verdwenen huizen, tufstenen torens en houten straten ... - De Mars

Deventer werd aangetoond dat de vloerplatenconstructie rustte op deze leemvloer. 29
Mogelijk werden zelfs de palen, waarop de vloerplatenconstructie rustte, pas na het
aanbrengen van de leemvloer ingegraven. Het lemige pakket, dat ter hoogte van
Kreynckstraat 5 werd opgetekend, loopt namelijk met een knik onder één van deze
palen door. Deze paal is overigens slechts 60 cm diep ingegraven. Ook werd er langs
de rooilijn één staande kleine plank gevonden, die overigens te klein is om als
gevelinvulling gediend te kunnen hebben. De wanden van de huizen bestonden uit
horden van vlechtwerk die op/in de vloerplaten stonden. Het gedateerde stuk
bouwhout uit 1165 geeft een vroege aanwijzing voor deze bouwwijze. Dergelijke
balken zijn ook wel gevonden in andere steden. 30 Ook losse vlechtwerkwanden
worden met enige regelmaat aangetroffen. 31 Volgens de verordeningen moesten deze
wanden in verband met brandgevaar tenminste 4 voet hoog (ca. 1.20 m) afgeleemd
worden. Hetzelfde gold overigens voor de binnenzijde van het rieten dak. In een
Amsterdamse keur uit 1413 wordt gemeld dat rieten daken aan de binnenzijde
afgeleemd moesten worden. 32 In Zutphen golden deze keuren zeker al vanaf de eerste
decennia van de 14 e eeuw. 33 In de Kreynckstraat werden verbrande stukken leem met
de afdrukken van een rieten dakbedekking gevonden (zie afbeelding 62). Helemaal
brandveilig was het systeem dus niet.
Het blijft een merkwaardig fenomeen dat er vier, en in andere gevallen nog veel meer,
opeenvolgende vloerniveaus worden aangetroffen. Brand is niet altijd de oorzaak van
een nieuwe vloer, slijtage al evenmin. Tussen de vloeren zitten ophogingspakketten
dus de oorzaak zal gezocht moeten worden in het geleidelijk ophogen van het erf. De
reden daarvoor is duidelijk: De periode van de tweede helft van de 12 e eeuw, de 13 e
eeuw en het begin van de 14 e eeuw staat algemeen bekend als een periode van
wateroverlast in de vorm van overstromingen. In alle IJsselsteden is de stedelijke
ophoging als reactie daarop aangetoond. De geleidelijke ophoging van de
afzonderlijke erven diende wel gelijke tred te houden met de buren. De oudste
stedelijke keuren uit de eerste decennia van de 14 e eeuw spreken daar ook over. De
openbare ruimte, zoals de straten, werden waarschijnlijk met grotere tussenposen in
forsere pakketten opgehoogd.
Maar sloopte en herbouwde men dan een huis bij een erfophoging? Of werden de
ophogingen en nieuwe vloeren aangelegd binnen het bestaande pand? Door het
ontbreken van duidelijke constructieve sporen van de huizen zelf is hierop nog geen
antwoord te geven.
Een mogelijke aanwijzing voor een ander type vakwerkwanden bestaat in de vorm
van grote brokken gebrande leem. In de Polstraat Deventer (Pol71) zijn dergelijke
brokken van min of meer vierkant vorm, ca. 15 x 15 x 15 cm groot, in grote
hoeveelheden gevonden in een keldervulling van een vroeg 13 e -eeuws huis. 34
Vermoedelijk werden deze ‘kleitichels’ (in wezen ongebakken bakstenen) gebruikt
om vakwerkvakken op te vullen.
29 e
Spitzers 2001. Opvallend genoeg werd dit principe ook aangetoond voor het zware bakstenen 15 -
eeuwse Grote Convent in Doesburg. De muren waren óp een aangebrachte kleilaag (met daaronder een
dun zandlaagje) gebouwd. (Fermin & Groothedde 2007)
30
bv. in Groningen (Casparie en Helfrich 1995)
31
bv. in Hoorn (Schrickx 2006) en in Zutphen in Turfstraat 7, en verbrand en verkoold gebouwtje dat
in 1284 ten prooi viel aan de stadsbrand (Groothedde 1991. 27-35)
32
Breen 1902, aangehaald in Schrickx 2006.
33
Meischke 1988, 236-239
34
Spitzers 2001
47