. da viTa Sendobisa Cvenisa morCil iyvneT, egreT keTilad moZRurideT,<br />

aswavlideT da zedas-zeda sulieriTa swavliTa amxilebdeT da<br />

ganamtkicebdeT.<br />

2. da ukeTu vinme samRudelo kaci uwesod iqceodes, anu nayrovanebiTa, anu<br />

mTvralobiTa da sxviTa romliTame borotiTa, amxileT, SerisxeT. da ukeTu<br />

ara Seikdimos da arca ganiSoros uweso igi qceva dascxerin mRudelobisagan.<br />

3. da kualad romelsaca mRudels wirvisa da naTvlis srulebiT<br />

aRsruleba ar Zal-edvas, Tqven aswaveT gulsmodgineT. da ukeTu keTilad ver<br />

iswa[v]os, igica daayeneT mRudelobisagan.<br />

4. da romelsaca mRudelsa mecniereba da SiSi RmrTisa aqundes da<br />

SeeZlos saidumloebis aRsruleba, man imRudelmoqmedos; xolo umecari da<br />

uSiSi RmrTisa da ukrZalveli gonebiTa yovladve nu ikadrebn msaxurebad<br />

wmidisa mis wmidaTasa.<br />

5. da egreTve, romelsaca Zal-edvas swavlad da moZRurebad, moZRurides,<br />

da romelsaca ara _ nu imoZRurebs.<br />

6. kualad amas gamcneb da gaswaveb, rom: eklesiebs ganixilvideT da mas<br />

zeda dadginebulTa mRudelTa ganakrZalebded da aswavebdeT, rom eklesia<br />

wmidad da sufTad Seinaxon; barZim-feSxumi da maTi dafarnaebi da wmidis<br />

trapezis gadasafarebeli sadac hpovoT, rom Zveli iyos, an damwvari, an<br />

daxeuli, gamoacvlevineT da ganaaxlebineT.<br />

7. da im eklesiazed mimavals ersac auwyT, rom eklesiis samsaxurebels<br />

saqmezed mRudels Seeweoden da morCil eqmneboden.<br />

8. da eseca amceniT: romelic sayovelTao uqmi dRe iyos, keTilad<br />

daimarxevden da eri srulebiT yrmiT da dedebiTurT eklesiad miiswrafiden<br />

da wirva-locvas ar daakldeboden.<br />

9. da kualad amasac ganakrZalebdeT, rom mkiTxavi ar Seiwynaron, _<br />

SeCvenebuli aris.<br />

da vinca mkiTxavi saxlad miiyvanos da akiTxvinos, mkiTxavi igi da saxlad<br />

mimyvanebelica da Semwynarebeli misi, ornive erTbamad gankveTeT da ganayeneT<br />

yovlisave qristianeTa wesisagan, ziarebisa da eklesiad mislvisagan.<br />

da nurc mkudars damarxven mkiTxavs, aramed viTarca ZaRli gancofebuli,<br />

egreT Seracxon.<br />

10. ese mcnebani yovelnive keTilad auwyeT da ganamtkiceT, da dRiTi-dRe<br />

nu daiyo[v]nebT swavlad erisa, Torem sasjelsa didsa Tanamdeb xarT.<br />

daiwera welTa qristes aqeT CRoz.<br />

beWedi; Crdilo afxaz-imerTa kaTalikosi maqsime 618 .


g. [kanonTa ganweseba codvilTaTvis<br />

anton II-is mier]<br />

[1793 w. 13 agvisto]<br />

1. Svid wel nu eziarebian wmidaTa saidumloTa. da Tu sadme sikudilad<br />

miiwios SvidTa maT weliwadTa Sina, romliTame mizeziTa aziaros sulierman<br />

mamaman. da Tu mokudes anderZi aRugos da damarxos. da Tu morCes, isev<br />

SvidTa weliwadTa Sesrulebamde nu iqmnebian miaxleba misi wmidaTa<br />

saidumloTa.<br />

2. nu Sevals eklesiasa Sina vidre samTa weliwadTa srulyofadmde,<br />

aramed hsdges gare karsa eklesiisasa wiruasa anu locvasa zeda da<br />

SemavalTa da ganmavalTagan didiTa vedrebiTa iTxovdes da Tavsa Tvissa<br />

moidrekdes maTdami da ityodes: `SemindeviT me, codvilsa~.<br />

3. da Sedgomad samisa wlisa Sevides eklesiasa Sina da sefiskveri<br />

miecemodes.<br />

4. oTxTave marxvaTa, ese igi, wmidaTa didTa ormeocTa marxvaTa Sina<br />

wmidaTa mociqulTa da RmrTismSoblis micualebisa da qristes-SobisaTa<br />

ityodes aRsarebasa da daufarvelad aRuarebdes coduaTa TvisTa da cremliT<br />

suliTa SemusrviliTa da guliTa SemusrviliTa inandes.<br />

da romelnica kanonni sulierman mamaman Tvisman misces dafarulTaTvis<br />

coduaTa, romelnica aRuarna mas, dauklebelad gardaixdides.<br />

5. wmidaTa maT didTa ormeoceTa da RmrTismSoblis marxuaTa Sina Tvinier<br />

SabaT-kvirisa nu hsuaman Rvinosa da qristes-Sobis marxvaTa da mociqulTa<br />

marxvaTa Sina oTxSabaT-paraskevsa esreTve nu suamn da xsnilsa SvideulTa<br />

samTa weliwadTa orSabaTsa xorcsa nu sWamen da oTxSabaT-paraskevsa Tevzsa,<br />

Tvinier sauflosa dResaswaulisa da ganwesebulisa tibikonisa.<br />

6. mouklebelad Tvissa ganwesebulsa saidumlosa locuasa ilocvides da<br />

wirvasa da locvasa eklesiisasa nu daakldebin da TВToeulsa dResa Sina<br />

hyofdes metaniasa assa: ormeocsa didsa metaniasa da sameocsa xelis metaniasa<br />

da ityodes TiToeulsa zeda: `RmerTo, milxine me codВlsa amas da Semiwyale<br />

me~.<br />

7. samsa weliwadsa vidre Seslvadmde eklesiasa Sina nu moiparsavn Tmasa<br />

da nurca wversa da Seimosos kvarTi da sarvari samoslisa.<br />

8. Semdgomad amaTsa ukeTu SemZlebel iyos, daixsnas tyve; da ukeTu ara,<br />

SeZlebisaebr Tvisisa sxvasa damxsnelsa visme Seewios.<br />

9. erTsa weliwadsa suliersa mamasa TВssa ormeocdaaTsa awirvinebdes<br />

codvis mitevebisaTvis Tavisa TВsisa da gansvenebisaTvis mis mier moklulisa.<br />

10. romelic mRudelmTavris misarTmevi sakanonos debuleba iyos,<br />

SeZlebisaebri dauyovneblad miarTvas da esreT srulhyos ganwesebulni ese<br />

kanonni.<br />

welsa CRJg, TTuesa agvistosa ig.<br />

xelrTva: kaTalikozi. mdabali mitropoliti mixail 619 .


11. <strong>saqarTvelos</strong> pirveli saeklesio krebis<br />

(9-17.09.1917) mier gamocemuli `debuleba~<br />

<strong>saqarTvelos</strong> eklesiis avtokefaliis gamocxadebis Semdeg (12.03.1917)<br />

ruseTis droebiTma mTavrobam 1917 wlis 27 marts scno <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis<br />

avtokefaliis aRdgena da uwoda mas `qarTuli eklesiis TviTgamorkvevis<br />

udidesi aqti~.<br />

<strong>saqarTvelos</strong> eklesiis droebiTma mmarTvelobam 1917 wlis agvistoSi<br />

gadawyvita moewvia sruliad <strong>saqarTvelos</strong> saeklesio kreba. agvistos damlevsa<br />

da seqtembris dasawyisSi mTel saqarTveloSi mimdinareobda am krebis<br />

delegatTa arCevnebi.<br />

sruliad <strong>saqarTvelos</strong> I saeklesio kreba (avtokefaliis aRdgenis Semdeg)<br />

gaixsna 1917 wlis 9 seqtembers dRis 12 saaTze sionis taZarSi. krebas<br />

Tavmjdomareobda mitropoliti leonide, prezidiumSi arCeul iyvnen: giorgi<br />

KJuruli, trifon jafariZe da spiridon kedia. krebis dRis wesrigis<br />

umTavresi sakiTxi iyo <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis marTva-gamgeobis debulebis<br />

proeqtis ganxilva, <strong>saqarTvelos</strong> sasuliero saswavleblebis keTilmowyoba-<br />

uzrunvelyofis sakiTxebi, soxumis eparqiis sakiTxi da kaTalikos-patriarqis<br />

arCevnebi.<br />

sruliad <strong>saqarTvelos</strong> I-ma saeklesio krebam miiRo `<strong>saqarTvelos</strong> eklesiis<br />

marTva-gamgeobis debuleba~. am debulebiT <strong>saqarTvelos</strong> eklesia aerTianebda<br />

yvela marTlmadidebel qarTvels da agreTve araqarTvel<br />

marTlmadideblebsac, romlebic cxovrobdnen <strong>saqarTvelos</strong> Zveli<br />

sakaTalikosos sazRvrebSi.<br />

marTva-gamgeobis mxriv <strong>saqarTvelos</strong> eklesia iyofoda eparqiebad,<br />

eparqiebi-olqebad, xolo olqebi-samrevloebad. <strong>saqarTvelos</strong> eklesiaSi<br />

Sedioda sul 13 <strong>eparqia</strong>. <strong>saqarTvelos</strong> eklesias mTlianad ganagebdnen


saeklesio krebebi (sruliad <strong>saqarTvelos</strong> eklesiisa, saeparqio, saolqo da<br />

samrevlo), romelTa aRmasrulebeli organo iyo sabWo (sakaTalikoso,<br />

saolqo, samrevlo). <strong>saqarTvelos</strong> eklesias, wesdebis mixedviT, ganagebda<br />

sruliad <strong>saqarTvelos</strong> saeklesio kreba, romelic Sedgeboda samRvdeloTa,<br />

monazonTa da saero warmomadgenlobisagan. sruliad <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis<br />

krebis Tavmjdomared unda yofiliyo kaTalikosi, misi aryofnis dros ki misi<br />

mosaydre.<br />

sruliad <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis krebis kompetenciaSi Sedioda:<br />

adgilobrivi saeklesio samarTali, kaTalikosis, sakaTalikoso sabWosa da<br />

sakaTalikoso sasamarTlos wevrebisa da kandidatebis arCeva, axali<br />

eparqiebis gaxsna an arsebul <strong>eparqia</strong>Ta sazRvrebis gadamijvna da kaTedrebis<br />

aRdgena an daarseba, zrunva sasuliero saswavlebelTa daarsebisa an<br />

nivTierad uzrunvelyofisaTvis. saeklesio krebis aRmasrulebeli mudmivi<br />

organo iyo sakaTalikoso sabWo. sruliad <strong>saqarTvelos</strong> kaTalikos-patriarqi,<br />

saWeTmpyrobeli eklesiisa, imave dros iyo mTavarepiskoposi mcxeTisa. mas<br />

irCevda sruliad <strong>saqarTvelos</strong> saeklesio kreba, Semdgari rogorc sasuliero,<br />

aseve saero pirebisagan.<br />

krebam airCia sruliad saqaTvelos kaTalikos-patriarqad wmida kirioni<br />

(saZagliSvili) da mogvca eklesiis marTvis debuleba.<br />

<strong>saqarTvelos</strong> eklesiis marTva-gamgeoba<br />

debulebani<br />

miRebuli sruliad saqarTveloБs 1917 wlis saeklesio krebaze<br />

$1. marTva-gamgeobis mxriT <strong>saqarTvelos</strong> eklesia ganiyofa eparqiebad da<br />

eparqiebi olqebad, xolo olqebi samrevloebad.<br />

$2. <strong>saqarTvelos</strong> eklesiaSi Semdegi eparqiebia:


a) mcxeTisa, romlis mwyemsmTavari aris `mTavarepiskopozi mcxeTisa da<br />

sruliad saqarTveloБs kaTolikoz-patriarqi~. samwyso: <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis<br />

wm. dedaqalaqi mcxeTa, orisave aragvisa da qsan-lexuris xeobani (teritoria<br />

Zveli eparqiebis: mcxeTisa, wilknisa da samTavisis), rasac Seicavs exlandeli<br />

duSeTis mazra Semdegis cvlilebiT: dasavleTiT emateba qsan-lexuris<br />

xeobaTa qvemo-nawili vidre wlevis mTamde, xolo aRmosavleTiT akldeba<br />

aragvis aRmosavleTi sanapiro, romlis erTi nawili, - nokornis qedis qvemod,<br />

Sedis tfilelis <strong>eparqia</strong>Si (saguramos ubani), xolo zemo-nawili (xarWiSos<br />

ubani), - Seadgens alaverdelis samwysos. kaTedra eparqiisa aris mcxeTa<br />

(sveti-cxovelSi), xolo kaTolikozis rezidencia – tfilisSi.<br />

S e n i S v n a : kaTolikoz-patriarqis pirdapir samwysos Seadgens agreTve <strong>saqarTvelos</strong> gared mcxovrebi<br />

qarTveloba.<br />

b) tfilisisa. samwyso: gare-qarTli da gare-kaxeTi (teritoria Zveli<br />

eparqiebisa: tfilisis, <strong>manglis</strong>is, <strong>walkis</strong>, dmanisis, bolnisis, winwyarosi,<br />

agarakis, rusTavis, kawareTisa da ninowmidis), rasac Seadgens exlandeli<br />

tfilisis da borCalos mazrebi da amaT garda saguramos ubani da bambakis<br />

xeoba. kaTedra mwyesTmTavarisa - tfilisSi (sionSi), rezidencia – iqve. pativi<br />

mwyemsTmTavrisa: `tfileli mitropoliti~.<br />

S e n i S v n a : tfileli, rogorc kaTolikozis uaxloesi adgilobrivi mRvdelmTavari, aris mosaydre kaTolikozisa.<br />

g) alaverdisa. samwyso: Sida-kaxeTi (teritoria Zveli eparqiebis: alaverdisa,<br />

nekresisa da xarWaSenis), rasac Seicavs exlandeli Telavisa da TianeTis<br />

mazrebi xarWiSos ubnis mimatebiT da amaT garda didoeT-durZukeTi, miwerili<br />

Tergisa da daRestnis mxareebze. kaTedra – alaverdSi, rezidencia<br />

mRvdelmTavrisa q.TelavSi. pativi mRvdelmTavrisa aris - `alaverdeli<br />

episkopozi~ (anu `abba alaverdeli~).<br />

d) bodbisa. samwyso: hereTi, rani, Saqi da wuqeTi (teritoria Zveli<br />

eparqiebisa: bodbisa, Weremisa, giSisa da xoranabujis), rasac Seadgens<br />

exlandeli mazrebi da olqebi – siRnaRisa, zaqaTalisa, samurisa, nuxisa,<br />

areSisa, ganjisa da yazaxisa. kaTedra - bodbeSi, rezidencia mRvdelmTavrisa –<br />

q.siRnaRSi. pativi mRvdelmTavris: bodbeli episkopozi.<br />

e) urbnisisa. samwyso: Sida-qarTli (teritoria Zveli eparqiebisa: urbnisis,<br />

ruisis, niqozisa da samTavrosi), rasac Seicavs exlandeli goris mazra,<br />

garda borjomis xeobisa da samTavisis ubnisa, da amas garda dvaleTi,<br />

miwerili Tergis mxareze. kaTedra – urbnisSi, rezidencia mRvdelmTavrisa –<br />

q.gorSi. mRvdelmTavris pativi: urbneli episkopozi.<br />

v) awyurisa. samwyso: samcxe, javaxeTi da zemo-somxeTi (teritoria Zveli<br />

eparqiebisa: awyuris, wurwyabis, kumurdosi, eruSeTis, dadaSenis, wyarosTavis,<br />

anisis, karisa da alaSkertis), rasac Seadgens exlandeli axalcixis mazra –<br />

borjomis xeobis mimatebiT, axalqalaqis mazra, artaanis olqi, yarsis olqi,<br />

yadzevanis olqi, gumbris mazra da amaT garda ori olqi osmaleTis<br />

sazRvrebSi – basiani da alaSkerti. kaTedra mRvdelmTavrisa – awyverSi<br />

(droebiT zarzmaSi), rezidencia q.axalcixeSi. mRvdelmTavris pativi -<br />

`mawyvereli episkopozi~.<br />

z) quTaisisa. samwyso: qvemo-imereTi (teritoria Zveli eparqiebisa: quTaisisa<br />

da xonis), - exlandeli quTaisis mazra md. wyalwiTelas qvemod. kaTedra –<br />

quTaisSi da mwyemsmTavris rezidencia iqve. mwyemsmTavris pativi aris -<br />

`quTaTeli mitropoliti~.


А) genaTisa. samwyso: zemo-imereTi (teritoria genaTis Zveli eparqiisa), -<br />

exlandeli Sorapnis mazra da okriba md. wyalwiTelas zemod. kaTedra<br />

mRvdelmTavrisa – gelaTSi, rezidencia – q. zestafonSi. mRvdelmTavris<br />

pativi: `genaTeli episkopozi~.<br />

T) nikorwmidisa. samwyso: raWa (teritoria nikorwmidis Zveli eparqiisa), -<br />

exlandeli raWis mazra. kaTedra – nikorwmidaSi, rezidencia mRvdelmTavrisa<br />

– onSi. pativi mRvdelmTavrisa: `nikorwmideli episkopozi~.<br />

i) cagerisa. samwyso: leCxum-svaneTi (teritoria – cageris Zveli eparqiisa),<br />

exlandeli leCxumis mazra. kaTedra – cagerSi, mRvdelmTavris rezidencia –<br />

iqve. pativi mRvdelmTavrisa: `cagereli episkopozi~.<br />

ia) Wyondidisa. samwyso: odiSi (teritoria Zveli eparqiebisa: Wyondidis,<br />

caiSisa da walenjixasi), exlandeli senakisa da zugdidis mazrebi. kaTedra<br />

mwyemsmTavrisa – martvilSi, rezidencia – q.foTSi. pativi mwyemsmTavrisa aris<br />

- `Wyondideli mitropoliti~.<br />

ib) baTom-Semoqmedisa. samwyso: guria, taoklarjeTi da WaneTi (teritoria<br />

Zveli eparqiebisa: xinowmidisa – imave baTomis, Semoqmedis, jumaTis,<br />

satrafelasi, tbeTis, anCis, iSxanisa da banis), rasac Seicavs: ruseTis<br />

sazRvrebSi – exlandeli ozurgeTis mazra, baTomis, arTvinis da olTisis<br />

olqebi, xolo osmaleTis sazRvrebSi – olqebi: TorTomi, kiskimi, ispiri,<br />

rize, aTina da xofa. kaTedra mRvdelmTavrisa – q.baTomSi da rezidencia iqve.<br />

pativi mRvdelmTavrisa: `baTomel-Semoqmedeli episkopozi~.<br />

ig) cxum-bediisa (teritoria Zveli eparqiebis: drandisa – imave cxumis,<br />

bediisa, moqvisa da biWvinTisa). exlandeli soxumis olqi gagris ubnis<br />

mimatebiT. kaTedra mRvdelmTavrisa cxumSi (soxumSi), rezidencia – iqve.<br />

mRvdelmTavris pativi aris - `cxumel-bedieli episkopozi~.<br />

S e n i S v n a 1 . mitropolitebi pativiT episko[pozebze maRla dganan. samitropolito kaTedrebi<br />

ierarqiulad Tanasworni arian, agreTve saepiskopozo kaTedrebi. mwyemsmTavarni pativdebul iqmnebian xeldasxmis (qirotoniis)<br />

uxucesobis mixedviT. gamonaklisia mxolod tfileli mitropoliti, rodesac igi faqtiurad kaTolikozis mosaydreobas asrulebs.<br />

S e n i S v n a 2. am siis Secvla da Sevseba sruliad <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis krebis kompetencias ekuTvnis.<br />

$3. <strong>saqarTvelos</strong> eklesias mTlianad da nawilobriv (<strong>eparqia</strong>s, olqsa da<br />

samrevlos) ganageben krebebi (sruliad <strong>saqarTvelos</strong> eklesiisa, saeparqio,<br />

saolqo da samrevlo), romelTac aRmasrulebel organoebad hyavs sabWoebi<br />

(sakaTolikozo, saeparqio, saolqo da samrevlo).<br />

mTavari gamgeoba $4. <strong>saqarTvelos</strong> eklesias ganagebs sruliad<br />

<strong>saqarTvelos</strong> saeklesio kreba, romelsac Seadgens eklesiis srul-wlovan<br />

wevrTa warmomadgenlebi, ganurCevlad sqesisa, Tanamdebobisa da xarisxisa,<br />

TiToeul olqidan oTx-oTxi kaci, amaT garda saeklesio krebis aucilebel<br />

wevrebad iTvlebian yvela mmarTveli mRvdelmTavrebi.<br />

$5. sruliad <strong>saqarTvelos</strong> saeklesio krebas Tavmjdomareobs kaTolikozi,<br />

xolo, roca igi ar aris, misi mosaydre, da Tu mosaydrec ar aris, erT-erTi<br />

mRvdelmTavari krebis arCeviT. krebave airCevs prezidiumis danarCen wevrebsa<br />

da mdivnebs. kreba aris Cveulebrivi – xuT weliwadSi erTxel, da<br />

araCveulebrivi – roca saWiroeba moiTxovs, Cveulebriv krebas iwvevs<br />

kaTolikozi, xolo araCveulebrivs an kaTolikozi, an sakaTolikozo sabWo,<br />

saeparqio sabWoTa umravlesobis TanxmobiT. kreba kanonieria, Tu mowveulTa<br />

erTi mesamedi mainc gamocxaddeba.<br />

$6. sruliad <strong>saqarTvelos</strong> saeklesio krebis kompetencias eqvemdebareba: a)<br />

adgilobrivi saeklesio kanonmdebloba; b) uzenaesi saeklesio samarTali; g)


sabolood garCeva da gadawyveta im saqmeebisa, romelTac mas sakaTolikozo<br />

sabWo warmoudgens; d) arCeva sakaTolikozo sabWos da sakaTolikozo<br />

sasamarTlos wevrebisa da maTi kandidatebisa; e) Zveli kaTedrebis aRdgena,<br />

axali eparqiebis gaxsna an arsebul <strong>eparqia</strong>Ta daxurva da sazRvrebis<br />

gamijvna; v) zrunva sasuliero saswavlebelTa daarsebisa da nivTierad<br />

uzrunvelyofisaTvis; z) mTavari marTva-gamgeobis organoTa Statebis<br />

damtkiceba.<br />

$7. saeklesio krebis mudmivi aRmasrulebeli organo aris sruliad <strong>saqarTvelos</strong><br />

sakaTolikozos sabWo (anu SemoklebiT `sakaTolikozo sabWo~). sakaTolikozo sabWo Sesdgeba<br />

Tormet wevrisagan. sabWos wevrad SeiZleba arCeul iqmnes qalica da kacic,<br />

rogorc krebis delegatTa, ise ara-delegatTagan. sabWos wevrni, agreTve<br />

oTxi maTi kandidati, aRirCevian saeklesio krebis mier xuTis wlis vadiT da<br />

SeuZlianT xel-axla arCeul iqmnen. sabWos Tavmjdomareobs kaTolikozpatriarqi,<br />

xolo roca is avad aris an sxvagan sadme, misi mosaydre.<br />

dasaxelebul Tormet wevrTa garda sabWoSi gadamwyvetis xmiT monawileobas<br />

iRebs or-ori mRvdelmTavari, romelnic gamoiwvevian eparqiebidan rigrigobiT<br />

ori Tvis vadiT, agreTve TiTo warmomadgeneli saeparqio sabWoTa, Tu<br />

ukanasknelni saWirod da TavisaTvis SesaZleblad dainaxaven maT<br />

warmogzavnas. sabWos sxdomis dReebisa da saqmeebis ganxilvis rigs awesebs<br />

Tavmjdomare. sxdoma kviraSi orjer mainc unda moxdes da is kanonieria, Tu<br />

rva wevri mainc daeswreba TavmjdomariTurT. sabWoSi sakiTxi ubralo xmis<br />

umetesobiT swydeba, xolo roca xmebi Tanabrad iyofa, maSin is azri<br />

upiratesobs, romelsac Tavmjdomare emxroba.<br />

$8. sakaTolikozo sabWos samsaxuris mxriT eqvemdebarebian rogorc<br />

mRvdelmTavarni da sasuliero pirni, agreTve saeklesio dawesebulebani da<br />

maTSi mosamsaxureni, xolo sarwmunoebisa da saeklesio disciplinis mxriT<br />

yoveli wevrni <strong>saqarTvelos</strong> eklesiisa. sabWos dadgenilebani savaldebuloa<br />

yvela saeklesio dawesebulebaTa da eklesiis wevrTaTvis; imaTi Secvla<br />

SeuZlia mxolod sabWos da saeklesio krebas. sakaTolikozo sabWo Tavis<br />

funqciebis aRsrulebis dros xelmZRvanelobs saRmrTo weriliT, msoflio da<br />

adgilobriv (maT Soris <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis) krebaTa dadgenilebiT da<br />

saxelmwifoSi momqmed kanonmdeblobiT. sakaTolikozo sabWos aqvs damxmare<br />

organoebi: kancelaria, samoswavlo komiteti, sameurneo gamgeoba da<br />

samonastro gamgeoba: amaT garda sabWos hyavs iuriskonsulti.<br />

$9. sakaTolikozo sabWos eqvemdebareba Semdegi saqmeebi: a) zrunva<br />

saeklesio swavla-moZRvrebisa da qarTuli RvTismetyvelebis ayvavebisa da<br />

Seuryvnelad dacvisaTvis; b) zrunva samwysoTa sarwmunoebriv-zneobrivi<br />

warmatebisaTvis; g) saeklesio kanonTa da <strong>saqarTvelos</strong> saeklesio krebis<br />

dadgenilebaTa ganmarteba; roca saWiroeba moiTxovs, axali kanon-proeqtis<br />

SemuSaveba da saeparqio sabWoebTan SeTanxmebiT, droebiT, morig saeklesio<br />

krebamde, cxovrebaSi gatareba; krebas ufleba aqvs daadasturos an uarhyos am<br />

wesiTY cxovrebaSi gatarebuli kanoni; d) Tvalyuris devneba mis qveiT mdgom<br />

pirTa da dawesebulebaTa moqmedebisa; e) zrunva monasterTa, taZarTa,<br />

saqvelmoqmedo da saganmanaTleblo dawesebulebaTa keTil-mowyobisa da<br />

warmatebisaTvis; v) winawari ganxilva da saTanado dawesebulebaTa winaSe<br />

Suamdgomlobis aRZrva monasterTa, eklesiaTa, saqvelmoqmedo da samoswavlosaganmanaTleblo<br />

dawesebulebaTa daarsebis Sesaxeb; z) saTanado saxelmwifo<br />

dawesebulebaTa da Tanamdebobis pirTa winaSe saeklesio saqmeTa gamo


Suamdgomlobis aRZrva; А) zrunva samRvdeloebis qonebrivad uzrunvelyofisaTvis;<br />

T) zrunva samsaxuridan gasul samRvdelo pirTa, saeklesio<br />

moxeleTa da samRvdelobis qvriv-obolTaTvis; i) zrunva saRmrTo da<br />

saeklesio-saRvTismsaxuro wignTa Sedgenisa, Sesworebisa da gamocemisaTvis;<br />

ia) mRvdelmTavarTa, Tanaxmad maTis Txovnisa, samsaxuridan ganTavisufleba;<br />

ib) reviziis daniSvna sxva da sxva saWiroebaTa da SemTxvevaTa gamo; ig)<br />

eparqiebisa da saeklesio dawesebulebaTa xarjTaRricxvis ganxilvadamtkiceba;<br />

id) saeparqio da sxva da sxva saeklesio dawesebulebaTa wliuri<br />

angariSebis ganxilva da mTeli sakaTolikozoБs wliuri angariSis Sedgena<br />

krebisaTvis warsadgenad; ie) saeklesio uZrav qonebaTa SeZena-ganTvisebis<br />

damtkiceba; iv) sabolood garCeva da damtkiceba saeparqio sabWoTagan<br />

Semosul saqmeTa; iz) nebarTva sakaTolikozoSi nebayoflobiTi Sewirulebis<br />

saqvelmoqmedo mizniT Sekrebisa; iА) sxva avtokefalur eklesiebTan<br />

urTierTobis daWera; iT) winaswari muSaoba sruliad <strong>saqarTvelos</strong> saeklesio<br />

krebis mowvevisaTvis da agreTve am krebaze gansaxilvel sakiTxTa damuSaveba<br />

da masalebis Sekreba; k) xelmZRvaneloba kaTolikozis arCevnebisa; ka) micema<br />

droebiTis Tavisuflebisa, erT Tveze metis vadiT, episkopozebisa,<br />

sakaTolikozo sabWoБsa da sakaTolikozo sasamarTloБs wevrebisa da<br />

sabWoБs damxmare organoTa gamgeTaTvis; kb) ganxilva da gadawyveta im<br />

saqmeebisa, romelnic saeparqio sabWoebidan gadmoecema; kg) zrunva galobis<br />

aRdgena-gamSvenebisaTvis; kd) zrunva saarqeologio naSTTa dacvisaTvis.<br />

$10. kaTolikozi. saWeTmpyroblad (mTavar-winamZRvrad) eklesiisa iTvleba<br />

mTavarepiskopozi mcxeTisa da sruliad saqarTveloБs kaTolikoz-patriarqi,<br />

romelsac irCevs <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis yvela srulwlovani wevri<br />

pirdapiris, sayovelTao, Tanasworis da farulis xmis micemiT.<br />

S e n i S v n a : sakaTolikozo kandidatisaTvis berobis miReba savaldebulo araa. fizikurisa da zneobrivis mxriT<br />

igi unda akmayofilebdes saeklesio kanonTa moTxovnilebas da unda hqondes miRebuli umaRlesi sazogado ganaTleba da Sesaferi<br />

saRvTismetyvelo momzadeba.<br />

$11. kaTolikoz-patriarqi aris `pirveli TanasworTa Soris~ (mociq. kan. 34)<br />

da misi kompetencia aseTia: a) is Tavmjdomareobs sruliad <strong>saqarTvelos</strong><br />

saeklesio krebas, sakaTolikozo sabWos da sakaTolikozo sasamarTlos; b)<br />

mwyemsmTavrulad mimoixilavs sakaTolikozos eparqiebs da xelmZRvanelobas<br />

uwevs episkopozebs saeparqio mTavar-gamgeobaSi; g) mis saxels ixsenieben<br />

wirva-locvis dros sakaTolikozoБs mRvdelmTavarni da samRvdeloeba; d) igi<br />

aZlevs droebiTs Tavisuflebas: episkopozebs, sakaTolikozo sabWoisa da<br />

sasamarTlois wevrebs da sabWois damxmare organoTa gamgeebs ara umetes<br />

erTi Tvisa weliwadSi, xolo saeparqio marTva-gamgeobis organoTa da<br />

sasamarTlos Tavmjdomareebs da wevrebs ori Tvidan da mets; e) agreTve<br />

aZlevs daTxovniTs sigelebs im episkopozebs, romelnic eparqiidan droebiT<br />

sxvagan sadme midian; v) rogorc Tavmjdomare sakaTolikozo sasamarTlosi,<br />

igi iRebs saCivars episkopozTa, sakaTolikozo sabWos da sasamarTlos<br />

wevrTa, saeparqio krebaTa da saeparqio dawesebulebaTa (sabWos da<br />

sasamarTlos) Sesaxeb da aZlevs am saCivars kanonier msvlelobas; z) rogorc<br />

Tavmjdomare sakaTolikozo sabWosi, is zrunavs uepiskoposod darCenil<br />

eparqiebisaTvis; А) saWiro SemTxvevaSi, sabWos mindobilobiT, is aZlevs<br />

rCevas da mwyemsmTavrul SeniSvnas episkopozebsa da saeparqio marTvagamgeobis<br />

organoTa da sasamarTlois Tavmjdomareebsa da wevrebs; T)<br />

sabWosave mondobilobiT imas miwer-mowera aqvs sxva avtokefalur


eklesiebTan da saxelmwifos umaRles dawesebulebebTan; i) moiwvevs<br />

Cveulebriv saeklesio krebas da araCveulebrivs saeparqio sabWoTa<br />

umravlesobis TanxmobiT.<br />

saeparqio marTva-gamgeoba $12. saeparqio mmarTvelobis mTavari organo<br />

aris saeparqio kreba, romelzedac TviToeuli olqi hgzavnis oTxs warmomadgenels.<br />

kreba orgvaria: Cveulebrivi, weliwadSi erTxel, da araCveulebrivi –<br />

saWiroebisdagvarad. krebas Tavmjdomareobs adgilobrivi mRvdelmTavari;<br />

roca mRvdelmTavari ar aris, kreba TiTon irCevs Tavmjdomares samRvdelo<br />

pirTa Soris. krebave irCevs prezidiumis danarCen wevrebs da mdivnebsac. kreba<br />

kanonieria, Tu masze gamocxadda ara umcires mowveulTa naxevrisa.<br />

$13. saeparqio krebis uflebas Seadgens: a) saeparqio sabWoБs da saeparqio<br />

sasamarTloБs wevrTa da maTi kandidatebis arCeva; b) Tvalyuris devneba<br />

saeparqio cxovrebisa da saeparqio dawesebulebaTa moqmedebisa; g) eparqiis<br />

danawileba olqebad, an arsebul olqTa gadamijvna; d) zrunva saeklesio,<br />

samoswavlo da saganmanaTleblo dawesebulebaTa daarsebisa, gaumjobesebisa<br />

da nivTier saSualebaTa gamonaxvisaTvis <strong>eparqia</strong>Si; e) adgilobrivi sabWos<br />

mier SemuSavebul wesebis da instruqciebis damtkiceba; v) zrunva galobis<br />

gaumjobesebisaTvis da agreTve zrunva siZveleTa dacvisaTvis.<br />

$14. saeparqio krebis aRmasrulebeli organo aris saeparqio sabWo. sabWos<br />

Tavmjdomareobs adgilobrivi mRvdelmTavari, xolo, roca igi araa, maSin<br />

sabWos wevrebi Tvis Soris airCeven Tavmjdomares samRvdelo pirTagan. sabWo<br />

Sesdgeba eqvsi wevrisagan, romelTac irCevs kreba rogorc sasuliero, ise<br />

saero pirTagan. sabWos wevrebi irCevian saeparqio krebis mier sami wlis<br />

vadiT. amaT garda sabWos hyavs mdivani, romelsac TviT sabWo moiwvevs.<br />

$15. saeparqio sabWos kompetencias eqvemdebareba: a) sarwmunoebis da<br />

zneobis dacva-ganmtkicebisaTvis zrunva <strong>eparqia</strong>Si; b) Tvalyuris devneba<br />

samonastro da saeklesio qonebaTa marTva-gamgeobisa <strong>eparqia</strong>Si; g) ganxilva im<br />

saqmeebisa, romelTac mas saolqo krebebi an saolqo sabWoebi warmoudgenen;<br />

d) Tvalyuris devneba yvela saeklesio dawesebulebaTa da saeklesio<br />

Tanamdebobis pirTa moqmedebisa <strong>eparqia</strong>Si; e) ganxilva sakiTxisa axali<br />

olqebis gaxsnis an arsebul olqTa Semcirebisa gind gayofisa da<br />

gadamijvnisa eparqiis farglebSi; v) saeparqio krebaze gansaxilvel sakiTxTa<br />

winaswari damuSaveba; z) gacema iseTi dokumentebisa, romelnic morwmuneTa<br />

moqalaqeobriv mdgomareobas Seexebian; А) saeparqio wliur angariSis Sedgena<br />

saeparqio krebisa da sakaTolikozo sabWosaTvis warsadgenad; T) berobisa da<br />

sasuliero wodebidan ganTavisufleba.<br />

SeniSvna: saqmeebi wydeba ubralo xmis umetesobiT; magram, roca sabWosa da mRvdelmTavars Soris uTanxmoebaa,<br />

maSin sadavo saqme gadaecema sakaTolikozo sabWos.<br />

$16. episkopozi. episkopozi aris eparqiis sarwmunoebriv-zneobrivi cxovrebis<br />

xelmZRvaneli da ganagebs <strong>eparqia</strong>s saeparqio sabWosTan erTad. saepiskopozo<br />

kandidati aRirCevis sayovelTao, pirdapiri, Tanaswori da faruli xmis<br />

micemiT, xolo xeldaasxams mas kaTolikozi episkopozTa krebiTurT.<br />

saepiskopozo kandidats unda hqondes miRebuli umaRlesio ganaTleba da<br />

Sesaferi saRvTismetyvelo momzadeba, xolo ukidures SemTxvevaSi ara<br />

umcires saSualo saRvTismetyvelo ganaTlebisa; fizikurad da zneobrivad<br />

unda akmayofilebdes saeklesio kanonTa moTxovnilebas.


S e n i S v n a: saepiskopozo kandidatisaTvis berad Sedgoma savaldebulo ar aris.<br />

$17. episkopozis kompetencias ekuTvnis: a) sruli ufleba mTels <strong>eparqia</strong>Si<br />

swavla-moZRvrebisa; b) ufleba yovelgvaris mRvdelmoqmedebis Sesrulebisa; g)<br />

zrunva, raTa mis <strong>eparqia</strong>Si morwmuneni saRs saeklesio swavlebas icavdnen; d)<br />

mas aqvs ufleba axsnas qorwinebis dros zogierTi dabrkolebani, romelnic<br />

naTesauri kavSiridan gamomdinareoben; e) sarwmunoebriv saqmeebSi masze<br />

damokidebuli arian epaqriis yvela wevrebi; v) mis saxels aRavlens wirvalocvis<br />

dros mTeli eparqiis samRvdeloeba; z) is aZlevs droebiTs<br />

Tavisuflebas, ara umetes erTi Tvisa, saeparqio dawesebulebebSi<br />

mosamsaxureT, - episkopozi valdebulia: a) daemorCilos saeklesio kanonebsa<br />

da mTavar saeklesio mmrTvelobis mier kanonierad gamocemuls<br />

dadgenilebaTa, xolo roca ama Tu im saeklesio kanonisa an dadgenilebis<br />

DSesaxeb gaugebroba rame daibadeba, gansamarteblad mTavar saeklesio<br />

mTavrobas mihmarTos; b) cxoveli kavSiri iqonios samwysosTan da am mizniT<br />

xSir-xSirad mimoixilos Tavisi <strong>eparqia</strong>; g) yvelaferSi daemorCilos sruliad<br />

<strong>saqarTvelos</strong> saeklesio krebas da, roca sakaTolikozo sabWo miiwvevs,<br />

aRniSnul krebaze gamocxaddes; d) mTavari saeklesio mTavrobis<br />

nebadaurTvelad ara moimoqmedos ra iseTi, rac mis uflebas aRemateba; e)<br />

wirva-locvis dros kaTolikozis saxels ixseniebdes; v) sxva <strong>eparqia</strong>Si Tavisi<br />

nebiT ara daiwyos ra; z) pativiscemiT epyrobodes sxva mRvdelmTavrebs,<br />

saeparqio sabWoebsa da saeparqio gadawyvetilebas. – rogorc saeparqio<br />

sasamarTlos Tavmjdomares, episkopozs ufleba aqvs, am sasamarTlos<br />

ganaCenis Tanaxmad, damnaSave mRvdeli mRvdelmoqmedebidan gankveTos, epitemia<br />

daados, anu moxsnas da sxv.<br />

saolqo mmarTveloba $18. saeklesio olqSi Sedis ara umcires 10-isa da<br />

ara umetes 15-is samrevloisa.<br />

$19. olqs ganagebs saolqo kreba, romelSiac monawileobas iRebs olqis<br />

TviTeuli samrevlodan ori-ori warmomadgeneli. krebas Tavmjdomareobs<br />

samRvdelo piri krebisave arCeviT. saolqo krebas iwvevs saolqo sabWo da igi<br />

kanonieria, Tu masze gamocxaddeba ara umcires yvela wevrTa naxevrisa.<br />

saolqo kreba aris: Cveulebrivi – weliwadSi orjel da araCveulebrivi –<br />

saWiroebisadagvarad.<br />

$20. saolqo krebis kompetencias ekuTvnis: a) saolqo sabWosi da saolqo<br />

sasamarTlos wevrTa da maTi kandidatebis arCeva, agreTve arCeva<br />

delegatebisa saeparqio da sruliad <strong>saqarTvelos</strong> saeklesio krebisaTvis; b)<br />

zrunva samrevloebSi saeklesio cxovrebis mowesrigebisa da warmatebisaTvis;<br />

g) zrunva qvriv-obol-gaWivrebulTaTvis, da sazogadod saqvelmoqmedo saqmis<br />

moywoba olqSi; d) saolqo sabWos moqmedebis angariSTa ganxilva; e)<br />

Suamdgomlobis aRZvra da mosazrebaTa wardgena Sesaxeb axalis samrevlebis<br />

daarsebisa, arsebul samrevloTa gayofisa da Semcirebisa; v) sasyidlis<br />

daniSvna saolqo sabWoБs da saolqo sasamarTloБs mdivnisa da saqmis<br />

mwarmoebelisaTvis.<br />

$21. saolqo krebis aRmasrulebeli organo aris saolqo sabWo, romelic<br />

Sesdgeba Tavmjdomarisa (usaTuod mRvdeli unda iyos) da eqvsi wevrisagan,<br />

romelRac irCevs saolqo kreba sami wlis vadiT, rogorc saero, agreTve<br />

sasuliero pirTagan. sabWos hyavs mdivani, romelsac iwvevs TviT sabWo.


