Salland's bevolking in de vijftiende eeuw - Historisch Centrum ...

SALLAND'S BEVOLKING IN OE
VIJF'tIÊNDE· ËEUW
DOOR
H. J. MOERMAN.
1. Bevolkingsstatistiek.
Het gemeentelijk archief te Kampen bezit drie schattinglijsten,
van 1433, 1457 en 1474, van een groot deel van -Salland,
doch zonder het schoutambt van Hasselt. Men .ga£ de
eerste bede, toen Rudolf van Diepholt als landsheet gehul~
digd werd. Dé tweede, toen David van Bourgondië zijn
"vrolike inkompst" hield. De derde bede of. schattinge werd
uitgezet tijdens het bestuur van denzelfden bisschop. In het
g~meentelijk archief te Deventer bevinden zich, eveneéns in
één band, schattinglijsten van 1429, 1433, 1457, 1474 en
1490. Bovendien -nog een ongedateerde lijst; de oudste van
alle, die het opschrift draagt "incerti temporis et neglectarum
summarum", Dat deze lijst omstreeks 1400 vervaardigd is,
blijkt onmiddellijk, als men de daarin voorkomende namen
vergelijkt met de namen van pérsonen, die in dezen tijd
voorkomen in het "Tijdrekenkundig Register op het oudprovinciaal
archief van Overijssel": 1).
De lijsten bevatten zakelijke gegevens omtrent een deel van
Overijssel, en wel' over het platteland en de kleine steden.
1) De lijst jonger dari 1388. -Ifi dit jaar zit [ohan Àlfers soen, gebéeten
Rodenhak(!), in het gerecht te Vollenhove (V ..en M: av. Regt.en Gesch .•
48e stuk, p. 79). In de schattinglijst vindt men echter Rodencocks wijf,
AIyt Rodencock (onder de dienstlude te IJselmuiden). In een acte van
1397, te Zalk getèèkèild, komen vier personen voor, 'die ällefn de schattinglijst
terug -te Vinden zijn ('Aréhief Armèrikairier Kampen ;iD. 18).
\.

24
De drie groote steden. die zelve hun beden aan den bisschop'
opbrachten. komen er dus niet in voor. Het Kamper schattingboek
bevat ook een stuk van omstreeks 1470. waarin
opgegeven is. wat' erqeïnd wa~ in hefland van Vollenhove
en het schoutambt van Hasselt. en .iup Spolderberch" aan
den bisschop was overhandigd (zie bijlage I).
Voor ons naaste doel. het verzamelen van gegevens omtrent
de bevolkingsdichtheid. maakten we gebruik van de
Deventer lijsten van -+- 1400 en 1429. en van de Kamper
lijsten van 1433. 1457 en 1474. daarbij de Deventer lijsten
van dezelfde jarenzoo noodig ter contrôle raadplegend. De
lijst, van 1490 is niet gebruikt .. De schatting van dit jaar
werd uitgezet "tot der :veden die jonker lohan van Wysch
myt sy~en tween soen~ lohan ende Henrick myt oeren hulperen
ende hulpers hulperen tegen onsen gnedigen hereft--
David van Boergoenen ende synen landen ende sticht van
Utrecht angenoemen heeft. hem dair mede te wederstaen" .
Deze heeren van Wisch waren met een bende afgedankte
soldaten in Overijsel gevallen. hadden Goor- bezet en Twente
geplunde~d -2). In 1499 was er strijd met den hertog van Kleef.
In .het Nedersticht werd toen een schatting opgebracht. waarbij
niet .huizen of morgens land belast werden, maar de dorpen
alle gez,et werden op een bepaald bedrag. Mogelijk is dit
in het Oversticht ook gebeurd (vgl. bijlage I op 1499). Blijkbaar
waren toen ook de geestelijken en edelen schatplichtig.
Eerst iets over de inrichting der lijsten. De schatting werd
in de verschillende buurschappen veelal verzameld door den
.koster, die zelf vriJgesteld was. In 1474 noteert de koster té
Wije "custer sal "t verdienen". De aanslagen werden vastgesteld
_door den schout en twee gezworenen uit de buurschap.
Allicht zijn.oudere lijsten geJ,'aadpleegd. Welke 'normen
men overigens _aannam, is niet- onderzocht. Mogelijk werd.
. ,
• • \ 1
2) J. G. ~'(Ïs. .De Directe belestinpen inhet; Sticht Utrecht a~n deze
zijde van Af! l'sel tot 1528 {dtssertatie Utrecht t 930).p.70.JL

25
evenals in het Nedersticht, ook de' bebouwde oppervlakte in
aanmerking genomen, maar een studie zooals die van Avis
ontbreekt nog voor het Oversticht.
Behalve de kosters waren ook vrijgesteld de schouten. richters,
onderrichters en hun dienaren Ti.knapen"}, verder de .
geestelijken en de adel, 's bissehops dienstmannen. De bodgoederen
betaalden evenmin. Ook de veer of veerman was
vrijgesteld. Goederen, die van de rivier schade geleden hadden,
betaalden niet; er staat bij genoteerd "in.'t dyckrecht gegaen"
En verder waren: er goederen, waarbij alleen àangeteekend
staat: "is gevryet", zonder dat een reden voor die vrijstelling
is gegeven; een enkele maal staat er .bij geschreven: "men zegt
dat het edel eigen is".
Men betaalde per huis, dus meestal per gezin. Is de bevolking
van zulk een huis wat ongewoon, dan wordt dat
opgegeven. Welaten hier enkele voorbeelden volgen:
Alyt myt oere gezellynne [Windesheim 1400); yde cum
sociis (Emmen 1400); Engbert, Gese, Coenraet Voss, 3 kuste
in enen hues (Windesheim 142~)'; .Aelbert die smyt ende syn
soen Bernt, 2 keste (Millingen .1429);: 2 metten in 2 katen
(Haarle 1429); Heyn des veers wyff ende een ander wyff
(Haarst 1429); Henrie in de plaggenboede, een sceper die
dair by woent [Ortele bij Deventer 1474] 3). Ook de pauperes,
die niets betalen, zijn genoteerd,' zoodat het mogelijk is
voor elke buurschap, om het aantal huizen te benaderen.
Gelukkig gevende lijsten nu en, dan meer dan namen en
cijfers. Zoo noemen 'ze namen van' beroepen in de oude
buurschappen en i dorpen; waarin de boer domineerde, maar
ook gelet moet worden op neringdoenden, ambachtslieden en
op den zelfkant der samenleving. In dorpen als Olst; Wije
en Dalfsen vindt men eenige ingezetenen, die het beroep
uitoefenen van bakker, .hierman (biertapper). kleermaker
• ,.. , . • . I '. '.~ .' " ."
i,
3). Kest, kust is vermoedelijk kost = betaling; mette beteekent, evenals
het Duitse Metze, slet. .. ' I.

