verdwenen huizen, tufstenen torens en houten straten ... - De Mars

Menselijke resten in ongestoorde en complete context zijn van archeologisch zeer
grote waarde. De skeletten vertellen veel over de gezondheidstoestand, (gemiddelde)
leeftijd, fysieke gesteldheid en pathologische verschijnselen van een samenleving, in
dit geval van middeleeuwse kloosterlingen en burgers. De lange gebruiksduur (meer
dan 500 jaar) en de grote hoeveelheid individuen maken diachrone en complexere
vraagstellingen en onderzoeken mogelijk. We staan slechts aan het begin van wat er
mogelijk is aan onderzoek naar de resten van onze voorouders. Zo is gebleken dat de
menselijke resten op kerkhoven in Nederlandse steden op de zandgronden DNA
bevatten die een ongekende hoeveelheid nieuwe informatie op gaan leveren in de
toekomst. Op dit moment wordt daar baanbrekend onderzoek verricht op een laatmiddeleeuws
kerkhof bij de middeleeuwse kerk van Eindhoven. Niet alleen
archeologen maar vooral de medische wereld is zeer betrokken en gebaat bij de
resultaten van dit onderzoek naar de potentie van DNA-gegevens.
Dezelfde potentie hebben de Zutphense kerkhoven in en rond de drie Zutphense
middeleeuwse kerken en de drie kloosterkapellen waar in de middeleeuwen ook
begraven is. Het terrein rond de Broederenkerk is bovendien nog vrijwel
ongeschonden door latere graafactiviteiten in tegenstelling tot de Sint Walburgiskerk
(Kerkhof) en de Nieuwstadskerk (O.L.Vrouwestraat en Hubertusplein).
Onderzoek naar menselijke resten is tijdrovend, precies, kostbaar en precair
onderzoek, niet in de laatste plaats omdat er ook ethische kanten aan zitten. Mede
omdat we nog maar aan het begin van de onderzoeksmogelijkheden staan is het
daarom te verkiezen om de kerkhoven te sparen voor toekomstig onderzoek, wanneer
er betere methoden, technieken, vraagstellingen zijn en meer kennis op dat gebied zal
zijn. Kerkhoven zijn DNA-databanken van onze voorouders met een schat aan (nog
onbekend) potentieel en zijn daarom van onschatbare waarde.
Een riool door het kerkhof tast deze waarde onverantwoord aan. Niet alleen het
riooltracé zou dan archeologisch onderzocht moeten worden maar een brede zone aan
weerszijden ernaast omdat de buis door willekeurig links en rechts daarvan
doorlopende begravingen gaat en het is ondenkbaar dat alleen de te verstoren delen
van de skeletten geborgen zouden worden. De aanleg van een riool betekent dan het
opgraven van een derde deel van het kerkhof (ca. 25 x 5 meter) met een geschat aantal
begravingen (op grond van de ervaring met het diftarproject) van 500 skeletten. De
kosten van een verantwoord onderzoek belopen dan al snel enkele tonnen in euro’s.
Het planten van bomen op het plein kan moeilijk zo niet onmogelijk in de bovenste 70
cm plaatsvinden. Ook hier zouden dan in kleine werkputten tientallen begravingen
gedocumenteerd en geborgen moeten worden om de bomen een goede plantkuil te
geven. Daarna zal het wortelstelsel van de bomen de omliggende begravingen
onverantwoord aantasten. Dit laatste was de reden om in Eindhoven het kerkhof op te
graven omdat de daar reeds aanwezige bomen de begravingen al aan het aantasten
waren.
Advies:
- Geen riool door het kerkhof op het Broederenkerkplein, maar een alternatieve
civieltechnische oplossing.
- Geen bomen op het kerkhofdeel van het huidige plein.
- Geen andere ontgrondingen in de bodem dieper dan 70 cm.
- Archeologische bescherming van het kerkhof op bestemmingsplanniveau
(aanduiding op de plankaart met voorschriften)
- Inrichting van het plein met verwijzing naar het verleden zonder aantasting
van de bodem.
9