$22. saolqo sabWo: a) adgens saolqo wliur angariSs, romelsac warudgens<br />

saolqo krebasa da saeparqio sabWos; b) winaswar daamuSavebs sakiTxebs,<br />

romelic saolqo krebas unda waredginos gansaxilvelad; g) iwvevs saolqo<br />

krebas da xelmZRvanelobas uwevs samrevlo krebebs wevrTa arCevaSi; d)<br />

iZleva saWiro cnobebs olqis dawesebulebaTa da mosamsaxure pirTa Sesaxeb,<br />

roca amas umaRlesi saeklesio dawesebulebani moiTxoven; e) zrunavs<br />

moawesrigos krebulis wevrTa Soris amtydari uTanxmoebani saZmo<br />

Semosavlisa da sazogadod sameurneo saqmeebis gamo, agreTve amave xasiaTis<br />

uTanxmoebani krebulis wevrTa da samrevlo sabWoebs Soris da sxv.<br />

S e n i S v n a . dawvrilebiTs instruqcias saolqo sabWoebisaTvis SeimuSavebs sakaTolikozo sabWo.<br />

samrevlo $23. samrevlo aris erTis sarwmunoebriv-zneobriobis mizniT,<br />

urTierTis daxmarebis azriT, saeklesio meurneobiT, sakuTaris krebulis<br />

xelmZRvanelobiT, saerTo taZris garSemo Semokrebili da episkopozze<br />

kanoniurad damokidebuli morwmuneTa sazogadoeba.<br />

S e n i S v n a . samrevlo iuridiul pirs warmoadgens.<br />

$24. samrevlos gaxsna ar SeiZleba, ukeTu morwmuneTa ricxvi imdenad<br />

mcirea, rom sakuTari taZrisa da krebulis Senaxva ar SeuZliaT. TviTeul<br />

samrevlos uWiravs gansazRvruli teritoria, romlis sazRvrebi SeiZleba<br />

Seicvalos sxva samrevloebTan SeTanxmebiT da saTanado saeklesio mTavrobis<br />

nebarTviT.<br />

S e n i S v n a . qalaqebSi samrevloTaTvis teritoriuli principis dacva savaldebulo ar aris.<br />

$25. mrevlad iTvleba yoveli morwmune, romelic gansazRvruls samrevlos<br />

ekuTvnis, Setanilia samrevlo wignSi da monawileobas iRebs yvela xarjebSi,<br />

rasac samrevlo eweva.<br />

S e n i S v n a . rodesac morwmunes erTi samrevlos teritoriidan meoresaSi uxdeba gadasvla (magal.<br />

qalaqebSi), mas SeuZlia, Tu moisurvebs, winandeli samrevlos wevrad darCes.<br />

$26. yovel samrevlos aqvs Tavisi sakuTreba, rasac Seadgenen sxvadasxva<br />

saxelwodebisa da daniSnulebis Tanxebi da maTi Semosavali, sanTlis mogeba,<br />

taZarSi, samrevloSi an sxvagan Segrovili Semowiruloba, sasaflaos<br />

Semosavali, samrevlo da sakrebulo adgilmamuli da misi Semosavali,<br />

yovelgvari saganmanaTleblo da saqvelmoqmedo xasiaTis Semowiruleba,<br />

sakrebulo saxlebi, taZari da misi samkauli, sasaflao da sxva. am<br />

sakuTrebas samrevlo ganagebs Sesafer organoTa saSualebiT.<br />

S e n i S v n a 1 . taZari aris morwmuneTa samlocvelo Senoba, samrevlo, saeklesio, saxelmwifo anu<br />

kerZo qvelmoqmedTa xarjiT agebuli. erTsa da imave samrevloSi SeiZleba iyos zedmiwerili taZari, romelSiac, Tu saWiroeba<br />

moiTxovs da mosaxerxebelic iqneba, sruldeba yovelgvari RvTismsaxureba.<br />

S e n i S v n a 2 . micvalebulTa dasamarxad samrevlos miCenili aqvs sagangebo adgili-sasaflao. samrevlos<br />

SeuZlia saflavebisaTvis gansazRvruli fasi daawesos, mxolod Raribebi ufasod unda imarxeboden.<br />

$27. rodesac samrevlo sabolood ixureba, misi qoneba gadadis<br />

<strong>saqarTvelos</strong> eklesiis kuTvnilebad: Tu is sxva samrevlos miewera, imisi<br />

qoneba ukanasknelis kuTvnilebad iqceva; xolo rodesac samrevlos romelime<br />

nawili damoukidebel samrevlod gamoiyofa, imas saerTo qonebidan miecema<br />

dakmayofileba ZiriTadis samrevlos gadawyvetilebisameber.<br />

$28. samrevlos ganagebs samrevlo kreba, romelsac Seadgens yevla<br />

marTlmadidebeli qali da kaci (ara umcires 20-is wlisa), romelnic am<br />

samrevlos sabuTebSi arian Cawerilni rogorc wevrni samrevloisa. kreba aris<br />

Cveulebrivi – weliwadSi orjel da ara-Cveulebrivi – saWiroebisamebr,<br />

samrevlo krebas iwvevs samrevlo sabWo. kreba unda mowveul iqnas im


SemTxvevaSic, roca amas moiTxovs ara umcires samrevlois 20-is<br />

srulwlovanis wevrisa. kreba TiTon irCevs Tavmjdomares da, Tu saWiroa,<br />

mdivansac. kreba kanonieria, ukeTu masze samrevlois yvela srulwlovan<br />

wevrTa mesamedi mainc gamocxaddeba, xolo Tu kreba pirvel mowvevaze ar<br />

Sesdga, meored igi kanonieria, ramdeni wevric unda gamocxaddes.<br />

$29. samrevlos krebis kompetencias ekuTvnis: a) arCeva krebulisa da<br />

samrevlo sabWoБs wevrebisa da maTi kandidatebisa, agreTve samrevlos<br />

molarisa (uwindeli `mnaTisa~); b) eklesiisa da krebulis SenaxvisaTvis<br />

zrunva; g) samarTalSi micema samrevlo sabWois wevrebisa samsaxuris<br />

aRsrulebis dros uflebis aRmatebisa da borotmoqmedebisaTvis; d) aRZrva<br />

saqmisa saolqo anu saeparqio sasamarTloebis winaSe krebulis wevrTa<br />

Sesaxeb maTi uTanado moqmedebisa da cudi yofaqcevisaTvis; e) zrunva<br />

eklesiis ganSvenebisa da keTilmowyobisaTvis; v) zrunva samrevlos<br />

sarwmunoebriv-zneobrivi srulyofisa da mis saganmanaTleblo-saqvelmoqmedo<br />

dawesebulebaTaTvis; z) zrunva sakrebulo saxlisa da sasaflaosaTvis; А)<br />

daniSvna sarevizio komisiis wevrebisa samrevlo sabWos moqmedebisa da<br />

angariSis gansaxilvelad; T) arsebul samrevlos gayofis Sesaxeb<br />

Suamdgomlobis aRZrva; i) Suamdgomlobis aRZvra uZrav-moZravi qonebis<br />

SeZenisa da ganTvisebis Sesaxeb; ia) aReba iseTis sesxisa, romelinic<br />

samrevlos Tviur Semosavals aRemateba; ib) Suamdgomlobis aRZrva taZris<br />

kapitalurad gadakeTebis Sesaxeb, roca trapezis aSlaa saWiro; ig) arCeva<br />

delegatebisa saolqo krebisaTvis.<br />

$30. samrevlo krebis aRmasrulebeli organo aris samrevlo sabWo, romelic<br />

Sedgeba ara umcires eqvsisa da ara umetes Tormetis wevrisa, romelTac<br />

irCevs samrevlo kreba sami wlis vadiT. samrevlo sabWos Tavmjdomareobs<br />

eklesiis winamZRvari, xolo roca igi ar aris, maSin sabWo TviTon irCevs<br />

Tavmjdomares Tvis Soris. sabWos sxdomebi imarTeba TveSi erTxel, xolo, Tu<br />

saWiroeba moiTxovs, ufro xSirad, saqmeebi wydeba ubralo xmis umetesobiT,<br />

xolo, roca xmebi Tanabrad iyofa, maSin is azri upitaresobs, romelsac<br />

Tavmjdomare emxroba.<br />

S e n i S v n a . sabWos wevrad, agreTve molared irCeva rogorc mamakaci, ise dedakaci.<br />

$31. samrevlo sabWos kompetencia aris: a) eklesiis uZrav-moZravi qonebis<br />

marTva-gamgeoba; b) yovelgvari statistikuri cnobis Sekreba, rasac ki<br />

samrevlos marTva-gamgeobisaTvis aqvs raime mniSvneloba; g) akrefa saeklesio<br />

gadasaxadisa mrevlSi da misi daniSnulebisamebr moxmareba; d) zrunva<br />

eklesiisa da krebulis Sesanax saSualebaTa gasaZliereblad; e) zrunva<br />

taZrisa da RvTismsaxurebis keTil-mowyobisaTvis; v) zrunva qvriv-obolTa da<br />

gaWirvebulTaTvis qvelmoqmedebis wesiT; z) aRZrva saqmisa im pirTa<br />

winaaRmdeg, romelnic eklesiasa da morwmuneTa sarwmunoebrivs grZnobas<br />

Selaxaven; А) mowveva samrevlo krebisa da winaswari damuSaveba im<br />

sakiTxebisa, romelic krebam unda ganixilos; T) gamgeoba samrevlo<br />

sasaflaosi; i) samrevlo qonebisa da Tanxebis yovelTviuri Semowmeba; ia)<br />

Tavisi moqmedebis wliuri angariSis Sedgena saolqo sabWosa da samrevlo<br />

krebisaTvis warsadgenad.<br />

S e n i S v n a . samrevlo sabWos aucilebeli wevria samrevlo molare (uwindeli `mnaTe~), romelic awarmoebs<br />

wmida sanTlis operacias, iRebs samrevlo Tanxmebs da inaxavs sakredito dawesebulebebSi, awarmoebs Semosaval-gasavlis wignsa<br />

da adgens samrevlois Semosaval-gasavlis wliur angariSs. molares irCevs samrevlo kreba sami wlis vadiT.


$32. krebuli. krebulis aucilebel wevrad iTvlebian: mRvdeli da wignismkiTxveli,<br />

xolo, sadac SeZlebaa, iq samrevlos diakonica (mTavari) hyavs.<br />

S e n i S v n a 1 . diakoni da wignis-mkiTxveli arian mxolod TanaSemweni mRvdlisa da uimisod<br />

araviTari mRvdelmoqmedebis Sesruleba ar SeuZlianT samrevloSi.<br />

S e n i S v n a 2 . erTsa da imave samrevloSi ori mRvdlis yofna sasurveli ar aris; magram, Tu amas<br />

moiTxovs samrevlos sidide da aucilebeli saWiroeba, samrevlos SeuZlia Tavis winamZRvars TanaSemwed meore mRvdeli misces.<br />

$33. mRvdeli. mRvdeli valdebulia: a) mudam Tavis mrevlSi scxovrobdes da<br />

samrevlo ar dastovos, gansakuTrebiT roca iq raime moaruli seni gaCndeba<br />

da roca samrevlos gansacdeli ram moelis; b) gansakuTrebul Tvalyurs<br />

adevnebdes sakuTars yofaqcevas, rogorc sazogadoebaSi, ise Tavis saxlSi; g)<br />

asrulos sazogadoebrivi RvTismsaxureba dawesebul dros; d) mrevlis<br />

moTxovnilebisamebr aasrulos saWiro mRvdelmoqmedeba; e) Tvalyuri adevnos<br />

taZrisa da saRvTismsaxuro sagnebis sisufTavesa da keTilSvenierebas; v)<br />

Tvalyuri adevnos mrevlSi saeklesio disciplinisa da zneobis dacvas; z)<br />

roca samsaxuris dros ama Tu im sakiTxis Sesaxeb eWvi daebadeba, movalea<br />

axsna-ganmartebisaTvis saolqo an saeparqio sabWos mihmarTos; А) mis<br />

upirveles movaleobas Seadgens eklesiaSi qadageba da sazogadod swavlamoZRvreba;<br />

T) mRvdeli movalea RvTismsaxurebis dros kaTolikozisa da<br />

Tavisi episkopozis saxeli moixsenios; i) agreTve movalea krebulis sxva<br />

wevrTa saSualebiT saeklesio sabuTebi awarmoos; ia) Tavis samrevloSi<br />

mRvdels ufleba aqvs sxvis mRvdels romlisame mRvdelmoqmedebis Sesrulebis<br />

neba ar misces.<br />

$34. krebulis wevrebs irCevs samrevlo kreba, romelsac am SemTxvevaSi<br />

xelmZRvanelobas uwevs saolqo sabWo Tavisi warmomadgenlis SemweobiT.<br />

arCevis Semdeg saolqo sabWos warmomadgeneli Seadgens saarCevno sigels,<br />

romelsac warudgens saolqo sabWos, xolo es ukanaskneli Tavisi<br />

daskvniTurT saeparqio sabWos – dasamtkiceblad. saeparqio sabWos ufleba<br />

aqvs samrevlos dasabuTebuli uari uTxras da axali kandidatis arCeva<br />

mosTxovos. krebis mier meored arCeuli kandidati unda damtkicebul iqmnas<br />

sabWos mier.<br />

$35. samRvdelo da sadiakvno kandidati unda iyos moqalaqeobrivad<br />

srulwlovani, xolo wignis mkiTxvelad SeiZleba ufro axalgazrdac airCes.<br />

fizikurad samRvdelo da sadiakvno kandidati unda akmayofilebdes<br />

saeklesio kanonebis moTxovnilebas. rac Seexeba maT zneobriv TvisebaTa<br />

gamorkvevas, es mTlianad amomrCevelTa ndobisa da sindisis saqmea; samRvdelo<br />

kandidats unda hqondes miRebuli saSualo sazogado ganaTleba da yovel<br />

SemTxvevaSi ara umcires sruli progimnaziuli ganaTlebisa. amave<br />

moTxovnilebas unda akmayofilebden, SeZlebisdagvarad, sadiakvno kandidatebi<br />

da wignis mkiTxvelnic, romelTac unda icodnen RvTismsaxurebis wesebi da<br />

saeklesio sabuTebis warmoeba, rac windawinve (arCevamde) unda iyos<br />

Semowmebuli romelsame saeparqio sabWosagan.<br />

S e n i S v n a . wignis-mkviTxvelad SeiZleba arCeul iqmnes rogorc mamakaci, ise dedakaci.<br />

saeklesio samarTali $36. <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis samarTals eqvemdebareba<br />

am eklesiis yvela wevri iseT saqmeSi saeklesio swavla-moZRvrebisa, zneobriv<br />

cxovrebisa, saeklesio wyobilebisa da saeklesio samsaxuris winaaRmdeg,<br />

romelTaTvisac saeklesio kanoniT dadgenilia gansazRvruli sasjeli anu<br />

zomebi zRvevisa da gasworebisa.


$37. saeklesio samarTali gancalkevebulia saeklesio gamgeobisagan, e.i.<br />

aqvs sakuTari organoebi, garda sruliad <strong>saqarTvelos</strong> saeklesio krebisa,<br />

romelic uzenaesi organoa rogorc gamgeobisa, ise samarTlisa eklesiaSi. am<br />

krebis garda saeklesio samarTals aqvs kidev Semdegi organoebi:<br />

sakaTolikozo, saeparqio da saolqo sasamarTloebi.<br />

$38. gansakuTrebuli instituti saqmis gamomZieblisa ar arsebobs, aramed<br />

sasamarTlo TviTon irCevs gamomZiebels Tavis wevrTagan TviToeul<br />

SemTxvevaSi. ar arsebobs arc prokuroris Tanamdeboba, aramed sasamarTlos<br />

erTerT wevrs miendoba sabraldebo oqmis Sedgena da moxseneba; es wevri<br />

Semdeg monawileobas aRar iRebs ganaCenis gamotanaSi.<br />

S e n i S v n a . braldebuls neba aqvs sasamarTloSi damcveli (veqili) daixmaros, magram TviT<br />

sasamarTlosTan damcvelis instituti ar arsebobs.<br />

$39. saeklesio samarTali daxuruli ar aris, saqmis garCevas gareSenic<br />

eswrebian. ganaCens sasamarTlos wevrebi daadgenen Tavisi Sinaganis<br />

darwmunebis Tanaxmad, da mxolod mas Semdeg, roca Semowmebul iqneba<br />

sasamarTloSi warmodgenili sabuTebi.<br />

$40. yoveli saqme arsebiTad gadawydeba ors instanciaSi da mesame<br />

instancia iqneba sakasacio. sruliad <strong>saqarTvelos</strong> saeklesio krebis ganaCeni<br />

ki sabolovoa, Tundac iq saqme pirvelis instanciiT wydebodes.<br />

saolqo sasamarTlo $41. yovel saeklesio olqs aqvs erTi saolqo<br />

sasamarTlo, romlis Semadgenloba aseTia: Tavmjdomare – usaTuod mRvdeli<br />

da oTxi wevri, romelTac irCevs saolqo kreba sami wlis vadiT. igive kreba<br />

irCevs sasamarTlos wevrTa kandidatebsac.<br />

S e n i S v n a . sasamarTlos wevrebi ganmeorebiTac SeiZleba arCeul iqmnen.<br />

$42. saolqo sasamarTlos eqvemdebareba iseTi saqmeebi ($36),<br />

romelTaTvisac saeklesio kanoniT dadgenilia SeniSvna da datuqsva.<br />

saeparqio sasamarTlo $43. saeparqio sasamarTlos hyavs Tavmjdomare –<br />

adgilobrivi mRvdelmTavari – da eqvsi wevri, romelTac irCevs saeparqio<br />

kreba sami wlis vadiT.<br />

S e n i S v n a 1 . roca mRvdelmTavari ar aris, maSin sasamarTloSi Tavmjdomareobs erTi wevri<br />

mRvdelTagani TviT sasamarTlos arCeviT.<br />

S e n i S v n a 2 . sasamarTlodan gasuli wevri SeiZleba xelmeored arCeul iqmnes. - sasamarTlos<br />

wevrebTan erTad saeparqio kreba irCevs maT kandidatebsac.<br />

$44. saeparqio sasamarTlos eqvemdebarebian: a) danaSaulobani,<br />

romelTaTvisac saeklesio kanoniT dadgenilia umZimesi zomebi:<br />

mRvdelmoqmedebis Sesrulebis akrZalva, samsaxuridan gadayeneba; b) agreTve<br />

saolqo sabWoebis wevrTa danaSaulobani samsaxuris aRsrulebis dros; g)<br />

gasaCivrebuli saqmeebi saolqo sasamarTloebidan; d) ganqorwinebis saqme.<br />

sakaTolikozo sasamarTlo $45. sakaTolikozo sasamarTlos hyavs<br />

Tavmjdomare – kaTolikozi da rva wevri, arCeulni sruliad <strong>saqarTvelos</strong><br />

saeklesio krebis mier xuTi wlis vadiT. roca saqme romelsame episkopozs<br />

Seexeba, maSin saqmis garCevaSi monawileobas iReben gadamwyvetis xmiT yvela<br />

saeparqio mRvdelmTavrebic.<br />

S e n i S v n a 1 . roca kaTolikozi ar aris, maSin sakaTolikozo sasamarTlos Tavmjdomareobs kaTolikozis<br />

mosaydre.<br />

S e n i S v n a 2 . wevrebTan erTad saeklesio krebis mier airCeva maTi oTxi kandidatic.


$46. sakaTolikozo sasamarTlos eqvemdebareba: a) danaSaulobani,<br />

romelTaTvisac saeklesio kanoniT daniSnulia eklesiis wevrobidan<br />

gamoricxva; b) saeparqio sabWoebis wevrTa da mRvdelmTavarTa danaSaulobani<br />

samsaxurSi; g) gansaCivrebuli saqmeebi saeparqio sasamarTloebidan apelaciis<br />

wesiT da saolqo sasamarTloebidan kasaciis wesiT.<br />

uzenaesi saeklesio samarTali $47. uzenaesi saeklesio samarTali<br />

sruliad <strong>saqarTvelos</strong> saeklesio krebis xelSia ($6 da $40), romelic aris<br />

pirveli da saboloo msjavris damdebi organo sakaTolikozo sabWos da<br />

sakaTolikozo sasamarTlos wevrebisa. mas eqvemdebareba: a) kaTolikozisa da<br />

sakaTolikozo sabWos da sasamarTlos wevrTa uTanado moqmedebani da<br />

danaSaulobani samsaxurSi da b) gansaCivrebuli saqmeebi sakaTolikozo<br />

sasamarTlodan apelaciis wesiT, xolo saeparqio sasamarTloebidan kasaciis<br />

wesiT.<br />

gadmobeWdilia wignidan - `debulebani miRebuli <strong>saqarTvelos</strong> 1917 wlis<br />

saeklesio krebaze, tfilisi, stamba `cxovreba~, gabaanT Sesaxvevi, #4, 1917 w.<br />

12. <strong>saqarTvelos</strong> meore saeklesio krebis (27.06.1920) mier gamocemuli `debuleba~<br />

1918 wlis 26 maiss gamocxadda <strong>saqarTvelos</strong> saxelmwifo-ebriobis aRdgena,<br />

warmoiSva damoukidebeli `<strong>saqarTvelos</strong> respublika~. I-el msoflio omSi<br />

ruseTis imperiis marcxis Semdeg germaniisa da osmaleTis mxarem<br />

<strong>saqarTvelos</strong> gavlenian partiebsa da erovnul sabWos wauyena moTxovnaultimatumi<br />

gamoecxadebinaT <strong>saqarTvelos</strong> damoukidebeli saxelmwifos<br />

daarseba, winaaRmdeg SemTxvevaSi osmaleTi moaxdenda amierkavkasiis<br />

okupirebas (rusis jarma am droisaTvis datova amierkavkasia). amis gamo,<br />

amierkavkasiis samma xalxma (qarTvelebma, azerbaijanelebma da somxebma)<br />

gamoacxades TavianTi saxelmwifo damoukidebloba. saqarTveloSi saxelmwifo<br />

mmarTveloba Tavis xelSi aiRo im droisaTvis xalxSi popularulma socialdemokratiulma<br />

partiam, misma `menSevikurma~ frTam. es partia iqamde mudam<br />

ibrZoda <strong>saqarTvelos</strong> damoukideblobis winaaRmdeg, TavgamodebiT icavda<br />

`erTiani, ganuyofeli ruseTis~ ideas, SemTxvevis wyalobiT, menSevikuri<br />

partia moeqca im saxelmwifos saTaveSi, romlis warmoSobis winaaRmdegac<br />

ibrZoda aTwleulebis manZilze. aman asaxva pova mis damokidebulebaSi<br />

qarTuli eklesiisadmi. cxadia, maT ver Seafases qarTuli eklesiis<br />

mniSvneloba.<br />

amitomac 1920 wlis 27 ivniss gamarTulma saeklesio krebam imsjela<br />

mTavrobis mier eklesiis mimarT gamotanili gadawyvetilebaTa Sesaxeb da<br />

aRniSna, rom didad ilaxeboda eklesiis da morwmune eris interesebi.<br />

II kreba Seexo eklesiis marTva-gamgeobis debulebas. krebam gaauqma<br />

Tbilisis samitropolito kaTedra, gaaerTiana mcxeTisa da Tbilisis<br />

eparqiebi, romelic Sevida kaTolikos-patriarqis iurisdiqciaSi.<br />

krebam SeimuSava marTva-gamgeobis axali debuleba; kaTolikoz-patriarqad<br />

daamtkica uwmidesi da unetaresi leonide.<br />

<strong>saqarTvelos</strong> eklesiis marTva-gamgeoba


(debulebani, miRebuli sruliad <strong>saqarTvelos</strong> 1920 wlis saeklesio krebis<br />

mier)<br />

$1. marTva-gamgeobis mxriv <strong>saqarTvelos</strong> eklesia ganiyofeba eparqiebad,<br />

eparqiebi olqebad, xolo olqebi samrevloebad.<br />

$2. <strong>saqarTvelos</strong> eklesiaSi Semdegi eparqiebia:<br />

a) mcxeTisa da tfilisisa, romlis mwyemsTmTavari aris `mTavar-episkopozi mcxeTisa<br />

da tfilisisa da sruliad <strong>saqarTvelos</strong> kaTolikoz-patriarqi~. samwyso:<br />

<strong>saqarTvelos</strong> eklesiis wm. dedaqalaqi mcxeTa, orisave aragvisa da qsanlexuris<br />

xeobani, gare-qarTli da gare-kaxeTi (teritoria Zveli eparqiebis:<br />

mcxeTisa, wilknisa, nawili samTavisisa da samTavrosi, tfilisisa, <strong>manglis</strong>isa,<br />

<strong>walkis</strong>a, dmanisisa, bolnisisa, winwyarosi, agarakisa, rusTavisa, kawareTisa<br />

da ninowmidisa), rasac Seicavs exlandeli duSeTis mazra Semdegis<br />

cvlilebiT: dasavleTiT emateba qsan-lexuris xeobaTa qvemo-nawili vidre<br />

wlevis mTamde, tfilisis da borCalos mazrebi da bambakis xeoba. kaTedra<br />

eparqiisa aris mcxeTa (sveticxovelSi), xolo kaTolikozis rezidenciatfilisSi.<br />

SeniSvna 1. kaTolikoz-patriarqis samwysos Seadgens <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis wevrni, mcxovrebni sakaTolikozos gareT iseT<br />

qveynebSi, sadac marTlmadidebeli episkopozi ar aris, da <strong>saqarTvelos</strong> mxedroba.<br />

SeniSvna 2. kaTolikozis gardacvalebis Semdeg gamoiwveva erT-erTi mRvdelmTavari da igi iwodeba kaTolikozis mosaydred,<br />

kaTolikozis arCevamde.<br />

b) alaverdisa. samwyso: Sida-kaxeTi (teritoria Zveli eparqiebis: alaverdisa,<br />

nekresisa da xarWaSenis), rasac Seicavs exlandeli Telavisa da TianeTis<br />

mazrebi xarWiSos ubnis mimatebiT da amaT garda didoeT-durZukeTi, miwerili<br />

Tergisa da daRestnis mxareebze. kaTedra – alaverdSi, rezidencia<br />

mRvdelmTavrisa q.TelavSi. pativi mRvdelmTavrisa aris - `alaverdeli<br />

episkopozi~ (anu `abba alaverdeli~).<br />

g) bodbisa. samwyso: hereTi, rani, Saqi da wuqeTi (teritoria Zveli<br />

eparqiebisa: bodbisa, Weremisa, giSisa da xoranabujisa), rasac Seadgens<br />

exlandeli mazrebi da olqebi – siRnaRisa, zaqaTalisa, samuisa, nuxisa,<br />

areSisa, ganjisa da yazaxisa. kaTedra - bodbeSi, rezidencia mRvdelmTavrisa –<br />

q.siRnaRSi. pativi mRvdelmTavris: `bodbeli episkopozi~.<br />

d) urbnisisa. samwyso: Sida-qarTli (teritoria Zveli eparqiebisa: urbnisis,<br />

ruisis, niqozisa, nawili samTavisisa da samTavrosi), rasac Seicavs<br />

exlandeli goris mazra, garda borjomis xeobisa, da amas garda dvaleTi,<br />

miwerili Tergis mxareze. kaTedra – urbnisSi, rezidencia mRvdelmTavrisa –<br />

q.gorSi. mRvdelmTavris pativi: `urbneli episkopozi~.<br />

e) awyurisa. samwyso: samcxe, javaxeTi da zemo-somxeTi (teritoria Zveli<br />

eparqiebisa: awyuris, wurwyabis, kumurdosi, eruSeTis, dadaSenis, wyarosTavis,<br />

anisis, karisa da alaSkertis), rasac Seadgens exlandeli axalcixis mazra –<br />

borjomis xeobis mimatebiT, axalqalaqis mazra, artaanis olqi, yarsis olqi,<br />

yaRzevanis olqi, gumbris mazra da amaT garda ori olqi osmaleTis<br />

samzRvrebSi – basiani da alaSkerti. kaTedra mRvdelmTavrisa – awyverSi<br />

(droebiT zarzmaSi), rezidencia q.axalcixeSi. mRvdelmTavris pativi -<br />

`mawyvereli episkopozi~.<br />

v) quTaisisa. samwyso: qvemo-imereTi (teritoria Zveli eparqiebisa: quTaisisa<br />

da xonis), - exlandeli quTaisis mazra md. wyalwiTelas qvemod. kaTedra –


quTaisSi da mwyemsmTavris rezidencia iqve. mwyemsmTavris pativi aris -<br />

`quTaTeli mitropoliti~.<br />

z) genaTisa. samwyso: zemo-imereTi (teritoria genaTis Zveli eparqiisa), -<br />

exlandeli Sorapnis mazra da okriba md. wyalwiTelas zemod. kaTedra<br />

mRvdelmTavrisa – gelaTSi, rezidencia – q. zestafonSi. mRvdelmTavris<br />

pativi: `genaTeli episkopozi~.<br />

А) nikorwmidisa. samwyso: raWa (teritoria nikorwmidis Zveli eparqiisa), -<br />

exlandeli raWis mazra. kaTedra – nikorwmidaSi, rezidencia mRvdelmTavrisa<br />

– onSi. pativi mRvdelmTavrisa: `nikorwmideli episkopozi~.<br />

T) cagerisa. samwyso: leCxum-svaneTi (teritoria – cageris Zveli eparqiisa), -<br />

exlandeli leCxumis mazra. kaTedra – cagerSi. mRvdelmTavris rezidencia –<br />

iqve. pativi mRvdelmTavrisa: `cagereli episkopozi~.<br />

i) Wyondidisa. samwyso: odiSi (teritoria Zveli eparqiebisa: Wyondidis,<br />

caiSisa da walenjixisa), exlandeli senakisa da zugdidis mazrebi. kaTedra<br />

mwyemsmTavrisa – martvilSi, rezidencia – q.foTSi. pativi mwyemsmTavrisa aris<br />

- `Wyondideli mitropoliti~.<br />

ia) baTom-Semoqmedisa. samwyso: guria, tao-klarjeTi da WaneTi (teritoria<br />

Zveli eparqiebisa: xinowmidisa – imave baTomisa, Semoqmedisa, jumaTisa,<br />

satrafelasi, tbeTisa, anCisa, iSxanisa da banisa), rasac Seicavs <strong>saqarTvelos</strong><br />

respublikis sazRvrebSi – exlandeli ozurgeTis mazra, baTomis, arTvinis da<br />

olTisis olqebi, xolo osmaleTis sazRvrebSi – olqebi: TorTomi, kiskimi,<br />

ispiri, rize, aTina da xofa. kaTedra mRvdelmTavrisa – q.baTomSi da<br />

rezidencia iqve. pativi mRvdelmTavrisa: `baTomel-Semoqmedeli episkopozi~.<br />

S e n i S v n a . sanam guriis <strong>eparqia</strong>Si sakuTari mRvdelmTavari dainiSnebodes exlandel guriasamegrelos<br />

episkoposs ewodos Wyondidel-Semoqmedeli.<br />

ib) cxum-afxazeTisa (teritoria Zveli eparqiebis: drandisa – imave cxumis,<br />

bediisa, moqvisa da biWvinTisa). exlandeli soxumis olqi gagris ubnis<br />

mimatebiT. kaTedra mRvdelmTavrisa cxumSi (soxumSi), rezidencia – iqve.<br />

mRvdelmTavris pativi aris - `cxumel-afxazeli mitropoliti~.<br />

S e n i S v n a 1 . mitropolitebi pativiT episko[pozebze maRla dganan. samitropolito kaTedrebi<br />

ierarqiulad Tanasworni arian, agreTve saepiskopozo kaTedrebi. mwyemsmTavarni pativdebul iqmnebian xeldasxmis (qirotoniis)<br />

uxucesobis mixedviT.<br />

S e n i S v n a 2. am siis Secvla da Sevseba sruliad <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis krebis kompetencias ekuTvnis.<br />

mTavari gamgeoba $3. <strong>saqarTvelos</strong> eklesias ganagebs <strong>saqarTvelos</strong><br />

saeklesio kreba, romelsac Seadgens ori-ori warmomadgeneli TiTo<br />

olqisagan. amaTgan erTi ueWvelad samRvdelo pirTagani unda iyves, xolo<br />

meore eklesiis srulwlovan wevrTagan, ganurCevlad sqesisa, Tanamdebobisa<br />

da xarisxisa (SeiZleba sasuliero piri iyves).<br />

amaT garda saeklesio krebis aucilebel wevrebad iTvlebian yvela<br />

mmarTveli mRvdelTmTavrebi, sakaTolikozo sabWos wevrebi, TviTeul<br />

eparqiiTgan TiTo warmomadgeneli dedaTa da mamaTa monastrebisa, da TiTo<br />

warmomadgeneli sasuliero umaRles da saSualo saswavlebelTagan da<br />

tfilisis saxelmwifo universitetisagan.<br />

SeniSvna 1. avadmyofobis dros mRvdelTmTavars ufleba aqvs wargzavnos krebazed Tavisi warmomadgeneli.<br />

SeniSvna 2. delegatad arCeul unda iqmnas saeroTagan iseTi piri, romelic sam ukanasknel weliwadSi erTxel mainc ziarebula,<br />

xolo samRvdeloTagan, romelic weliwadSi orjer ityvis aRsarebas Tavis moZRvarTan, da romelTac sasamarTlos mier ar aqvT<br />

CamorTmeuli anu SezRuduli sazogado krebaze daswrebis ufleba.<br />

SeniSvna 3. delegats saolqo krebis wevrni irCeven Tvis Soris.


SeniSvna 4. delegatad ar SeiZleba arCeul iqmnas mRvdlis xarisxisagan gandgomili an gankveTili.<br />

$4. sruliad <strong>saqarTvelos</strong> saeklesio krebas Tavmjdomareobs kaTolikozi,<br />

xolo, roca igi ar aris, misi mosaydre, da Tu mosaydrec ar aris, erT-erTi<br />

mRvdelmTavari krebis arCeviT. krebave airCevs prezidiumis danarCen wevrebsa<br />

da mdivnebs. kreba aris perioduli, weliwadSi erTxel, da mudmivi –<br />

sakaTolikozo sabWos saxeliT. periodul krebas iwvevs kaTolikozi, an misi<br />

mosaydre. kreba kanonieria, Tu mowveulTa naxevari mainc gamocxaddeba.<br />

$5. <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis periodul krebis kompetencias eqvemdebareba: a)<br />

adgilobrivi saeklesio kanonmdebloba; b) uzenaesi saeklesio samarTali; g)<br />

sabolood garCeva da gadawyveta im saqmeebisa, romelTac mas sakaTalikozo<br />

sabWo warmoudgens; d) arCeva sakaTolikozo sabWos, anu mudmivi krebis<br />

wevrebisa da maTi kandidatebisa; e) Zveli kaTedrebis aRdgena, axali<br />

eparqiebis gaxsna an arsebul <strong>eparqia</strong>Ta daxurva da sazRvrebis gamijvna; v)<br />

zrunva sasuliero saswavlebelTa daarsebisa da nivTierad<br />

uzrunvelyofisaTvis.<br />

$6. mudmivi kreba anu sakaTalikozo sabWo Sesdgeba yvela mmarTvel mRvdelTmTavarTagan<br />

da eqvsi wevrisagan. sabWos wevrebi da maTi 6 kandidati aRirCevian saeklesio<br />

krebis mier, rogorc delegatTa, ise ara delegatTagan. naxevari arCeuli<br />

wevrebisa da maTi kandidatebisa uTuod samRvdelo pirni unda iyvnen.<br />

SeniSvna: kaTalikoz-patriarqi da sabWos wevrebi pasuxismgebelni arian periodul krebis winaSe.<br />

$7. sabWos wevrni, agreTve maTi kandidatebi aRirCevian saeklesio krebis<br />

mier sami wlis vadiT da SeuZlianT xel-axla arCeul iqmnan. sabWos<br />

Tavmjdomareobs kaTolikoz-patriarqi, xolo roca is avad aris an sxvagan<br />

sadmea uxucesi samRvdelo piri.<br />

SeniSvna: periodul krebas aqvs sabWos arCeuli wevri ganaTavisuflos samsaxuriTgan vadis gaTavebamdec.<br />

$8. sabWos sxdoma kanonieria, Tu mas daeswreba Tavmjdomare da tfilisSi<br />

myof wevrTa naxevari.<br />

SeniSvna: mmarTvelni mRvdelmTavarni sabWos sxdomebze gamoiwvevian saWiroebisdagvarad.<br />

$9. sabWoSi sakiTxi ubralo xmis umetesobiT swydeba, xolo roca xmebi<br />

Tanabrad iyofa, maSin is azri upiratesobs, romelsac Tavmjdomare emxroba.<br />

$10. sabWos wevrT ar aqvT ufleba Tavi Seikavon xmis micemisagan.<br />

$11. Tu romelime wevri moisurvebs kerZo azris Setanas, movalea<br />

gamosTqvas igi TviT sxdomazed, da ara ugvianes sami dRisa warudginos<br />

werilobiT sxdomis Tavmjdomares, JurnalSi Sesatanad, anu dasarTvelad.<br />

SeniSvna: kerZo azri ver SeaCerebs miRebuli ganCinebis sisruleSi moyvanas.<br />

$12. saqmeebis ganxilvis rigs awesebs Tavmjdomare.<br />

$13. sakiTxis aRZvris ufleba aqvs sabWos yvela wevrs, am uflebis<br />

gansaxorcieleblad saWiroa werilobiTi gancxadebis Setana kaTolikozpatriarqis<br />

saSualebiT, romelic movalea aRniSnuli gancxadeba gadasces<br />

gansaxilvelad sabWos umaxlobels krebas.<br />

$14. kaTolikoz-patriarqs ar aqvs ufleba, moxsnas Tavis gankargulebiT<br />

sakiTxi rigisagan, xeli SeuSalos ganCinebis gamotanas dasmul sakiTxze, an<br />

SeaCeros ganCinebis sisruleSi moyvana.<br />

$15. kaTolikoz-patriarqi, Tu dainaxavs, rom sabWos mier gamotanili<br />

ganCineba mavnebeli da sazianoa sarwmunoebriv-zneobrivi mxriT eklesiis<br />

keTildReobisaTvis, - SeuZlia ganacxados protesti da samis dRis<br />

ganmavlobaSi Seitanos sabWoSi werilobiTi winadadeba sakiTxis<br />

gadasinjvisaTvis. es winadadeba sabWom unda ganixilos ara ugvianes Svidi


dRisa (sxdomas unda daeswros tfilisSi myof wevrTa ori mesamedi mainc) da<br />

Tu am sxdomaze gamotanili ganCinebac ver gaiziara kaTolikozma, ukanasknels<br />

SeuZlia an SeaCeros saqmis warmoeba, an gadasces igi gansaxilvelad<br />

umaxlobeles periodul krebas, an sisruleSi moiyvanos Tavisi winadadeba<br />

perioduli krebis winaSe piradis pasuxismgeblobiT.<br />

SeniSvna: am gvari protestis ufleba aqvs mxolod kaTolikoz-patriarqs.<br />

$16. roca sabWoSi irCeva saCivari Tavmjdomaris anu sabWos wevris ukanono<br />

moqmedebaTa gamo, dainteresebul pirs neba aqvs darCes darbazSi saqmis<br />

moxsenebis dros da miawodos sabWos saWiro ganmarteba, magram, roca sabWo<br />

Seudgeba ganCinebis gamotanas, ueWvelad unda dastovos darbazi.<br />

SeniSvna: roca saCivari exeba Tavmjdomaris (kaTolikozis) ukanono moqmedebas, sabWos Tavmjdomareobs uxucesi damswre<br />

mRvdelTmTavarTagan.<br />

$17. sabWos ganCinebas xels awers yvelazed uwin Tavmjdomare da mas ukan<br />

yvela im sxdomaze damswre wevri, miuxedavad imisa, Tanaxma iyo igi<br />

gamotanili ganCinebisa, Tu ara.<br />

$18. sabWos wevrTa Soris saqmeTa ganawileba da maTi warmoebis wesi xdeba<br />

sabWosve ganCinebiT. Tu romelime wevri ar asrulebs Tavis movaleobas da<br />

xels uSlis saqmis normalurad warmoebas, sakaTolikozo sabWos eZleva<br />

ufleba misi gadayenebisa da mis adgilzed kandidatis mowvevisa. amis Sesaxeb<br />

sakaTolikozo sabWo valdebulia, moaxsenos morig saeklesio krebas,<br />

msjavris dasadebad.<br />

$19. sakaTalikozo sabWos samsaxuris mxriT eqvemdebarebian rogorc<br />

mRvdelmTavarni da sasuliero pirni, agreTve saeklesio dawesebulebani da<br />

maTSi mosamsaxureni, xolo sarwmunoebisa da saeklesio disciplinis mxriT<br />

yoveli wevri <strong>saqarTvelos</strong> eklesiisa. sabWos dadgenilebani savaldebuloa<br />

yvela saeklesio dawesebulebaTa da eklesiis wevrTaTvis; imaTi Secvla<br />

SeuZlia mxolod sabWos da periodul krebas. sakaTolikozo sabWo Tavisi<br />

funqciebis aRsrulebis dros xelmZRvanelobs saRmrTo weriliT, msoflio da<br />

adgilobrivi (maT Soris <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis) krebaTa dadgenilebiT da<br />

saxelmwifoSi moqmed kanonmdeblobiT. sakaTolikozo sabWos aqvs damxmare<br />

organoebi, kancelaria da sxva.<br />

$20. sakaTolikozo sabWos anu mudmiv krebas eqvemdebareba Semdegi saqmeebi:<br />

a) zrunva saeklesio swavla-moZRvrebisa da qarTuli RvTismetyvelebis<br />

ayvavebisa da Seuryvnelad dacvisaTvis; b) zrunva samwysoTa sarwmunoebrivzneobrivi<br />

warmatebisaTvis; g) saWiroebaTa mixedviT arsebul kanonTa<br />

farglebSi gankargulebis gamocema da droebiT, morig saeklesio krebamde,<br />

cxovrebaSi misi gatareba; d) Tvalyuris devneba mis qveviT mdgom pirTa da<br />

dawesebulebaTa moqmedebisa; e) zrunva monasterTa, taZarTa, saqvelmoqmedo da<br />

saganmanaTleblo dawesebulebaTa keTil-mowyobisaTvis; v) ganxilva da<br />

saTanado dawesebulebaTa winaSe Suamdgomlobis aRZvra monasterTa,<br />

eklesiaTa, saqvelmoqmedo da samoswavlo-saganmanaTleblo dawesebulebaTa<br />

daarsebis Sesaxeb; z) saTanado saxelmwifo dawesebulebaTa da Tanamdebobis<br />

pirTa winaSe saeklesio saqmeTa gamo Suamdgomlobis aRZvra; А) zrunva<br />

samRvdeloebis qonebrivad uzrunvel-yofisaTvis; T) zrunva samsaxuriTgan<br />

gasul samRvdelo pirTa, saeklesio dawesebulebaTa moxeleTa da<br />

samRvdelobis qvriv-obolTaTvis; i) zrunva saRmrTo da saeklesiosaRvTismsaxuro<br />

wignTa Sedgenisa, Sesworebisa da gamocemisaTvis; ia)<br />

mRvdelmTavarTa, Tanaxmad maTis moTxovnisa, samsaxuriTgan ganTavisufleba;


ib) reviziis daniSvna sxva da sxva saWiroebaTa da SemTxvevaTa gamo; ig)<br />

eparqiebisa da saeklesio dawesebulebaTa xarjTaRricxvis ganxilvadamtkiceba;<br />

id) saeparqio dawesebulebaTa wliuri angariSebis ganxilva da<br />

mTeli sakaTolikozois wliuri angariSis Sedgena perioduli krebisaTvis<br />

warsadgenad; ie) saeklesio uZrav qonebaTa SeZena-ganTvisebis damtkiceba; iv)<br />

sabolood garCeva apelaciis da kasaciis wesiT saeparqio sasamarTloTagan<br />

Semosul saqmeTa; iz) nebarTva sakaTolikozos eklesiebSi nebayoflobiTi<br />

Sewirulebis saqvelmoqmedo mizniT Sekrebisa; iА) sxva avtokefalur<br />

eklesiebTan urTierTobis daWera; iT) winaswari muSaoba periodul krebis<br />

mowvevisaTvis da agreTve am krebaze gansaxilvel sakiTxTa damuSaveba da<br />

masalebis Sekreba; k) xelmZRvaneloba kaTolikozis arCevnebisa; ka) micema<br />

droebiTis Tavisuflebisa, erT Tveze metis vadiT, episkopozebisa,<br />

sakaTalikozo sabWos wevrebis da sabWoБs damxmare organoTa gamgeTaTvis; kb)<br />

zrunva galobis aRdgena-gamSvenebisaTvis; kg) zrunva saarqeologio naSTTa<br />

dacvisaTvis; kd) zrunva uepiskoposod darCenil <strong>eparqia</strong>TaTvis; ke)<br />

danaSaulobani, romelTaTvis saeklesio kanoniT daniSnulia eklesiis<br />

wevrTagan gamoricxva da mRvdlis xarisxiTgan gankveTa; kv) saeparqio<br />

sasamarTlos wevrTa da mRvdelmTavarTa danaSaulobani samsaxurSi.<br />

$21. kaTolikozi. saWeTmpyroblad (mTavar-winamZRvrad) eklesiisa iTvleba<br />

mTavarepiskopozi mcxeTisa da tfilisisa da sruliad saqarTveloБs<br />

kaTolikoz-patriarqi, romelsac irCevs <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis perioduli<br />

kreba, faruli xmis micemiT.<br />

S e n i S v n a : sakaTolikozo kandidatisaTvis berobis miReba savaldebulo ar aris. fizikurisa da zneobrivis<br />

mxriT, igi unda akmayofilebdes saeklesio kanonTa moTxovnilebas da unda hqondes miRebuli umaRlesi sazogado ganaTleba da<br />