26
(scroder}, kulper (bodeker of' becker}, melenaar [mulner},
rademaker, smid en wannemaker. 00k in de kleinere plaatsen
ontmoet men wevers of wevesters, meestalpaupers. Te
Ijselmuiden. verschijnt in 1474 Ïutte idie blexster, een voorloopster
van het later hier gevestigde bleekersbedrijf. nog in
de 1ge eeuw op plattegronden kenbaar aan de talrijke slootjes.
waaruit door middel van lange houten lepels ("oesen") het
lintren besprenkeld werd. I
In 1400. vinden, we in Langenholte Lutgert nedester (naaïster).
in Tij en Raap. (Raalte) Fenne kogester. Wat de
laatste voor beroep uitoefende, is mij onbekend 4). V erschillende
buurschappen hadden een herder, scheper of hierde,
zooals in 1400 Berqentheim, Harsolte of' Haarst bij Zwolle
en Beeten. Dan waren er nog boemhoders of boemwachters.
menschen die de wacht moesten houden bij een slagboom of
runneboem, vooral daar waar een landweer den weg kruiste.
In 1400 is Heynken Borcherdinc boemholder te Pleegste. Daar,
aan den buitenkant, woonden vaak de armsten, de huttemanneu.
In hetzelfde Pleeqste (Kerspel Raalte), vinden we
in 1457 Esken en Bernt voer den boem, en in Batmen een
Lambert voen den boem. In Dort, bij .Deventer- woont in 1474
Arent tell ronneboemë en te WeQgele, onder GIst, Wibbe
opter Iaatweer.
Gramsbergen komt slechtseenmaal met een volledige lijst
van contribuanten in de lijsten voor, en wel in die van omstreeks
1,400.' Het WgS'een vrije heerlijkheid, "Gramsberge
bynnen den plancken", die in den regel .afzonderlijk één bedrag,
betaalde.ë}. Het telde omstreeks 1.400 ongeveer 50
huizen ell,had dus naar sehattinq ruim 200 inwoners. Van de
beroepen neemen Wel bodicker, dreyer, gruter, komener.
4) Of is de beteekenis kookster? De naam Koek is ook in dorpen niet
onbekend; in hetzelfde dorp vinden we, ook in 1400, een .Iohan Cokeman.
,5), Zi~ over dt heer,lijltheid Gramsbergen.. V. en M. Ol? Regt en
Gesch.. 4ge Stuk, p, 88.

27
schoenmaker, seroder. smid en timmermam verder waren er
een bierman en een koster.
De buurschap Tijenraan (Thye en Roden. in het kerspel
Raalte) heeft in 1457 61 huizen. In 1474 zijn er 49: huizen,
maar dan wordt voor het eerst aangeteekend. dat er ..in den
dorp ter Raelte" 15 huizen staan. waarvan er 7 door paupers
worden bewoond. Wel wordt de kerk te Raalte (eeclesia
Raalt) in 1123 vermeld. maar het kerkdorp van dien naam
schijnt pas veel later van eenige beteekenis te zijn gewor~
den 6). In 1429 wonen te Tijenraan o.a. Bernt die dreyer,
Henrie die pyper en Reyner die smit.. Dit wijst op het begin
van een dorpsche samenleving. Mag' men pyper vertalen
door muzikant of speelman? In 1400 vinden we een piper
in Tongeren en Heino; in Varendeloe of Averloo bij Deventer
wonen Albert en Alfer de piper 7). Het is mogelijk. dat
in eel):enkel geval de beroepsnaam of bijnaam eigennaam, ~~
geworden. Dit is bijna zeker het geval met Bee~nt Spelman
of Spuelman, die in 1474 te Daarle woont.
Nog enkele minder gewone beroepen tot slot. In Welsern
bij Olst woont in 1400 iemand. die die vogeler heet, in Wel ...
sem bij Dalfsen woont in 1429 Lubbert die kalenberner, m
Olst in 1429 Egbert die koerier•. met de bijvoegin,g ..vias"
(onderweg). -' Tygelers of steenbakkers ontmoeten we ~elJ.
paar .maal in de Ijselstreek. b,v. te Zalk en te Wtlsurn. III
1474 woont te Borgeie bij Deventer Rickwyn, ,..die op den
tyehelavent weent". Avent is aoven(d) of oven: men k~
hier op het platteland nog haaren, dat het brood in den avond
zit. en in de apotheek. dat men konijnepillen wenseht. De kosters.
die vaak meteen schoolmeesters waren, zijn reeds g~~
6) OOr'lçondenboelç Sticht Utrecht no, 312. In 1257 wordt, de ..paroqhie
de Ralte" ..genoemd; Sloet Oorkondenboek van G~lr¢el!\ Z!ltRh~n, nQ. S9~;
'1) In Engeland komt Pipere of pijper, VOQf In Plperescote ,(272),
door Ekwall vertaald als ..The pipers cottage" [Essays Tait (\l933)· p, 78).
Kampen had in de ISe eeuw twee pipers en een ~umpe.r jn'.djeAA,t.van
de stad. " '

eemd; in 1429 was Iohannes die Griffel custer te Holten.
Van de toevoegingen. die mij niet- duidelijk zijn, noteer ik
nog:: Bernd diehuthter (Haarst 1400); Henrie.' 'een noye
(Oosterholt ,1429), Geert de hulsener (Emmen 1429). en
Egber-t de koerner [Wenqele 1433] 8).
; De gegevens omtrent het aantal huizen zijn samengevat in
bijlage ·II.· We"blijven het woord huis gebruiken; 'ofschoon
hùisgeziajn -verschillende gevallen juister is. Verdervergeten
we niet, .dat er in de buurschappen toen, evenals later, 'wel
watrmeer huisgezinnen dan huizen zijn geweest. Evenmin.
dat het 'gemiddelde aantal bewoners van een huis daardoor
iets grooter is dan de gemiddelde grootte van een gezin. We
meenen niet aan den hoogen kant te- zijn,' wanneer we het
aantaf 'bewoners .van -de huizen gemiddeld op 5 stellen 9).
in 1474 waren er in de Sallandscbe dorpen en buurschappen'
ruim 2500 huizen. Hierin woonden dus naar schatting
minstens 1'2.000'menschen. Hierbij moeten vooreerst gevoegd
worden de bewoners der kleine steden enz. Ze betaalden
een som ineens' en worden in een rubriek ..Stede. wigbolden
ende dorpen" verzameld. [Wilsum, Kamperveen. Grafhorst.
Ens, Genemuiden, Ommen en' Hardenberq.} Van deze 7
. waren ..alleen Kamperveen en Ens géén steden, Kamperveen
had echter -Ó: vergeleken met andere schoutambten. in het stuk
van schattingen bijzondere privileges 10)'. hetgeen waarschijn-.
lijk de reden is, dat het in deze bijzondere rubriek 'is opge~
nomen. Of dit- met Ens ook het geval was. is mij niet bekend.
• 1 . •. , ." ~ , J
. 8) Mtsschien hangt huchter· sarnen met huffen of duwen, en hulsener
met hulsen d.i, schreeuwen of rochelen; dan zouden beide namen bijnamen
~iln. .
9) Vergelijk voor de vermenigvuldigingsdjfers de uitvoerige inleiding
van J. Cuvelier. Les-dénombrements des foyers en Brabant (19~2). Van
Hattumi ·in 'zijn' Besclu-ijvinge der stad Zwolle (1776);" p .. 4Ù.''Ireltent
voor de stad 'en de naaste omgeving met 4J1. In de' eerste helft ider :1ge
eeuw. was' in Overäsel, volgens de gegevens in het 'woordenboek van
Vaó derAa, een aantal van ± 6 personen per huis normaal. '
10) Bijdragen tot de geschiedenis van Overijsel VII. p. 247 en vlgg.
.,

