Als dieren konden praten…….

Nu zal ik verder ingaan op het gezichtsorgaan, want daar ben ik een onmisbaar onderdeel van.
Dat geldt voor de mens, maar ook voor alle dieren die zien. Stel je eens voor, ieder
libellenoog bestaat uit duizenden enkelvoudige facetoogjes. En elk individueel oog je is weer
uitgerust met een half miljoen schakelelementen. En elk van deze functionele elementen is
nog honderdmaal kleiner dan de kleinste schakelelementen in jullie moderne computers.
Natuurlijk heeft elk van die facetoogjes ook nog een eigen lens, of nauwkeuriger gezegd
microlens.
Weet je hoe je oog functioneert?
Ook jouw eigen oog zal je blijven verbazen. Van elk voorwerp dat je ziet wordt het optische
beeld op 130 miljoen afzonderlijke gezichtscellen geprojecteerd. In samenwerking met tot nu
toe onbegrepen processen in het zenuwstelsel, ontstaat in je hersenen een afbeelding van hoge
kwaliteit van de gebeurtenis die je waarneemt. Deze uiterst gecompliceerde processen worden
door jullie wetenschappers voor het grootste deel nog niet begrepen. Stel je voor dat je in
jouw kamera in plaats van een platte film een film zou gebruiken die de vorm heeft van een
holle bol. Dan zou alles totaal vervormd worden, zoals in gegolfde lachspiegels. Zo’n
vervormd beeld ontstaat er eerst op je netvlies. De Schepper heeft in je hersenen
snelwerkende programma’s geïnstalleerd, die alle afbeeldingfouten onmiddellijk wegwerken,
zodat je een fotografisch onberispelijke gebeurtenis waarneemt.
In combinatie met de hersenen presteert het gezichtszintuig iets bijzonders: het is niet bedoeld
om natuurkundige grootheden precies te meten, maar gebouwd om aan biologische eisen te
voldoen. Dat betekent: bij variërende afstanden beoordeel je de grootte van het voorwerp dat
je ziet niet door de grootte van beeld op het netvlies. Veeleer is de grootte die je toewijst aan
het op een afstand liggende voorwerp anders dan de grootte die op het netvlies daarmee
correspondeert. Uit perspectieftekeningen ben je gewend dat jouw gezichtszintuig van de naar
elkaar toelopende lijnen niet de natuurkundig juiste, maar de biologisch belangrijke grootte
laat zien. Voor de juiste beoordeling van de omgeving is het nodig, om de grootte van een
voorwerp onafhankelijk van de afstand goed in te schatten. Het beoordelingsprogramma in de
hersenen bewerkt de door de zintuigen ontvangen natuurkundige gegevens: het vergroot,
verkleint en verbuigt ze zodanig, dat het voor jou zinvolle eruit gefilterd wordt. Anders
gezegd: de hersenen maken het oog tot een apparaat dat verreweg superieur is aan alle
optische toestellen. Het kan in diepe duisternis en in felle zonneschijn zien, waarbij het
optische werkgebied automatisch ingesteld wordt. Het kan kleuren zien. Het kan afstand en
grootte inschatten. Het kan wit papier als wit herkennen, zelfs wanneer het met verschillende
helderheid belicht wordt. Kleurindrukken worden in het gedempte licht van de vroege morgen
als ook in het felle licht van de middag grotendeels als gelijk waargenomen. Vormen en
kleuren worden gelijkblijvend waargenomen, ook wanneer de voorwerpen dichterbij of verder
weg zijn en de belichting grondig varieert.
Een andere essentieel vermogen van het zien (en ook het horen) is de precisie waarmee
voorwerpen, situaties, mensen en andere levende wezens worden herkend en herinnerd. Dit
vermogen functioneert zelfs wanneer je personen lang niet gezien hebt. Bij een reünie van een
klas herken je vroegere klasgenoten na jaren nog, ondanks ingrijpende veranderingen die er
opgetreden zijn. Het is duidelijk dat het gezichtszintuig over een precisie beschikt die niet
meer in natuurkundige grootheden kan worden beschreven.
Je kent de beroemde uitspraak van Aristoteles ‘Het geheel is meer dan de som der delen’, wat
natuurlijk ook voor alle levende organismen geldt. Maar wanneer complexiteit, structuur, doel
en vindingrijkheid al aan een onderdeel van een orgaan herkenbaar zijn, hoeveel te meer geldt
dat dan voor het gehele orgaan. In plaats van over het oog als geheel te spreken, wil ik daarom
alleen nog over de lens vertellen, die slechts een klein detail van jouw oog is.
35