Sesaferi saRvTis-metyvelo momzadeba.<br />

$22. kaTolikoz-patriarqis kompetencia aseTia: a) is Tavmjdomareobs<br />

sruliad <strong>saqarTvelos</strong> saeklesio periodul da mudmiv krebas; b)<br />

mwyemsmTavrulad mimoixilavs sakaTolikozos eparqiebs da xelmZRvanelobas<br />

uwevs episkopozebs saeparqio marTva-gamgeobaSi; g) mis saxels ixsenieben<br />

wirva-locvis dros sakaTolikozos mRvdelmTavarni da samRvdeloeba; d) igi<br />

aZlevs droebiTs Tavisuflebas episkopozebs, sakaTalikozo sabWos wevrebs<br />

da sabWos damxmare organoTa gamgeebs ara umetes erTi Tvisa weliwadSi,<br />

xolo saeparqio marTva-gamgeobis meTaurebs organoTa da sasamarTlos<br />

wevrebs ori Tvidan da mets; e) agreTve aZlevs daTxovnis sigelebs im<br />

episkopozebs, romelnic droebiT eparqiiTgan sxvagan sadme midian; v) iRebs<br />

saCivars episkopozTa, sakaTolikozo sabWos wevrTa, saeparqio krebaTa da<br />

saeparqio dawesebulebaTa (sasamarTlos) Sesaxeb da aZlevs am saCivrebs<br />

kanonier msvlelobas; z) saWiro SemTxvevaSi, sabWos mindobilobiT, is aZlevs<br />

rCevas da mwyemsmTavrul SeniSvnas episkopozebsa da saeparqio sasamarTlois<br />

Tavmjdomareebsa da wevrebs; А) sabWosave mindobilobiT imas miwer-mowera<br />

aqvs sxva avtokefalur eklesiebTan da saxelmwifos umaRles<br />

dawesebulebebTan; i) moiwvevs saeklesio periodul krebas.<br />

saeparqio marTva-gamgeoba $23. episkopozi. saeparqio mmarTvelobaSi<br />

saeklesio krebis funqciebis ganmasaxierebeli aris misi wevri, - adgilobrivi<br />

mRvdelmTavari, romelsac marTva-gamgeobaSi daxmarebas uwevs saeparqio kreba.<br />

$24. saepiskopozo kandidati aRirCevis saeparqio krebis mier. saepiskopozo<br />

kandidats unda hqondes miRebuli umaRlesi ganaTleba da Sesaferisi


saRvTismetyvelo momzadeba, xolo ukidures SemTxvevaSi ara umcires<br />

saSualo saRvTismetyvelo ganaTlebisa; fizikurad da zneobrivad unda<br />

akmayofilebdes saeklesio kanonTa moTxovnilebas.<br />

S e n i S v n a 1. saepiskopozo kandidatisaTvis berad Sedgoma savaldebulo ar aris.<br />

SeniSvna 2. saepiskopozo kandidatis arCeva xdeba Semdegi wesiT: kandidatis dasaxeleba SeuZlia daqvrivebuli eparqiis<br />

yovelsave wevrs. eparqiis daqvrivebisagan sami Tvis gadasvlamdis, dasaxelebul kandidatTa sias eparqiis droebiTi mmarTveli<br />

mRvdelTmTavari warudgens saTanado cnobebis TandarTviT kaTolikoz-patriarqs. kandidatTa sias ixilavs mmarTvel episkopozTa krebuli<br />

(sami unda ueWvelad daeswros piradad, xolo danarCenTagan gamoiTxovebis saTanado gramata). episkopozTa krebulisagan ganxiluli<br />

sia waregzavneba eparqiis droebiT mmarTvel episkopozs krebisaTvis gadasacemad. yvela kandidats kenWi eyreba cal-calke. arCeulad<br />

iTvleba is, vinc yvelaze mets kenWs miiRebs, magram ara umcires delegatTa naxevrisa, arCeul kandidats amtkicebs sakaTolikozo<br />

sabWo.<br />

SeniSvna 3. Tu saeparqio krebam saepiskozo kandidati ar airCia, maSin mRvdelTmTavari iniSneba sakaTolikozo sabWos mier.<br />

$25. episkopozis kompetencias ekuTvnis: a) sruli ufleba mTels <strong>eparqia</strong>Si<br />

swavla-moZRvrebisa; b) ufleba yovelgvaris mRvdelmoqmedebis Sesrulebisa; g)<br />

zrunva, raTa mis <strong>eparqia</strong>Si morwmuneni saRs saeklesio swavlebas icavdnen da<br />

ganmtkicebuliyvnen keTil zneobaSi; d) Tvalyuris devneba samonastro<br />

saeklesio qonebaTa marTva-gamgeobisa <strong>eparqia</strong>Si; e) ganxilva saolqo krebebis<br />

ganCinebaTa; v) Tvalyuris devneba yvela saeklesio dawesebulebaTa da<br />

saeklesio Tanamdebobis pirTa moqmedebisa <strong>eparqia</strong>Si; z) sabolood ganxilva<br />

da gadaWra sakiTxisa axali olqebis gaxsnis an arsebul olqTa Semcirebisa,<br />

gind gayofisa da gadamijvnisa eparqiis farglebSi; А) ufleba krebulis<br />

wevrTa adgilzed arCeul kandidatis damtkicebisa; T) sarwmunoebriv saqmeSi<br />

masze damokidebulni arian eparqiis yvela wevrebi; i) mis saxels aRavlens<br />

wirva-locvis dros mTeli eparqiis samRvdeloeba; ia) is aZlevs droebiTs<br />

Tavisuflebas, ara umetes oris Tvisa, saeparqio dawesebulebebSi<br />

mosamsaxureT da krebulis wevrTa; ib) berobisa da sasuliero wodebiTgan<br />

ganTavisufleba.<br />

episkopozi valdebulia: a) daemorCilos saeklesio kanonebsa da mTavar<br />

saeklesio mmrTvelobis mier kanonierad gamocemul dadgenilebaTa, xolo<br />

roca ama Tu im saeklesio kanonisa an dadgenilebis DSesaxeb gaugebroba rame<br />

daebadeba, gansamarteblad mTavar saeklesio mTavrobas mihmarTos; b) cxoveli<br />

kavSiri iqonios samwysosTan da am mizniT xSir-xSirad mimoixilos Tavisi<br />

<strong>eparqia</strong>; g) yvelaferSi daemorCilos periodul da mudmiv saeklesio krebas; d)<br />

mTavari saeklesio mTavrobis nebadaurTvelad ara moimoqmedos ra iseTi, rac<br />

mis uflebas aRemateba; e) wirva-locvis dros kaTolikozis saxels<br />

ixseniebdes; v) sxva <strong>eparqia</strong>Si Tavisi nebiT ara daiwyos ra; z) pativiscemiT<br />

epyrobodes sxva mRvdelmTavrebs; А) saeparqio krebaze gansaxilveli<br />

sakiTxebi winaswar gadaugzavnos saolqo krebis Tavmjdomares; T) gasces<br />

iseTi dokumentebi, romelnic morwmuneTa moqalaqeobriv mdgomareobas<br />

Seexebian; i) Seadginos wliuri angariSebi saeparqio krebisa da<br />

sakaTolikozo sabWosaTvis warsadgenad.<br />

$26. saeparqio kreba. eparqiis mRvdelmTavars marTva-gamgeobaSi daxmarebas uwevs<br />

saeparqio kreba.<br />

$27. saeparqio kreba orgvaria, - Cveulebrivi weliwadSi erTxel, da<br />

araCveulebrivi, saWiroebisdagvarad.<br />

$28. saeparqio kreba Sesdgeba TviTeuli or-oris warmomadgenlisagan,<br />

romelTagan erTi ueWvelad samRvdelo piri unda iyves.


SeniSvna 1. delegatad arCeva SeiZleba mxolod iseTi pirisa, romelic sam ukanasknel weliwadSi erTxel mainc ziarebula da<br />

romelsac sasamarTlos mier ar aqvs CamorTmeuli anu SezRuduli sazogado krebaze daswrebis ufleba. samRvdeloTagan delegatad<br />

airCeva iseTi piri, romelic weliwadSi orjer mainc ityvis aRsarebas Tavis moZRvarTan.<br />

SeniSvna 2. warmomadgenelad ar SeiZleba arCeva mRvdlis xarisxiTgan gandgomilisa, an gankveTilisa.<br />

SeniSvna 3. warmomadgenels olqis krebis wevrni irCeven Tvis Soris.<br />

SeniSvna 4. krebis ueWvelni wevrni arian saeparqio sasamarTlos wevrni da TiTo warmomadgenelni eparqiis berTa da<br />

monazonTa.<br />

$29. krebas Tavmjdomareobs adgilobrivi mRvdelmTavari. Tu is ar aris,<br />

kreba TviTon irCevs Tavmjdomares samRvdelo pirTa Soris. krebave irCevs<br />

prezidiumis danarCen wevrebs da mdivnebs. kreba kanonieria, Tu masze<br />

gamocxadda ara umcires mowveulTa naxevrisa.<br />

$30. saeparqio krebis uflebas Seadgens a) saeparqio sasamarTlos wevrTa<br />

da maTi kandidatebis arCeva; b) Tvalyuris devneba saeparqio cxovrebisa da<br />

saeparqio dawesebulebaTa moqmedebisa; g) zrunva saeklesio, samoswavlo da<br />

saganmanaTleblo dawesebulebaTa daarsebisa, gaumjobesebisa da nivTier<br />

saSualebaTa gamonaxvisaTvis <strong>eparqia</strong>Si; d) zrunva galobis<br />

gaumjobesebisaTvis da agreTve zrunva siZveleTa dacvisaTvis.<br />

S e n i S v n a . saepiskoposo krebis ganCineba Sedis ZalaSi, Tu mas emxroba adgilobrivi<br />

mRvdelmTavari, winaaRmdeg SemTxvevaSi, sakiTxi gadaecema sakaTolikozo sabWos.<br />

saolqo mmarTveloba $31. olqs saeparqio mTavrobis xelmZRvanelobiT<br />

ganagebs olqis mTavaruxucesi, romelic aRirCevis olqis krebis mier<br />

samRvdelo pirTagan samis wlis vadiT, damtkiceba ki damokidebulia<br />

saeparqio mTavrobaze.<br />

SeniSvna: mTavaruxucess hyavs TanaSemwe, Tu amas saWirod dainaxavs saolqo kreba. TanaSemwe aRirCevis krebis mier<br />

imave wesiT, rogorc mTavaruxucesi.<br />

$32. mTavaruxucesi adgens a) saolqos wliur angariSs, romelsac<br />

warudgens saolqo krebasa da saeparqio mTavrobas b) winaswar daamuSavebs<br />

sakiTxebs, romelic saolqo krebas unda waredginos gansaxilvelad; g)<br />

xelmZRvanelobas uwevs samrevlo krebebs krebulis wevrTa arCevnebSi; d)<br />

iZleva saWiro cnobebs olqis dawesebulebaTa da mosamsaxure pirTa Sesaxeb,<br />

roca amas umaRlesi saeklesio dawesebulebani moiTxoven; e) zrunavs<br />

moawesrigos krebulis wevrTa Soris amtydari uTanxmoebani saZmo<br />

Semosavlisa da sazogadod sameurneo saqmeebis gamo, agreTve amave xasiaTis<br />

uTanxmoebani krebulis wevrTa da samrevlo sabWoebs Soris da sxva; v) aZlevs<br />

krebulis wevrTa Tavisuflebas ara umetes oris kvirisa.<br />

$33. saeklesio olqSi Sedis aTidan ocda xuT samrevlomde, adgilobrivis<br />

pirobebis mixedviT.<br />

$34. olqis kreba Sesdgeba olqis krebulTa yvela wevrisagan da TviTeul<br />

samrevlo sabWos imodena warmomadgenelTagan, ramdenic wevria krebulSi.<br />

$35. saolqo kreba kanonieria, Tu maszed gamocxadda olqis samrevloTa<br />

umravlesobis warmomadgenelni.<br />

$36. krebas Tavmjdomareobs olqis mTavaruxucesi, an misi TanaSemwe.<br />

$37. saolqo kreba aris Cveulebrivi, weliwadSi erTxel da araCveulebrivi<br />

– saWiroebisadagvarad.<br />

$38. saolqo krebis kompetencias ekuTvnis a) arCeva delegatebisa saeparqio<br />

da periodul saeklesio krebisaTvis, da mTavaruxucesisa da misi TanaSemwisa;<br />

b) zrunva samrevloebSi saeklesio cxovrebis mowesrigebisa da<br />

warmatebisaTvis; g) zrunva qvriv-obol-gaWirvebulTaTvis, da sazogadod


saqvelmoqmedo saqmis mowyoba olqSi; d) mTavaruxucesis angariSis ganxilva;<br />

e) Suamdgomlobis aRZvra da mosazrebaTa wardgena Sesaxeb axlis<br />

samrevloebis daarsebisa, arsebul samrevloTa gayofisa da Semcirebisa; v)<br />

sasyidlis daniSvna mTavaruxucesisaTvis.<br />

SeniSvna: saolqo krebis ganCinebani waredgineba saeparqio mTavrobas, romelzedac damokidebulia maTi damtkiceba.<br />

samrevlo $39. samrevlo aris erTis sarwmunoebriv-zneobriobis mizniT,<br />

urTierTis daxmarebis azriT, saeklesio meurneobiT, sakuTaris moZRvris<br />

xelmZRvanelobiT, saerTo taZris garSemo Semokrebili da episkopozze<br />

kanoniurad damokidebuli morwmuneTa sazogadoeba.<br />

S e n i S v n a . samrevlo iuridiul pirs warmoadgens.<br />

$40. samrevlos gaxsna ar SeiZleba, ukeTu morwmuneTa ricxvi imdenad<br />

mcirea, rom sakuTari taZrisa da krebulis Senaxva ar SeuZliaT. TviTeul<br />

samrevlos uWiravs gansazRvruli teritoria, romlis sazRvrebi SeiZleba<br />

Seicvalos sxva samrevloebTan SeTanxmebiT da saTanado saeparqio mTavrobis<br />

nebarTviT.<br />

S e n i S v n a 1 . qalaqebSi samrevloTaTvis teritoriuli principis dacva savaldebulo ar aris.<br />

SeniSvna 2. rodesac morwmunes erTi samrevlos teritoriidan meoresaSi uxdeba gadasvla (magal. qalaqebSi), mas SeuZlia, Tu<br />

moisurvebs, winandeli samrevlos wevrad darCes.<br />

$41. mrevlad iTvleba yoveli morwmune, romelic gansazRvruls samrevlos<br />

ekuTvnis, Setanilia samrevlo davTarSi da monawileobas iRebs yvela<br />

xarjebSi, rasac samrevlo eweva.<br />

$42. yovel samrevlos aqvs Tavisi sakuTreba, rasac Seadgenen sxvadasxva<br />

saxelwodebisa da daniSnulebis Tanxebi da maTi Semosavali, sanTlis mogeba,<br />

taZarSi, samrevloSi an sxvagan Segrovili Semowiruloba, sasaflaos<br />

Semosavali, samrevlo da sakrebulo adgilmamuli da misi Semosavali,<br />

yovelgvari saganmanaTleblo da saqvelmoqmedo xasiaTis Semowiruloba,<br />

sakrebulo saxlebi, taZari da misi samkauli, sasaflao da sxva. am<br />

sakuTrebas samrevlo ganagebs Sesafer organoTa saSualebiT.<br />

S e n i S v n a 1 . samrevlos Semosavali unda moxmardes mxolod saeklesio-sarwmunoebriv saWiroebas,<br />

adgilobrivi mRvdelmTavris nebarTviT.<br />

SeniSvna 2. taZari aris morwmuneTa samlocvelo Senoba, samrevlo, saeklesio, saxelmwifo anu kerZo qvelmoqmedTa xarjiT<br />

agebuli. erTsa da imave samrevloSi SeiZleba iyos zedmiwerili taZari, romelSiac, Tu saWiroeba moiTxovs da mosaxerxebelic<br />

iqmneba, sruldeba yovelgvari RvTismsaxureba.<br />

S e n i S v n a 3 . micvalebulTa dasamarxad samrevlos miCenili aqvs sagangebo adgili - sasaflao.<br />

samrevlos SeuZlia saflavebisaTvis gansazRvruli fasi daawesos, mxolod Raribebi ufasod unda imarxeboden.<br />

SeniSvna 4. qalaqebis sazogado sasaflaoebis marTva-gamgeoba eqvemdebareba saeparqio mTavrobas, romelsac ekuTvnis<br />

sasaflaoebis gasyidvisagan Semosuli fulis gamgeblobac.<br />

$43. rodesac samrevlo sabolood ixureba, misi qoneba gadadis<br />

<strong>saqarTvelos</strong> eklesiis kuTvnilebad; Tu is sxva samrevlos miewera, imisi<br />

qoneba ukanasknelis kuTvnilebad iqceva; xolo rodesac samrevlos romelime<br />

nawili damoukidebel samrevlod gamoiyofa, imas saerTo qonebidan miecema<br />

dakmayofileba ZiriTadis samrevlos gadawyvetilebisamebr.<br />

$44. samrevlos ganagebs saeparqio mTavrobis xelmZRvanelobis qveSe<br />

eklesiis winamZRvari, samrevlo krebis da samrevlo sabWos daxmarebiT.<br />

$45. samrevlo krebas Seadgens yevla marTlmadidebeli qali da kaci (ara<br />

umcires 20-is wlisa), romelnic am samrevlos sabuTebSi arian Cawerilni<br />

rogorc wevrni samrevloisa.<br />

$46. ufleba samrevlo krebaSi monawileobis miRebisa gadamwyvetis xmiT<br />

aqvT a) krebulis wevrT da b) yvela srulwlovan marTlmadidebel qalsa da


kacs (ara umcires ocis wlisa), romelnic am samrevlos sabuTebSi arian<br />

Cawerilni, rogorc wevrni samrevloisa, gamonaklisi aRniSnulia qvemore<br />

muxlSi.<br />

$47. samrevlo krebaze monawileobis miRebis ufleba ar aqvT im pirT a)<br />

romelnic daarRveven wesierebas taZarSi, agreTve samrevlo krebaze, b)<br />

romelTac ar SemoaqvT samrevlo gadasaxadebi (Tu isini samrevlo krebis<br />

mier ganTavisuflebulni ar arian, rogorc Raribebi, gadasaxadisagan), g)<br />

romelnic sams ukanasknel weliwadSi arc erTxel ar ziarebulan, d)<br />

romelnic javrdauwerelad scxovroben meuRleebTan da e) romelTac samis<br />

wlisaze metis xnis Svili hyavT mounaTlavi.<br />

$48 kreba aris Cveulebrivi – weliwadSi orjel da araCveulebrivi –<br />

saWiroebisamebr. samrevlo krebas iwvevs da Tavmjdomareobs eklesiis<br />

winamZRvari. kreba unda mowveul iqnas im SemTxvevaSic, roca amas moiTxovs<br />

ara umcires samrevlois 20-is srul-wlovanis wevrisa; kreba kanonieria, ukeTu<br />

masze samrevlos mekomurTa warmomadgenelTa 2/3 mainc gamocxaddeba, xolo<br />

Tu kreba pirvel mowvevaze ar Sesdga, meored igi kanonieria, ramdeni wevric<br />

unda gamocxaddes.<br />

SeniSvna: sxdomis mdivans kreba TviTon irCevs.<br />

$49. samrevlo krebis kompetencias ekuTvnis: a) arCeva krebulisa da<br />

samrevlo sabWos wevrebisa da maTi kandidatebisa, agreTve samrevlos<br />

molarisa (uwindeli `mnaTisa~); b) eklesiisa da krebulis SenaxvisaTvis<br />

zrunva; g) samarTalSi micema samrevlo sabWois wevrebisa samsaxuris<br />

aRsrulebis dros uflebis aRmatebisa da borotmoqmedebisaTvis; d) aRZvra<br />

saqmisa saeparqio sasamarTloebis winaSe krebulis wevrTa Sesaxeb maTi<br />

uTanado moqmedebisa da cudi yofaqcevisaTvis; e) zrunva eklesiis<br />

ganSvenebisa da keTilmowyobisaTvis; v) zrunva samrevlos sarwmunoebrivzneobrivi<br />

srulyofisa da mis saganmanaTleblo-saqvelmoqmedo<br />

dawesebulebaTaTvis; z) zrunva sakrebulo saxlisa da sasaflaosaTvis; А)<br />

daniSvna sarevizio komisiis wevrebisa samrevlo sabWos moqmedebisa da<br />

angariSis gansaxilvelad; T) arsebul samrevlos gayofis Sesaxeb<br />

Suamdgomlobis aRZvra; i) Suamdgomlobis aRZvra uZrav-moZravi qonebis<br />

SeZenisa da ganTvisebis Sesaxeb; ia) aReba iseTis sesxisa, romelnic samrevlos<br />

Tviur Semosavals aRemateba; ib) Suamdgomlobis aRZvra taZris kapitalurad<br />

gadakeTebis Sesaxeb, roca trapezis aSlaa saWiro.<br />

$50. samrevlo krebis aRmasrulebeli organo aris samrevlo sabWo, romelic<br />

Sesdgeba krebulis yvela wevrTa da ara umcires eqvsisa da ara umetes<br />

Tormetis wevrisa, romelTac irCevs samrevlo kreba sami wlis vadiT.<br />

samrevlo sabWos Tavmjdomareobs eklesiis winamZRvari, xolo roca igi ar<br />

aris, maSin sabWo TviTon irCevs Tavmjdomares Tvis Soris. sabWos sxdomebi<br />

imarTeba TveSi erTxel, xolo, Tu saWiroeba moiTxovs, ufro xSiradac.<br />

saqmeebi swydeba ubralo xmis umetesobiT, xolo, roca xmebi Tanabrad iyofa,<br />

maSin is azri upiratesobs, romelsac Tavmjdomare emxroba.<br />

S e n i S v n a 1 . Tu samrevlo krebisa da sabWos ganCineba eklesiis winamZRvars miaCnia saqmis<br />

sazianod, mas SeuZlia ganCinebis sisruleSi moyvanis SeCereba da misi adgilobriv mRvdelmTavarTan gansaCivreba, - amis Sesaxeb<br />

Tavis azri winamZRvarma unda gamosTqvas krebazedve.<br />

SeniSvna 2. sabWos wevrad irCeva rogorc mamakaci, ise dedakaci.<br />

SeniSvna 3. sabWos wevrad ar SeiZleba arCeul iqmnas samRvdelo xarisxiTgan gandgomili, an gankveTili.


$51. samrevlo sabWos kompetencia aris: a) eklesiis uZrav-moZravi qonebis<br />

marTva-gamgeoba; b) yovelgvari statistikuri cnobis Sekreba, rasac ki<br />

samrevlos marTva-gamgeobisaTvis aqvs raime mniSvneloba; g) akrefa saeklesio<br />

gadasaxadisa mrevlSi da misi daniSnulebisamebr moxmareba; d) zrunva<br />

eklesiisa da krebulis Sesanax saSualebaTa gasaZliereblad; e) zrunva<br />

taZrisa da RvTismsaxurebis keTil-mowyobisaTvis; v) zrunva qvriv-obolTa da<br />

gaWirvebulTaTvis qvelmoqmedebis wesiT; z) aRZvra saqmisa im pirTa<br />

winaaRmdeg, romelnic eklesiasa da morwmuneTa sarwmunoebrivs grZnobas<br />

Selaxaven; А) winaswari damuSaveba im sakiTxebisa, romelic krebam unda<br />

ganixilos; T) gamgeoba samrevlo sasaflaosi; i) samrevlo qonebisa da<br />

Tanxebis yovelTviuri Semowmeba; ia) Tavisi moqmedebis wliuri angariSis<br />

Sedgena mTavarxucesisa da samrevlo krebisaTvis warsadgenad.<br />

S e n i S v n a 1 . samrevlo sabWos aucilebeli wevria samrevlos molare, romelic awarmoebs wmida<br />

sanTlis operacias, iRebs samrevlo Tanxebs da inaxavs sakredito dawesebulebebSi, awarmoebs Semosaval-gasavlis wignsa da adgens<br />

samrevlois Semosaval-gasavlis wliur angariSs. molares irCevs samrevlo kreba sami wlis vadiT.<br />

SeniSvna 2. samrevlos molared unda arCeul iqmnas ueWvelad mama-kaci da masTanve wera-kiTxvis mcodne.<br />

$52. krebuli. krebulis aucilebel wevrad iTvlebian: mRvdeli da wignismkiTxveli,<br />

xolo, sadac SeiZleba, iq samrevlos diakonica (mTavari) hyavs.<br />

S e n i S v n a 1 . diakoni da wignis-mkiTxveli arian mxolod Tanamsaxurni mRvdlisa da uimisod araviTari<br />

mRvdelmoqmedebis Sesruleba ar SeuZlianT samrevloSi.<br />

S e n i S v n a 2 . erTsa da imave samrevloSi ori mRvdlis yofna sasurveli ar aris; magram, Tu amas<br />

moiTxovs samrevlos sidide da aucilebeli saWiroeba, samrevlos SeuZlia Tavis winamZRvars TanaSemwed meore mRvdeli misces.<br />

$53. arCevnebi krebulis wevrTa xdeba Semdegi wesiT: a) roca romelsame<br />

samrevloSi ganTavisufldeba krebulis wevris adgili, pirni, romelTac surT<br />

daiWiron es adgili, erTis Tvis ganmavlobaSi mis ganTavisuflebiTgan,<br />

wargzavnian Txovnebs saeparqio mTavrobasTan yvela saWiro mowmobaTa<br />

darTviT; b) saeparqio mTavroba hkrebs cnobebs yvela im pirTa Sesaxeb,<br />

romelTac Seitanes Txovna da aqvs msjeloba warmodgenil kandidatebze; g)<br />

mRvdelTmTavris mier Rirseul kandidatebad cnobil pirTa sia, yvela<br />

cnobebis darTviT TviTeul kandidatze, waregzavneba samrevlo sabWos kenWis<br />

sayrelad samrevlo krebaze; d) samrevlo kreba moiwveva ara ugvianes oris<br />

kvirisa kandidatTa siis miRebiTgan. dro samrevlo krebis daniSvnisa ecnobeba<br />

saolqos mTavaruxucess, romelic an piradad eswreba krebas, an wargzavnis<br />

Tavis warmomadgenels; e) arCevnebi xdeba farulis xmis micemiT; g) TviTeul<br />

kandidats kenWi eyreba cal-calke; z) arCevnebis dasrulebisas sdgeba aqti,<br />

Sesaferi damowmebiT; А) eparqiis mRvdelmTavari amtkicebs im kandidats,<br />

romelmac miiRo xmebis umetesoba, magram ara umcires damswreTa naxevrisa.<br />

SeniSvna: im piris saxeli, romelic ikadrebs samrevloSi agitaciis gawevas, moxsnili iqmneba kandidatTa siiTgan.<br />

$54. samrevlo, romelic ori Tvis ganmavlobaSi dRiTgan kandidatTa siis<br />

miRebisa ar airCevs krebulis Tavisufal adgilze kandidats, hkargavs<br />

saarCevno uflebas, da im adgilze krebulis wevri dainiSneba saeparqio<br />

mTavrobis mier.<br />

$55. Tu samrevlos surs, rom gaxsnil vakansiaze krebulis wevri daniSnos<br />

saeparqio sabWos mTavrobam, amis Taobaze samrevlos dadgenileba ecnobeba<br />

eparqiis mRvdelTmTavars erTis Tvis ganmavlobaSi dRiTgan vakansiis<br />

gaxsnisa.<br />

SeniSvna: Tu samrevlo aravin iTxova, krebulis wevri iniSneba eparqiis mRvdelTmTavris mier.<br />

$56. mRvdeli. mRvdeli valdebulia: a) mudam Tavis mrevlSi scxovrobdes da<br />

samrevlo ar dastovos, gansakuTrebiT roca iq raime moaruli seni gaCndeba


da roca samrevlos gansacdeli ram moelis; b) gansakuTrebul Tvalyurs<br />

adevnebdes sakuTars yofaqcevas, rogorc sazogadoebaSi, ise Tavis saxlSi; g)<br />

aasrulos sazogadoebrivi RvTismsaxureba dawesebul dros; d) mrevlis<br />

moTxovnilebisamebr aasrulos saWiro mRvdelmoqmedeba; e) Tvalyuri adevnos<br />

taZrisa da saRvTismsaxuro sagnebis sisufTavesa da keTilSvenierebas; v)<br />

Tvalyuri adevnos mrevlSi saeklesio disciplinisa da zneobis dacvas; z)<br />

roca samsaxuris dros ama Tu im sakiTxis Sesaxeb eWvi daebadeba, movalea<br />

axsna-ganmartebisaTvis mTavarxucess da saeparqio mTavrobas mihmarTos; А) mis<br />

upirveles movaleobas Seadgens eklesiaSi qadageba da sazogadod swavlamoZRvreba;<br />

T) mRvdeli movalea RvTismsaxurebis dros kaTolikozisa da<br />

Tavisi episkopozis saxeli moixsenios; i) agreTve movalea krebulis sxva<br />

wevrTa saSualebiT saeklesio sabuTebi awarmoos; ia) Tavis samrevloSi<br />

mRvdels ufleba aqvs sxa mRvdels romlisame mRvdelmoqmedebis Sesrulebis<br />

neba ar misces.<br />

$57. samRvdelo da sadiakvno kandidati unda iyos kanoniurad<br />

srulwlovani, xolo wignismkiTxvelad SeiZleba ufro axalgazrdac airCes.<br />

fizikurad samRvdelo da sadiakvno kandidati unda akmayofilebdes<br />

saeklesio kanonebis moTxovnilebas. samRvdelo kandidats unda hqondes<br />

miRebuli saSualo sazogado ganaTleba da yovel SemTxvevaSi ara umcires<br />

sruli progimnaziuli ganaTlebisa. amave moTxovnilebas unda akmayofilebden,<br />

SeZlebisdagvarad, sadiakvno kandidatebi da wignismkiTxvelnic, romelTac<br />

unda icodnen RvTismsaxurebis wesebi da saeklesio sabuTebis warmoeba, rac<br />

windawinve (arCevamde) unda iyos Semowmebuli romelsame saeparqio<br />

mTavrobisagan.<br />

S e n i S v n a . wignismkviTxvelad SeiZleba arCeul iqmnes mxolod mamakaci.<br />

saeklesio samarTali $58. <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis samarTals eqvemdebareba<br />

ama eklesiis yvela wevri iseT saqmeebSi saeklesio swavla-moZRvrebisa,<br />

zneobriv cxovrebisa, saeklesio wyobilebisa da saeklesio samsaxuris<br />

winaaRmdeg, romelTaTvisac saeklesio kanoniT dadgenilia gansazRvruli<br />

sasjeli anu zomebi zRvevisa da gasworebisa.<br />

$59. saeklesio samarTali <strong>eparqia</strong>Si gancalkevebulia saeklesio marTvagamgeobisagan<br />

da Sesdgeba saeparqio sasamarTlosagan.<br />

$60. gansakuTrebuli instituti saqmis gamomZieblisa ar arsebobs, aramed<br />

sasamarTlo TviTon irCevs gamomZiebels TviTeul SemTxvevaSi. ar arsebobs<br />

arc bralmdeblis Tanamdeboba, aramed sasamarTlos erT-erT wevrs miendoba<br />

sabraldebo oqmis Sedgena da moxseneba; es wevri Semdeg monawileobas aRar<br />

iRebs ganaCenis gamotanaSi.<br />

S e n i S v n a 1 . braldebuls neba aqvs sasamarTloSi damcveli (veqili) daixmaros, magram TviT<br />

sasamarTlosTan damcvelis instituti ar arsebobs.<br />

SeniSvna 2. mxareebi gamoiwvevian sagangebo uwyebebiT, romlebic egzavneba maT adgilobriv (sadac scxovroben) da unda<br />

Cabardes ara ugvianes erTis kvirisa sxdomisaTvis daniSnul dReze. uwyebaSi naCvenebi unda iyves sasamarTlos misamarTic.<br />

$61. saeklesio sasamarTlo daxuruli ar aris, saqmis garCevas gareSenic<br />

eswrebian. ganCinebas sasamarTlos wevrebi daadgenen Tavisi Sinaganis<br />

darwmunebis Tanaxmad, mxolod mas Semdeg, roca Semowmebul iqmneba<br />

sasamarTloSi warmodgenili sabuTebi.


$62. yoveli saqme arsebiTad gadawydeba ors instanciaSi da mesame<br />

instancia iqneba sakasacio. perioduli saeklesio krebis ganCinebani ki<br />

sabolovoa, Tundac iq saqme pirvelis instanciiT wydebodes.<br />

saeparqio sasamarTlo $63. saeparqio sasamarTlo Sesdgeba 5 wevrisagan,<br />

romelTac irCevs saeparqio kreba sami wlis vadiT.<br />

S e n i S v n a 1 . Tavmjdomare ueWvelad samRvdelo piri unda iyves; danarCen wevrTa da kandidatTa<br />

naxevari samRvdelo pirni unda iyvnen. Tavmjdomare aRirCevis sasamarTlos wevrTa mier Tvis Soris.<br />

SeniSvna 2. sasamarTlos wevrebad ar SeiZleba arCeul iqmnen mRvdlis xarisxiTgan gandgomilni, an gankveTilni da arc iseTi<br />

pirni, romelTac sasamarTlos mier SezRuduli an CamorTmeuli aqvs sazogado krebaze daswrebis ufleba, an ar ziarebulan ukanaskneli<br />

samis wlis ganmavlobaSi erTxel mainc.<br />

S e n i S v n a 3 . sasamarTlodan gasuli wevri SeiZleba xelmeored arCeul iqmnes. - sasamarTlos<br />

wevrebTan erTad saeparqio kreba irCevs maT kandidatebsac.<br />

$64. saeparqio sasamarTlos eqvemdebarebian: a) danaSaulobani,<br />

romelTaTvisac saeklesio kanoniT dadgenilia umZimesi zomebi:<br />

mRvdelmoqmedebis Sesrulebis akrZalva, samsaxuridan gadayeneba; b)<br />

ganqorwinebis saqme.<br />

$65. sasamarTlos ganCineba waredgineba eparqiis mRvdelTmTavars,<br />

romelzedac damokidebulia misi damtkiceba.<br />

SeniSvna. saeparqio sasamarTlos ganCinebiT ukmayofiloT SeuZliaT ganasaCivron saqme sakaTalikozo sabWoSi.<br />

uzenaesi saeklesio samarTali $66. mudmiv krebas, anu sakaTolikozo<br />

sabWos SeuZlia zogierTi saqme, saboloo msjavris dasadastureblad,<br />

gamonaklisis saxed, warudginos periodul saeklesio krebas.<br />

$67. kaTolikoz-patriarqis gasamarTleba Sedis periodul saeklesio<br />

krebis kompetenciaSi.<br />

$68. sakaTolikozo sabWos ganCinebiT ukmayofilos SeuZlia gadaitanos<br />

kasaciis wesiT saqme periodul saeklesio krebaSi.<br />

SeniSvna. ganqorwinebis saqmeebs sabolood swyvets mudmivi kreba - sakaTolikozo sabWo.<br />

gadmobeWdilia wignidan `<strong>saqarTvelos</strong> eklesiis marTva-gamgeoba~, 1920<br />

13. <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis IV krebis mier<br />

(21-27 ivnisi, 1927 w.) gamocemuli `debuleba~<br />

patriarq wmida ambrosi xelaias gardacvalebis Semdeg komunisturi<br />

xelisuflebis mimarT loialurad ganwyobil samRvdeloebas saSualeba mieca<br />

ganexorcielebina mkveTri Semobruneba saxelmwifosTan damokidebulebaSi.<br />

mitropolitma qristefore cicqiSvilma, `revoluciurad~ ganwyobili frTis<br />

liderma eklesias Seucvala komunistur saxelmwifosTan damokidebulebis<br />

kursi. jer kidev ruseTis pirveli revoluciis wlebSi mRvdeli qristefore<br />

cicqiSvili moiTxovda eklesiaSi `reformis gatarebas da mis daaxloebas<br />

cxovrebasTan~. magaliTad, 1905-6 wlebSi igi moiTxovda ufleba miscemodaT<br />

mRvdlebs eklesiis gareT etarebinaT saero tanisamosi, miscemodaT qvriv


mRvdlebs colis SerTvis neba da ar yofiliyo savaldebulo kurTxevamde<br />

colis SerTva 1 da sxv. eklesiam ar miiRo aseTi reforma.<br />

1927 wels, rogorc adre, <strong>saqarTvelos</strong> sapatriarqo Sedgeboda 15<br />

eparqiisagan. maT Soris Tavisufali iyo 6, eparqiebs marTavda 9<br />

mRvdelmTavari, maT Soris kaTolikos-patriarqi qristefore iyo<br />

imavdroulad droebiTi mmarTveli baTom-Semoqmedisa, quTaTel-genaTeli<br />

mitropoliti daviTi - Wyondidis eparqiis, ninowmideli episkoposi efremi<br />

droebiT marTavda cxum-afxazeTis <strong>eparqia</strong>s. maT garda eparqiebs marTavdnen<br />

mangleli mitropoliti kalistrate, urbneli episkoposi - simeoni, wilkneli<br />

episkoposi - pavle jafariZe, alaverdeli episkoposi melqisedeki, bodbeli<br />

episkoposi stefane, margveli episkoposi varlami. yvelam amaT xeli moaweres<br />

IV saeklesio krebis mier 24 ivniss miRebul dadgenilebas - `<strong>saqarTvelos</strong><br />

marTlmadideblur eklesiaSi axali stilis kalendris SemoRebis Sesaxeb~,<br />

romelSic kerZod naTqvamia - `vacxadeb samRvdeloebisa da morwmune eris<br />

sayuradRebod: axali stilis kalendari SemoRebul iqnas <strong>saqarTvelos</strong><br />

marTlmadidebel eklesiaSi ama 1927 wlis noembris 27-dan (Zveli stilis 14dan).<br />

yvela uZravi dResaswaulebi da wmidaTa xseneba gadaxdil iqnas axali<br />

stilis kalendriT, anu swored im ricxvebSi, rogorc uCveneben saeklesio<br />

wignebi~ 2 . aRdgomisa da masze damokidebuli moZravi dReebis xsenebani unda<br />

darCeniliyo iseve, rogorc iqamde dResaswaulobda marTlmadidebeli<br />

eklesia. kreba avalebda yvela saeklesio pirs SeesrulebinaT es<br />

gankarguleba. IV krebis es dadgenileba gamocemulia 1927 wlis 12 oqtombers.<br />

aRniSnul dadgenilebas krebam safuZvlad daudo konstantinopolis<br />

patriarqis basilisa da misi wmida sinodis 1927 wlis 17 Tebervlis epistole,<br />

romliTac msoflio sapatriarqo acxadebda msoflio marTlmadidebeli<br />

eklesiis gadasvlas axal stilze. 1923 wels konstantinopolSi sinodikonis<br />

darbazSi mowveul `yvela marTlmadidebeli eklesiis~ krebis ZaliT 1 , romlis<br />

mierac `1924 wels SemoRebul iqna Sesworebuli kalendari yovelmxriv<br />

kanonikurad~. `arasodes, arc erT krebas, msoflios Tu adgilobrivs ar<br />

miuCnevia kalendari dogmatur da ZiriTad saeklesio kanonikur<br />

dadgenilebaTa xasiaTisa~ 1 . rogorc cnobilia, mTelma eklesiam da saerTod<br />

xalxma ar miiRo eklesiaSi axali stilis kalendari.<br />

1928 wlis saeklesio kalendarSi aris ganmarteba Tu ra iyo kalendaruli<br />

cvlilebis mizezebi - paragrafSi - `Zvelisa da axali stilis Sesaxeb~.<br />

miuxedavad amisa, rogorc iTqva, morwmune mrevlma da mTelma eklesiam ar<br />

miiRo aseTi kalendari.<br />

IV saeklesio kreba muSaobas Seudga 1927 21 ivniss. sxdomebi sionSi<br />

tardeboda da dasrulda 27 ivniss. krebam ganixila <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis<br />

marTva-gamgeobis debuleba, miiRo deklaracia sabWoTa xelisuflebisadmi.<br />

krebam moiTxova eklesias gamoenaxa `masTan saerTo ena, raTa Tavidan iqnes<br />

acilebuli yovelgvari gaugebroba~. amasTanave, krebam saWirod miiCnia<br />

gamoZebniliyo saSualebebi 1923 wlis 18 ianvris mTavrobis dadgenilebis<br />

(`eklesiis saxelmwifodan gamoyofies~ Sesaxeb) cxovrebaSi gasatareblad.<br />

krebam airCia axali kaTalikoz-patriarqi uwmidesi da unetaresi qristefore<br />

III (cicqiSvili). krebam uaryofiTad Seafasa sakaTalikozo sabWos muSaoba.<br />

miiCnia, rom misi roli ganuzomlad iyo gazrdili, kerZod ki mmarTvel<br />

mRvdelmTavarTa ukiTxavad wyvetda umTavres saeklesio sakiTxebs, daigmo misi


antisabWoTa politika. Sesabamisad axalma debulebam asaxa krebis<br />

suliskveTeba, sakaTalikozo sabWo gauqmda da mis nacvlad SemoRebul iqna<br />

`sakaTalikozo sinodi~, yvela mmarTveli mRvdelmTavris da eqvsi sxva piris<br />

wevrobiT 2 . krebam daamtkica eklesiis marTva-gamgeobis axali debuleba.<br />

debuleba<br />

<strong>saqarTvelos</strong> eklesiis marTva-gamgeobisaTvis<br />

debuleba ese miRebulia da damtkicebuli sruliad <strong>saqarTvelos</strong> saeklesio<br />

IV krebis mier 1927 wlis, ivnisis 21-27.<br />

$1. marTva-gamgeobis mxriv <strong>saqarTvelos</strong> eklesia ganiyofeba eparqiebad,<br />

eparqiebi - olqebad, xolo olqebi samrevloebad.<br />

$2. <strong>saqarTvelos</strong> eklesiaSi Semdegi eparqiebia:<br />

a) mcxeTa-tfilisisa, romlis mwyemsTmTavari aris mTavarepiskopozi mcxeTisa da<br />

tfilisisa da sruliad <strong>saqarTvelos</strong> kaTolikoz-patriarqi. samwyso:<br />

<strong>saqarTvelos</strong> eklesiis wm. deda qalaqi mcxeTa, tfilisi da gare kaxeTi<br />

(teritoria Zveli eparqiebis: mcxeTisa, tfilisisa, rusTavisa, kawareTisa da<br />

ninowmidisa), rasac Seicavs exlandeli mcxeTa da nawili tfilisis mazrisa.<br />

kaTedra eparqiisa aris mcxeTaSi (sveticxovelSi), xolo kaTolikozis<br />

rezidencia-tfilisSi.<br />

SeniSvna 1. kaTolikoz-patriarqis samwysos Seadgens <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis wevrni, mcxovrebni sakaTolikozos gareT iseT<br />

qveynebSi, sadac marTlmadidebeli episkopozi ar aris.<br />

SeniSvna 2. rodesac kaTolikoz-patriarqi gardaicvleba, an mZime avadmyofobisa da sxva mizezTa gamo moklebuli iqneba<br />

saSvalebas, gauwios xelmZRvaneloba saeklesio marTva-gamgeobas, sinodi gamoiwvevs erT-erT mRvdelTmTavars, daniSnavs mas<br />

kaTolikoz-patriarqis Tanamosaydred; mosaydreoba uqmdeba, rodesac kaTolikoz-patriarqi Tavis adgilzea.<br />