29
De belastingopbrengst van 'deze groep kan- eenige aan-,
wijzing geven omtrent de bevolking. IIi 1474 betaalden ze n.l.
326 oude schilden, terwijl' de Sallandsche dorpen' en buur- ,
schappen 4071Y2 oude schilden opbrachten. dus ongeveer
12 maal zooveel. Ik gis daarom. dat er ongeveer 1000 menschen
woonden. Het kwartier Vollenhove en het schoutambt Hasselt
brachten omstreeks 1470 tezamen 1956Y2 oude schilden op
(zie bijlage I), dus de kleinste helft van wat het platteland
van Salland opbracht. Meil kan vermoeden,' dat er ongeveer
5000 menschen woonden. De drie groote steden, Deventer,
Kampen en Zwolle, zullen samen 20.000 inwoners gehad
hebben 11). Opgrond van deze cijfers, die natuurlijk niet de
zoo gewenschte zekerheid geven,' maar die we geven bij ge~
brek aan beter materiaal. komen we voor de beide kwartieren
Salland ,en Vollenhove op een totaal bevolkingsgetal van
38.000.' Ter' vergelijking voegen we er hier alleen de cijfers
van 1 Januari 1930 aan toe. Toen had heel Salland 215.000
inwonets en; het Land van Vollenhove met het schoutambt
Hasselt 40.000 inwoners, geheel .Overijsel 513.000 inwoners
12).
Belangrijker is, dat deze gegevens inzake het' aantal huizen
over het algemeen spreken van langzamen, gestadigen vooruitgang.
wa zijn er uitzonderingen op dezen' reqel, al valt
er slechts, naarte raden, welke de oorzaken' zijn van zulke
tijdelijke terugslagen. Zois rerlvan 1400 op ,1429 achteruitgang
in 'Wije, Heino. Zalk en rvooral in Ijselmuïden. Van
1429 ,tot 1433 is, er nogiets teruggang in' Wije en is ze voor
11) Volgens To Boecop was 'in., 1416 ' het' aantal communicanten in
Kampen 8QOO,binnen Deventer 7000 eO binnen Zwolle "myt syn karspel"
7000 (Vgl. Ramaer, Tljdschr. Kon.' Ned.'Aardr-.' Gen.: 1921, p. 23. Deze
schat de bevolking van Kampen, op ,12000. van Deventer op 10500. van
Zwolle met Kerspelop ,10500. Zwolle zelf, op '.9500).iDeze cijfers komen
mij wat te hoog voor.
12) Volgens de Tegenwoordlqe -Staat van Overijsel,'dl. I p. 19 en 20
telde in 1764 Overijsel 108.000 inwoners.

30~
het. eerst merkbaar te Hellendoorn en Raalte.' Van 1433 op
1.457 loepen Zwolle, Zalk en Ijselmulden wat terug. van
. 14:57op 1474 Herdenberg. en Hellendoorn. Heeft besmettelijke
ziekte (pest) of veeziekte misschien een rol gespeeld?
'In 1398 was er een pestepidemie. die velen weqnam: ip.
Kampen en Deventer stierven dagelijks 20 of 30 menschen,
in Zwolle 5013).1 In 1423 is el; weer pest. "dode beesten en:
krengen overal op de landen onhegraven liggende" 14). In het
Nedersticht waren in dit jaar vele erven verlaten door
sterfte 11i).
Volgens Toe Boecop waser in 1440 een zware pestilentie
in deze streken 16). In 1458. 1468. 1483 en 1492.hoort men
weer van deze ziekte 17) ~ In 1481 lag in het Nedersticht de
helft der morgentalen ongebruikt 18).
Er zijn twee buurtschappen. die nog even de aandacht vragen."Vooreerst
Katen. dat reeds in 973 genoemd wordt en
met Spoelde en lerst een kerspel vormde. Sedert de ·15e eeuw
is het door den IJsel aangevallen. De linker IJseldijk loopt
over de plaats der oude kerk, van welke gezegd wordt. dat
ze de moederkerk van die te Zalk zou zijn 19). In 1400 komt
Katen nog als een kerspel en buurschap voor. Het heeft 'een
eigen richter en telt tien huizen. waaronder dat van een
melenaar. In H57 zijn en vier namen (o.a, Gherlich bij den
molen) en in:14,71,drie: ill 1433 is er niets genoteerd.
Asschet.: op 'den' dijk tusschen Grafhorst en Genemuiden.
telde in 1400,·25 huizen: ••Laurens is richter". Verder lagen
bij denzelfden dijk!Veensier. (de naam, is nog O,,",el' in Vene-
'13) Moulin. Histoneehe. Kamper kronijk, p: 192:
14) . Van Hattum, ;Gesçh .. van, Zwolle '1. p, 3:41..
15) Avis, De directe belastingen etc.. p . .128«.
. lil) Kronijk (Hise, Genootsc;;hap 1860) p. 525'.
17) Moulin, Hist. Kamper kronijk; p. 261 DigestUI1) NoV\UD.p, 17. 45.
18) Avis, De directe belastingen etc., .p, 128.
lU) Graswinkel,KlIten:en het J(.aterveu; -p. 114, (Bijdr. eni Med, van
..Gelre", dl. 33 (1930).

