Dilemma's en keuzes Kinderklanken en Peuterpraat ... - Siméa

ontwikkeling een complexe interactie van factoren
ten grondslag ligt.
Om in het dagelijks leven eikaars bedoelingen te
begrijpen, doen we veel meer dan alleen luisteren. Bij
iedere boodschap die we uitzenden, hebben we een
bedoeling. We willen graag dat die bedoeling overkomt.
Maar het effect van die boodschap, hoe die
bedoeling geïnterpreteerd wordt, wordt door de toehoorder
uitgemaakt. Deze verwerkt en interpreteert
de boodschap met behulp van z'n eigen kennis, ervaring,
standpunten en ideeën. Wanneer ik een verwoed
aanhanger van de VVD hoor verkondigen dat
de PVDA een prachtig partijprogramma heeft, zal ik
vrijwel zeker meteen vragen:" Wat zeg je?" Niet
omdat ik het niet gehoord heb, maar omdat ik die
mededeling niet kan rijmen met de kennis die ik al
heb. Die kennis kan liggen op sociaal, cognitief en
emotioneel gebied, maar ook op het terrein van
gespreksstijlen en non-verbale middelen. Wanneer de
spreker er een knipoog bij maakt, weet ik gelijk dat
hij met zijn woorden iets anders bedoelt.
Deze non-verbale middelen, waaronder de lichaamstaal,
moeten in het cluster 2 onderwijs benadrukt
worden. De leerlingen moeten zich ervan bewust
worden dat anderen dergelijke middelen gebruiken,
maar vooral dat zij deze zelf tot hun beschikking hebben
en ze kunnen gebruiken om zich te uiten en om
gemakkelijker begrepen te worden. Daarmee wordt
de druk van het alleen middels woorden moeten
communiceren weggenomen. Woorden zeggen veel,
maar non-verbale signalen vaak nog veel meer. Zelfs
een telefoongesprek, dat voornamelijk uit gesproken
woorden lijkt te bestaan, kan helemaal verkeerd verlopen
als geen rekening gehouden wordt met de veelzeggendheid
van non-verbale informatie. Aan de
toon van de ander lezen we af of hij meent wat hij
zegt, de plotselinge stilte vertelt ons dat we misschien
iets verkeerds of onverwachts hebben gezegd.
Een belangrijk aspect van zelfkennis is onderkennen
wat je wel of niet prettig vindt en dat kunnen uiten.
Onlangs is door de FOSS in samenwerking met St.
Marie het boekje 'Uitgesproken monsters' uitgebracht
waarin kinderen met ernstige spraak en taalstoornissen
uitgenodigd worden hun emoties en angstgevoelens
in tekeningen en schilderijen uit te drukken. Een
goed initiatief om de non-verbale uitingsmogelijkhe-
Onderwijsdoelen en expertise
den die leerlingen in cluster 2 hebben, te benutten.
Deze mogen niet ondergesneeuwd raken door een te
sterke nadruk op woorden.
Ook de leerstof zelf kan expliciet en bewust op andere
dan alleen talige manieren worden aangeboden.
Een leerkracht van 10 jarige sh/esm leerlingen vertelt:
"Ik ging met een lessenserie over Egypte aan de slag.
Veel woorden vond ik zelf veel te moeilijk voor ze,
maar ik had veel boeken gehaald, een video laten zien,
foto's meegenomen en een van de ouders die in Egypte
was geweest, uitgenodigd om een diaserie te tonen.,
zodat die moeilijke woorden vanzelf toch aan bod
kwamen. De kinderen ervoeren het echter niet als
moeilijk. Het had hun interesse. Ze hebben op deze
manier een schat aan informatie verworven."
Een derde voorwaarde betreft het benutten van de
sterke kanten van de leerlingen. Leerlingen geven er
dikwijls blijk van dingen wel degelijk te begrijpen
mits deze in hun interesse sfeer liggen. Ze kunnen de
meest ingewikkelde spelletjes op de computer doen,
er zelfs over ruziën en bekvechten, ze kunnen over
een onderwerp waar ze interesse voor hebben wel
vertellen, tekenen, uitleg geven. Deze mogelijkheden
die de kinderen ons zelf laten zien, moeten gewaardeerd
en bij de diagnostiek en evaluatie betrokken
worden. Daarom moeten ze zo lang mogelijk het
voordeel van de twijfel krijgen. We mogen nooit zeggen
dat een kind een begrip/woord/concept niet
begrijpt als we niet heel zeker weten dat we alles
gedaan hebben om hem dat woord talloze malen op
allerlei manieren in allerlei contexten aan te bieden.
En als we niet van alles hebben geprobeerd om het
kind aan ons duidelijk te laten maken dat hij het wel
of niet begrepen heeft.
Het zijn immers dezelfde kinderen die met de schoolse
vakken niet mee kunnen komen, waardoor twijfel
ontstaat over hun intellectuele capaciteiten. Zou die
twijfel niet veeleer vragen moeten oproepen over het
geboden onderwijs, de gebruikte methoden en
methodieken?
En vierde voorwaarde is het realiseren van meer
vraaggestuurd onderwijs: namelijk functioneel,
inzichtelijk, betekenisvol, en praktisch. De kinderen
moeten de gelegenheid krijgen te leren via hun sterke
kanten, door uit te gaan van de praktijk, van het
ervaren, waarnemen en doen. Schoolse vaardigheden
als lezen en schrijven moeten daaraan gekoppeld
worden. En dan weer terug naar de praktijk opdat
niet alleen het geleerde meer beklijft maar de leerlingen
ook beter snappen waartoe ze dit moeten leren.
De lesstof dient dan ook zoveel mogelijk in samenhang
aangeboden te worden. In het regulier onderwijs
hebben kinderen vaak moeite het verband tussen
de diverse vakken te zien. Voor de leerlingen in
cluster 2 moet die samenhang dan zeker inzichtelijk
gemaakt worden.
Woorden zeggen veel,
maar non-verbale signalen
vaak nog veel meer
VHZ JAARGANG 43 NUMMER 4 DECEMBER 2002 19