SeniSvna 3. qorepiskopozi SeiZleba hyavdes mxolod kaTolikoz-patriarqs. qorepiskopozis kandidaturas wamoayenebs kaTolikozpatriarqi,<br />

xolo misi wodeba damokidebulia mRvdelT-mTavarTa krebulze, qorepiskopozi wevria sinodisa.<br />

b) wilknisa. samwyso: orisave aragvis, qsan-lexuris xeoba, gare qarTli,<br />

saguramo da fSavxevsureTi (teritoria Zveli eparqiebisa wilknisa, nawili<br />

samTavisisa da samTavrosi), rasac Seicavs exlandeli duSeTis mazra da<br />

nawili samxreT oseTis avtonomiuri olqisa. kaTedra mRvdelTmTavrisa<br />

wilkanSi, rezidencia droebiT sveticxovelTan; pativi mRvdelTmTavrisa<br />

`wilkneli episkopozi~.<br />

g) <strong>manglis</strong>isa. samwyso: sabaraTiano (teritoria Zveli eparqiebisa: <strong>manglis</strong>isa<br />

da winwyarosi), rasac Seicavs exlandeli tfilisis mazris dasavleTis<br />

nawili: wyneTi-TeleTis xazidan – TeTri wyaro-<strong>manglis</strong>is xazamde. kaTedra<br />

<strong>manglis</strong>Si, rezidencia tfilisSi. pativi mwyemsT-mTavrisa - `mangleli<br />

episkoposi~.<br />

d) agarak-<strong>walkis</strong>a, anu axtala-penteliTarisa (beStaSenis) (teritoria Zveli<br />

eparqiebisa: <strong>walkis</strong>a, dmanisisa, bolnisisa da agarakisa), rasac Seicavs<br />

exlandeli tfilisis mazris dasavleTis nawili, TeTr wyaro-<strong>manglis</strong>is<br />

xazidan. borCalos da lori-bambakis mazrebi. kaTedra axtalaSi (agaraki),<br />

rezidencia tfilisSi, pativi mRvdelT-mTavrisa: axtala-penteliTaris<br />

(beStaSenis) episkopozi~.


e) alaverdisa. samwyso: Sida kaxeTi (teritoria Zveli eparqiebisa: alaverdisa,<br />

nekresisa da xarWaSenis), rasac Seicavs exlandeli Telavis mazra da yofili<br />

TianeTis mazris nawili xarWiSos ubnis mimatebiT da amaT garda didoeTdurZukeTi,<br />

miwerili Tergisa da daRestnis mxareebze. kaTedra – alaverdSi,<br />

rezidencia qal. TelavSi, pativi mRvdelT-mTavrisa: `alaverdeli episkopozi~<br />

(anu abba alaverdeli).<br />

v) bodbisa. samwyso: hereTi, rani, Saqi da wukeTi (teritoria Zveli<br />

eparqiebisa: bodbisa, Weremisa, giSisa da xornabujisa), rasac Seicavs<br />

exlandeli mazrebi da olqebi – siRnaRisa, zaqaTalisa, samurisa, nuxisa,<br />

areSisa, ganjisa da yazaxisa. kaTedra – bodbeSi. rezidencia mRvdelTmTavrisa<br />

– qal. siRnaRSi, pativi mRvdelT-mTavris: `bodbeli episkopozi~.<br />

z) urbnisisa. samwyso: Sida qarTli (teritoria Zveli eparqiebisa: urbnisis,<br />

ruisis, niqozisa, nawili samTavisisa da samTavrosi), rasac Seicavs<br />

exlandeli goris mazra, garda borjomis xeobisa, da amas garda dvaleTi,<br />

miwerili Tergis mxareze. kaTedra – urbnisSi, rezidencia mRvdelT-mTavrisa<br />

qal. gorSi. mRvdelT-mTavris pativi: `urbneli episkopozi~.<br />

А) awyurisa. samwyso: samcxe-javaxeTi da zemo somxeTi (teritoria Zveli<br />

eparqiebisa: awyurisa, wurwyabisa, kumurdosi, eruSeTis, dadaSenis, wyaros-<br />

Tavis, anisis, karisa da alaSkertisa), rasac Seadgens exlandeli axalcixis<br />

mazra – borjomis xeobis momatebiT, axalqalaqis mazra, artaanis olqi,<br />

yarsis olqi, yadzevanis olqi, gumbris mazra, basiani da alaSkerti. kaTedra<br />

mRvdelmTavrisa – awyverSi (droebiT zarzmaSi), rezidencia - qal. axalcixeSi.<br />

mRvdelT-mTavris pativi - `mawyvereli episkopozi~.<br />

T) margveTisa. samwyso: zemo imereTi (teritoria – nawili gaenaTis Zveli<br />

eparqiisa), - exlandeli Sorapnis mazra. kaTedra mRvdelT-mTavrisa –<br />

argveTSi, rezidencia saCxereSi. mRvdelT-mTavris pativi: `margveli<br />

episkoposi~.<br />

i) quTais-genaTisa. samwyso: qvemo-imereTi da okriba (teritoria Zveli<br />

eparqiebisa: quTaisisa, xonisa da nawili gaenaTisa), rasac Seadgens<br />

exlandeli quTaisis mazra. kaTedra – quTaisSi da mwyemsT-mTavris rezidencia<br />

iqve. mwyemsT-mTavris pativi aris - `quTaTel-genaTeli episkopozi~.<br />

ia). nikorwmidisa. samwyso: raWa (teritoria nikorwmidis Zveli eparqiisa),<br />

exlandeli raWis mazra. kaTedra nikorwmidaSi, rezidencia mRvdelT-mTavrisa<br />

– onSi. pativi mRvdelT-mTavrisa: `nikorwmindeli episkopozi~.<br />

ib) cagerisa. samwyso: leCxum-svaneTi (teritoria – cageris Zveli eparqiisa), -<br />

exlandeli leCxumis mazra, kaTedra cagerSi. mRvdelT-mTavris rezidencia –<br />

iqve. pativi mRvdelT-mTavrisa: `cagereli episkopozi~.<br />

ig) Wyondidisa. samwyso: odiSi (teritoria Zveli eparqiebisa: Wyondidisa,<br />

caiSisa da walenjixisa), - exlandeli senakisa da zugdidis mazrebi. kaTedra<br />

mwyemsT-mTavrisa – martvilSi, rezidencia – q.foTSi. pativi mwyemsmTavrisa<br />

aris - `Wyondideli episkopozi~.<br />

id) baTom-Semoqmedisa. samwyso: guria, tao-klarjeTi da WaneTi (teritoria<br />

Zveli eparqiebis: xinowmidisa – imave baTumis, Semoqmedisa, jumaTisa,<br />

satrafelasi, tbeTisa, anCisa, iSxanisa da banisa), rasac Seicavs <strong>saqarTvelos</strong><br />

respublikis samzRvrebSi – exlandeli ozurgeTis mazra da aWaristanis<br />

avtonomiuri sabWoTa respublika, xolo osmaleTis sazRvrebSi olqebi:<br />

arTvinisa, olTisisa, TorTomisa, kiskimisa, ispiri, rigesi, aTinasi da xofasi.


kaTedra mRvdelT-mTavrisa – q.baTomSi da rezidencia iqve. pativi<br />

mRvdelmTavrisa: `baTomel-Semoqmedeli episkopozi~.<br />

ie) cxum-afxazeTisasa (teritoria Zveli eparqiebisa: drandisa – imave cxumisa,<br />

bediisa, moqvisa da biWvinTisa), exlandeli afxazeTis sabWoTa avtonomiuri<br />

respublika da zugdidis mazris nawili mdinare inguris dasavleTiT. kaTedra<br />

mRvdelT-mTavrisa cxumSi (soxumSi), rezidencia – iqve. mRvdelT-mTavris<br />

pativi aris - `cxum-afxazeTis episkopozi~.<br />

S e n i S v n a 4 . mitropolitebi pativiT episko[pozebze maRla dganan. mwyemsmTavarni pativdebul<br />

iqmnebian qirotoniis uxucesobis mixedviT.<br />

S e n i S v n a 5. am siis Secvla da Sevseba sruliad <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis krebis kompetencias ekuTvnis.<br />

mTavari gamgeoba $3. <strong>saqarTvelos</strong> eklesias ganagebs saeklesio kreba,<br />

romelzedac warmoigzavnebian warmomadgeneli TiToeuli eparqiidan oTxoTxi;<br />

amas garda qalaqebi warmogzavnian: tfilisi – 12, quTaisi, cxumi,<br />

baTomi, foTi, gori, Telavi, siRnaRi, axalcixe, ozurgeTi, liuqsemburgi orors,<br />

cxum-afxazeTi, <strong>walkis</strong> da baTom-Semoqmedis eparqiebis berZenTa eklesiebi<br />

da rusTa – or-ors. saeklesio krebis wevrebad iTvlebian yvela mmarTveli<br />

mRvdelT-mTavarni, kaTolikoz-patriarqis qorepiskopozi da <strong>saqarTvelos</strong><br />

sakaTalikozo sinodis wevrebi.<br />

SeniSvna 1. eparqiebisagan da qalaqebisagan warmogzavnil warmomadgenelTagan naxevari aucileblad sasuliero pirni unda<br />

iyvnen. SeniSvna 2. avadmyofobis dros mRvdelT-mTavars ufleba aqvs wargzavnos krebazed Tavisi warmomadgeneli.<br />

SeniSvna 3. delegatad ar SeiZleba arCeul iqmnes mRvdlis xarisxisagan gandgomil an gankveTili.<br />

$4. sruliad <strong>saqarTvelos</strong> saeklesio krebas Tavmjdomareobs kaTolikozi,<br />

xolo, roca igi ar aris, misi mosaydre. kreba irCevs prezidiumis danarCen<br />

wevrebs da mdivnebs. kreba aris perioduli sam weliwadSi erTxel, - da<br />

mudmivi sakaTolikozo sinodis saxiT. periodul krebas iwvevs sakaTolikozo<br />

sinodi. kreba kanonieria, Tu mowveulTa mesamedi mainc gamocxaddeba.<br />

SeniSvna. ara Cveulebrivi kreba moiwveva saWiroebis mixedviT.<br />

$5. <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis perioduli krebis kompetencias eqvemdebareba: a)<br />

adgilobrivi saeklesio kanonmdebloba; b) uzenaesi saeklesio samarTali; g)<br />

sabolood garCeva da gadawyveta im saqmeebisa, romelTac mas sakaTolikozo<br />

sinodi warudgens; d) arCeva sakaTolikozo sinodisa, anu mudmivi krebis<br />

wevrebisa da maTi kandidatebisa; e) Zveli kaTedrebis aRdgena, axali<br />

eparqiebis gaxsna an arsebul <strong>eparqia</strong>Ta daxurva da sazRvrebis gamijvna; v)<br />

zrunva sasuliero saswavlebelTa daarsebisa da nivTierad<br />

uzrunvelyofisaTvis.<br />

$6. mudmivi kreba, sakaTolikozo sinodi Sesdgeba yvela mmarTvel mRvdelT-mTavarTagan,<br />

kaTolikos-patriarqis qorepiskopozisa da eqvsi wevrisagan. sinodis wevrebi<br />

da maTi eqvsi kandidati aRirCevian saeklesio krebis mier, rogorc<br />

delegatTa, ise ara delegatTagan. naxevari arCeuli wevrebisa da maTi<br />

kandidatebisa uTuod samRvdelo pirni unda iyvnen.<br />

SeniSvna: sinodi pasuxismgebelia saeklesio krebis winaSe.<br />

$7. sinodis wevrni, agreTve maTi kandidatebi aRirCevian saeklesio krebis<br />

mier samis wlis vadiT da SeuZlianT xel-axala arCeul iqmnen. sinods<br />

Tavmjdomareobs kaTolikoz-patriarqi, xolo roca ar aris, misi mosaydre da<br />

Tu mosaydrec ar aris damswre uxucesi mRvdelT-mTavari. sakaTolikozo<br />

sinodis krebebze weliwadSi orjel: didmarxvis mesame kviraSi da


Semodgomaze moiwvevian yvela mRvdel-mTavrebi (mmarTvelni da<br />

qorepiskopozni), romelTa TanamonawileobiT swydeba sayuradRebo sakiTxebi.<br />

SeniSvna 1. aseT krebebs SeuZlianT gadasinjos sakaTolikozo sinodis Cveulebrivi Semadgenlobis mier gadawyvetili saqmeni<br />

axali dadgenilebis gamosatanad, Tu isini gansaCivrebuli iqmnebian.<br />

SeniSvna 2. mRvdelT-mTavris dauswreblad sakaTolikozo sinodis kreba ar xdeba.<br />

SeniSvna 3. adgilobriv mRvdelTmTavars SeuZlia wamoiyvanos sinodis sxdomaze saTanadod momzadebuli piri Tavis eparqiis<br />

saWirboroto da mniSvnelovan sakiTxebis garCevis dros monawileobis misaRebad saTaTbiro xmiT.<br />

SeniSvna 4. Tu raime mizezisa gamo sinodis wevrma Tavi gaaneba samsaxurs da kandidatebic uars ityvian wevrobaze,<br />

sinodis plenums an Cveulebriv Semadgenlobas eZleva neba moiwvios saTanadod momzadebuli piri, kooptaciis wesiT.<br />

$8. sinodis sxdoma kanonieria, Tu mas daeswreba Tavmjdomare da tfilisSi<br />

mcxovreb wevrTa naxevari.<br />

$9. sinodSi sakiTxi ubralo xmis umetesobiT swydeba, xolo roca xmebi<br />

Tanabrad iyofa, maSin is azri upiratesobs, romelsac Tavmjdomare emxroba.<br />

$10. sabWos wevrT ara aqvT ufleba Tavi Seikavon xmis micemisagan.<br />

$11. Tu romelime wevri moisurvebs kerZo azris Setanas, movalea<br />

gamosTqvas igi TviT sxdomazed, da ara ugvianes samis dRisa warudginos<br />

werilobiT sxdomis Tavmjdomares, JurnalSi Sesatanad, anu dasarTvelad.<br />

$12. saqmeebis ganxilvis rigs awesebs Tavmjdomare.<br />

$13. sakiTxis aRZvris ufleba aqvs sinodis yvela wevrs; am uflebis<br />

gansaxorcieleblad saWiroa werilobiTi gancxadebis Setana kaTolikozpatriarqis<br />

saSualebiT, romelic movalea aRniSnuli gancxadeba gadasces<br />

gansaxilvelad sinodis uaxloes krebas.<br />

$14. kaTolikoz-patriarqs ar aqvs ufleba moxsnas Tavis gankargulebiT<br />

sakiTxi rigisagan, xeli SeuSalos ganCinebis gamotanas dasmul sakiTxze, an<br />

SeaCeros ganCinebis sisruleSi moyvana, Tu Tavis droze ar ganucxadebia<br />

protesti.<br />

$14a. kaTolikoz-patriarqs, Tu dainaxavs, rom sinodis mier gamotanili<br />

ganCineba mavnebeli da sazianoa sarwmunoebriv-zneobrivi mxriT eklesiis<br />

keTildReobisaTvis, - SeuZlia ganacxados protesti da samis dRis<br />

ganmavlobaSi Seitanos sinodSi werilobiTi winadadeba sakiTxis<br />

gadasinjvisaTvis.<br />

$15. rodesac sinodSi irCeva saqme Tavmjdomaris anu sinodis wevris<br />

ukanono moqmedebaTa gamo, dainteresebul pirs neba aqvs darCes darbazSi<br />

saqmis moxsenebis dros da miawodos sinods saWiro ganmarteba, magram, roca<br />

sinodi Seudgeba ganCinebis gamotanas, ueWvelad unda dastovos darbazi.<br />

SeniSvna: roca saCivari exeba Tavmjdomaris (kaTolikozis) ukanono<br />

moqmedebas, sinods Tavmjdomareobs uxucesi damswre mRvdelTmTavarTagan.<br />

$16. sinodis ganCinebas xels awers yvelaze uwin Tavmjdomare da mis<br />

Semdeg yvela im sxdomaze damswre wevri, miuxedavad imisa, Tanaxma iyo igi<br />

gamotanili ganCinebisa, Tu ara.<br />

$17. sinodis wevrTa Soris saqmeTa ganawileba da maTi warmoebis wesi<br />

xdeba sinodisve ganCinebiT. Tu romelime wevri ar asrulebs Tavis<br />

movaleobas da xels uSlis saqmis normalurad warmoebas, sakaTolikozo<br />

sinods eZleva ufleba misi gadayenebisa da mis adgilze kandidatis mowvevisa.<br />

amis Sesaxeb sakaTolikozo sinodi valdebulia, moaxsenos morig plenums, anu<br />

saeklesio krebas, saboloo msjavris dasadebad.<br />

$18. sakaTolikozo sinods samsaxuris mxriT eqvemdebarebian rogorc<br />

mRvdelT-mTavrebi da sasuliero pirni, agreTve saeklesio dawesebulebani da


maTSi mosamsaxureni, xolo sarwmunoebisa da saeklesio disciplinis mxriT<br />

yoveli wevri <strong>saqarTvelos</strong> eklesiisa. sinodis dadgenilebani savaldebuloa<br />

yvela saeklesio dawesebulebaTa da eklesiis wevrTaTvis; amaTi Secvla<br />

SeuZlia mxolod sinods, plenums, periodul an araCveulebriv krebas.<br />

sakaTolikozo sinodi Tavisi funqciebis aRsrulebis dros xelmZRvanelobs<br />

saRmrTo weriliT; msoflio da adgilobrivi (maT Soris <strong>saqarTvelos</strong><br />

eklesiis) krebaTa dadgenilebiT da saxelmwifoSi moqmed kanonmdeblobiT.<br />

sakaTolikozo sinods hyavs damxmare organoebi: kontroli, sameurneo<br />

gamgeoba, kancelaria da sxva.<br />

$19. sakaTolikozo sinods anu mudmiv krebas eqvemdebareba Semdegi<br />

saqmeebi: a) zrunva saeklesio swavla-moZRvrebisa da qarTuli<br />

RvTismetyvelebis ayvavebisa da Seuryvnelad dacvisaTvis; b) zrunva samwysoTa<br />

sarwmunoebriv-zneobrivi warmatebisaTvis; g) saWiroebaTa mixedviT arsebul<br />

kanonTa farglebSi gankargulebis gamocema da droebiT, morig saeklesio<br />

krebamde, cxovrebaSi misi gatareba; d) Tvalyuris devneba mis qvemdebare<br />

pirTa da dawesebulebebis moqmedebaTaTvis; e) zrunva taZarTa, saqvelmoqmedo<br />

da sasuliero saganmanaTleblo dawesebulebaTa keTilmowyobisaTvis; v)<br />

ganxilva da saTanado dawesebulebaTa winaSe Suamdgomlobis aRZvra<br />

eklesiaTa, saqvelmoqmedo da sasuliero samoswavlo-saganmanaTleblo<br />

dawesebulebaTa daarsebis Sesaxeb; z) saTanado saxelmwifo dawesebulebaTa<br />

da Tanamdebobis pirTa winaSe saeklesio saqmeTa gamo Suamdgomlobis aRZvra;<br />

А) zrunva samRvdeloebis qonebrivad uzrunvelyofisaTvis; T) zrunva<br />

samsaxuridan gasul samRvdelo pirTa, saeklesio dawesebulebaTa moxeleTa<br />

da samRvdelobis qvriv-obolTaTvis; i) zrunva saRmrTo da saeklesiosaRvTismsaxuro<br />

wignTa Sedgenisa, Sesworebisa da gamocemisaTvis; ia)<br />

mRvdelT-mTavarTa, Tanaxmad maTis Txovnisa, samsaxuriTgan ganTavisufleba;<br />

ib) reviziis daniSvna sxvadasxva saWiroebaTa da SemTxvevaTa gamo; ig)<br />

eparqiebisa da saeklesio dawesebulebaTa xarjT-aRricxvis ganxilvadamtkiceba;<br />

id) saeparqio dawesebulebaTa wliuri angariSebis ganxilva da<br />

mTeli sakaTolikozois wliuri angariSis Sedgena perioduli krebisaTvis<br />

warsadgenad; ie) sabolood garCeva apelaciis da kasaciis wesiT saeparqio<br />

mmarTvelobaTagan Semosul saqmeTa; iv) nebarTva sakaTolikozos eklesiebSi<br />

nebayoflobiTi Sewirulebis saqvelmoqmedo mizniT Sekrebisa; iz) sxva<br />

avtokefalur eklesiebTan urTierTobis daWera; ih) perioduli krebis mowveva<br />

da im krebaze gansaxilvel sakiTxTa winaswari damuSaveba da masalebis<br />

Sekreba; iT) xelmZRvaneloba kaTolikozis arCevnebisa; k) micema droebiT<br />

Tavisuflebisa, erT Tveze metis vadiT, episkopozebisa, sakaTalikozo sinodis<br />

wevrebis da sinodis damxmare organoTa gamgeTaTvis; ka) zrunva galobis<br />

aRdgena-gamSvenebisaTvis; kb) zrunva uepiskoposod darCenil <strong>eparqia</strong>TaTvis;<br />

kg) danaSaulobani, romelTaTvis saeklesio kanoniT daniSnulia eklesiis<br />

wevrobidan gamoricxva da mRvdlis xarisxidan gankveTa; kd) saeparqio sabWos<br />

wevrTa da mRvdelmTavarTa danaSaulobani samsaxurSi.<br />

$20. kaTolikozi. saWeTmpyroblad (mTavar-winamZRvrad) eklesiisa iTvleba mTavarepiskopozi<br />

mcxeTisa da tfilisisa da sruliad <strong>saqarTvelos</strong> kaTolikozpatriarqi,<br />

romelsac irCevs <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis perioduli kreba, faruli<br />

xmis micemiT. arCeulad CaiTvleba is kandidati, romelic umravles amomrCev<br />

xmas miiRebs, magram damswre amomrCevelT xmebis naxevarze mets.


S e n i S v n a : sakaTolikozo kandidatisaTvis berobis miReba savaldebulo ar aris. fizikurisa da zneobrivis<br />

mxriv, igi unda akmayofilebdes saeklesio kanonTa moTxovnilebas da unda hqondes miRebuli umaRlesi sazogado ganaTleba da<br />

Sesaferi saRvTismetyvelo momzadeba.<br />

$21. kaTolikoz-patriarqis kompetencia aseTia: a) is Tavmjdomareobs<br />

sruliad <strong>saqarTvelos</strong> saeklesio periodul da mudmiv krebas; b)<br />

mwyemsmTavrulad mimoixilavs sakaTolikozos eparqiebs da xelmZRvanelobas<br />

uwevs episkoposebs saeparqio marTva-gamgeobaSi; g) mis saxels ixsenieben<br />

wirva-locvis dros sakaTolikozos mRvdelT-mTavrebi da samRvdeloeba; d)<br />

igi aZlevs droebiT Tavisuflebas episkopozebs, sakaTolikozo sinodis<br />

wevrebs da sinodis damxmare organoTa gamgeebs ara umetes erTi Tvisa<br />

weliwadSi, xolo saeparqio marTva-gamgeobis organoTa meTaurebs - ori<br />

TviTgan da mets; e) agreTve aZlevs daTxovnis sigelebs im episkopozebs,<br />

romelnic droebiT eparqiidan sxvagan sadme midian; v) iRebs saCivars<br />

episkopozTa, sakaTolikozo sinods wevrTa, saeparqio krebaTa da saeparqio<br />

dawesebulebaTa Sesaxeb da aZlevs am saCivrebs kanonier msvlelobas; z)<br />

saWiro SemTxvevaSi, sinodis mindobilobiT, is aZlevs rCevas da<br />

mwyemsTmTavrul SeniSvnas episkopozebsa da saeparqio sabWoebis wevrebs; h)<br />

sinodisve mindobilobiT imas miwer-mowera aqvs sxva avtokefalur<br />

eklesiebTan da saxelmwifos umaRles dawesebulebebTan.<br />

saeparqio marTva-gamgeoba $22. saeparqio mmarTvelovbis mTavari organo<br />

aris saeparqio kreba, romelzedac TviTeuli olqi gzavnis or<br />

warmomadgenels, romelTagan erTi ueWvelad samRvdeloa. kreba orgvaria<br />

Cveulebrivi, weliwadSi erTxel da ara Cveulebrivi – saWiroebisdagvarad.<br />

krebas Tavmjdomareobs adgilobrivi mRvdelT-mTavari, rodesac mRvdelTmTavari<br />

ar aris, kreba TiTon irCevs Tavmjdomares samRvdelo pirTa Soris:<br />

krebave irCevs prezidiumis danarCen wevrebs da mdivnebsac. kreba kanonieria,<br />

Tu masze gamocxadda ara umcires mowveulTa mesamedisa.<br />

SeniSvna 1. saeparqio krebas iwvevs saeparqio mmarTveloba.<br />

SeniSvna 2: saeparqio krebis wevrebad iTvlebian saeparqio sabWos wevrebi.<br />

SeniSvna 3: warmomadgenlad ar SeiZleba arCeva mRvdlis xarisxidan gandgomilisa, an gankveTilisa.<br />

$23. saeparqio krebis uflebas Seadgens: a) saeparqio sabWos wevrTa da<br />

maTi kandidatebis arCeva; b) Tvalyuris devneba saeparqio cxovrebisa da<br />

saeparqio dawesebulebaTa moqmedebisa; g) arCeva delegatebisa sruliad<br />

<strong>saqarTvelos</strong> saeklesio krebisaTvis; d) zrunva saeklesio, samoswavlo da<br />

saganmanaTleblo dawesebulebaTa daarsebisa, gaumjobesebisa da nivTier<br />

saSualebaTa gamonaxvisaTvis <strong>eparqia</strong>Si; e) adgilobrivi sabWos mier<br />

SemuSavebuli wesebis da instruqciebis damtkiceba; v) zrunva galobis<br />

gaumjobesebisaTvis.<br />

SeniSvna: saeparqio krebis ganCineba Sedis ZalaSi, Tu mas emxroba adgilobrivi, mRvdelT-mTavari, winaaRmdeg<br />

SemTxvevaSi, sakiTxi gadaecema sakaTolikozo sinods.<br />

$24. saeparqio krebis aRmasrulebeli organo aris saeparqio sabWo. sabWos<br />

Tavmjdomareobs adgilobrivi mRvdelT-mTavari, xolo, roca igi araa, maSin<br />

sabWos wevrebi, TavianT Soris irCeven Tavmjdomares samRvdelo pirTagan;<br />

sabWo Sesdgeba oTxis wevrisagan, romelTagan ori samRvdeloa. sabWos wevrebi<br />

irCevian saeparqio krebis mier, samis wlis vadiT. amaT garda sabWos hyavs<br />

mdivani, romelsac TviT sabWo moiwvevs. sabWos wevris samsaxuri ufasoa.<br />

$25. saeparqio sabWos kompetencias eqvemdebareba: a) sarwmunoebis da<br />

zneobis dacva-ganmtkicebisaTvis zrunva <strong>eparqia</strong>Si; b) ganxilva im saqmeebisa,


omelTac mas saolqo krebebi an saolqo sabWoebi warmoudgenen; g)<br />

Tvalyuris devneba yvela saeklesio dawesebulebaTa da saeklesio<br />

Tanamdebobis pirTa moqmedebisa <strong>eparqia</strong>Si, d) ufleba krebulis wevrTa<br />

adgilebzed arCeul kandidatebis damtkicebisa; e) ganxilva sakiTxisa axali<br />

olqebis gaxsnisa, an arsebul olqTa Semcirebisa, gind gayofisa da<br />

gadamijvnisa, eparqiis farglebSi; v) saeparqio krebaze gansaxilvel sakiTxTa<br />

winaswari damuSaveba; z) saeparqio wliuri angariSis Sedgena saeparqio<br />

krebisa da sakaTolikozo sinodisaTvis warsadgenad; h) berobisa da<br />

sasuliero wodebidan ganTavisufleba.<br />

SeniSvna: sabWoSi saqmeebi swydeba ubralo xmis umetesobiT, magram rodesac sabWos da mRvdelT-mTavars Soris<br />

uTanxmoebaa, maSin sadavo saqme gadaecema sakaTolikozo sinods.<br />

$26. episkopozi aris eparqiis sarwmunoebriv-zneobrivi cxovrebis xelmZRvaneli<br />

da ganagebs <strong>eparqia</strong>s saeparqio sabWosTan erTad. saepiskopozo kandidati<br />

aRirCevis faruli xmis micemiT, xeldaasxams mas kaTolikozi episkopozTa<br />

krebiTurT. saepiskopozo kandidats unda hqondes miRebuli umaRlesi<br />

ganaTleba da Sesaferisi saRvTismetyvelo momzadeba, xolo ukidures<br />

SemTxvevaSi ara umcires saSualo saRvTismetyvelo ganaTlebisa; fizikurad<br />

da zneobrivad unda akmayofilebdes saeklesio kanonTa moTxovnilebas.<br />

S e n i S v n a 1: uzenaes saeklesio mmarTvelobas, garemoebis mixedviT, SeuZlia daniSnos episkopozi ama Tu<br />

im <strong>eparqia</strong>Si, ukeTu arCevnebis moxdenis normaluri pirobebi ar iqmneba.<br />

SeniSvna 2: saepiskopozo kandidatisaTvis berad Sedgoma savaldebulo ar aris. magram igi ar SeiZleba iyos coliani an<br />

ganqorwinebuli.<br />

SeniSvna 3. saepiskopozo kandidatis arCeva xdeba Semdegi wesiT: kandidatis dasaxeleba SeuZlia daqvrivebuli eparqiis<br />

yovelsave wevrs, eparqiis daqvrivebiTgan erTi Tvis gasvlamde kandidatTa saxelebi waredgineba saTanado cnobebis TandarTviT<br />

kaTolikoz-patriarqs. kandidatTa sias ixilavs mmarTvel episkopozTa krebuli (sami unda ueWvelad daeswros piradad, xolo<br />

danarCenTagan gamoiTxovebis saTanado gramata). episkopozTa krebulisagan mowonebuli saepiskopozo kandidatTa sia waregzavneba<br />

eparqiis droebiT mmarTvel episkopozs krebisaTvis gadasacemad. yvela kandidats kenWi eyreba cal-calke. arCeulad iTvleba is, vinc<br />

yvelaze mets kenWs miiRebs, magram ara umcires delegatTa naxevrisa, arCeul kandidats amtkicebs sakaTolikozo sinodi.<br />

$27. episkopozi aris sakaTedro taZris winamZRvari. mis kompetencias<br />

ekuTvnis: a) sruli ufleba mTel <strong>eparqia</strong>Si swavla-moZRvrebisa; b) ufleba<br />

yovel-gvaris mRvdelmoqmedebis Sesrulebisa; g) zrunva, raTa mis <strong>eparqia</strong>Si<br />

morwmuneni saR saeklesio swavlebas icavdnen; d) mas aqvs ufleba moxsnas<br />

qorwinebis dros zogierTi dabrkolebani, romelnic naTesavur kavSiridan<br />

gamomdinareoben; e) sarwmunoebriv saqmeebSi masze damokidebulni arian<br />

eparqiis yvela wevrebi; d) Tvalyuris devneba samonastro saeklesio qonebaTa<br />

marTva-gamgeobisa <strong>eparqia</strong>Si; v) mis saxels aRavlens wirva-locvis dros mTeli<br />

eparqiis samRvdeloeba; z) is aZlevs droebiTs Tavisuflebas, ara umetes<br />

erTis Tvisa, saeparqio dawesebulebebSi mosamsaxureT; Hh) episkopozs neba aqvs<br />

Svebulebis auReblad, ganSordes Tavis <strong>eparqia</strong>s, weliwadSi ara umetes or<br />

gzisa, sam-samis kviriT, razedac moaxsenebs sakaTolikozo sinods. episkopozi<br />

valdebulia: a) daemorCilos saeklesio kanonebsa da mTavar saeklesio<br />

mmrTvelobis mier kanonierad gamocemuls dadgenilebaTa, xolo roca ama Tu<br />

im saeklesio kanonisa an dadgenilebis DSesaxeb gaugebroba rame daebadeba,<br />

gansamarteblad mTavar saeklesio mTavrobas mihmarTos; b) cxoveli kavSiri<br />

iqonios samwysosTan da am mizniT xSir-xSirad mimoixilos Tavisi <strong>eparqia</strong>; g)<br />

yvelaferSi daemorCilos sruliad <strong>saqarTvelos</strong> saeklesio krebas da, roca<br />

sakaTolikozo sinodi moiwvevs, aRniSnul krebaze gamocxaddes; d) mTavari<br />

saeklesio mTavrobis nebadaurTvelad ara moimoqmedos ra iseTi, rac mis<br />

uflebas aRemateba; e) wirva-locvis dros kaTolikozis saxels ixseniebdes; v)


sxva <strong>eparqia</strong>Si Tavisi nebiT ara daiwyos ra; z) pativiscemiT epyrobodes sxva<br />

mRvdelT-mTavrebs, saeparqio sabWoebs da saeparqio krebis gadawyvetilebas; e)<br />

ufleba aqvs damnaSave mRvdels aukrZalos administraciuli wesiT<br />

mRvdelmoqmedeba, epitemia daados ara umetes erTis Tvisa, anu moxsnas, da<br />

amas acnobebs saeparqio sabWos.<br />

SeniSvna: episkopozi, Tu igi eparqiis mmarTveli ar aris, anu qorepiskoposobas ar asrulebs da adgilobriv saeparqio da<br />

sakaTolikozo sinodis nebarTviT asrulebs mxolod samrevlo mRvdlis movaleobas, swiravs filonSi da panaRias, gareSe wirva-locvisa, ar<br />

atarebs; wirva-locvaSi mis eklesiaSi moixsenieba kaTolikoz-patriarqis da adgilobriv mRvdelT-mTavris saxelebi.<br />

saolqo mmarTveloba $28. olqs saeparqio mTavrobis xelmZRvanelobiT<br />

ganagebs saolqo kreba, romelSiac monawileobas iRebs olqis TviTeuli<br />

samrevlodan or-ori warmomadgeneli, romelTagan erTi aucileblad<br />

samRvdeloa; krebas Tavmjdomareobs mTavarxucesi. saolqo krebas iwvevs<br />

saolqo sabWo da igi kanonieria, Tu masze gamocxaddeba ara umcires yvela<br />

wevrTa naxevarisa. saolqo kreba aris Cveulebrivi – weliwadSi orjel da<br />

ara Cveulebrivi – saWiroebisadagvarad.<br />

$29. saolqo krebis kompetencias ekuTvnis a) saolqo sabWos wevrTa, maTi<br />

kandidatebis da mTavarxucesis arCeva sami wliT, agreTve arCeva delegatebisa<br />

saeparqio krebisaTvis; b) zrunva samrevloebSi saeklesio cxovrebis<br />

mowesrigebisa da warmatebisaTvis; g) zrunva qvriv-obol-gaWirvebulTaTvis, da<br />

sazogadod saqvelmoqmedo saqmis mowyoba olqSi; d) saolqo sabWos moqmedebis<br />

angariSis ganxilva; e) Suamdgomlobis aRZvra da mosazrebaTa wardgena<br />

Sesaxeb axlis samrevloebis daarsebisa, arsebul samrevloTa gayofisa da<br />

Semcirebisa.<br />

$30. saolqo krebis aRmasrulebeli organo aris saolqo sabWo, romelsac<br />

Tavmjdomareobs mTavarxucesi. saolqo sabWo Sesdgeba samis wevrisagan,<br />

romelTagan ori sasuliero piria.<br />

SeniSvna: saolqo krebis arCevnebs amtkicebs saeparqio sabWo.<br />

$31. saolqo sabWo: a) adgens saolqos wliur angariSs, romelsac<br />

warudgens saolqo krebasa da saeparqio sabWos b) winaswar daamuSavebs<br />

sakiTxebs, romelic saolqo krebas unda waredginos gansaxilvelad; g) iwvevs<br />

saolqo krebas da xelmZRvanelobas uwevs samrevlo krebebs krebulis wevrTa<br />

arCevnebSi; d) iZleva saWiro cnobebs olqis dawesebulebaTa da mosamsaxure<br />

pirTa Sesaxeb, roca amas umaRlesi saeklesio dawesebulebani moiTxoven; e)<br />

zrunavs moawesrigos krebulis wevrTa Soris amtydari uTanxmoebani saZmo<br />

Semosavlisa da sazogadod sameurneo saqmeebis gamo, agreTve amave xasiaTis<br />

uTanxmoebani krebulis wevrTa da samrevlo sabWoebs Soris; v) aZlevs<br />

krebulis wevrTa Tavisuflebas ara umetes oris kvirisa.<br />

samrevlo $32. samrevlo aris erTis sarwmunoebriv-zneobriobis mizniT,<br />

urTierTis daxmarebis azriT, saeklesio meurneobiT, sakuTaris krebulis<br />

xelmZRvanelobiT, saerTo taZris garSemo Semokrebili da episkopozze<br />

kanoniurad damokidebuli morwmuneTa sazogadoeba.<br />

$33. samrevlos gaxsna ar SeiZleba, ukeTu morwmuneTa ricxvi imdenad<br />

mcirea, rom sakuTari taZrisa da krebulis Senaxva ar SeuZliaT. TviTeul<br />

samrevlos uWiravs gansazRvruli teritoria, romlis sazRvrebi SeiZleba<br />

Seicvalos sxva samrevloebTan SeTanxmebiT da saTanado saeklesio mTavrobis<br />

nebarTviT.


S e n i S v n a . qalaqebSi samrevloTaTvis teritoriuli principis dacva savaldebulo ar aris.<br />

$34. mrevlad iTvleba yoveli morwmune, romelic gansazRvruls samrevlos<br />

ekuTvnis, Setanilia samrevlo davTarSi da monawileobas iRebs yvela<br />

xarjebSi, rasac samrevlo eweva.<br />

$35. samrevlos qonebas Seadgens sanTlis Semosavali da taZarSi, an<br />

mrevlSi Segrovili Semowiruloba. am qonebas samrevlo ganagebs Sesafer<br />

organoTa saSualebiT.<br />

S e n i S v n a . erTsa da iamve samrevloSi SeiZleba iyos zed miwerili taZari, romelSiac, Tu saWiroeba<br />

moiTxovs da mosaxerxebelic iqneba, sruldeba yovelgvari RvTismsaxureba.<br />

$36. samrevlos ganagebs saeparqio mTavrobis xelmZRvanelobis qveSe<br />

samrevlo kreba da mis mier arCeuli samrevlo sabWo.<br />

$37. samrevlo krebas Seadgens yevla marTlmadidebeli qali da kaci (ara<br />

umcires 18 wlisa), romelnic am samrevlos sabuTebSi arian Cawerilni<br />

rogorc wevrni samrevloisa.<br />

$38. ufleba samrevlo krebaSi monawileobis miRebisa gadamwyvetis xmiT<br />

aqvT a) krebulis wevrT da b) yvela srulwlovan marTlmadidebel qalsa da<br />

kacs (ara umcires 18 wlisa), romelnic am samrevlos sabuTebSi arian<br />

Cawerilni, rogorc wevrni samrevloisa. gamonaklisi aRniSnulia qvemore<br />

muxlSi.<br />

$39. samrevlo krebaze monawileobis miRebis ufleba ar aqvT im pirT a)<br />

romelnic daarRveven wesierebas taZarSi, agreTve samrevlo krebaze, b)<br />

romelTac ar SemoaqvT samrevlo gadasaxadebi Tu isini samrevlo krebis mier<br />

ganTavisuflebulni ar arian, rogorc Raribebi, gadasaxadisagan.<br />

$40. kreba aris Cveulebrivi weliwadSi erTxel da ara Cveulebrivi –<br />

saWiroebisamebr. samrevlo krebas iwvevs samrevlo sabWo. kreba unda mowveul<br />

iqnas im SemTxvevaSic, roca amas moiTxovs ara umcires samrevlois 20-is<br />

srul-wlovanis wevrisa; kreba kanonieria, ukeTu masze samrevlos mekomurTa<br />

warmomadgenelTa (Ѕ) naxevari mainc gamocxaddeba, xolo Tu kreba pirvel<br />

mowvevaze ar Sesdga, meored igi kanonieria, ramdeni wevric unda gamocxaddes.<br />

$41. samrevlos krebis kompetencias ekuTvnis: a) arCeva krebulisa da<br />

samrevlo sabWos wevrebisa da maTi kandidatebisa, agreTve samrevlos<br />

molarisa; b) eklesiisa da krebulis SenaxvisaTvis zrunva; g) samarTalSi<br />

micema samrevlo sabWos wevrebisa samsaxuris aRsrulebis dros uflebis<br />

aRmatebisa da borotmoqmedebisaTvis; d) zrunva eklesiis gamSvenierebisa da<br />

keTilmowyobisaTvis; e) zrunva samrevlos sarwmunoebriv-zneobrivi<br />

srulyofisa da mis saganmanaTleblo-saqvelmoqmedo dawesebulebaTaTvis; z)<br />

zrunva sakrebulo binisaTvis; z) daniSvna sarevizio komisiis wevrebisa<br />

samrevlo sabWos moqmedebisa da angariSis gansaxilvelad; h) Suamdgomlobis<br />

aRZvra taZris kapitalurad gadakeTebis Sesaxeb, roca trapezis aSlaa saWiro.<br />

$42. samrevlo krebis aRmasrulebeli organo aris samrevlo sabWo, romelic<br />

Sesdgeba krebulis yvela wevrTa da ara umcires eqvsis wevrisa, romelTac<br />

irCevs samrevlo kreba, sami wlis vadiT. samrevlo sabWos Tavmjdomareobs<br />

eklesiis winamZRvari, xolo roca igi ar aris, maSin sabWo TviTon irCevs<br />

Tavmjdomares Tvis Soris. sabWos sxdomebi imarTeba TveSi erTxel, xolo, Tu<br />

saWiroeba moiTxovs, ufro xSiradac. saqmeebi swydeba ubralo xmis<br />

umetesobiT, xolo, roca xmebi Tanabrad iyofa, maSin is azri upitaresobs,<br />

romelsac Tavmjdomare emxroba.