, ,
31
['IJS}t} .
Î

32
rite..sluis) met 8 huizen en Watersteyn ten zuidoosten van
__Genemuiden, met één huis. In het dijkrecht van Salland
worden (in 130B) Asschet en Waterstein reeds genoemd; ze
hebben dan deel' in den onderhoudsplicht_ van den -Sallandsehen
IJseldijk. Het aantal huizen van Asschetis in de latere
schattinglijsten belangrijk lager; het blijft echter, mogelijk, dat
bij "a~dere tellingen een deel van Mastenbroek ook inbegrepen
was, .zoodat woningen in den polder en bij of op den
dijk bij elkaar geteld zijn.
Nu de geldelijke opbrengst der verschillende kerspelen en
gerichten, waarvan bijlage III een overzicht geeft. Ook hier
kan men spreken van een langzamen, gestadigen vooruitgang.
Het isechter mogelijk, dat de met den tijd' groeiende
"getallen beïnvloed zijn door verschillen in, geldswaardè. In,
het bijzonder lijkt mij dit het geval Illet de "groote verschilleri '
tusschen de lijsten van 1400 en 1429, waarin de bedragen
meestal een verhoudingvan 1 tot 2 'te zie~' geven. Zalk en
Heino zijn merkwaardige uitzonderingen. Met 'schijnt van
belang om aan de, hand van één lijst de plaatselijke verschil-,
len in opbrengst zichtbaar te maken. Daarom is, voor het'
jaar 1474, op een kaartje, voor iedere buurschap het opgebrachte,
opgegeven in oude schilden, genoteerd 20) • Voor
het kwartier Voll~nhove en het schoutambt, Hasselt zijn bij
gebrek aan beter" de gegevens van '+ 1470 ingevuld. Als
grondslag is de markekaart uit de Geschiedkundige Atlas gebruikt;
verreweg de meeste buurschappen vallen territoriaal
sarnen met de marke, In de hopqveenqebieden lijken de buur-
schappen echter te groot; in de marken ten noorden van de
, \
Vecht was in den regel het achterland onbewoonde wildernis.
'Wat toont de kaart? Dat men langs -de rivieren, waar
vruchtbaarder grond en beter weiland lag, waar zandplekken
en oeverwallen en daarna dijken bewoning moqelijkmaakten,
20) De tusschen haakjes geplaatste getallen zijn de totalen der kerspelen
of gerichten overeenkomstig de laatste kolom van bijlage' Ill.
I.
I
I

33
waar essen en marsen, broeken en maten bijeen en dooreen
lagen, dat men daar de kleinste marken, de talrijkste=buurschappen,
de grootste bevolkingsdichtheid en de meeste
welvaart aantrof. Het laatste blijkt uit de opbrengsten cler
schattingen. Het is mogelijk verschillen in welstand uit te
drukken ,door voor iedere ~uurschap. de gemiddelde. opbrengst
per huis te berekenen. We willen dat alleen '.clQen
voor een paar uiterste gevalle~.
In de welvarende kleistreek langs de IJsel behoorden
Herksen en Willdesheim tot de meest welgestelde buurschappen.
Herksen had in 1429 39 huizen en bracht 129Y2
o,.S. op;' Windesheim telde 21 huizen en bracht 114 a.s. op.
De opbrengst per huis is dus in Herksen 3 a.s. en in. Win-
.desheim 5 a.s. Het laatste cijfer is een unicum in Salland.
Bovendien .lag. in. deze buurschap een landgoed "Wytten
guet van Wyndeshim", dat het ongehoorde bedrag van 70
a.s. gaf, terwijl in de. meeste buurschappen bedragen van
5 of 6 a.s. reeds tot de hooge behooren. Ook in Herksen
lagen' een' paar· rijke goederen, zOQals' het goed ten Berge
(met Loe en Eyssinck}, dat 35 a.s. bijdroeg.
DaarIe is een esdorp, zonder een kern van neringdoenden.
met .een zuiver agrarische bevolking. 'Het had 15 huizen en
bracht 21' a.s. op. Twee erven betalen ieder 1 a.s .• maar
overigens is. naar de cijfers te oordelen,. de welstand vrij .
.gelijk~~tig uitgespreid; de bedragen wisselen va~ 1 tot.fY2
,a.s. en er is ëën pauper. HaarIe (15 huizen, opbrengst 21
O.S.) biedt hetzelfde beeld. In Batmen zijn de tegenstellingen
grooter. Drie erven (Barwolding. Boeving, Dedennq} brengen
ieder 5 a.s. op. Daarnaast vinden '?Ie, 13 bijdragen van
31 a.s. en 8 ..paupers. Hierdoor ligt het gemiddelde van de
bijdragen heneden 1 (32 huizen, opbrengst 2831 a.s.).
In 1157 wordt van meerdere huizen om Deventer opqe-
'geven, datde bewoneraqevanqerrzljn of dehuizen verbrand
waren. Te axe,' Wetermq en'. Z\v~rm zijn b.v. negen, ge~
'-';~ngenèn .en drie verbrande huizen.' Batmen h~eft zeven ge~

34
vangenen. Dit zal samenhängen met den aanval van Fllips
van Bourgondië op Deventer.
II. - De Dienstlude.
In de schattinglijstert werden, door toevoeging van' eend,
of door het opnemen van een afzonderlijk groepje ...dienstlude",
's bisschops dienstmannen. genoteerd. Over de ministerialen
of dienstmannen is de laatste jaren nieuwe en belangrijke
literatuur verschenen, o.a, van Gosses, Weimann,
Enklaar en Ganshof 21). Ze -leeren, dat er belangrijke verschillen
zijn, naar plaats en tijd, en ook dat er nog heel wat
te 'öll'derzoeken bleef. Voor ons doel is het veldoende in het
kort de beteekenis van de dienstlude in het Oversticht na te
gaan,omdaarrta te onderzoeken of de schattinqlijstën nog
iets kunnen leeren.
Oorspronkelijk waren deministerialeri onvrijen, die den
landsheer gediend haddert als ruiter of op andere Wijze. Ze
hadden leenen van hem ontvangen ef waren beloond door
benoeming tot ambten of door voorrechten bij de rechtspraak.
Een deel- der ministertalen steeg op eil' versmolt met den
ouden adel tot ridderschap. Een ander deel werd opgenomen in
het stedélijke patriciaat. Een derde g~oep, de lagere dienstlieden,
bleef boer ofqienaar .
.In Rijnlan'd, Westfalen eil het Oversticht entmoeten we in
de latere middeleeuwen een stand van "vrije dienstlieden".
ten deele edelen, ten deele boeren en burgers. In teqenstelling
met de gewone vrijen waren ze verplicht om in oorloqstijd
te dienen. Men mag ie niet meer rekenen tot de laqëre
-onvrijen, zooals .hoorigen en keurmediqen, máar wel aan-
"
21) Van de lîteratuur over-de ministerialiteit is voor ons van belang
de studie van D. Th. Enklaar Stichische Ministerialen inde iatere middel.
eeuwen. (Vers!. en Med. LJitii. bronnen Oudvàdérl, recht d!. VIII 1934,
(p. 124 vlg.).

