verdwenen huizen, tufstenen torens en houten straten ... - De Mars

Barlheze, loopt het terrein zeer sterk af richting (de huidige) Berkel. 2 Het schone zand
duikt hier tot dieper dan 5,00 + NAP, een verval dus van 4,5 meter in ongeveer 40
meter. De nieuw ontdekte natuurlijke hoogte in het rivierduinlandschap onder
Zutphen is rond 1300 duidelijk benut om daar de gotische westgevel van de
Broederenkerk op te plaatsen. De gevel van het nieuwe Dominicaner gebedshuis
imponeerde natuurlijk extra op de hoge top ten opzichte van de veel lager liggende
omgeving. Niet alleen de kerk maar het is zeer goed denkbaar dat op deze top ook het
hoofdgebouw van de grafelijke hof gezocht moet worden. Sporen ervan worden wel
op dit terrein vermoed maar duidelijke aanwijzingen voor een (tufstenen) gebouw zijn
nog niet aangetroffen. Wel is bekend dat in de 13 e eeuw een laat-romaanse bakstenen
zaal is gebouwd, die de kern vormt van het huidige dormitorium (Rozengracht 3). 3
Dit gebouw ligt feitelijk op de lagere oostelijke flank van de zandkop en is in het
concept van het klooster opgenomen. Het bestaan van een Gelders grafelijk hof ter
plaatse wordt echter al in de 12 e eeuw vermoed. 4 Een ouder hoofdgebouw zal eerder
op de kop gezocht moeten worden en zal hebben moeten plaats maken voor de bouw
van de kerk.
Als we naar het gereconstrueerde paleoreliëf kijken zien we dat de Kreynckstraat
haaks op een oude steilrand ligt (zie afbeelding 6). Deze steilrand met een verval van
4,5 meter over 40 meter is het resultaat van een oude IJsselmeander die zich op deze
plek in het rivierduin heeft gevreten. De datering hiervan ligt in ieder geval vóór de
12 e eeuw getuige de 12 e -eeuwse sporen en vondsten die op de flank ervan zijn
aangetroffen. Het feit dat de door de erosie ontstane insnoering in het duin precies om
de ringwalburg heen ligt en de burg aldus aan de noordwestzijde van een extra steil
talud voorziet, betekent misschien dat de meandererosie al in de 9 e eeuw bestaan moet
hebben. Verder onderzoek zal dit moeten uitwijzen. Wat ook nader onderzocht moet
worden – bijvoorbeeld bij de toekomstige woningbouw aan het Broederenkerkplein
ten westen van de Broederenkerk - is of de steilrand ook nog extra gemodificeerd is in
de 12 e eeuw in het kader van het begrenzen van het grafelijke hof (de latere
begrenzing van het Broederenkerkhof). De grens hiervan komt overeen met de
steilrand. De nu gedocumenteerde profielen geven hiervoor namelijk wel hints, maar
geen bewijzen.
2
De Berkel maakt nu een hoek van bijna 90 graden. Deze rechte hoek is mensenwerk omdat wat hier
Berkel heet eigenlijk de 13
11
e -eeuwse Molenbeek is, gegraven om de watermolens van energie te
voorzien. De afbuiging van de Berkel naar het zuiden kwam tot stand in 1610 toen een nieuwe
Berkelmonding werd aangelegd in het kader van de aanleg van de vestingwerken: het Hillebrandsgat.
In 1953 werd de Berkel nog eens vergraven toen men van een flauwe bocht de huidige scherpe bocht
maakte.
Van oorsprong bevond zich ten westen van de Barlheze een bedding van de IJssel.
3
Bastemeijer en Groothedde 1999, 56-58
4
Bastemeijer en Groothedde 1999, 56-58 en ongepubliceerd onderzoeksrapport van Groothedde 2002
naar aanleiding van de opgravingen op het pandhof van het broederenklooster door H. Halbertsma
(ROB) in 1977.