S e n i S v n a 1 . Tu samrevlo krebisa da sabWos ganCineba eklesiis winamZRvars miaCnia eklesiis<br />

sazianod, mas SeuZlia ganCinebis sisruleSi moyvanis SeCereba da misi adgilobriv mRvdelmTavarTan gansaCivreba, - amis Sesaxeb<br />

Tavis azri winamZRvarma unda gamosTqvas krebazedve.<br />

SeniSvna 2. sabWos wevrad irCeva rogorc mamakaci, ise dedakaci.<br />

SeniSvna 3. sabWos wevrad ar SeiZleba arCeul iqmnas samRvdelo xarisxiTgan gandgomili, an gankveTili.<br />

$43. samrevlo sabWos kompetencia aris: a) eklesiis qonebis marTva-gamgeoba;<br />

b) yovelgvari statistikuri cnobis Sekreba, rasac ki samrevlos marTvagamgeobisaTvis<br />

aqvs raime mniSvneloba; g) akrefa keTilmneblobiTi<br />

Sewirulebisa mrevlSi da misi daniSnulebisamebr moxmareba; d) zrunva<br />

eklesiisa da krebulis Sesanax saSualebaTa gasaZliereblad; e) zrunva<br />

taZrisa da RvTismsaxurebis keTilmowyobisaTvis; v) zrunva qvriv-obolTa da<br />

gaWirvebulTaTvis qvelmoqmedebis wesiT; z) aRZvra saqmisa im pirTa<br />

winaaRmdeg, romelnic eklesiasa da morwmuneTa sarwmunoebriv grZnobas<br />

Selaxaven; h) winaswari damuSaveba im sakiTxebisa, romelic krebam unda<br />

ganixilos; T) samrevlo qonebisa da Tanxebis yovelTviuri Semowmeba; i)<br />

Tavisi moqmedebis wliuri angariSis Sedgena mTavarxucesisa da samrevlo<br />

krebisaTvis warsadgenad; ia) igi avalebs erT-erT wevrs sameurneo nawilis<br />

gamgeobas, xolo erT-erT wevrs – xazindarobas da ib) sabWos davalebiT<br />

krebulis wevrs SeuZlia orive Tanamdebobis asruleba.<br />

S e n i S v n a : sameurneo nawilis gamged da xazindrad SeiZleba daniSnul iqmnas samrevlo sabWos mier<br />

qalic.<br />

$44. krebuli. krebulis aucilebel wevrad iTvlebian: mRvdeli da wignismkiTxveli,<br />

xolo, sadac aris, iq samrevlos diakonic (mTavari).<br />

S e n i S v n a 1 . diakoni da wignis-mkiTxveli arian mxolod Tanamsaxurni mRvdlisa da uimisod araviTari<br />

mRvdelmoqmedebis Sesruleba ar SeuZlianT samrevloSi.<br />

$45. eklesiis krebulis wevrs mRvdels, diakons da wignis mkiTxvels<br />

irCevs samrevlo kreba im pirTagan, romelTac, aqvT dasturi arCevnebze<br />

daSvebisa saolqo da saeparqio sabWoTagan. samrevlos Tu ar hyavs Tavisi<br />

kandidatebi krebulis wevrisa, mimarTavs mRvdelT-mTavars aseTi wevrebis<br />

daniSvnisaTvis.<br />

$46. mRvdeli. mRvdeli valdebulia: a) mudam Tavis mrevlSi scxovrobdes da<br />

samrevlo ar dastovos, gansakuTrebiT roca iq raime moaruli seni gaCndeba<br />

da roca samrevlos gansacdeli ram moelis; b) gansakuTrebul Tvalyurs<br />

adevnebdes sakuTars yofaqcevas, rogorc sazogadoebaSi, ise Tavis saxlSi; g)<br />

aasrulos sazogadoebrivi RvTismsaxureba dawesebul dros; d) mrevlis<br />

moTxovnilebisamebr aasrulos saWiro mRvdelmoqmedeba; v) Tvalyuri adevnos<br />

mrevlSi saeklesio disciplinisa da zneobis dacvas; z) roca samsaxuris<br />

dros ama Tu im sakiTxis Sesaxeb eWvi daebadeba, axsna-ganmartebisaTvis<br />

mTavarxucess da saeparqio mTavrobas mimarTos; z) eklesiaSi qadageba da<br />

sazogadod swavla-moZRvreba; T) RvTismsaxurebis dros kaTolikozisa da<br />

Tavisi episkopozis saxeli moixsenios; i) krebulis sxva wevrTa saSualebiT<br />

saeklesio sabuTebi awarmovos; ia) sxva samrevloSi mRvdelmoqmedebis<br />

SesrulebisaTvis gamoiTxovos adgilobrivi mRvdlis nebarTva.<br />

$47. samRvdelo da sadiakvno kandidats unda hqondesT sakmao sazogado<br />

ganviTareba, icoden saeklesio tibikoni da kiTxva-galoba, rac windawinve<br />

unda iqmnes Semowmebuli saeparqio mTavrobis mier.<br />

S e n i S v n a 1 : meored jvardawerils, an qvrivze jvardawerils eris kacs neba eZleva<br />

mTavardiakvnobis da mRvdlobis xarisxis miRebisa.


SeniSvna 2: mRvdels neba aqvs Seasrulos RvTis msaxurebis dros diakonis samsaxuri diakonisave SesamoselSi, xolo<br />

ipodiakons neba eZleva kvereqsis warmoTqmisa.<br />

SeniSvna 3: wignismkviTxvelad SeiZleba arCeul iqmnes qalic.<br />

saeklesio samarTali $48. <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis samarTals eqvemdebareba<br />

ama eklesiis yvela wevri iseT saqmeebSi saeklesio swavla-moZRvrebisa,<br />

zneobriv cxovrebisa, saeklesio wyobilebisa da saeklesio samsaxuris<br />

winaaRmdeg, romelTaTvisac saeklesio kanoniT dadgenilia gansazRvruli<br />

sasjeli anu zomebi zRvevisa da gasworebisa.<br />

$49. sakaTolikozo sinodi asrulebs uzenaes sasuliero sasamarTlo<br />

funqciebs. yovelive danaSauloba eklesiur-sarwmunoebriv TvalsazrisiT,<br />

romelic Seexeba morwmuneTa da samRvdelo pirTa, garda episkopozisa, irCeva<br />

saeparqio sabWos mier, saeparqio sabWos ganCinebiT ukmayofilo pirs SeuZlia<br />

ganasaCivros aseTi ganCineba sakaTolikozo sinodSi. ukeTu saqme<br />

gadawyvetilia sakaTolikozo sinodis Cveulebriv Semadgenlobisagan, aseTi<br />

gadawyvetileba SeiZleba gansaCivrebul iqmnas imave sinodis gaZlierebul<br />

SemadgenlobaSi, romlis dadgenileba sabolovoa.<br />

$50. saeparqio sabWos samarTals eqvemdebareba: danaSaulobani,<br />

romelTaTvisac saeklesio kanonebiT dadgenilia zomebi: mRvdelmoqmedebis<br />

aRkveTa, samsaxuridan gadayeneba, eklesiis wevrobidan gamoricxva; saeklesio<br />

epitimiis dadeba morwmuneebze da samRvdelo pirebze; jvrisweris gauqmebis<br />

saqme.<br />

$51. mRvdelTmTavarTa Sesaxeb saCivrebs ixilavs sinodi da Rebulobs<br />

droebiT zomebs, xolo sabolovo msjavri gamoaqvs sakaTolikozo sinodis<br />

gaZlierebul Semadgenlobas (ix. $7). mRvdelTmTavarTa ara kanonier<br />

moqmedebaTa gamo TviT sakaTolikozo sinodsac aqvs ufleba saqmis aRZvrisa.<br />

gadmobeWdilia wignidan `debuleba <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis marTvagamgeobisaTvis,<br />

tfilisi, 1928.<br />

14. <strong>saqarTvelos</strong> VIII saeklesio krebis (1937 w.) saxeliT gamocemuli `debuleba~<br />

1945 wlis 28 marts <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis wmida sinodma miiRo `debuleba<br />

<strong>saqarTvelos</strong> eklesiis marTva-gamgeobisaTvis~, romelic SeTanxmebuli iyo<br />

meoTxe da merve saeklesio krebaTa mier damtkicebul `debulebebTan~,<br />

amasTanave, igi SeTanxmebuli iyo imJamindel sabWoTa kavSirSi moqmed


samoqalaqo kanonebTan. am debulebaTa ZaliT mTlianad gauqmebul iqna ara<br />

mxolod adrindeli `sakaTolikozo sabWo~, romelsac imdenad didi uflebebi<br />

gaaCnda, rom krebaTa Soris periodSi igi xelmZRvanelobda eklesias, aramed<br />

1927 wels dadgenili `sakaTalikozo sinodic~. axali debulebis mixedviT,<br />

krebaTa Soris periodSi amJamad ukve sruli mmarTveli iyo kaTolikozpatriarqi,<br />

romelTanac arsebobda `kaTalikoz-patriarqis Tana sinodi~. misi<br />

wevrebi mxolod mRvdelmTavrebi iyvnen.<br />

1937 wels VIII saeklesio krebaze moxda wm. sinodis reorganizacia,<br />

SemoRebul iqna erTpirovnuli marTva-gamgeoba, sinods ewoda<br />

kaTalikosisTanai.<br />

1945 wlis 28 martis debulebas aqvs rezolucia - `miRebul iqnas:<br />

kaTalikoz-patriarqi kalistrate, urbneli mitropoliti melqisedeki,<br />

quTaTel-genaTel-Wyondideli episkopozi efremi, wilkneli episkopozi<br />

tarasi, ninowmideli episkoposi dimitri~. debulebis mixedviT <strong>saqarTvelos</strong><br />

eklesiaSi iyo 15 <strong>eparqia</strong>, romelTagan mravali umRvdelmTavrod iyo<br />

darCenili. eklesia da misi saWeTmpyrobeli debulebis mixedviT<br />

xelmZRvanelobda `saRmrTo weriliT, msoflio da adgilobrivi (maT Soris<br />

<strong>saqarTvelos</strong>) krebaTa dadgenilebebiT da saxelmwifoSi momqmedi<br />

kanonmdeblobiT~.<br />

debuleba<br />

<strong>saqarTvelos</strong> eklesiis marTva-gamgeobisaTvis<br />

(SeTanxmeba meoTxe da merve saeklesio krebaTa mier damtkicebul<br />

`debulebaTa~ ssr kavSirSi momqmed samoqalaqo kanonebTan)<br />

*<br />

* *<br />

$1. marTva-gamgeobis mxriv <strong>saqarTvelos</strong> eklesia ganiyofeba eparqiebad,<br />

eparqiebi - olqebad, xolo olqebi samrevloebad.<br />

$2. <strong>saqarTvelos</strong> eklesiaSi Semdegi eparqiebia:<br />

a) mcxeTa-Tbilisisa, romlis mwyemsT-mTavari aris mTavarepiskopozi mcxeTisa da<br />

Tbilisisa da sruliad <strong>saqarTvelos</strong> kaTolikoz-patriarqi. samwyso:<br />

<strong>saqarTvelos</strong> eklesiis wm. deda qalaqi mcxeTa, Tbilisi da gare kaxeTi<br />

(teritoria Zveli eparqiebisa: kawareTisa, mcxeTisa, ninowmidisa, rusTavisa da<br />

Tbilisisa), rasac Seicavs exlandeli raionebi TianeTisa, mcxeTisa,<br />

sagarejosi da yaraiazisa da nawili Tbilisisa. kaTedra eparqiisa aris<br />

mcxeTaSi (sveticxovelSi), xolo kaTolikozis rezidencia TbilisSi.<br />

SeniSvna 1. kaTolikoz-patriarqis samwysos Seadgens <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis wevrni, mcxovrebni sakaTolikozos gareT iseT<br />

qveynebSi, sadac marTlmadidebeli episkopozi ar aris.<br />

SeniSvna 2. rodesac kaTolikoz-patriarqi gardaicvleba, an mZime avadmyofobisa da sxva mizezTa gamo moklebuli iqmneba<br />

saSvalebas gauwios xelmZRvaneloba saeklesio marTva-gamgeobas, mis adgils iWers is mRvdelTmTavari, mosaydris wodebiT, romlis<br />

Sesaxeb kaTolikoz-patriarqis mdivanTan inaxeba misi uwmindesobis da unetaresobis werilobiTi gankarguleba; mosaydreoba uqmdeba,<br />

rodesac kaTolikoz-patriarqi Tavis adgilzea. kaTolikozis gardacvalebis Semdeg kreba unda iyos mowveuli ara ugvianes sami Tvisa.


SeniSvna 3. qorepiskopozi SeiZleba hyavdes mxolod kaTolikoz-patriarqs.<br />

b) agarak-<strong>walkis</strong>a, anu axtala penteliTarisa (beStaSenis) (teritoria Zveli<br />

eparqiebisa: agarakisa, bolnisisa, dmanisisa da <strong>walkis</strong>a), rasac Seicavs<br />

raionebi baSkiCeTisa, bolnisisa, borCalosi da <strong>walkis</strong>a, da lori-bambakis<br />

mxare. kaTedra axtalaSi (agaraki), rezidencia TbilisSi, pativi<br />

mRvdelTmTavrisa `axtala-penteliTaris (beStaSenis) episkopozi~.<br />

g) alaverdisa. samwyso: Sida kaxeTi (teritoria Zveli eparqiebisa: alaverdisa,<br />

nekresisa da xarWaSenisa), rasac Seicavs Telavisa da yvarlis raionebi da<br />

TianeTis raionis nawili xarWiSos ubnis mimatebiT da amaT garda didoeTdurZukeTi,<br />

miwerili Tergisa da daRestnis mxareebze. kaTedra – alaverdSi,<br />

rezidencia qalaq TelavSi, pativi mRvdelT-mTavrisa: `alaverdeli<br />

episkopozi~ (anu abba alaverdeli).<br />

d) awyurisa. samwyso: samcxe-javaxeTi da zemo somxeTi (teritoria Zveli<br />

eparqiebisa: alaSkertisa, anisisa, awyurisa, dadaSenisa, eruSeTisa, karisa,<br />

kumurdosi, wurwyabisa da wyarosTavisa), rasac Seadgens raionebi adigenisa,<br />

aspinZisa da axalqalaqisa, axalcixisa da bogdanovkasi, da alaSkerti,<br />

artaanis olqi, basiani, gumbris mxare, yarsis olqi da yaRzevanis olqi.<br />

kaTedra mRvdelmTavrisa – awyverSi, rezidencia qalaq axalcixeSi. mRvdelTmTavris<br />

pativi - `mawyvereli episkopozi~.<br />

e) baTom-Semoqmedisa. samwyso: guria, taoklarjeTi da WaneTi (teritoria Zveli<br />

eparqiebisa: anCisa, banisa, iSxanisa, satrafelasi, tbeTisa, jumaTisa,<br />

xinowmidisa – imave baTumis, Semoqmedisa), rasac Seicavs <strong>saqarTvelos</strong><br />

respublikis sazRvrebSi – exlandeli raionebi baTomisa, maxaraZisa, qedisa,<br />

qobuleTisa, Coxataurisa da xulosi, xolo osmaleTis sazRvrebSi olqebi:<br />

aTinasi, arTvinisa, TorTomisa, kiskimisa, ispirisa, olTisisa, rizesi, da<br />

xofasi. kaTedra mRvdelTmTavrisa baTomSi da rezidencia iqve. pativi<br />

mRvdelmTavrisa: `baTomel-Semoqmedeli episkopozi~.<br />

v) bodbisa. samwyso: rani, Saqi, wukeTi da hereTi (teritoria Zveli eparqiebisa:<br />

bodbisa, giSisa, Weremisa da xornabujisa), rasac Seicavs raionebi gujaanisa,<br />

kaWreTisa, lagodexisa, signaxisa da wiTelwyarosi, da olqebi areSisa,<br />

ganjisa, zaqaTlisa, nuxisa, samurisa da yazaxisa. kaTedra – bodbeSi.<br />

rezidencia mRvdelTmTavrisa qalaq siRnaRSi, pativi mRvdelT-mTavris:<br />

`bodbeli episkopozi~.<br />

z) margveTisa. samwyso: zemo imereTi (teritoria – nawili gaenaTis Zveli<br />

eparqiisa), - exlandeli raionebi zestafonisa, orjonikiZisa, saCxerisa,<br />

Cxarisa da WiaTurisa. kaTedra mRvdelT-mTavrisa – argveTSi, rezidencia<br />

saCxereSi. mRvdelT-mTavris pativi: `margveli episkoposi~.<br />

h) <strong>manglis</strong>isa. samwyso: sabaraTiano (teritoria Zveli eparqiebisa: <strong>manglis</strong>isa da<br />

winwyarosi), rasac Seicavs exlandeli Tbilisis raionis dasavleTis nawili:<br />

wyneTi-TeleTis xazidan – TeTriwyaros raioni. kaTedra <strong>manglis</strong>Si,<br />

rezidencia TbilisSi. pativi mwyemsT-mTavrisa - `mangleli episkoposi~.<br />

T). nikorwmidisa. samwyso: raWa (teritoria nikorwmidis Zveli eparqiisa),<br />

exlandeli raionebi ambrolaurisa da onisa. kaTedra nikorwmidaSi,<br />

rezidencia mRvdelTmTavrisa – onSi. pativi mRvdelTmTavrisa: `nikorwmindeli<br />

episkopozi~.<br />

i) urbnisisa. samwyso: Sida qarTli (teritoria Zveli eparqiebisa: nawili<br />

samTavisisa, niqozisa, ruisisa, samTavrosi da urbnisisa), rasac Seicavs<br />

exlandeli raionebi borjomisa, gorisa, znaurisa, kaspisa, leningorisa,


stalinirisa, qarelisa, xaSurisa da javasi da amas garda dvaleTi, miwerili<br />

Tergis mxareze. kaTedra – urbnisSi, rezidencia mRvdelT-mTavrisa qal.<br />

gorSi. mRvdelTmTavris pativi: `urbneli episkopozi~.<br />

ia) quTais-gaenaTisa. samwyso: qvemo-imereTi da okriba (teritoria Zveli<br />

eparqiebisa: quTaisisa, xonisa da nawili gaenaTisa), rasac Seadgens raionebi<br />

vanisa, maiakovskisa (baRdaTisa), samtrediisa, tyibulisa, quTaisisa,<br />

wulukiZisa (xonisa) da wyaltubosi. kaTedra – quTaisSi da mwyemsT-mTavris<br />

rezidencia iqve. mwyemsTmTavris pativi aris `quTaTel-genaTeli episkopozi~.<br />

ib) cagerisa. samwyso: leCxum-svaneTi (teritoria – cageris Zveli eparqiisa), -<br />

exlandeli raionebi zemo svaneTisa, qvemo svaneTisa da cagerisa. kaTedra<br />

cagerSi. mRvdelTmTavris rezidencia iqve. pativi mRvdelTmTavrisa: `cagereli<br />

episkopozi~.<br />

ig) cxum-afxazeTisasa (teritoria Zveli eparqiebisa: drandisa – imave cxumisa,<br />

bediisa, biWvinTisa da moqvisa), exlandeli afxazeTis sabWoTa avtonomiuri<br />

respublikis raionebi gagrisa, galisa, gudauTisa, gulripSisa, oCamCiresi,<br />

qluxorisa da cxumisa da zugdidis raionis nawili mdinare inguris<br />

dasavleTiT. kaTedra mRvdelTmTavrisa cxumSi (soxumSi), rezidencia – iqve,<br />

mRvdelTmTavris pativi aris - `cxum-afxazeTis episkopozi~.<br />

id) wilknisa. samwyso: orisave aragvis, qsan-lexuris xeoba, gare qarTli,<br />

saguramo da fSavxevsureTi (teritoria Zveli eparqiebisa samTavrosi, nawili<br />

samTavisisa da wilknisa), rasac Seicavs raionebi duSeTisa da yazbegisa da<br />

nawili samxreT oseTis avtonomiuri olqisa. kaTedra mRvdelTmTavrisa<br />

wilkanSi, rezidencia droebiT sveticxovelTan, pativi mRvdelTmTavrisa<br />

`wilkneli episkopozi~.<br />

ie) Wyondidisa. samwyso: odiSi (teritoria Zveli eparqiebisa: caiSisa,<br />

walenjixisa da Wyondidisa), exlandeli raionebi abaSisa, gegeWkorisa,<br />

zugdidisa, foTisa, Cxorowyuisa, cxakaiasi, walenjixisa da xobisa. kaTedra<br />

mwyemsT-mTavrisa – martvilSi, rezidencia q.foTSi. pativi mwyemsmTavrisa<br />

aris - `Wyondideli episkopozi~.<br />

S e n i S v n a : am siis Secvla da Sevseba sruliad <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis krebis kompetencias ekuTvnis.<br />

mTavari gamgeoba $3. <strong>saqarTvelos</strong> eklesias ganagebs saeklesio kreba, romelic<br />

Sesdgeba mmarTvel mRvdelmTavrebisa da kaTolikoz-patriarqis<br />

qorepiskopozisagan; mRvdelTmTavarTa mier momqmed eparqiebidan mowveul<br />

TiTo sasuliero da saero pirTagan da mcxeTa-Tbilisis eparqiidan imden<br />

sasuliero da saero warmomadgenelTagan, ramdenic gamowveul iqmneba<br />

danarCen eparqiebidan.<br />

SeniSvna 1. avadmyofobis dros mRvdelT-mTavars ufleba aqvs wargzavnos krebazed Tavisi warmomadgeneli sasuliero piri.<br />

SeniSvna 2. momqmed <strong>eparqia</strong>d iTvleba, sadac msaxurobs ori mRvdeli mainc.<br />

SeniSvna 3. delegatad ar SeiZleba arCeul iqmnes mRvdlis xarisxisagan gandgomil an gankveTili.<br />

$4. sruliad <strong>saqarTvelos</strong> saeklesio krebas iwvevs da Tavmjdomareobs<br />

kaTolikozi, xolo, roca igi ar aris, misi mosaydre. kreba irCevs<br />

prezidiumis danarCen wevrebs da mdivnebs. kreba moiwveva saWiroebis mixedviT,<br />

mTavrobis nebarTviT. kreba kanonieria, Tu mowveulTa naxevarze meti<br />

gamocxaddeba.<br />

$5. <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis krebis kompetencias eqvemdebareba: a)<br />

adgilobrivi saeklesio kanonmdebloba; b) uzenaesi saeklesio samarTali; g)


sabolood garCeva da gadawyveta im saqmeebisa, romelTac mas kaTolikozi an<br />

misi mosaydre warudgens; d) arCeva kaTolikozisa; e) Zveli kaTedrebis<br />

aRdgena, axali eparqiebis gaxsna an arsebul <strong>eparqia</strong>Ta daxurva da sazRvrebis<br />

gamijvna; v) zrunva sasuliero saswavlebelTa daarsebisa da nivTierad<br />

uzrunvelyofisaTvis.<br />

$6. kaTolikozi. saWeTmpyroblad (mTavar winamZRvrad) eklesiisa iTvleba mTavarepiskopozi<br />

mcxeTisa da tfilisisa da sruliad <strong>saqarTvelos</strong> kaTolikozpatriarqi,<br />

romelsac irCevs <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis kreba, faruli xmis<br />

micemiT. arCeulad CaiTvleba kandidati, romelic umravles amomrCev xmas<br />

miiRebs, magram damswre amomrCevelT xmebis naxevarze mets.<br />

S e n i S v n a 1 . kaTolikoz-patriarqi pasuxismgebelia mxolod krebis winaSe.<br />

S e n i S v n a 2 : sakaTolikozo kandidatisaTvis berobis miReba savaldebulo ar aris. fizikurisa da<br />

zneobrivis mxriv igi unda akmayofilebdes saeklesio kanonTa moTxovnilebas da sasurvelia hqondes miRebuli umaRlesi sazogado<br />

ganaTleba da Sesaferi saRvTismetyvelo momzadeba.<br />

$7. sakrebaTaSoriso periodSi sruliad <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis uzenaes<br />

uflebaTa ganmaxorcielebelia kaTolikoz-patriarqi.<br />

$8. kaTolikoz-patriarqi Tavis movaleobaTa aRsrulebis dros<br />

xelmZRvanelobs saRmrTo weriliT, msoflio da adgilobriv (maT Soris<br />

<strong>saqarTvelos</strong> eklesiis) krebaTa dadgenilebiT da saxelmwifoSi momqmedi<br />

kanonmdeblobiT.<br />

$9. kaTolikoz-patriarqis kompetencia aseTia: a) is Tavmjdomareobs<br />

sruliad <strong>saqarTvelos</strong> saeklesio krebas; b) mwyemsmTavrulad mimoixilavs<br />

sakaTolikozos eparqiebs da xelmZRvanelobas uwevs episkoposebs saeparqio<br />

marTva-gamgeobaSi; g) mis saxels ixsenieben wirva-locvis dros<br />

sakaTolikozos mRvdelTmTavrebi da samRvdeloeba; d) zrunva saeklesio<br />

swavla-moZRvrebisa, qarTuli RvTismetyvelebis ayvavebisa da Seuryvnelad<br />

dacvisaTvis; e) zrunavs samwysoTa sarwmunoebriv-zneobrivi warmatebisaTvis; v)<br />

zrunavs taZarTa, saqvelmoqmedo da sasuliero saganmanaTleblo<br />

dawesebulebaTa keTilmowyobisaTvis; z) Suamdgomlobs saTanado<br />

dawesebulebaTa winaSe saqvelmoqmedo da sasuliero samoswavlo<br />

saganmanaTleblo dawesebulebaTa daarsebis Sesaxeb; h) zrunavs<br />

samRvdeloebis qonebrivad uzrunvelyofisaTvis; T) zrunavs samsaxuridan<br />

gasul samRvdelo pirTa, saeklesio dawesebulebaTa moxeleTa da<br />

samRvdeloebis qvriv-obolTaTvis; i) zrunavs saRmrTo da saeklesiosaRvTismsaxuro<br />

wignTa Sesworebisa da gamocemisaTvis; ia) anTavisuflebs<br />

mRvdelmTavarTa, Tanaxmad maTis Txovnisa, samsaxuridan; ib) niSnavs revizias<br />

sxva da sxva saWiroebaTa da SemTxvevaTa gamo; ig) ganixilavs saeparqio da<br />

sakaTolikozos wliur angariSebs; id) zrunavs krebaze gansaxilvel sakiTxTa<br />

damuSavebisa da masalebis SekrebisaTvis; ie) zrunavs galobis aRdgenagamSvenebisaTvis;<br />

iv) zrunavs uepiskopozod darCenil <strong>eparqia</strong>TaTvis; iz)<br />

aZlevs droebiT Tavisuflebas episkopozebs da daTxovnis sigelebs im<br />

episkopozebs, romelnic droebiT eparqiidan sxvagan sadme midian; ih) iRebs<br />

saCivrebs episkopozTa Sesaxeb da aZlevs am saCivrebs kanonier msvlelobas;<br />

iT) saWiro SemTxvevaSi, aZlevs rCevas da mwyemsmTavrul SeniSvnas<br />

episkopozebs; k) miwer-mowera aqvs sxva avtokefalur eklesiebTan da<br />

saxelmwifo umaRles dawesebulebebTan.<br />

$10. kaTolikozs yvanan TanamSromlebi: rwmunebuli (samoqalaqo<br />

dawesebulebebTan urTierTobisaTvis), mdivani da sameurneo nawilis gamge.


$11. kaTolikoz-patriarqis da <strong>eparqia</strong>Ta mRvdelTmTavrebis Sesanaxi<br />

xarjebi unda gaRebul iqmnas winandeburad: mRvdelTmTavarTaTvis<br />

samrevloebidan, xolo kaTolikoz-patriarqisaTvis sameurneo gamgeobis<br />

Tanxidan.<br />

SeniSvna: sameurneo gamgeobis Tanxa Sedgeba: kaTolikoz-patriarqis eparqiebis eklesiebisa da zedmiweril mRvdelTa<br />

Semosavlis, da mRvdelTmTavarTa saeparqio Semosavlis gansazRvrul %-dan.<br />

sinodi $12. kaTolikoz-patriarqTan arsebobs saeklesio sinodi, romlis<br />

wevrebad iTvlebian mmarTveli mRvdelTmTavrebi da kaTolikoz-patriarqis<br />

qorepiskopozi.<br />

$13. kaTolikoz-patriarqi, mociqulTa 34 kanonis Tanaxmad, saWiroebis<br />

mixedviT iwvevs kaTolikoz-patriarqis Tanai saeklesio sinods da mimarTavs<br />

samwysos saxelmZRvanelo epistoleebiT.<br />

$14. kaTolikoz-patriarqi uflebamosilia miuboZos mRvdelTmTavarT<br />

sapatio titulebi da jildoebi.<br />

SeniSvna: kaTolikos-patriarqs, mRvdelTmTavrebs da eklesiebis winamZRvrebs aqvT Tqvifarebi da beWdebi saTanado mTavrobis<br />

mier registrirebuli.<br />

$15. sinodis sxdoma kanonieria, Tu mas daeswreba Tavmjdomare da mowveul<br />

wevrTa naxevari.<br />

$16. sinodis wevrT ar aqvT ufleba Tavi Seikavon xmis micemisagan.<br />

$17. Tu romelime wevri moisurvebs kerZo azris Setanas, movalea<br />

gamosTqvas igi sxdomazed da ara ugvianes sami dRisa warudginos werilobiT<br />

sxdomis Tavmjdomares, JurnalSi Sesatanad, an dasarTvelad.<br />

$18. saqmeebis ganxilvis rigs awesebs Tavmjdomare.<br />

$19. sakiTxis aRZvris ufleba aqvs sinodis yvela wevrs, am uflebis<br />

gansaxorcieleblad saWiroa werilobiTi gancxadebis Setana kaTolikozpatriarqis<br />

an misi mosaydris saSvalebiT, romelic movalea aRniSnuli<br />

gancxadeba gadasces gansaxilvelad sinodis uaxloes krebas.<br />

$20. rodesac sinodSi irCeva saqme sinodis wevris ukanono moqmedebaTa<br />

gamo, dainteresebul pirs neba aqvs darCes darbazSi saqmis moxsenebis dros<br />

da miawodos sinods saWiro ganmarteba, magram, rodesac sinodi Seudgeba<br />

ganCinebis gamotanas, ueWvelad unda dastovos darbazi.<br />

$21. sinodis ganCinebas xels awers yvelaze uwin Tavmjdomare da mas ukan<br />

yvela im sxdomaze damswre wevri, miuxedavad imisa, Tanaxmad iyo igi<br />

gamotanil ganCinebisa Tu ara.<br />

$22. sakaTolikozoSi arsebuli monastrebi xelmZRvaneloben kaTolikozpatriarqis<br />

mier damtkicebul wesdebiT.<br />

saeparqio marTva-gamgeoba $23. episkopozi. <strong>eparqia</strong>Si kaTolikoz-patriarqis<br />

TanaSemwe da sarwmunoebriv-zneobrivi cxovrebis xelmZRvaneli aris<br />

episkopozi. fizikurad, zneobrivad da gonebrivad saepiskopozo kandidati<br />

unda akmayofilebdes saeklesio kanonTa moTxovnilebas.<br />

S e n i S v n a 1: saepiskopozo kandidatisaTvis berad Sedgoma savaldebulo ar aris. magram igi ar SeiZleba<br />

iyos coliani.<br />

SeniSvna 2: mitropolitebi pativiT episkoposebze maRla dganan; mwyemsTmTavarni pativdebul iqmnebian qirotoniis uxucesobis<br />

mixedviT.<br />

SeniSvna 3. mRvdelTmTavars hyavs mdivani, romelic xazinadrobasac asrulebs.<br />

$24. eparqiis mRvdelTmTavars da qorepiskopozs niSnavs kaTolikozpatriarqi<br />

im pirTagan, romelTa saepiskopozo kandidatura mowonebulia<br />

mRvdelTmTavarTa mier.


$25. episkopozi (mitropoliti) aris sakaTedro taZris winamZRvari. mis<br />

kompetencias ekuTvnis: a) sruli ufleba mTel <strong>eparqia</strong>Si moZRvrebisa; b)<br />

ufleba yovelgvar mRvdelmoqmedebis Sesrulebisa; g) zrunva, raTa mis<br />

<strong>eparqia</strong>Si morwmuneni saR saeklesio swavlebas icavdnen; d) mas aqvs ufleba<br />

axsnas qorwinebis dros zogierTi dabrkolebani, romelnic naTesavur<br />

kavSiridan gamomdinareoben; e) sarwmunoebriv saqmeebSi masze damokidebulni<br />

arian eparqiis yvela wevrebi; v) mis saxels aRavlens wirva-locvis dros<br />

mTeli eparqiis samRvdeloeba; z) episkopozs ufleba aqvs damnaSave mRvdels<br />

mRvdelmoqmedeba aukrZalos, epitemia daados, anu moxsnas, da saWiroebis<br />

mixedviT Tavis eparqiisaTvis gamosces werilobiTi gankargulebani.<br />

episkopozi valdebulia: a) daemorCilos saeklesio kanonebsa da<br />

kaTolikoz-patriarqis mier gamocemul dadgenilebaTa, xolo roca ama Tu im<br />

saeklesio kanonisa an dadgenilebis Sesaxeb gaugebroba rame daebadeba,<br />

gansamarteblad kaTolikoz-patriarqs mihmarTos; b) cxoveli kavSiri iqonios<br />

samwysosTan da am mizniT xSir-xSirad mimoixilos Tavisi <strong>eparqia</strong>; g)<br />

yvelaferSi daemorCilos sruliad <strong>saqarTvelos</strong> saeklesio krebas; d) sxva<br />

<strong>eparqia</strong>Si Tavisi nebiT ara daiwyos ra; e) pativiscemiT epyrobodes sxva<br />

mRvdelTmTavrebs.<br />

$26. eparqiis eklesiaTa saWiroebaTa dasakmayofileblad sanTliT,<br />

sakmeveliT, SesamoseliT, jvrebiT, gvirgvinakebiT da sxva nivTebiT<br />

mRvdelTmTavars SeuZlian gamoiTxovos saTanado xelisuflebisagan nebarTva<br />

xsenebul nivTebis damamzadebel saxelosnos gaxsnisaTvis.<br />

saolqo mmarTveloba $27. olqs saeparqio mTavrobis xelmZRvanelobiT<br />

ganagebs mTavarxucesi, romelsac niSnavs eparqiis mRvdelTmTavari.<br />

$28. mTavarxucesi: a) zrunavs samrevloebSi saeklesio cxovrebis<br />

mowesrigebisa da warmatebisaTvis; b) qvriv-obol-gaWirvebulTaTvis g) zrunavs<br />

moawesrigos krebulis wevrTa Soris amtydari uTanxmoebani da d) aZlevs<br />

krebulis wevrT Tavisuflebas ara umetes ori kvirisa.<br />

samrevlo $29. samrevlo aris erTis sarwmunoebriv-zneobrivi mizniT,<br />

saeklesio meurneobiT, sakuTaris krebulis xelmZRvanelobiT, saerTo taZris<br />

garSemo Semokrebili da episkopozze kanoniurad damokidebuli morwmuneTa<br />

sazogadoeba, romelic gatarebulia registraciaSi saTanado samoqalaqo<br />

xelisuflebis mier, Tanaxmad morwmuneTagan eparqiis mRvdelTmTavris<br />

meSveobiT Setanil gancxadebisa. gancxadebas xels unda awerdnen ara umcires<br />

20 srulwlovan morwmunisa.<br />

$30. registraciaSi gatarebis Semdeg samrevlo Rebulobs saTanado<br />

xelisuflebisagan gansakuTrebul xelSekrulebiT uvado da ufaso<br />

sargeblobisaTvis taZars an samlocvelo Senobas da RvTismsaxurebisaTvis<br />

saWiro sagnebs, da movalea daicvas misdami gadacemuli qoneba<br />

xelSekrulebis Tanaxmad.<br />

$31. samrevlos gaxsna ar SeiZleba, ukeTu morwmuneTa ricxvi imdenad<br />

mcirea, rom sakuTari taZrisa da krebulis Senaxva ar SeuZliaT; Tu<br />

registraciaSi gatarebulma samrevlom da mRvdelmsaxurebma mxvedri<br />

gadasaxadi ar (an ver) Seitanes. samrevlo, ssr kavSiris saxkomsabWosTan<br />

arsebul marTlmadidebel eklesiis sabWos rwmunebulTan SeTanxmebiT,<br />

ixureba da mRvdels ekrZaleba RvTismsaxurebis Sesruleba.


$32 TviTeul samrevlos uWiravs gansazRvruli teritoria, romlis<br />

sazRvrebi SeiZleba Seicvalos sxva samrevloebTan SeTanxmebiT da saTanado<br />

saeklesio da samoqalaqo mTavrobis nebarTviT.<br />

S e n i S v n a 1 : qalaqSi samrevloTaTvis teritoriuli principis dacva savaldebulo ar aris.<br />

SeniSvna 2: erTsa da imave samrevloSi SeiZleba iyos zedmiwerili taZari, romelSiac, Tu saWiroeba moiTxovs da<br />

mosaxerxebelic iqmneba, sruldeba yovelgvari RvTismsaxureba.<br />

$33. samrevlos ganagebs saeparqio mTavrobis zedamxedvelobis qveSe<br />

samrevlo sabWo, romelic Sesdgeba krebulis yvela wevrTa da ara umcires<br />

samis wevrisa, romelTac irCevs samrevlo kreba, sami wlis vadiT. samrevlo<br />

sabWos Tavmjdomareobs eklesiis winamZRvari, xolo roca igi ar aris, maSin<br />

sabWo TviTon irCevs Tavmjdomares Tvis Soris. sabWos sxdomebi imarTeba<br />

TveSi erTxel, xolo, Tu saWiroeba moiTxovs, ufro xSiradac. saqmeebi<br />

swydeba ubralo xmis umetesobiT, xolo, roca xmebi Tanabrad iyofa, maSin is<br />

azri upitaresobs, romelsac Tavmjdomare emxroba.<br />

S e n i S v n a 1 . Tu samrevlo krebisa da sabWos ganCineba eklesiis winamZRvars miaCnia eklesiis<br />

sazianod, mas SeuZlia ganCinebis sisruleSi moyvanis SeCereba da misi adgilobriv mRvdelmTavarTan gansaCivreba, - amis Sesaxeb<br />

Tavis azri winamZRvarma unda gamosTqvas krebazedve.<br />

SeniSvna 2. sabWos wevrad irCeva rogorc mamakaci, ise dedakaci.<br />

SeniSvna 3. sabWos wevrad ar SeiZleba arCeul iqmnas samRvdelo xarisxiTgan gandgomili, an gankveTili.<br />

$34. samrevlo sabWos kompetencia aris: a) eklesiis qonebis marTva-gamgeoba;<br />

b) misdami gacemul qonebis movla-patronoba da samoqalaqo mTavrobis winaSe<br />

pasuxismgebloba; g) miReba keTilmneblobiTi Sewirulebisa da misi<br />

daniSnulebisamebr moxmareba; d) zrunva eklesiisa da krebulis Sesanax<br />

saSualebaTa gasaZliereblad; e) zrunva taZrisa da RvTismsaxurebis<br />

keTilmowyobisaTvis; v) zrunva qvriv-obolTa da gaWirvebulTaTvis<br />

qvelmoqmedebis wesiT; z) aRZvra saqmisa im pirTa winaaRmdeg, romelnic<br />

eklesiasa da mis qonebas zians miayeneben; <strong>eparqia</strong>luri mTavrobis mier<br />

gamoZiebis moxdenis Semdeg damnaSave, mRvdelTmTavris ssr kavSiris<br />

saxkomsabWosTan arsebul marTl-madidebel eklesiis sabWos rwmunebulTan<br />

SeTanxmebiT, moixsneba adgilidan da mis magier arCeul iqneba sxva piri; h)<br />

winaswari damuSaveba im sakiTxebisa, romelic samrevlo krebam unda<br />

ganixilos; T) samrevlo qonebisa da Tanxebis yovelTviuri Semowmeba; i)<br />

Tavisi moqmedebis wliuri angariSis Sedgena mTavarxucesisa da samrevlo<br />

krebisaTvis warsadgenad; ia) igi avalebs erT-erT wevrs sameurneo nawilis<br />

gamgeobas, xolo erT-erT wevrs – xazindarobas da ib) sabWos davalebiT<br />

krebulis wevrs SeuZlia orive Tanamdebobis asruleba.<br />

S e n i S v n a 1 . : sameurneo nawilis gamged da xazinadrad SeiZleba arCeul iqmnes qalic.<br />

SeniSvna 2: samrevlo krebis mier sami kacisagan arCeul sarevizio komisias evaleba kvartalSi erTxel gaukeTos revizia<br />

samrevlo qonebas.<br />

$35. krebuli. krebulis aucilebel wevrad iTvlebian: mRvdeli da<br />

wignismkiTxveli, xolo, sadac SesaZlebelia - samrevlos diakonic (mTavari).<br />

S e n i S v n a 1 . diakoni da wignis-mkiTxveli arian mxolod Tanamsaxurni mRvdlisa da uimisod araviTari<br />

mRvdelmoqmedebis Sesruleba ar SeuZlianT.<br />

$36. eklesiis krebulis wevrs mRvdels, diakons da wignis mkiTxvels<br />

niSnavs eparqiis mRvdelTmTavari.<br />

$37. mRvdeli. mRvdeli valdebulia: a) mudam Tavis samrevloSi scxovrobdes<br />

da samrevlo ar dastovos, gansakuTrebiT roca iq raime moaruli seni<br />

gaCndeba da roca samrevlos gansacdeli ram moelis; b) gansakuTrebul<br />

Tvalyurs adevnebdes sakuTars yofaqcevas, rogorc sazogadoebaSi, ise Tavis


saxlSi; g) aasrulos sazogadoebrivi RvTismsaxureba dawesebul dros,<br />

sofelSi ki iseT saaTebSi, romelic ar SeuSlis xels sasoflo sameurneo<br />

muSaobaTa warmoebas; d) mrevlis moTxovnilebisamebr aasrulos saWiro<br />

mRvdelmoqmedeba; e) Tvalyuri adevnos mrevlSi saeklesio disciplinisa da<br />

zneobis dacvas; v) roca samsaxuris dros ama Tu im sakiTxis Sesaxeb eWvi<br />

daebadeba, movalea axsna-ganmartebisaTvis mTavarxucess da saeparqio<br />

mTavrobas mimarTos; z) mis upirveles movaleobas Seadgens eklesiaSi<br />

qadageba da sazogadod swavla-moZRvreba; h) mRvdeli movalea krebulis sxva<br />

wevrTa saSualebiT saeklesio sabuTebi awarmovos.<br />

$38. samRvdelo da sadiakvno kandidatebs unda hqondesT sakmao sazogado<br />

ganviTareba, icoden saeklesio tibikoni da kiTxva-galoba, rac windawinve<br />

unda iqmnes Semowmebuli saeparqio mTavrobis mier.<br />

SeniSvna 1: mRvdels neba aqvs Seasrulos RvTis msaxurebis dros diakonis samsaxuri diakonisave SesamoselSi, xolo<br />

ipodiakons neba eZleva kvereqsis warmoTqmisa.<br />

SeniSvna 2: wignismkviTxvelad SeiZleba arCeul iqmnes qalic.<br />

saeklesio samarTali $39. <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis samarTals eqvemdebareba<br />

ama eklesiis yvela wevri iseT saqmeebSi saeklesio swavla-moZRvrebisa,<br />

zneobriv cxovrebisa, saeklesio wyobilebisa da saeklesio samsaxuris<br />

winaaRmdeg, romelTaTvisac saeklesio kanoniT dadgenilia gansazRvruli<br />

sasjeli anu zomebi zRvevisa da gasworebisa; mRvdelmoqmedebis aRkveTa,<br />

samsaxuridan gadayeneba, eklesiis wevrobidan garicxva, saeklesio epitimiis<br />

dadeba morwmuneebze da samRvdelo pirebze; jvris weris gauqmebis saqme.<br />

$49. kaTolikozi asrulebs uzenaes sasuliero sasamarTlo funqciebs<br />

sakrebaTaSoriso periodSi. yovelive danaSauloba eklesiur-sarwmunoebriv<br />

TvalsazrisiT, romelic Seexeba morwmuneTa da samRvdelo pirTa,<br />

eqvemdebareba mas.<br />

$51. mRvdelTmTavarTa Sesaxeb saCivrebs ixilavs da maT Sesaxeb sabolovo<br />

msjavri gamoaqvs kaTolikozisTanai saeklesio sinods. mRvdelTmTavarTa ara<br />

kanonier moqmedebaTa gamo TviT kaTolikozisTanai sinodsac aqvs ufleba<br />

saqmis aRZvrisa.<br />

gadmobeWdilia wignidan - `debuleba <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis marTvagamgeobisaTvis~,<br />

1945 w.<br />

15. <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis XIII gafarToebuli krebis mier miRebuli `debuleba~<br />

(18-19 seqtemberi, 1995)<br />

1995 wlis 18-19 seqtembers sveticxovlis taZarSi Sedga <strong>saqarTvelos</strong><br />

eklesiis gafarToebuli kreba.<br />

krebam 19 seqtembers ganixila da daamtkica debulebis proeqti. wina dRiT<br />

kreba gaxsna da Sesavali sityva warmoTqva sruliad <strong>saqarTvelos</strong> kaTalikospatriarqma,<br />

uwmidesma da unetaresma ilia II-m. <strong>eparqia</strong>Ta mmarTvelma<br />

mRvdelmTavrebma krebas movaxseneT <strong>eparqia</strong>Ta mdgomareobis Sesaxeb, dRis<br />

wesrigi ganisazRvra ramdenime sakiTxiT, romelnic Seexebodnen sasuliero


ganaTlebis mdgomareobas da misi gaumjobesebis gzebs, <strong>sapatriarqos</strong><br />

misionerul programas, axali wmidanebis kanonizirebas. krebam Tavisi<br />

gansakuTrebuli yuradReba miapyro momaval RvTismsaxurTa ganaTlebis<br />

sakiTxsa da axali debulebis SemoRebis saWiroebas. debulebis proeqti<br />

krebaze warmoadgina Tbilisis sasuliero akademiis proreqtorma mRvdelma b.<br />

kobaxiZem. krebam wmidanTa dasSi Seracxa wmida patriarqi aRmsarebeli<br />

ambrosi xelaia, wmida mowameni mitropoliti nazari krebuliTurT (mRvdlebi<br />

germane jajaniZe, ieroTeoz nikolaZe, simon mWedliZe, diakoni besarion<br />

kuxianiZe), wmida mRvdelmTavrebi gabriel qiqoZe, aleqsandre oqropiriZe,<br />

wmida mRvdelmowame grigol feraZe, Rirsi mama aleqsi SuSania.<br />

krebam gazarda <strong>eparqia</strong>Ta ricxvi 15 nacvlad Seiqmna 27 <strong>eparqia</strong>. eklesiis<br />

mowyobis safuZvlad gamocxadebulia wmida werili da saRmrTo gadmocema,<br />

wmida mociqulTa, msoflio, adgilobriv da wmida mamaTa kanonebi da<br />

wesdebebi. <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis adgilobriv krebaTa dadgenilebani (krebis<br />

mier gamocemuli debuleba), <strong>saqarTvelos</strong> konstitucia da Sesabamisi kanonebi.<br />

saeklesio xelisuflebisa da mmarTvelobis umaRles organod<br />

gamocxadebulia `adgilobrivi saeklesio kreba – <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis wmida<br />

sinodi, xolo krebebs Soris periodSi umaRlesi saeklesio xelisufali da<br />

mmarTveli aris sruliad <strong>saqarTvelos</strong> kaTolikos-patriarqi~. wmida sinodis<br />

erT-erT movaleobas II Tavis 20-e muxlis Tanaxmad, warmoadgens `saeklesio<br />

kanonebis krebulis~ gamocema. am mxriv qvemdebare naSromi warmoadgens am<br />

muxlis aRsasruleblad ASesrulebul samuSaos.<br />

<strong>saqarTvelos</strong> avtokefaluri marTlmadidebeli eklesiis marTva-gamgeobis<br />

debuleba<br />

(miRebulia <strong>saqarTvelos</strong> marTlmadidebeli eklesiis gafarToebuli<br />

adgilobrivi krebis mier 1995 wlis 18-19 seqtembers, mcxeTa, sveticxoveli)<br />

Tavi I. zogadi debulebani $1. saqarTvelis sapatriarqo - <strong>saqarTvelos</strong><br />

marTlmadidebeli eklesia aris mravalerovani adgilobrivi avtokefaluri<br />

(damoukidebeli) marTlmadidebeli eklesia, romlis did umravlesobas<br />

qarTveli mosaxleoba Seadgens. igi imyofeba dogmatur-sarwmunoebrivliturgikul<br />

erTianobasa da locviT-kanonikur urTierTobaSi yvela sxva<br />

adgilobriv avtokefalur marTlmadidebel eklesiebTan.<br />

$2. <strong>saqarTvelos</strong> adgilobirivi avtokefaluri marTlmadidebeli eklesiis<br />

(Semdgom - <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis) iurisdiqciaSi Sedian:<br />

1. saqarTveloSi mcxovrebi yvela marTlmadidebeli qristiani.<br />

2. <strong>saqarTvelos</strong> sazRvrebs gareT mcxovrebi is marTlmadidebeli<br />

qarTvelebi, romlebzedac ar vrceldeba sxva adgilobrivi marTlmadidebeli<br />

eklesiis iurisdiqcia.<br />

3. somxeTis respublikaSi mcxovrebi marTlmadidebeli qristianebi.<br />

4. <strong>saqarTvelos</strong> sazRvrebs gareT mcxovrebi is marTlmadidebeli<br />

qristianebi, romlebic ar Sedian sxva adgilobrivi marTlmadidebeli<br />

eklesiebis iurisdiqciaSi da aqvT survili iyvnen <strong>saqarTvelos</strong> avtokefaluri<br />

marTlmadidebeli eklesiis iurisdiqciaSi.<br />

$3. <strong>saqarTvelos</strong> eklesia iyofa eparqiebad, samTavarxucesoebad da<br />

samrevloebad.