35
nemen, dat de meeste vrije dienstlieden uit deze kringen
stammen.
In de ISe eeuw vinden we in het Overstieht "welgeborenen",
dus adellijke dienstlieden. Geheel anders dan in Holland is
er overerving iri vrouwelijke lijn ("van moeders- en moeders
moeder wegen"). Vrijen treden wel toe tot dezen vrijen
dienstmansstand, om hierdoor eenleengoed te verwerven. Ze
.beloven dan om zelf dienstman te worden of een dienstman
, "
of dienstwijf in de eigen plaats te -stellen, De Klaring, die
in Overijsel recht sprak in hooger beroep; .was s.amenge~
steld uit dienstmannen. In het Nedersticht vwas het Land-
. recht eveneens samengesteld uit ministerialen, _
.: Het aantal in: de Iijstenvcorkomende namen van dienstlude
is omstreeks 1400 115, In 1474 120.Ze wonen vooral in de
Ijselstreek. langs de Vecht en de.;Reg.ge. (Zie het kaartje der
Sallandsche dienstlude in 1474). Hier en daar in den loop van
de ISe eeuween opmerkelijke verschuiving in aantal. Te
IJselmuiden loopt dit van 15 op 3 terug, terwijl. het te Berkum
. stijgt van 5 tot 11. Soms schijnt het, alsof de lijsten hiaten vertoonen.
Zoo heeft Hellendoorn in de lijst van 1474 niet één
.dienstman. terwijl we er in 1457 zes vinden: Derek van Helendoem,
Wyllem Morre, Iohan ter Steghe, Huge van. Egenen,
Henrie 'Morre en Henrie Schaep.
Vele namen zijn namen van bekende Overijselsche Iamilies,
van welgeborenen. De lijsten leveren echter niet het
bewijs voor het bestaan van een. talrijke groep' burger- of
boerenministerialen. Het is moeilijk om verschil te maken
tusschen een flinken boer en wat men een agrarischen [onker
van die dagen kan neemen. Hier en daar is er eenige 'reden
om aan lagere ministerialen te denken. Niet b.v. te Zalk,
v.:aar we omstreeks 1400 lohan van Buchorst, Dire van den
Rutenberg en Willem Vincke 22) aantreffen. Maar in Mas-
22) Vincke is de oorspronkelijke naam van het adellijk geslacht van
Oldenneel (Ned. Leeuw 1937, p. 38).

ti I
D'
ol
36
Cl
'ti' ., -. - -' ..... .ti' .- " r t ': - -
.l
. "
I
I, I
I
I,
I
,,'" .- - - .... ,
,
I, "
"
"
, ,
DJ.·',·, ,
- -,-'
'\
.. I
c ... .:

37
tenbroek zijn in 1474 lohan van IJttersim en Henrie Stockebrant
dtenstmannen; zijn ze beiden welgeboren? De eerste
allicht. wel. maar" de tweede vermoedelijk niet. In' IJselmui- ,
den is Ecbert 'die Veer -t- 1400 dienstman. Veer is echter niet
een beroepsnaam; in 1375 is Geert de Vere schout in Ijselmuiden.
Te' Olst wonen in 1474 11 dienstlude, waaronder
"die oelde Custersche". Maar in 1400 en in 1:433 is Kuster
hier een familienaam van een dienstman.
III. Sallandsche namen. ,
De in de lijsten voorkomende voor- en achternamen geven
aanleiding tot enkele opmerkingen. Omdat er' behoefte is aart
een vergelijkend onderzoek van de voornamen in de, vetschillende
deele~ van ons land. is een overzicht 'gemaakt van de
mans- en vrouwennamen (Bijlage VI) . Van de mansnamen
zijn Amese, Gostouwe, Lampe. Omer. Syse, Tabe êIi Wysse
niet algemeen. Evenmin de vrouwennamen Evese, Foyse,
Ijsolt en Wen dele. Tabe kwam ik alleen tegen in het noorden
Van Salland: in 1400 blinde Tabe te Voorst en Wes~
tenholte. en Tabe Lampen in Gramsbergen. Gostouwe' werd
alleen in de Vechtstreek gevonden. in Dalfsen en Heemset
in 1457 is Gostouwe van Steygeren dienstman teLozen. Een
enkele maal komt Gostowa als 'vrouwennaam voor (in 1310
te Wije). Eveseontmoette ik vier malen: 0.£ het steeds een
vrouwennaam was. bleek niet 23) •
Van de achternamen vormen die op -inc een belangrijke
groep. 'ofschoon .ze naar de IJsel toe zefdz~mer zijn. Deze
groep is behandeld door Slicher van Bath en mijzelf 24).
23) Evesa was de moeder van hertog Everhardus Saxo. uit de '"ge
eeuw. (Alperti Mettensis. De diversiteie temporum. p, XXXII. uitg. Hist.
Gen. te Utrecht. Werken 3e série, no, 37).
Lutke Evese (Reze HbO). Eefze des Hae~en (Wije 1400). Evese to
Alferding (Lemele 1457). Evese to Plecht (Hellendoorn 1457).
24) Mens en land in de middeleeuwen 11 (1944). p. 71. Tijdsch. Kon.
Ned. Aardr. Gen. 1945. p. 53.

38
Beide publicaties verschenen' onafhankelijk van elkaar. Ze
komen voor een deel tot overeenkomstige conclusies, bieden
echter ook verschillen aan (die hier 'onbesprokenblijven] en
wekken beide den indruk dat nader onderzoek naar de afkomst,
ouderdom en' beteekenis van deze namen noodig is.
Veel -inc namen zijn afgeleid van voornamen: Manssine. van
Maurys, Roelvmc : van Rolof, -Wychmanninc van Wydiman,
enz. De hierboven genoemde voornaam Amese is terug
te vinden in de familienaam Amsinc te Brucht bij Hardenberg,
waar we in 1457een Amese terBucket vinden. Ook
verkleinwoorden worden gebruikt: .naast Beneken vinden we
Benekinc, naast Ludeken Ludekinc, Maar andere -inc namen
zijn niet van voornamen afgeleid., Ôolbekkinc te Holten is
b.v. afgdeid van olde beecke, of oude .beek, Schultinc in Den
Ham van schulte of schout. Nyehuesinc in Langeholte van
niéu~ huis. In Archem koint Rovesadinc voor. Het ligt voor
de hand om te denken élan roves,~,ad ~f knolzaa~l. We vinden
in 1157 Willem ten Rovesaeke; maar de gedrukte warenlijst
! - . .. ,'.!. .
van de Archemer marke vermeldt Hoeffsaet 25). Dit berust
~chter op een verkeerde lezing: in, het handschrift staat
Rôdfs~et. In 1429 komt Stenvordmc voor, zoowel te Oxe bij
Deventer als te Junne ,aan'de Vecht. Beide namen kunnen.
,é;l~~ ze, tenminste niet geïmporteerd zijn, wijzen, op een steen-
'voord, een doorwaadbare plaats. waarin steenen liggen. 'T~
Langenholte vindt men. eveneens in' 1429, den naam Langvoerdinc.
Proefstinc te Stegeren (1400) is afgeleid van proefst
of proost. Noe;'erinc. in dezelfde buurschap. van de(n) oever.
'over~YJ?g t,~ Reze bij Hardenberg', i~ 1356 Overtyinqe, is af-
van' over (de) tie. d.i. vergaderplaats. Soms heeft er
afkorting plaats: Dubboldino (te Daarlehij Den Ham) wordt
Dubbinc en Heerscopinc (te Overhem en Marle bij Hellendoom
en te Reze) wordt Heerspinc. , ' ,
In het pas ,in cultuur gebrachte Mastenbreek vinden we
o geleid
I ) '~ ' r
25) Overljsselsche Markeregten. 4e stuk. "po' 12. '

