verdwenen huizen, tufstenen torens en houten straten ... - De Mars

scherpe datering te komen. Bij de oostmuur van de toren is de oorspronkelijke schil
nog aanwezig. De muur is hier 100 cm dik. Bij de westelijke muur is een kern van 170
cm dik bewaard die is omgeven door een nieuwe schil van baksteen en een enkel stuk
zandsteen. De westelijke schil van de westelijke muur (S 9) is zo’n 35 cm dik met
stenen van 8,5 cm dik (S 9A). De schil bestaat echter ook weer uit twee fasen, want
boven op S 9A (waarvan 6 steenlagen bewaard zijn gebleven) ligt een tweede muur (S
9B) die ten eerste 35 cm naar binnen verspringt, en bovendien uit kleinere bakstenen
bestaat. Het is dus goed mogelijk dat de toren meerdere keren van vorm is veranderd.
De oostelijke schil van de westmuur (S 11B) is extreem dik: zo’n 90 cm, en bestaat uit
stenen van 28 x 13 x 6 cm. In totaal is de basis van het westelijke muurwerk van de
Apenstert-toren dus liefst 3 meter dik! De breedte beslaat buitenmaats 8,75 meter.
Muur S 11B maakt een haakse hoek op de bodem van de rioolsleuf (S 11A) en is 1.20
dik. Hij is ingekast in het oudere kistwerk. Deze muur sluit de keel van de
tufsteentoren af. De muur loopt echter verder door naar het oosten en blijkt een
perceel te omvatten dat overeenkomt met F 712. Met andere woorden: dit hele perceel
moet de Apenstert geweest zijn. Wat hier ook voor pleit is het feit dat de steeg
Apenstert op de oostzijde van het grote middeleeuwse gebouw uitkomt en niet op de
tufstenen toren aan de westkant. De naam Apenstert (die laat-middeleeuws is) slaat
dus op de gevangenis als geheel en niet alleen op de toren, hoewel we de naam
Apensterttoren tot zeker 1699 tegenkomen en deze toren ook is afgebeeld op de
plattegrond van Blaeu uit 1649 (zie afbeelding 15). De toren bestond waarschijnlijk
echter niet meer in zijn 12 e -eeuwse vorm: over het hele perceel is een laag
moerasijzererts en brokken tufsteen waargenomen, afkomstig van sloop van het oude
kistwerk. Deze sloopfase laat zich echter lastig dateren. Zeker is dat de toren in 1393
reeds aan verval onderhevig was en flink verbouwd werd (zie afbeelding 16b).
Afbeelding 17: de westelijke muur van de Apensterttoren in profiel en vlak. We zien een kern
van moerasijzererts en mortel (S 10) die secundair bekleed is met baksteen (in twee fasen, S 9
en 11B in het profiel). Linksonder loopt het moerasijzererts door in het vlak. Rechtsonder is
baksteenwerk te zien waarmee de oorspronkelijke open keel van de toren is dicht gezet
(S 11A).
21