$4. <strong>saqarTvelos</strong> eklesiaSi Sedis 27 (ocdaSvidi) <strong>eparqia</strong> maTSi Semavali<br />

qalaqebiTa da raionebiT:<br />

1. mcxeTa-Tbilisis <strong>eparqia</strong> - q. Tbilisi Tavis raionebiT, q. mcxeTa, mcxeTisa da<br />

gardabnis raionebi. sof. wilknis, muxranisa da saguramos gamoklebiT.<br />

kaTedra da rezidencia mcxeTasa da TbilisSi;<br />

2. alaverdis <strong>eparqia</strong> - q. Telavi, q. axmeta, Telavisa da axmetis raionebi.<br />

mRvdelmTavris wodeba: `episkoposi abba alaverdeli~. kaTedra alaverdSi,<br />

rezidencia TelavSi.<br />

3. axalcixis <strong>eparqia</strong> - q. axalcixe, axalcixis, aspinZisa da adigenis raionebi.<br />

mRvdelmTavris wodeba: `episkoposi axalcixeli~. kaTedra da rezidencia<br />

axalcixesa da safaraSi;<br />

4. baTumisa da sxalTis <strong>eparqia</strong> - q. baTumi, q. qobuleTi, qobuleTis, xelvaCauris,<br />

qedas, Suaxevis da xulos raionebi. mRvdelmTavris wodeba: `episkopozi<br />

baTumisa da sxalTisa~. kaTedra baTumsa da sxalTaSi, rezidencia baTumsa da<br />

qobuleTSi;<br />

5. bodbis <strong>eparqia</strong> - q. siRnaRi, siRnaRisa da dedofliswyaros raionebi.<br />

mRvdelmTavris wodeba: `episkoposi bodbeli~. kaTedra bodbeSi, rezidencia<br />

bodbesa da siRnaRSi.<br />

6. bolnisisa da dmanisis <strong>eparqia</strong> - q.bolnisi, q. dmanisi, bolnisisa da dmanisis<br />

raionebi. mRvdelmTavris wodeba: `episkoposi bolnisisa da dmanisisa~.<br />

kaTedra da rezidencia bolnissa da dmanisSi;<br />

7. borjomisa da axalqalaqis <strong>eparqia</strong> - q. borjomi, q. axalqalaqi, borjomisa,<br />

axalqalaqisa da ninowmindis raionebi. mRvdelmTavris wodeba: `episkoposi<br />

borjomisa da axalqalaqisa~. kaTedra borjomSi, rezidencia borjomSi,<br />

axalqalaqsa da ninowmindaSi;<br />

8. vanisa da baRdaTis <strong>eparqia</strong> - q. vani, vanisa da baRdaTis raionebi. mRvdelmTavris<br />

wodeba: `episkoposi vanisa da baRdaTisa~. kaTedra baRdaTSi, rezidencia vansa<br />

da baRdaTSi;<br />

9. zugdidisa da caiSis <strong>eparqia</strong> - q. zugdidi, q. walenjixa, zugdidisa da<br />

walenjixis raionebi. mRvdelmTavris wodeba: `episkoposi zugdidisa da<br />

caiSisa~. kaTedra zudgidsa da caiSSi, rezidencia zugdidsa da walenjixaSi.<br />

10. <strong>manglis</strong>isa da <strong>walkis</strong> <strong>eparqia</strong> - q. TeTriwyaro, q. walka, TeTriwyarosa da <strong>walkis</strong><br />

raionebi. mRvdelmTavris wodeba: `episkoposi <strong>manglis</strong>isa da <strong>walkis</strong>a~, kaTedra<br />

da rezidencia <strong>manglis</strong>sa da walkaSi;<br />

11. margveTis <strong>eparqia</strong> - q. zestafoni, q. Terjola, zestafonis, Terjolisa da<br />

xaragaulis raionebi. mRvdelmTavris wodeba: `episkoposi margveli~. kaTedra<br />

zestafonSi, rezidencia zestafonSi, Terjolasa da xaragaulSi;<br />

12. nekresis <strong>eparqia</strong> - q. yvareli, q. lagodexi, yvarelisa da lagodexis raionebi,<br />

masSi aseve Sedian saingilos eklesiebi. mRvdelmTavris wodeba: `episkoposi<br />

nekreseli~. kaTedra nekressa da yvarelSi, rezidencia yvarelsa da<br />

lagodexSi;<br />

13. nikorwmindis <strong>eparqia</strong> - q. ambrolauri, q. oni, ambrolaurisa da onis raionebi.<br />

mRvdelmTavris wodeba `episkoposi nikorwmindeli~. kaTedra nikorwmindaSi,<br />

rezidnecia ambrolaursa da onSi;<br />

14. niqozisa da cxinvalis <strong>eparqia</strong> - q.cxinvali, cxinvalisa da axalgoris, javisa da<br />

znauris raionebi. mRvdelmTavris wodeba: `episkoposi niqozisa da<br />

cxinvalisa~. kaTedra da rezidencia niqozsa da cxinvalSi;


15. rusTavis <strong>eparqia</strong> - q. rusTavi, q. marneuli, marneulis raioni. mRvdelmTavris<br />

wodeba: `episkoposi rusTavisa~. kaTedra rusTavSi, rezidencia rusTavsa da<br />

marneulSi;<br />

16. samTavisisa da goris <strong>eparqia</strong> - q. gori, q. kaspi, gorisa da kaspis raionebi.<br />

mRvdelmTavris wodeba: `episkoposi samTavisisa da gorisa~. kaTedra da<br />

rezidencia samTavissa da gorSi;<br />

17. sagarejosa da gurjaanis <strong>eparqia</strong> - q. sagarejo, q. gurjaani, sagarejosa da gurjaanis<br />

raionebi. mRvdelmTavris wodeba: `episkoposi sagarejosa da gurjaanisa~.<br />

kaTedra sagarejosa da gurjaanSi, rezidencia gurjaansa da ninowmindaSi.<br />

18. urbnisisa da ruisis <strong>eparqia</strong> - q. xaSuri, q. qareli, xaSurisa da qarelis raionebi.<br />

mRvdelmTavris wodeba: `episkoposi urbnisisa da ruisisa~. kaTedra urbnisSi,<br />

ruissa da xaSurSi, rezidencia xaSurSi;<br />

19 foTis <strong>eparqia</strong> - q. foTi, q. xobi, q. senaki, foTis, xobisa da senakis raionebi.<br />

mRvdelmTavris wodeba: `episkoposi foTisa~. kaTedra foTSi, rezidencia<br />

foTSi, xobsa da senakSi;<br />

20 quTais-gaenaTis <strong>eparqia</strong> - q. quTaisi, wyaltubosa da tyibulis raionebi.<br />

mRvdelmTavris wodeba: `episkoposi quTaTel-gaenaTeli~. kaTedra da<br />

rezidencia quTaissa da gelaTSi.<br />

21. Semoqmedis <strong>eparqia</strong> - q. ozugeTi, q. lanCxuTi, ozurgeTis, lanCxuTisa da<br />

Coxatauris raionebi. mRvdelmTavris wodeba: `episkoposi Semoqmedeli~<br />

kaTedra Semoqmedsa da ozurgeTSi, rezidencia ozurgeTSi, lanCxuTsa da<br />

CoxataurSi;<br />

22. cagerisa da svaneTis <strong>eparqia</strong> - q. cageri, cageris, mestiis da lentexis raionebi.<br />

mRvdelTmTavris wodeba: `episkoposi cagerisa da svaneTisa~. kaTedra cagersa<br />

da mestiaSi, rezidencia cagerSi, mestiasa da lentexSi;<br />

23. cxum-afxazeTis <strong>eparqia</strong> - q. soxumi, q. oCamCire, q. gali, q. gudauTa, q. gagra,<br />

soxumis, gulrifSis, galis, oCamCiris, gagrisa da gudauTis raionebi.<br />

mRvdelmTavris wodeba: `episkoposi cxum-afxazeTis~. kaTedra soxumSi da axal<br />

aTonze, rezidencia soxumSi, gudauTasa da gagraSi;<br />

24 wilknis <strong>eparqia</strong> - q. duSeTi, sof. wilkani, muxrani da saguramo, duSeTis,<br />

yazbegisa da TianeTis raionebi. mRvdelmTavris wodeba: `episkoposi<br />

wilkneli~. kaTedra wilkanSi, rezidencia wilkanSi, duSeTsa da TianeTSi;<br />

25. WiaTuris <strong>eparqia</strong> - WiaTuris da saCxeris raionebi. mRvdelmTavris wodeba:<br />

`episkoposi WiaTurisa~. kaTedra WiaTuraSi, rezidencia WiaTurasa da<br />

saCxereSi;<br />

26. Wyondidis <strong>eparqia</strong> - q. abaSa, q.martvili, abaSis, martvilisa da Cxorowyus<br />

raionebi. mRvdelmTavris wodeba: `episkoposi Wyondideli~. kaTedra<br />

martvilSi, rezidencia martvilSi, abaSisa da CxorowyuSi;<br />

27. xonis <strong>eparqia</strong> - q. samtredia, q. xoni, samtrediis da xonis raionebi.<br />

mRvdelmTavris wodeba: `episkoposi xoneli~. kaTedra xonSi, rezidencia xonsa<br />

da samtrediaSi.<br />

$5. <strong>saqarTvelos</strong> eklesia Tavis moRvaweobas axorcielebs Semdeg<br />

safuZvelze:<br />

1. wmida werili da saRmrTo gadmocema;<br />

2. wmidaTa mociqulTa, wmidaTa msoflio da adgilobriv krebaTa da<br />

wmidaTa mamaTa kanonebi da wesdebebi;<br />

3. <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis adgilobriv krebaTa dadgenilebani;


4. <strong>saqarTvelos</strong> avtokefaluri marTlmadidebeli eklesiis marTvagamgeobis<br />

debuleba, <strong>saqarTvelos</strong> konstitucia da Sesabamisi kanonebi.<br />

$6. <strong>saqarTvelos</strong> eklesia gamoyofilia saxelmwifosagan, damoukidebelia<br />

da axorcielebs masTan urTierTobas saeklesio kanonebis, saxelmwifo<br />

konstituciisa da Sesabamisi kanonmdeblobis safuZvelze.<br />

$7. saeklesio xelisuflebisa da mmarTvelobis umaRles organos<br />

warmoadgens <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis adgilobrivi saeklesio kreba –<br />

<strong>saqarTvelos</strong> eklesiis wmida sinodi, xolo krebebs Soris periodSi umaRlesi<br />

saeklesio xelisufali da mmarTveli aris sruliad <strong>saqarTvelos</strong> kaTolikospatriarqi.<br />

SeniSvna: `<strong>saqarTvelos</strong> eklesiis wmida sinodi~ aris <strong>saqarTvelos</strong> marTlmadidebeli eklesiis adgilobrivi saeklesio krebis meore<br />

oficialuri dasaxeleba.<br />

$8. saeklesio sasamarTlos ufleba aqvT: <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis<br />

adgilobriv saeklesio krebas - <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis wmida sinods, sruliad<br />

<strong>saqarTvelos</strong> kaTolikos-patriarqs da eparqiis mmarTvel mRvdelmTavars.<br />

$9. <strong>saqarTvelos</strong> sapatriarqo, misi ganyofilebebi, dawesebulebebi,<br />

eparqiebi, samrevloebi, monastrebi, sasuliero saswavleblebi da<br />

sazRvargareT arsebuli samrevloebi da dawesebulebebi sargebloben<br />

iuridiuli piris uflebiT.<br />

Tavi II. <strong>saqarTvelos</strong> adgilobrivi marTlmadidebeli eklesiis<br />

saeklesio kreba - <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis wmida sinodi $1. <strong>saqarTvelos</strong><br />

eklesiaSi umaRlesi xelisufleba moZRvrebis, saeklesio mmarTvelobisa da<br />

saeklesio sasamarTlos sferoebSi, anu - sakanonmdeblo, aRmasrulebeli da<br />

sasamarTlo xelisufleba ekuTvnis <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis saeklesio krebas -<br />

<strong>saqarTvelos</strong> eklesiis wmida sinods.<br />

$2. <strong>saqarTvelos</strong> marTlmadidebeli eklesiis wmida sinods iwvevs sruliad<br />

<strong>saqarTvelos</strong> kaTolikos-patriarqi (an misi mosaydre) saWiroebis mixedviT,<br />

weliwadSi aranakleb orjer da Tavmjdomareobs mas.<br />

$3. <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis wmida sinodis wevrebi arian <strong>saqarTvelos</strong><br />

eklesiis <strong>eparqia</strong>Ta mmarTveli mRvdelmTavrebi da sruliad <strong>saqarTvelos</strong><br />

kaTolikos-patriarqis qorepiskoposebi.<br />

$4. <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis wmida sinodi:<br />

1. ganmartavs wmida werilisa da wmida gardamocemis safuZvelze<br />

marTlmadidebeli eklesiis swavlebas. zrunavs sxva adgilobriv avtokefalur<br />

marTlmadidebel eklesiebTan dogmatur-sarwmunoebrivsa da kanonikur<br />

erTianobaze.<br />

2. ixilavs da wyvets kanonikur, saRvTismsaxuro, samoZRvro da sxva<br />

sakiTxebs, romlebic exebian eklesiis saSinao da sagareo moRvaweobas.<br />

3. uzrunvelyofs <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis erTianobas. icavs<br />

marTlmadidebeli sarwmunoebis siwmindesa da qristianul zneobas.<br />

4. adgens axal wmindanTa aRiarebas (kanonzomierebas) da Sesabamis<br />

RvTismsaxurebas.<br />

5. zrunavs eklesiasa da saxelmwifos Soris samarTlebriv urTierTobebze,<br />

eklesiis kanonebis, saeklesio krebebis dadgenilebebis, <strong>saqarTvelos</strong><br />

avtokefaluri marTlmadidebeli eklesiis marTva-gamgeobis debulebis,<br />

saxelmwifos konstituciisa da kanonebis Sesabamisad.


6. iRebs principul gadawyvetilebebs sxva avtokefalur marTlmadidebel<br />

eklesiebTan urTierTobis Sesaxeb.<br />

7. Sesabamisi saSualebebiT gamoxatavs Tavis damokidebulebas<br />

saxelmwifoSi da mTel msoflioSi momxdari movlenebisa da wamoWrili<br />

problemebis Sesaxeb.<br />

8. qmnis an auqmebs eparqiebs, cvlis maT teritoriul sazRvrebsa da<br />

saxelwodebebs.<br />

9. irCevs <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis mRvdelmTavrebs da axdens maT<br />

xeldasxmas.<br />

10. saWiroebis SemTxvevaSi, kaTolikos-patriarqis winadadebiT, gadahyavs<br />

mRvdelmTavrebi erTi eparqiidan meoreSi.<br />

11. saWiroebis SemTxvevaSi iRebs gadawyvetilebas mmarTveli<br />

mRvdelmTavrebis pensiaSi gasvlis Sesaxeb.<br />

12. ismens mmarTveli mRvdelmTavrebis moxsenebebs eparqiis mdgomareobis<br />

Sesaxeb.<br />

13. adgens proceduras yvela saeklesio sasamarTlosaTvis.<br />

14. ganawesebs saeklesio jildoebs.<br />

15. amtkicebs, cvlis, auqmebs da ganmartavs Tavis dadgenilebas, romlebic<br />

Seexebian saeklesio cxovrebas.<br />

16. sxvadasxva sakiTxis Sesaswavlad qmnis specialur komisiebs.<br />

wm. sinodi zrunavs:<br />

17. <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis saSinao da sagareo moRvaweobis mniSvnelovani<br />

saRvTismetyvelo problemebis gadaWrisaTvis.<br />

18. wm. werilis teqstis dacvisa, Targmnisa da gamocemisaTvis.<br />

19. saRvTismsaxuro wignebis teqstebis dacvis, gasworebisa da<br />

gamocemisaTvis.<br />

20. saeklesio kanonebis krebulis, sasuliero da saero saswavleblebis<br />

Sesabamisi saxelmZRvaneloebis, saRvTismetyvelo literaturisa da periodikis<br />

gamocemisaTvis.<br />

21. sasuliero ganaTlebis srulyofisaTvis.<br />

22. sasuliero pirTa da eklesiis saero TanamSromelTa pensiiT<br />

uzrunvelyofisaTvis.<br />

23. saeklesio saganZuris aRricxvis, dacvisa da SevsebisaTvis.<br />

$5. <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis wmida sinodis Tavmjdomare aris sruliad<br />

<strong>saqarTvelos</strong> kaTolikos-patriarqi an mis mier daniSnuli sapatriarqo taxtis<br />

mosaydre.<br />

$6. wmida marTlmadidebeli eklesiis kanonebis Tanaxmad, is saeklesio<br />

kreba, romelic ar aris mowveuli kaTolikos-patriarqis an mosaydris mier,<br />

ukanonoa.<br />

$7. <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis wm. sinodi aris pirveli da ukanaskneli<br />

instancia <strong>saqarTvelos</strong> eklesiaSi, romelic uflebamosilia gaasamarTlos<br />

mRvdelmTavari, ganixilos misi moRvaweobis dogmaturi da kanonikuri<br />

cdomileba.<br />

$8. <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis saeklesio kreba aris pirveli da ukanaskneli<br />

instancia <strong>saqarTvelos</strong> eklesiaSi, romelic sasamarTlo wesiT ganixilavs<br />

konfliqtebs mRvdelmTavrebs Soris.<br />

SeniSvna: yovelgvari saCivris gareSe <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis saeklesio kreba uflebamosilia pasuxi agebinos im mRvdelmTavars,<br />

romelic cxadad arRvevs saeklesio kanonebsa da wesdebebs.


$9. <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis wm. sinodi aris ukanaskneli instancia im<br />

sasuliero da saero pirebisaTvis, romlebsac eparqiis mmarTvelma<br />

mRvdelmTavarma miusaja mRvdelmsaxurebis akrZalva, samRvdelo xarisxidan<br />

gankveTa, sikvdilamde uziarebloba an eklesiidan gankveTa (anaTema); agreTve<br />

im sasuliero da saero pirebisaTvis, romlebsac aqvT sakmarisi safuZveli<br />

TavianTi eparqiis mmarTveli mRvdelmTavris ganaCenis gasaCivrebisaTvis.<br />

$10. <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis wm. sinodze gadawyvetilebis miReba xdeba<br />

xmebis umravlesobiT. xmebis Tanabrad gayofis SemTxvevaSi miRebuli iqneba is<br />

gadawyvetileba, romlebsac emxroba krebis Tavmjdomare _ sruliad<br />

<strong>saqarTvelos</strong> kaTolikos-patriarqi (an mosaydre).<br />

$11. <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis wm. sinodi amtkicebs Tavisi sxdomebis Catarebis<br />

dRis wesrigs, programasa da reglaments.<br />

$12. <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis wm. sinodze daswreba <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis<br />

mRvdelmTavrebis kanonikuri valdebulebaa. mRvdelmTavars SeuZlia ar<br />

daeswros wm. sinodis sxdomas avadmyofobis an sxva iseTi mniSvnelovani<br />

mizezis gamo, romelsac wm. sinodi sapatiod cnobs. Tu mRvdelmTavari<br />

arasapatio mizezis gamo ar gamocxaddeba wm. sinodze, maSin es eqvemdebareba<br />

mTeli krebisagan Zmur Segonebas an mRvdelmoqmedebisagan droebiT ganyenebas.<br />

$13. Tu mRvdelmTavari mniSvnelovani mizezis gamo ver daeswreba wm.<br />

sinodis sxdomas, maSin is valdebulia wm. sinods werilobiT moaxsenos<br />

Tavisi Sexeduleba gansaxilvel sakiTxebze.<br />

$14. wm. sinodis arc erT wevrs ar SeuZlia xmis micemisagan Tavis Sekaveba.<br />

Tu mRvdelmTavari ar eTanxmeba miRebul dadgenilebas, man es imave sxdomaze<br />

unda ganacxados, xolo sxdomidan sami (3) dRis ganmavlobaSi werilobiT<br />

unda waradginos Tavisi mosazreba, romelic daerTveba saeklesio krebis<br />

oqmebs.<br />

$15. <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis wm. sinodis dadgenilebebi savaldebuloa<br />

<strong>saqarTvelos</strong> eklesiis yoveli wevrisaTvis.<br />

$16. <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis wm. sinodis dadgenilebebs pirvelad xels<br />

awers krebis Tavmjdomare - sruliad <strong>saqarTvelos</strong> kaTolikos-patriarqi (an<br />

mosaydre), Semdeg krebis wevrebi upiratesobis mixedviT, miuxedavad imisa,<br />

eTanxmebian Tu ara ganxilul sakiTxebze miRebul gadawyvetilebas.<br />

$17. <strong>saqarTvelos</strong> marTlmadidebeli eklesiis wm. sinodis dadgenilebebi<br />

ZalaSi Sedian miRebisTanave, Tu dadgenileba ar iTvaliswinebs sxva vadebs.<br />

$18. <strong>saqarTvelos</strong> marTlmadidebeli eklesiis wm. sinodis sxdomis mowvevis<br />

adgils irCevs sruliad <strong>saqarTvelos</strong> kaTolikos-patriarqi (an mosaydre).<br />

Tavi III. <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis gafarToebuli kreba $1. <strong>saqarTvelos</strong><br />

eklesiis gafarToebul saeklesio krebas iwvevs sruliad <strong>saqarTvelos</strong><br />

kaTolikos-patriarqi an sapatriarqo taxtis mosaydre.<br />

$2. <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis gafarToebuli krebis mowveva xdeba mxolod or<br />

SemTxvevaSi:<br />

1. sruliad <strong>saqarTvelos</strong> kaTolikos-patriarqis arCevisas.<br />

2. <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis marTva-gamgeobis axali debulebis damtkicebisas.<br />

$3. <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis gafarToebuli krebis SemadgenlobaSi Sedian:<br />

a) wm. sinodis yvela wevri.


) yoveli eparqiidan mowveuli ori sasuliero da erTi saero piri,<br />

TiToeuli monastridan, aseve sasuliero akademiebidan da seminariebidan<br />

warmodgenili 2-2 delegati, gelaTis mecnierebaTa akademiidan - 4 delegati<br />

da mcxeTa-Tbilisis eparqiidan imdenive warmomadgeneli, ramdenic iqneba<br />

mowveuli yvela danarCeni eparqiidan.<br />

$4. msoflio saeklesio krebaTa dadgenilebebis Tanaxmad, mRvdelmTavarni<br />

gafarToebul saeklesio krebaze monawileoben xmis uflebiT, xolo<br />

samRvdelo da samonazvno dasi, aseve saeroni monawileoben saTaTbiro xmis<br />

uflebiT.<br />

$5. saqarTvelo eklesiis gafarToebul krebaze sruliad <strong>saqarTvelos</strong><br />

kaTolikos-patriarqis brZanebiT SeiZleba mowveulni iyvnen mecniereqspertebi.<br />

Tavi IV. sruliad <strong>saqarTvelos</strong> kaTolikos-patriarqi $1. <strong>saqarTvelos</strong><br />

eklesiis saWeTmpyrobeli aris sruliad <strong>saqarTvelos</strong> kaTolikos-patriarqi da<br />

mcxeTa-Tbilisis mTavarepiskoposi.<br />

$2. sruliad <strong>saqarTvelos</strong> kaTolikos-patriarqobis kandidati unda<br />

akmayofilebdes Semdeg moTxovnebs:<br />

- erovnebiT unda iyos qarTveli,<br />

- unda iyos <strong>saqarTvelos</strong> marTlmadidebeli eklesiis mRvdelmTavari,<br />

- unda hqondes saRvTismetyvelo ganaTleba da saeklesio mmarTvelobis<br />

sakmarisi gamocdileba,<br />

- asakiT unda iyos aranakleb ormoci wlisa da araumetes samocdaaTi<br />

wlisa,<br />

- unda iyos beri.<br />

$3. sruliad <strong>saqarTvelos</strong> kaTolikos-patriarqs irCevs <strong>saqarTvelos</strong><br />

eklesiis gafarToebuli kreba.<br />

$4. sruliad <strong>saqarTvelos</strong> kaTolikos-patriarqi gardacvalebis,<br />

gadadgomis an sxva iseTi mizezis gamo, romelic SeuZlebels xdis<br />

kaTolikos-patriarqisaTvis Tavis movaleobis Sesrulebas, kaTolikospatriarqis<br />

mier dadgenili sapatriarqo taxtis mosaydre marTavs eklesias<br />

axali kaTolikos-patriarqis arCevamde.<br />

$5. im SemTxvevaSi, roca sapatriarqo taxtis mosaydre dadgenili ar aris,<br />

qirotoniiT upiratesi mRvdelmTavari avtomaturad xdeba mosaydre.<br />

$6. sruliad <strong>saqarTvelos</strong> kaTolikos-patriarqis gardacvalebis Semdeg<br />

qirotoniiT upiratesi mRvdelmTavari wm. sinodis wevrTa umravlesobis<br />

TandaswrebiT xsnis kaTolikos-patriarqis mier datovebul anderZs da<br />

acxadebs sapatriarqo taxtis mosaydris vinaobas.<br />

$7. sruliad <strong>saqarTvelos</strong> kaTolikoz-patriarqis anderZiT dadgenili<br />

sapatriarqo taxtis mosaydrisadmi kanonikuri morCileba <strong>saqarTvelos</strong><br />

eklesiis yoveli wevris movaleobaa.<br />

$8. sapatriarqo taxtis daqvrivebidan 40 dRis Semdeg, magram ara ugvianes<br />

ori Tvisa, sapatriarqo taxtis mosaydre iwvevs <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis<br />

gafarToebul krebas, romelzedac moxdeba sruliad <strong>saqarTvelos</strong> kaTolikospatriarqis<br />

arCeva.<br />

$9. <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis gafarToebuli krebis win mosaydre iwvevs wm.<br />

sinods, sapatriarqo kandidatebis SesarCevad.<br />

$10. wm. sinodi irCevs gafarToebul krebaze warsadgen 3 kandidats.


$11. wm. sinodis yvela wevrs aqvs ufleba warmoadginos erTi sapatriarqo<br />

kandidati, maT Soris Tavisi Tavic.<br />

$12. sami sapatriarqo kandidati, romlebic miiReben xmaTa umravlesobas,<br />

kenWs iyrian gafarToebul krebaze, rogorc patriarqobis kandidatebi.<br />

$13. gafarToebuli krebis yvela monawiles aqvs ufleba gamoTqvas azri<br />

kandidatis Sesaxeb.<br />

$14. kaTolikos-patriarqis arCevis kenWisyraSi monawileobas iReben<br />

mxolod mRvdelmTavrebi.<br />

$15. sruliad <strong>saqarTvelos</strong> kaTolikos-patriarqad arCeulad CaiTvleba is<br />

kandidati, romelic miiRebs krebis monawile mRvdelmTavarTa xmebis<br />

naxevarze mets.<br />

$16. Tu verc erTi kandidati ver miiRebs xmaTa naxevarze mets, tardeba<br />

xelmeore kenWisyra, romelSic monawileobas miiRebs is ori kandidati,<br />

romelic pirvel kenWisyraSi miiRebs xmaTa umravlesobas.<br />

$17. sruliad <strong>saqarTvelos</strong> kaTolikos-patriarqis aRsaydreba<br />

(intronizacia) xdeba mcxeTis sveticxovlis wm. aTormet mociqulTa<br />

saxelobis sapatriarqo taZarSi.<br />

$18. sruliad <strong>saqarTvelos</strong> kaTolikos-patriarqis arCeva,<br />

marTlmadidebluri tradiciis Tanaxmad, xdeba samudamod (kaTolikospatriarqis<br />

gardacvalebamde).<br />

$19. sruliad <strong>saqarTvelos</strong> kaTolikos-patriarqis sruli titulia:<br />

uwmidesi da unetaresi, sruliad <strong>saqarTvelos</strong> kaTolikos-patriarqi da<br />

mcxeTa-Tbilisis mTavarepiskoposi didi meufe, mamai Cveni...<br />

$20. yvela sasuliero piri movalea RvTismsaxurebis dros moixsenos<br />

sruliad <strong>saqarTvelos</strong> kaTolikos-patriarqis saxeli <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis<br />

iurisdiqciaSi Semaval yvela taZarSi, rogorc saqarTveloSi, aseve mis<br />

sazRvrebs gareT, Semdegi formuliT: `uwmidesi da unetaresi, sruliad<br />

<strong>saqarTvelos</strong> kaTolikos-patriarqi da mcxeTa-Tbilisis mTavarepiskoposi didi<br />

meufe, mamai Cveni (saxeli)~.<br />

$21. sruliad <strong>saqarTvelos</strong> kaTolikos-patriarqis pativis niSnebia:<br />

Zowisferi mantia, Savi sapatriarqo kunkul-bartyuli jvriTa da frTebze<br />

gamosaxuli serafimebiT, ori panaRia da jvari, didi paramani da jvris win<br />

gaZRolis ufleba.<br />

$22. sruliad <strong>saqarTvelos</strong>-kaTolikos patriarqs aqvs Tavisi tvifri da<br />

beWedi.<br />

$23. sruliad <strong>saqarTvelos</strong> kaTolikos-patriarqi aris mcxeTa-Tbilisis<br />

eparqiis mmarTveli mRvdelmTavari.<br />

$24. sruliad <strong>saqarTvelos</strong> kaTolikos-patriarqis uSualo iurisdiqciaSi<br />

imyofebian rogorc Tbilisis sionis, mcxeTis sveticxovlis, gelaTis, moqvis<br />

da gonios sakaTedro taZrebi, aseve yvela stavropigialuri monasteri.<br />

$25. sruliad <strong>saqarTvelos</strong> kaTolikos-patriarqi iwvevs da Tavmjdomareobs<br />

<strong>saqarTvelos</strong> wm. sinods da gafarToebul krebas.<br />

$26. krebaTa Soris periodSi <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis umaRlesi saeklesio<br />

xelisufali da mmarTveli aris sruliad <strong>saqarTvelos</strong> kaTolikos-patriarqi.<br />

$27. sruliad <strong>saqarTvelos</strong> kaTolikos-patriarqi Tavis moRvaweobas<br />

axorcielebs Semdeg safuZvlebze:<br />

1. wmida werili da saRmrTo gadmocema;


2. wmidaTa mociqulTa, wmidaTa msoflio da adgilobriv krebaTa da wmida<br />

mamaTa kanonebi da wesdebebi;<br />

3. <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis adgilobriv krebaTa dadgenilebebi;<br />

4. <strong>saqarTvelos</strong> avtokefaluri marTlmadidebeli eklesiis marTvagamgeobis<br />

debuleba, <strong>saqarTvelos</strong> konstitucia da Sesabamisi kanonebi.<br />

$28. sruliad <strong>saqarTvelos</strong> kaTolikos-patriarqi axorcielebs pirveli<br />

instanciis sasamarTlos funqciebs mcxeTa-Tbilisis eparqiis<br />

marTlmadidebeli qristianebisaTvis, xolo meore instanciis sasamarTlos<br />

funqciebs <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis danarCeni eparqiebis marTlmadidebeli<br />

qristianebisaTvis, romelTac sakmarisi safuZveli aqvT gaasaCivron TavianTi<br />

mmarTveli mRvdelmTavris ganaCeni.<br />

$29. sruliad <strong>saqarTvelos</strong> kaTolikos-patriarqi uflebamosilia<br />

mamamTavruli SeniSvna misces an saeklesio sasjeli Seufardos <strong>saqarTvelos</strong><br />

eklesiis iurisdiqciaSi Semaval samRvdeloebas, ber-monozvnebsa da<br />

eriskacebs da Seatyobinos amis Sesaxeb eparqiis mmarTvel mRvdelmTavars.<br />

$30. sruliad <strong>saqarTvelos</strong> kaTolikos-patriarqi:<br />

1. zrunavs <strong>saqarTvelos</strong> marTlmadidebeli eklesiis saeklesio<br />

dadgenilebebis ganxorcielebisaTvis.<br />

2. zrunavs <strong>saqarTvelos</strong> marTlmadidebeli eklesiis ierarqiis<br />

erTianobaze.<br />

3. xels awers <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis wmida sinodis dadgenilebebsa da<br />

sxva saerTo-saeklesio dokumentebs.<br />

4. urTierTobas amyarebs sxva avtokefaluri marTlmadidebeli eklesiis<br />

saWeTmpyrobelebTan, agreTve sxva aRmsareblobis xelmZRvanelobasTan,<br />

rogorc <strong>saqarTvelos</strong> avtokefaluri eklesiis saxeliT, aseve Tavisi piradi<br />

saxeliTac.<br />

5. aris <strong>saqarTvelos</strong> marTlmadidebeli eklesiis sruluflebiani<br />

warmomadgeneli saxelmwifos xelisuflebis winaSe.<br />

6. axorcielebs umaRles zedamxedvelobasa da kontrols yvela saeklesio<br />

saqmeze.<br />

7. zrunavs Tavisufal samRvdelmTavro kaTedrebze, maT Sevsebaze.<br />

8. zedamxedvelobs da xelmZRvanelobs axali mRvdelmTavris arCevas. sxva<br />

mRvdelmTavarTan erTad axdens axali mRvdelmTavris xeldasxmas. aZlevs mas<br />

`dadginebis sigels~.<br />

9. zedamxedvelobas uwevs mRvdelmTavrebs saeparqio marTva-gamgeobaSi.<br />

mwyemsmTavrulad mimoixilavs <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis iurisdiqciaSi Semaval<br />

eparqiebs.<br />

10. saWiroebis SemTxvevaSi avalebs mRvdelmTavrebs, sxva kanonebiT<br />

gaTvaliswinebuli mizezebis gamo, Tavisufali eparqiis droebiT<br />

mmarTvelobas.<br />

11. aZlevs mRvdelmTavrebs Zmur rCevebsa da mwyemsmTavrul SeniSvnebs,<br />

rogorc maTi piradi cxovrebis, aseve samRvdelmTavro movaleobis<br />

Sesrulebis Sesaxeb. maTi mxridan uyuradRebobis SemTxvevaSi mimarTavs<br />

<strong>saqarTvelos</strong> eklesiis wmida sinods.<br />

12. iRebs gansaxilvelad saqmeebs mRvdelmTavrebs Soris warmoSobili<br />

gaugebrobebis Sesaxeb. sruliad <strong>saqarTvelos</strong> kaTolikos-patriarqis<br />

gadawyvetileba orive mxarisaTvis savaldebuloa.<br />

13. iRebs saCivrebs mRvdelmTavrebze da aZlevs maT kanonier msvlelobas.