39
ook kolonisten uit andere gewesten: Bye en lohan van Loenen
(1400). Goede van Emnesse en Dires· wyf van der Eme
(1400)•. Jan van Pumereyen (1429)' en Claeus van Zanen
(1457) .
Tot slot nog enkele bijnamen: Blijf hier niet, Heybey.
Kloenssevoet, Raepup. Rullepanse, Slickepot, Zuepuyt. Naast
Jan die dumme vinden we weldige (d.i. sterke) Harmen.
heylige Hille en Gerd metter stelten. Als we in 1429 in Mas-.
tenbroek ..dat menrieken op der Baghinen guet" aantreffen
maakt ons dat niet veel wijzer. Vinden we in hetzelfde jaar
te Herite ..Jan Hermens soens synre dochter man". dan stemt
dat tot nadenken. maar als we in 1474 "Wessel op den toerne
toe Zwermen" ontmoeten. dan zien' we weer den bekenden
wachttoren bij de Schipbeek.
.H
"
• c.,

40
BIJ.LAGE I.
Losse aanteekeningen omtrent schattingen in Salland.
1445.
Wy Rodolphùs by der gnaden Godes bysscop t' Uytrecht
bekennen àlsoe als onse drie stede Deventer, Campen en
Zwolle mit ans to deser tyt schattinge boen, hebbn sy ans
toe lieve belieft dat-die schatber guede dievan ons gevryet
syn, to deser tyt geen schattinge geven en sullen, beholdelyck
dat die selve guede in den schatboeken staende sullen blyven
tot hoeren rechte, Des to oerkunde soe hebbn wy onsen segel
heneden op 't spacium 's briefs doen drucken, Gegeven' tot
Campen in 't jaer anses Hern duysent nn C vyff en vyrtich
des Donnersdaegs op sunte Elizabeth avent.
Item sint ritterschap mit radsfrende der drier stede die
aver die schattinge geweest sint averdragen dat onse ge~
nedige here van Uytrecht nu en hyr naemaels op syne kost
die schattinge in saIl laten rnaenen na older gewoenten.-
Item dat men die wigbolde niet setten noch geene schattinge
afmanen en saIl ten sy saeke dat die schattinge yrst
van den anderen ingemaent is omme te vernemen off sy te
hoege gesat weren, dat men hem oer summe mynren machte.
Off dan tendes ons heren schattinge ende die kost wees
averliepe, dat sal men schicken ende buegen tot des ge~
meynen landes beste ende orber. -
Wes nu in der uytsettinge der schattinqe geschiet is, dat
en saIl hyr naemaels daer niet hinderlic an wesen, mer men
saIl die holden na oelder gewoenten, te wetten, dat van der
ritterschap met den reutmeister dat niet mer avergaen en
sullen dan die raedsvrunde avergaen van den drien steden.
1457.
Dyt ys die bede doe byscop Davyt yn 't l~nt quam. Doe
hadden de van Zwolle, lohan van Buchorst, Herman van

41
Vorst, Derek van der Scuelenborch, de sculte van den Hardenberch,
desse hadden or. kerspel averslagen. dat ellic sin
summe wytbrachte na den olden reqysster, d(at) de van
. Deventer nyet gedaen en hadden, dar em hyr naemaels upbuert
to (Deventer). Die ritterscap mytten steden die aver
die schattinge geseten hebn syn averkoemen dat men van deser
schattinge geen pantgelt noch dubbelt gelt nemen en sal. .
1499.
Int jaer van XCIX in der (veden) niytten hertoch van
Cleve gehat is dit vorsegde kerspel (d.i. Sallick] oick op
scattinqhe gesat, ghemerckt want alle ghiestlike lude bynnen
ende buten steden geseteij. ende die ghemeyne ritterscap
oick scattinghe gheven, op XL oelde schilde. En Camperveen
tot XXX oelde schilde.
Item ritterscap ende stede syn myt malekanderen averdragen
dat men voort an nymant sal setten in 't schatboeck,
die schulten en koemen myt den geswaeren uyt de buerscappen
ende doen als 't van oldess gewoentliken.
14701
Dit nabescreven is dat ic Rolof van Bevervoirde opboirt
hebbe van der scattinge of bede de myns heren gnade wert
overgheven up Spolderberch up Dinxdach na ad vincula
Petri anno LXX(-) over dat lant van Vollenhoe.
Van den gerichte ende kerspel van
Vollenhoe 218 . olde sch.
Van den gerichte ende kerspel van
Blankenham 100
Van den gerichte ende kerspel van
Ijsselham 100
Van den gerichte ende kerspel van
Paesloe 160
Van den gerichte ende kerspel van
Schaerwolde 100
Van den gerich~e ende kerspel van

42
Gheethoirn 225
Van den gerichte ende kerspel van
. Waneper vene 140
Van den gerichte ende kerspel van
Steenwyek ende St.wolt 240 "
Van Kaleneote (in "t gericht van St.) 31. ."
Van de van Unna (richtampt St.) 30
Van IJssvene [richtampt St.) 15
Ruvene oft Muggenbete (richtampt St.) 35
Die stadt van Steenwyek 62Y2 "
Item van dat gerichte ende kerspel van Hasselt,
die stadt van Hasselt dair mede in gerekent,
tasamen by Henrie Mulert de schulte aldair
mij avergelevert 500
, "
'"
Summa 1956Y2 olde seh.