14. nebarTvas aZlevs mRvdelmTavrebs samsaxurebrivi saqmeebis gamo<br />

sazRvargareT gamgzavrebaze.<br />

15. amtkicebs eparqiebis mmarTveli mRvdelmTavrebis yvela zogadsaeklesio<br />

mniSvnelobis gadawyvetilebas.<br />

16. aRyavs mRvdelmTavrebi dadgenil saeklesio wodebebSi da aZlevs maT<br />

saeklesio jildoebs.<br />

17. ganixilavs mRvdelmTavarTa angariSgebas eparqiis mdgomareobis<br />

Sesaxeb, aZlevs maT Sefasebas da iRebs saWiro zomebs.<br />

18. niSnavs revizias sxvadasxva saWiroebaTa da SemTxvevaTa gamo.<br />

19 aqvs stavropigiebis daarsebis ufleba.<br />

20. amtkicebs, xolo gansakuTrebul SemTxvevaSi TviTon niSnavs<br />

monastrebis winamZRvrebs.<br />

21. zrunavs marTlmadidebeli RvTismetyvelebis gavrcelebisaTvis,<br />

zedamxedvelobs da xelmZRvanelobs qristianul swavla-ganaTlebas.<br />

22. niSnavs da amtkicebs sasuliero saswavleblebis reqtorebsa da<br />

proreqtorebs. amtkicebs samecniero-saRvTismetyvelo wodebebisa da<br />

xarisxebis miniWebas, zedamxedvelobas uwevs saswavlo komitets.<br />

23. zedamxedvelobs da xelmZRvanelobs qristianul ganaTlebas saero<br />

saswavlo dawesebulebebSi.<br />

24. eklesiis saWiroebisamebr niSnavs samRvdelo an saero pirebs<br />

<strong>saqarTvelos</strong> sazRvrebs gareT samsaxurisaTvis.<br />

25. samRvdelo da saero pirebs aniWebs dadgenil saeklesio jildoebs.<br />

26. zrunavs wmida mironis droulad momzadebisaTvis da akurTxebs mas.<br />

27. <strong>saqarTvelos</strong> <strong>sapatriarqos</strong>Tan qmnis da auqmebs sameurneo-sawarmoo<br />

ganyofilebebs, organizaciebsa da dawesebulebebs, romlebic saqmianobas<br />

axorcieleben TavianTi wesdebebisa da saxelmwifos Sesabamisi<br />

kanonmdeblobis Tanaxmad.<br />

28. zrunavs wmindanTa saflavebis dacvisa da gamSvenebisaTvis.<br />

29. zrunavs eklesiebis aRdgena-restavraciaze da axali taZrebis<br />

mSeneblobaze.<br />

Tavi V. sruliad <strong>saqarTvelos</strong> sapatriarqo $1. `sruliad <strong>saqarTvelos</strong><br />

sapatriarqo~ agreTve ewodeba im dawesebulebaTa erTobliobas, romlebic<br />

uSualod sruliad <strong>saqarTvelos</strong> kaTolikos-patriarqs eqvemdebarebian.<br />

$2. sruliad <strong>saqarTvelos</strong> sapatriarqo, misi ganyofilebebi da samsaxurebi<br />

mowodebulni arian daexmaron kaTolikos-patriarqs aRmasrulebeli<br />

xelisuflebis ganxorcielebaSi da angariSvaldebulni arian mis winaSe.<br />

$3. sruliad <strong>saqarTvelos</strong> <strong>sapatriarqos</strong> ganyofilebebsa da samsaxurebs<br />

qmnis, maT xelmZRvanelebs niSnavs da aTavisuflebs sruliad <strong>saqarTvelos</strong><br />

kaTolikos-patriarqi.<br />

$4. sruliad <strong>saqarTvelos</strong> <strong>sapatriarqos</strong> ganyofilebebisa da samsaxurebis<br />

moRvaweobas aregulireben Sesabamisi wesdebebi, romlebsac amtkicebs<br />

sruliad <strong>saqarTvelos</strong> kaTolikos-patriarqi.<br />

$5. sruliad <strong>saqarTvelos</strong> <strong>sapatriarqos</strong> ganyofilebebi da samsaxurebi<br />

arian zedamxedveli da makoordinirebeli organoebi eparqiebSi moqmedi<br />

analogiuri dawesebulebebisa.<br />

$6. <strong>saqarTvelos</strong> sapatriarqo, misi ganyofilebebi, dawesebulebebi,<br />

eparqiebi, samrevloebi, monastrebi, sasuliero saswavleblebi da


sazRvargareT myofi samrevloebi da dawesebulebebi sargebloben iuridiuli<br />

piris uflebiT.<br />

Tavi VI. <strong>eparqia</strong> $1. <strong>saqarTvelos</strong> eklesia iyofa eparqiebad, romlebsac<br />

marTaven mRvdelmTavrebi. <strong>eparqia</strong> Sedgeba olqebSi (samTavarxucesoebSi)<br />

gaerTianebuli samrevloebisagan da am eparqiis teritoriaze ganlagebuli<br />

monastrebisagan.<br />

$2. `<strong>eparqia</strong>~ ewodeba <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis im nawils, romelsac<br />

kanonikurad marTavs sruliad <strong>saqarTvelos</strong> kaTolikos-patriarqisa da wm.<br />

sinodis mier dadgenili eparqiis mRvdelmTavari.<br />

$3. eparqiebis sazRvrebs <strong>saqarTvelos</strong> teritoriaze adgens <strong>saqarTvelos</strong><br />

marTlmadidebeli eklesiis wm. sinodi saxelmwifos administraciulteritoriuli<br />

dayofis gaTvaliswinebiT. <strong>saqarTvelos</strong> sazRvrebs gareT<br />

eparqiebis sazRvrebi dgindeba <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis wm. sinodis<br />

gadawyvetilebiT.<br />

$4. yovel <strong>eparqia</strong>Si arseboben saeparqio mmarTvelobis organoebi,<br />

romlebic moqmedeben saeklesio kanonebiTa da saqaraTvelos avtokefaluri<br />

marTlmadidebluri marTva-gamgeobis debulebiT.<br />

$5. saeklesio saWiroebebisaTvis eparqiebSi SeiZleba Seiqmnas saTanado<br />

dawesebulebani, romelTa moRvaweobac ganisazRvreba sruliad <strong>saqarTvelos</strong><br />

kaTolikos-patriarqis locva-kurTxeviT, <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis wmida sinodis<br />

dadgenilebiT.<br />

$6. <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis wm. sinods ufleba aqvs aRadginos Zveli da<br />

gaxsnas axali eparqiebi, gaauqmos romelime arsebuli, Seucvalos dasaxeleba<br />

da teritoriuli sazRvrebi.<br />

Tavi VII. mRvdelmTavari $1. eparqiis mRvdelmTavari, wmida mociqulebidan<br />

momdinare uwyveti ierarqiuli xeldasxmis madliT, aris eparqiis<br />

saWeTmpyrobeli da misi kanonikuri mmarTveli.<br />

$2. eparqiis mRvdelmTavris arCeva da dadgineba xdeba <strong>saqarTvelos</strong><br />

eklesiis wmida sinodis mier. sruliad <strong>saqarTvelos</strong> kaTolikos-patriarqi<br />

aZlevs eparqiis mRvdelmTavars `dadginebis sigels~.<br />

$3. eparqiis mRvdelmTavrebi atareben wodebas, romelSic Sedis eparqiis<br />

saxelwodeba. mRvdelmTavarTa wodebebi ganisazRvreba <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis<br />

wm. sinodis krebis mier.<br />

$4. samRvdelmTavro kandidati unda akmayofilebdes Semdeg pirobebs:<br />

1. asakiT unda iyos aranakleb ocdaTxuTmeti (35) wlisa.<br />

2. unda gamoirCeodes sarwmunoebrivi da zneobrivi siwmindiT.<br />

3. unda hqondes Sesaferisi saRvTismetyvelo da saero ganaTleba.<br />

4. unda iyos beri.<br />

$5. eparqiis mRvdelmTavars aqvs sarwmunoebrivi da zneobrivi swavlebis,<br />

mRvdelmoqmedebisa da moZRvrebis sruli ierarqiuli uflebamosileba.<br />

$6. eparqiis mRvdelmTavari sruliad <strong>saqarTvelos</strong> kaTolikos-patriarqTan<br />

SeTanxmebiT asrulebs sasuliero pirebis xeldasxmas, iZleva locvakurTxevas<br />

berad da monozvnad aRkvecaze da niSnavs maT msaxurebis<br />

adgilebze, agreTve niSnavs eparqiis dawesebulebebis yvela TanamSromels.<br />

$7. eparqiis mRvdelmTavars ufleba aqvs kaTolikos-patriarqTan<br />

SeTanxmebiT miiRos Tavis <strong>eparqia</strong>Si samsaxurisaTvis sxva eparqiidan


gadmosuli sasuliero piri, Tu mas aqvs Tavisi episkoposisagan `gantevebis<br />

sigeli~. agreTve mRvdelmTavars ufleba aqvs gauSvas Tavisi eparqiidan sxva<br />

eparqiebSi sasuliero pirebi da misces maT `gantevebis sigelebi~.<br />

$8. eparqiis mRvdelmTavari aris umaRlesi zedamxedveli <strong>eparqia</strong>Si Semaval<br />

monastrebze da dawesebulebebze, garda stavropigialurisa, romelic<br />

uSualod kaTolikos-patriarqs eqvemdebareba.<br />

$9. eparqiis mRvdelmTavris Tanxmobis gareSe saeparqio mmarTvelobis<br />

organoebis verc erTi gadawyvetileba ver ganxorcieldeba.<br />

$10. eparqiis mRvdelmTavars ufleba aqvs mimarTos eparqiis mrevls<br />

samRvdelmTavro epistoleTi.<br />

$11. eparqiis yvela taZarSi RvTismsaxurebis dros <strong>saqarTvelos</strong><br />

kaTolikos-patriarqis saxelis Semdeg aRevlineba eparqiis mRvdelmTavris<br />

saxeli.<br />

$12. eparqiis mRvdelmTavari valdebulia sruliad <strong>saqarTvelos</strong><br />

kaTolikos-patriarqs warudginos dadgenili formiT yovelwliuri angariSi<br />

eparqiis cxovrebisa da Tavisi moRvaweobis Sesaxeb.<br />

$13. eparqiis mRvdelmTavari:<br />

1. icavs sarwmunoebriv da zneobriv siwmindes.<br />

2. pasuxismgebelia <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis saeklesio krebebis<br />

dadgenilebebisa da sxva saeklesio wesdebebis Sesrulebaze Tavis <strong>eparqia</strong>Si.<br />

3. zedamxedvelobs saeklesio wesrigs da RvTismsaxurebis swor<br />

aRsrulebas.<br />

4. saeklesio kanonebis Sesabamisad mogzaurobs Tavis <strong>eparqia</strong>Si,<br />

mimoixilavs eparqiis samrevloebs da akontrolebs maT an uSualod, an Tavisi<br />

uflebamosili warmomadgenlebis meSveobiT.<br />

5. zedamxedvelobs eparqiis samRvdeloebis moRvaweobas.<br />

6. aZlevs sasuliero pirebsa da momsaxure personals Svebulebas erTi<br />

Tvis vadiT.<br />

7. zrunavs sasuliero pirTa ganaTlebis donis asamaRleblad<br />

8. zedamxedvelobs da xelmZRvanelobs samRvdelo kandidatebis<br />

saRvTismetyvelo momzadebas.<br />

9. ebrZvis <strong>eparqia</strong>Si gavrcelebul yvela borot da mwvaleblur swavlebas.<br />

10. zrunavs, rom samRvdeloebis qadageba Seesabamebodes wmida<br />

marTlmadidebeli eklesiis swavlebas.<br />

11. zrunavs mrevlis sulieri da zneobrivi donis asamaRleblad.<br />

12. sruliad <strong>saqarTvelos</strong> kaTolikos-patriarqis winaSe Suamdgomlobs<br />

Rirseuli sasuliero pirebisa da eriskacebis dasajildoeblad.<br />

13. kaTolikos-patriarqTan SeTanxmebiT akurTxebs <strong>eparqia</strong>Si Semaval<br />

taZrebs da xels asxams sadiakvno da samRvdelo kandidatebs.<br />

14. zrunavs mowyalebisa da qvelmoqmedebis saqmeebze.<br />

15. aarsebs misiisa da evangelizaciis centrebsa da misionerul skolebs.<br />

$14. eparqiis mRvdelmTavari valdebulia hqondes eparqiis sasuliero<br />

pirTa sruli sia da monacemebi.<br />

$15. eparqiis mRvdelmTavari valdebulia, mosTxovos <strong>eparqia</strong>Si Semavali<br />

monastrebis winamZRvrebsa da olqebis mTavarxucesebs maTdami<br />

daqvemdebarebuli monastrebisa da olqebSi moRvaweobis yovelwliuri<br />

angariSi.


$16. eparqiis mRvdelmTavris nebarTvis gareSe <strong>eparqia</strong>Si RvTismsaxurebis<br />

aRsruleba aravis ar SeuZlia.<br />

$17. eparqiis mRvdelmTavari aris <strong>eparqia</strong>Si umaRlesi sasamarTlo<br />

xelisufali. saeklesio kanonebis mixedviT mas ufleba aqvs:<br />

1. mwyemsmTavruli SeniSvna misces sasuliero pirebs, gamoucxados maT<br />

sayveduri, gadaayenos Tanamdebobidan, daados epitimia da aukrZalos<br />

mRvdelmoqmedeba.<br />

2. mwyemsmTavruli SeniSvna misces eriskacebs, daados epitimia da dasajos<br />

isini uziareblobiT.<br />

3. Seamsubuqos sasjeli.<br />

4. saeklesio kanonebis Sesabamisad gadawyvitos saeklesio qorwinebisa da<br />

ganqorwinebis sakiTxebi.<br />

$18. eparqiis mRvdelmTavari valdebulia, RvTismsaxurebis dros aRavlinos<br />

sruliad <strong>saqarTvelos</strong> kaTolikos-patriarqis saxeli.<br />

$19. eparqiis mRvdelmTavari valdebulia daemorCilos umaRles saeklesio<br />

xelisuflebas (<strong>saqarTvelos</strong> eklesiis wm. sinods da kaTolikos-patriarqs),<br />

Seatyobinos mas <strong>eparqia</strong>Si yvela mniSvnelovani movlena da ar moimoqmedos<br />

iseTi ram, rac mis uflebas aRemateba.<br />

$20. eparqiis mRvdelmTavari valdebulia mudmivad imyofebodes Tavis<br />

<strong>eparqia</strong>Si. mas eparqiidan wasvla mxolod kaTolikos-patriarqis nebarTviT<br />

SeuZlia.<br />

$21. eparqiis mRvdelmTavars ar eqvemdebarebian eparqiis teritoriaze<br />

ganlagebuli stavropigialuri monastrebi, saswavleblebi da dawesebulebani.<br />

$22. eparqiis mRvdelmTavars ufleba aqvs <strong>sapatriarqos</strong>Tan SeTanxmebiT<br />

Seqmnas da daamtkicos saeklesio-saqvelmoqmedo sazogadoebani, samrevloebTan<br />

arsebuli Zmobebi da maTi wesdebebi.<br />

$23. eparqiis mRvdelmTavars unda hyavdes saeparqio sabWo da daniSnos misi<br />

wevrebi da TanamSromlebi.<br />

$24. eparqiis mRvdelmTavari aris Tavisi eparqiis saeklesio qonebis<br />

umaRlesi zedamxedveli, da igi pasuxismgebelia am qonebaze wmida sinodisa da<br />

kaTolikos-patriarqis winaSe.<br />

$25. daqvrivebul <strong>eparqia</strong>s droebiT marTavs kaTolikos-patriarqis mier<br />

daniSnuli mRvdelmTavari. am dros ar tardeba araviTari RonisZiebani<br />

saeparqio cxovrebis reorganizaciisaTvis da ar xdeba araviTari cvlilebani<br />

wina mRvdelmTavris mmarTvelobis periodSi dawyebul samuSaoebSi.<br />

$26. eparqiis daqvrivebisas saeparqio sabWo daluqavs saeparqio daxls da<br />

yvela dawesebulebas; xolo <strong>saqarTvelos</strong> sapatriarqo gamoyofs komisias,<br />

romelic revizias gaukeTebs eparqiis qonebas da Seadgens Sesabamis aqts<br />

axlad daniSnuli mRvdelmTavrisaTvis gadasacemad.<br />

$27. <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis mRvdelmTavrebis xeldasxma sruldeba mcxeTis<br />

sveticxovlis wmida aTormetTa mociqulTa saxelobis sapatriarqo taZarSi.<br />

$28. eparqiis mRvdelmTavars aqvs Tavisi tvifri da beWedi.<br />

$29. samocdaTxuTmeti (75) wlis asakis miRwevisas eparqiis mRvdelmTavari<br />

valdebulia sTxovos kaTolikos-patriarqs pensiaSi gasvlis nebarTva.<br />

$30. eparqiis mRvdelmTavars ufleba ara aqvs TviTneburad Sevides da<br />

unebarTvod aRasrulos mRvdelmoqmedeba sxvis <strong>eparqia</strong>Si.


Tavi VIII. saeparqio sabWo $1. saeparqio sabWo aris saTaTbiro,<br />

kolegialuri organo, romelic eparqiis mRvdelmTavars exmareba eparqiis<br />

mmarTvelobaSi da uSualod mas eqvemdebareba.<br />

$2. saeparqio sabWos daniSnulebaa mRvdelmTavarTan erTad ganixilos<br />

eparqiis mmarTvelobasTan dakavSirebuli sakiTxebi.<br />

$3. saeparqio sabWos wevrebsa da mis TanamSromlebs niSnavs da<br />

aTavisuflebs mmarTveli mRvdelmTavari.<br />

$4. saeparqio sabWos Tavmjdomare aris eparqiis mmarTveli mRvdelmTavari.<br />

$5. saeparqio sabWos wevrebi arian: mRvdelmTavari, oTxi sasuliero da<br />

ori saero piri. isini unda gamoirCeodnen maRali zneobiT, sulierebiT,<br />

Sesabamisi saRvTismetyvelo ganaTlebiT da cxovrebiseuli gamocdilebiT.<br />

$6. saeparqio sabWos sxdomebi imarTeba regularulad, kvartalSi erTxel<br />

da saWiroebisamebr.<br />

$7. saeparqio sabWos hyavs Tavisi mdivani, romelsac niSnavs eparqiis<br />

mRvdelmTavari sabWos wevrTagan. mdivani pasuxismgebelia sxdomebisaTvis<br />

saWiro masalebis momzadebasa da saTanado oqmebisa da dokumentaciis<br />

Sedgenaze.<br />

$8. saeparqio sabWos sxdomebis oqmebze xels awers sabWos yvela wevri.<br />

$9. mmarTveli mRvdelmTavari aris eparqiis umaRlesi sasamarTlo<br />

xelisufali. saeparqio sabWo rCevebiTa da mosazrebebiT exmareba eparqiis<br />

mRvdelmTavars sasamarTlo xelisuflebis ganxorcielebaSi.<br />

$10. saeparqio sabWo saTanado ganxilvis Semdeg, saTaTbiro xmis uflebiT<br />

warudgens eparqiis mRvdelmTavars sasamarTlo saqmes. mmarTvel<br />

mRvdelmTavars gamoaqvs ganaCeni, rogorc eparqiis umaRles sasamarTlo<br />

xelisufals.<br />

$11. saeparqio sabWos is wevri, romelsac raime piradi interesi akavSirebs<br />

mocemul sasamarTlo saqmesTan, mis ganxilvaSi ar monawileobs.<br />

$12. saeparqio sabWo kompetenturia ganixilos Semdegi saxis sasamarTlo<br />

saqmeebi:<br />

1. sasuliero pirTa da eriskacTa mier sarwmunoebisagan gandgoma;<br />

2. maT mier saeklesio da zneobrivi kanonebis darRveva;<br />

3. saeklesio qorwineba da ganqorwineba;<br />

4. da sxva sakiTxebi, romlebic exebian saeklesio marTlwesrigs.<br />

$13. saeparqio sabWos sasamarTlo saqmeebs ixilavs `<strong>saqarTvelos</strong> eklesiis<br />

saeklesio sasamarTlos Sesaxeb wesdebis~ Sesabamisad.<br />

Tavi IX. olqebi (samTavarxucesoebi) $1. <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis eparqiebi<br />

iyofa olqebad (samTavarxucesoebad).<br />

$2. olqebis xelmZRvanelebi arian mTavarxucesebi, romlebsac niSnavs da<br />

aTavisuflebs eparqiis mmarTveli mRvdelmTavari.<br />

$3. mTavarxucesi aris eparqiis mRvdelmTavris mier daniSnuli<br />

zedamxedveli, romlis movaleobaSi Sedis olqis farglebSi saeklesio<br />

marTlwesrigis dacva.<br />

$4. olqSi gaerTianebuli samrevloebis raodenobas gansazRvravs eparqiis<br />

mmarTveli mRvdelmTavari.<br />

$5. olqis mTavarxucess ufleba aqvs misdami daqvemdebarebul olqSi<br />

moagvaros uTanxmoebebi sasuliero pirTa, eklesiis TanamSromelTa da<br />

agreTve sasuliero pirTa da eklesiis TanamSromelTa Soris.


$6. olqis mTavarxucesi SeiZleba iyos saeparqio sabWos wevri.<br />

$7. olqis mTavarxucesi yovel weliwads eparqiis mmarTvel mRvdelmTavars<br />

warudgens angariSs dadgenili formiT olqis mdgomareobasa da Tavisi<br />

moRvaweobis Sesaxeb.<br />

$8. yovel olqSi samRvdeloeba Tavisi wridan irCevs moZRvarTmoZRvars,<br />

romelsac amtkicebs eparqiis mRvdelmTavari.<br />

$9. moZRvarTmoZRvars sasuliero pirebma regularulad unda Caabaron<br />

aRsareba.<br />

Tavi X. samrevlo $1. <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis eparqiebi iyofa olqebad,<br />

xolo olqebi – samrevloebad.<br />

$2. samrevlo – es aris taZarTan gaerTianebuli marTlmadidebel<br />

qristianTa sazogadoeba, romelic Sedgeba samRvdelo da saero pirTagan,<br />

samrevlo – es aris eparqiis nawili, romelic imyofeba eparqiis<br />

mRvdelmTavris kanonikuri mmarTvelobis qveS.<br />

$3. samrevlos xelmZRvanelobs eparqiis mRvdelmTavris mier daniSnuli<br />

winamZRvari, romelsac marTa-gamgeobaSi samrevlo sabWo exmareba.<br />

$4. axali samrevloebis daarseba an samrevlos gauqmeba xdeba eparqiis<br />

mmarTveli mRvdelmTavris locva-kurTxeviT.<br />

$5. samrevlos aucileblad unda hqondes erTi taZari an samlocvelo<br />

saxli. samrevlo taZrebis, samlocvelo saxlebisa da saydrebis aSeneba,<br />

gamSveneba da SekeTeba xdeba eparqiis mmarTveli mRvdelmTavris nebarTviT.<br />

$6. samrevloSi samRvdelo pirs niSnavs da aTavisuflebs eparqiis<br />

mmarTveli mRvdelmTavari.<br />

$7. samrevlos samRvdelo piri _ winamZRvari<br />

1. sasurvelia mudmivad cxovrebodes samrevlos teritoriaze; igi<br />

valdebulia TviTneburad ar miatovos Tavisi mrevli, gansakuTrebiT maSin,<br />

rodesac samrevloSi gavrcelebulia epidemia an sxva raime safrTxe emuqreba<br />

mas.<br />

2. mudmivad unda ataros sasuliero wodebis Sesabamisi samoseli.<br />

3. ar unda iyos dakavebuli iseTi saqmeebiT, romlebic ar Seesabameba<br />

sasuliero wodebas.<br />

4. ar unda eswrebodes sasuliero wodebisaTvis Seuferebel gasarTob<br />

sanaxaobebs.<br />

5. mudam unda kiTxulobdes wmida werilsa da wm. mamaTa Sromebs,<br />

ecnobodes saRvTismetyvelo literaturas, qadagebdes.<br />

6. saTanadod unda aRasrulos saeklesio RvTismsaxureba da<br />

mRvdelmoqmedeba.<br />

7. unda izrunos taZarsa da saeklesio Senobis garemontebasa da<br />

gamSvenebaze.<br />

8. unda izrunos RvTismsaxurebisaTvis saWiro nivTebis SeZenaze, Senaxvasa<br />

da dacvaze.<br />

9. unda izrunos saeklesio disciplinasa da zneobaze, SeniSvnebi da<br />

darigebebi misces damnaSaveebs.<br />

10. zustad unda Seasrulos eparqiis mmarTveli mRvdelmTavris<br />

gankargulebani da miTiTebani.<br />

11. unda izrunos avadmyofobaze, qvriv-oblebsa da glaxakebze.


12. unda awarmoos saeklesio sabuTebi; weros samrevlo matiane, izrunos<br />

arqivis Sevsebaze.<br />

13. unda izrunos samrevlo biblioTekis mowyobaze.<br />

14. yvela mniSvnelovani sakiTxis gadawyvetisas unda mimarTos eparqiis<br />

mmarTvel mRvdelmTavars an olqis mTavarxucess.<br />

15. unda ebrZolos samrevloSi gavrcelebul crurwmenasa da<br />

mwvaleblobas.<br />

16. zedamxedveloba unda gauwios saeklesio TanamSromlebis mier TavianTi<br />

movaleobis saTanadod aRsrulebas.<br />

17. unda izrunos saeklesio qonebaze, awarmoos sainventarizacio wigni.<br />

igi pasuxismgebelia eparqiis mRvdelmTavris, kaTolikos-patriarqisa da wm.<br />

sinodis winaSe saeklesio qonebaze.<br />

18. unda moiwvios samrevlo sabWos sxdomebi TveSi erTxel.<br />

19. unda moiwvios samrevlos kreba weliwadSi erTxel, romelsac TviTon<br />

Tavmjdomareobs.<br />

20. unda warudginos olqis mmarTvelsa da eparqiis mRvdelmTavars<br />

yovelwliuri angariSi samrevlos mdgomareobisa da Tavisi moRvaweobis<br />

Sesaxeb.<br />

$8. samrevlos samRvdelo pirs - winamZRvars SeuZlia Svebuleba aiRos da<br />

datovos Tavisi samrevlo erTi TviT, eparqiis mRvdelmTavris locvakurTxeviT.<br />

$9. mrevlis yoveli wevri unda iyos marTlmadidebeli aRmsareblobis<br />

piri, romelsac cocxali kavSiri aqvs Tavis samrevlo taZarTan.<br />

$10. mrevlis yoveli wevri valdebulia daeswros RvTismsaxurebas,<br />

regularulad Caabaros aRsareba da eziaros, daicvas saeklesio kanonebi,<br />

iswrafodes sulier-zneobrivi srulyofisaken da iRvwodes samrevlos<br />

keTildReobisaTvis.<br />

$11. samrevlos krebis wevrebi arian am samrevlos wevri sasuliero da<br />

saero pirebi.<br />

$12. samrevlo kreba, erTi (1) wlis vadiT irCevs samrevlo sabWos wevrebs,<br />

romlebsac amtkicebs eparqiis mmarTveli mRvdelmTavari.<br />

$13. samrevlo sabWo Sedegeba eklesiaSi momsaxure yvela sasuliero da<br />

sami saero pirisagan.<br />

$14. samrevlo sabWos Tavmjdomare aris samrevlos winamZRvari.<br />

$15. mRvdelmTavarTan SeTanxmebiT samrevlo sabWo saero pirTagan erTi<br />

wlis vadiT niSnavs mnes, romelic aRricxavs eklesiis Semosaval-gasavals,<br />

risTvisac iqmneba specialuri wigni. yovelTviurad samrevlo sabWo<br />

akontrolebs samrevlos fulad da materialur saxsrebs. darRvevis<br />

SemTxvevaSi damnaSaves winamZRvris wardginebiT mRvdelmTavari adebs sasjels<br />

an aTavisuflebs mas.<br />

$16. winamZRvris gardacvalebis an sxvagan gadayvanis SemTxvevaSi samrevlo<br />

sabWo amowmebs samrevlos qonebas; aRwers da Seadgens Sesabamis aqts,<br />

romelsac gadascems eparqiis mRvdelmTavarsa da mis mier daniSnul<br />

winamZRvars.<br />

$17. samrevlo sabWo angariSvaldebulia eparqiis mmarTveli<br />

mRvdelmTavris winaSe.


$18. yovel samrevlos ukavia gansazRvruli teritoria (qalaqebis<br />

samrevloebis garda), romlis sazRvrebis Secvlis ufleba mxolod eparqiis<br />

mmarTvel mRvdelmTavars aqvs.<br />

$19. samrevlos gauqmebis SemTxvevaSi misi kuTvnili qoneba gadadis<br />

eparqiis mflobelobaSi.<br />

$20. samrevlos winamZRvars aqvs Sesabamisi tvifri da beWedi.<br />

Tavi XI. monastrebi $1. monasteri aris savane, romelSic cxovrobs da<br />

moRvaweobs berebis an monozvnebisagan Semdgari krebuli. am krebulis berebi<br />

an monozvnebi gaerTianebulni arian upovrebis, uqorwineblobisa da<br />

morCilebis aRTqmiT da Tavisi cxovreba miZRvnili aqvT ubiwoebisa da<br />

locvisadmi.<br />

$2. monastrebis daarsebis nebarTvas iZleva sruliad <strong>saqarTvelos</strong><br />

kaTolikos-patriarqi, an wm. sinodi eparqiis mmarTveli mRvdelmTavris<br />

wardginebiT da kanonikuri proceduris dacviT.<br />

$3. sruliad <strong>saqarTvelos</strong> kaTolikos-patriarqs aqvs ufleba<br />

stavropigialuri monastrebis daarsebisa <strong>saqarTvelos</strong> <strong>sapatriarqos</strong><br />

iurisdiqciaSi Semaval mTel teritoriaze.<br />

$4. stavropigialuri monastrebi Sedian uSualod sruliad <strong>saqarTvelos</strong><br />

kaTolikos-patriarqis iurisdiqciaSi.<br />

$5. eparqiis teritoriaze arsebuli sxva monastrebi eqvemdebarebian<br />

mmarTveli mRvdelmTavris iurisdiqcias.<br />

$6. monastrebi sargebloben iuridiuli piris uflebiT, aqvT beWedi da<br />

tvifri.<br />

$7. <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis yvela monastris Sevseba xdeba mmarTveli<br />

mRvdelmTavris locva-kurTxevis Tanaxmad marTlmadidebeli aRmsareblobis<br />

pirebiT, romelTac bermonozvnuri cxovrebis survili aqvT.<br />

$8. monastrebi Tavis moRvaweobas axorcieleben `<strong>saqarTvelos</strong> eklesiis<br />

monastrebisa da ber-monozvnobis Sesaxeb debulebis~ Tanaxmad. yovel<br />

monasters SeiZleba hqondes Tavisi specifikuri tibikoni, magram igi unda<br />

Seesabamebodes `debulebas~ da damtkicebuli unda iyos kaTolikos-patriarqis<br />

an wmida sinodis mier.<br />

$9. monastrebs ufleba aqvT hqondeT metoqebi, romelTa daarsebis<br />

nebarTvas iZleva kaTolikos-patriarqi an wm. sinodi. metoqi ewodeba taZars,<br />

Tavisi kuTvnili Senoba-nagebobiT, romelic imyofeba monastris gamgeblobaSi,<br />

magram mdebareobs mis sazRvrebs gareT (SesaZlebelia sxva eparqiis<br />

teritoriaze). metoqis moRvaweoba regulirdeba `<strong>saqarTvelos</strong> eklesiis<br />

monastrebisa da ber-monoznobis Sesaxeb debulebiT~, agreTve im monastris<br />

tibikoniT, romlis kuTvnilebasac es metoqi warmoadgens. metoqi Sedis im<br />

mRvdelmTavris iurisdiuqciaSi, romeli eparqiis teritoriazec igi<br />

mdebareobs.<br />

Tavi XII. saeklesio finansebi da qoneba $1. <strong>saqarTvelos</strong> eklesia<br />

uzrunvelyofs Tavis materialur moTxovnilebebs TviTdafinansebis<br />

safuZvelze.<br />

$2. misi finansebi iqmneba: morwmuneTa nebayoflobiTi SemowirulobiT,<br />

saeklesio wesebis aRsrulebis SemowirulobiT, saeklesio sawarmoebis mier


gamoSvebuli produqciis realizaciiT da sxva saeklesio-sameurneo<br />

saqmianobiT.<br />

$3. centraluri saeklesio biujeti sapatriarqoSi iqmneba eparqiebis,<br />

stavropigialuri monastrebisa da sxva saeklesio-sameurneo dawesebulebebis<br />

mier gadaricxuli fuladi saxsrebiT, romlis procentul raodenobas<br />

gansazRvravs wm. sinodi.<br />

$4. saerTo-saeklesio finansebis ganmkargavni arian sruliad <strong>saqarTvelos</strong><br />

kaTolikos-patriarqi da wmida sinodi.<br />

$5. <strong>sapatriarqos</strong> ganyofilebebis dawesebulebebis dafinanseba xdeba<br />

saerTo-saeklesio saxsrebidan, garda im ganyofilebebisa, romlebsac SeswevT<br />

TviTdafinansebis unari.<br />

$6. eparqiis biujeti iqmneba samrevloebis, monastrebisa da saeparqiosameurneo<br />

dawesebulebebis Semosavlidan wm. sinodis mier dadgenili<br />

procentis gadaricxviT.<br />

$7. saerTo-saeparqio fuladi saxsrebis ganmkargavi biujetis farglebSi<br />

aris mmarTveli mRvdelmTavari, romelic awarmoebs saeklesio daniSnulebiT<br />

gacemuli Tanxis aRricxvas.<br />

$8. samrevloebis fuladi saxsrebi iqmneba: morwmuneTa nebayoflobiTi<br />

Semowirulobebis da sapatriarqodan gacemuli sanTlis, saeklesio<br />

literaturis da sxva nivTiebis realizaciiT miRebuli Semosavlisagan.<br />

$9. samrevlos fuladi saxsrebis ganmkargavi biujetis farglebSi aris<br />

samrevlo winamZRvari da samrevlo sabWo.<br />

$10. monastrebis fuladi saxsrebi iqmneba iseve, rogorc samrevloebisa.<br />

maTi ganmkargavi biujetis farglebSi aris monastris winamZRvari.<br />

$11. sasuliero saswavleblebis dafinanseba xdeba im eparqiis saerTosaeklesio<br />

fuladi saxsrebidan, sadac mdebareobs es saswavlebeli da<br />

saswavleblis daqvemdebarebaSi myofi sameurneo dawesebulebebis<br />

Semosavlidan.<br />

$12. sasuliero saswavleblebis xarjTaRricxvas amticebs eparqiis<br />

mRvdelmTavari sruliad <strong>saqarTvelos</strong> kaTolikos-patriarqTan SeTanxmebiT.<br />

$13. sasuliero saswavleblis fuladi saxsrebis ganmkargavi biujetis<br />

farglebSi aris reqtori da pedsabWo.<br />

$14. saeklesio Tanxebi inaxeba bankSi Sesabamisi saeklesio dawesebulebis<br />

saxelze.<br />

$15. sruliad <strong>saqarTvelos</strong> kaTolikos-patriarqi da wmida sinodi axdenen<br />

saerTo-saeklesio da saeparqio fuladi saxsrebisa da qonebis revizias. aseTi<br />

reviziis ganxorcielebisaTvis maT mier iqmneba specialuri sinodaluri<br />

komisia.<br />

$16. <strong>saqarTvelos</strong> <strong>sapatriarqos</strong>a da stavropigialuri monastrebis fuladi<br />

saxsrebisa da qonebis revizias axdens sruliad <strong>saqarTvelos</strong> kaTolikospatriarqis<br />

mier daniSnuli komisia.<br />

$17. eparqiis samrevloebis, monastrebisa da dawesebulebebis fuladi<br />

saxsrebisa da qonebis revizias axdens kaTolikos-patriarqis an eparqiis<br />

mmarTveli mRvdelmTavris mier daniSnuli sarevizio komisia.<br />

$18. <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis eparqiebs, monastrebs, samrevloebs, saeklesio<br />

dawesebulebebs, sasuliero saswavleblebs, saeklesio-sameurneo<br />

dawesebulebebs ufleba aqvT flobdnen uZrav-moZrav qonebas, miwis nakveTs,<br />

aiRon arendiT, aaSenon da SeiZinon Senoba-nagebobebi da sxv. kaTolikos-


patriarqis kurTxeviT aqvT ufleba qadagebisaTvis isargeblon masobrivi<br />

informaciis saSualebebiT da sxv.<br />

$19. saeklesio qonebis marTva da gankargva xdeba saeklesio kanonebis,<br />

saxelmwifoSi moqmedi kanonmdeblobis da `<strong>saqarTvelos</strong> avtokefaluri<br />

marTlmadidebeli eklesiis marTva-gamgeobis debulebis~ Tanaxmad.<br />

$20. <strong>saqarTvelos</strong> <strong>sapatriarqos</strong>a da eparqiebis biujetSi Semosavlebidan<br />

gadasaricx procents adgens <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis wmida sinodi.<br />

$21. eparqiebis, monastrebis, samrevloebisa da sxva saeklesio<br />

dawesebulebebis fuladi saxsrebi mRvdelmTavrebisa da winamZRvrebis mier<br />

mxolod saeklesio miznebisaTvis unda iqnes gamoyenebuli.<br />

$22. eklesiaSi akrZalulia iseTi sanTlebisa, an sxva saeklesio nivTebis<br />

gayidva, romlebic ar aris damzadebuli <strong>sapatriarqos</strong> sameurneo<br />

dawesebulebebis mier.<br />

$23. <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis mTel kanonikur teritoriaze sanTlebis,<br />

saeklesio literaturisa Tu sxva nivTebis realizacia xdeba <strong>sapatriarqos</strong><br />

mier dadgenili fasebis mixedviT.<br />

Tavi XIII. sasuliero da saeklesio saswavleblebi $1. <strong>saqarTvelos</strong><br />

eklesiis sasuliero saswavleblebi warmoadgenen umaRles da saSualo<br />

specialur saswavlo dawesebulebebs, romlebic amzadeben:<br />

1. RvTismsaxurTa kadrebs <strong>saqarTvelos</strong> marTlmadidebeli eklesiisaTvis.<br />

2. samecniero da pedagogiur kadrebs <strong>saqarTvelos</strong> marTlmadidebeli<br />

eklesiis saWiroebisaTvis.<br />

3. saRvTismetyvelo sagnebis kvalificiur pedagogiur kadrebs umaRlesi<br />

da saSualo saero saswavleblebisaTvis.<br />

$2. <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis saeklesio saswavleblebi: gimnaziebi, liceumebi,<br />

skolebi, sabavSvo baRebi da sxv. warmoadgenen saSualo da dawyebiT saswavlo<br />

dawesebulebebs, romlebic emsaxurebian momavali Taobis marTlmadidebeli<br />

sarwmunoebiT aRzrdas.<br />

$3. sasuliero da saeklesio saswavleblebi eqvemdebarebian sruliad<br />

<strong>saqarTvelos</strong> kaTolikos-patriarqis umaRles mmarTvelobas.<br />

$4. sasuliero da saeklesio saswavleblebi kanonikurad Sedian im<br />

mmarTveli mRvdelmTavris iurisdiqciaSi, romlis eparqiis teritoriazec<br />

isini arian ganlagebuli.<br />

$5. sasuliero da saeklesio saswavleblebis daarseba da gauqmeba xdeba<br />

sruliad <strong>saqarTvelos</strong> kaTolikos-patriarqis brZanebiT.<br />

$6. sasuliero da saeklesio saswavleblebis marTva da moRvaweoba xdeba<br />

`<strong>saqarTvelos</strong> marTlmadidebeli eklesiis sasuliero saswavleblebis Sesaxeb<br />

debulebis~ safuZvelze.<br />

$7. sasuliero da saeklesio saswavleblebisaTvis saswavlo programas<br />

adgens <strong>sapatriarqos</strong>Tan arsebuli saswavlo komiteti.<br />

$8. <strong>sapatriarqos</strong>Tan arsebuli saswavlo komiteti valdebulia Seamowmos<br />

saswavlo procesis mimdinareoba sasuliero da saeklesio saswavleblebSi da<br />

zedamxedveloba gauwios programebis ganxorcielebas.<br />

Tavi XIV. sapensio anazRaurebis Sesaxeb $1. <strong>saqarTvelos</strong> eklesia<br />

sasuliero pirebisa da TanamSromlebis sapensio anazRaurebas awarmoebs<br />

`saeklesio pensiis Sesaxeb debulebis~ safuZvelze.


Tavi XV. `<strong>saqarTvelos</strong> avtokefaluri marTlmadidebeli eklesiis<br />

marTva-gamgeobis debulebaSi~ cvlilebebis Setanis Sesaxeb $1.<br />

`<strong>saqarTvelos</strong> avtokefaluri marTlmadidebeli eklesiis marTva-gamgeobis<br />

debuleba~ ZalaSia <strong>saqarTvelos</strong> marTlmadidebeli eklesiis gafarToebuli<br />

krebis mier misi miRebisTanave.<br />

$2. adre arsebuli `debuleba <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis marTva-gamgeobis<br />

Sesaxeb~ gauqmebulia.<br />

$3. `<strong>saqarTvelos</strong> avtokefaluri marTlmadidebeli eklesiis marTva-<br />

gamgeobis debulebaSi~ cvlilebebis Setanis ufleba aqvs mxolod<br />

<strong>saqarTvelos</strong> eklesiis wmida sinods.<br />

gadmobeWdilia wignidan - `<strong>saqarTvelos</strong> avtokefaluri, marTlmadidebeli<br />

eklesiis marTva-gamgeobis debuleba~, mcxeTa, sveticxoveli, 1995<br />

2002 wlis 17 oqtombris wmida sinodis dadgenilebiT zemoaRniSnul<br />

eparqiebs daemata ramdenime axali <strong>eparqia</strong> da kanonizebul iqna axali<br />

wmidanebi, maT Soris wmida kirion kaTalikosi, klarjeli mamebi, eqvTime<br />

TayaiSvili da sxv.<br />

daskvna<br />

saeklesio samarTali saukuneTa manZilze Seiswavleba marTlmadidebel<br />

msoflioSi, CvenSi is SedarebiT axali samecniero dargia, amitomac<br />

Sesabamisad mniSvnelovania <strong>saqarTvelos</strong> saeklesio krebebis mier gamocemuli<br />

samarTlis Zeglebis erTad Tavmoyra da maTi analizi. naSromSi `<strong>saqarTvelos</strong><br />

saeklesio krebebi~ gamovlenili, gaanalizebuli da Seswavlili iqna IV-XX<br />

saukuneebSi Semdgari ramdenime aTeuli saeklesio kreba, isini daiyo<br />

garkveuli sistemisa da qronologiis Sesabamisad. kerZod, calke jgufad<br />

gamovyaviT krebebi, romelTac kanonSemoqmedebiTad iRvawes, aseve gaerTiandnen<br />

krebebi, romelTac mimdinare sakiTxebi ganixiles, magram kanonebi ar<br />

gamouciaT. Tavis mxriv, mimdinare saeklesio krebebi or jgufad gavyaviT,<br />

pirvelSi moxvdnen krebebi, romelnic Sedgnen avtokefaliis gauqmebamde,<br />

meoreSi ki avtokefaliis aRdgenidan dRemde. maT Soris, calke jgufis saxiT<br />

movaTavseT is msoflio da saerTaSoriso mniSvnelobis saeklesio krebebi,<br />

romelTa muSaobaSi <strong>saqarTvelos</strong> episkoposebma miiRes monawileoba.<br />

Sesabamisad, naSromSi Sevida 15 sakanonmdeblo kreba, Semdgarni XII-XX


saukuneSi, 21 mimdinare kreba Semdgarni IV-XVIII saukuneebSi, XIX-XX<br />

saukuneebSi Semdgari 50 mimdinare kreba, maT Soris, rogorc aRiniSna,<br />

moTavsebulia 9 msoflio anda saerTaSoriso mniSvnelobis saeklesio kreba,<br />

romelTa muSaobaSic qarTvelma episkoposebma miiRes monawileoba.<br />

<strong>saqarTvelos</strong> saeklesio krebebis SeswavliT kidev erTxel dadasturda,<br />

rom <strong>saqarTvelos</strong> wmida eklesia uwyveti Tanamonawile iyo diadi msoflio<br />

saeklesio cxovrebisa, amitomac SeZlo man wmida mamaTa azriT, sarwmunoebis<br />

wmidad dacva mociqulTa droidan Cvens dromde. <strong>saqarTvelos</strong> saxelmwifo da<br />

saeklesio samarTali imTaviTve civilizebuli msoflios samarTlis sferos<br />

ganekuTvneboda.<br />

radganac <strong>saqarTvelos</strong> adgilobrivi krebebis mier gamocemuli samarTali<br />

mTlianad gamomdinareobs msoflio saeklesio krebebis samarTlidan, amitom<br />

naSromis SesavalSi zogadad mimoxilulia msoflio da adgilobrivi krebebi,<br />

maTi kanonebis cnobili komentarebi, agreTve marTlmadidebel msoflioSi<br />

Sedgenili nomokanonebi da samarTlis sxva Zeglebi. naSromis erTi Tavi<br />

mTlianad eZRvneba msoflio saeklesio samarTlis qarTuli Targmanis<br />

problemebs.<br />

CvenTvis gansakuTrebiT mniSvnelovania kvleva <strong>saqarTvelos</strong> saeklesio<br />

samarTlis wyaroebisa. sazogadod, saeklesio samarTalmcodneebi samarTlis<br />

wyaroebs yofen or jgufad, pirvelSi igulisxmeba pirebi da institutebi,<br />

romelTac Seqmnes samarTlis normebi, meore ki warmoadgens dokumentebsa da<br />

werilobiT Zeglebs, romlebSic gadmocemulia aRniSnuli normebi, es<br />

ukanasknelni (dokumentebi da Zeglebi) TiTqmis sisruliT, qrestomaTiuli<br />

saxiTaa warmodgenili mTel naSromSi Sesabamisi krebebis ganxilvisas.<br />

CvenTvis sainteresoa iyo kvleva samarTlis wyaroebis pirveli jgufisa –<br />

gamovlena im institutebisa da pirebis, romelTac Seqmnes qarTuli saeklesio<br />

samarTlis normebi. Tuki eklesia avtokefaluria, misi samarTlis erT-erTi<br />

umTavresi wyaroa sakuTari krebebis mier miRebuli dadgenilebani, xolo Tu<br />

ar aris avtokefaluri, maSin zemdgomi eklesiis dadgenilebani. am mxriv<br />

CemTvis SeiZleba iTqvas sasiamovno aRmoCena iyo is, rom wyaroTa kvlevam,<br />

kerZod krebaTa Seswavlam, mTlianad daadastura Zveli qarTuli saeklesio<br />

istoriografiis dabejiTebuli mtkicebani saeklesio samarTlisaTvis<br />

mniSvnelovani momentebisa, misi uZvelesi avtokefaliis, <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis<br />

iurisdiqciis sazRvrebis, saeklesio enis da sxvaTa Sesaxeb, romelnic<br />

gamowvlilviT, xazgasmiTaa naSromSi ganxiluli epoqaTa Sesabamisad.<br />

naSromis winamdebare nawilSi ganxilulia sakanonmdeblo krebebi<br />

Semdgarni XII-XVIII saukuneebSi, mizezi amisa aris is, rom vinaidan Cvens mier<br />

<strong>saqarTvelos</strong> eklesiis istoria dayofilia sam umTavres periodad 620 . [I<br />

periodi: uZvelesi xanidan (wm. andria pirvelwodebulidan da wmida ninodan)<br />

ruis-urbnisis krebamde, II periodi: ruis-urbnisis krebidan avtokefaliis<br />

gauqmebamde (moicavs XII-XVIII saukuneebs), III periodi: avtokefaliis<br />

gauqmebidan dRemde (moicavs XIX-XX ss)], Sesabamisad sasurvelad miviCnieT<br />

calke gamoyofa <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis istoriis II periodSi Semdgari<br />

sakanonmdeblo krebebisa (I periodSi Semdgar sakanonmdeblo krebaTa Sesaxeb<br />

cnobebi ar moipoveba, xolo III periodis sakanonmdeblo krebebi didi<br />

moculobis gamo calke gamoicema)<br />

saeklesio krebaTa analizi aCvenebs Semdegs:


IV-V saukuneebSi eklesia Zlier politikur da ideologiur gavlenas<br />

axdenda mTel imdroindel sazogadoebriv urTierTobasa da yofacxovrebaze,<br />

sazogadoebis msoflmxedveloba, kultura, zne-Cveuleba da samarTali<br />

religiuri suliskveTebiT iyo gamsWvaluli.<br />

VI s-Si sparseTis agresiam safuZveli Seuryia qarTul<br />

saxelmwifoebriobas, xolo VII s-dan arab dampyrobTa mier Zveli qarTuli<br />

samefo dinastiis (gorgaslis STamomavalTa) devna dasrulda am dinastiis<br />

mospobiT. Semdgom, TandaTan <strong>saqarTvelos</strong> kuTxeebSi Camoyalibda<br />

adgilobrivi saxelmwifoebrivi erTeulebi (igulisxmeba `afxazTa~,<br />

`qarTvelTa~, hereTis, taSir-Zorakertis samefoebi, kaxeTis saqorepiskoposo,<br />

Tbilisis saamiro). yvela am erTeulis mosaxleobis umravlesobas<br />

aerTianebda qarTuli eklesia, viTarca Tavis mrevls. VI s. Semdgom<br />

samarTlebrivi saxiT Semdegi suraTi Camoyalibda: dapyrobaTa da xSir<br />

ajanyebaTa, agreTve, Zvel politikur erTeulTa daSlisa da axalTa<br />

warmoqmnis gamo, qveynis mTel sivrceSi warmoiqmna samarTlebrivi qaosi. Zveli<br />

wesrigi moiSala, xolo axlis Camoyalibebas esaWiroeboda saukuneebi. aseTi<br />

samarTlebrivi qaosis dros qarTulma eklesiam, kerZod ki misma<br />

saepiskoposoebma Tavisi mrevlis interesebidan gamomdinare SeZlo regionebsa<br />

da kuTxeebSi gadaqceuliyo adgilobrivi kanonierebisa da wesierebis<br />

(wesrigis) kerebad. amis Sedegad VI-IX saukuneebSi qarTulma eklesiam moipova<br />

saxelmwifoebrivi sxeulis Tvisebebi. man SeZlo, rom mis (e.i. saeklesioadministraciul)<br />

samarTals daqvemdebareboda regionebSi erTmaneTTan<br />

TiTqmis mudmivad mebrZoli saero xelisufalnic ki (naSromSi amis mravali<br />

magaliTia moyvanili, am periodis samarTlis Zeglebidan Cans, rom saeklesio<br />

samarTlis iurisdiqcia saero saqmeebzec vrceldeboda).<br />

aseT viTarebaSi, eklesiam moipova didi avtoriteti da warmoadgenda did<br />

Zalas mTeli qveynis cxovrebaSi. igi adgileblze upiratesobis mopovebas<br />

cdilobda saeroze, mas xeli miuwvdeboda da SeeZlo zegavlena moexdina<br />

saero-samoqalaqo samarTalze da saWiroebis dros qveynis (regionis)<br />

mmarTvelobis sadaveebis aRebac SeeZlo Tavis xelSi. am mdgomareobam Tavisi<br />

asaxva hpova samarTlis Zeglebze, rasac migviTiTebs, e.w. `bagrat kurapalatis<br />

samarTali~, romelic IX s. samarTlis Zegladaa aRiarebuli. am samarTliT<br />

`meore mefe episkoposi aris da qristianTa sjulisa damamtkicebeli~ (aRbuRas<br />

samarTlis 101, 102, 103 muxlebi). iv. javaxiSvilis sityviT am epoqaSi<br />

`samRvdeloeba saqarTveloSi sruli batoni iyo da saero mTavrobaze maRla<br />

eWira Tavi~ 621 . eklesiis am did Zalaze miuTiTebs saeklesio krebebic.<br />

n. maris sityviT, `Zvel saqarTveloSi saero da sasuliero Zala-uflebis<br />

erToba warmoadgenda udavo faqts~. bizantiaSi, n. maris sityviT,<br />

xatmebrZolobis epoqaSi umaRlesi saero moxeleebi da episkoposebi<br />

emxrobodnen im Tvalsazriss, rom imperators Tval-yuri edevnebina<br />

eklesiisaTvis da waremarTa kidec misi saqmianoba, xolo meore mxares idgnen<br />

marTlmadidebeli berebi da episkoposebi. saqarTveloSi gaimarjva am meore<br />

mimarTulebam, aq eklesia Zlier Zalad grZnobda Tavs, ramac asaxva hpova<br />

saeklesio krebaTa mier gamocemul ZeglebSi.<br />

ruis-urbnisis krebam urTierToba moawesriga eklesiasa da saxelmwifos<br />

Soris, kerZod maT Soris aRsdga is simfoniuri urTierToba, romelic<br />

damaxiasiaTebeli iyo wm. mefe mirianisa da mefe vaxtang gorgaslis


epoqisaTvis. amas xeli Seuwyo saxelmwifos gaerTianebam, raSic eklesias<br />

udidesi wvlili miuZRoda.<br />

Cans, saero da sasuliero Zalauflebis simfoniuri Tavmoyra aRiarebuli<br />

iqna ruis-urbnisis krebis mier. mwignobarTuxuces-Wyondidelis, viTarca<br />

saxelmwifoSi mefis Semdeg meore saxelisuflo piris Tanamdebobis daweseba<br />

am faqtis erTi niSania. <strong>saqarTvelos</strong> saeklesio krebebs iwvevda mefe, amave<br />

dros, saxelmwifo darbazs, Cans imis gamo, rom igi Tavisi SemadgenlobiT<br />

gamoxatavda urRvev kavSirs saxelmwifo da saeklesio xelisuflebas Soris,<br />

ufleba eniWeboda ganexila saeklesio sakiTxebi da mieRo dadgenileba. amis<br />

mizezi iyo is, rom darbazobisas `xelmwifis karze~ ikribeboda qveynis yvela<br />

nawilis episkopati (`zemo~ da `qvemo mamulebidan~ anu aRmosavleT da<br />

dasavleT saqarTvelodan), mniSvnelovani monastrebis winamZRvrebi da, cxadia,<br />

saero xelisuflebis umaRlesi fena, romelic, Tavis mxriv, eklesiis mrevls<br />

warmoadgenda. darbazobis umTavresi birTvi iyo `xelmwifis kari~. es iyo<br />

saxelmwifo mmarTvelobis umaRlesi organo, romelic, Tavis mxriv, aseve<br />

gamoxatavda mTlianobas saero da saeklesio xelisuflebisa, kerZod,<br />

`xelmwifis kari~ Sedgeboda mefisa da oTxi didi berisagan. es `oTxi beri~<br />

iyo: qarTlisa da afxazeTis kaTolikosebi, mwignobarTuxucesi e.i.<br />

Wyondideli episkoposi da moZRvarT-moZRvari. am oTx bers (e.i. kaTolikosebs,<br />

mwignobarTuxucessa da moZRvarT-moZRvars) gansakuTrebuli uflebamovaleobani<br />

hqondaT saqveyno da saeklesio marTvis saqmeSi, kerZod isini<br />

eklesiis mmarTvelebi iyvnen, romelnic `darbazis kars~ - saxelmwifo<br />

sammarTvelo organos qmnidnen. amiT unda yofiliyo gamowveuli mematianis<br />

mtkiceba `darbazis karidan~ saeklesio wesebis gamocemebis Sesaxeb -<br />

`monasterni da saepiskoposoni da yovelni eklesiani wessa da rigsa<br />

locvisasa da yovlisa saeklesiosa gangebisasa darbazis kariT miiRebdian,<br />

viTarca kanonsa ucdomelsa da yovlad Sueniersa da dawyobilsa,<br />

keTilwesierebasa locvisa da marxvisasa~ 622 . imaves adasturebs `xelmwifis<br />

karis garigebac~ 623 . amave mizeziTve unda yofiliyo gamowveuli is, rom<br />

saxelmwifo darbazi, romlis Semadgenlobac zemoT vaxseneT, saeklesio<br />

sakiTxebis ganxilvis dros faqtiurad gadaiqceoda xolme saeklesio krebad,<br />

mas, rogorc aRiniSna, eswrebodnen mefe, kaTolikosebi, umaRlesi sasuliero<br />

xelisufalni, qveynis orive nawilis episkoposebi, monastrebis winamZRvrebi<br />

da maTi mrevli _ saero xelisufleba da darbaiselni. amaT gamoixateboda<br />

saero da saeklesio xelisuflebis erTiani Zalauflebrivi mmarTveloba<br />

saerTo centridan, rac gamoxatavda simfoniur urTierTobas qarTul<br />

saxelmwifosa da eklesias Soris.<br />

rogorc aRiniSna, Cvens mier saeklesio krebebi dayofili iqna or ZiriTad<br />

jgufad, esenia sakanonmdeblo da mimdinare krebebi. winamdebare naSromSi<br />

gaanalizebulia XII-XVIII saukuneebSi Semdgari 10 sakanonmdeblo kreba:<br />

1. ruis-urbnisis saeklesio kreba, Semdgari 1103 (1104) wels, romlis<br />

gamocemuli samarTali dayofilia kanonebad. krebis `Zegliswera~ ZiriTadad<br />

gadmoscems macxovris qveynad mosvlis mizezebsa da mniSvnelobas, Tu rogor<br />

`mogveca pirvelad bunebiTi da merme dawerili rjuli~, aRwers, Tu ra didi<br />

mniSvneloba aqvs `qristesmoyvare eris sasuliero dasTan erTxmobas~, rom<br />

`amisaTvis iqmna qristesmoyvare da RvTivdaculi mefeebis mier RvTismoyvare<br />

episkoposebisa da RvTis-saTnomyofeli mamebis krebebis mowveva drodadro,


om saqmiT srulyofili sarwmunoebiT RmerTTan SeaerTon qristianebi~,<br />

krebas udidesi mniSvneloba hqonda eklesiisa da saxelmwifos Semdgomi<br />

gaZlierebisaTvis.<br />

2. sakanondmeblo kreba mowveuli mefe giorgi brwyinvales mier (1335).<br />

krebaSi monawileobda <strong>saqarTvelos</strong> patriarqi (`wmida meufe qarTlis<br />

kaTalikosi evfTvime~) da episkopati. isini, saero xelisuflebis pirvel<br />

pirebTan erTad sakanonmdeblo muSaobas warmarTavdnen imJamindeli wesis<br />

Tanaxmad, amitomac Tumca krebis mier gamocemuli kanonebi ZiriTadad<br />

samoqalaqo `msoflio~ samarTlis sferos ganekuTvneba, magram TviT krebis<br />

gansazRvrebiT maTSi gadmocemulia `sasjulo saqme da saeklesio, risic<br />

ginda sasaqmosa-kacis mkvlelTa, eklesiis mkrexelTa, colis gamgdebelTa anu<br />

warmgvrelTa~. maT saeklesio samarTlis sferos akuTvnebdnen. krebis `Zeglis<br />

dadeba~ Sedgeba Sesavlisa da 46 muxlisagan, maT Soris ramdenime saeklesioa.<br />

kreba saxelmwifo darbazis sxdomas warmoadgenda.<br />

3. Wulevis sakanonmeblo kreba (1381-1386). krebam ganixila da uklebliv<br />

daamtkica iqamde 70-80 wliT adre Sedgenili beqa mandaturTuxucesis<br />

samarTali, romelsac daurTo 33 muxli, romelic aRbuRa aTabagamirspasalaris<br />

samarTlis saxeliTaa amJamad cnobili. amasTanave krebam<br />

aRniSnul (beqasa da aRbuRas) kanonebs daurTo ZvelTaganve arsebuli e.w.<br />

`bagrat kurapalatis samarTalis~ muxlebi. sabolood ki krebam aRniSnul<br />

samarTalis wignebs daurTo Tavis, TviT Wulevis saeklesio krebis mierve<br />

Sedgenili e.w. kanonikuri samarTlis 10 muxli. amiT WulevSi Sedgenili iqna<br />

samarTlis axali krebuli, romelic sul 170 muxlisagan Sedgeboda (krebuli<br />

muxlebad Semdeg iqna dayofili). Wulevis krebasac saxelmwifo (samTavros)<br />

darbazis sxdomas warmoadgenda. aqamde miiCneoda, rom `beqa-aRbuRas<br />

samarTlis~ cnobil krebuls saboloo saxe mieca XVII-XVIII ss-Si, Cveni<br />

kvlevis Tanaxmad es samuSao Seasrula Wulevis krebam.<br />

4. daaxloebiT 1470-1474 wlebSi Sedga e.w. `caiS-bediis saeklesio kreba~,<br />

romlis iniciatorma antioqiis patriarqma gamosca `mcnebaБ sasjuloБ~.<br />

aRniSnul wlebSi dasavleT saqarTveloSi Casul antioqiis patriarqs<br />

mixeils ucdia `qarTveli eris saukeTeso SvilTa mier saukuneTa brZoliT<br />

monapovari qarTuli eklesiis Tavisuflebis mospoba~, magram rogorc<br />

garkveulia, man es ver SeZlo. mis mier gamocemuli samarTali CamoTvlis<br />

ZiriTadad xalxis zneobrivi dacemis aRmofxvrisaTvis saWiro RonisZiebebs da<br />

Seicavs 43 muxls.<br />

5. daaxloebiT 1543-1549 wlebSi, rogorc Cans, biWvinTaSi Sedga saeklesio<br />

kreba, romelmac gamosca `kaTalikosTa samarTali~. es samarTali asaxavs<br />

maSindeli yofacxovrebis sinamdviles. mimarTulia `kacis syidvis~, saeklesio<br />

qonebis gamtacebelTa, saeklesio kanonebisa da qristianuli zneobis<br />

damrRvevTa winaaRmdeg, udgens normebs episkoposebs, samarTals uCens mefisa<br />

da qveynis moRalateebs. kaTalikosTa samarTali mTel saqarTveloSi moqmedi<br />

sjuli iyo. Seicavs 22 muxls. krebaSi dasavleT <strong>saqarTvelos</strong> episkoposebTan<br />

erTad monawileoda <strong>saqarTvelos</strong> kaTalikoz-patriarqi malaqia da afxazeTis<br />

kaTalikosi evdemoni.<br />

6. 1702 wlis saeklesio krebis `ganCineba samonastro wesis Taobaze~<br />

marTalia konkretulad daviT-garejis samonastro cxovrebis<br />

mosawesrigeblad gamoica, magram zogadeklesiuri mniSvneloba hqonda<br />

<strong>saqarTvelos</strong> monastrebisaTvis. Seicavs sul 6 muxls.


7. vaxtang VI-m `igulismodgina da Semokribna yovelni wignni<br />

samarTlisani, romelni JamTa viTarebiTa mimodabneuli iyo. es yoveli moiZia,<br />

ipova da moiSova friadiTa SromiTa~. vaxtang VI-m Seqmna samarTlis wignTa<br />

cnobili krebuli da Tavisi SemoqmedebiTi namuSavevi daamtkicebina krebas,<br />

romelic Sedgeboda kaTalikosisa da episkoposebisagan. umaRles sasuliero<br />

ierarqiasTan erTad krebas, viTarca saxelmwifo darbazis sxdomas,<br />

eswrebodnen didebulni da darbaiselni. vaxtangs 1706-1709 wlebSi Semdgari<br />

krebis `damowmeba da nebadarTva~ esaWiroeboda, raTa misi `samarTali~<br />

qveyanaSi amoqmedebuliyo. samarTlis im muxlebs, romelTac eklesiisaTvis<br />

mniSvneloba hqonda Tan vurTavT aRniSnul krebas.<br />

8. mahmadianTa mmarTvelobisas 1632-1744 wlebSi, aRmosavleT saqarTveloSi<br />

socialurad da ekonomikurad dauZlurda qarTuli eklesia da sazogadod<br />

Seirya qristianuli zneobriobis siwminde, amitomac samefo taxtze Teimuraz<br />

pirvelis, viTarca qristiani mefis, asvlis Semdeg marTlmadidebelma eklesiam<br />

aRidgina Tavisi uflebebi. saqmis swrafi gamosworebis mizniT kaTalikosi<br />

anton I ramdenime weli amzadebda da 1748 wels moiwvia kreba, romelsac Cven<br />

`Tbilisis III saeklesio kreba~ vuwodeT (Tbilisis I da II krebebi Sedga XII<br />

saukuneSi da maT kanonebi ar gamouciaT). 1748 wels krebam gamosca samarTlis<br />

Zegli, romelsac `kanonni~ uwoda. iyofa 27 muxlad.<br />

9. 1759 wels imereTis mefe solomon I-ma moiwvia saeklesio kreba, romelic<br />

saxelmwifo darbazis sxdomas warmoadgenda, masSi eklesiis umaRles<br />

ierarqTa da episkoposebTan erTad monawileobda dasavleT <strong>saqarTvelos</strong> mefemTavrebi<br />

da didebulebi. krebam akrZala tyveTa syidva, aRadgina saepiskoposo<br />

kaTedrebi, daubruna eklesias iqamde mitacebuli mamulebi, gadasaxadisagan<br />

gaaTavisufla saeklesio ymebi, aukrZala saero xelisufalT saeklesio<br />

mflobelobaSi Careva. gamosca `xeliTwerili~, romelic umkacresad krZalavs<br />

tyveTa syidvas, Seicavs mowodebas mahmadiani agresorebis winaaRmdeg<br />

brZolisaken, avaldebulebs Tavis moqalaqeebs saTanado pativi miagon<br />

`sarwmunoebasa da mefis erTgulebisaTvis Tavdadebuls~.<br />

10. XVIII s. II naxevarSi erovnul-qristianuli saxelmwi-foebriobis<br />

aRdgenis Semdeg saeklesio krebebma kvlav daibrunes mahmadianTa<br />

mmarTvelobis dros dakninebuli uflebani da gamosces Sesabamisi zneobrivi<br />

saxis dadgenilebani. 1762 wels gamoica `dadgenilebani saeklesio krebisa<br />

saepiskoposoTa marTvis Sesaxeb~, 1768 wels gamoica mefe erekle II-isa da<br />

anton I-is `gansazRvreba~ episkoposTa mimarT: `mcneba mRvdelTaTvis~, Seicavs<br />

35 muxls, 1777 wels afxazeTis kaTalikosma maqsimem gamosca miTiTeba Tavis<br />

samwysos mimarT, romelic Seicavs 10 muxls, 1793 wels gamoica `kanonTa<br />

ganmweseba codvilTaTvis anton II-is mier~, Seicavs 10 muxls.<br />

10-15. naSromSi ganxilulia <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis avtokefaliis aRdgenis<br />

Semdeg Semdgari sakanonmdeblo krebaTa mier gamocemuli ‘marTva-gamgeobis<br />

debulebani~ (1917, 1920, 1927, 1937(1945), 1995 wlebisa, mocemulia debulebaTa<br />

sruli teqstebi).<br />

am droisaTvis <strong>saqarTvelos</strong> dakarguli hqonda damoukidebloba,<br />

saxelmwifo wyobileba aTeisturi mimarTulebisa iyo, eklesia<br />

saxelmwifosagan kanonmdeblobiT iyo gamoyofili, xolo skola eklesiisagan.<br />

marTlac XX s-Si Semdgari yvela sakanonmdeblo kreba aCvenebs, rom<br />

<strong>saqarTvelos</strong> eklesias am periodSi ukve mTlianad aqvs dakarguli<br />

saxelmwifoebrivi sxeulis niSan-Tvisebani, misi samarTali mTlianadaa


mowyvetili saxelmwifo samarTlisagan, Tuki Zvel saqarTveloSi (XIX s-mde)<br />

saeklesio samarTlis iurisdiqcia garkveulwilad saero saqmeebzec<br />

vrceldeboda, axla aRniSnul debulebebSi amis niSan-wyalic ar arsebobs,<br />

misi samarTali ukve kerZo, ganyenebuli, sazogadoebisagan mowyvetili<br />

organizaciis samarTals ufro emsgavseba, romelic mxolod Sinagani weswyobilebis<br />

mogvarebiTaa dakavebuli da ara mTeli qveynisa da eris<br />

samarTlisa. Tu gaviTvaliswinebT, rom aRniSnul periodSi saqarTveloSi sul<br />

50-mde eklesia moqmedebda da eklesias erisagan uZvelesi saxelmwifo sistema<br />

hyofda, XX s-Si Seqmnili viTareba gasagebi xdeba. rogorc aRniSnuli iyo, am<br />

mxriv sul sxvagvaria IV-XVIII saukuneTa samarTali.<br />

ZiriTadi daskvna.<br />

mZime sagareo da saSinao viTarebiT gamowveul danaSaulTa sixSirisa da<br />

siRrmis gamo, romelTa aRmosafxvrelad sakmarisi ar iyo saero xelisufalTa<br />

(mefisa da erisTavTa) Zalaufleba, saWiro gaxda eklesiis avtoriteti da misi<br />

qmediTi Careva, ramac asaxva hpova samarTlis ZeglebSi. saxelmwifoSi<br />

eklesiis rolis amaRlebis gamo saero samarTlisa da samoqalaqo cxovrebis<br />

mTeli rigi sakiTxebi kanonikuri samarTlis normebiT wesrigdeboda da<br />

saeklesio sasamarTloebis kompetencias Seadgenda.<br />

(mTel qveyanaSi kaTalikosisa da regionebSi episkoposebis iurisdiqciis<br />

Sesaxeb migviTiTebs mawyvereli episkoposis magaliTi: awyuris episkoposis<br />

sasamarTlos eqvemdebareboda mTeli rigi mniSvnelovani sisxlisa da<br />

samoqalaqo samarTlis saqmeebi, igi, aTabagTan erTad, axorcielebda umaRles<br />

sasamarTlo xelisuflebas, mis kompetenciaSi Sedioda mZime saxelmwifo<br />

danaSauli. aTabagisa da mawyverelis sasamarTlo xelisufleba SeerTebuli<br />

iyo da mas sisxlis samarTlis dargSi Sereuli xasiaTi hqonda, amasTanave<br />

eklesia awesrigebda samoqalaqo, saojaxo da memkvidreobiT urTierTobebsac).<br />

<strong>saqarTvelos</strong> eklesiam Tavidanve SeiZina saxelmwifoebrivi sxeulis niSan-<br />

Tvisebani, amitomac misi samarTlebrivi mxare saxelmwifo samarTalTan iyo<br />

dakavSirebuli da zogierT periodSi saeklesio samarTlis iurisdiqcia<br />

saero saqmeebzec vrceldeboda. rogorc wesi, (garda ramdenime mniSvnelovani<br />

gamonaklisisa) saqarTveloSi saeklesio krebas warmoadgenda saxelmwifo<br />

darbazis sxdoma. kerZod, saeklesio sakiTxebis garCevis anda ganxilvis dros<br />

saxelmwifo darbazi gardaiqmneboda saeklesio krebad. amis uflebas iZleoda<br />

is garemoeba, rom saxelmwifo darbazis meTaurebi iyvnen saxelmwifos<br />

upirvelesi pirebi: ori kaTalikosi (e.i. qarTlisa da afxazeTis<br />

kaTalikosebi), mwignobarTuxuces-Wyondideli da moZRvarT-moZRvari, xolo<br />

darbaiselTa Soris mniSvnelovan nawils warmoadgendnen episkoposebi da<br />

sasuliero pirebi. krebas am SemadgenlobiT (e.i. sasuliero da saero pirebis<br />

monawileobiT) ufleba eniWeba mefis TanamonawileobiT an brZanebiT<br />

saeklesio sakiTxebis gadaWrisa. e.i. saTanado SemTxvevebSi darbazis kari<br />

viTarca saeklesio kreba iRebda da scemda Sesabamis kanonebsa da<br />

dadgenilebebs, romelic ara mxolod saeklesio, aramed saero samarTlis<br />

sferos ganekuTvneboda da gamoxatavda saero da sasuliero Zalauflebis<br />

erTobas.


МИТРОПОЛИТ АНАНИЯ ДЖАПАРИДЗЕ<br />

ЦЕРКОВНЫЕ СОБОРЫ ГРУЗИИ<br />

Церковное право на протяжении веков изучается в православном мире. У нас это<br />

сравнительно новая научная область. Поэтому важно собрать воедино изданные церковными<br />

соборами Грузии памятники права и проанализировать их. В труде “Церковные соборы Грузии”<br />

было выявлено, изучено и пранализировано состоявшееся в IV-XX веках несколько десятков<br />

церковных соборов, которые были разделены в соответствии с определенной системой и<br />

хронологией. В частности, в отдельную группу выделили соборы, которые вели<br />

законотворческую работу. Также объединились соборы, которые рассмотрели текущие вопросы,<br />

но не издали законов. В свою очередь, текущие (очередные) церковные соборы разделили на две<br />

группы. В первую вошли соборы, которые состоялись до отмены автокефалии, а во вторую - с<br />

восстановления автокефалии по сегодняшний день. В отдельную группу выделили те<br />

Вселенские Соборы, в работе которых приняли участие епископы Грузии. Соответственно в<br />

труд вошло 15 законодательных соборов, состоявшихся в XII-XX вв., 21 текущий очередной<br />

собор, состоявшийся в IV-XVIII веках, 50 текущих очередных соборов, состоявшихся в XIX-XX<br />

веках. И как было отмечено, 7 Вселенских Соборов, в работе которых приняли участие<br />

грузинские епископы.<br />

В данной части труда рассмотрены законодательные Соборы, состоявшиеся в XII-XVIII<br />

веках.<br />

1. Руис-Урбнисский церковный Собор состоявшиися в 1103 (1104) году; изданное им право<br />

“Дзеглисцера” разделено на 19 статей. Собор имел огромное значение для дальнейшего<br />

усиления церкви и государства.<br />

По словам Н.Марра, в древней Грузии единство светской и духовной власти представляло<br />

собой бесспорный факт. В Византии, по словам Н.Марра, в эпоху иконоборцев высшие<br />

гражданские чиновники и епископы придерживались того мнения, чтобы император следил за<br />

церковью и направлял ее деятельность. Другого мнения придерживались православные монахи<br />

и епископы. В Грузии победило это второе направление. Здесь церковь чувствовала себя<br />

мощной силой.<br />

Руис-Урбнисский собор упорядочил взаимоотношения между церковью и государством. В<br />

частности, между ними было восстановлено то симфоническое взаимоотношение, которое было<br />

характерно для эпох св. царя Мириана и царя Вахтанга Горгасала. Этому способствовало<br />

объединение страны, во что большую лепту внесла церковь.<br />

В древней Грузии государственная и церковная власти были объединены. Гармоническое и<br />

симфоническое средоточие гражданской и духовной власти в одних руках было признано Руис-<br />

Урбнисским собором, учреждение должности мцигнобартухуцеса-чкондидели, как второго<br />

после царя лица в государстве, является одним из признаков этого факта. Церковные соборы<br />

Грузии созывал царь.<br />

2. Законодательный собор, созванный царем Георгием Блистательным (1335). В соборе<br />

принимал участие патриарх Грузии (Святой владыка католикос Эвфтим), епископат и знать.<br />

Они вели законодательную работу согласно тогдашнему порядку. Поэтому, хотя изданные<br />

собором законы, в основном, принадлежат к сфере гражданского права, но по определению<br />

самого собора, в них даны “судебные дела” и церковные. Их относили к сфере церковного<br />

права. Изданное этим собором право “Дзеглис дадеба” состоит из введения и 46 статей, из них


несколько церковных. Как видно из изданного этим собором Памятника права, собор по своему<br />

составу представлял собой заседание государственного дарбази.<br />

3. Чулевский законодательный собор (1381-1386). Собор рассмотрел и полностью утвердил<br />

право, составленное 70-80 годами раньше Бекой мандатуртухуцесом, к которому приложил 33<br />

статьи, ныне известные под именем Агбуга атабагамирспасалара. Вместе с тем, к отмеченным<br />

законам (Беки и Агбуга) собор приложил издревле существующие т.н. статьи “Права Баграта<br />

Курапалата”. А окончательно собор к книгам отмеченного права приложил свой, составленный<br />

самим Чулевским церковным собором т.н. “10 статей канонического права”. Этим в Чулеви был<br />

составлен новый сборник права, который состоял из 170 статей. На статьи сборник был разделен<br />

в дальнейшем. И Чулевский собор по своему составу представлял собой: заседание<br />

государственного (правительственного) дарбази. До сих пор считалось, что окончательную<br />

форму известный сборник “Право Беки-Агбуга” получил в XVII-XVIII вв. Согласно нашему<br />

исследованию эту работу выполнил Чулевский собор.<br />

4. Приблизительно в 1470-1474 годах состоялся т.н. “Цаиш-Бедийский церковный собор”. В<br />

отмеченные годы приехавший в Западную Грузию патриарх Антиохии Михаил попытался<br />

“уничтожить свободу грузинской церкви, завоеванную вековой борьбой лучших сыновей<br />

грузинского народа”, но, как было нами исследовано, ему это не удалось. Изданное право<br />

перечисляет, в основном, необходимые меры по искоренению морального падения пастви и<br />

включает 43 статьи.<br />

5. Около 1543-1549 годах, как видно, в Пицунде состоялся церковный собор, который издал<br />

памятник права “Право католикосов”. Это право отражает тогдашнюю действительность,<br />

направлено против “продажи человека”, расхитителей церковного имущества, нарушителей<br />

церковных законов и христианской морали, составляет нормы для епсикопов, судит изменников<br />

царя и страны. “Право католикосов” было действующим законом во всей Грузии. Включает 22<br />

статьи. В соборе, наряду с епископами Западной Грузии, принимали участие католикоспатриарх<br />

Грузии Малакия и католикос Абхазети Эвдемон.<br />

6. В 1702 году был созван церковный собор, который издал памятник права “Решение по<br />

поводу монастырского порядка”. Правда, это “Решение... “ было изданои конкретно для<br />

упорядочения монастырской жизни Давид-Гареджа, но оно имело общецерковное значение для<br />

монастырей всей Грузии. Включает всего 6 статей.<br />

7. Вахтанг VI собрал все правовые книги, которые в течение долгого времени считались<br />

утерянными. Все это он сумел собрать в результате огромного труда. Вахтанг VI создал<br />

известный сборник правовых книг и его творческая работа была утверждена церковным<br />

собором состоявшим из католикоса и епископов. Наряду с высшей духовной иерархией, на<br />

соборе, как на заседании государственного дарбази, присутствовала знать. Вахтангу необходимо<br />

было “подтверждение и разрешение” отмеченного собора, состоявшего в 1706-1709 годах,<br />

чтобы “Право Вахтанга” в стране задействовало. Из изданного права мы выбрали несколько<br />

статей, имеющих для церкви значение и внесли их в этот наш труд.<br />

8. В годы правления мусульман (1632-1744) в Восточной Грузии социально и экономически<br />

обессилела грузинская церковь и вообще была поколеблена частота христианской<br />

нравственности. Поэтому после вошествия на царский престол Теймураза I - христианского<br />

царя, Православная Церковь восстановила свои права. С целью быстрейшего исправления дела<br />

католикос Антон I несколько лет подготавливал и в 1748 году созвал Собор, который мы<br />

назвали “Тбилисским III церковным собором” (Тбилисские I и I I соборы состоялись в XII веке<br />

и они не издали законы). Собор 1748 года издал памятник права, который назвал “Канони”.<br />

Состоит из 27 статей.<br />

9. В 1759 году имеретинский царь Соломон I созвал церковный собор, который по своему<br />

составу представлял заседание государственного дарбази. Наряду с высшей иерархией церкви и<br />

епископатом, в соборе приняли участие царь и мтавары (правители) Западной Грузии. Собор


запретил продажу пленных, восстановил епископские кафедры, вернул церкви отнятые<br />

владения, освободил от налогов церковных крепостных, запретил гражданским властям<br />

вмешиваться в церковные владения, издал памятник права “Хелитцерили”, которое строжайше<br />

запрещает продажу пленных, содержит призыв к борьбе против мусульманских агрессоров,<br />

обязывает своих граждан соответственно оказывать уважение “преданным вере и царю”.<br />

10. Во II половине XVIII в. после восстановления национально-христианской<br />

государственности Церковные Соборы вновь вернули права, ущемленные во время<br />

мусульманского правления и, издали соответствующие постановления нравственного<br />

содержания. В 1762 году были изданы “Постановления Церковного Собора о руководстве<br />

епископствами (епархиями), в 1768 году было издано “Определение” царя Ираклия II и Антона I<br />

в отношение епископов: “Заповедь для священников”. Она включает 35 статей. В 1777 году<br />

католикос Абхазети Максимэ издал указание в отношение своей паствы, которое состоит из 10<br />

статей, в 1793 году было издано “Определение законов для грешников” Антона II, которое<br />

включает 10 статей.<br />

11-15. В труде рассмотрены «Положениz о правлении», изданные законодательными<br />

соборами в период после восстановления автокефалии Грузинской церкви (1917, 1920, 1927,<br />

1937, (1945), 1995 г.г.).<br />

К этому времени, Грузия уже потеряла государственную независимость, государственный<br />

строй был атеистического направления, церковь была выделена из государства<br />

законодательством, а школа – из церкви. Действительно, все законодательные акты церковных<br />

соборов ХХ века показывают, что в этот период, Грузинская церковь уже потеряла все признаки<br />

государственного органа, ее право было полностью отделено от государственного права. Если в<br />

прошлом, до ХIХ века, юрисдикция церковного права отчасти распространялась и на<br />

гражданские дела, то сейчас, в вышеуказанных положениях нет никаких признаков этого и<br />

церковное право уже становится похожим на право отделенной от общества организации,<br />

которая занята только урегулированием внутренних правил, а не правом всего государства и<br />

нации. Если учесть, что в вышеотмеченный период в Грузии действовали до 50-ти церквей, а<br />

грузинскую церковь отделяла от нации сильнейшая государственная система, то положение,<br />

созданное в ХХ веке, становится очевидным. Как отмечалось выше, в этой связи, положение<br />

церковного права IV-XVIII веков, было абсолютно иным.<br />

Основной вывод<br />

Из-за частоты и глубины преступлений, вызванных тяжелыми внешними и внутренними<br />

обстоятельствами, для искоренения которых гражданская власть (т.е. власть царя и эриставов)<br />

была недостаточной, возникла необходимость применения авторитета церкви и ее действенное<br />

вмешательство, что отразилось в памятниках права. Из-за повышения роли церкви в<br />

государстве, ряд вопросов государственного права и гражданского бытия регулировались<br />

нормами канонического права и входили в компетенцию церковных судов.<br />

(Об юрисдикции каталикоса по всей стране и епископов в регионах можно судить на<br />

примере Ацкурского епископа: суду Ацкурского епископа подчинялись целый ряд важных<br />

уголовных и гражданских дел. Епископ вместе с Атабагом осуществлял верховную судебную<br />

власть, в его компетенцию входили также и крупные государственные преступления. Власти<br />

Атабага и Епископа Ацкурского суда были объединены и имели смешанный характер в<br />

уголовных делах. Вместе с тем, церковью регулировались гражданские, семейные и<br />

наследственные отношения).<br />

Грузинская Церковь с самого же начала приобрела черты государственной единицы и<br />

поэтому ее правовая сторона была связана с государственным правом. Как правило (кроме<br />

нескольких важных исключений), в Грузии Церковный Собор представлял собой заседание<br />

государственного дарбази. В частности, во время разбора или обсуждения церковных вопросов,


государственный дарбази превращался в церковный собор. Этому способствовало то<br />

обстоятельство, что руководители государственного дарбази - духовные лица - являлись<br />

первыми лицами государства - два католикоса (т.е. каталикосы Картли и Абхазети),<br />

мцигнобартухуцеси-чкондидели и модзгварт-модзгвари, а значительную часть членов дарбази<br />

представляли епископы и другие духовные лица. Собору с таким составом (т.е. с участием<br />

духовных и гражданских лиц) присваивалось право (при участии или по приказу царя) решения<br />

церковных вопросов, т.е. дарбази (“дарбазис кари”), как церковный собор, принимал и издавал<br />

соответствующие церковные законы и постановления, которые относились не только к сфере<br />

церковного, но и гражданского права и выражали единство гражданской и духовной власти.<br />

METROPOLIT ANANIA JAPARIDZE<br />

CHURCH SYNODS IN GEORGIA<br />

Basic Conclusion<br />

Due to a frequency and a depth of crimes caused by heavy foreign and internal circumstances, for<br />

rooting out of which the state power (i.e. the powers of the King and of the nobility) seemed to be<br />

insufficient, to exercise the Church’s authority and its effective involvement has become necessary,<br />

that was reflected in the juristic science. Owing to an increased role of the Church in the State’s affairs<br />

number of issues related to the State Law and the everyday civilian life were regulated by norms of the<br />

canonic law, within the limits of competence of the Church Courts.<br />

(To make a clear idea about the powers of the Catholicos throughout the country and of the<br />

bishops in the region we may consider an example of the Atskuri Bishop: A large number of important<br />

criminal and civil cases were subordinated to the competence of the Court of the Atskuri Bishop, who<br />

had exercised the supreme legal powers together with Atabagi. His limits of authority covered also the<br />

major state crimes. The powers of Atabagi and of the Atskuri Bishop were integrated and had a<br />

certainly mixed nature as regards to the criminal cases. At the same time the Church regulated the civil,<br />

family and heritage-related matters).<br />

The Georgian Church from the very beginning obtained the features of a state establishment.<br />

Therefore, its legal aspects were closely connected with the State Law. As a rule (not taking into<br />

account some major exceptions), the Church Synod (Council) in Georgia represented a State Darbazi<br />

(The State Council Sitting). For instance, while considering or discussing on the church-related matters,<br />

the State Darbazi was transforming into the Church Synod. This was promoted by the fact that the<br />

leaders of the State Darbazi – the clergy – were the top officials of the State: two catholicoses:<br />

Catholicos of Kartli and Catholicos of Abkhazeti, Mtsignobartukhutsesi-Tchkondideli and head of<br />

Bishops, while the significant part of the Darbazi members were the bishops and the other priest. The<br />

Synod of such the membership (with participation of both civil and church officials) was empowered<br />

(with a participation or by an order of the King) to resolve the church related matters, i.e. the Darbazi<br />

as the Church Synod adopted and issued the Church Laws and Orders, belonging not only to the<br />

Church sphere, but to the Civil Law, too and expressing the integrity of the State and Church Powers.<br />

Sinaarsi<br />

<strong>saqarTvelos</strong> saeklesio krebebi IV-XVIII saukuneebSi 5<br />

1. Sesavali, gamokvlevis sagani, problemis Seswavlis mdgomareoba, sakiTxis<br />

istoriografia 5


nawili I. saeklesio samarTlis wyaroebi 88<br />

Tavi I 89<br />

1. msoflio saeklesio krebebi da maTi kanonebi 91<br />

2. adgilobrivi krebebis kanonebi 96<br />

3. wmida mamaTa kanonebi 96<br />

4. kanonikuri krebulebi 98<br />

5. nomokanonebi 100<br />

6. kanonTa ganmartebani, aristine, zonara, balsamoni 101<br />

Tavi II 103<br />

1. saeklesio samarTlis wyaroebis pirveli<br />

qarTuli Targmanebi 103<br />

2. sakanonmdeblo Zeglebis Targmanebi VI-VII<br />

saukuneebSi 106<br />

3. sakanonmdeblo Zeglebis Targmanebi VIII-IX<br />

saukuneebSi 108<br />

4. sakanonmdeblo Zeglebis Targmanebi X-XI<br />

saukuneebSi 110<br />

5. wm. fotis nomokanonis anu didi sjuliskanonis<br />

qarTuli Targmanebi 116<br />

6. saeklesio samarTlis Zeglebis Targmanebi<br />

XVIII saukunis I naxevarSi 119<br />

7. saeklesio samarTlis Zeglebis Targmanebi<br />

XX s. II naxevarSi 124<br />

Tavi III 126<br />

1. <strong>saqarTvelos</strong> saeklesio samarTlis<br />

wyaroebi I-V ss-Si 126<br />

2. saeklesio samarTlis wyaroebi dvinis krebidan<br />

ruis-urbnisis krebamde (VI-XI) 174<br />

3. saeklesio samarTlis wyaroebi ruis-urbnisis<br />

krebis Semdeg (XII-XVIII) 190<br />

4. saeklesio samarTlis wyaroebi qarTuli saxelmwifoebriobis gauqmebis<br />

periodebSi 197<br />

5. saeklesio samarTlis wyaroebi XVIII s.<br />

II naxevarSi 203<br />

6. saeklesio samarTlis wyaroebi avtokefaliis<br />

gauqmebisas 204<br />

7. saeklesio samarTlis wyaroebi avtokefaliis<br />

aRdgenis Semdeg 210<br />

nawili II<br />

Tavi I. <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis sakanonmdeblo krebebi 213<br />

1. ruis-urbnisis saeklesio krebis `Zegliswera~ 214<br />

ruis-urbnisis krebis kanonebi [teqsti] 222<br />

2. sakanonmdeblo kreba giorgi brwyinvales


dros (1335) 241<br />

`Zeglis dadeba~ [amokrebili muxlebi] 243<br />

3. Wulevis sakanonmdeblo krebis `kanonikuri<br />

samarTali~ (1381-1386) 245<br />

[teqsti, amokrebili muxlebi]<br />

4. caiS-bediis Sekrebis `mcnebaБ sasjulo~ (1470-1474) 256<br />

[sruli teqsti]<br />

5. biWvinTis saeklesio krebis (1543-1549) samarTali 276<br />

[samarTali kaTalikosTa sruli teqsti]<br />

6. daviT-garejas saeklesio krebis `ganCineba~ (1702) 285<br />

[teqsti]<br />

7. sakanonmdeblo Sekrebani vaxtang VI-is karze 290<br />

[samarTali batoniSvilis vaxtangisa, amokrebili muxlebi]<br />

8. Tbilisis III saeklesio krebis `kanonni~ (1748) 310<br />

[sruli teqsti]<br />

9. imereTis saeklesio krebis `xeliTwerili~ (1759) 322<br />

[teqstis aRdgenili nawili]<br />

10. 1762, 1768, 1793 ww. krebaTa dadgenilebani<br />

saepiskoposoTa marTvis Sesaxeb, mcnebani<br />

episkoposTa da mRvdelTa mimarT 327<br />

[teqstebi]<br />

11. <strong>saqarTvelos</strong> I saeklesio krebis (9-17.09.1917) mier gamocemuli `debuleba~<br />

339<br />

[`<strong>saqarTvelos</strong> eklesiis marTva-gamgeoba,<br />

debuleba, teqsti]<br />

12. <strong>saqarTvelos</strong> II saeklesio krebis (27.06.1920) mier gamocemuli `debuleba~<br />

353<br />

[`<strong>saqarTvelos</strong> eklesiis marTva-gamgeoba,<br />

debuleba, teqsti]<br />

13. <strong>saqarTvelos</strong> IV saeklesio krebis (21-27.06.1927) mier gamocemuli `debuleba~<br />

368<br />

[`<strong>saqarTvelos</strong> eklesiis marTva-gamgeoba,<br />

debuleba, teqsti]<br />

14. <strong>saqarTvelos</strong> VIII saeklesio krebis saxeliT (1937) gamocemuli `debuleba~<br />

381<br />

[`<strong>saqarTvelos</strong> eklesiis marTva-gamgeoba,<br />

debuleba, teqsti]<br />

15. <strong>saqarTvelos</strong> eklesiis XIII gafarToebuli krebis<br />

mier gamocemuli `debuleba~, (18-19.09.1995) 390<br />

[`<strong>saqarTvelos</strong> eklesiis marTva-gamgeoba,<br />

debuleba, teqsti]<br />

daskvna 410<br />

МИТРОПОЛИТ АНАНИЯ ДЖАПАРИДЗЕ<br />

ЦЕРКОВНЫЕ СОБОРЫ ГРУЗИИ 421


METROPOLITAN ANANIA JAPARIDZE<br />

CHURCH SYNODS IN GEORGIA<br />

BASIC CONCLUSION 426<br />

<strong>saqarTvelos</strong> <strong>sapatriarqos</strong> <strong>manglis</strong>-<strong>walkis</strong> <strong>eparqia</strong><br />

<strong>saqarTvelos</strong> teqnikuri universitetis Teologiis kaTedra<br />

<strong>saqarTvelos</strong> saeklesio krebebis I tomis dasasruli

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!