43
BIJLAGE, II,
Aantalhuizen in, de 16, kerspelen of gerichten van Salland,'
-t- 1400 1429" '1433 1457 1474
1. Deventer ''127 190 200 219 224
, 2, OIst -, .... 128 160 160 193 ' 197
3,' Wije " 241 210 207 228 " 2~0
4. .Zwolle. 232 299 306 298, , 308
5. ZaIk 49 35 45 39 51
6: -
7.
Mastenbreek
IJselmuiden
21
111 •
38
74
42
88
51
76
56
85
8,' Dalfsen'
9. -Ommen •
269,'
208
300
217
286
227
317
266
325
281
10. Hardenberg 137 152 166 206 183
i ï , 'Gramsbergen 52
12. Hellendoorn 98 120 114 169 153
13. , Raalte :i r 163, 232 200 220 234
H. Heino 62 46 40 ' 50,·', 51
15. Holten 37 41 51 ' 70
16, Batmen ' .- 57 66 66: &0

I ~
)
44-
BIJLAGE Hl.
Opbrengst van de schattingen in de' kerspelen, or gerichten
van Salland. in oude schilden.
1. '
-+- 1400 1429 1433 1457 1474
1. Deventer 86Y2 ;310 ,335 343Y2 .359Y2
2. Olst - 110 216Y2 249 249 260
3. Wije 235 443Y2 457 457 490Y2
4. Zwolle 341 660Y2 705Y2 666Y2 690Y2
5. z-n 45 29 39 "41 45
'6. Mastenbroek
22 52Y2" ' 55 68 69Y2
7. IJselmuiden 78 '128~ " 126Y2 "110Y2 120
8. Dalfsen 233Y2' , 433Y2' -.471Y2 446 488 .
9. Ommen 194Y2 387Y2 418Y2 469 '507Y2
10. Hardenberg
128 267Y2" 301Y2 . 305Y2 .,,321
il. Grams-
. bergen' 76 Y2 44 36'
12. Hellendoom 74 159Y2 179 196 212Y2
13. Raalte ,179Y2 233Y2 263 273Y2 300Y2
14~ Heino 58 39Y2 45 46 49Y2
15. Holten 29 34Y2 42Y2 45
16. Batmen 56 76 62 76Y2
17. Stede. etc. 258 320 326 288
(1785) 3704Y2 4119 4112 4359Y2

'
1. Deventer.'
45
BIJLAGE IV.
Sellendsche dienstlude omstreeks 1400.
Lethloe, Lynloe, Ockenbtoeck: Johan van Cuenre, Huge
van den, Laer.'
2. Olst.
Henqoorden: ,Wolter Macharis s., Vrancke ter Haer,
Henrie van Waldenberge, H'enrie Slotel.
Olst. Engle Bisscop. Willam ter Ryt, Dire Coster: Engel~bert
Coster. '
Welsen, Grepentol: Memme, Zegewit ende Wenenier.
Gerd in de Maet, Bernt -ten Oever, Henrie Hermans s.,
Op ter Heefacker.
3. Wije.
Wye, Hengevelde: Dire 'de 'Oelde, Pieck, William ten
Voerde, V rederic van Baie, Bertolt ter Becke,' Henrick
Backeweert.
Wynvoerden, Marnhem: Dire van Dorsten.
Tongeren:lohan van Zonnenberge, Dire van den Zonnenberge,.
Huge van Tongeren, lohan van Tongeren,
. Engelbert Tonys s., Wouter van Doermie.
Wechterholt: Helmieh van Vorachten, lohan ter Souwe,
o
Vrederic van .Hunloe, Gert to Wellyngberge.
Herxen: Otbert van Opbergen, Bertolt toe Bergen, Rolof
van den Rutenberge.
4. Zwolle.
Zueten: Aleph van Zuythem, Gerd Duwer.
Beremede. Wenenier. lohans wy£ van Rymmingen, Alert
Ganseken. Claes Ganseken. Gerd Ryf.
Heerste (Hërsolte), Her Henrie ende Herman van Haersolte,
Henrie Holleken. ' '

46
5. Sallick: lohan van Bucherst. Dire van den Rutenberge.
Willam Vincke.
6. Mastebroeck: Dire van Neck. Godeken Cruve, Godert
van Oestenwoelde, Bertolt van Cattendyke, AUer
Wouters soene, Steven Blawe.
7. Iselmudem lohan Wijers s.. Ecbert die Veer. Creyvelt.
Lutgert van der Vechte, Peter van Tubbergen. Alyt
Rodencocks, Wolter Stellinq, Henrie Stelling. Willam
Reiger. Ernst van Ijselmuden, Henrie die Zuer, Gerbrant
van Holtseynde, Ar~nt' Geryts .s., Wynolt Hegeninc.
8. Dalvessen,
Ancken: Hake. de Melter, Willemten Velde.
Welsen. Oesterdalvessen: Huppentire, Jacob die Dunne.
Rechteren. Myllinghen: Sweder van Rechteren. Seyn van
Millingen.' Rembolt.
Lente: Bertolt ,ten I Tybencampe.
9. Ummen.
Versen: Henrie knape die dient.
Aryen: Wycher die Hoefsche, .Rembolt Baelen s.. Bole
van Stegeren. Rembolt van Eryen, Albert van Versene.
Stegheren: Lamber ten Oever. Dire die Over.
Jonne: Rotger Hermanmnc, - Steven Puest; de Bugger.
Arnd Reestrinc de 'dient. '
Zeesti Otto van den Lare. Rotger ten Oldenhuys, Gerloch
.ter Horst.
Vylsteren: Bale van Vilsteren.
Ghietmen: Boldewijn van den Lare.
Den Ham: die Droste.
10. .Hardenberg,
Reese: Ernst. van Reedze, Willam van Reedze.
Ane.Aneweden: Rolef die Bake.. Engelbert Vyrling.
Loesen, Bedeler: Keye.

11. Hellendoorn.·
47
Nosele: Bernd die Roede.
Belen, Roden: Dire die Ruter.
Hulsen: Morre van Katenhorst.
Helendoem. Henrich Schaep, B. Roide, Johan Slensken.
12. Raelte,
Thqe, Roden: Wenemer Seroder. Daem van Amstel.
Tongervelt. Werner op ter Heest.
13. Heyne: Dire die Cock, Herman van Rechteren, Wrede.

48 .
BIJLAGE V.
Sallandsche dienstlüde in 1474.
1. Deventer.
Tyone en Rande: Wolter van Keppel. Peter Willems.
Wyse van Echten. Henrie Zwaveken.Herman van
Mekeren.
Reelè: Henneken Reyners.
2. Olst •
. Wesepe: lohan ter Lanchorst.
Henqvotden: lohan van Lair.
Olst: lohan Gosens, Iohan Everts. die oelde Costersche,
Wynalt Reyger. Arnt Groete Heynen. Freric Amts,
Willem van Averenck. Wendelmoet Averencks, Evert
van Vermuden, Luytkyn van Mrddele, Henrie ter
Bruggen.
Myddele, Voertman: Evert Kannekyn, Steven Kannekyn,
lohan van Middel.
/ .
Welsen, Grapentol: Tyes van den Broechof.
3. Wije.
Wye, Henqevelde: Gosen ter Avest, lohan ter Beke.
Aernt ten Oesterhof. Lubbert van Eme, die Schultynne,
Dircks wyf ter Beke. Wermelt Gruter, Egbert Wigghevinqes,
lohan Bitter. lohan van Zylveren, Evert Krytes
wyf.
W ynvoerden, Marnhem: Geert Rolofs.
Tongeren: lohan van Sonnenberqe, lohan ten Voirde,
Gosen Schele. Otte van Doerninck.
Wechterholt: Dirck ter Haer.
Herxen: Henrie Gruyter, Geerlich Kuyte, lacob van
Hacfoirde, Steven Luese.
4. Zwolle.
W yndesim: Dirck van Duren. lohan Esschynck.
Zueten: Hake van den Rutenberge. lohan Olthuys.

,
49
Olden Eel: Geert Zwarte, Henrie Zwarte.
Voerst, Westenholte: Hîlbrant Oelthuys.
Biremedei Werner Bennynck, Wyeher Hermans, Henrie
Herms, Albert RyH, Geert RyH, Albert Badinck. Alert
de Lezer, Freric Ryff, Steven Camferbeke, Reynolt van
den CIaester, Camferbeke,
Heerst: Henrie van Haerst, Wendelmoet van Haerst.
Ghenne: Godert ten Water, Sweder Dorre, Lubbert
Hertgers.
5. Sallick: Willem van Bochorst.
6. Mastebrock: Iohan van Ijttersem, Henrie Stoekebrant.
7. Iselmuden.
lselmuden: Harman Zuere, Beernt ten Have, Eybert
Geye.
Oesterholt: . Rotger Geerts, Lubbert van der Vecht.
8. Dalveesen.
Ancken: Hake van den Rutenberge, Willem die Wrede.
Iohan Kamerlyng.
Deloessen: Storck, Geert Andries, Andries Geerts, Lyse
RoeIen.
Hessem: Lambert Eskens.
Rechteren, Myllighen: Hake van Millingen.
Lente: Dire Neve.
Erne: Iohan Wilbers.
9. Ummen.
Versen: Seyne ten Water.
Aryen: Otto ter Beke, Rolof van Steygeren, Geert
Kybberge.
Zeest: Herbert van den Cloester.
Lemele: Iohan Avekynek.
Den Ham: Iohan ten Nyenhuis, Wilbert ten Laer, Geert
Dubbynck, Tyman Henrix, Asken Noertmeer.

10. Hardenberg.
50
Dyffele: Dirck van Rese.
Hemese: Iohan Camman. lohan Blanckevort.Rolof
Schapshoft, Henrie Schapshoft, die joffer van Dyffelde .
.Ane, Aneweden: Gosen de Bake.
Holthoen. Holthem: Albert van Steenwyck, Claes van
Vilsterens erfg.
Loesen, Bodelar: Evert Vyrling. Geert van Twel.
12. Hellendoem.
Eelen, Roden: Werner Grubbe, Henrie Grubbe. Evert
Oelthof, Willem Brower.
Eqheni Wolter ten Rèefhuus.
13. Raelte,
Thye, Roden: Luytken Esschynck, lohan opper Heest.
14. Heyne: Steven van Haren. Freric van Haren. Herman
Ramelman, lohan Ramelman, Jacob de Wrede; lutte
Watermans.
..

51'
BIJLAGE VI.
Sallandsche voornamen iii de ISe eeuw.
Mansnamen:
A. Adewen. Aelt (Alut) . Albert. Alert. Alfer, Aloph.
Alsijt, Amese, Andries. Anse. Arnd.
B. Barnter. Bartolt. Bartram. Barwolt, Bathe. Bene. Benne.
Bernd (Beernt), Bye. Bolde. Bole (Boele, Bude). Boldewijn.
Borgert. Brant. Bruen.
D. Daem (Dame). Detmer,' Dire. Dubbelt.
'E. Ecbert,' Eylert, Engbert. Engelbert. Enqelraet, Engle.
Ernst.' Essel, Evert.
F. Faes, Focke, Foppe (Voppe}, Florens (Florys). Francke.
G. Gebbe. Gerbert. Gerbrich. Gerlich (Gerloch] • Gert
(Geryt). Gesse. Geze, Gysbert, Gysbrecht, Gize, Gode"
Godert, Goede. Geert, Goesen (Gosen) . Goschalc,
Gostoùwe.
H. Habe. Hadebert.Tlake, Heyne. Helmich. Hendrik (Henric.
Henne). Herbert. Herman. Hertger. HilbertvHildebrant.
Huge. \
I. Isebrant.
J. Jacob. Jelis (Ge~is). [oest, Johan. Jorden.
'K. Claes (Claeus) :Coenré:let. Coep, Coert. ,
1::; Lambert. Laurens. Leffert. Loedewich, Lubbe. Luessen(n,.
Lubbert. Lubbrecht, Lumme. Lutger. Lutte.
M. Maes, Marten. Mathias. Maurys (Mowers). Meynolt.
Mense, Mereelys. •
No' Nanne, Ned. Nenne. Nese '(Niese). Nycolaes.
O.' àedbert. Oedeman, Oedewijn. Oelric (Uylrick). Omer
(Oemer). Otto.
P.' Pele. Pelgrim, Pelle. Peter. Pauwels.

se
R. Reymert, Reyn (Reynt}, Reyner, Reynolt, Rember,
Rembolt. Rense, Rent. Retert, Rether, Rickman. Rygwyn.
Ryqwolt, Robert. Roderic. Rolof, Rotger. Ruese (Roesse).
Rugger, Rutger.
S. Seyne, Cele. Symon. Cyse (Syse). Steven. Sweer, Sweder.
T. Tabe. Teke. Tese. Thele (Teel). Thomas. Tybbe. Tide,
Tideman. Tiese.
U. Udewijn (Oedewijn). Uylrick (Oelric).
V. Vranck, Vrederiek. Volker, Volquin (Folckwijn).
W. Warmelt (Wermalt). Warner (Werner). Wenemer,'
Wense. Wessel, Wieher. Wichman, Wilbert, Willam
. (Wtllem), Wynalt, Wyse, Wysse. Wyte (Witte)"
Wobbe. Wolbert, Wolter (Wouter). Wolvert.
Z. Zegher, .Zeiger. Zeyne.
Verkleinwoorden:
Askyn (Asken) , Beneken, Berneken, Esken, Godeken.
Goedekyn, Goyken, Henneken, Hensken. Kersken. Kersteken.
Ludeken, Luytkyn, Meynken, Reynken rÓ, ' Wedeke,
Wynken.
Vrouwennamen:
Aleyde (Alyt). Armg~rt. Beatrix. Belie. Berte (Beerte},
Bette. Evese (Eefze). Elbrich, Elzebee, Femme. Fenne. Fye,
Fynne, Foyse,. Gerbrich. Gertruyd. Gese, Grete. Griete, H&"dewyg.
Hase. Heyle, Heylweg. Hertwig. Hille. Hinke. Ide.
Ijsolt, Jutte, Katryne, Kunne; Lyse. Lysebet, Lubbrich, Lutgart,
Margriete. Marriken, Mechtelt. Mette. Nele. Nelle. Nese.
Niese. Styne, Swaner Trude. Tutke.Wendele. Wendelmoet.
Wenemoet, Wibbe, Wychmoet, Wobbe. Zegewit. Zwene.